ZİRAAT FAKÜLTESİ

BAHÇE BİTKİLERİ BÖLÜMÜ

BBB302-Yumuşak ve Sert Çekirdekli

Meyveler
Prof. Dr. Hüsnü DEMİRSOY
Kiraz-Vişne Yetiştiriciliği-1

BBB302-Yumuşak ve Sert Çekirdekli

Meyveler
Hafta-4
 Giriş
• Türkiye’de üretilen sert çekirdekli meyveler
içerisinde kiraz; kaysı ve şeftaliden sonra
üçüncü; vişne ise kayısı, şeftali, kiraz ve
erikten sonra beşinci sırada yer
almaktadır.
• Özellikle kiraz meyveleri, ilkbaharda diğer
meyve türlerinin az olduğu dönemde
pazara sunulur ve güzel fiyatlar bulur.

3
İhracat için büyük öneme sahip olan çap cetveli

4
 Kiraz ihracatı
• Ülkemizde standart çeşitlerle yetiştiricilik
yapılmamaktadır.
• Geçci çeşitler ile yüksek yaylalarda
yapılacak üretim ihracat şansımızı
artıracaktır.
• Ülkemiz kirazları dünyanın en lüks
marketlerine bile girmiş, aranır hale
gelmiştir.
5
 İhraç çeşitlerimiz

• 0900 Ziraat
• Salihli
• Napolyon

6
 KİRAZIN BİTKİ
SİSTEMATİĞİNDEKİ YERİ
• Takım : Rosales
• Familya : Rosaceae
• Alt familya : Prunoideae
• Cins : Prunus
• Alt cins : Cerasus

– Mahalep grubu.
• P. mahaleb L. (İdris)
• P. pennsilvanica

– Eucerasus grubu
• P. fruticosa Pall.
• P. acida Koch.
• P. avium L. (Kiraz)
• P. cerasus L. (Vişne)
7
 Orijini
• Anavatanının Kuzey Kafkasya, Hazar
Denizi kıyıları ve Kuzey Anadolu olduğu
zannedilmektedir.
• Vişnenin bilimsel adı olan P.cerasus’un
bugün ki Giresun’un eski adı olan
Kerasus’tan kaynaklandığı bildirilmektedir.

8
 Kiraz
Kullanım alanları
• Meyveleri daha çok sofralık olarak tüketilir
• Konserve sanayindeki değerlendirme
şekli, diğer bazı meyvelere göre daha
azdır.
• Pastaların süslenmesinde ve çikolata
üretiminde de kullanılır.
• Çiçeklerinden değişik kimyasal maddeler
elde edilir.
9
 Vişne
• Kiraza göre daha geç olgunlaşan vişnenin
sofralık olarak tüketimi daha azdır.
• Meyveleri daha çok, konserve ürünlerinin
ve meyve suyu elde edilmesinde kullanılır.
• Ayrıca pasta, kek ve dondurma yapımında
da kullanılır
• Meyve suyu sanayinde çok önemli yeri
vardır.
10
 Kiraz ve vişnenin kimyasal içeriği
• Meyvelerin yapısı üzerine güneşlenme,
sıcaklık, sulama, gübreleme, toprak yapısı,
nispi nem ve anaç etkili olmaktadır.
• O zaman bir kiraz-vişne bahçesi kurarken
bu unsurlara dikkat etmek gerekir.
• 100 g kiraz ya da vişnede yaklaşık 80-85 g
su, 0.5 g yağ, 0.8-1 g protein, 0.5-0.6 g
mineral madde ve 13-14 g karbonhidrat
bulunmaktadır.
11
 İnsan sağlığı açısından
• İdrar söktürücüdür
• Yapısında potasyum tuzları ve tanen bulunan
meyve saplarının kaynatılmasıyla elde edilen
suyun böbrek hastalıkları için kullanıldığı
bildirilmektedir.
• Kiraz ağacından çubuk, ağızlık, cura ve bağlama
gibi sazlar, gövde ve dalları üzerinde oluşan
zamk, kumaş ve şapka yapımında yapıştırıcı
olarak kullanılmaktadır.

13
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri
• Kirazın habitüsü: yabani kiraz anacına aşılı ağaçlar
12 m ve üzeri ağaçlar yapabilmektedir. Ağaçları
dikine gelişmekte bazen de yayvan olabilmektedir.
İdris anacına aşılananlar daha kısa boylu olmakta,
dik ve düzgün gövde teşkil etmektedir. Bodur anaçlar
üzerinde ise 1.5-2.5 m boyunda ağaçlar
yapmaktadır.
• Vişnenin habitüsü: Kiraza göre daha küçük olup,
gençlik yıllarında dikine gelişir. Daha sonra taç
yayvanlaşır. Tacın alt kısımlarında sarkık ve dağınık
bir durum gösterir.
14
15
16
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri
• Kirazın kökü: yabani kiraz nispeten yüzeysel
köklüdür. Kök sistemi daha çok toprağın üst
tabakasında enine gelişir. İdristen daha fazla ince
kök oluşturur. Toprak yüzeyine yakın kısımlarda çok
sayıda küçük, yan kök teşkil etme eğilimindedirler.
Dolayısıyla toprak işleme sırasında köklerin zarar
görmemesine dikkat etmek gerekir.
• Vişnenin kökü: Kirazın köklerine göre daha yüzeysel
gelişir. Kök gelişimi toprağın üst tabakasında olur.
Toprağa bağlantısı bu nedenle zayıftır. Fazla
miktarda ince kök teşkil eder. Kök sürgünü oluşturma
eğilimi fazladır.
17
18
 Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri
• Kirazın gövdesi: genellikle dik, düzgün, kurşunimsi
vişne veya boz vişne renkte; gövde kabuğu genç
ağaçlarda düzgün, dalgasız; yaşlı ağaçlarda pürüzlü,
dalgalı, çatal kısımlarda çatlamış durumdadır. Gövde
üzerinde gövde çapına paralel olarak uzanmış
lentiseller bulunmaktadır. Bunların sıklığı çeşide göre
değişir.

• Vişnenin gövdesi: dik düzgün genç ağaçlarda düz

kabuklu, diğerlerinde hafif dalgalı, yer yer parçalı,
morumsu kırmızı zemin rengi üzerine parçalı gri üst
renkli, güneş gören kısımları parlak, diğer kısımları
mat, gövde çapına paralel olarak uzanmış lentiseller
bulunmaktadır
19
20
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri
• Kirazın dalları: seyrek bir
dallanma gösterir. Dallar
genellikle, tacın orta
kısmında dik, dış kısmında
ise dar açılı gelişme
gösterir. Ana dallar vişne
rengi üzerine boz üst
renklidir. Kabuğun üzerinde
belirgin şekilde görünen
lentiseller vardır. Kiraz
ağaçlarında fazla sayıda
buket dalı bulunur. Bunlar
iki yaşındaki dal üzerinde
teşekkül etmeye başlar ve
10-12 yıl kadar yaşarlar. 21
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri
• Vişnenin dalları: Kiraza göre daha sık
dallanma gösterir. Tacın içerisinde çok sayıda
ince dal gelişir.Vişnelerde de çok sayıda
mayıs buketi vardır. Bunlar iki veya daha yaşlı
dallar üzerinde oluşur.

22
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri

• Tomurcuklar: Bulundukları yere göre tepe

tomurcuğu ve yanal tomurcuk olarak
adlandırılırlar. Tepe tomurcukları dalların
uç kısmında bulunur ve dalların uzamasını
sağlarlar. Yanal tomurcuklar ise dalların
yan kısımlarında, yaprak koltuklarında,
meydana gelirler. Bunlardan yaprak,
sürgün veya çiçek oluşabilir. Anatomik
yapılarına göre tomurcuklar; çiçek ve odun
tomurcukları olmak üzere 2 ye ayrılır.
23
24
 Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri

• Çiçek tomurcuklarından sadece çiçek, odun

tomurcuklarından yaprak veya sürgün oluşur.
Yaprak tomurcukları dallar üzerinde yan
tomurcuklarda yer alır. Sürgün tomurcukları
ise daha çok dalların uç kısımlarında olur.
Genç dalların yan kısımlarından oluşan
tomurcuklarda da sürgün oluşabilir. Çiçek
tomurcukları mayıs buketlerinde ve kısmen
de bir yaşındaki dalların dip kısımlarında yer
alır. 25
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri

• Kiraz ve vişnelerde tomurcuklar ne zaman

ve nerede oluşur?
• Ağaçlar yapraklandıktan sonra yaprak
koltuklarında oluşur. Fakat bu devrede
tomurcuklarda henüz farklılaşma
başlamamıştır. Yani tomurcuğun çiçek mi,
sürgün mü yoksa yaprak mı oluşturacağı
henüz belli değildir.

26
 Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri
• Kiraz ve vişnelerde tomurcuk farklılaşması ne zaman
olur?

• Çeşide, bölgeye, yıla ve iklime göre kirazlarda haziran

sonu-temmuz başında, vişnelerde ise temmuz ayında
meydana gelir.

• Tomurcuğun çiçek tomurcuğu şekline dönüşmesinde,

öncelikle büyüme konisi uzayarak çiçek sapını
oluşturmaktadır. Daha sonra yaz aylarında sırasıyla çanak,
taç yaprak erkek ve dişi organ taslağı meydana gelmekte,
genellikle eylül ayında çiçeğin tüm organ taslakları
belirginleşmektedir. Bu organlar kış boyunca gelişimlerini
tamamlamaktadır.
27
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri

• Çiçek ve odun tomurcuklarını morfolojik

yapılarına bakarak birbirinden ayrıt etmek
mümkündür. Çiçek tomurcuğu, odun
tomurcuğuna göre daha iri, topaç şeklinde
ve ucu küttür. Odun tomurcuğu da topaç
şeklindedir. Ancak küçük ve sivri uçludur.
Her iki tomurcuk tipi, tüysüz ve kahve
rengi örtü pullarıyla örtülüdür

28
Stigma
Anther

Filament
Style

Ovule Nectaries
Ovary
29
30
31
32
33
34
35
36
37
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri

• Yapraklar: genç dallar üzerindeki dizilişi spiral

durum gösterir. Kirazların yaprakları vişnelerden
daha büyüktür.
• Çiçekleri: Kiraz ve vişnenin çiçekleri birbirine
benzer. Yalnız vişnede çiçek sapı daha uzundur.
Kirazda bir çiçekten 1-4 meyve meydana
gelirken, vişnede 1-6 meyve oluşur. Genelde 5
çanak, 5 taç yaprağa, 20-45 erkek organa 1 adet
dişi organa sahiptir. Çift dişi organ oluşumu bir
çeşit özelliğidir. Bir önceki yaz döneminde
meydana gelen yüksek sıcaklıkların çift dişi
organ oluşumunu artırdığı bilinmektedir.

38
KİRAZIN MORFOLOJİK
ÖZELLİKLERİ

Çiçekler

39
Yaprak

40
Kiraz ve vişnenin morfolojik özellikleri

• Meyve ve çekirdekleri: Meyveler genelde

kalp ya da küresel şekildedir. Kirazların
meyve rengi, sarı, pembe, sarı zemin
üzerine parçalı pembe veya kırmızı,
sıvama kırmızı, koyu kırmızı veya mor
renkte iken vişneler açık veya koyu kırmızı
veya koyu mor renktedir. Çekirdeğin sap
tarafı geniş ve dolgun, 100 çekirdek 15-30
g gelecek iriliktedir.
41
42
Meyveleri

43
 Kiraz ve vişnenin anatomik yapısı

• Döllenmeden sonra çiçeğin yumurtalığında

bulunan tohum taslağı gelişerek tohumu
meydana getirirken, karpelde bazı
değişikliklere uğrayarak perikarpa
dönüşür.
• Perikarp 3 farklı tabakadan oluşur. Dış
kabuk epikarp, sulu yediğimiz kısım
mezokarp ve tohumu çevreleyen sert
kısım endokarp olmak üzere.

44
Kiraz meyvesi

45
 Kirazlarda meyve niye çatlar
• Olgunlaşma döneminin yağışlı olduğu yerlerde
kirazlarda çatlama görülür. Çatlama suyun meyve
kabuğundan emilerek içeriye girmesi bunun sonucunda
meyvenin şişmesi sonucunda meydana gelir.

• Yağmur ile kiraz meyvesi %10 kadar hacim

genişletebilir. İç dokuların hacmi artar. Kabuk gerilir
ve nihayetinde çatlar.
46
Çatlama üzerine başka neler etkilidir?
• Suyun sıcaklığı
• Hava ve toprak nemi
• Anacın su alabilme kapasitesi
• Çeşit seçimi. Ki Lambert,
Napolyon, Bing, Van, Early
Burlat, Hedelfinger gibi
çeşitlerde çatlama oranı
yüksekken, 0900 ziraat çeşidi
daha az çatlama
göstermektedir.
• Vişnelerde ise çatlama pek
problem olmamaktadır.
47
Çatlama niçin önemlidir? Ne yapılabilir?

• Çatlak meyve satılmaz.

• Para verip de çatlak meyve
alır mısınız

• Kalsiyum, GA3, Boraks,

NaNAA gibi maddeler
çatlamayı kısmen
önlemektedir. Bu maddeler
olgunlaşmadan 30 gün önce
uygulanabilir. 48
49
50
51
Kirazlarda ikiz meyve oluşumu

 En az çatlama kadar önemlidir. Kimse para

verip ikiz meyve de yemez.
 Kiraz ve vişnelerde en yaygın görülen meyve
anormalliği ikiz meyve oluşumudur.

 İkiz meyve oluşumu da bir çeşit özelliğidir.

Örneğin, Bing, Lambert ve Early Burlat’ta ikiz
meyve oluşumuna rastlanmaktadır.

52
İkiz Meyve Oluşumu

53
 Kirazlarda ikiz meyve oluşumu
 Çiçek tomurcuğu oluşum
dönemindeki yüksek sıcaklıklar ikiz
meyve oluşumunu artırmaktadır.
 Bu dönemde bitkiye serinletmeye
yönelik yapılacak sulama ve
gölgeleme işlemleri ikiz meyve
oluşumunu azaltabilir.
 Vejetatif tomurcuk gelişimini
dolayısıyla meyve sıklığını
azaltacak GA3 gibi
uygulamalarında ikiz meyve
oluşumunu azaltacağı
düşünülmektedir. 54
 Kirazın Döllenme Biyolojisi
Kiraz erselik çiçek yapısına sahiptir. Çiçeğinde 5 çanak
yaprak, 5 taç yaprak, 20 - 45 erkek organ ve bir dişi organ
bulunur. Bazı çeşitlerde iklim durumuna da bağlı olarak çanak
ve taç yaprak ile dişi organ sayısında farklılıklar
olabilmektedir. Bu durum dişi organın dumura uğramış olması
dışında verimi etkilememektedir. Ancak normal yapıda çiçek
organları da olsa bazı kiraz çeşitleri dışında bütün kiraz
çeşitleri kendine kısırdır. Bir başka ifade ile normal yapıda
çiçek tozu ve yumurta hücresi oluşturmalarına rağmen, bu
çeşitler kendi çiçek tozuyla tozlandığı zaman yeterli meyve
bağlamamaktadır.
Son yıllarda yapılan yapay mutasyon çalışmaları ve
melezlemelerle kendine verimli kiraz çeşitleri elde edilmiştir.
Bunlar başta Stella olmak üzere Lapins, Sunburst,
Sweetheart, Starkrimson, Samba, Sunpaca Celeste, İsabella,
55
New Star, Sonata, Sandra Rose, Cristobalina gibi çeşitlerdir.
 Kirazın Döllenme Biyolojisi

Kirazların döllenme biyolojisi üzerinde yapılan çalışmalar,

kendine ve birbiri ile görülen bu uyuşmazlıkların genlerle ilgili
olduğunu ortaya koymuştur. Bu allel genler S1, S2, S3, …, Sn
şeklinde gösterilmektedir. Kiraz çeşitleri diploid olduğundan her
kiraz çeşidinin somatik hücreleri bunlardan farklı iki tanesini
(S1S2, S1S3 veya S2S3 gibi kombinasyonlar şeklinde) taşır.
Somatik hücrelerde hiçbir zaman birbirinin aynı olan 2 allel gen
bir arada bulunmaz. Çiçek tozları ve yumurta hücrelerinde ise
bunlardan sadece birisi bulunur. Örneğin S2S3 allel genlerine
sahip Salihli kirazının çiçek tozları ve yumurta hücrelerinin teorik
olarak %50’si S2 diğer %50’si ise S3 genotipindedir. S2 veya S3
genotipindeki çiçek tozları S2S3 genotipindeki bir dişi organın
dişicik borusu dokusunda gelişemez ve uyuşmazlık gösterir.
56
 Kirazın Döllenme Biyolojisi
Kiraz çeşitleri, birbiriyle uyuşmazlık bakımından uyuşmazlık
geninin allelleri dikkate alınarak gruplara ayrılmıştır. Aynı grup
içinde yer alan çeşitler karşılıklı olarak birbirini dölleyemezler.
Farklı grupta olan çeşitler ise birbirini döllerler. Bazı
araştırıcılara göre kirazlarda 41 uyuşmazlık grubu, bir diğer
araştırıcı gruba göre de 13 uyuşmazlık grubu bulunmaktadır.
Bu gruplardan başka sıfır (0) grubu olarak tanımlanan bir
grup daha vardır. Bu gruptaki çeşitler diğer gruplardaki bütün
çeşitlerle uyuşur. Bu nedenle bunlara “üniversal donör” adı
verilmiştir. Bunlar Stella, Lapins, Vista, B. Gaucher, Merton
Glory, Merpet, Noir de Guben, Florence, Black Tartarian E,
Black Olivier, Smoky Heart, Ord ve Belle D’orleans çeşitleridir.
57
58
 Kiraz uyuşmazlık grupları ve bu
gruplarda bulunan çeşitler
• I. Grup S1 S2 II. Grup S1 S3
• Black Tartarian A Abundance
• Black Tartarian B Black Elton
• III. Grup S3 S4 IV. Grup S2 S3
• Bing Salihli
• Lambert Dalbastı (Malatya)
• B. Napolyon Siyah Gözüme
• V. Grup S3 S5 VI. Grup S3 S6
• Late Black Bigarreau Early Amber
• Turkey Heart Starks Gold
• VII. Grup S4 S5 VIII. Grup S2 S5
• B. Burlat Büttners Späte Röte Knor.
• B. Moreau
• IX. Grup S1 S4
• B. Jaboulay

59
 Kirazın Döllenme Biyolojisi
• Kirazlarda tozlanma böceklerle ve
bilhassa bal arıları ile olmaktadır.
İyi bir tozlanmanın olması için
çiçeklenme döneminde havaların
açık, güneşli olması, hava
sıcaklığının arıların dolaşmasına
uygun 18oC’nin üzerinde olması ve
rüzgarsız olması gerekmektedir.
Yağışlı, sisli, soğuk ve aşırı rüzgarlı
havalarda arılar dolaşmayacağı
için tozlanma iyi olmaz. Ayrıca,
çiçeklenme döneminde havaların
fazla ısınması dişicik tepesinin kısa
zamanda kurumasına neden olur.

60
Kirazın Döllenme Biyolojisi

61
62
63
64
65
66
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
Toprak istekleri
• Kiraz ve vişne, geçirgen, derin, kolay
işlenen kumlu tınlı topraklarda iyi yetişir.
Nehir ve çay kenarındaki alüvyal
topraklarda uygundur. Kumlu topraklar
fakir ve su tutmadıklarından; ağır topraklar
da geçirgen olmadıkları ve havaca fakir
olduklarından iyi değildir. Tınlı topraklarda,
toprak derinliği 1 m’den fazla olmalıdır.

67
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
Toprak istekleri
• Kiraz vişne ağaçlarının kökleri uzun süre
su içinde kalmaya toleranslı değildir. Bu iki
tür, zayıf drenaja karşı elma ve armuttan
daha hassastır. Geçirgenliği iyi olmayan
topraklarda ağaçların ömrü kısa olur.
Geçirgenliği iyi topraklarda kökler
yüzeyden itibaren 120 cm’lik kısımda iyi
gelişme gösterir.

68
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
Toprak istekleri
• Bahçe kurmadan önce o toprağa uygun
anaç seçilmelidir.
• Ağır karakterli topraklarda idris anacı
yaşayamaz.
• Kumlu, çakıllı, kuru, sıcak, süzek veya
kumlu tınlı, tınlı topraklarda İDRİS; tınlı,
hafif nemli topraklarda KUŞ KİRAZI
• tınlı veya kuş kirazı için ağır sayılabilecek
topraklarda da VİŞNE anacı
kullanılmaktadır. 69
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Kiraz ve vişne, esasen ılıman iklim
meyvesidir. Her iki tür de yazları serin
geçen ve nispi nemi nemi yüksek olan
yerlerde en kaliteli meyveleri verirler.

• Kiraz sıcak ve soğuğa karşı vişneden

daha hassastır.
70
Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Vişne değişik iklim koşullarına kirazdan
daha iyi uyar.
• Kiraz hava ve toprak nemini vişneye göre
daha çok sever.
• Kiraz ve vişne ağaçlarının gövde ve ana
dalları kış dinlenme döneminde -26°,-28°C
ye kadar dayanabilir.
71
Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Soğuklara dayanıklılık bakımından çeşitler
arasında da fark vardır.

• Şiddetli kış soğukları tomurcukların, genç

dalların soğuktan zarar görmelerine,
gövde ve dallarda, çatal kısımlarda
kabuğun çatlamasına sebep olabilirler.
72
 -8.8°C(K) -5.5°C(K)
Elmada -8.8°C(K)

soğuk
zararı -9.4°C(%10)
-7.7°C(%10) -5°C(%10)
-16.7°C(%90) -12.2°C(%90) -9.4°C(%90)

-2.8°C(K) -2.8°C(K) -2.2°C(K)

-2.2°C(%10)

-2.8°C(%10) -2.2°C(%10)
-6.1°C(%90) -4.4°C(%90) -3.9°C(%90)

-2.2°C(K) -1.7°C(K)

-1.7°C(K)
-2.2°C(%10) -2.2°C(%10) -2.2°C(%10)
-3.9°C(%90) -3.9°C(%90) 73
-3.9°C(%90)
 -5°C(K) -5°C(K) -5.5°C(%10) -3.9°C(K)
-8.3°C(%10) -12.8C(%90)
Kirazda
soğuk zararı
-3.9°C(%10)
-15°C(%90) -10°C(%90)

-2.2°C(K) -2.2°C(K) -1.6°C(K)

-3.3°C(%10) -2.8°C(%10) -2.8°C(%10)

-8.3°C(%90) -6.1°C(%90) -4.4°C(%90)

-1.6°C(K) -1.1°C(K)
-2.2°C(%10) -1.6°C(K) -2.2°C(%10)
-2.2°C(%10)

-3.9°C(%90) -3.9°C(%90) -3.9°C(%90)

74
75
76
77
 -9.4°C(%10) -5°C(K) -5.5°C(%10)
Kayısıda
soğuk zararı
-6.7°C(%10)
-12.8°C(%90)
K:Kritik Sıcaklık -17.8C(%90)

-3.9°C(K) -4.4°C(%10) -2.2°C(K)

-4.4°C(%10) -2.8°C(%10)

-10°C(%90) -7.2°C(%90) -5.6°C(%90)

-2.8°C(%10) -0.6°C(K) -1.1°C(K)

-2.2°C(%10)

-4.4°C(%90) -3.9°C(%90) 78
 -5°C(K)
-5.7°C(%10)

Şeftalide soğuk zararı

-17.2°C(%90)

-6.1°C(%10) -5°C(%10)

-3.8°C(K)
-3.8°C(%10)
-15°C(%90) --12.7°C(%90) -9.4°C(%90)

-1.1°C(K)

-2.7°C(K)
-2.7°C(%10) -2.2°C(%10)
-3.3°C(%10) 79
-6.1°C(%90) -4.4°C(%90) -3.8°C(%90)
 -7.7°C(K) -5°C(K) -4.4°C(K)
Armutta
soğuk
zararı -9.4°C(%10)
-6.7°C(%10)
-4.4°C(%10)
-17.7°C(%90) -14.4°C(%90) -9.4°C(%90)

-2.2°C(K) -1.6°C(K) -1.6°C(K)

-2.8°C(%10)

-3.8°C(%10) -3.3°C(%10)
-7.2°C(%90) -5.5°C(%90) -5.0°C(%90)

-1.6°C(K)

-1.1°C(K)
-2.2°C(%10) -2.2°C(%10)
-4.4°C(%90) -4.4°C(%90) 80
 -10°C(%10) -6.6°C(%10)
Erikte -8.3°C(%10)

soğuk
zararı
-17.7°C(%90) -16.1°C(%90) -13.9°C(%90)

-4.4°C(%10) -2.8°C(K)
-2.8°C(%10)
-5°C(K)

-3.3°C(%10)
-8.9°C(%90) -5.6°C(%90) -5°C(%90)

-2.8°C(K)

-1.1°C(K)
-2.2°C(%10) -2.2°C(%10)
-5°C(%90) -5°C(%90) 81
-31/-9.4°C(ZV) -9.4°C(ZV) -4.4°C(ZV

-34/17.8°C(ŞZ)
-12.2°C(ŞZ)
Vişnede
-17.2°C(ÇZ)
-3.3°C(ZV)
soğuk -2.2°C(ZV
zararı -3.3°C(ZV)

-6.7°C(ZV) -6.7°C(ŞZ) -4.4°C(ŞZ)

-2.2°C(ZV) -2.2°C(ZV)
-2.2°C(ZV) -4.4°C(ŞZ)
-4.4°C(ŞZ) -4.4°C(ŞZ)

82
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Böylece ağaçlarda çatlaklar oluşur. Bu
yaralar hastalık ve zararlılara giriş kapısı
olurlar.

• Kış hava sıcaklığının sık sık -20°C nin

altına düştüğü yerlerde kiraz yetiştiriciliği
önerilmez.
83
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Kiraza göre daha dayanıklı olan vişnelerin
tomurcukları da kirazdan daha
dayanıklıdır.

• Kiraz ağaçları ilkbaharda vişne

ağaçlarından önce çiçek açtığı için don
tehlikesi ile daha fazla karşılaşabilirler.
84
85
86
87
Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Kiraz ve vişneler çiçeklenme ve meyve
gelişim dönemlerinde yüksek nemli
koşullardan zarar görürler. Çiçeklenme
süresince yağan yağmur meyve tutumunu
azaltır.
• Meyve olgunlaşmasından hemen önceki
yağmurlar ise çatlamaya ve mantari
hastalıklara neden olur.
88
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Kiraz yüksek yaz sıcaklarına elmadan biraz
fazla, şeftali, kaysı ve avrupa eriklerinden daha
az dayanır.Yaz mevsiminde hüküm süren yüksek
sıcaklıklar, yaprakların erken dökülmesine ve iki
dişi organlı anormal meyvelerin oluşumuna
sebep olur.
• Kiraz meyveleri, şeftali için serin yerlerde daha
kaliteli olur

89
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Kiraz ve vişne çeşitlerinin kış dinlenme istekleri
elma ve armutlarınkinden az, çoğu şeftali
çeşidinden daha fazladır.
• Kış dinlenmesi ülkemizde, Akdeniz ve Ege
kıyılarında ve alçak yerlerde önem kazanır.
Yöreye dışarıdan getirilen kiraz çeşitleri,
dinlenme ihtiyaçlarını karşılayamazlarsa yeterli
düzeyde meyve vermezler.

90
 Kiraz ve Vişnenin Ekolojik İstekleri
İklim istekleri
• Bu nedenle kışı ılık geçen yerlerde veya
yıllarda verim azalır. Ilık geçen kışlardan
sonra Bing, Lambert ve Napolyon
kirazlarının çiçeklenmesinde düzensizlik
ve gecikme olur. Örneğin, Bornova’da
1984 yılında Kırdar kiraz çeşidinin
olgunlaştığı tarihte (8 mayıs), Lambert
kirazının hala çiçek açtığı görülmüştür.

91
 Kiraz ve Vişnenin Çoğaltılması
• Kiraz ve vişnenin kültür çeşitleri doğrudan
tohumla çoğaltılmaz Bunların kalıtsal
yapıları heterezigot olduğundan, tohumla
çoğaltıldığında ana bitkinin üstün özellikleri
çoğunlukla kendinden sonraki nesle
geçmez. Ayrıca kiraz ve vişnelerde bazı
virüs hastalıkları tohumla yayılmaktadır.
Bundan dolayı kiraz ve vişne çeşitleri
aşıyla çoğaltılır. Vişne çeşitlerini kök ve dip
sürgünüyle çoğaltmak mümkündür.

92
Kirazın Çoğaltılması

93
 Kiraz ve Vişnenin Çoğaltılması
• Her iki meyve türünün fidanlarını
yetiştirmede T göz aşısı yaygın kullanılır.
Yaygın olmamakla birlikte genç anaçların
aşılanmasında kakma, ingiliz, ve boru aşı
yöntemleri de kullanılır. Kalın gövde ve
ana dallarda çeşit değiştirme aşısı olarak
kakma aşı uygundur.
• Aşı ile çoğaltmada toprak tipine göre
değişik anaçlar kullanılmaktadır.

94
 Anaç nedir?
• Fidan elde edebilmek için, üzerine aşı
yaptığımız, köklü bitki parçasına anaç
denir.
• Eğer anaçlar tohumdan elde edilmişse,
böyle tohum anacı, vejetatif yolla (çelik,
daldırma, stoolbed) klonal olarak elde
edilmişse böyle anaçlara klon anaç
denilmektedir.

95
 Anaç nedir?
• Fidan elde edebilmek için, üzerine aşı
yaptığımız, köklü bitki parçası,

• Eğer bir türün yabani tohumlardan elde

edilmişse, böyle anaçlara çöğür; standart
çeşitlerin tohumlarından elde edilmişse
böyle anaçlara yoz denilmektedir.

96
Kiraz Klon Anaçları

97
• COLT:
• Melez:Prunus avium x Prunus pseudocerasus hibriti

• Ağaç Kuvveti: Kuşkirazı anaçlı ağaçlara göre % 30 - % 40

daha küçük taç yapar. Bütün çeşitlerle iyi aşı uyuşması
gösterir.

• Verim:Gençlik kısırlığı dönemi kısa meyveleri daha iridir.

• Hastalık ve Zararlı Dayanımı: Kök kanserine oldukça

duyarlıdır.

98
• SL- 64 (sainte Lucie 64 )
• Köken:Fransa da Seleksiyonla elde edilmiş bir idris
klonudur.
• Ağaç Kuvveti: Mazzard F 12-1 ve kuşkirazından daha
küçük taç yapar. Genel özellikleri bakımından idrise
benzemekle beraber tekdüze ağaçlar meydana getirir.
• Verim: Erken Verime Yatar Ve Verimlidir.

Kurak ve kireçli
topraklarda iyi gelişir.
Kiraz ve vişnelerle iyi
uyuşur. ABD’ de özellikle
vişneler için kullanılan
bir anaçtır. 99
• MAZZARD F . 12 / 1:
• Köken: Yabani kiraz (Prunus avium)’ dan seleksiyon yolu ile elde
edilmiştir.
• Ağaç Kuvveti: Kuvvetli gelişir ve bütün çeşitlerle aşı uyuşması iyidir.
• Hastalık ve Zararlı Dayanımı: Bakteriyel hastalıklara çok
dayanıklıdır.

Tekdüze ağaçlar meydana getirmesi ve seçilmiş bir anaç olması

vejetatif olarak çoğaltılabilmesi gibi üstünlükleri olan bu anacın
yaygınlaşmaması bir kayıptır.

100
• Tabel Edabriz
Köken: Fransa’da Prunus cerasus’dan elde edilmiştir.

• Ağaç Kuvveti: Bu anaç mahlep üzerindeki çeşitlerin %20-

40’ı kadar büyüklükte ağaçlar yapar.

• Verim:Bu anaç üzerindeki çeşitler çok erken meyveye

yatar. İlk meyveler 2-4 yaşlarında alınır. Meyve iriliği
düşüktür.
• Tabel Edabriz üzerindeki ağaçlar strese toleranslıdır. Kireçli
topraklardan hoşlanır.

101
• MAXMA Anaçları
• Köken:Prunus avium’un killi ve ıslak topraklara iyi
adaptasyonu ile P. mahaleb’in yüksek verimliliğini kombine
etmektedirler.
• Bu seriden esas olarak MAXMA 2, MAXMA 14,
MAXMA 39, MAXMA 60 ve MAXMA 97 klonları
üzerinde durulmaktadır.

102
• MAXMA 14
• Köken:Brokforest veya maxma delbart 14
• Ağaç Kuvveti: mazzard F 12/ 1 in % 40- 60’ı SL64’ün %
60- 80’i kadar ağaç oluşturur. Yarı bodurdur.
• Verim: . F 12.1’den daha iyi fakat Colt’tan daha iyi
olmayabilir Meyve üretiminin başlaması SL-64’den iki yıl
daha erkendir
• Hastalık ve Zararlı Dayanımı: Phytophtora ve bakteriyel
kansere daha dayanıklıdır.
Gecikmiş uyuşmazlık gösterebilirler. Killi topraklara
ve kloroza iyi bir dayanım gösterirler.

103
104
• CAB 6P
• Köken:İtalya Bologna Üniversitesinde Prunus cerasus’dan
elde edilmiştir.
• Ağaç Kuvveti: Mazzard F12/1’den %20-30 daha küçük
ağaçlar yapar.

Bigarreau Moreau
çeşidi için en iyi anaç
olduğu belirlenmiştir.

105
• Gembloux Serisi:
• Köken: Inmil (GM9), Damil (GM 61) ve Camil (GM79)
anaçları Belçika’da Gembloux Araştırma İstasyonunda
selekte edilmiştir.
• Ağaç Kuvveti:Inmil’in gücü F12/1 in %23-40’ı; Damil’in
gücü F12/1’in %30-80’i kadardır. Camil, Mazzard
F12/1’in %50-70’i kadar irilikte ağaçlar yapmaktadır.
• Verim: Colt’tan yaklaşık %50 daha verimli olan Camil
çok verimli bir anaçtır (bazen 3 kat).
Camil: Kış soğuklarına karşı iyi tolerans gösterir. Islak
topraklara hassastır. Phytohytoradan zarar görür ve ölür.
Damil : pH'sı yüksek topraklara orta derecede
toleranslıdır. Kış soğuklarına karşı iyi bir dayanım
gösterir. Phytophytoraya orta derecede dayanıklıdır.106
•
 Inmil

Damil

Camil

107
• Charger
• Köken: P. avium’un İngiltere'de elde edilmiş bir klonudur.

• Ağaç Kuvveti: Kolay köklenir. Colt ile Mazzard F 12.1

arasında büyüklükte ağaçlar yapmaktadır .

Geniş adaptasyon kabiliyetine sahiptir.

108
• GİSELA ( GİESSEN) SERİSİ
1965 yılından beri Almanya'da yürütülen
çalışmalar sonucu elde edilmiştir. Uygun ortamlarda
muhafaza edilen polenler, bir tarafları cam ekanla
kapatılmış ebeveyn ağaçlara elle uygulandılar. Bu usulle
birçok ilginç hybrit anaç üretimi mümkün oldu.

Geissende yapılan
yoğun çalışmalardan
sonra 13 klon tipi
Amerika ve Avrupa da
test edilmek üzere
piyasaya çıkarıldı.

109
• Gisela 1
• Ağaç Kuvveti: Standart ağaçların yaklaşık % 20-25'i kadar
büyüklükte ağaçlar yapar. Köklerinin toprağa bağlanması
çok zayıf olup destek istemektedir.
• Hastalık ve Zararlı Dayanımı: Islak topraklara ve
oksijensiz şartlara nispeten dayanıklıdır. Phytophytoraya
nispeten dayanıklılık göstermektedir. PNRSV ve PDV' ye
aşırı hassastır.
Üzerindeki çeşit çok meyve verdiğinde meyveler küçülür.
Süreklilik için bu anaç üzerindeki ağaçlarda kültürel
işlemler eksiksiz ve itina ile yapılmalıdır. Gecikmiş
uyuşmazlık gösterebilir. Sulanmayan şartlarda aşırı zayıflık
göstermektedir.
110
• Gisela 5
• Melezi: P. cerasus x P. canescens
• Ağaç Kuvveti: Ağaçlarının şekli açık ve yayvandır. Kuş
Kirazının % 50 Si Kadar Gelişir.
• Verim: Üzerindeki çeşidi erken meyveye yatırır. Ağaçlar
bol çiçek verir, verimi yüksektir.
• Hastalık ve Zararlı Dayanımı: Phytophytoraya karşı bir
miktar dayanım gösterebilir. PNRSV ve PDV' ye karşı aşırı
hassastır.
Ağır topraklarda kök çürüklüğünden dolayı zarar
görebilir. Nemli, ağır topraklara adaptasyonu iyidir. Toprağa
bağlanması iyi olup, destek istemez.
111
• Gisela 6
• Melezi: P. ceracus x P. canescens

• Ağaç Kuvveti: Standart anaç üzerindekilerin % 80'i kadar

ağaçlar yapmaktadır

• Verim: Bu anaç erken ve bol verimi teşvik etmektedir.

Toprağa iyi bağlanan güçlü ağaçlar yapar. Ağır nemli
topraklara adaptasyonu iyidir. Günümüzde gisela 5 anacının
yerini almaktadır.

112
• Weiroot Serisi
• Kökeni:Almanya’da Bavyera eyaletinde P. cerasus’dan
geliştirilmiştir.

• Seriye ait belli başlı anaçlar W10, W11, W13, W53, W72,
W 154 ve W158 olarak sayılabilir.
Bunlardan W 158 üzerindeki ağaçlar erken
verime yatar ve bol verimlidirler.

113
• P-HL serisi
Verim:üzerindeki çeşidi erken meyveye yatırır (ikinci
yaşında)
• Ağaç Kuvveti : P-HL-A Mazzard’ın %30-50’si kadar
büyüklükte ağaçlar yapar. P-HL-B ise Mazzard’ın yaklaşık
yarısı kadar ağaçlar yapar, erken verime yatmaz fakat verimi
yüksektir. P-HL-6 ise bu seri içindeki en ufak ağaçları yapar
(Mazzard’ın yaklaşık %15-30’u kadar)

Kışa çok dayanıklıdır. Yüzlek köklenir ve rüzgarlı

bölgelerde destek ister.

114
• Victor Anacı
• Köken:İtalya’da Bologna Üniversitesinde Prunus
cerasus türünden ıslah edilmiş bir anaçtır.

• Ağaç Kuvveti : Yarı bodur anaçlar içerinde yer alır.

• Verim: Meyve iriliği ve verimlilik yönünden iyi bir anaçtır.

Kirece, taban suyuna ve kurağa orta düzeyde

dayanıklıdır.

115
Bunlar Dışında Kullanılan Klon
Anaçlar
Adara Stocktan Morella
Argot V.V-1
Pontaleb IP-C-1
Pik-u 1 V.G-1
Pik-u 3 Sl-405
Pik-u 18 SM 11/4
Pik-u 167 Cap-11E
Cristimar Iai Vlademir

116
117
118
Kuş kirazı kökü

119
 Kiraz-vişne anaçları
Vişne
• Tohumla, kök ve dip sürgünüyle çoğaltılır.
• Tınlı ve tınlı killi topraklara uygundur.
• Ağır ve ve fazla neme sahip topraklara kuş kirazından
daha toleranslıdır.
• Kök yapısı kuş kirazınınkine benzer. Toprağa bağlantısı
zayıftır. Bazı topraklarda ağaç tam büyüklüğüne ulaştığında
devrilebilir.
• Kiraz için zayıf anaç kabul edilirler.
• Kiraz çeşitleriyle uyuşması genellikle iyi değildir. Daha çok
vişneler için önerilir.
• Vişne anacının ABD de daha çok kirazlar için kullanılan
Stocton Morello adında bir klonu bulunmaktadır. Yayvan,
sarkık dallı, erken meyveye yatan ve küçük ağaçlar teşkil
120
eder. Kök sürgünleri ve yeşil çoğaltılır.
121