‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫کیمیا (‪: )chemistry‬‬

‫کمیا علمیست که از ساختمان‪ ,‬خواص‪ ،‬تغیرات وتبدیالت کیفی(دایمی) ماده بحث میکند‪ .‬این علم بخشی از‬
‫علوم طبیعی شاخه از علوم تجربی(ساینسی) است که ساینس عبارت از علم و طریقه بدست آوردن علم را‬
‫گویند‪ .‬چون کیمیا در باره ماده و خواص آن بحث میکند پس الزم است تا در باره ماده بحثی صورت‬
‫بگیرد‪.‬‬
‫فصل اول‬
‫ماده )‪)Matter‬‬
‫‪۱‬ـ تعریف ماده‪:‬‬
‫هرآن چیزیکه کتله‪،‬حجم وعطالت داشته باشد بنام ماده یاد میگردد‪.‬‬

‫ماده‬

‫مواد خالص‬ ‫مخلوط‬

‫مرکب‬ ‫عنصر‬ ‫غیرمتجانس‬ ‫متجانس‬

‫سسپنشن‬ ‫ایملشن‬
‫‪۲‬ـ تصنیف ماده ‪:‬‬

‫کتله ‪:‬عبارت از مقدار ماده ویا مجموع ذرات یک جسم در همان ماده است‪ .‬کتله تحت تاثیر قوه‬
‫جاذبه زمین قرار ندارد ثابت می باشد‪.‬‬
‫وزن ‪ :‬ورن عبارت از تاثیر قوه جاذبه زمین بریک جسم است‪ .‬وزن یک کمیت متغیر است و نظر‬
‫به جاذبه محیط تعیین میگردد‪.‬‬
‫حجم‪ :‬عبارت از فضا یا جایی است که یک جسم اشغال می کند‪.‬‬
‫عطالت ‪ :‬مقدار مقاومت یک جسم را در مقابل تغییر حالت از حرکت به سکون واز سکون به حرکت‬
‫بنام عطالت یاد مینمایند‪.‬‬
‫‪۱‬ـ مواد خالص‬
‫الف) عنصر‬
‫عناصر عبارت از مواد اساسی وبسیط اند که از عین نوع اتوم ها تشکیل گردیده و توسط وسایل‬
‫ساده کیمیاوی به وسایل ساده کیمیاوی به اجزای ساده تر تجزیه شده نمی تواند‪ .‬عناصر در طبیعت‬
‫بشکل اتومی یا مالیکولی دریافت می گردد مثال‪Fe, O2 ,Na ,He :‬و‪ N2‬وغیره‪.‬‬
‫خواص عناصر‬

‫‪1‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪۱‬ـ کثافت‪ ،‬نقاط ذوبان و غلیان ثابت دارند‪.‬‬
‫‪۲‬ـ عناصر توسط سمبول نشان داده می شوند‪.‬‬
‫‪۳‬ـ توسط و سایل کیمیاوی به اجزای کوچکتر تبدیل نمی شوند‪.‬‬
‫‪۴‬ـ متجانس اند‪.‬‬
‫ب) مرکب‬
‫عبارت از موادی اند که در نتیجه تعامل کیمیاوی دوو یا چندین عنصر مختلبف ( به یک نسبت‬
‫ثابت وزنی یا حجمی ) به میان آمده باشد‪ .‬تعامل کیمیاوی به حالتی از ترکیب شدن مواد گفته میشود‬
‫که در نتیجه آن تمام خواص اولیه مواد از بین رفته و خواص جدید را به خود اختیار مینمایند بعنوان‬
‫مثال کلورین یک گاز زهری بوده که بعد از تعامل با سودیم که یک فلز سفید رنگ نرم و زهری‬
‫میباشد تبدیل به نمک طعام میگردد که هیچکدام از خواص اولیه مواد در آن دیده نمیشود‪ .‬کوچکترین‬
‫ذرات آن مالیکول ها می باشد‪ .‬مثال ‪ ,H2o, NH3 CO2Al2(SO4)3,NaCl‬وغیره‪.‬‬

‫خواص مرکبات‬
‫‪۱‬ـ متجانس اند‪.‬‬
‫‪۲‬ـ کثافت‪ ،‬نقاط ذوبان وغلیان شان ثابت است‪.‬‬
‫‪۳‬ـ توسط فورمول ها نشان داده می شود‪.‬‬
‫‪۴‬ـ در بین اجزای ترکیبی شان نسبت کتلوی ثابت است‪.‬‬
‫‪۵‬ـ خواص کیمیاوی اجزای تشکیل دهنده را نشان نمی دهد‪.‬‬
‫‪۶‬ـ توسط وسایل کیمیاوی تجزیه می توانند‪.‬‬
‫‪ - ۲‬مخلوط‬
‫عبارت از موادی اند که از یکجا شدن فزیکی دو یا چندین مواد به نسبت های مختلف میباشد که‬
‫مواد ظاهرا ترکیب گردیده و عمل متقابل کیمیاوی بین شان صورت نمیگیرد‪ .‬در اصل خواص‬
‫مواد هیچ تغییری نمیاید‪ .‬مخلوط ها از نظر کیمیاوی و فیزیکی ثابت نیستند وبه دو بخش تقسیم می‬
‫گردند‪.‬‬

‫الف) مخلوط متجانس (‪)Homogeneous mixture‬‬

‫عبارت از مخلوط است که خواص فزیکی و کمیاوی آن در نقاط مختلف و تناسب مقدار ذرات‬
‫در تمام نقاط یکسان است‪ .‬مخلوط متجانس به نام محلول هم یاد می گردد بطور مثال‪ :‬شکر درآب‬
‫ب) مخلوط غیر متجانس (‪)Heterogeneous mixture‬‬
‫عبارت از مخلوط است که در نقاط مختلف دارای خواص فزیکی وکیمیاوی مختلف می باشد‪.‬مثال‬
‫روغن در آب‬
‫فرق میان عناصر‪ ،‬مرکبات ومخلوط ها‬

‫خواص فزیکی ماده و تغیرات فزیکی‬

‫‪2‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خواص ظاهری ماده که توسط حواس پنجگانه حس شده می تواند‪ .‬به نام “خواص فزیکی ماده‬
‫“ گفته می شود‪ .‬رنگ‪،‬ذایقه‪ ،‬بو‪ ،‬کثافت ‪،‬هدایت برقی و حرارتی ‪،‬نقاط ذوبان و غلیان‪ ،‬حالت سه‬
‫گانه و انحاللیت از جمله خواص فزیکی ماده می باشند‪.‬‬
‫تغیراتی که درآن ساختمان یا خواص کیمیاوی ماده تغییر نکند به نام تغییرات فزیکی نامیده می‬
‫شود مثال یخ بستن آب‪ ،‬پارچه نمودن کاغذ‪ ،‬ذوب شدن شمع و غیره‪.‬‬
‫حاالت سه گانه ماده‬
‫بصورت عموم ماده به سه حالت دریافت می گردد جامد‪ ،‬مایع و گاز‬
‫‪۱‬ـ جامدات‬
‫فاصله بین ذرات شان فوق العاده کم و قوه جاذبه بین شان زیاد است‪ .‬بناء جامدات دارای شکل‬
‫و حجم معین بوده و غیره قابل تراکم اند‪.‬‬
‫یکی از خصوصیات جامدات این است که دارای کثافت زیاد اند‪ ،‬کمتر‬

‫‪ -۲‬مایعات‬
‫فاصله بین ذرات شان نسبت به گازات کمتر بوده و قوه جاذبه بین ذرات شان نسبت به قوه‬
‫جاذبه بین گازات بیشتر است‪ .‬بنا شکل مایعات تابع ظرف بوده و دارای حجم معین می باشند و‬
‫غیر قابل تراکم اند‪.‬‬

‫‪۳‬ـ گازات‬
‫عبارت از موادی اند که به آسانی در فضا پخش گردیده و فاصله بین شان فوق العاده زیاد و‬
‫قوه جاذبه بین شان کم ویا هیچ و جود ندارد‪ .‬بناء گازات دارای شکل و حجم معین نبوده و به‬
‫خوبی تراکم پذیر اند‬

‫خواص مشترک ماده‬

‫‪۱‬ـ کتله (‪)Mass‬‬
‫‪۲‬ـ حجم (‪)Volume‬‬
‫عطالت (‪)Interia‬‬
‫کثافت‬
‫عبارت از مقدار ماده فی واحد حجم است‪ .‬که توسط فورمول ذیل نشان داده می شود وواحد آن‬
‫(‪ (kg/m3) ،)g/cm3‬ویا )‪(g/lit‬می باشد‪.‬‬

‫کتله ‪/‬حجم =کثافت‬

‫‪D=m/v‬‬ ‫‪Density=mass/volume‬‬

‫در صورتیکه یک جامد یا مایع خالص حرارت داده شود انبساط می کند‪.‬‬
‫ۤ‬
‫تقریبآ کثافت تمام مواد جامد خالص نسبت به حالت مایع آن بلند تر است‪ .‬اما این موضوع در آب‬
‫برعکس می باشد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫شاگردان حل نماین‪.‬‬

‫‪۱‬ـ سوال‪ :‬هر گاه کثافت یک جسم استوانه یی ‪4.5g/cm3‬و حجم آن ‪0.25 cm3‬باشد ‪ ،‬کتله آن‬
‫مطلوب است؟‬
‫‪۲‬ـ سوال‪ :‬هر گاه اضالع یک مکعب مستطیل ‪ 4،3،2‬سانتی متر‪ ،‬و کتله آن ‪0.75 gr‬باشد کثافت‬
‫آن چند است؟‬
‫‪۳‬ـ سوال‪:‬تخته که سطح آن ‪ 50cm3‬با ضخامت ‪ 90mm‬و کثافت آن ‪ 1.25gr/cm3‬باشد کتله آن‬
‫چند است؟‬
‫‪۴‬ـ سوال‪:‬کثافت مکعب سنگی را دریابید که طول یک از اضالع آن ‪ 4cm‬و دارای ‪ 91.52gr‬کتله‬
‫است؟‬
‫‪۵‬ـ سوال‪ :‬تغییرات ذیل را تشخیص وبه اساس تغییرات فزیکی و کیمیاوی ترتیب نمایید ‪:‬‬
‫الف) تبخیر آب‬
‫ب) یکجا شدن هایدروجن با او کسیجن‬
‫ج) کش شدن فنر‬
‫د)حل شدن نمک درآب‬
‫ه) ذوب شدن یخ‬
‫و) جدا نمودن پطرول از نفت‬
‫ز) خراب شدن شیر‬
‫تمرین‬
‫‪1‬ـ کدم خصوصیت عناصر ثابت است ؟‬
‫د) همه درست است‬ ‫ج) کثافت‬ ‫ب) نقطه غلیان‬ ‫الف) نقطه ذوبان‬
‫‪2‬ـ کدام یک از مرکبات زیر مواد خالص است؟‬
‫د) اتموسفیر‬ ‫ج) خاک‬ ‫ب) آب‬ ‫الف) خون‬

‫‪3‬ـ کدام یک از این ها مواد خالص شمرده میشود؟‬

‫د) همه درست است‬ ‫ج) اکسیجن‬ ‫ب) نمک طعام‬ ‫الف) آب‬
‫‪ -4‬مرکبات به یکی از اشکال ذیل نمایش داده میشود؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف وب‬ ‫ب) فورمول ها‬ ‫الف) سمبول ها‬
‫‪5‬ـ کدام یک از مواد ذیل دارای اجزای ثابت نمی باشد؟‬
‫د) عنصر‬ ‫ج) مالیکول‬ ‫ب) مخلوط‬ ‫الف) مرکب‬

‫‪4‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪6‬ـ استوانه که حاوی ‪ 10ml‬آب است در آن فلزی به کتله ‪29.40gr‬انداخته می شود که درنتیجه سطح آب‬
‫به ‪ 15ml‬می رسد کثافت فلز را دریابید؟‬
‫د) ‪5.88gr/ml‬‬ ‫ج) ‪17.9gr/ml‬‬ ‫ب) ‪22.7gr/ml‬‬ ‫الف) ‪32.4gr/ml‬‬

‫‪7‬ـ موادیکه از یکجا شدن دو یا چندین مواد مختلف حاصل میگردد ویکی از اجزای آن قابل تغیر است به‬
‫کدام نام یاد میگردد؟‬
‫د) عنصر‬ ‫ج) مخلوط‬ ‫ب) ماده خالص‬ ‫الف) مرکب‬
‫‪8‬ـ کثافت ماده یی را دریابید که دارای کتله ‪ 120g‬بوده و ‪ 16cm3‬جای را اشغال نماید؟‬
‫د)‪0.75‬‬ ‫ج) ‪7‬‬ ‫ب) ‪7.5‬‬ ‫الف) ‪8.5‬‬
‫‪9‬ـ کدام یک از تغیرات ذیل یک یغیر فزیکی ماده میباشد ؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ب) یکجا شدن هایدروجن با اوکسیجن ج) خراب شدن شیر‬ ‫الف) تبخیر آب‬
‫‪10‬ـ یکی از عملیه های ذیل تغییرات کیمیاوی ماده را نشان می دهد؟‬
‫د) تجزیه آب به‬ ‫ج)سوختن شمع‬ ‫ب)تبخیر آب‬ ‫الف) ذوب شدن برف‬
‫‪H2‬و‪O2‬‬
‫‪11‬ـ کدام یک اجزای داده شده فوق از یکنوع اتوم ها یا ملیکول ها(واحد) تشکیل گردیده ست؟‬
‫د) هرسه‬ ‫ج) محلول‬ ‫ب) مخلوط‬ ‫الف) ماده خالص‬
‫‪12‬ـ کدام یک ازاین ها خواص مشترک ماده نیست؟‬
‫د) رنگ‬ ‫ج) حجم‬ ‫ب) عطالت‬ ‫الف) کتله‬
‫‪13‬ـ کثافت ‪ 16‬گرام محلول را دریابید که دارای ‪ 0.8cm3‬حجم باشد؟‬
‫د)‪2g/ cm3‬‬ ‫ج)‪5g/ cm3‬‬ ‫ب) ‪10g/ cm3‬‬ ‫الف) ‪20g/ cm3‬‬
‫‪14‬ـ ماده به دو صنف ذیل تقسیم شده است‬
‫د) عنصر ومرکب‬ ‫ج) مواد خالص ومخلوط‬ ‫الف) متجانس وغیرمتجانس ب) مخلوط و عنصر‬

‫فصل دوم‬
‫جدول دوره یی عناصر(‪)Periodic table‬‬
‫‪1‬ـ طبقه بندی عناصر‬

‫‪5‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫درسال ‪ 1865‬نیو لندزکیمیا دان انگلیسی عناصر کشف شده زمان خود را به اساس ازدیاد کتله اتومی‬
‫نسبتی شان در قطار های افقی ترتیب کرده و درین صورت دیده خواهد شد که عنصر نمبر تحت عنصر‬
‫اول که مشابه آن است قرار گرفته و عناصر مشابه را دریک ستون عمودی قرار داد‪ .‬که بنام قانون اوکتا‬
‫ها یاد گردیده وشکل آن درذیل دیده میشود‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪Li‬‬ ‫‪Be‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪Na‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫‪Si‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪Cr‬‬ ‫‪Ti‬‬ ‫‪Mn‬‬ ‫‪Fe‬‬

‫چون درین جدول نیز بعضی مشکالت به چشم میخورد پس این طبقه بندی نیز مورد قبول قرار نگرفت‪.‬‬
‫درسال ‪ 1869‬عالم روسی بنام مندلیف مفکوره را مشابه پیشنهاد کرد وی نیز عناصر کشف شده زمان‬
‫خود را نظر به ازدیاد کتله اتومی نسبتی شان در قطارهای افقی ترتیب همچنان در ستون های عمودی نیز‬
‫جابجا ساخت‪ .‬که این ساختمان ترتیب شده بنام سیستم پریودیک یاد شد‪ .‬که این سیستم نسبت به سیستم‬
‫ترتیب شده مندلیف تکمیل شده بود‪.‬‬
‫مهم عالم جرمنی بنام لوتر مایر عناصر را به اساس ازدیاد کتله اتومی شان ترتیب کرد و بعدا آنها را به‬
‫اساس کتله اتومی شان به پنج گروپ تقسیم کرد که هر یک سه عنصر را احتوا مینماید و بعد ادعا کرد که‬
‫جدول مشابه به مندلیف را ترتیب کرده است‪.‬‬
‫مندلف زمان ترتیب جدول ابتکارات ذیل را بکار برد‬
‫الف) مندلیف سلسله های طویل را در جدول خویش برای عناصری برگزید که ۤ‬
‫فعال بنام عناصر انتقالی‬
‫یاد میشود‬
‫ب) برای عناصر جدید وکشف ناشده جاهای خالی باقی گذاشت‬
‫ج) در مورد عناصرجدید بعضی پشگویی هایی را انجام داد که بعد از کشف عناصر پیشگویی های وی‬
‫درست بود‪.‬‬
‫د) مندلیف برای بعضی از عناصر کتله اتومی نسبتی جدید پیشنهاد نمود‪.‬‬
‫مندلیف عناصر را نظر به ازدیاد وزن اتومی ترتیب نموده بود به همین اساس بعضی نواقص مشاهده‬
‫گردیده‪.‬‬
‫‪52Te‬‬
‫‪127.6‬‬
‫‪53I‬‬
‫‪126.7‬‬
‫شروع تناوب چهارم ‪ 18Ar39.9≈ 40‬اخیر تناوب سوم‬ ‫‪19k‬‬
‫‪39.1‬‬ ‫ۤ‬
‫مثال‪≈ 39 :‬‬
‫این نواقص زمانی حل گردیده که هنری موزیلی و چادویک پس از کشف پروتون ها‪ ،‬نیوترون ها و‬
‫ایزوتوپ ها خواص عناصر فقط تابع تعداد پروتون ها یا نمبر اتومی است یعنی نمبر اتومی کمیت اصلی‬
‫بوده که می تواند موقعیت وخواص عناصر را در جدول تعین نماید پس درحال حاضر جدول دوره یی‬
‫قانون پریودیک تابع نمبر اتومی است نه وزن اتومی‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ 3‬ـ جدول دوره یی شکل ترسیمی قانون پریودیک یا دوره یی عناصر است این جدول از دو نوع قطار ها‬
‫یکی افقی و دیگر عمودی تشکیل گردیده که قطارهای افقی جدول به نام پریود‪ ،‬یا تناوب و قطارهای‬
‫عمودی جدول به نام گروپ‪ ،‬خاندان یا فامیل یاد می شود‪ .‬جدول دوره یی درحال حاضر دارای ‪ 7‬دوره‬
‫است که این دوره ها نظر به تعداد عناصر به جدول دوره های خورد و کالن تقسیم می شود طوریکه دوره‬
‫های اول‪ ،‬دوم و سوم به نام دوره های خورد و دوره های چهارم ‪ ،‬پنجم‪ ،‬ششم وهفتم به نام دوره های‬
‫کالن یاد می شوند‪.‬‬
‫درجدول دورانی عناصر ‪ 107‬عنصر موجود میباشد که ‪ 90‬آن طبیعی است در پریود اول ‪ 2‬عنصر‪،‬‬
‫درپریود دوم وسوم هر کدام ‪ 8,8‬عنصر‪ ،‬درپریود چهارم و پنجم هرکدام ‪ 18,18‬عنصر در پریود ششم‬
‫که کاملترین و طویل ترین تمام تناوب ها ست دارای ‪ 32‬عنصر و پریود هفتم نیز گنجایش ‪ 32‬عنصر را‬
‫داشته ولی درحال حاضر این تناوب نا تکمیل است و درآن ‪ 17‬عنصر جابجا گردیده است‪ .‬برای محاسبه‬
‫‪(𝑛+2)2‬‬ ‫‪(𝑛+1)2‬‬
‫استفاده میگردد‬ ‫و برای پریود های جفت از‬ ‫تعداد عناصر در پریود های طاق از فورمول‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫تعداد گروپ ها یا قطار های عمودی ‪ 16‬گروپ بوده که گروپ ها نیز نظر به خواص شان به گروپ های‬
‫اصلی و فرعی تقسیم می شوند از جمله ‪ 16‬گروپ ‪ 8‬گروپ اصلی )‪ (A‬و‪ 8‬گروپ فرعی )‪ (B‬می باشد‪.‬‬
‫نمبر پریود تعداد مدارهای اشغال شده توسط الکترونها در عناصر همان پریود را نشان میدهد و نمبر‬
‫گروپ نشان دهنده تعداد الکترونهای والنسی (مدارآخر) میباشد‪..‬‬
‫معلوماتی که در باال درباره تعداد اتومها ذکر گردید بر اساس کتاب درسی معارف صنف دهم میباشد (‬
‫فعال ‪ 118‬عنصر مکمل کشف گردیده اند)‬
‫پریودها و خواص عناصر‬
‫شعاع اتومی‪ :‬عبارت از فاصله بین هسته اتوم ومدار آخری اتوم می باشد‪ .‬شعاع اتومی جسامت اتوم ها‬
‫را مشخص ساخته ویا افزایش تعداد مدارها در اتوم رابطه مستقیم ویا افزایش قوه جاذبه هسته (تعداد‬
‫پروتونها ) رابطه معکوس دارد ‪ .‬درجدول دورانی عناصر از سمنت باال به پایین شعاع افزایش ( افزایش‬
‫تعداد مدارها ) واز چپ به راست کاهش میابد ( افزایش چارج هسته ) بیشترین شعاع اتومی مربوط فرانسیم‬
‫و کمترین شعاع اتومی مربوط هیلیوم میباشد‪.‬‬
‫در تعیین شعاع اتومی‪ ،‬موارد ذیل را باید بدانیم ‪:‬‬
‫‪1‬ـ شعاع فلزی‪ :‬عبارت از نصف فاصله بین دو هسته اتوم همجوار یک فلز ۤ‬
‫مثال فاصله بین دو اتوم مس‬
‫‪ 256pm‬می باشد پس شعاع فلزی آن ‪ 128pm‬می باشد‪.‬‬
‫‪2‬ـ شعاع کووالنسی‪ :‬عبارت از نصف فاصله که بین هسته های دو اتوم غیر فلز می باشد‪ ،‬که به شکل‬
‫مالیکولی یافت میشود ۤ‬
‫مثال‪ :‬فاصله بین هسته های نایتروجن ‪ 150pm‬می باشد پس شعاع کووالنسی آن‬
‫عبارت از ‪ 75pm‬می باشد‪.‬‬
‫‪3‬ـ شعاع واندروالس‪ :‬شعاع که در فواصل بین هسته گازات نجیبه و دیگر گازات بوجود میاید‪ ،‬بنام رابطه‬
‫مثال فاصله بین دو مالیکول کلورین ‪ 184pm‬می باشد پس شعاع واندروالس آنها‬‫واندروالسی یاد می شود‪ۤ .‬‬
‫‪ 92pm‬است‪.‬‬
‫‪7‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ۤ‬
‫معموال شعاع واندروالس بزرگتر از شعاع فلزی و شعاع کووالنسی می باشد‪.‬‬
‫شعاع ایونی‬
‫آیون عبارت از اتومهای میباشد که در نتیجه باختن ویا گرفتن الکترون چارج مثبت و منفی دارند‪ .‬اتوم‬
‫هایی که الکترون ببازند تبدیل به آیون مثبت ( کتیون ) میگردند درعین حال اتوم هایی که الکترون بگیرند‬
‫چارج تبدیل به آیون منفی ( انیون) میگردند‪.‬‬
‫بصورت عموم یا ازدست دادن الکترون جسامت اتوم کوچکتر ویا گرفتن الکترون بیشتر میگردد ‪ .‬پس‬
‫شعاع انیونی از شعاع اتومی ( شعاع اتوم در حالت خنثی ) بیشتر وشعاع کتیونی از شعاع اتومی کمتر‬
‫است‪.‬‬
‫‪Rx+<Rx0<Rx-‬‬
‫‪ Al+3<Al0‬شعاع اتومی المونیم درحالت عادی بزرگتر از شعاع اتومی آن در حالت آیونی می باشد‪.‬‬
‫‪ Cl->Cl0‬شعاع اتومی کلورین در حالت آیونی آن بزرگتر از شعاع اتومی آن در حالت عادی است‪.‬‬
‫الکترون خواهی )‪(Electron Affinity‬‬
‫عبارت از میل الکترون گیری بوده وانرژی الکترون خواهی عبارت از مقدار انرژی است که یک‬
‫اتوم خنثی دراثنای جذب کردن الکترون آزاد می نماید‪ .‬یک نوع تعامل حرارت دهنده است بهمین دلیل‬
‫کمیت انرژی آن با عالمه منفی افاده میگردد‪ .‬بیشترین الکترون خواهی مربوط به کلورین‬
‫‪Xg+e‬‬ ‫است ‪X-+Energy =electron affinity‬‬
‫الکترون خواهی عناصر در گروپها از باال بطرف پایین کم می شود واز چپ به راست زیاد می شود‪.‬‬
‫انرژی آیونایزیشن‬
‫عبارت از مقدار انرژی است که برای دور نمودن یک الکترون ازیک اتوم گرام به فضای الیتنهای‬
‫ضرورت میباشد‪ .‬انرژی آیونایزیشن با شعاع اتومی رابطه معکوس دارد ‪ .‬انرژی آیونایزیشن هایدروجن‬
‫‪ 13.6ev‬میباشد بیشترین انرژی آیونایزیشن مربوط به هیلیوم است‪.‬‬
‫مقدار انرژی آیونایزیشن مساوی به انرژی الکترون جدا شده می باشد‪ .‬مقدار انرژی که برای جدا نمودن‬
‫الکترون از مدار اول به مصرف میرسد بنام انرژی ایونایزیشن اولی‪ ،‬مقدارانرژی که جهت جدا نمودن‬
‫الکترون دوم‪ ،‬وسوم به مصر ف میرسد بنام انرژی آیونایزیشن دومی وسومی یاد می شود ‪.‬انرژی‬
‫آیونایزیشن و انرژی الکترون خواهی به شعاع اتومی ارتباط دارد طوریکه با ازدیاد شعاع اتومی ازباال‬
‫به پایین انرژی ایونایزیشن کاهش مییابد ‪ .‬همچنان درپریود ها از طرف چپ به راست شعاع اتومی کم‬
‫شده پس با کم شدن انرژی آیونایزیشن زیاد می گردد‪.‬‬
‫‪Xg+ energy‬‬ ‫‪X+ +e- = ionization energy‬‬
‫‪ 1‬ـ هرپریود از یک فلزفعال شروع شده از طرف چپ به راست خواص فلزی شان کم گردیده برعکس‬
‫خواص غیر فلزی بیشترمی شود‪ .‬بالخره به یک گاز نجیبه ختم می گردد‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪2‬ـ در هر پریود از طرف چپ به راست خواص قلویت عناصر ومرکبات کم شده و در نتیجه خواص‬
‫تیزابیت عناصر ومرکبات زیاد می گردد‪.‬‬
‫‪3‬ـ در هر پریود از طرف چپ به طرف راست یک یک پروتون عالوه گردیده که افزایش الکترون باعث‬
‫کم شدن شعاع اتومی با نزدیک شدن الکترون ها به هسته می گردد و در نتیجه قوه جذب هسته بر الکترون‬
‫ها زیاد گردیده و جدا ساختن الکترون ها مشکل می شود‪ .‬پس در هر پریود از طرف چپ به راست انرژی‬
‫آیونایزیشن زیاد می شود‪.‬‬
‫‪4‬ـ در هر پریود از طرف چپ به ر است نسبت زیاد شدن قوه جذب هسته میل الکترون گیرنده گی یا‬
‫الکترونگاتیوتی زیاد می شود‪ .‬برعکس میل الکترون دهنده گی یا الکتروپوزیتویتی کم می شود‪ .‬مشخصات‬
‫عناصر الکتروپوزیتیف مربوط به انرژی آیونایزیشن آنها بوده طوریکه اگر انرژی ایونایزیشن عنصر کم‬
‫باشد عنصر مذکور الکتروپوزیتیف بوده و اگر انرژی آیونایزیشن آن زیاد باشد برعکس الکتروپوزیتیوتی‬
‫آن کم میباشد‪.‬‬
‫‪ 5‬ـ هرپریود به یک گاز نجیب یعنی گازیکه از لحاظ کیمیاوی غیر فعال است ختم گردیده وقبل از گاز‬
‫نجیب فعال ترین غیر فلز همان دوره قرار می گیرد‪.‬‬
‫‪6‬ـ در تناوب ششم بعد از عنصر لنتانیوم ‪ 14، La‬عنصر دیگر یعنی از ‪58Ce‬الی ‪ 71Lu‬باید قرار بگیرد‬
‫ولی صوریکه دیده می شود این ‪ 14‬عنصر درموقعیت اصلی شان وجود ندارند زیرا دراین‪ 14‬عنصر‬
‫تغییر خواص دیده نمی شود و خواص شان مشابه به عنصر ‪ 57La‬است بنابراین ‪ 14‬عنصر برای جلوگیری‬
‫از اشتباه در قسمت پایین جدول تحت نام سلسله لنتانوئید ها)‪ (Lantanoids‬طریکه جدا گانه قرار داده می‬
‫شود‪.‬‬
‫به همین ترتیب در تناوب هفتم نیز بعد از ‪ 59Ac‬اکتنیوم ‪ 14‬عنصر دیگر یعنی ‪ 103Lr-90Th‬باید‬
‫قرار بگیرد ولی ‪ 14‬عنصر نیز درموقعیت اصلی شان قرار ندارند زیرا در این ‪ 14‬عنصر نیز مانند‬
‫بنا این ‪ 14‬عنصر را نیز غرض جلوگیری از اشتباه تحت نام سلسله‬ ‫سلسله قبل تغییر خواص دیده نمی شود ۤ‬
‫اکتنونائید)‪ (Actinoids‬در قسمت پائینی جدول قرار دادند ‪ .‬هر دو سلسله لنتونائید و اکتنونائید ها به نام‬
‫عناصر نادره زمینی یاد می شود‪.‬‬
‫‪5‬ـ‘ گروپ ها و خواص عناصر‬
‫قطارهای عمودی جدول که به نام گروپ ها یا خاندان یاد می شود تعداد شان ‪ 16‬گروپ است این‬
‫گروپ ها نظر به خواص شان به ‪ 8‬گروپ اصلی )‪ (A‬و‪ 8‬گروپ فرعی )‪ (B‬تقسیم می شوند‪.‬‬
‫عناصریکه دریک گروپ زیر همدیگرقرارگرفته اند دارای خواص فزیکی و کیمیاوی مشابه می باشد‬
‫زیرا ساختمان الکترونی شان با همدیگر مشابه است‪.‬‬
‫خواص عناصر در گروپ ها به ترتیب ذیل تغییر می نمایند‬
‫‪1‬ـ در هر گروپ از طرف باال به طرف پائین خواص فلزی زیاد وخواص غیرفلزی کم می گردد‪.‬‬

‫‪9‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪2‬ـ از باال به پائین خواص قلویت عناصر و مرکبات بیشتر گردیده بر عکس خواص تیزابیت عناصر‬
‫ومرکبات کم می شود‪.‬‬
‫‪ 3‬ـ در هر گروپ از طرف باال به طرف پائین یک یک کوانت یا سویه انرژیکی زیاد می شود زیاد شدن‬
‫کوانت ها باعث زیاد شدن شعاع اتومی وکم شدن قوه جذب هسته می شود پس درهر گروپ از طرف باال‬
‫به طرف پائین الکترون ها آسان تر جدا گردیده پس انرژی آیونایزیشن از باال به پائین کم می شود‪.‬‬
‫‪ 4‬ـ درهر گروپ از طرف باال به طرف پائین نسبت کم شدن قوه جذب هسته میل الکترون گیرنده گی یا‬
‫الکترنیگتیویتی کم گردیده برعکس میل الکترون دهنده گی یا الکتروپوزیتیویتی زیاد می شود‪.‬‬
‫‪5‬ـ نمبر هرگروپ دو مفهوم ذیل را توزیع می نماید‪:‬‬
‫الف‪ :‬نمبر هر گروپ والنسی اعظمی عناصر همان گروپ را نشان می دهد ۤ‬
‫مثال عناصر گروپ ‪V‬دارای‬
‫والنسی ‪ 5‬گروپ ‪ VII‬دارای والنس ‪ 7‬و غیره می باشند‪.‬‬
‫ب‪ :‬نمبر هر گروپ والنسی اعظمی عناصر همان گروپ رانشان می دهد‪ .‬الکترون های والنسی عبارت‬
‫از الکترون های می باشند که در آخرین کوانت یک عنصر قرار داشته ودر تعامالت کیمیاوی حصه می‬
‫گیرند‪.‬‬
‫خواص عناصر انتقالی‬
‫این عناصر اکثرا سخت بوده و موارد استعمال زیاد در کارهای ساختمانی‪ ،‬صنعت و وسایل زینتی مورد‬
‫استفاده قرار می گیرد‪ .‬تمام این عناصر فلز اند هدایت برقی بسیار خوبی را دارا می باشد طوریکه نقره‬
‫به درجه اول هادی برق می باشد‪.‬عناصر دارای نمبر اکسیدیشن مختلف اند ساختمان الکترونی آنها نیز‬
‫متفاوت می باشد که بدین سبب انرژی آیونایزیشن معین را نیز دارا نیستند ‪.‬که درفصل اتوم نیز ساختمان‬
‫بعضی عناصر ارئه شده است یکی از مشخصات دیگر این گروپ همانا تمایل آنها به تشکیل مرکبات‬
‫مغلق مختلف می باشد‪ .‬این عناصر اکساید های مختلف را نیز اکسیدیشن مختلف تشکیل میدهند‪ .‬طوریکه‬
‫اکساید های شان با نمبر اکسیدیشن کوچک القلی‪ ،‬با نمبر اکسیدیشن متوسط خاصیت امفوتریک وبا نمبر‬
‫اکسیدیشن بزرگ تیزابی را دارا است‪.‬‬
‫ۤ‬
‫مثال‬
‫کرومیم در مرکب ‪ CrO‬خاصیت القلی‪ ،‬در )‪ (Cr2O3‬خاصیت امفوتریک و در )‪ (CrO3‬خاصیت تیزابی‬
‫را دارا می باشد‪ .‬پریودیکه درجه اکسیدیشن آن بزرگ باشد قابلیت اکسیدی کننده آن بزرگ است ۤ‬
‫مثال‬
‫منگان با نمبر اکسیدیشن ‪ 7‬اکسیدی کننده بسار قوی بشمارمیرود‪ .‬عناصر شامل گروپ های فرعی تمام‬
‫شان‪ ،‬بدون استثنا فلزات اند‪ .‬عناصر شامل گروپ های فرعی عناصر انتقالی)‪ (Transitional‬اند این‬
‫عناصر عبارت اند از عناصر اند که دارای والنس ثابت نبوده بلکه والنس شان متحول است‪ .‬عناصر‬
‫گروپ های فرعی فقط شامل عناصر تناوب های کالن می باشد‪.‬‬
‫‪7‬ـ عناصر گروپ هشتم فرعی( ‪ ) VIIIB‬اعم از لحاظ ساختمان وخواص نسبت به دیگر گروپ ها فرق‬
‫دارند طوریکه این عناصر از سه نیم گروپ ذیل تشکیل گردیده وبه همین لحاظ عناصر انتقالی سه گانه‬
‫یاد می شوند و هم از لحاظ خواص نسبت به دیگر گروپ ها فرق دارند‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪8‬ـ عناصر گروپ ‪ 8A‬که که ابتدا در جدول موقعیت نداشته پس از کشف شان در قسمت اخیر جدول جابجا‬
‫گردیده اند‪ .‬عناصر شامل این گروپ که به نام گازات نجیبه یاد می شوند‪ .‬مهم ترین خصوصیت شان‬
‫اینست که سویه انرژیکی اخیر شان از الکترون ها مشبوع بوده یعنی بصورت عموم ‪ 8‬الکترون دارند‪.‬‬
‫‪ .1‬درشرایط عادی عناصر یازده گانه ذیل به حالت گاز و جود دارد‪.‬‬
‫‪He,Ne,Ar,Kr,Xe,Rn,H2,O2,N2,Cl2,F2‬‬
‫پنج عنصر یعنی ‪ Br,Hg,Cs,Fr,Ge‬در حرارت عادی مایع و باقی تمام عناصر به حالت عادی جامد‬
‫می باشد از جمله این عناصر ‪ 90‬عنصر طبیعی می باشند و باقی عناصر مصنوعی اند‪ .‬بیشتر ‪80%‬‬
‫عناصر را فلزات تشکیل می دهد‪ .‬عناصر نظر به اینکه الکترون های والنسی شان در کدام نیم سویه‬
‫انرژیکی قرار دارند به ‪ 4‬بالک تقسیم می شوند‪:‬‬
‫الف‪ :‬عناصر خانواده(‪) s‬‬
‫الکترون های والنسی شان در نیم سویه انرژیکی ‪ s‬قرار دارند و شامل عناصر گروپ های ‪IA‬و‪IIA‬‬
‫می باشد‪.‬‬
‫ب‪ :‬عناصر خانواده )‪(P‬‬
‫الکترون های والنسی شان در نیم سویه انرژیکی ‪ p‬قرار داشته و شامل عناصر گروپ های‬
‫‪ VIIIA,VIIA,VIA,IVA,IIIA‬می باشد‪.‬‬
‫ج‪ :‬عناصر خانواده )‪(d‬‬
‫الکترون های والنسی شان در نیم سویه انرژیکی ‪ d‬قرار داشته و شامل عناصر گروپ های فرعی می‬
‫باشد‪.‬‬
‫د‪ :‬عناصر خانواده )‪(f‬‬
‫الکترون های والنسی شان در نیم سویه انرژیکی ‪ f‬قرار داشته وبه نام عناصر انتقالی داخلی یاد می شوند‬
‫که شامل تمام لنتنوئیدها و اکتنوئیدها می باشد‪.‬‬
‫درجدول دوره یی بعضی گروپ ها دارای نام های خاص اند که درذیل ذکر گردیده اند‪.‬‬
‫فلزات القلی‬ ‫گروپ ‪1A‬‬
‫فلزات القلی زمینی‬ ‫گروپ ‪2A‬‬
‫فلزات زمینی‬ ‫گروپ ‪3A‬‬
‫کلکوجن ها( سازنده سنگ ها)‬ ‫گروپ ‪6A‬‬
‫هلوجن ها( سازنده نمک ها)‬ ‫گروپ‪7A‬‬
‫گازات نجیبه‬ ‫گروپ ‪8A‬‬

‫‪11‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫فلزات انتقالی‬ ‫گروپ های‪B‬‬
‫فلزات انتقالی داخلی‬ ‫فلزات بالک ‪f‬‬
‫مسایل‬
‫‪1‬ـ مندلیف سیستم ترتیب شده خود را بنام چی یاد نمود‪.‬‬
‫جواب‪ :‬مندلیف عناصر را به اساس کتله اتومی نسبتی شان ترتیب بندی نموده و آنرا بنام سیستم پریودیک‬
‫عناصر یاد نمود‪.‬‬
‫‪2‬ـ لوترمایر عناصر ترتیب شده خود را به چند گروپ تقسیم نمود‪.‬‬
‫جواب‪ :‬لوترمایر عناصر را به اساس کتله اتومی عناصر ترتیب بندی نموده و آنها را به پنج گروپ تقسیم‬
‫نمود‪.‬‬
‫‪3‬ـ کدام عالم عناصر ترتیب شده خود را به سه سه عنصر ترتیب بندی نمود؟‬
‫جواب‪ :‬لوترمایر عناصر را به گروپ های سه سه عنصره ترتیب نمود‪.‬‬
‫وهمچنان دوبراینر عناصر را به دسته های سه سه عنصره طبقه بندی نمود که هردسته بنام تراید یاد‬
‫میشد‪.‬‬
‫‪4‬ـ کدام الکترون اتوم ها با انرژی کمتر از اتوم جدا میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬الکترون اول اتوم به آسانی از اتوم جدا میگردد‪ .‬ویا بخاطرجدا کردن الکترون اول اتوم انرژی‬
‫کمتر به مصرف میرسد‪ۤ .‬‬
‫مثال اتوم مگنیزیم دارای دو الکترون در مدار آخری خود میباشد‪ .‬پس الکترون‬
‫اولی آن با انرژی کمتر به الکترون دومی ان جدا میگردد‪.‬‬
‫‪5‬ـ شعاع اتومی سودیم نسبت به فاسفورس چگونه است؟‬
‫جواب‪( :‬سودیم وفاسفورس دارای سه سه کوانت اند) شعاع اتومی سودیم نسبت به شعاع اتومی فاسفورس‬
‫بزرگتر است بخاطری که تعداد الکترون های کوانت آخری سودیم کمتر واز فاسفورس بیشتر است که‬
‫بیشتر شدن الکترونها درعین کوانت سبب افزایش قوه جذب هسته گردیده و شعاع اتومی کوچک میگردد‪.‬‬
‫وهمچنان سودیم درجانب چپ جدول دورانی عناصرموقعیت داشته و فاسفورس درجانب راست آن موقعیت‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪6‬ـ شعاع اتومی درجدول دورانی عناصر چگونه تغییر مینماید؟‬
‫جواب‪ :‬شعاع اتومی درجدول دورانی عناصردر محدودۀ گروپ ازباال به پائین بیشتر شده و برعکس‬
‫ازپائین به باال کم میگردد‪ .‬همچنان در محدودۀ پریود از چپ به راست کم شده و برعکس از راست به‬
‫چپ بیشتر میگردد‪.‬‬
‫‪7‬ـ تعامل “الکترون خواهی ” چگونه تعامل میباشد؟‬

‫‪12‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫جواب‪ :‬انرژی الکترون خواهی مقدار انرژی است که بعد از الکترون ازیک اتوم در حالت گازی آن آزاد‬
‫میگردد‪ .‬بناء تعامل الکترون خواهی یک تعامل ایگزوترمیک میباشد‪.‬‬
‫‪8‬ـ انرژی ایونایزیشن از جمله کدام نوع تعامالت کیمیاوی محسوب میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬مقدار انرژی که جهت جدا کردن یک الکترون از یک اتوم به مصرف میرسد بنام انرژی‬
‫آیونایزیشن یاد میگردد بناء یک تعامل اندوترمیک محسوب میگردد‪(.‬چون انرژی به مصرف رسیده به‬
‫انرژی گیرنده یا حرارت گیرنده است)‬
‫‪9‬ـ خاصیت الکترونگاتیوتی درکدام محدودیت کم میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬الک ترونگاتیوتی در دو موقعیت کم میگردد یکی آن در قسمت چپ جدول و دیگر ان در قسمت‬
‫پائین جدول‪.‬‬
‫‪ -10‬افزایش چارچهای مثبت در محدوده یک پریود باالی شعاع اتومی چه تاثیر دارد؟‬
‫جواب‪ :‬افزایش چارچهای مثبت باعث کاهش اتومی شده زیرا با افزایش چارجهای مثبت کشش هسته زیاد‬
‫شده و مدار ها به نزدیک میکردد‪ .‬که باعث کاهش شعاع اتومی میگردد‪.‬‬
‫‪11‬ـ شعاع اتومی فلزات با شعاع آیونی انها چگونه مقایسه میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬اگر یک اتوم الکترون را از دست بدهد ویا بگیرد به آیون تبدیل میگردد و زمانیکه فلز در حالت‬
‫ۤ‬
‫طبعا با ازدست دادن الکترون قوه جذب هسته قوی تر شده و شعاع ایونی‬ ‫خنثی باشد شعاع آن طویل بوده‬
‫آن کوچک میگردد که درین حالت شعاع آیونی فلزات همیشه نسبت به شعاع اتومی آن کوتاه میباشد‪.‬‬
‫‪12‬ـ کدام عناصر درشرایط معیاری به حالت مایع یافت میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬عناصریکه درشرایط معیاری به حالت مایع یافت میگردند‪ ،‬عبارت اند از سیماب‪ ،‬برومین‪ ،‬گالیم‪.‬‬
‫‪ 13‬ـ با افزایش درجه اکسیدیشن عناصری گروپ فلزات انتقالی خاصیت اکسیدی کننده آنها کدام حالت را‬
‫بخود میگیرد؟‬
‫جواب‪ :‬هر اندازه که نمبر اکسیدیشن عناصر انتقالی زیاد گردد خاصیت اکسیدی کننده آنها نیز افزایش‬
‫مییابد‪ .‬زیرا خاصیت الکترون دهنده گی کم شده و خاصیت الکترون گیرنده گی آن افزایش مییابد‪.‬‬
‫‪14‬ـ خاصیت عنصر کروم نمبر اکسیدیشن آن چگونه است؟‬
‫جواب‪ :‬عنصر کروم یا داشتن نمبر اکسیدیشن‪ 2+‬خاصیت القلی‪ ،‬با داشتن نمبر اکسیدیشن ‪ 3+‬خاصیت‬
‫امفوتریک وبا داشتن نمبر اکسیدیشن ‪ 6+‬خاصیت تیزابی را دارا میباشد‪.‬‬

‫تمرین ‪2‬‬
‫‪1‬ـ اتومی که مدار آخری اش به ‪ 4s23d1‬ختم میگردد درکدام گروپ قرار دارد؟‬
‫د) دوم فرعی‬ ‫ج) سوم فرعی‬ ‫ب) سوم اصلی‬ ‫الف) اول فرعی‬
‫‪13‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -2‬شعاع اتومی کدام بزرگتر است؟‬
‫‪92U‬‬ ‫د)‬ ‫‪1H‬‬ ‫ج)‬ ‫‪17Cl‬‬ ‫ب)‬ ‫‪9F‬‬ ‫الف)‬
‫‪3‬ـ الکترونگاتویتی درکدام موقعیت زیاد میگردد؟‬
‫د) در قسمت فلزات‬ ‫ج) قسمت پائین‬ ‫ب) قسمت راست‬ ‫الف) قسمت چپ‬

‫‪4‬ـ عناصر کدام گروپ نمبر اکسیدیشن های مختلف را به خود میگیرد؟‬
‫د) الف وب‬ ‫ج) ‪d‬‬ ‫ب) ‪p‬‬ ‫الف) ‪s‬‬
‫‪5‬ـ کدام یک از عناصر گروپ فرعی درشرایط عادی‪ ،‬هادی درجه اول برق میباشد؟‬
‫د) پالتین‬ ‫ج) آهن‬ ‫ب) نقره‬ ‫الف) طال‬
‫‪6‬ـ ذراتیکه دارای الکترون مساوی اند بکدام نام یاد میگردد؟‬
‫د) همه‬ ‫ج) ایزونیوترن‬ ‫ب) ایزوپروتون‬ ‫الف) ایزوالکترون‬
‫‪7‬ـ خاصیت فلزی کدام یک بیشتر است؟‬
‫د)‪Ca‬‬ ‫ج)‪Sr‬‬ ‫ب) ‪Ba‬‬ ‫الف) ‪Ra‬‬
‫‪8‬ـ نیولندز عناصر کشف شده زمان خود را به اساس چی طبقه بندی نمود؟‬
‫د) ازدیاد تعداد‬ ‫ج) نمبر اتومی نسبتی‬ ‫ب) کتله اتومی نسبتی‬ ‫الف) وزن اتومی‬
‫پروتونها‬
‫‪ 9‬ـ درمحدوده پریود ها با ازدیاد نمبر اتومی انرژی آیونایزیشن کدام حالت را به خود میگیرد؟‬
‫د) بسیار کم میگردد‬ ‫ج) زیاد میگردد‬ ‫ب) کم میگردد‬ ‫الف) تغییر نمیکند‬
‫‪10‬ـ کدام گروپ عناصر بنام فلزات انتقالی داخلی یاد میگردد؟‬
‫ج) گروپ های فرعی د) همه‬ ‫الف) لنتاناید ها واکتیناید ها ب) گروپ های اصلی‬
‫‪11‬ـ فاصله بین هسته و آخرین قشر الکترونی اتوم را بنام چی یاد مینماید؟‬
‫د) الکترونگاتیوتی‬ ‫ج) شعاع واندروالس‬ ‫ب) شعاع اتومی‬ ‫الف) شعاع ایونی‬
‫‪12‬ـ عنصر ‪ Ba‬در کدام خاندان عناصر قرار دارد؟‬
‫د) گازات نجیبه‬ ‫ج) عناصرنادره‬ ‫الف) فلزات القلی زمینی ب) فلزات القلی‬
‫‪13‬ـ عناصریکه درمدار خارجی خود پنج الکترون دارند درکدام گروپ قرار دارند؟‬
‫د) هفتم‬ ‫ج) سوم‬ ‫ب) پنجم‬ ‫الف) اول‬

‫‪14‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪14‬ـ عناصریکه گروپ فرعی در کدام حالت خاصیت تیزابی را دارا میباشد؟‬
‫الف) نمبر اکسیدیشن متوسط‬
‫ب) نمبراکسیدیشن بلند‬
‫ج) نمبر اکسیدیشن پائین‬
‫د) نمبر اکسیدیشن ‪1+‬‬
‫فصل سوم‬
‫تعامالت کیمیاوی‬
‫‪1‬ـ والنس‬
‫پوره کردن تعداد اعظمی الکترون ها درمدار خارجی به نام والنس یا قوه اتحاد یاد می شود‪ .‬ویا تمایل‬
‫الکترون دادن‪ ،‬الکترون گرفتن ویا شریک گذاشتن الکترون یک اتوم به نام والنس یاد می شود‪ .‬در اصل‬
‫تنها تعداد الکترون هایی که در تعامل از سمت هراتوم استفاده گردیده را گویند‪.‬‬
‫توسط والنس های عناصر میتوان قابلیت تشکیل عناصر را در رابطه های کیمیاوی دانست‪ ،‬کمیت والنس‪،‬‬
‫ارقام روابط کیمیاوی را تعین میکند که توسط اتوم ها تشکیل میگردد‪ .‬والنس با الکترونگاتویتی رابطه‬
‫نداشته و عالمه مثبت و منفی ندارد‪.‬‬
‫آیون‬
‫اتومی که در نتیجه دادن ویا گرفتن الکترون از حالت خنثی به حالت چارجدار تبدیل شده باشد به نام ایون‬
‫یاد می شود ویا به طور خالصه اتوم های چارجدار را آیون گویند‪ .‬وبدین ترتیب نشان داده می شود‬
‫‪ Na+,Ca++,Cl-,O-‬به طور خالصه عموم گفته می توانیم‪ ،‬تمام عناصریکه در مدار خارجی خویش کمتر‬
‫ۤ‬
‫میکنند(مثال فلزات و هایدروجن) و تمام عناصریکه درمدار‬ ‫از چهارالکترون دارند چارج مثبت را اختیار‬
‫خارجی خویش بیشتر از چهار الکترون دارند‪ ،‬چارج منفی را اختیار میکنند‪.‬‬
‫رادیکال‬
‫عبار ت گروپ از اتوم های می باشند که در تعامالت کیمیاوی به حیث یک اتوم واحد سهم می گیرند ویا‬
‫مثال ‪ NH+4,OH-‬هنچنان‬ ‫ۤ‬ ‫مالیکول چارجداریست که یک یا چندین اتوم داده و یا اخذ نموده باشد‪.‬‬
‫مالیکولهای که دارای یک الکترون طاقه باشند بنام رادیکال یاد میگردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ معادالت کیمیاوی‬
‫معادله کیمیاوی از سمبول ها و فورمول های کیمیاوی تشکیل گردیده و بالخره هر معادله کیمیاوی یک‬
‫تعامل کیمیاوی را نشان می دهد‪.‬‬
‫‪CO+O2‬‬ ‫‪CO2+O‬‬ ‫(غلط است)‬
‫‪2Fe+O2‬‬ ‫‪2FeO‬‬ ‫(درست است )‬

‫‪15‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫)‪H2(g)+1/2O2(g‬‬ ‫)‪H2O(1‬‬

‫) قرار دارند به نام مواد تعامل کننده)‪ (Reactive‬ودر طرف‬ ‫معادله فوق موادی که در طرف چپ (‬
‫راست نیز قرار دارند به نام حاصل شده )‪ (Reactant‬نامیده می شوند‪.‬‬
‫حروف مختصریکه در طرف راست و پایین قوس نوشته شده است نشان دهنده حالت عنصر یا ماده مذکور‬
‫است‪:‬‬
‫(‪ =)sol‬منحل‬ ‫(‪ =)aq‬منحل در آب‬ ‫(‪ =)g‬گاز‬ ‫(‪= )l‬مایع‬ ‫(‪= )s‬جامد‬
‫در دیگر محلل‬
‫) = تعامل حرارت گیرنده‬ ‫∆‬ ‫)‬
‫‪Ni‬‬
‫) = نیکل بحیث کتلس‬ ‫(‬
‫)= فرار ماده از ظرف(حالت گازی)‬ ‫(‬
‫)= رسوب ماده ( ته نشین شدن )‬ ‫(‬

‫انواع معادالت کیمیاوی‬

‫الف) معادله تحریری حروفی‬
‫سنگ چونه( نام های محلی به دری)‬ ‫چونه زنده ‪ +‬گاز کاربونیک‬
‫کلسیم کاربونیت( نام های سیستماتیک)‬ ‫کلسیم اکساید‪ +‬کاربن دای اکساید‬
‫ب) معادله سمبولیک‬
‫‪CaCO3‬‬ ‫‪CaO+CO2‬‬
‫ج) معادله توصیفی‬
‫کلسیم کاربونیت در اثر حرارت به کلسیم اکساید و گاز کاربن دای اکساید تجزیه میگردد‬
‫د) معادله شکلی‬

‫فورمول های کیمیاوی و اصول فورمول نویسی‬

‫فورمول کیمیاوی عبارت از ترکیب مناسب سمبول های عناصر کیمیاوی می باشد ویا عالمه اختصاری‬
‫یک مرکب به نام فورمول کیمیاوی یاد می گردد‪ .‬فورمول از یک طرف نماینده گی از نام یک مرکب می‬

‫‪16‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫کند و از طرف دیگر به یک مالیکول مرکب مذکور اطالق می گردد عالوه ازین تعداد اتوم های عناصر‬
‫شامله را نیز نشان میدهد‪ .‬برای نوشتن یک فورمول کیمیاوی نکات ذیل باید مراعات گردد‪.‬‬
‫‪1‬ـ مجوعه چارج های مثبت ومنفی در یک فورمول کیمیاوی باید صفر گردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ برای صفر شدن چارج آن ها را به هم دیگر تعویض می نماییم و در تعویض چارج نکات ذیل را باید‬
‫در نظر داشته باشیم‪:‬‬
‫الف) درصورت پوره اختصار شدن چارج ها ابتدا آن ها را اختصار نموده و بعدآ عوض می نماییم‪.‬‬
‫ب) درصورتیکه پوره قابل اختصار نباشند از اختصار شان صرف نظر می شود‪.‬‬
‫ج) ضریب که بعد از اختصار ویا بدون اختصار به یک اتوم تعلق می گیرد این ضریب به طرف پایین‬
‫وراست عنصر مربوطه نوشته می شود‪.‬‬
‫د) از نوشتن ضریب های ‪ 1‬در کیمیا صرف نظر شود‪.‬‬
‫‪Aa+Bb‬‬ ‫‪AaBb‬‬
‫‪A6B4‬‬ ‫‪A2B3‬‬
‫‪ 3‬ـ در صورتیکه در یک فورمول کیمیاوی به عوض یک اتوم گروپ از اتوم های چارج دار یعنی رادیکال‬
‫ها وجود داشته باشند ابتدا رادیکال ها داخل قوس نوشته گردیده و بعدآ ضریب مربوط به طرف پایین و‬
‫راست قوس نوشته گردد‪.‬‬
‫‪NH+4+S-2‬‬ ‫‪(NH4)2S‬‬
‫‪Al+3+SO-24‬‬ ‫‪Al2(SO4)3‬‬
‫اوال هایدروجن نوشته گردد ( درصورتیکه‬‫‪4‬ـ در یک فورمول کیمیاوی اگر هایدروجن موجود باشد ۤ‬
‫ۤ‬
‫وبعدا عناصر ورادیکال های دیگر و اگر‬ ‫هایدروجن با فلزات تعامل نکرده وچارج مثبت داشته باشد)‬
‫هایدروجن نباشد درآن صورت ابتدا فلزو ۤ‬
‫بعدا عناصر و رادیکال های دیگر نوشته می شود و اگر فلز هم‬
‫وجود نداشته باشد درینصورت ابتدا عنصری نوشته گردد که دارای چارج مثبت است و ۤ‬
‫بعدا دیگر ان‬

‫مثال‪:‬‬
‫( درست )‬ ‫‪H2CO3‬‬ ‫)‬ ‫‪ ( a ( CO-23 H+ CO3H2‬غلط‬
‫)‬ ‫( درست‬ ‫‪K2SO4‬‬ ‫‪ ( b ( SO24 K+ SO4K2‬غلط )‬
‫)‬ ‫( درست‬ ‫‪CO‬‬ ‫‪ ( c ( O-2‬غلط )‬ ‫‪C+4‬‬ ‫‪O2C‬‬

‫‪17‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫توزین معادالت کیمیاوی‬

‫عبارت از انتخاب ضریب های درست در مقابل مالیکول ها بوده‪ ،‬تا تعداد مساوی اتوم های دو طرف‬
‫یعنی مواد تعامل کننده و حاصل تعامل را به دست آوریم‪.‬‬
‫در توزین یک معادله کیمیاوی باید نکات آتی در نظر گرفته شود‪:‬‬
‫‪1‬ـ سمبول ها و فورمول های مواد تعامل کننده وحاصل تعامل بصورت درست بدون توزین معادله نوشته‬
‫می شود‪.‬‬
‫‪2‬ـ تعداد اتوم های مرکب مذکور در هر دو طرف معادله مقایسه می شود‪ .‬اگر تعداد آن ها به هر دو طرف‬
‫معادله از هم فرق داشت برای مساوی ساختن آن ها ضریب انتخاب می شود‪.‬‬
‫‪ H2SO4+ Al(SO4)3‬را توزین میکنیم‪:‬‬ ‫مثال‪ :‬معادله ‪Al2(SO4)3 + H2O‬‬
‫هر گاه ضریب ‪ Al2(SO4)3‬را ‪ 1‬قبول کنیم ضریب ‪ 𝐴𝑙 (𝑂𝐻 )3‬را ‪ ۲‬نوشته میکنیم‪ .‬زیرا در مرکب‬
‫‪ 2 𝐴𝑙2 (𝑆𝑂4 )3‬اتوم المونیم موجود است‪ .‬ضریب ‪ 3 𝐻2 𝑆𝑂4‬میشود‪ .‬زیرا در مرکب ‪۳ 𝐴𝑙2 (𝑆𝑂3 )4‬‬
‫است‪.‬‬ ‫موجود‬ ‫سلفت‬ ‫اتوم‬
‫𝑂 ‪ 3 𝐻2 𝑆𝑂4 + 2 𝐴𝑙 (𝑂𝐻 )3 → 𝐴𝑙2 (𝑆𝑂4 )3 + 𝐻2‬در طرف تعامل کننده ها ‪ ۶‬اتوم هایدروجن‬
‫در ‪ 3𝐻2 𝑆𝑂4‬و ‪ ۶‬اتوم هایدروجن در ‪ 2𝐴𝑙 (𝑂𝐻 )3‬جمعا ً ‪ 12‬اتوم هایدروجن موجود است‪ .‬پس طرف‬
‫حاصل تعامل برای مساوی ساختن هایدروجن در مقابل 𝑂 ‪ 6 ، 𝐻2‬نوشته میکنیم‪ .‬پس معادله توزین شده‬
‫چنین نوشته میشود‪.‬‬
‫𝑂 ‪ 3𝐻2 𝑆𝑂4 + 2𝐴𝑙(𝑂𝐻 )3 → 𝐴𝑙2 (𝑆𝑂4 )3 + 6𝐻2‬شاگردان حل نمایند‪.‬‬
‫‪a) 𝑂3 → 𝑂2‬‬
‫‪b) 𝑁2 + 𝐻2 → 𝑁𝐻3‬‬
‫𝑂 ‪c) 𝐾𝑂𝐻 + 𝐻3 𝑃𝑂4 → 𝐾3 𝑃𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫‪d) 𝑆8 + 𝑂2 → 𝑆𝑂2‬‬
‫‪e) 𝑃4 𝑂10 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝑃𝑂4‬‬
‫𝑂 ‪f) 𝑁𝐻3 + 𝐶𝑢𝑂 → 𝐶𝑢 + 𝑁2 + 𝐻2‬‬
‫‪g) 𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3 → 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3 + 𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬

‫‪3‬ـ تعامالت کیمیاوی‪ :‬عیارت از تغییر است که درآن ساختمان و خواص یک ماده از نطقه نظر کیمیاوی‬
‫تغییر میکند‪ .‬تعامالت کیمیاوی از لحاظ صنف بندی عمومی و تغییرات انرژی مطالعه میشوند‪ .‬بصورت‬
‫عموم تعامالت کیمیاوی شامل ‪ 5‬نوع اند‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الف) تعامالت ترکیبی‪ :‬عبارت از تعامل است که چندین ماده تعامل کننده تبدیل به یک محصول واحد‬
‫میگردند‪ .‬این تعامالت بنام تعامالت جمعی نیز یاد میگردند‪ .‬این تعامل در بین دو عنصر‪ ،‬دو مرکب ویا‬
‫یک عنصر ومرکب امکان پذیر است‪.‬‬

‫𝐵𝐴 → 𝐵 ‪a) 𝐴 +‬‬

‫‪b) 𝐶𝑎𝑂 + 𝑆𝑖𝑂2 → 𝐶𝑎𝑆𝑖𝑂3‬‬
‫‪c) 𝐻2 + 𝐶2 𝐻4 → 𝐶2 𝐻6‬‬
‫𝑂 ‪d) 𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2‬‬
‫‪e) 𝐶𝑎𝑂 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑎(𝑂𝐻 )2‬‬
‫‪f) 𝑆𝑂2 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻2 𝑆𝑂3‬‬
‫‪g) 𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑂2 → 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫‪h) 3𝐶2 𝐻2 → 𝐶6 𝐻6‬‬
‫𝑙𝐶 ‪i) 𝑁𝐻3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝐻4‬‬

‫ب) تعامل تجزیوی‪ :‬عکس تعامل ترکیبی است یعنی تعامل است که یک مرکب کیمیاوی توسط‬
‫حرارت یا فشار کتلست ها به اجزای آن تجزیه می شود مثالً‬

‫∆‬
‫𝐶 ‪𝐵𝐶 → 𝐵 +‬‬
‫)𝑔(‪𝐶𝑎𝐶𝑂3(𝑠) → 𝐶𝑎𝑂(𝑠) + 𝐶𝑂2‬‬
‫)𝑔(‪2𝐵𝑎𝑂2 → 2𝐵𝑎𝑂(𝑠) + 𝑂2‬‬
‫𝑶 ‪(𝑁𝐻4 )2 𝐶𝑟2 𝑂7 → 𝑁2 + 𝐶𝑟2 𝑂3 + 4𝐻2‬‬

‫مثال مهم‪ :‬امکان دارد نظر بشرایط تعامل حاصل تجزیه متفاوت گردد‪.‬‬

‫∆‬
‫‪2𝐾𝑁𝑂3 → 2𝐾𝐻𝑁𝑂2 + 𝑂2‬‬
‫𝑒𝑟𝑢𝑡𝑟𝑒𝑝𝑚𝑒𝑇 ‪𝐻𝑖𝑔ℎ‬‬
‫→ ‪𝐾𝐻𝑂3‬‬ ‫‪𝐾2 𝑂 + 𝑁2 + 𝑂2‬‬

‫ج) تعامل تعویضی یگانه(ساده)‪ :‬که در بین عنصر ویک مرکب طوری صورت می گردد که یک‬
‫عنصر فعال جای عنصر کمتر فعال دیگر را در مرکب اشغال نموده و عنصر دیگر را به عوض‬
‫خودش آزاد می نماید‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫‪19‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫↑ 𝐵 ‪𝐴 + 𝐵𝐶 → 𝐴𝐶 +‬‬
‫‪𝑍𝑛(𝑠) + 2𝐻𝐶𝑙 → 𝑍𝑛𝐶𝑙2 + 𝐻2‬‬
‫‪𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐹2 → 𝑁𝑎𝐹 + 𝐶𝑙2‬‬
‫𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑎𝑒𝑟 𝑜𝑁 → 𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝑢 +‬‬
‫𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑎𝑒𝑟 𝑜𝑁 → 𝑙𝐶 ‪𝑁𝑎𝐹 +‬‬

‫د) تعامل تعویضی دوگانه‬

‫عبارت از تعامل است که بین دو مرکب کیمیاوی طوری صورت میگیرد که اجزای مرکبات کامالً‬
‫به هم دیگر تعویض گردیده و به دو مرکب جدید یا خواص جدید حاصل می شود‪ .‬تعامل تیزاب‬
‫والقلی ویا دو نمک منحل که به تشکیل یک نمک غیر منحل می کردد ازین نوع تعامل محسوب‬
‫می گردد‪ .‬بخاطر داشته باشید که در تعامالت تعویضی دوگانه حداقل یکی از محصوالت تعامل‬
‫ماده غیرمنحل‪ ،‬آب یا گازمی باشد‪ .‬فورمول آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫مثالُ‪:‬‬

‫𝐵𝐶 ‪𝐴𝐵 + 𝐶𝐷 → 𝐴𝐷 +‬‬

‫↑ 𝑙𝐶𝑔𝐴 ‪𝐾𝐶𝑙 + 𝐴𝑔𝑁𝑂3 → 𝐾𝑁𝑂3 +‬‬
‫𝑂 ‪𝑁𝑎𝑂𝐻 + 𝐻3 𝑃𝑂4 → 𝑁𝑎3 𝑃𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫‪𝐴𝑙4 𝐶3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝐴𝑙𝐶𝐿3 + 𝐶𝐻4‬‬

‫ه) تعامل احتراقی‪:‬‬

‫تعاملی که در نتیجه ان یک مرکب درموجودیت آکسیجن سوخته روشنی وحرارت تولید می گردد‬
‫بنام تعامل احتراقی یاد میگردد‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐶3 𝐻8 + 5𝑂2 → 3𝐶𝑂2 + 4𝐻2‬‬

‫𝑂 ‪4𝑁𝐻3 + 5𝑂2 → 4𝑁𝑂 + 6𝐻2‬‬
‫𝑦𝑔𝑟𝑒𝑛𝑒 ‪𝑀𝑔 + 𝑂2 → 𝑀𝑔𝑂 +‬‬

‫تعامالت کیماوی از لحاظ تغییرات انرژی دو نوع اند‬

‫‪1‬ـ تعامالت اندوترمیک یا حرارت گیرنده‬
‫عبارت از تعامالتی میباشند‪ ،‬که اجرا وانجام شان بدون حرارت ناممکن است‪ .‬این نوع تعامل‬
‫درجریان تشکیل مواد محصول‪ ،‬مواد اولیه انرژی را جذب می کند بدین اساس انرژی ذخیروی‬
‫مواد محصول تعامل بیشتر از مواد تعامل کننده می باشد‪ .‬محصوالت تعامالت اندوترمیک بی ثبات‬
‫اند‪ ،‬زیرا مقدار انرژی که در وقت تشکیل خویش اخذ نموده اند دو باره آن را آزاد می نماید‪ .‬اکثر‬
‫تعامالت که در طبیعت اتفاق می افتند اندوترمیک اند‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫مانند‪ :‬تبدیل شدن سنگ چونه به چونه‬

‫)𝑔(‪𝐶𝑎𝐶𝑂3(𝑠) + 𝐸 → 𝐶𝑎𝑂(𝑠) + 𝐶𝑂2‬‬

‫‪2‬ـ تعامالت اگزوترمیک یا حرارت دهنده‬

‫عبارت از تعامالت اند که دراثر اجرا و انجام شان یک مقدار انرژی را آزاد میگردد‪ .‬اکثر القلی‬
‫ها با تیزاب ها اگزوترمیک بوده که با آزاد شدن انرژی صورت می گیرد‪.‬‬
‫مثالُ‪:‬‬

‫𝐸 ‪𝑁𝑎𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑂 +‬‬

‫تعامالت اگزوترمیک نیز گاهی برای فعال شدن مواد داخل تعامل به انرژی ضرورت داشته مگر‬
‫انرژی که درجریان تعامل آزاد می گردد بیشتر ازآن مقدار انرژی است که برای فعال سازی مواد‬
‫داخل تعامل به مصرف میرسد‪.‬‬

‫‪4‬ـ نمبر اکسیدیشن )‪: (Oxidation Number‬‬

‫توسط درجه اکسیدیشن اتوم ها درمالیکولها چارج برقی قسمی یا شرطی اتوم های مشخص به‬
‫اساس استقرار الکترون الکترونهای والنسی باالی عنصر الکترونگاتیف دریافت میگردد‪ .‬درجه‬
‫اکسیدیشن توسط عالمه مثبت ویا منفی افاده میگردد‪ .‬عبارت از تعداد چارج هایست که باالی عنصر‬
‫نوشته می شود‪ .‬چون جمع نمبر اکسیدیشن تمام عناصر در یک مرکب صفر است‪ ،‬بنا ُ می توان‬
‫نم بر اکسیدیشن یک عنصر را در یک مرکب دریافت نمود‪ .‬اما چارج های یک تعداد ایون ها را‬
‫باید بخاطر سپرد مانند‪ Al3+,Ag+,Zn2+,Ba2+,Ca2+,K+,Na+ :‬بخاطریکه قیمت های ثابت دارند‪.‬‬
‫هم چنان به صورت عموم اوکسیجن و هایدروجن درمرکبات خود به ترتیب دارای چارج های ‪-‬‬
‫‪2‬و‪ +1‬است‪.‬‬

‫تفاوت والنس با نمبر اکسیدیشن‪:‬‬

‫همان طور که قبالُ ذکر گردیده والنس عبارت از تعداد الکترون های است که یک اتوم در ساختن‬
‫روابط استفاده می کند‪ .‬اما نمبراکسیدیشن عبارت از چارج قسمی است که در باالی یک اتوم نوشته‬
‫میگردد‪.‬‬
‫به طوری مثال‪:‬‬

‫‪Valence‬‬ ‫‪Oxidation number‬‬

‫‪21‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-4‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫‪4‬‬ ‫‪+2‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪𝐶𝑂2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪+4‬‬
‫مثال‪ :‬نمبر اکسیدیشن ‪ N‬در مرکب ‪ 𝐾𝑁𝑂3‬چند است؟‬
‫حل‪ :‬در مرکب ‪ 𝐾𝑁𝑂3‬نمبر اکسیدیشن ‪ K‬و ‪ O‬به ترتیب ‪ 1+‬و‪ -2‬است پس‪:‬‬
‫‪+1 x‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪K N O3 K+N+3(0)=0‬‬
‫‪(+1)+x+{3(-2)}=0 x= +5‬‬
‫مثال‪ :‬نمبر اکسیدیشن را در مرکب ‪ 𝑁𝐻4 𝑁𝑂3‬دریابید؟‬
‫حل‪ :‬در صورتیکه چنین مرکب را دشته باشیم که دارای دو قسمت باشد‪ .‬در آنصورت هر کدام را‬
‫جدا گانه پیدا می نماییم در ‪ 𝑁𝐻4 𝑁𝑂3‬ما باید آیون های ‪ 𝑁𝐻4+‬و ‪ 𝑁𝑂3−‬در نظر گیریم‪.‬‬

‫مثال‪ :‬نمبر اوکسیدیشن عصر ارسینیک و فاسفورس را در مرکبات ‪ 𝑁𝑎3 𝐴𝑠3‬و ‪𝐶𝑎3 (𝑃𝑂4 )2‬‬
‫را دریابید؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪3(Na)+1(As)+3(0)= 0‬‬
‫‪3(+1)+1(x)+3(-2)=0‬‬
‫‪X=3‬‬
‫‪3(Ca)+2(p)+8(0)=0‬‬
‫‪3(+2) +2(x) +8(-2)=0‬‬
‫‪X=5‬‬

‫‪1‬ـ نمبر اکسیدیشن ‪ Mn‬را در مرکبات ‪𝑀𝑛2 𝑂3 , 𝑀𝑛𝑂2 , 𝑁𝑎2 𝑀𝑛𝑂4 , 𝐾𝑀𝑛𝑂4‬را دریابید؟‬
‫‪2‬ـ نمبر اکسیدیشن کلورین را در مرکبات ‪ 𝐶𝑎(𝐶𝑙𝑂3 )2 , 𝑀𝑛𝐶𝑙2 , 𝑁𝑎𝐶𝑙𝑂, 𝐾𝐶𝑙𝑂4‬را دریابید؟‬
‫‪ -3‬نمبر اکسیدیشن عنصر مشخص شده را در مرکبات ذیل دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪𝐾2 {𝐹𝑒 𝑋 (𝑆𝐶𝑁)5 }, {𝑁𝑖 𝑋 (𝑁𝐻3 )5 }𝑆𝑂4‬‬

‫‪4‬ـ نمبر اکسیدیشن عنصر مشخص شده را دررادیکالهای ذیل دریافت نمایید‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−3‬‬
‫‪𝐻𝑆𝑒 𝑥 𝑂3− , 𝐹𝑒 𝑋 (𝐶𝑁)6‬‬ ‫‪, 𝑀𝑛 𝑥 𝑂4−‬‬

‫تعامالت اکشیدیشن – ریدکشن‬

‫تعامالت که در آنها عناصر دچار تغییر چارج میگردند بنام تعامالت ریدوکس یاد میگردند‪ .‬درحقیقت تغییر‬
‫چارج عناصر بخاطر انتقال الکترون بین مواد صورت میگیرد‪.‬‬
‫به عنوان مثال‪:‬‬
‫‪𝐶𝑎0 + 𝑂20 → 𝐶𝑎+2 𝑂−2‬‬
‫‪𝑍𝑛0 + 𝐻 +1 𝐶𝑙−1 → 𝑍𝑛+2 𝐶𝑙2−1 + 𝐻20‬‬
‫‪𝐹𝑒2+3 𝑂3−2 + 𝐶 0 → 𝐹𝑒 𝑂 + 𝐶 +4 𝑂2−2‬‬

‫تغییر چارج عناصر همیشه در دو حالت صورت میگیرد‪:‬‬

‫تمححض( اکسیدیشن )‬ ‫‪.I‬‬
‫افزایش چارج در یک اتوم را بنام تمحض یاد میکنند‪ .‬یک عنصر زمانی تمحض میشود که الکترون‬
‫ببازد‪ .‬همچنین نصب اکسیجن باالی یک عنصر و یا جدا سازی هایدروجن از یک ماده را بنام‬
‫تمحض یاد میکنن د‪ .‬در مثالهای باال کلسیم‪ ،‬زینک و کاربن تمحض گردیده اند‪ .‬عنصری که تمحض‬
‫گردد بنام عامل ارجاع( ریدکشن ) یاد میگردد‪.‬‬

‫ارجاع(ریدیکشن)‬ ‫‪.II‬‬
‫کاهش چارج در یک اتوم را بنام ارجاع یاد میکنند‪ .‬یک عنصر زمانی ارجاع میشود که الکترون‬
‫بگیرد‪ .‬همچنین نصب هایدرجن باالی یک عنصرویا جدا سازی اکسیجن از یک ماده را نیز بنام‬
‫ارجاع یاد میکنند‪ .‬درمثالهای باال اکسیجن‪ ،‬هایدروجن وآهن ارجاع گردیده اند‪ .‬عنصری که ارجاع‬
‫گردد بنام عامل تحمض ( اکسیدیشن) یاد میگردد‪.‬‬

‫انواع تعامالت اکسیدیشن – ریدکشن‬

‫به سه نوع است‪:‬‬
‫الف) بین اتوم ها و مالیکول ها‬
‫(ترکیبی و تعویضی یگانه)‬
‫‪2HI + Br2 → 2𝐻𝐵𝑟 + 𝐼2‬‬

‫ب) اکسیدیشن ریدکشن خودی یا غیر متوازن‬

‫طوریکه یک تعداد آنها درمرکب اکسیدی شده و یک تعداد ارجاع میشود‬

‫‪23‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪𝐶𝑙2 + 2𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎𝐶𝑙𝑂 + 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬

‫ج) داخل مالیکول‬

‫(تجزیوی )‬
‫یک قسمت مالیکول وظیفه اکسیدی کننده ویک قسمت دیگر وظیفه ارجاع کننده را دارست‪.‬‬
‫‪2𝐴𝑔𝑁𝑂3 → 2𝐴𝑔 + 2𝑁𝑂2 + 𝑂2‬‬

‫نمبر اکسیدیشن ( چارج) از عناصر معمول‪:‬‬

‫بعضی ازپولی اتوم ها ونمبر اکسیدیشن شان ‪:‬‬
‫نام و فورمول کیمیاوی‬ ‫توان اوکسیدیشن‬
‫𝑚𝑢𝑖𝑛𝑜𝑚𝑚𝐴‬ ‫‪𝑁𝐻4‬‬ ‫‪+1‬‬
‫𝑂 ‪𝐻𝑦𝑑𝑟𝑜𝑛𝑖𝑜𝑚 𝐻3‬‬ ‫‪+1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎‪𝑃ℎ𝑜𝑝ℎ‬‬ ‫‪𝑃𝑂4‬‬ ‫‪-3‬‬
‫𝑒𝑡𝑖‪𝑃ℎ𝑜𝑝ℎ‬‬ ‫‪𝑃𝑂3‬‬ ‫‪-3‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑓𝑙𝑢𝑆‬ ‫‪𝑆𝑂4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑡𝑖𝑓𝑙𝑢𝑆‬ ‫‪𝑆𝑂3‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑛𝑜𝑏𝑎𝐶‬ ‫‪𝐶𝑂3‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑚𝑜𝑟‪𝐶ℎ‬‬ ‫‪𝐶𝑟𝑜4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑚𝑜𝑟‪𝐷𝑖𝑐ℎ‬‬ ‫‪𝐶𝑟2 𝑜7‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑙𝑎𝑥𝑂‬ ‫‪𝐶2 𝑂4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑛𝑎𝑔𝑛𝑎𝑀‬ ‫‪𝑀𝑛𝑂4‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑒𝑙𝑦𝑜𝑟𝑑𝑦𝐻‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑟𝑡𝑖𝑁‬ ‫‪𝑁𝑂3‬‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑖𝑟𝑡𝑖𝑁‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑛𝑎𝑔𝑛𝑎𝑚𝑟𝑒𝑃‬ ‫‪𝑀𝑛𝑂4‬‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑑𝑖𝑛𝑎𝑦𝐶‬ ‫𝑁𝐶‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑡𝑒𝑐𝐴‬ ‫𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑟𝑜𝑙‪𝑃𝑒𝑟𝑐ℎ‬‬ ‫‪𝐶𝑙𝑂4‬‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑟𝑜𝑙‪𝐶ℎ‬‬ ‫‪𝐶𝑙𝑂3‬‬ ‫‪-1‬‬
‫𝑒𝑡𝑎𝑛𝑎𝑦𝑛𝑜𝑖‪𝑇ℎ‬‬ ‫𝑁𝐶𝑆‬ ‫‪-1‬‬

‫‪24‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪2‬ـ حاصل تعامالت ذیل را بنویسید‪:‬‬

‫‪1.‬‬ ‫→ 𝐿𝑎𝑁‪𝐵𝑟2 + 2‬‬

‫‪2.‬‬ ‫→ ‪𝑀𝑔 + 𝐶𝑢𝑆𝑂4‬‬
‫‪3.‬‬ ‫→ 𝑂 ‪2𝑁𝑎 + 𝐻2‬‬
‫‪4.‬‬ ‫→ ‪𝑍𝑛𝐵𝑟2 + 𝐿𝑖2 𝑆𝑂4‬‬
‫‪5.‬‬ ‫→ ‪𝐵𝑎𝐶𝑙2 + 2𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬
‫→ ‪𝐶𝑎3 (𝑃𝑂4 )2 + 𝑁𝑎𝑁𝑂3‬‬

‫‪+1‬‬ ‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪Mg‬‬ ‫‪Ca‬‬ ‫‪Al‬‬ ‫)‪N(nitride‬‬ ‫)‪O(Oxide) F(Flouride‬‬
‫‪Na‬‬ ‫‪Sr‬‬ ‫‪Ba‬‬ ‫‪Fe‬‬ ‫)‪P(Phosphids S(Sulfid) Cl(Chloride‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪Zn‬‬ ‫‪Fe‬‬ ‫‪Cr‬‬ ‫)‪Br(Bromide‬‬
‫‪Ag‬‬ ‫‪Mn‬‬ ‫‪Ni‬‬ ‫‪Co‬‬ ‫)‪I(Iodide‬‬
‫‪Cu‬‬ ‫‪Cu‬‬ ‫‪Cd‬‬
‫‪Hg‬‬

‫→ ‪7.𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬
‫→ ‪8.𝑆𝑛 + 2𝐶𝑙2‬‬
‫→ ‪9. 𝐶𝐻4 + 𝑂2‬‬

‫‪2‬ـ تعامالت ذیل را تشخیص وبه اساس نوع تعامل ترتیب دهید‪:‬‬
‫𝐸 ‪1. 𝐶𝐻4 + 2𝑂2 → 𝐶𝑂2 + 2𝐻2 𝑂 +‬‬
‫‪2. 𝐶𝑢𝑂 + 𝐸 → 𝐶𝑢 + 𝑂2‬‬
‫‪3. 2𝐻2 𝑂 → 2𝐻2 + 𝑂2‬‬
‫𝑙𝐶 ‪4. 𝑁𝐻3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝐻4‬‬
‫𝑂𝑔𝐻‪5. 2𝐻𝑔 + 𝑂2 → 2‬‬
‫‪6. 𝐶𝑎(𝑁𝑂3 )2 + 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3 → 𝐶𝑎𝐶𝑂3 + 2𝑁𝑎𝑁𝑂3‬‬
‫‪7. 𝐾𝑁𝑂3 → 𝐾2 𝑂 + 𝑁2 + 𝑂2‬‬
‫‪8. 𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑂2 → 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫𝐻𝑂𝐾 → 𝑂 ‪9. 𝐾 + 𝐻2‬‬
‫‪10.‬‬ ‫𝑂 ‪𝑁𝑎𝑂𝐻 + 𝐻3 𝑃𝑂4 + 𝐻2‬‬

‫‪25‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪3‬ـ معادالت ذیل را توزین نمایید‬

‫‪1.‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶3 𝐻8 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2 + 𝐻2‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪𝐾𝐶𝑙𝑂3 → 𝐾𝐶𝑙 + 𝑂2‬‬
‫‪3.‬‬ ‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻4 + 𝐶𝑙2 → 𝐶𝐶𝑙4 +‬‬
‫‪4.‬‬ ‫𝑂 ‪𝐴𝑙 (𝑂𝐻 )3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐴𝑙2 𝑆𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫‪5.‬‬ ‫‪𝐹𝑒 + 𝐻2 𝑂 → 𝐹𝑒3 𝑜4 + 𝐻2‬‬
‫‪6.‬‬ ‫𝐻𝐶 ‪𝐴𝑙4 𝐶3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝐴𝑙𝐶𝑙3 +‬‬
‫‪7.‬‬ ‫‪𝐵2 𝐻6 + 𝐾𝐶𝑙3 → 𝐾𝐶𝑙 + 𝐻3 𝐵𝑂3‬‬
‫‪8.‬‬ ‫𝑂 ‪𝐹𝑒𝑆𝑂4 + 𝐾𝐶𝑙𝑂3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾𝐶𝑙 + 𝐹𝑒2 (𝑆𝑂4 )3 + 𝐻2‬‬

‫با استفاده از کتیون ها وانیون ها مرکبات را تشکیل دهید‬

‫‪Cation H+‬‬ ‫‪Na+‬‬ ‫‪Ag+ 𝑁𝐻4+ Ca2+ Zn2+ Pb2+ Al3+ Fe+3 Pb+4‬‬
‫‪Anions‬‬
‫‪𝐹−‬‬
‫‪𝐶𝑙 −‬‬
‫‪𝐼−‬‬
‫‪𝑁𝑂3−‬‬

‫‪26‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−‬‬
‫𝐻𝑂‬
‫‪𝐶𝑁 −‬‬
‫‪𝐶𝑙𝑂4−‬‬
‫‪𝐶𝑙𝑂3−‬‬
‫‪𝐶𝑙𝑂2−‬‬
‫‪𝐶𝑙𝑂 −‬‬
‫‪𝑁𝑂2−‬‬
‫‪𝑆𝑂42−‬‬
‫‪𝑆𝑂32−‬‬
‫‪𝐶𝑟𝑂32−‬‬
‫‪𝐶𝑟2 𝑂32−‬‬
‫‪𝐶𝑟2 𝑂72−‬‬
‫‪𝐶𝑟2 𝑂42−‬‬
‫‪𝑃𝑂43−‬‬
‫‪𝑃𝑂33−‬‬

‫مسایل‬
‫‪1‬ـ تعامل ↑ ‪ 𝐾 + 𝐻2 𝑂 → 𝐾𝑂𝐻 + 𝐻2‬ازکدام نوع تعامالت محسوب میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬چون این تعامل از یک عنصر با یک مرکب حاصل میگردد پس این نوع تعامل مربوط به تعامل‬
‫تعویضی یگانه محسوب میگردد‪.‬‬
‫‪2‬ـ تعامل تیزاب با القلی ازکدام جمله تعامالت محسوب میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬چون حاصل تعامل نمک و آب است پس این نوع تعامل یک تعامل خنثی سازی به حساب میاید‪.‬‬
‫∆‬
‫‪3‬ـ تعامل 𝑂𝑎𝐶 ‪ 𝐶𝑎𝐶𝑂3 → 𝐶𝑂2 +‬ازکدام نوع تعامل محسوب میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬چنانچه دیده میشود مرکب به اجزای اولی خود تجزیه شده بنا ُ یک تعامل تجزیوی محسوب میگردد‪.‬‬
‫‪4‬ـ تعامل 𝐽𝐾‪ 𝐻2 + 𝑂2 → 𝐻2 𝑂 + 57‬کدام نوع تعامل کیمیاوی محسوب میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬چون این تعامل از ترکیت هایدروجن و آکسیجن به وجود آمده است از سوی دیگریک مقدارانرژی‬
‫نیز حاصل شده است پس این تعامل یک تعامل جمعی و همچنان یک تعامل حرارت دهنده نیزمحسوب‬
‫میگردد‬
‫‪5‬ـ از تعامل میتان و اکسیجن‪ ،‬کاربن دای اکساید وآب ویک مقدارانرژی تولید میگردد این تعامل ازکدام‬
‫نوع تعامل محسوب میگردد؟‬

‫‪27‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫جواب‪ :‬چون این تعامل درموجودیت اکسیجن طوری صورت گرفته که اکساید عناصر و انرژی حاصل‬
‫میگردد‪ .‬پس این نوع تعامل یک تعامل احتراقی و درحین حال یک تعامل ایگزوترمیک محسوب می گردد‪.‬‬
‫‪6‬ـ نمبراکسیدیشن منگانیز درمرکب پوتاشیم پرمگنیت چند است؟‬
‫جواب‪ :‬چون مجموعه نمبر اکسیدیشن یک مرکب مساوی به صفر است بنا ُ داریم که‬
‫‪KMnO4‬‬
‫‪+1+x+(-7)=0‬‬
‫‪x=7‬‬
‫‪7‬ـ معادله ‪ 𝐾𝐶𝑙𝑂3 → 𝐾𝐶𝑙 + 𝑂2‬ازکدام نوع تعامل ریدوکس محسوب میگردد؟‬
‫اگر نیمه تعامل این معادل را بنویسیم داریم که‪:‬‬
‫‪KClO3 → 𝐾𝐶𝑙 + 𝑂2‬‬
‫‪𝐶𝑙 +5 + 6𝑒 → 𝐶𝑙 −‬‬
‫‪𝑂− − 2𝑒 → 𝑂2‬‬
‫جواب‪ :‬یک تعداد اتوم ها اکسیدی ویک تعداد اتوم عین مالیکول ریدکشن شده یعنی یک قسمت مالیکول‬
‫وظیفه اکسیدی کننده و قسمت دیگر مالیکول وظیفه ارجاع کننده را دارا است پس این نوع تعامل نوع‬
‫تعامالت اکسیدیشن وریدکشن داخل مالیکول محسوب می گردد‪.‬‬
‫‪ -8‬معادله 𝑂 ‪ 𝐶𝑙2 + 2𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎𝐶𝑙𝑂 + 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬چه نوع تعامل کیمیاوی محسوب میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬درین تعامل بعضی اتوم های عین عنصر در مرکب ارجاع وعده همزمان اکسای شده است‪ .‬پس‬
‫این نوع تعامل تعامل ریدوکس خودی یا غیر متوازن محسوب میگردد‪ .‬نیمه تعامل آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫) 𝑥𝑜( ‪𝐶𝑙2𝑜 + 2𝑒 → 2𝐶𝑙−‬‬
‫)𝑑𝑒𝑟( ‪𝐶𝑙2𝑜 − 2𝑒 → 2𝐶𝑙 +1‬‬
‫‪9‬ـ تعامالت ریدوکس چند نوع است؟‬
‫جواب‪ :‬تعامالت ریدوکس به سه نوع است که عبارت از تعامل ریدوکس بین اتومها و مالیکولها‪ ،‬تعامل‬
‫ریدوکس خودی یا غیر متوازن و تعامل ریدوکس داخل مالیکول‬
‫‪ -10‬خاصیت اکسیدی کننده با الکترونگاتیوتی و الکتروپوزیتیوتی چه نوع رابطه دارند؟‬
‫جواب‪ :‬به هر اندازه که الکترونگاتیویتی اتومها عناصر زیاد باشد به همان اندازه خاصیت اکسیدی کننده‬
‫گی آن قوی میباشد و برعکس هر قدر که عناصر دارای خاصیت الکترونگاتیویتی پایین باشد به همان‬
‫اندازه خاصیت اکسیدی کننده گی آن ضعیف میباشد‪.‬‬
‫‪ -11‬حالت توزین شده معادله ذیل را بنویسید‬
‫‪28‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫جواب‪ :‬اوالُ اتوم فاسفورس را توزین نموده بعدا ً هایدروجن و در اخیر اتوم اکسیجن را توزین مینماییم‪ .‬که‬
‫حالت توزین شده آن عبارت است از ‪𝑃4 𝑂10 + 6𝐻2 𝑂 → 4𝐻3 𝑃𝑂4‬‬
‫‪ -12‬یک تعامل کیمیاوی شامل چند بخش است؟‬
‫جواب‪ :‬یک تعامل کیمیاوی شامل دو بخش است که عبارت است از تعامل کننده حاصل تعامل‬

‫‪ -13‬انحاللیت نمک درآب چگونه است؟‬

‫جواب‪ :‬درصورتیکه بیشبر از ‪ 0.1‬مول نمک ها در آب حل گردد بنام نمکها منحل و اگر بین ‪ 0.1‬الی‬
‫‪ 0.001‬دریک لیتر حل گردد نمک های کمتر منحل و اگر کمتر از ‪ 0.001‬مول فی لیتر حل گردد بنام‬
‫نمکهای غیر منحل یاد میگردد‪.‬‬
‫تمرین‬
‫‪ -1‬نمبر اکسیدیشن فاسفورس در مرکبات چند است؟‬
‫د) ‪ ۳-‬و ‪۵-‬‬ ‫ج) ‪۳‬و ‪۵-‬‬ ‫ب) ‪۳-‬و‪۵‬‬ ‫الف)‪۳‬و‪۵‬‬
‫‪ -2‬نمبر اکسیدیشن اتوم درمرکب ] ‪ 𝐾3 [𝐹𝑒(𝐶𝑁)8‬چند است؟‬
‫د) ‪۲+‬‬ ‫ج) ‪۵+‬‬ ‫ب) ‪۳+‬‬ ‫الف) ‪۴+‬‬
‫‪ -3‬تعامل تعویضی دو گانه چه نوع تعامل را گویند؟‬
‫الف) تعاملیست که در بین دو مرکب کیمیاوی طوری صورت گیرد که اجزای مرکبات کامالً به‬
‫هم دیگر تعویض گردند‪.‬‬
‫ب) در نتیجه دو مرکب جدید با خواص جدید حاصل می گردد‬
‫ج) هر دو درست است‬
‫د) هر دو غلط است‬
‫‪ -4‬کدام یک از عناصر ذیل می تواند نمبر اکسیدیشن مختلف داشته باشد؟‬
‫د) ‪Fe‬‬ ‫ج) ‪Li‬‬ ‫ب) ‪Ca‬‬ ‫الف) ‪Na‬‬
‫‪ -4‬فورمول کیمیاوی کدام یک درست نیست؟‬
‫الف) ‪𝐴𝑙 +3 + 𝑂′−2 => 𝐴𝑙2 𝑂3‬‬
‫ب) ‪𝐴𝑙 +3 + 𝑆 ′−2 => 𝐴𝑙2 𝑆3‬‬
‫ج)𝑁 ‪𝐴𝑙 +3 + 𝑁 ′−3 => 𝐴𝑙2‬‬
‫د) 𝑟𝐵𝑙𝐴 = 𝑟𝐵 ‪𝐴𝑙 +3 +‬‬
‫‪29‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -6‬نمبر اکسیدیشن کلورین در مرکب ‪ 𝑁𝑎𝐶𝑙𝑂3‬کدام است؟‬
‫د) هر سه غلط است‬ ‫ج) ‪۱+‬‬ ‫ب) ‪۵+‬‬ ‫الف) ‪۴+‬‬
‫‪ -7‬تعامل اندوترمیک ‪:‬‬
‫ج) حرارت شان تغییر نمی کند‬ ‫ب) حرارات می بازند‬ ‫الف) حرارت می گیرند‬
‫د) هر سه غلط است‬
‫‪ -8‬در توزین معادله )𝑔(‪ 2𝐴𝑙𝑠 +3 𝐻2 𝑆𝑂4(𝑎𝑞) → 𝐴𝑙2 (𝑆𝑂4 )3 +3 𝐻2‬کدام جز درست است؟‬
‫ب) ‪ 2 + 3 → 1 + 3‬ج) ‪ 2 + 3 → 1 + 2‬د)‪2 + 1 → 1 + 1‬‬ ‫الف) ‪2 + 2 → 1 + 2‬‬
‫𝑡‬
‫‪ 9‬ـ تعامل ‪ 2𝐾𝐶𝑙3 → 2𝐾𝐶𝑙 + 3𝑂2‬چه نوع تعامل است؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫الف) تعامل تعویضی ساده ب) تعامل ترکیبی ج) تعامل تجزیوی‬
‫‪ -10‬هر گاه ‪ Zn+2‬با همراه ‪ 𝑁𝑂2−‬تعامل کند کدام یک ازین ها رامی توان فورمول آن قبول‬
‫کرد؟‬
‫د) ‪Zn2 (𝑁𝑂2 )2‬‬ ‫ج) ‪Zn(NO2 )2‬‬ ‫ب) ) ‪ZN2 (𝑁𝑂2‬‬ ‫الف) ‪ZnNO2‬‬
‫‪11‬ـ هرگاه عنصر ‪𝐴𝑙+3‬ورادیکال ‪ 𝑆𝑂4−2‬با هم ترکیب گردند در نتیجه یکی از مرکبات ذیل‬
‫حاصل می شود‪:‬‬
‫د) ‪𝐴𝑙3 (𝑆𝑂4 ) 2‬‬ ‫ج) ‪𝐴𝑙3 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪𝐴𝑙2 (𝑆𝑂4 )3‬‬ ‫ب)‬ ‫الف) ‪𝐴𝑙𝑆𝑂4‬‬

‫‪ -12‬نمبر اکسیدیشن ‪ N‬را درمرکب ‪ 𝐻𝑁𝑂3‬دریافت نماید؟‬

‫د)‪+5‬‬ ‫ج) ‪-3‬‬ ‫ب) ‪-6‬‬ ‫الف) ‪-5‬‬
‫‪ -13‬نمبر اکسیدی 𝑟𝐵 را درمرکب ‪ 𝐴𝑙𝐵𝑟3‬را دریابید؟‬
‫د)‪+1‬‬ ‫ج) ‪-1‬‬ ‫ب) ‪+5‬‬ ‫الف)‪+ 7‬‬
‫‪ -14‬کدام یک از این ها رادیکال است؟‬
‫ب)‪NH3‬‬ ‫الف) ‪Na‬‬
‫د) ‪𝑆𝑂42−‬‬ ‫ج) ‪HOH‬‬

‫فصل چهارم‬
‫‪30‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫اتوم و ساختمان آن)‪( Atom‬‬
‫‪ -1‬تعریف اتوم‬
‫اتوم کوچکترین ذره یک عنصر است که خواص همان عنصر را دارا می باشد یا به عباره دیگر‬
‫اتوم کوچکترین ذره یک عنصر بوده که در تعامل کیمیاوی به حیث کتله واحد عنصر مذکور سهم‬
‫می گیرد هرماده از ذرات کوچکی بنام مالیکول ها و هر مالیکول از ذرات کوچکتری به نام اتوم‬
‫ها ساخته شده است‪.‬پس اتوم کوچکترین جز ساختمانی ماده است‪.‬‬
‫‪ ۴۴۴‬سال قبل ازمیالد فیلسوف یونانی بنام دیموکراتوس عقیده داشت که مواد تا حدودی به ذرات‬
‫کوچک تقسیم شده میتواند که دیگر نمیتوان آنها را به ذرات کوچکترتقسیم کرد‪ ،‬عالم مذکور این‬
‫ذرات را بنام اتوم ها مسمی ساخت پس اتوم از کلمه )‪ (Atomus‬التینی به معنی غیر قابل تجزیه‬
‫گرفته شده است‪.‬‬
‫درسال ‪ ۱۰۴۳‬میالدی دالتن یکتن از کسانی بود که تیوری اتومی را برای بار اول به اساس فانون‬
‫نسبت های کتلوی ماده بنیان گذاری نمود‪ .‬به اساس نظریات وی تمام مواد از ذرات خیلی کوچک‬
‫ساخته شده است‪ .‬همچنان نظریات وی را نکات ذیل واضح تر می سازد‪.‬‬
‫‪ -2‬تیوری دالتن )‪(John Dalton‬‬
‫درسال ‪ ۱۰۴۳‬کیمیادان انگلیسی بنام دالتن تیوری اتومی را بنیان گذاری کرد‪ .‬نکات عمده تیوری‬
‫دالتن قرار ذیل است‪.‬‬
‫اتوم ها از ذرات غیر قابل تقسیم بنام اتوم ساخته شده است‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫تمامی اتوم های عناصر کیمیاوی با هم مشابه و یکسان اند‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫اتوم های عناصرمختلف ال هم ملحق شده مالیکولهای مرکبات را تشکیل میدهند‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫اتوم ها نه خلق شده ونه از بین میروند‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫تعامالت کیمیاوی عبارت استقرار اتومها و تشکیل روابط اتومها در مالیکول مرکبات بوده‬ ‫‪.5‬‬
‫که درین تعامالت کیمیاوی اتومهای عناصر تغییر نمی کند‪.‬‬
‫در هر مالیکول مرکب انواع و تعداد نسبتی اتوم ها متشکله آن یکسان است‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪7‬ـ اتوم های عناصری مختلف کتله ها و خواص کیمیاوی مختلف را دارا اند‪.‬‬
‫در تیوری دالتن نظریات از قبیل اینکه اتوم های مختلف یک عنصر یکسان اند‪ ،‬اتوم ها غیر قابل تجزیه‬
‫اند‪ ،‬قابل قبول نیست‪ .‬در قرن ‪ ۲۴‬تحقیقاتی که در مورد اتوم صورت گرفت دریافت گردید قطراتوم به‬
‫صورت تقریبی ‪ 0.2nm‬است وکتله اتومی نسبتی آن 𝑔𝐾 ‪1.66 ∙ 10−27‬‬
‫‪ -3‬کشف الکترون‬
‫برای کشفیات متعدد منجر به کشف الکترون گردیده طوریکه تامسن در تجزیه خود باالی تیوب تونست‬
‫الکترون را کشف نماید‪ .‬تیوبی که وی از آن استفاده نمود بشکل بسته بوده و در هر دو انجام تیوب‬
‫الکترودهای فلزی قرار دارد‪ .‬شعاعیکه از قطب منفی خارج میگردید به قطب مثبت جذب شده که‬

‫‪31‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫وانحراف این اشعه مستقیما ً متناسب به چارج ذره و معکوسا ً متناسب به کتله آن می باشد که به این اساس‬
‫نسبت ‪ e/m‬را دریافت نموده که قیمت آن مساوی است به 𝑔𝐾‪ 1.7588 ∙ 1011 𝐶𝑏/‬بعدا ً در سال‬
‫‪ ۷۹۸۱‬این شعاعات الکترون نامیده شد‪ .‬پس الکترون توسط تامسن کشف گردیده و اولین ذره ایست که‬
‫قابل تجزیه بودن اتوم را ثابت می سازد وبعدا ً درسال ‪ ۷۸۹۱‬ملیکان قطرات روغن را در ساحه برقی‬
‫به ح رکت آورده وبه کمک آن توانست که چارج الکترون را تعین نماید وثابت نمود که الکترون دارای‬
‫چارج برقی منفی بوده که برابر است با𝑏𝐶 ‪ 1.602 ∙ 10−19‬کتله لکترون را به کمک نسبت ‪ e/m‬چنین‬
‫دریافت نموده میتوانیم‪:‬‬
‫𝑒‬ ‫𝑏𝑐 ‪1.6 ∙ 10−19‬‬
‫=𝑚‬ ‫=‬ ‫‪8‬‬
‫𝑟𝑔 ‪= 9.1 ∙ 10−28‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑒/𝑚 1.7 ∙ 10 𝑐𝑏/‬‬
‫کتله یک الکترون به مقایسه پروتون برابر است با ‪ 1/1837‬یا تقریبا ً ‪ 1/1840‬ام حصه یک پروتون هم‬
‫چنین کتله مطلقه یک الکترون برابر𝑟𝑔 ‪ 9.1 ∙ 10−28‬یا 𝑔𝐾 ‪ 9.1 ∙ 10−31‬می باشد‪ .‬عالمه اختصاری‬
‫الکترون ‪ -1e‬یا ‪ e-‬می باشد درسال ‪ ۷۹۸۹‬تامسن در نتیجه تحقیقات خود ابراز نظر نمود که اتوم ها‬
‫متشکل از یک هسته چارجدار مثبت بوده که به اطراف آن الکترونها دارای چارج منفی منتشر گردیده‬
‫است‪ .‬مدل اتومی تامسن مشابه به کیک کشمش است‪ .‬همکاران رادرفورد کایگر ومرسدین پیشنهاد تامسن‬
‫را در مورد مطالعه قرار داده و کشف کردند که ذرات از ورقه نازک طالیی عبورنموده اما ‪1/800‬‬
‫حصه آنها دو باره بازگشت ویا منتشر میگردند‪.‬‬
‫‪ -4‬کشف هسته و پروتون‬
‫رادرفورد)‪ Ernest(Rutherford‬توسط تفنگ اتومی که خودش ساخته بود از ذرات ‪ a‬بحیث مرمی‬
‫استفاده نموده ویک صفحه فلزی را تحت بمبارد قرار داد از انحراف مسیر ذرات ‪ a‬نتایج مهم ذیل را به‬
‫دست آورد‪.‬‬
‫هر اتوم دارای یک مرکز فوق العاده سخت‪ ،‬سنگین ومتراکم است‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫این مرکز که هسته نامیده می شود دارای چارج برقی مثبت نامیده‬ ‫‪.2‬‬
‫قسمت زیادی از ذرات الفا از طریق فضای بین هسته اتوم ها عبور می نماید‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫کتله وچارج مثبت دریک قسمت کوچک حجم اتوم متراکم گردیده است که بعدا ً این را پروتون‬ ‫‪.4‬‬
‫نامید‬
‫پس رادرفورد به اساس قوانین میخانیک کالسیک اتوم‪ ،‬ساختمان آنرا مانند نظام شمسی می دانست همان‬
‫طوری که آفتاب مرکز نظام شمسی است‪ ،‬هسته را نیز مرکز تصورنموده والکترون ها را مانند سیاراتی‬
‫می دانست که بدور آفتاب یعنی هسته حرکت می نمایند‪.‬‬
‫اولین نظریه تیوری اتومی که به نظریه امروز نزدیکتر است‪ ،‬تیوری رادرفورد میباشد‪.‬‬
‫‪5‬ـ کشف تعداد پروتون‬

‫‪32‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫هنری موزیلی زمانیکه شعاع ‪ x‬را باالی اتومهای مختلف عناصر کیمیاوی وارد نمود دریافت که تعداد‬
‫چارج مثبت با طول موج رابطه معکوس دارد و تعداد این چارجهای مثبت ویا پروتون را توسط فورمول‬
‫‪1‬‬
‫دریافت نمود‪ .‬موزیلی ابراز نظر نمود که این خاصیت را چارج هسته اتوم‬
‫𝑦𝑙𝑏𝑎𝑙𝑖𝑎𝑣𝑎 𝑡𝑜𝑛 𝑠𝑖 𝑙𝑜𝑏𝑚𝑎𝑠√‬
‫از خود نشان میدهد و هم این ذرات دراثر عبور از یک عنصر به عنصر مابعد آن به اندازه یک واحد‬
‫تغییر میکند‪ .‬موقعیت عناصر درسیستم دورانی به شکل افقی تعداد پروتونها آنها را تعین می کند‪ .‬کتله‬
‫پروتون ها معادل به ‪ 1‬واحد چارج شان نیز ‪ +1‬است ویا از طرف دیگرپروتون ها مشابه به هسته اتوم‬
‫هایدروجن است‪ .‬عالمه اختصاری پروتون ها 𝐻‪ 11‬یا 𝑃‪ 11‬می باشد‪.‬‬
‫‪6‬ـ کشف نیوترون‬
‫رادرفورد زمانیکه کتله اتومی را مطالعه نمود متوجه شد که کتله اتومی نسبت به مجموعی پروتونهای‬
‫هسته اتوم بزرگتر است وی چنین ابراز نمود که در هسته اتوم ذرات دیگر نیز وجود دارد که خنثی‬
‫میباشد‪ .‬طوریکه کتله عناصر دوچند تعداد پروتونها ویا بیشتر از دو چند آن می باشد‪ .‬در سال ‪۷۸۹۱‬‬
‫جادویک نظر به تعامالت هستوی مؤفق شده که این ذره را شناسائی نماید‪ .‬این ذرات نیوترون می باشند‬
‫پس نیوترون ها ذراتی اند که همراه با پروتون درهسته اتوم قرار داشته کتله شان معادل به کتله پروتون‬
‫یعنی ‪ 1‬واحد ولی چارج شان ‪ 0‬یا خنثی می باشد عالمه اختصاری شان ‪ 0n1‬می باشد‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫𝑒𝐵‪4‬‬ ‫→ 𝑒𝐻‪+ 42‬‬ ‫‪12‬‬
‫𝐶‪6‬‬ ‫𝑛‪+ 10‬‬
‫اندازه اتوم‪ :‬به اساس تحقیقات رونتگین قطر اتوم به اندازه ‪ 0.2nm‬بوده اتومی که قطر آن به اندازه‪m‬‬
‫‪ 10-8‬باشد هسته قطر‪ 10-15 m‬را خواهد داشت‪ .‬هر اتوم از‪ 2‬قسمت یعنی هسته و کوانت ها تشکیل شده‬
‫است‪.‬‬
‫هسته‪ :‬هسته مرکز اتوم وجسم فوق العاده سخت‪ ،‬سنگین ومتراکم است که تقریبا ً ‪ 99.9%‬کلی وزن اتوم‬
‫درآن جابجا گردیده است‪ .‬درهسته مهم ترین ذرات نوکلیون هاست‪ ،‬زیرا نوکلیون ها از ذرات اساسی‬
‫هسته یعنی پروتون ها ونیوترون ها تشکیل می شوند‪ .‬هسته ها نظر به تعداد نیوترون و پروتون ‪ 3‬نوع‬
‫می تاشند‪.‬‬
‫‪ -1‬ایزوتوپ‬
‫اتوم های یک عنصر که پروتون های مساوی ونیوترون های مختلف داشته باشند‪ ،‬یا اتوم های مختلف‬
‫یک عنصر که دارای نمبر اتومی یکسان ووزن اتومی مختلف اند‪ ،‬ایزوتوپ نام دارند‪.‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪35‬‬
‫𝑙𝐶‪17𝐶𝑙, 17‬‬ ‫مثالً‪:‬‬
‫‪ -2‬ایزوتون‬
‫هسته های می باشند که دارای نیوترون های مساوی اند یا به عباره دیگراتوم های عناصر مختلف که‬
‫نیوترون های مساوی دارند ایزوتون نامیده میشود‪.‬‬
‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬
‫𝑙𝐶‪17Cl, 18‬‬ ‫مثالً‪:‬‬

‫‪33‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪20‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬
‫دارای چند نیوترون بوده و بنام چی یاد میشود؟‬ ‫مثال‪ :‬نوکلیون های ‪10𝑁𝑒 , 10𝑁𝑒 , 10𝑁𝑒 ,‬‬

‫جواب‪ :‬چون دارای تعداد نمبر اتومی یکسان اند بنا ً بنام ایزوتوپ یاد میگردد‪ .‬تعداد نیوترون هرکدام‬
‫بالترتیب ‪ 10، 11‬و‪ 12‬میباشد‪.‬‬

‫‪ -3‬ایزوبار‬
‫هسته های می باشند که دارای کتله های مساوی اند یا به عباره دیگر دارای تعداد مساوی پروتون ها‬
‫ونیوترون ها اند ایزوبار نامیده می شوند‬
‫‪40‬‬
‫𝐾‪19‬‬ ‫‪− 40‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫مانند‪18𝐴𝑟, 6𝐶 − 7𝑁𝑎 :‬‬

‫‪ -4‬ایزو الکترونیک‬
‫ذراتی که دارای الکترونهای مساوی باشند بنام ایزوالکترونیک یاد میگردند‪.‬‬
‫‪Na+-Ne‬‬
‫کوانت ها‬
‫عبارت از مناطق مختلف انرژی می باشد که درفضای بیرونی هسته قرار ودرآن ها الکترون ها قرار‬
‫دارد‪.‬‬
‫‪ -6‬تیوری کوانتایی اتوم یا نیلزبور)‪(Neils Bohr‬‬
‫اساس این نظریات را میحانیک کوانت یا میخانیک تشعشعی پالنک تشکیل می دهد قبل ازینکه نظریات‬
‫بور مطالعه گردد ضروراست تا در مورد نور و خواص آن که اساس این نظریات را بهتر متبارز می‬
‫سازد بحثی صورت بگیرد‪.‬‬
‫نور‪ :‬نور عبارت از نوعی از امواج الکترومقناطیسی می باشد‪ .‬امواج نیز عبارتند از انتقال دهنده انرژی‬
‫است‪ .‬چون نور خواص موجی دارد پس دارای طول موج() فریکونسی ‪ f‬و سرعت موج ‪ c‬می باشد‪.‬‬
‫سرعت موج عبارت از حاصل ضرب طول موج در فریکونسی آن یعنی‬
‫𝑓 ∙ )‪C=(ʎ‬‬
‫طیف)‪(Spectrum‬‬
‫زمانیکه عناصر درحالت جامد ویا گاز از محیط ماحول خود انرژی را جذب نمائید‪ ،‬شعاعاتی را با طول‬
‫موج معین از خود انتشار میدهند‪ .‬که این شعاع با طول موج مشخص بنام طیف یاد می گردد‪ .‬ویا طیف‬
‫عبارت از تصویر نور های رنگه ایست که زمان تحریک توسط اتوم تشعشع گردیده وبه روی فلم ثبت‬
‫می گردد به صورت ساده طیف عبارت ازتصویر رنگه به روی فلم است که توسط کمره های مخصوص‬
‫به نام سپکتوگراف ثبت می گردد‪ .‬انتشار امواج طیف دارای طول 𝑚𝑐 ‪(7 ∙ 10−5‬اشعه سرخ ) الی ∙ ‪4.5‬‬
‫‪34‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−5‬‬
‫𝑚𝑐 ‪( 10‬ماورای بنفش) بوده که توسط چشم باز قابل دید می باشد‪ .‬که به دو نوع می باشد‪ .‬حطی‬
‫ومتمادی یا مسلسل‪.‬‬
‫طیف خطی یا خروجی )‪(Emission‬‬
‫از گازات ناشی میگردد که در ساحه قابل دید و ماورای بنفش به مالحظه میگردد‪.‬‬
‫فریکونسی سپکتر خطی توسط معادله عالمی بنام ریدبرگ توضیح گردید که قرارذیل است‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪γ = 𝐶𝑅𝐻 ( 2 − 2‬‬
‫‪𝑛1 𝑛2‬‬
‫درین معادله ‪ γ‬فرکونسی 𝐶 سرعت نور و 𝐻𝑅 ثابت رید برگ‪ n1,n2 ،‬اعداد تام کوانتمی را افاده می کند‪.‬‬
‫قیمت ثابت ریدبرگ عبارت از‪ 𝑅 = 1.0974 ∙ 10−7 m−1 :‬در صورتیکه قیمت سرعت‬
‫نور𝑠‪ 𝐶 = 3 ∙ 108 𝑐𝑚/‬در فورمول وضع گردد پس فورمول طیف خطی عبارت است از‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝑧‪γ = ( 2 − 2 ) 3.29 ∙ 1015 ℎ‬‬
‫‪𝑛1 𝑛2‬‬

‫طیف جذبی یا مسلسل‪ :‬از جامدات منشا گرفته میگیرد و که خطوط آنها با همدیگروصل میباشد‪.‬‬
‫به اساس قوانین میخانیک پالنک نیلز بور اتوم وساختمان آنرا چنین توضیح داد‪:‬‬
‫‪ .1‬الکترون ها درهر کوانت کیفی اطراف هسته حرکت کرده نتوانسته بلکه صرف درآن کوانت های‬
‫حرکت می نمایند که موافق به انرژی شان باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬الکترون تا زمانیکه درکوانت معینه حرکت می نماید از خود هیچگونه انرژی را نه پخش می نماید‬
‫و نه جذب‪.‬‬
‫‪ .3‬الکترون فقط در اثنای انتقال از یک کوانت به کوانت دیگر انرژی جذب یا پخش می نمایند که در‬
‫این صورت ‪ 2‬حالت می تواند وجود داشته باشد‪:‬‬
‫الف‪ -:‬اگر الکترون از کوانت نزدیکتری به دور هسته به کوانت دور تری دورانتقال نمایند درین‬
‫صورت الکترون یک مقدار انرژی خود را ازدست می دهد‪.‬‬
‫ب‪ -:‬اگر الکترون ازکوانت نزدیکتری دور هسته به کوانت دور تری دور هسته انتقال نماید دراین‬
‫صورت انرژی جذب می نماید‪ .‬در نتیجه ذخیره انرژی الکترون در نزدیکترین کوانت دور هسته‬
‫اصغری است و در دور ترین کوانت دور هسته ذخیره انرژی آن اعظمی می باشد‪ .‬مقدار انرژی‬
‫کوانت توسط فورمول ذیل محاسبه می گردد که عبارت است از‪:‬‬
‫𝑓∙‪𝐸 =ℎ‬‬
‫ثابت پالنک که قیمت آن مساوی است به ‪ h‬انرژی فوتونها‪ E ،‬درین فورمول ∙ 𝑗 ‪ℎ = 6.63 ∙ 10−34‬‬
‫𝑠‬

‫‪35‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫هرگاه فریکونسی را از فورمول سرعت نور درین فورمول وضع نمائیم خوهیم داشت که‪𝐸 = ℎ ∙:‬‬
‫𝑐‬
‫‪𝑓=ℎ‬‬
‫نیست‬

‫‪ -5‬کوانت ها یا سویه های انرژیکی بالترتیب از طرف داخل بطرف بیرون توسط اعداد ‪5,4,3,2,1‬‬
‫ویا توسط حروف 𝑄 ‪ 𝐾, 𝐿, 𝑂, 𝑀, 𝑁,‬شماره گذاری می شوند‪.‬‬
‫‪ -6‬تعداد اعظمی الکترون ها در هر یکی از کوانت ها توسط فارمول ‪ 2𝑛2‬محاسبه می شود که ‪n‬‬
‫عبارت ازنمبر کوانت است که به این ترتیب کوانت اول یا 𝐾 به طور اعظمی ‪𝑁 = 32𝑒 − , 𝑀 = ,2e‬‬
‫‪ 18𝑒 − , 𝐿 = 8𝑒 −‬داشته مس تواند‪.‬‬
‫نیلزبور می افزاید که یک اربیت مشخص دارای مقدار انرژی معین بوده که توسط فورمول های ذیل‬
‫‪−133.6‬‬
‫= 𝐸 جهت دریافت مقدارانرژی هنگام انتقال الکترون از یک‬ ‫محاسبه می گردد 𝑙𝑜𝑚‪𝐾𝐶𝑎𝑙/‬‬
‫‪𝑛2‬‬
‫𝑐‬
‫‪ ∆𝐸 = 𝐸𝑓 − 𝐸𝑖 = ℎ ∙ 𝑓 = ℎ‬دراینجا 𝑓𝐸‬ ‫مدار به مدار دیگر از معادله ذیل کار میگیریم‪.‬‬
‫نیست‬
‫عبارت ازمقدار انرژی سویه داخلی و 𝑖𝐸 عبارت ازمقدار انرژی سویه خارجی بوده که که مقدار‬
‫‪−133.6‬‬
‫= 𝐸 به اساس‬ ‫‪2‬‬ ‫انرژی درهرمدارداده شده توسط معادله ذیل دریافت می گردد‪𝐾𝐶𝑎𝑙/𝑚𝑜𝑙 .‬‬
‫)‪𝑛(0.1‬‬
‫نظریات نیلزبور الکترون دراطراف هسته به اساس دو قوه حرکت میکند که عبارت از قوه جذب به‬
‫مرکز 𝑐𝑘 و قوه فرار از مرکز 𝑓𝑘 هرگاه ‪ kf>kc‬باشد پس الکترون ازمدار فرار کرده اتوم به آیون‬
‫تبدیل می گردد‪ .‬درصورتیکه ‪ kf<kc‬باشد در این حالت الکترون به هسته جذب شده به نیوترون تبدیل‬
‫می گردد‪ .‬پس یگانه حالت که الکترون ها را به دور هسته فراهم می سازد درصورتی است که ‪kc=kf‬‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪𝑚𝑣 2‬‬
‫= 𝑓𝑘‬ ‫فورمول های قوه فرار از مرکز است از‪:‬‬
‫𝑟‬
‫‪𝑘𝑧𝑒 2‬‬
‫= 𝑐𝑘‬ ‫وقوه جذب به مرکز مساو است به ‪:‬‬
‫‪𝑟2‬‬

‫در این فورمول ها 𝑚 کتله ‪ v‬سرعت الکترون ‪ r‬شعاع اتوم ‪ e-‬مقدار چارج منفی ازتساوی هر دو‬
‫فورمول داریم‪:‬‬
‫‪𝑘𝑧𝑒 2 𝑚𝑣 2‬‬ ‫‪𝑘𝑧𝑒 2‬‬
‫= ‪𝑘𝑓 = 𝑘𝑐 = 2‬‬ ‫=𝑟=‬
‫𝑟‬ ‫𝑟‬ ‫‪𝑚𝑣 2‬‬

‫از سوی دیگردر اثر حرکت الکترون به اطراف هسته امپلس تولید می گردد‪ .‬که قیمت آن مساوی است‬
‫به‪:‬‬
‫‪𝑛∙ℎ‬‬
‫= 𝑟 ∙ 𝑣 ∙ 𝑚 = 𝐼 با استفاده ازین فورمول ها میتوانیم شعاع‪ ،‬سرعت‪ ،‬انرژی حرکی وغیره‬
‫𝜋∙‪2‬‬
‫کمیات را محاسبه نمائیم ‪.‬‬

‫‪36‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝑘𝑧𝑒 2‬‬
‫=𝑟‬ ‫‪ .1‬محاسبه شعاع اتومی یا فاصله الکترون ازهسته به اساس فورمول های فوق داریم‪, 𝑣 = :‬‬
‫‪𝑚𝑣 2‬‬
‫‪𝑛ℎ‬‬ ‫‪𝑛2 ℎ 2‬‬
‫دراین فورمول ها قیمت های ثابت عبارت از‪𝑚 = 9.109 ∙:‬‬ ‫=𝑟=‬
‫𝑟𝑚𝜋‪2‬‬ ‫‪4𝜋2 𝑚𝑘𝑧𝑒 2‬‬
‫𝑔‪−28‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪𝜋 = 3.14‬‬
‫∙ 𝑔𝑟𝑒 ‪ℎ = 6.63 ∙ 10−27‬‬
‫𝑠‬
‫∙ ‪𝑒 = 4.803 ∙ 10−10 𝑔 ∙ 𝑐𝑚/sec(1.602‬‬
‫𝑏𝑐 ‪10−19‬‬
‫اگر این را در فورمول وضع نمائیم شعاع الکترون را از فورمول ذیل به ساده گی محاسبه نموده می‬
‫توانیم‬
‫‪(6.63 ∙ 10−27 𝑒𝑟𝑔 ∙ 𝑠)2 ∙ 𝑛2‬‬
‫=‪r‬‬
‫‪4 ∙ 3.14 ∙ 9.109 ∙ 10−28 𝑔 ∙ (4.803 ∙ 10−10 𝑔 ∙ 𝑐𝑚/𝑠𝑒𝑐)2‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝑟 = 𝑛2 ∙ 0.53 ∙ 10−8‬‬
‫‪ -2‬محاسبه سرعت الکترون بدور هسته به اساس فورمول های قبلی نوشته کرده میتوانیم که‪:‬‬
‫‪𝑛ℎ‬‬ ‫‪𝑛2 ℎ 2‬‬ ‫‪2𝜋𝑘𝑧𝑒 2‬‬
‫=𝑣‬ ‫‪,𝑟 = 2‬‬ ‫= 𝑣» = ‪,‬‬
‫𝑟𝑚𝜋‪2‬‬ ‫‪4𝜋 𝑚𝑘𝑧𝑒 2‬‬ ‫‪𝑛ℎ‬‬
‫با استفاده از این فورمول میتوانیم که سرعت الکت رون را درهر مدار کیفی محاسبه نمائیم‪ .‬چون در‬
‫فورمول فوق بجز از ‪ n‬قیمت کمیات دیگر ثابت است پس نوشته کرده میتوانیم که‪=≫ 𝑣 =:‬‬
‫‪2∙3.14(4.803∙10−10 )2‬‬
‫𝑛 ‪6.63∙10−27‬‬
‫‪1‬‬
‫=𝑣‬ ‫𝑐𝑒𝑠‪2.18 ∙ 108 𝑐𝑚/‬‬
‫𝑛‬
‫‪ -3‬محاسبه انرژی حرکی الکترون بدور هسته چون بدون داشتن انرژی حرکی حرکت الکترون‬
‫وهرجسم دیگر امکام ندارد‪ .‬انرژی حرکی الکترون را توسط معادالت ذیل محاسبه نموده میتوانیم‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐸𝑘 = 𝑚𝑣 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2𝜋𝑘𝑧𝑒 2‬‬
‫=𝑣‬
‫‪𝑛ℎ‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝑚 ‪4𝜋2 𝑘𝑧𝑒 2‬‬ ‫𝑚 ‪2𝜋2 𝑘𝑧𝑒 2‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝑚 = 𝑘𝐸‬ ‫= 𝑘𝐸 ≫=‬ ‫= 𝑘𝐸 ≫=‬ ‫∙ ‪21.6‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪𝑛2 ℎ 2‬‬ ‫‪𝑛2 ℎ 2‬‬ ‫‪𝑛2‬‬
‫𝑔𝑟𝑒 ‪10−12‬‬

‫‪37‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ ‬اگر الکترون ها مدار دورتر به مدار نزدیکتر هسته انتقال می نمائید‪ .‬که در نتیجه تغییرات‬
‫انرژی بوجود میابد‪ .‬طوریکه حرکت الکترون ها )‪ (n=2,3,4‬از مدار دورتر به مدار نزدیکتر‬
‫صورت بگیرد‪ ،‬آزاد شده زیاد بوده که خاصیت اشعه‪ x‬را داراست ودر ساحه ماورای بنفش دیده‬
‫شده که این دسته را بنام دسته لیمن یاد می نماید‪λ = 973 − 1216Å.‬‬
‫اگر الکترون ها در مدار های )‪ (n=3,4,5‬مداردوم انتقال نماید انرژی آن ضعیف بوده خاصیت‬ ‫‪‬‬
‫قابل دید را داراست که بنام بالمیر یاد می شود‪λ = 4100 − 6563Å.‬‬
‫گاهی اوقات الکترون از مدار بلند به سویه سوم انتقال کرده که انرژی نوری آن ضعیف بوده‬ ‫‪‬‬
‫وخاصیت متقارب به شعاع ما تحت سرخ می باشد که این دسته بنام پشن یاد می شود‪𝜆 =.‬‬
‫‪12820 − 17850Å‬‬
‫اگرانتقال الکترون ازسویه های بلند تر به چهارم صورت بگیرد انرژی آن ضعیف و مشخصات‬ ‫‪‬‬
‫آن پائین تر از ساحه ما تحت سرخ قرار دارد که این دسته را بنام برکت یاد می نماید‪.‬‬
‫انتقال الکترون از مدار بلند تر به سویه پنجم بنام سلسله پفند یاد می گردد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫بور در مورد الکترون وحرکت آن دو قاعده اول سرعت حرکی الکترون توضیح میگردد وقرار‬
‫قاعده دوم حرکت یک الکترون بدون جذب و آزاد شدن انرژی صورت میگیرد‪ ،‬واگر به الکترون‬
‫انرژی داده شود از قشر نزدیک به هسته به قشر دورتر از هسته منتقل گردد و اگر الکترون کم‬
‫گردد به قشر پائین ونزدیک به هسته سقوط نموده الکن انرژی جذب شده را در مدت بسیار کم‬
‫دوباره آزاد و یا دوباره جذب مینماید‪.‬‬
‫نظریات معاصر درباره ساختمان اتوم‬
‫نظریات بور برای اتومهای دارای چندین الکترونی صدق نمیکرد اما با وجود آن هم توانست که یک گام‬
‫مهم در عرصه پیشبرد تیوری کوانت کمک بازی نماید‪ .‬که بعدا ً نظریات جدیدی ارایه گردید که خاصیت‬
‫جدید الکترون را بر مال ساخت‪ .‬اساس گذار این تیوری ها علما هر یک لویزدی‪ -‬بروگلی‪ ،‬هایزنیرگ‬
‫وشرویدنگر بودند‪ .‬دی بروگلی خاصیت ذروی و موجی الکترون ها را برمال ساخت که در روشنی این‬
‫نظریات هایزنبرگ چنین افاده نمود که دریک زمان معین موقعیت ووضعیت یک الکترون را تعین کرده‬
‫نمیتوانیم‪ .‬علما فوق تحقیقات را ادامه دادند ودر نتیجه مؤفق گردیدند تا ساختمان وخواص اتوم را بیشتر‬
‫برمال سازد‪ .‬توسط این نظریات میتوان موقعیت الکترون ها را توسط کوانتم نمبر و اوربیتالها تعین نمود‪.‬‬
‫دی بروگلی با در نظر داشت معادالت مختلف توانست که طول موج فوتون ها را بدست آورد‪ .‬دی بروگلی‬
‫بخاطری بدست آوردن طول موج فوتون ها از فورمول های ذیل استفاده نمود‪𝐸 = ℎ ∙ 𝑓 , 𝐶 = 𝜆 ∙ 𝑓.‬‬
‫𝐶 ∙ 𝑚 = 𝑃 ‪E = m ∙ 𝐶2,‬‬
‫‪ℎ‬‬
‫=𝜆‬ ‫بالخره فورمول طول موج الکترون را طور ذیل نوشت‪:‬‬
‫𝑉∙𝑚‬

‫دراین فورمول 𝑚 کتله 𝜆 طول موج‪ ℎ ،‬ثابت پالنک‪ 𝑉 ،‬سرعت در روشنی میخانیک موجی چهار کوانت‬
‫ضرور والزم است تا موقعیت الکترون را در اطراف هسته مشخص نماید که اینها عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ .1‬کوانت اصلی)‪(n‬‬

‫‪38‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫توسط این کوانتم نمبر جسامت اتوم و سویه انرژیکی یک اتوم تعین میگردد‪ .‬که قیمتهای کامالً‬
‫معین وتام طبیعی )…‪ (n=1,2,3,4,5,6,7‬را بخود می گیرد‪ .‬به هر اندازه که قیمت ‪ n‬بزرگ‬
‫شود پس شعاع اتوم بزرگ شده و الکترون درسویه بلند تر قرار دارد ویا برعکس کوانتم نمبر‬
‫اصلی نظربه دیگر کوانتم نمبر مهم بوده زیرا که کمیت انرژی الکترون اتوم ها را افاده کرده‬
‫که توسط فورمول ذیل محاسبه میگردد‪:‬‬
‫‪−2𝜋 ∙ 𝑀 ∙ 𝑒 4 ∙ 𝑧 2‬‬
‫=𝐸‬
‫‪𝑛2 ℎ 2‬‬
‫‪ .2‬کوانت فرعی )‪) l‬‬
‫دومین نمبر کوانتم اندازه حرکت زاویوی ویا مومنت مقدار حرکت زاویه وی را افاده میکند که‬
‫به ‪ l‬نشان داده میشود که ضریب بیضوی بودن را افاده میکند که تعداد آن مساوی به نمبر کوانت‬
‫اصلی یعنی ‪ l=n‬بوده‪ .‬وقیمت آن ازصفر الی ‪ n-l‬بودن واین کوانت ها توسط حروف‬
‫…‪ s,p,d,f,g‬نشان داده می شود‪ .‬مقدار انرژی از طرف ‪ s‬بالترتیب به طرف ‪ f‬افزایش می‬
‫باید‪ .‬یعنی ‪ s<p<d<f‬می باشد قیمت های هر کوانت قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪n=1⇒l=0⇒0=s‬‬
‫‪n=2⇒l=1⇒0.1=s,p‬‬
‫‪n=3⇒l=2⇒0,1,2=s,p,d‬‬
‫‪n=4⇒l=3⇒0,1,2,3=s,p,d,f‬‬
‫‪ .3‬کوانت مقناطیسی )‪(ml‬‬
‫حرکت زاویوی یا مومنت مقدار حرکت دورانی یک الکترون را درهر اتوم میتوان به جریان‬
‫برق سیستم دایروی که درآن جریان دارد تشبه نمود چون جریان برق درداخل حلقه بوجود میاید‬
‫وساحه مقناطیسی را در داخل حلقه تولید میکند و تحریک الکترون دریک مدار دایروی نیز‬
‫ساحه مقناطیس ی را تولید میکند که نمبر کوانتم مقناطیسی آنرا مشخص میسازد هرنیم سویه‬
‫دارای یک یا چندین اوربیتال می باشد که اوربیتال های هرنیم سویه توسط کوانت مقناطیسی‬
‫نمایش داده می شود کوانت مقناطیسی توسط ‪ ml‬نشان داده می شود و از ‪ +l‬تا ‪ –l‬قیمت گرفته‬
‫و تعداد اوربیتال ها توسط معادله ( ‪ )2l+1‬محاسبه می گردد‪ .‬هرگاه‬

‫]‪n=1⇒ l=0 =[0‬‬ ‫]‪n=2⇒l=1=[0.1‬‬

‫‪ml= 2l+1⇒2∙0+1=1‬‬ ‫‪ml=2l+1‬‬
‫‪ml= 0‬‬ ‫‪⇒2∙0+1=1‬‬
‫‪⇒2 ∙ 1 + 1 = 3‬‬
‫‪ml=-1,0,+1‬‬
‫]‪n=3⇒l=2=[0,1,2‬‬ ‫]‪n=4⇒l=3=[0,1,2,4‬‬
‫‪ml=2l+1‬‬ ‫‪ml=2l+1‬‬
‫‪⇒2 ∙ 0 + 1 = 1‬‬
‫‪⇒2 ∙ 1 + 1 = 3‬‬
‫‪⇒2 ∙ 2 + 1 = 5‬‬
‫‪39‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪Ml=-2,-1,0,+1,+2‬‬
‫‪⇒2 ∙ 0 + 1 = 1‬‬
‫‪⇒2∙2+1=3‬‬
‫‪⇒2∙2+1=5‬‬
‫‪⇒2∙3+1=7‬‬
‫‪ml=-3,-2,-1,0,+1,+2,+3‬‬
‫در مدار ‪ s‬یک اوربیتال درمدار‪ p‬سه اوربیتال درمدار ‪ d‬پنج اوربیتال و درمدار‪ f‬هفت اوربیتال فرعی‬
‫موجود است‪.‬‬
‫نظر بدین‪:‬‬
‫اوربیتال ‪ s‬حد اکثر‪ 2‬الکترون اوربیتال ‪ p‬حد اکثر ‪ 6‬الکترون اوربیتال ‪ d‬حد اکثر‪ 10‬الکترون اوربیتال‬
‫‪ f‬حد اکثر ‪ 14‬الکترون گنجایش دارد‪.‬‬

‫‪ .4‬کوانت سپین )‪(spin‬‬

‫‪1‬‬
‫جهت حرکت مقدارحرکت الکترون ها را دربین اوربیتال ها نمایش میدهد وقیمت آن ‪ ±‬می‬
‫‪2‬‬
‫باشد‪.‬‬
‫اوربیتال‪ :‬عبارت از همان ساحه یا فضای دور هسته است که به احتمالی ‪ 95%‬الکترون در آن موقعیت‬
‫دارد‪ .‬اوربیتال ها می توانند ‪ 2‬الکترون داشته باشند‬
‫قوانین توزیع الکترون ها درکوانت ها‬
‫الف) قاعده پاولی‬
‫دریک اتوم دو الکترون نمی تواند که چهارکوانتم نمبریکسان را دارا باشند‪.‬درین قاعده ذکر میگردد که‬
‫الکترون ها ابتدا اوربیتالهایی را اشغال می نمایند که دارای انرژی کمتر باشند‪.‬‬
‫ب) قاعده هوند‬
‫الکترون ها در اوربیتال ها همان سویه فرعی را اشغال میکند که مجموع قیمت های سپین شان اعظمی‬
‫باشد‪ .‬ویا الکترون ها اوالً اوربیتال های سویه فرعی را به شکل طاقه وهم جهت پر نموده واگر الکترون‬
‫دیگرموجود باشد جهت آن مخالف است‪.‬‬
‫‪ S‬یک اوربیتال دارد ‪:‬‬
‫اگر ‪ 𝑠1‬باشد‬

‫‪40‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫اگر ‪𝑠 2‬باشد‬
‫‪ P‬سه اوربیتال دارد‪:‬‬
‫اگر ‪ 𝑝1‬باشد‬
‫اگر ‪ 𝑝2‬باشد‬
‫اگر ‪ 𝑝3‬باشد‬
‫ج) قاعده کلچکوفسکی‬
‫دربعضی اتوم های عناصرپر شدن های الکترونی توسط الکترون ها صورت می گیرد که اوالً الکترون‬
‫به سویه پاینتر انرژی قرار میگیرد وبعدا ً درسوی بلند ترقرار میگیرد‪ .‬این عالم سویه بلند تر وپائین را به‬
‫دو طریق نمود‪ .‬طوریکه اوالً ‪ n+l‬را مد نظر میگیریم‪ .‬درصورتیکه ‪ n+l‬مدار با هم مساوی باشد پس‬
‫قیمت ‪ n‬توجه میگردد‪ .‬اگر ‪ n‬کوچک باشد پس سویه انرژیکی نیز پائین بوده و اوالً الکترون در همین‬
‫سویه توزیع میگردد‪ .‬پس بصورت چنین سویه میتوان نوشت‪:‬‬
‫‪1s<2s<2p<3s<3p<4s<3d<4p<5s<4f<5p<6s<4f<5d<6p<7s<5f<6d<7‬‬
‫‪p‬‬
‫یاداشت‪ :‬وقتیکه الکترون ها به اوربیتال ها جابجا می گردد پایین ترین سویه انرژی اوالً ترجیح داده می‬
‫شود به نوبت درهر اوربیتال یک الکترون جابجا می شود‪ .‬الکترون های اضافی دوباره اول جابجا می‬
‫گردد‪.‬‬
‫به طور مثال ‪ 𝑝4‬طور ذیل نوشته می شود‪.‬‬
‫سویه انرژی پوتانشیل در نزدیکترین قسمت پاینترین است‪ .‬برای این کارمی توان ازجدول ذیل استفاده‬
‫کرد‪.‬‬
‫‪K‬‬ ‫‪1S‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪2S‬‬ ‫‪2p‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪3S‬‬ ‫‪3p‬‬ ‫‪3d‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪4S‬‬ ‫‪4p‬‬ ‫‪4d‬‬ ‫‪4f‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪5S‬‬ ‫‪5p‬‬ ‫‪5d‬‬ ‫‪5f‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪6S‬‬ ‫‪6p‬‬ ‫‪6d‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪7S‬‬ ‫‪7p‬‬

‫جابجا نمودن الکترون ها بشکل ذیل دریافت می گردد‪.‬‬

‫‪41‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪10‬‬
‫𝑑‪1𝑠 2𝑠 2𝑝 3𝑠 3𝑝 4𝑠 3𝑑 4𝑝 5𝑠 4𝑑 5𝑝 6𝑠 4𝑓 5𝑑 6𝑝 7𝑠 5𝑓 6‬‬ ‫‪….‬‬
‫در ذیل هریک از اجزای این توضیح ترتیب شده است‪.‬‬
‫را بنویسید‪.‬‬ ‫‪20Ca، 18Ar، 11Na‬‬ ‫مثال‪ :‬آریش الکترونی )‪(Electronic configuration‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪11Na:‬‬ ‫‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠1‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑠‪18Ar:1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑠‪20Ca:1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2‬‬
‫با کمک توضح الکترونی می توان‪:‬‬
‫نمبر پریود‬ ‫‪‬‬
‫گروپ‬ ‫‪‬‬
‫نصنیف عناصر‬ ‫‪‬‬
‫تعداد الکترون‬ ‫‪‬‬
‫تعداد اوربیتال های پرونیمه پر را دریافت کرد‬ ‫‪‬‬
‫پریود‪ :‬ترتیب الکترونی بزرگترین فکتور(ضریب ) می باشد مثال در ‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑10‬‬
‫بزرگترین فکتور ‪ 4‬است بنا ً ‪ x‬درپریود چهارم قرار دارد‪.‬‬
‫گروپ‪ :‬نظر به آخرین اوربیتال ترتیب الکترونی تعین می گردد‪.‬‬
‫اگراوربیتال اخیر‪ s‬و‪ p‬باشد گروپ های ‪A‬‬
‫اگر اوربیتال اخیر‪ d‬باشد گروپ های ‪B‬‬
‫اگر ساختمان الکترونی به ‪ 4f‬ختم گردد لنتانایت ها و اگر به ‪ 5f‬ختم گردد اوکتانیت ها می باشد‪.‬‬

‫تعین نمودن گروپ ها‬

‫‪ B‬گروپ‬
‫مدار های فرعی‬ ‫گروپ‬
‫𝟐‬ ‫𝟏‬
‫𝑠‬ ‫𝑑‬ ‫‪3B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟐𝑑‬ ‫‪4B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟑𝑑‬ ‫‪5B‬‬

‫‪42‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝟏‬ ‫𝟓‬
‫𝑠‬ ‫𝑑‬ ‫‪6B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟓𝑑‬ ‫‪7B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟔𝑑‬ ‫‪8B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟕𝑑‬ ‫‪8B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟖𝑑‬ ‫‪8B‬‬
‫𝟏𝑠‬ ‫𝟎𝟏𝑑‬ ‫‪1B‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫𝟎𝟏𝑑‬ ‫‪2B‬‬

‫‪ A‬گروپ های‬
‫گروپ مدار های فرعی‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪1A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪2A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪𝑝1‬‬ ‫‪3A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪𝑝2‬‬ ‫‪4A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪𝑝3‬‬ ‫‪5A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪𝑝4‬‬ ‫‪6A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪𝑝5‬‬ ‫‪7A‬‬
‫𝟐𝑠‬ ‫‪𝑝6‬‬ ‫‪8A‬‬

‫تعین نمودن پریود ها‬

‫‪2e-‬‬ ‫‪1s‬‬ ‫پریود اول‬
‫‪8 e-‬‬ ‫‪2s2p‬‬ ‫پریود دوم‬
‫‪8 e-‬‬ ‫‪3s 3p‬‬ ‫پریود سوم‬
‫‪18 e-‬‬ ‫‪4s 3d 4p‬‬ ‫پریود چهارم‬
‫‪18 e-‬‬ ‫‪5s 4d 5p‬‬ ‫پریود پنجم‬
‫‪32 e-‬‬ ‫‪6s 4f 5d 6p‬‬ ‫پریود ششم‬
‫‪32 e-‬‬ ‫‪7s 5f 6d 7p‬‬ ‫پریود هفتم‬

‫مثالً‪ :‬هر گاه‪ 1A :‬باشد ‪ 𝑠1‬آخرین اوربیتال ‪ 4A‬باشد ‪ 𝑝2‬آخرین اوربیتال وغیره ‪ 3B ...‬باشد ‪𝑠 2 𝑑1‬‬
‫آخرین اوربیتال‬
‫‪21Sc,26Fe,28Ni,29Cu,48Cd,58Ce‬‬ ‫مثال‪ :‬گروپ وپریود عناصرذیل را تعیین کنید‪:‬‬
‫حل‪:‬‬

‫‪43‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫=‪21Sc‬‬
‫‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑1‬‬
‫گروپ ‪ 3B‬و پریود چهارم جدول‬
‫‪2‬‬
‫𝑠‪26Fe=1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑6‬‬

‫گروپ ‪ 8B‬وپریود چهارم جدول‬

‫‪2‬‬
‫𝑠‪28Ni=1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑8‬‬

‫گروپ ‪ 8B‬وپریود چهارم جدول‬

‫𝑠‪29Cu=1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑10‬‬
‫گروپ ‪ 1B‬وپریود چهارم جدول‬
‫‪2‬‬
‫𝑠‪48Cd=1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑10 4𝑝6 5𝑠 2 4𝑑10‬‬
‫وپریود پنجم جدول ‪2B‬اگروپ‬
‫‪2‬‬
‫𝑠‪58Ce=1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑10 4𝑝6 5𝑠 2 4𝑑10 5𝑝6 6𝑠 2 4𝑓 2‬‬

‫گروپ لنتانوید ها دوره ششم‬

‫مجموعه سپین یک اتوم‬
‫برای دریافت مجموعه سپین یک عنصر ابتداء آرایش الکترونی اتوم مذکور را نوشته بعد از آن تعداد‬
‫اوربیتالهای نیمه پررا بررسی کرده و سپین الکترنهایشان را جمع میکنیم‪ ،‬درنتیجه مجموعه سپین اتوم‬
‫مذکوربدست میاید‪ .‬مثال مجموعه سپین ‪ 26Fe‬را دریافت نمائید‪.‬‬
‫حل ‪:‬‬
‫𝑠‪26Fe=1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑6‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑠‪26Fe⇒1‬‬ ‫‪2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠 2 3𝑝6 4𝑠 2 3𝑑6‬‬
‫تنها مدارفرعی ‪ 3𝑑 6‬نیمه پراست که درنظر گرفته میشود‪ .‬این مدارفرعی دارای ‪ 5‬اوربیتال بوده که‬
‫یکی آن مکمل و‪ 4‬تای دیگرآن نا مکمل اند‪ .‬سپین هرالکترون اگر ½ درنظر گرفته شود پس در نتیجه‬
‫چهار اوربیتال بترتیب ذیل محاسبه میگردد‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪1 1 1 1‬‬
‫= 𝑠𝑚 ∑‬ ‫‪+ + + =2‬‬
‫‪2 2 2 2‬‬
‫که میتوان آن را مثبت ویا منفی درنظر گرفت‬
‫نمایش اتومی (برزیلوس)‬
‫‪ .1‬سمبول یا عالمه اختصاری یک عنصر‬
‫عبارت از مخفف نام التینی یا انگلیسی یک عنصر است‪ .‬سمبول یک عنصر از ‪ 1‬یا‪ 2‬حرف‬
‫تشکیل شده است ‪ .‬انتخاب سمبول ها معموالً حرف اول یا حرف اول ودوم ویا حرف اول و‬
‫اوسط ویا حرف اول وآخر می باشد‪ .‬طرز نوشتن سمبول ها طوری است که حرف اول همیشه‬
‫به حرف بزرگ وحرف دوم همیشه کوچک نوشته می گردد‪.‬‬
‫‪ .2‬نمبر اتومی یا نمبر ترتیبی‬
‫نشان دهنده تعداد پروتون های داخل هسته است چون هراتوم درحالت عادی خنثی است پس‬
‫نمبر اتومی در حالت عادی تعداد الکترون ها را نیز نشان می دهد‪.‬‬
‫‪ .3‬نمبر کتله یا عدد کتلوی‬
‫نمبر کتله عبارت از مجموعه تعداد پروتون ها ونیوترون های داخل هسته بوده ویک عدد تام‬
‫است‪.‬‬
‫بصورت عموم برای نمبر کتله رابطه ذیل را نوشته می توانیم ‪:‬‬
‫‪A=n+z or A=n+p‬‬
‫‪ 40‬مساوی است به ‪ 21‬زیرا ‪40=n+19=21‬‬ ‫ً‬
‫مثال‪ -:‬تعداد نیوترون در اتوم 𝐾‪19‬‬
‫‪ .4‬تعداد الکترون‪ :‬به نمبر گروپ نیز شناخته شده است‪.‬‬
‫چارج←‪ →27 0‬اتومی وزن‬ ‫چارج←‪ →27 +3‬اتومی اوزن‬
‫‪ →13‬اتومی نمبر‬
‫𝑙𝐴‬ ‫‪,‬‬ ‫‪→13‬نمبر اتومی‬
‫𝑙𝐴‬

‫مثال‪ :۱‬عنصر برومین دارای وزن اتومی ‪ 80‬وتعداد نیوترون آن ‪ 45‬می باشد‪ .‬نمبراتومی رآن را‬
‫دریابید‪.‬‬
‫حل‪ :‬وزن اتومی= نمبر اتومی ‪ +‬تعداد نیوترون )‪ 45 + (A=p+n‬نمبر اتومی‪ = 80‬نمبر اتومی=‬
‫‪35‬‬
‫مثال‪ :‬چارج عنصر نکل ‪ 3+‬تعداد پروتون اش ‪ 28‬ووزن اتومی آن ‪ 59‬می باشد‪ ،‬تعداد الکترون‬
‫و نیوترون را دریابید؟‬
‫حل‪ :‬تعداد پروتون = الکترون ‪ +‬چارج )‪(p+=e-+q‬‬
‫‪= 28‬الکترون ‪3+‬‬
‫‪=28-3=25e-‬الکترون‬
‫نمبر اتومی – وزن اتومی = تعداد نیوترون‬

‫‪45‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تعداد نیوترون = ‪59-28‬‬
‫تعداد نیوترون = ‪31‬‬
‫مثال‪ :3‬آیون ‪ 15P-3‬با آیون ‪ Ca+2‬دارای تعداد الکترون مساوی می باشد‪.‬‬
‫نظر به این تعداد پروتون کلسیم مساوی به تعداد نیوترون آن می باشد وزن اتومی کلسیم را دریابید؟‬
‫حل‪ :‬تعداد الکترون فاسفورس را طور ذیل درفت می کنیم‪.‬‬
‫𝑝𝑞 ‪𝑃𝑝+ = 𝑒𝑝− +‬‬
‫)‪⇒ 𝑒𝑝− = 𝑃𝑝+ − 𝑞𝑝 = 15 + (−3‬‬
‫‪⇒ 𝑒𝑝− = 18𝑒 −‬‬
‫چون تعداد الکترون های فاسفورس مساوی است به تعداد الکترون کلسیم پس‪:‬‬
‫‪−‬‬
‫𝑎𝐶𝑒‬ ‫‪= 18𝑒 −‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪+‬‬
‫𝑎𝐶𝑃‬ ‫𝑎𝐶𝑒 =‬ ‫𝑎𝐶𝑃 ⇒ ‪+ 𝑞𝐶𝑎 = 18 + 2‬‬ ‫‪= 20𝑃+‬‬

‫چون تعداد پروتون کلسیم مساوی به تعداد نیوترون آن می باشد بناء وزن اتومی کلسیم مساوی‬
‫می شود به‪:‬‬
‫‪A=P+n‬‬
‫‪A=20+20‬‬
‫‪A=40‬‬
‫مسایل‬
‫‪ .1‬کمیت تغییر انرژی که یک الکترون از سویه انرژیکی دوم به سویه اول انتقال نماید چند‬
‫است؟‬
‫جواب‪ :‬میدانیم که اگر الکترون از یک مدار به مدار دیگری انتقال نماید تغیرات انرژی صورت‬
‫میگیرد‪ .‬پس به اساس تغیرات انرژی داریم که‪:‬‬
‫𝑖𝐸 ‪𝐸 = 𝐸𝑓 −‬‬
‫‪−313.6‬‬ ‫‪−313.6‬‬
‫= 𝑓𝐸‬ ‫= 𝑖𝐸 ‪,‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪−313.6 −313.6‬‬
‫= ‪⇒ ∆E‬‬ ‫‪+‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= −253𝐾𝐶𝑎𝑙/‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪46‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .2‬اگر ‪ n=5‬باشد قیمت های ممکنه ‪ ms,ml,l‬چند است؟‬
‫جواب‪:‬چون حد اکثر چهارکوانت فرعی وجود پس درچنین حالت داریم که‪ms=0,l=0,ml=0:‬‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪58Ce,11Na,26Fe,17Cl‬‬ ‫‪ .3‬مجموع سپین های یک را دریابید‬
‫جواب‪ :‬جهت دریافت مجموعه سپین ‪ ،‬آخرین مدارهای اتوم را مدنظر میگیرم‪.‬‬

‫‪11Na,26Fe,17Cl‬‬
‫‪1‬‬
‫‪11Na=1s‬‬ ‫‪=+1‬‬
‫‪6‬‬
‫‪26Fe=3d‬‬ ‫‪=2‬‬
‫‪5‬‬
‫‪17Cl=3p‬‬ ‫‪=1‬‬

‫‪ .4‬شعاع اتوم را در مدار سوم و پنجم مقایسه نمائید‪.‬‬

‫‪𝑛2 ℎ 2‬‬
‫= 𝑟 چنانچه دیده میشود‬ ‫جواب‪ :‬جهت دریافت شعاع اتوم از رابطه ذیل کار میگیریم‬
‫‪4𝜋𝑚𝑒 2‬‬
‫شعاع با تعداد مدار رابطه مستقیم دارد پس به هر اندازه که مدار بزرگ گردد شعاع نیز بزرگ‬
‫میگردد‪ .‬پس گفته میتوانیم که شعاع اتوم در مدار پنجم بزرگتر ار مدار سوم است‪.‬‬
‫‪ .5‬سرعت الکترون را در مدارهای اول‪ ،‬دوم وچهارم محاسبه نمائید‪.‬‬
‫‪2𝜋𝑒 2‬‬
‫= 𝑟 از این رابطه دانسته‬ ‫جواب‪ :‬میدانیم که سرعت الکترون از رابطه ذیل دریافت میگردد‬
‫‪𝑛∙ℎ‬‬
‫میشود که سرعت با تعداد مدار رابطه غیر مستقیم دارد‪ .‬پس گفته میتوانیم که سرعت الکترون‬
‫درمدار اول اعظمی است و درمدار چهارم اصغری‪.‬‬

‫‪v1<v3<v4‬‬
‫‪ .6‬طول موج اتوم هایدروجن را دریابید درصورتیکه سرعت آن ‪ 2200km/sec‬باشد‬
‫‪ℎ‬‬
‫=𝜆‬ ‫جواب‪ :‬طول موج الکترون از معادله دی بروگلی قرار ذیل دریافت میگردد‬
‫𝑣𝑚‬
‫𝑚‬
‫‪𝑣 = 22 ∙ 105‬‬
‫𝑒𝑐𝑠‬
‫𝑠 ∙ 𝑗 ‪ℎ = 6.63 ∙ 10−34‬‬
‫𝑔 ‪𝑚 = 9.1 ∙ 10−28‬‬
‫‪47‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−34‬‬
‫‪6.63 ∙ 10‬‬ ‫𝑠∙𝑗‬
‫= 𝜆 ?= 𝜆‬ ‫𝑚𝑛‪𝑚 = 0.033‬‬
‫‪9.1 ∙ 10−28 𝑔 ∙ 22 ∙ 105‬‬
‫𝑒𝑐𝑠‬

‫‪ .7‬الکترونهای والنسی هریک از عناصری را دریابید که دارای نمبر اتومی ذیل اند‪.‬‬
‫‪13,14,15,19‬‬
‫جواب‪ :‬الکترون والنسی عبارت از الکترون مدار خارجی یا مدار آخرین یک اتوم است‪ .‬جهت‬
‫دریافت تعداد الکترون های والنسی ‪ ،‬دریافت الکترون های مدار آخری ضرور میباشد‪ .‬پس‬
‫داریم که ‪:‬‬
‫‪13Al,14Si,15P,19K‬‬ ‫‪Al=3S23p1=3‬‬
‫‪Si=3S23P2=4‬‬ ‫‪P=3S23P3=5‬‬
‫‪K=4S1=1‬‬
‫‪ .8‬اگر ‪ l=3‬باشد پس ‪ ml‬چند میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬جهت دریافت ‪ ml‬یا کوانت مقناطیسی از رابطه ذیل کار میگیریم‪:‬‬
‫‪ml=2l+1‬‬ ‫‪ml=2 ∙ 3 +‬‬
‫‪1=7‬‬

‫‪.9‬اگر ‪ n=3‬باشد‪ l‬چند است؟‬

‫‪l=0…n-1‬‬ ‫جواب‪n=3⇒l=0,1,2 :‬‬
‫‪ .10‬سرعت الکترون به اساس کدام قاعده بور توضیح میگردد؟‬
‫جواب‪ :‬بور درمورد الکترون و حرکت آن دو قاعده دارد که قرار قاعده اول سرعت حرکی‬
‫الکترون توضیح میگردد وقرار قاعده دوم حرکت یک الکترون بدون جذب و آزاد شدن انرژی‬
‫صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪ .11‬در صورتیکه الکترون از مدار های بلند به مدار سوم انتقال نماید طول موج آن و انرژی آن‬
‫چگونه خواهد بود؟‬
‫جواب‪ :‬درصورتیکه الکترون از مدار های بلند به مدار سوم انتقال نماید انرژی نوری آن ضعیف‬
‫وطول موج آن بلند میباشد‪.‬‬
‫‪ .12‬درکدام یک از سلسله ها خواص الکترون درساحه پایینتر از ما تحت سرخ قرار میگیرد؟‬

‫‪48‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫جواب‪:‬درصورتیکه الکترون از سویه های بلند به سویه چهارم انتقال نماید خواص آن پایینتر از‬
‫ما تحت سرخ مالحظه شده و بنام سلسله برکت یاد میگردد‪.‬‬

‫‪.13‬کدام یک از سلسله ها در ساحه نور مرئی دیده میشود؟‬

‫جواب‪ :‬سلسله بالمیر درساحه نور مرئی قابل مالحظه میباشد‪.‬‬
‫‪.14‬یک الکترون درچه زمانی انرژی را جذب مینماید‬
‫جواب‪ :‬قرار قاعده بور زمانیکه یک الکترون ازمدار نزدیک هسته به مدار دور تر هسته انتقال‬
‫تماید انرژی را جذب می نماید‪.‬‬

‫تمرین ‪4‬‬
‫‪.1‬الکترون های اربیتالهای عین سویه های انرژیکی فرعی را طوری اشغال میکند که مجموعه‬
‫قیمت های سپین آنها اعظمی باشد این پرنسیپ مربوط کدام شخص است؟‬
‫د) هوند‬ ‫ج) نیلزبور‬ ‫ب) کلچکوفسکی‬ ‫الف)جان دالتن‬
‫‪.2‬هسته اتوم ازاجزای ذیل تشکیل شده است‪.‬‬
‫د) الکترون –‬ ‫ج) نیوترون‪ -‬پروتون‬ ‫ب)پروتون‬ ‫الف) الکترون‪ -‬پروتون‬
‫نیوترون‬
‫‪.3‬و ضعیت و خاصیت الکترون به اساس چند کوانتم نمبر مشخص میگردد‪.‬‬
‫د)پنج‬ ‫ج) چهار‬ ‫ب) سه‬ ‫الف) دو‬
‫‪ .4‬کوانتم فرعی وضعیت و خاصیت الکترون را بدور هسته در ‪..........‬مطالعه میکند‪.‬‬
‫د) فضای اطراف‬ ‫ج) مدارهای دایروی‬ ‫ب) کواردیناتها‬ ‫الف) ساحه مقناطیسی‬
‫اتوم‬
‫‪ .5‬هسته توسط کی کشف گردید؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) رادرفورد‬ ‫ب) هنری موزیلی‬ ‫الف) دالتن‬
‫‪ .6‬کوانتایزشن شدن انرژی از طرف کدام عالم بیان گردید؟‬
‫د) رادرفورد‬ ‫ج) تامسن‬ ‫ب) پالنک‬ ‫الف) هنری موزیلی‬

‫‪49‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪ .7‬اتوم ‪ x‬دارای ساختمان الکترونی 𝑝‪ 1𝑠 2𝑠 2𝑝 3𝑠 3‬می باشد موقعیت ‪ x‬را در جدول‬
‫دورانی دریابید‪.‬‬
‫گروپ‬ ‫پریود‬
‫‪8A‬‬ ‫الف)‪3‬‬
‫‪6A‬‬ ‫ب)‪2‬‬

‫با هم‪:‬‬ ‫‪234‬‬ ‫‪230‬‬

‫𝑈‪ 90‬و𝑈‪90‬‬ ‫‪.8‬عناصر‬
‫د) ایزومیر اند‬ ‫ج) ایزوبار‬ ‫ب) ایزوتون‬ ‫الف) ایزوتوپ‬
‫‪ .9‬کدام یک اربیتال های ذیل دارای اوربیتال خالی میباشد؟‬
‫د) ‪𝑠 2‬‬ ‫ج) ‪𝑓 6‬‬ ‫ب) ‪𝑑4‬‬ ‫جواب‪:‬الف) ‪𝑝2‬‬
‫‪ .10‬مدار فرعی ‪ d‬دارای چند الکترون و چند اوربیتال می باشد؟‬
‫‪ 10𝑒 −‬و ‪6‬اوربیتال‬ ‫ج)‬ ‫‪ 6𝑒 −‬و ‪3‬اوربیتال‬ ‫ب)‬ ‫‪1, 2𝑒 −‬اوربیتال‬ ‫الف)‬
‫د) ‪ 10𝑒 −‬و ‪5‬اوربیتال‬
‫‪ .11‬اگر‪ l=2‬باشد پس ‪ ml‬چند میگردد؟‬
‫الف) ‪5‬قیمت‬
‫ب) ‪ 3‬قیمت‬
‫ج)‪ 7‬قیمت‬
‫د)‪ 1‬قیمت‬
‫‪ .12‬درسویه فرعی ‪:f‬‬
‫الف) ‪8‬الکترون وچهار اوربیتال وجود دارد‬
‫ب) ‪10‬الکترون وچهار اوربیتال وجود دارد‬
‫ج) ‪5‬اوربیتال و‪ 10‬الکترون وجود دارد‬
‫د) ‪7‬اوربیتال و‪ 14‬الکترون وجود دارد‬
‫‪ .13‬مجموعه سپین کدام یک صفر است؟‬
‫د) همه‬ ‫‪𝑠2‬‬ ‫ج)‬ ‫ب) ‪𝑝6‬‬ ‫الف) ‪𝑑10‬‬
‫‪ 11Na‬را در ذیل نشان دهید‪:‬‬ ‫‪ .14‬آرایش الکترونی‬

‫‪50‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫الف) 𝑠‪1𝑠 2𝑠 2𝑝 3‬‬
‫ب) ‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠1‬‬
‫ج) ‪1𝑠 2 2𝑠 2 3𝑝6 3𝑠1‬‬
‫د) ‪1𝑠 2 2𝑠 2 3𝑠 2 2𝑝6‬‬

‫فصل پنجم‬
‫روابط کیمیاوی‬
‫نظر به قوه ایکه در بین اتوم ها وجود دارد اتوم ها با هم دیگر نزدیک شده یکدیگر شان را جذب‬
‫می نماید که در نتیجه مالیکول ها تشکیل می شود‪ .‬پس رابطه کیمیاوی عبارت از حادثه نزدیک‬
‫شدن اتوم ها با همدیگر می باشد‪ .‬لیویس اولین کسی بود که ابراز داشت که رابطه کیمیاوی در‬
‫نتیجه مشترک قرار دادن جوره الکترون بین دو اتوم برقرار میگردد‪ .‬اما کوسیل معتقد بود که‬
‫رابطه کیمیاوی در نتیجه انتقال کامل الکترون از یک اتوم به اتوم دیگر تشکیل می گردد‪.‬بخاطر‬
‫تعین نوع رابطه میان اتوم ها ملیکان اصطالح الکترونگاتویتی را بکار برد که عبارت از میل‬
‫کشش الکترون های والنسی توسط یک اتوم در جریان تعامل کیمیاوی بوده که تابع تعداد چارج‬
‫های مثبت وشعاع اتوم می باشد‪ .‬ملیکان برای الکترونگاتیونی کدام واحدی تعین نکرد و بعدا ً‬
‫عالمی بنام پاولینگ واحد نسبتی را برای الکترونگاتیوتی تعین نمود که عبارت از الکترون ولت‬
‫‪ ev‬که از حاصل جمع ‪ EI‬و‪ EAf‬حاصل میگردد‪ .‬پائین ترین قیمت آن ‪ 0.7‬بوده که مربوط فعال‬
‫ترین فلز فرانسیم می شود و بلند ترین قیمت آن ‪ 4.0‬بوده که مربوط فعال ترین غیر فلز یعنی‬
‫فلورین می گردد‪.‬‬
‫طرز تشکیل روابط کیمیاوی‪ :‬میل کشش الکترون های والنسی که از طرف اتوم ها صورت می‬
‫گیرد تا مدار آخیر خود را به هشت الکترون تکمیل نمایند بنام قاعده اکتیت یاد می شود‪ .‬که این‬
‫عملیه به دو طریقه امکان پذیراست‪:‬‬
‫الف) انتقال الکترون ها‬
‫ب) شریک نمودن الکترون ها‪ :‬قبل از اینکه به شرح این دو عملیه پرداخته شود الزم است که‬
‫اوالً طرز نمایش آنها تشریح گردد که به اشکال نمایش اوربیتالی‪ ،‬نمایش نقطه ئی و خطی مطالعه‬
‫می گردد‪.‬‬
‫نمایش اوربیتالی اتوم ها را مطالعه گردید‪.‬‬
‫الف) نمایش نقطه ئی‬

‫‪51‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫این طرز نمایش بار اول توسط لیویس طرح گردید که بنام سمبول لیویس نیز شهرت دارد‪ .‬درین‬
‫طرز نمایش الکترون های والنسی توسط نقاط در اطراف سمبول عنصر نمایش داده می شود‪:‬‬
‫مثال‬
‫ب) نمایش خطی‬
‫درین طرز نمایش هر جوره الکترون توسط یک خط نمایش داده می شود‪ .‬اگر مالیکول فلورین‬
‫توسط خط نمایش داده شود اینطور خوهد بود‪:‬‬
‫نظر به تفاوت الکترونگتیویتی )‪ (Electro negativity‬روابط کیمیاوی به دو نوع می باشد‪:‬‬
‫‪ (1‬رابطه اشتراکی )‪(Covalent bond‬‬
‫‪ (2‬رابطه برقی )‪(Electrovalent bond‬‬
‫در صورتیکه که مقدار مقاومت انرژی بین اتوم ها و مالیکول های مربوط ‪ 10Cal/mol‬باشد‬
‫بین شان رابطه تشکیل می گردد‪.‬‬
‫‪ (1‬رابطه آیونی‬
‫برای اولین بار کوسیل توضیح نمود که رابطه درنتیجه انتقال کامل الکترون ها از یک اتوم به‬
‫اتوم دیگر تشکیل میگردد تا تعداد الکترونهای قشر خارجی به هشت الکترون بالغ گردد‪ .‬که‬
‫الکترون باخته شده و گرفته شد و النس اتوم را تعین میکند‪ .‬پس رابطه آیونی رابطه ایست که‬
‫درنتیجه انتقال الکترون ها یا در نتیجه داد و گرفت الکترون ها بین اتوم ها تشکیل می شود چون‬
‫موضوع انتقال الکترون ها بین فلزات فعال و غیرفلزات فعال انجام می شود بنا ً رابطه آیونی یا‬
‫برقی اکثرا ً در نمک ها و القلی ها دیده می شود مانند‪NaF,KOH:‬‬
‫مرکبات آیونی زمانی که تشکیل میگردند چون شکل کرستالی را دارا اند بنا ً دارای انرژی شبکه‬
‫کرستالی نیز میباشند که این انرژی درهنگام تشکیل یک مول ماده کرستالی از آیون منفی و مثبت‬
‫گازی آن آزاد میگردد‪ .‬هر قدر که کتیون کوچک باشد انرژی شبکه کرستالی آن بیشتر است و‬
‫هر قدر که چارج انیون بزرگ باشد انرژی شبکه کمتر است‪ .‬هر قدر که شعاع انیون بزرگ باشد‬
‫انرژی شبکه زیاد است‪ .‬انرژی شبکه با چارج کتیون رابطه مستقیم و با شعاع آن رابطه معکوس‬
‫دارد‪ .‬رابطه آیونی میان اتوم های برقرار می گردد که تفاوت الکترونگتیویتی شان بزرگتر از‬
‫‪ 1.7‬باشد‪.‬‬
‫‪ (2‬رابطه اشتراکی (‪)Covalent bond‬‬
‫رابطه ایست که درنتیجه مشترک گذاشتن الکترون های مدار آخری بین اتوم های عناصر کیمیاوی‬
‫بوجود می آید‪ .‬زمانیکه اتومهای عناصرکیمیاوی با همدیگر نزدیک می گردند بین شان قوه جاذبه‬
‫هسته یا الکترون ها باالی آنها عمل نموده و آنها را به هم مرتبط می سازدهمچنان قوه دافعه هسته‬
‫و یا الکترون ها عمل نموده آنها را از هم دور می سازد‪ .‬اما طوریکه دیده می شود بعضی از‬
‫اتوم ها مانند اتوم های هایدروجن با هم مرتبط بوده که مالیکول آن را می سازد ازینجا چنین نتیجه‬

‫‪52‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫گرفته می شود که قوه جاذبه نسبت به قوه دافعه بیشتر بوده که آنها را با هم مرتبط ساخته است‪.‬‬
‫به نسبت قوه جاذبه و دافعه اتوم هایدروجن در حالت نوسان قرار داشته و در یک فاصله تعادلی‬
‫قرار دارد که این فاصله را بنام طول رابطه یاد می کنند‪ .‬طول رابطه میان بعضی اتوم‬
‫‪N-N⇒0.145nm‬‬
‫‪N=N⇒0.125nm‬‬
‫‪N≡N⇒0.109nm‬‬
‫شعاع کووالنت‬
‫عبارت از نصف فاصله بین هسته های اتوم هایکه به اساس روابط کووالنس بوجود آمده می‬
‫باشد‪ .‬یا به عباره دیگر شعاعات کووالنت عباره از مجموعه شعاعات اتوم های تشکیل دهنده‬
‫روابط کووالنت می باشد‪.‬فاصله بین هسته های اتوم های که با هم مرتبط اند بنام طول رابطه‬
‫کیمیاوی یاد می شود‪.‬که عموما طول دربین اتوم های عناصر در حدود ‪ 1/10‬حصه یک نانو متر‬
‫است‪ .‬به هر اندازه که طول رابطه طویل باشد انرژی رابطوی کم است یا برعکس‪.‬‬
‫الف) رابطه غیر قطبی‬
‫بین اتوم های متجانس وهم نوع تشکیل می شود زمانیکه تفاوت الکترونگاتویتی میان اتوم ها صفر‬
‫ویا کمتر از ‪ 0.5‬باشد رابطه غیرقطبی است‪ .‬مانند ‪ F2,O2,Cl2‬وغیره ‪ .‬رابطه کاربن وهایدروجن‬
‫نیز غیرقطبی میباشد‪.‬‬
‫ب) رابطه اشتراکی قطبی یا پوالر)‪(polar‬‬
‫این نوع رابطه اشتراکی بین اتوم غیر متجانس یا مختلف النوع غیر فلزات تشکیل می شود ویا‬
‫زمانی تشکیل میگردد که تفاوت الکترونگاتویتی میان اتومها ‪ 1-0.5‬باشد‪ .‬همچنان زمانی که قوه‬
‫های عمودی بزرگ از‪ 0‬باشد رابطه قطبی است‪ .‬اکثرا ً این رابطه در مالیکول آب و بسیاری از‬
‫تیزاب ها تشکیل می گردد مانند‪ HCl,HF,H2O :‬هر گاه تفاوت الکترونگاتیوتی ‪ 1.7-1‬باشد‬
‫رابطه ‪ 50%‬قطبی و‪ 50%‬آیونی می باشد‪.‬‬
‫ج)رابطه اشتراکی یکطرفه ‪Donor-acceptor‬‬
‫رابطه اشتراکی یا کواردینشن رابطه ایست که الکترون ها ازطرف یک اتوم به شراکت گذاشته‬
‫می شود این نوع رابطه توسط )↑ ( نشان داده می شود( مثالً درتیزاب گوگرد و تیزاب شوره‪.‬‬

‫تداخل دو اوربیتال یک الکترونی را با یکدیگربنام رابطه اشتراکی ساده و تداخل یک اوربیتال دو‬
‫الکترونی را با یک اوربیتال خالی بنام رابطه اشتراکی یکطرفه یاد می نمایند‪.‬‬
‫‪53‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫قطع هومولیتکی وهترولیتیکی‬
‫چون جهت برقرار نمودن روابط بین اتوم ها یک مقدار انرژی ضرور است هرگاه بخواهیم که‬
‫رابطه اتوم ها را قطع نماییم انرژی به عین مقدار انرژی ضرورت است‪ .‬که به اساس دو‬
‫میخانیکیت قطع می گردد یکی آن هومولیتیکی ودیگر آن هترولیتیکی‪.‬‬
‫طوریکه در قطع هومولیتکی هراتوم الکترون خود را که در تشکیل رابطه سهیم بوده دوباره اخذ‬
‫می نماید‪ .‬درقطع رابطه که جوره الکترون های رابطه به یک اتوم الکترونگاتیف تعلق می گیرد‬
‫و آیون های دارای چارج مختلف تولید می گردد قطع هترولیتیکی نامیده می شود‪ .‬قطع هومولیتیکی‬
‫توسط نور یا حرارت ویا شعاع صورت می کیرد‪.‬‬
‫‪𝐶𝑙 − 𝐶𝑙 → 𝐶𝑙 +‬‬ ‫𝑙𝐶‬
‫‪𝐻 − 𝐶𝑙 → 𝐻 + + 𝐶𝑙 −‬‬

‫هایبرایدیزشن‬
‫عبارت ازمخلوط شدن اوربیتال های مختلف که دارای سویه انرژی نزدیک ترباشد ویا در حالت تحریک‬
‫بوده که سبب تشکیل اوربیتال جدید می گردد که اوربیتال های تشکیل شده را بنام اوربیتال هایبرایدی یاد‬
‫می نمایند‪ .‬معموالً هایبرایدیزشن میان دو یا بیشتر ازدو اوربیتال که از نگاه سویه مختلف باشند صورت‬
‫می گیرد واین مطلب توسط علما هر یک کلستر وپاولینگ ارائه شد‪ .‬وبین اوربیتال های یکسان ‪ s-s‬و‪p-‬‬
‫‪ p‬صورت نمی گیرد‪.‬‬
‫عناصری گروپ دوم جدول دورانی عناصر هایبراید 𝑝𝑠وعناصر گروپ سوم اصلی هایبراید ‪𝑠𝑝2‬‬
‫وعناصرگروپ ‪ 4‬اصلی ‪ 𝑠𝑝3‬را می سازد‪.‬‬
‫الف) هایبراید 𝑝𝑠‬
‫در 𝑝𝑠 هایبراید یک اوربیتال 𝑠 ویک اوربیتال𝑝 با هم امتزاج نموده که زاویه والنسی آنها ‪ 180‬درجه‬
‫می باشد‪.‬‬
‫اگربه ساختمان الکترونی بریلیم و فلورین نظر اندازیم اینطور خواهد بود‪:‬‬

‫‪54‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫طوریکه دیده می شود درحالت تحریک شده بریلیم دو اوربیتال دارای الکترون طاقه موجود است که‬
‫یکی آن مربوط به اوربیتال ‪ s‬ودیگر آن مربوط به اوربیتال 𝑝 می شود که درین حالت اوربیتال ‪ s‬ویک‬
‫اوربیتال 𝑝 با هم مخلوط می گردند وحالت مخلوط هایبراید اوربیتال ها و یا هایبراید ‪ sp‬را می سازند‪.‬‬
‫‪F-Be-F‬‬ ‫‪Linear‬‬
‫ب) هایبراید ‪𝑠𝑝2‬‬
‫اگر به ساختمان الکترونی و اوربیتال ها بورن و فلورین دقت گردد اینطور خواهد بود‪.‬‬
‫درینجا دیده می شود که سه اوربیتال طاقه موجود که یک حصه از ‪ s‬و دو حصه از ‪ p‬است که بدین‬
‫شکل اینها هایبراید ‪ 𝑠𝑝2‬را تشکیل میدهند‪.‬‬

‫زاویه والنسی ور چنین هایبراید ها ‪ 120‬درجه است‪.‬‬

‫ج) هایبراید 𝟑𝐩𝐬‬
‫عنصر کاربن و هایدروجن دارای ساختمان الکترونی و اوربیتال های ذیل را دارا اند‪:‬‬

‫در حالت تحریک شده کاربن چهاراوربیتال طاقه موجود است که یک سهم از ‪ s‬و سه سهم از اوربیتال‬
‫‪ p‬می باشد که این دو اوربیتال به شکل ‪ 𝑠𝑝3‬با هم اختالط نموده هایبراید را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫زاویه رابطوی متفاوت است طوریکه در گروپ چهارم ‪ 109.5‬در گروپ پنجم این زاویه ‪ 107‬ودر‬
‫گروپ ششم زاویه آن ‪ 104.5‬درجه می باشد‪.‬‬

‫اشکال روابط کیمیاوی‬

‫بعضی از عناصر مانند کاربن‪ ،‬نایتروجن واوکسیجن میتوانند که بر عالوه رابطه یگانه‪ ،‬رابطه دوگانه‬
‫وسه گانه را نیز تشکیل دهند‪ .‬دو نوع رابطه در وقت تداخل الکترون صورت می گیرد که بنام رابطه‬
‫‪σ‬و‪π‬یاد می شود‪ .‬طوریکه رابطه ‪ π‬بعد از تشکیل رابطه ‪ σ‬بوجود میاید‪ .‬بنابر این یک رابطه‬
‫دوگانه دارای یک رابطه ‪ π‬ویک رابطه ‪ σ‬می باشد و رابطه سه گانه دارای یک رابطه ‪ σ‬ودر رابطه‬
‫‪ π‬است که هر کدام قرار ذیل تشریح می گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬رابطه سیگما(‪)σ‬‬

‫‪55‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫این رابطه در اثر تداخل مستقیم دو اوربیتال صورت می گیرد طوریکه تداخل الکترون ها میان اوربیتال‬
‫های ‪ s‬و اوربیتال ‪ p‬و اوربیتال هایبراید شده بوقوع می پیوندد‪ .‬بصورت عمومی رابطه سیگما از تداخل‬
‫دو اوربیتال ‪ s‬اوربیتالهای ‪ s,p‬و دو اوربیتال ‪ p‬در امتداد محور ‪ x‬تشکیل می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬رابطه پای ‪π‬‬
‫این رابطه در اثر تداخل دو اوربیتال که موازی به اوربیتال ‪ p‬باشد برقرار می شود‪ .‬رابطه ‪ π‬نسبت به‬
‫رابطه ‪ σ‬ضعیف تر می باشد رابطه ‪ π‬بصورت تنهایی صورت نمی گیرد وبعد از ‪ σ‬تشکیل می سود‪.‬یا‬
‫به عباره دیگر جهت تشکیل رابطه ‪ π‬دو اتوم قبالً باید رابطه ‪ σ‬تشکیل شده باشد‪ .‬طول رابطه پای نسبت‬
‫به سیگما کمتر‪ ،‬انرژی پای نسبت به سیگما بیشتر و فعالیت پای نسبت به سیگما بیشتر می باشد‪ .‬چون‬
‫الکترون ها به صورت موازی قرار دارند بن ابر آن نمیتوانند به اطراف خود بچرخند‪.‬‬

‫ساختمان مالیکول ها و قطبیت آنها‬

‫قشر والنسی اتوم مرکزی مالیکول ها‬

‫اتوم مرکزی عبارت از همان اتوم هایی اند که بلند ترین نمبر اکسیدیشن را دارند که میتوانند رابطه‬
‫آیونی‪ ،‬اشتراکی ویا اشتراکی یک طرفه را دارا باشد که تشکیل چنین روابط مربوط به ساختمان قشر‬
‫خارجی اتوم می گردد‪ .‬به هر اندازه که تداخل اوربیتال های اتومی مستقیم و عمیق باشد به همان اندازه‬
‫مشخصات مالیکول های آن عالی بوده و رابطه بین شان نیز مستحکم می باشد‪ .‬عالمی بنام سژویک و‬
‫پاولی ساختمان هندسی مالیکول های ساده را پیشنهاد کرد که مالیکول ها به اساس این پیشنهاد اشکال‬
‫ذیل را دارای می باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬مالیکول خطی ( یک جوره الکترونی )‬
‫این شکل هندسی را معموالً عناصر گروپ دوم جدول دورانی عناصر تشکیل میدهد که دارای دو‬
‫الکترون درمدار خارجی آن موجود باشد مثال آنها اتوم های ‪ Zn,Cd,Hg,Be‬میباشد مثالً اتوم ببرلیم‬
‫‪ -2‬مالیکول مسطح ( سه جوره الکترونی )‬
‫عناصریکه در گروپ سوم جدول دورانی عناصر قرار داشته یا آنعده اتوم هائیکه سه جوره الکترون‬
‫خود را در یک سطح برای اشتراک قراردادن اماده ساخته مالیکول مسطح را دارا می باشد و زاویه بین‬
‫آنها ‪ 120‬درجه می باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬مالیکول های سطحی ( چهار جوره الکترونی )‬
‫درین مالیکول ها‪ ،‬چهار جوره الکترون به راسهای سطحی سمت دهی گردیده است‪ ،‬و چهار جوره‬
‫الکترون به دور اتوم مرکزی خود میباشد‪ .‬مثال آنها قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪56‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻4 , 𝑁𝐻3 , 𝐻2‬‬
‫یادداشت‪ :‬ساختمان مالیکول های دارنده چندین جوره های الکترونی والنسی نیز موجود است‪ .‬مثالً‬
‫مرکب ‪ 𝑃𝐶𝑙5‬که با داشتن ‪ 5‬جوره الکترون رابطوی دارای ساختمان ترای گونال پیرامید میباشد و زاویه‬
‫‪ 90‬و ‪ 120‬مالیکولهای مرکبات ‪ 𝑆𝐹6 , 𝐼𝐹4 , 𝐼𝐶𝑙4−‬مثالی از ساختمان های دارنده شش جوره الکترونی‬
‫به اطراف اتوم مرکزی میباشد و ساختمان هشت و جهی را دارا اند‪ .‬طوریکه زوایای آنهای ‪ 90‬و‪180‬‬
‫میباشد مالیکول های ‪ 𝐼𝐹7‬دارای هفت جوره الکترون به اطراف اتوم مرکزی بوده و طوری تنظیم شده‬
‫که روابط به شکل پنتاگونال بی پیرامید زاویه ‪ 70‬و‪ 120‬میباشد‪.‬‬
‫انواع مالیکول ها( قطبی ‪ ،‬غیر قطبی )‬
‫قطبیت مالیکول های مرکبات به طور روابط اتومهای متشکل و خاصیت الکترونگاتیوتی همچو اتوم ها‬
‫مربوط است‪ .‬الکترونگاتیوتی اتوم های عناصرسبب تشکیل روابط قطبی درمالیکول ها شده است در‬
‫صورتیکه مجموع قوه های وارده)‪ ( net force‬مساوی به صفر باشد مالیکول غیر قطبی بوده که مالیکول‬
‫دارای روابط قطبی بنام مالیکول دو قطبی یاد می شود عموما ً دای پول مومنت قطبی را به ‪ μ‬افاده‬
‫مینمایند که دای پول مومنت دو قطبی عبارت از حاصل ضرب چارج قسمی و فاصله چارج های قسمی‬
‫از همدیگر است 𝑙 ∙ ‪ μ = δ‬یا 𝑙 ∙ ‪ μ = δ‬مقدار دو چارج مخالف عبارت از‪:‬‬
‫𝑏𝑐 ‪𝑞 = 𝑒 = 4.81 ∙ 10−10 𝑒𝑠𝑢 = 1.6 ∙ 10−19‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝑙 = 1𝐴 = 10−8‬‬
‫𝑚𝑐 ‪𝜇 = 𝑞 ∙ 𝑙 = 4.81 ∙ 10−10 𝑒𝑠𝑢 ∙ 10−8‬‬
‫𝑚𝑐 ∙ 𝑢𝑠𝑒 ‪= 4.8 ∙ 10−18‬‬

‫قیمت 𝑚𝑐 ∙ 𝑢𝑠𝑒 ‪ 10−18‬را بنام یک دی بای یاد می نماید‪ .‬همچنان قیمت یک دی بای عبارت است از‪:‬‬
‫𝑚 ∙ 𝑏𝑐 ‪1𝐷 = 0.33 ∙ 10−29‬‬

‫تفاوت ها میان روابط کیمیاوی و قوه بین المالیکولی‬

‫میدانیم که اتوم به اساس روابط آیونی ویا کووالنسی با هم یکجا شده مالیکول های مرکبات را تشکیل‬
‫میدهد‪ .‬که اکثر مرکبات آیونی در آب منحل بوده ومحلول آنها دارای آیون های آزاد می باشد‪ .‬اما مرکبات‬
‫کووالنسی اکثرا ً در آب غیر منحل بوده ودر محلل های عضوی منحل می باشند‪ .‬مالیکول بنابر داشتن‬
‫روابط مختلف کیمیاوی‪ ،‬دارای خواص وساختمان مختلف بوده واجسام مختلف را با اشکال مختلف تشکیل‬
‫میدهند‪ ،‬که در همچو اجسام مالیکول ها به اساس یک قوه با هم متحد گردیده و اجسام دارای حالت های‬
‫مختلف را تشکیل میدهد‪ .‬اجسام جامد ومایع نیز توسط قوه های کیمیاوی یا رابطه کیمیاوی ضعیف ترمی‬
‫باشد‪ .‬این نوع مالیکول ها به اساس سه قوه با هم متحد می گردند‪.‬‬

‫‪57‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -a‬قوه های مالیکولی دو قطبی‬
‫در رابطه اشتراکی قطبی مواد بنابر تفاوت الکترونگاتیوتی دارای چارج قسمی مثبت و چارج قسمی‬
‫منفی بوده که رابطه درمالیکول ها همچو مواد بنام دایپول یاد می گردد‪ .‬درانجام مثبت یک دایپول و‬
‫انجام منفی دایپول مجاور دیگر یک قوه جاذبه موجود می باشد که این قوه جاذبه را بنام دایپول – دایپول‬
‫یاد می کنند کرستلهای قطبی در محلل های قطبی به خوبی حل میگردد‪ .‬انرژی ضروری برای جدا کردن‬
‫روبط درشبکه کرستالی توسط آن مقدار انرژی تامین میگردد که این انرژی در نتیجه عمل متقابل بین‬
‫مالیکولهای قطبی ماده منحله یا مالیکولهای محلل قطبی آزاد میگردد‪.‬‬
‫مثالً قوه جاذبه میان مالیکول های ‪HCl‬‬
‫‪ -b‬قوه واندر والس‬
‫بین مالیکول های غیر قطبی وگازات نجیب قوه جذب موجود است که این قوه جاذبه را بنام قوه واندروالس‬
‫یاد می گردد‪ .‬همچنان دانشمند انگلیسی بنام لندن اظهار داشت که این قوه ها مربوط به قطبی لحظوی‬
‫بوده که سبب عمل متقابل ثابت قوه های جذب میشوند‪ .‬یکی از اشکال قوه واندروالس عمل متقابل دایپول‬
‫دایپولی بین مالیکول های قطبی می باشد‪.‬‬
‫عوامل مؤثر باالی قوت قوه های لندن‬
‫چون قوه های لندن در نتیجه بوجود آمدن دای پول مومنت ایجاد می گردد وهر عاملی که پراگنده گی‬
‫ابر الکترونی را در مالیکول بیشتر بسازد این دایپول را بیشتر میسازد‪ .‬مواد بلوری که صرف توسط‬
‫قوه های لندن باهم متراکم گردیده به حرارت پایین ذوب شده ومایع حاصله از آن به اسانی غلیان می‬
‫نماید‪ .‬از آن جایی که قوه لندن به اساس ازدیاد قطبیت مالیکول ها افزایش می یابد‪ ،‬اکثر مواد دارنده‬
‫مالیکولهای بزرگ به اساس قوه لندن با هم متراکم گردیده اند به حرارت عادی حالت مایع را دارا میباشد‬
‫واین عامل ذیل است‪:‬‬
‫الف) حجم مالیکول ها‪ :‬با افزایش تعداد الکترون ها در مالیکول ها وقشر های الکترونی به اطراف هر‬
‫اتوم ویا به افزایش تعداد اتوم ها در یک مالیکول‪ ،‬حجم واندازه ابر الکترونی آن بزرگ می شود‪ .‬پس به‬
‫هر اندازه که ابر الکترونی بیشتر و از هسته دور باشد پراگنده گی الکترون ها بیشتر و قوه لندن نیز زیاد‬
‫بوجود میاید‪.‬‬
‫ب) کتله مالیکول‪ :‬مالیکول های هایدروجن اولی‪،‬دومی و سومی همه غیر قطبی اند‪ ،‬حجم مالیکول های‬
‫هرسه ایزوتوپ هایدروجن مساوی اند اما کتله هرسه آنها از همدیگر فرق دارد‪ .‬درین صورت این کمیت‬
‫باالی درجه ذوبان و غلیان آنها تاثیر دارد پس گفته میتوانیم که کتله مالیکول ها باالی قوه های لندن نیز‬
‫تاثیر دارد‪.‬‬
‫ج) شکل مالیکولی وسطح تماس‪ :‬به هر اندازه که سطح تماس مالیکول ها بیشتر گردد به همان اندازه‬
‫قوه لندن نیز زیاد می گردد‪ .‬مالیکول های مسطح و خطی نسبت به مالیکول های هرمی وخمیده ومالیکول‬
‫های زنجیری نسبت به مالیکول ها منشعب و شاخه دار‪ ،‬سطح تماس بیشتر را دارا بوده و قوه لندن های‬
‫آنها نیز بیشتر می باشد‪.‬‬

‫‪58‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -1‬تاثیر قوه باالی خواص فزیکی‪ :‬قوه های بین المالیکولی باالی خواص فزیکی آنها زیادی داشته که‬
‫این تاثیرات قرار ذیل است‪.‬‬

‫باالی نقطه ذوبان وغلیان‬

‫عملیه ذوبان وغلیان عبارت از دادن انرژی حرارتی به بلور های مواد غرض مغلوب ساختن انرژی‬
‫پوتانشیل آنها میباشد برای تبخیر یک جسم جامد صرف باید مقدار انرژی معادل یعنی اختالف این دو‬
‫حالت را به این جسم داد‪ .‬مواد بلوری که صرف توسط قوه لندن با هم متراکم شده اند به حرارت پایین‬
‫ذوب شده و مایع ح اصله از آن به آسانی غلیان میکند‪ ،‬مثال آن را در گازات نجیبه که به حالت منجمد‬
‫اند میتوان ارایه نمود‪ .‬از آنجایی که قوه لندن به اساس قطبیت مالیکول ها افزایش حاصل مینمایند اکثر‬
‫مواد دارنده مالیکول های بزرگ به اساس قوه لندن با هم متراکم گردیده وبه حرارت عادی حالت مایع‬
‫را دارا اند مثال آن ‪ 𝑁𝑖 (𝐶𝑂)4‬مالیکول ها در مایعات قطبی توسط عمل دایپول دایپولی و رابطه‬
‫هایدروجنی با هم مرتبط و متراکم گردیده گه این نوع ارتباط به مراتب مستحکم تر از ارتباط به اساس‬
‫قوه لندن و واندروالس بوده ازین سبب نقطه غلیان این نوع مواد بلندتر میباشد‪ ،‬بطور مثال آب‪ .‬ازدیاد‬
‫چ رجهای برقی آیونهای متشکل مواد بلوری باعث افزایش انرژی شبکه کرستالی گردیده و درجه ذوبان‬
‫و غلیان آنها افزایش مییابد‪ .‬اجسام که درحالت جامد روابط کووالنسی مستحکم داشته و درحالت گاز‬
‫روابط کووالنسی ضعیف را دارا اند درجه ذوبان وغلیان آنها بلند بوده میتواند‪ .‬مثالً کاربن به شکل الماس‬
‫و گرافیت که به حرارت ‪ 3700‬درجه حرارت تصعید مینماید و سلیکان دای اکساید که به حرارت ‪1710‬‬
‫درجه ذوب میگردد و به حرارت باالتر از ‪ 2200‬غلیان می نماید‪.‬‬
‫اگرتعداد روابط کووالنسی درمالیکول های فاز گازی مساوی به تعداد روابط به حالت جامد آنها بوده‬
‫باشد و عین ثبات را با آنها داشته باشد‪ ،‬عمل تبخیر آنها سریع و ساده صورت میگیرد‪.‬‬
‫تاثیر باالی قوه انحاللیت‪ :‬محلول های اجسام غیر قطبی ساده ترین نوع محلوله ها بوده و قوه های که‬
‫بین ماده منحله و محلل درمحلول ها موجود است نوع قوه لندن بوده و نوع قوه ضعیف میباشد‪ .‬موجودیت‬
‫این قوه ها در بین ذرات ماده منحله و محلل که منجر به انحاللیت و چسپش این دو مواد میگردد‪ ،‬تفاوت‬
‫همچو محلول ها را با مخلوط گازات آیدیال افاده مکند ‪ ،‬انرژی شبکه کرستالی به جسامت آیون ها‬
‫مرکزی رابطه دارد‪ .‬قوههای موجود در شب که کرستالی نسبت به سلویشن بزرگ باشد‪ ،‬محیط همچو‬
‫محلولها سرد بوده‪ ،‬درصورتیکه انرژی شبکه کرستالی نسبت به انرژی سلویشن در محلولها کمتر باشد‪،‬‬
‫محیط محلولها گرم است‪.‬‬
‫رابطه فلزی‬
‫رابطه ایست که درنتیجه اهتزاز الکترون ها بین اتوم های فلزات در یک شبکه (عبوری کرستلی) فلزی‬
‫تشکیل می شود رابطه فلزی باعث هدایت برقی و هدایت حرارتی فلزی می شود مانند‪Cu, Mg, Fe, :‬‬
‫‪ Zn‬وغیره‬
‫‪ -C‬رابطه هایدروجنی‬

‫‪59‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫رابطه ایست که بین اتوم های هایدروجن وعناصر الکترونگاتیف )‪ (F,O,N‬تشکیل می شود‪ .‬بنابر‬
‫موجودیت عمل متقابل میان هایدروجن و عناصر الکترونگتیف قوی قطع آنها را از همدیگر مشکل ساخته‬
‫ومفریت آنها کم شده و درجه غلیان شان بلند میرود‪ .‬روابط بین هایدروجن و عناصر متذکره فوق العاده‬
‫قطبی بوده بنابرین اتوم هایدروجن قسما َ مثبت واتوم های فلورین‪ ،‬اکسیجن ونایتروجن قسما ً منفی می‬
‫باشد‪ .‬که بدین سبب قوه کولمب بین چارج های مخالف عمل نموده در اثر جذب نمدن اتوم مالیکول دیگر‬
‫رابطه جدید بر قرار شده و مالیکول تشکیل می گردد‪ .‬زمانیکه رابطه هایدروجنی تشکیل می گردد‬
‫مشخصات ذیل دیده میتوانیم‪ .‬مقایسه دای پول مومنت روابط نشان میدهد که با ازدیاد قطبیت رابطه و‬
‫ازدیاد چارج های قسمی باالی هراتوم قابلیت رابطه هایدروجنی را بیشتر می سازد‪ .‬به این اساس رابطه‬
‫هایدروجنی را مشابه به قوه دای پول – دایپولی دارای اهمیت الکتروستاتیکی قبول نمود‪ .‬ویژه گی‬
‫خاصی رابطه هایدروجنی درین است که با قرار گرفتن سه اتوم )‪ (X-H……Y‬در یک خط مستقیم‬
‫قدرت این رابطه را بیشتر می سازد ورابطه هایدروجنی جهت دار می گردد‪ .‬جهت دار تودن آن مربوط‬
‫به رابطه کووالنسی بوده ورابطه آیونی هم این خاصیت را دارا نمی باشد‪ ،‬زیرا قوه بین آیون ها در تمام‬
‫سمت ها یکسان م ی باشد اما با آنهم رابطه هایدروجنی را نمیتوان کووالنسی یا آیونی فرض کرد‪ ،‬زیرا‬
‫درقدم اول اتوم هایدروجن دارای اوربیتال ‪ S‬درقشر اولی ووالنسی خود بوده و نمی تواند بیشتر از یک‬
‫رابطه کووالنسی را بر قرار نماید و از طرف دیگر انرژی رابطه کووالنسی و آیونی اکثراً بیش از‬
‫‪ 100kj/mol‬است نتیجه اینکه رابطه هایدروجنی با وجودیکه با قوه های دای پول – دای پولی وروابط‬
‫کیمیاوی شباهتی دارد‪ ،‬اما با هیچ یک از آنها یکسان نمی باشد‪.‬‬
‫انرژی رابطه هادروجنی ‪ 21-29kj/mol‬بوده و ‪ 10‬الی ‪ 20‬مراتبه نسبت به روابط کوولنت ضعیف می‬
‫باشد‪ .‬اما به مراتب نسبت به قوه واندروالس قوی تراست مثال‪ 𝑁𝐻3 , 𝐻2 𝑂 :‬وغیره‪.‬‬
‫نقطه غلیان در گروپ های عناصر با ازدیاد تمبر اتومی شان افزایش می یابد‪ .‬اما نقطه غلیان آب نسبت‬
‫به هایدروجن سلفاید بیشتر است که یگانه سبب آن همانا موجودیت رابطه هایدروجنی می باشد رابطه‬
‫هایدرجنی باعث تشکیل دایمیر ها درحالت بخار میگردند‪ .‬مثالً در مالیکول های ذیل‪:‬‬
‫‪(𝐻𝐹 )2 , 𝐻2 𝑂,‬‬ ‫‪(𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 )2‬‬
‫رابطه هایدرجنی در داخل عین مالیکول نیز تشکیل می گردد‪ .‬مثالً در مالیکول هایدروکسو بنزالدیهاید‬
‫میان گروپ هایدروکسیل و کاربونیل‪ .‬همچنان رابطه هایدروجنی باعث تشکیل فنر دوگانه نوکلیک اسید‬
‫شده و انتقال معلومات ارثی را در ارگانیزم های حیه تامین میکند‪.‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬تعامل ‪ 2𝐻𝐹 + 𝑆𝑏𝐹5 → [𝐻2 𝐹]+ + [𝑆𝑏𝐹6 ]−‬را در نظر گرفته هایبراید مواد تعامل کننده و‬
‫حاصل تعامل را بنویسید‪.‬‬
‫حل‪ :‬در مالیکول هایدروجن فلوراید هایبراید فلورین ‪ 𝑆𝑃3‬بوده در سیستم فلوراید بنابر موجودیت پنج‬
‫اوربیتال طاقه هایبراید آن ‪ 𝑆𝑃 𝑑3‬میباشد و در حاصل تعامل ‪ [𝐻2 𝐹]+‬دارای هایبراید ‪ 𝑆𝑃3‬میباشد‪.‬‬

‫‪60‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -2‬کدام یک از مرکبات ذیل انحاللیت بیشتر را در آب دارا است؟‬
‫‪𝑀𝑔𝐹2‬‬ ‫و‬ ‫ب) ‪𝑀𝑔𝐶𝑙2‬‬ ‫الف) ‪𝑀𝑔𝐹2‬و ‪𝐵𝑎𝐹2‬‬
‫جواب‪ :‬انحاللیت مگنیزیم فلورایت نسبت به باریم فلورایت بیشتر بوده چون شعاع اتومی مگنیزیم کوچک‬
‫بوده که کوچک شدن شعاع اتومی انحاللیت را در آب بیشتر میسازد ویا انرژی شبکوی آن کم است‪.‬‬
‫بدین ترتیب در مرکب مگنیزیم فلوراید بنابر کم بودن شعاع اتومی فلورین کوچکتر نسبت به کلورین بوده‬
‫ویا شبکه کرستالی آن کم میباشد که عمل باعث انحاللیت بیشتر آن در آب میگردد‪.‬‬
‫‪ -3‬مالیکول ‪ 𝑆𝑂3‬چگونه شکل فضایی داشته و بگویید که چند جوره الکترون اطراف اتوم سلفر را‬
‫احاطه نموده است؟‬
‫جواب‪ :‬شکل مالیکولی سلفر ترای اکساید مثلثی بوده و شش جوره الکترونی اطراف آنرا احاطه نموده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -4‬مالیکول ‪ 𝐵𝑟𝐹3‬دارای کدام شکل مالیکولی بوده و بگوئید که اتوم برومین چند جوره الکترون را در‬
‫تشکیل روابط درمالیکول به مصرف رسانده‪ ،‬چند جوره از الکترون های آزاد در اتوم برومین موجود‬
‫است و مجموع جوره های الکترونی اتوم برومین چند است؟‬
‫جواب‪ :‬شکل مالیکولی این مرکب تتراگونال پیرامید بوده و اتوم برومین سه الکترون را به مصرف‬
‫رسانده و دارای دو جوره الکترون آزاد میباشد‪ .‬مجموع جوره های الکترونی پنج جوره میباشد‪.‬‬
‫‪ -5‬طرز روابط و اشکال مالیکولهای مرکبات ذیل را توضیح نمایید ‪𝑋𝑒𝐹2 , 𝑋𝑒𝐹6 , 𝑋𝑒𝑂3‬‬
‫جواب‪ :‬درمرکب زیتون ترای اکساید سه جوره الکترون رابطوی ویک جوره الکترون آزاد بوده که درین‬
‫صورت به دور اتوم مرکزی چهار جوره الکترونی موجود است و ساختمان آن اوکتایدری است‪.‬‬
‫درمرکب زیتون دای فلوراید دو جوره الکترون رابطوی وسه جوره الکترون آزاد بوده که درین صورت‬
‫به دور اتوم مرکزی پنج جوره الکترونی موجود است و ساختمان آن پنتاگونال پیرامید است‪.‬‬
‫درمرکب زیتون هگزا فلوراید شش جوره الکترون رابطوی ویکجوره الکترون آزاد بوده که درین‬
‫صورت به دور اتوم مرکزی هفت جوره الکترونی موجود است و ساختمان آن اوکتایدری است‪.‬‬
‫‪ -6‬تنظیم روابط و ساختمان مالیکول ها را در مرکبات ذیل توضیح نموده شکل هندسی مالیکولها را نام‬
‫ببرید ‪𝑂𝐹2 , 𝑆𝑒𝐶𝑙4 , 𝐼𝐶𝑙3 , 𝐶𝑂𝐶𝑙2 ,‬‬

‫جواب‪ :‬درمرکب ‪ 𝐶𝑂𝐶𝑙2‬چهار جوره الکترون رابطوی موجود بوده و شکل هندسی مالیکول آن مسطح‬
‫مثلثی میباشد‪ .‬مالیکول ‪ 𝐼𝐶𝑙3‬بنابر داشتن ‪ 5‬جوره الکترون والنسی دارای ساختمان مالیکولی ترای‬
‫گونال پیرامید است‪ .‬یک جوره الکترون آزاد وسه جوره الکترون رابطوی را دارا میباشد‪ .‬همچنان‬
‫مالیکول ‪ 𝑆𝑒𝐶𝑙4‬دارای ساختمان پنج وجهی بوده که چهار جوره الکترون رابطوی ویک یک جوره‬
‫الکترون آزاد به اطراف اتوم مرکزی موجود است‪.‬‬
‫‪ -7‬ساختمان مالیکولی هندسی مرکبات ذیل را نشان دهید‪𝐶𝑂3−2 , 𝑃𝐶𝑙6 , 𝑁𝑂2 .‬‬

‫‪61‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫مثلثی بوده و مالیکول ‪ 𝑃𝐶𝑙6‬دارای ساختمان‬ ‫‪𝑁𝑂2 ،𝐶𝑂3−2‬‬ ‫جواب‪:‬ساختمان مالیکول ها مرکبات هریک‬
‫هشت وجهی میباشد‪.‬‬
‫‪ -8‬نظر به قوه های بین المالیکولی نقطه ذوبان و غلیان چگونه تغییر میکند؟‬
‫جواب‪ :‬در صورتیکه مواد بلوری صرف توسط قوه لندن با هم متراکم شده باشد نقطه غلیان آنها به اساس‬
‫صورت میگیرد‪ ،‬اگر دربین مایعات قوه دایپول دایپول وجود داشته باشد نقطه غلیان آنها بلند است‪ ،‬و‬
‫همچنان اجسامی که در حالت جامد روابط کووالنسی مستحکم داشته و در حالت گاز روابط کووالنسی‬
‫ضعیف دارند درجه غلیان آنها بلند میباشد‪.‬‬
‫‪ -9‬باالی قوه های لندن کدام عوامل تاثیر دارد؟‬
‫جواب‪ :‬عواملیکه باالی قوه های لندن تاثیر دارد عبارت اند از حجم مالیکولها کتله مالیکولها‪ ،‬شکل‬
‫مالیکول و سطح تماس‬
‫‪35‬‬ ‫‪36‬‬
‫کدام یک دارای قوه لندن بیشترمیباشد؟‬ ‫𝑙𝐶‪17𝐶𝑙 ,17‬‬ ‫‪ -10‬در ایزوتوپ های‬
‫جواب‪ :‬چنانچه دیده میشود هر دو ایزوتوپ دارای تعداد پروتون ویا حجم یکسان اند اما از آنجاییکه کتله‬
‫یکی از دیگری بیشتر میباشد‪ .‬بناء اتومی کلورینی که کتله اتومی ‪ 36‬دارد دارای قوه لندن زیاد است و‬
‫از دیگرش کمتر‪.‬‬
‫‪ -11‬چرا زاویه در امونیا نسبت به آب بزرگتر است؟‬
‫جواب‪ :‬هایبراید درامونیا و آب ‪ 𝑠𝑝3‬میباشد اما زمانیکه امونیا دارای یک جوره الکترون آزاد بوده و آب‬
‫دارای دو جوره الکترون آزاد میباشد موجودیت جوره الکترون آزاد فضای بیشتر را اشغال میکند پس‬
‫زاویه والنسی درامونیا بیشتر میباشد‪.‬‬
‫‪ -12‬مالیکول های که دارای شکل مالیکولی اوکتاهیدرالی است چند ساحه الکترونی را دارا میباشند و‬
‫چگونه هایبراید را دارا اند؟‬
‫جواب‪ :‬مالیکول های که شش ساحه الکترونی دارند هشت وجهی یا اوکتاهیدرالی میباشد هایبراید آن‬
‫‪ 𝑠𝑝3 𝑑2‬میباشد‪.‬‬
‫‪ -13‬مالیکول استلین دارای چند رابطه سیگما و چند رابطه پای است؟‬
‫جواب‪ :‬فورمول استلین عبارت است از 𝐻 ‪ 𝐻 − 𝐶 ≡ 𝐶 −‬بوده که دو رابطه پای و سه رابطه سیگما‬
‫میباشد‪.‬‬
‫‪ -14‬مالیکول پروپان چند رابطه سیگما دارد؟‬
‫بوده و تمام روابط‬ ‫جواب‪ :‬فورمول مالیکولی گاز پروپان‬
‫یگانه است که در مجموع ‪ 10‬رابطه سیگما دارد‪.‬‬

‫‪62‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪Formula‬‬ ‫)‪Shape(Name‬‬ ‫‪Bond Angles‬‬ ‫‪Hybridization‬‬

‫𝟐𝑿𝑨‬ ‫‪Linear‬‬ ‫‪180‬‬ ‫𝑝𝑠‬
‫𝟑𝑿𝑨‬ ‫‪Trigonal planar‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪𝑠𝑝2‬‬
‫𝟒𝑿𝑨‬ ‫‪Tetrahedral‬‬ ‫‪109.5‬‬ ‫‪𝑠𝑝3‬‬
‫𝟓𝑿𝑨‬ ‫‪Triangular‬‬ ‫‪120.90‬‬ ‫𝑑 ‪𝑠𝑝3‬‬
‫‪Bipyrimidal‬‬
‫𝟔𝑿𝑨‬ ‫‪Octahedral‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪𝑠𝑝3 𝑑2‬‬
‫𝑵 𝟐𝑿𝑨‬ ‫‪Bent‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪𝑠𝑝2‬‬
‫𝟐𝑵 𝟐𝑿𝑨‬ ‫‪Bent‬‬ ‫‪109.5‬‬ ‫‪𝑠𝑝3‬‬
‫𝑵 𝟑𝑿𝑨‬ ‫‪Trigonal‬‬ ‫‪109.5‬‬ ‫‪𝑠𝑝3‬‬
‫‪Pyramidal‬‬

‫تمرین ‪5‬‬
‫‪ -1‬راطه آیونی ‪......‬‬
‫الف) دراثر داد و گرفت الکترون صورت میگیرد‬
‫ب) در اثر جذب چارجهای مخالف العالمه صورت میگیرد‪.‬‬
‫ج) در اثر ازدیاد تفاوت الکترونی که بیشتر از ‪ 1.7‬باشد صورت میگیرد‬
‫د) هر سه حالت درست است‬
‫‪ -2‬رابطه اشتراکی به چند نوع تقسیم می شود‪.‬‬
‫د) به پنج‬ ‫ج) به چهار نوع‬ ‫ب) به سه نوع‬ ‫الف) به دو نوع‬
‫نوع‬
‫‪ -3‬درکدام نوع رابطه الکترون از طرف هردو اتوم به شراکت گذاشته میشود؟‬
‫د) ‪donor-‬‬ ‫ج) کواردینیشن‬ ‫ب) اشتراکی یکطرفه‬ ‫الف) اشتراکی ساده‬
‫‪accepor‬‬
‫‪ -4‬زاویه والنسی در𝑝𝑠 هایبراید عبارت است از‪:‬‬
‫د) الف‬ ‫ج) ‪180‬‬ ‫ب) ‪120‬‬ ‫الف) ‪109.5‬‬
‫درست است‬

‫‪63‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪ -5‬زاویه والنسی در ‪ 𝑠𝑝2‬هایبراید عبارت است از‪:‬‬

‫د) ج درست‬ ‫ج)‪180‬‬ ‫ب)‪120‬‬ ‫الف) ‪109.5‬‬
‫است‬
‫‪ -6‬زاویه والنسی در ‪ 𝑠𝑝3‬هایبراید عبارت است از‪:‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪180‬‬ ‫ب)‪120‬‬ ‫الف)‪109.5‬‬
‫‪ -7‬اگر تفاوت الکترونگتیویتی بین دو عنصر بزرگتر از ‪ 1.7‬باشد کدام نوع رابطه تشکیل می گردد؟‬
‫د) اشتراکی‬ ‫ج) اشتراکی غیرقطبی‬ ‫ب) اشتراکی قطبی‬ ‫الف) آیونی‬
‫یکطرفه‬
‫‪ -8‬اگر تفاوت الکترونگتویتی بین دو عنصر ‪ 0.5-1‬باشد کدام نوع رابطه تشکیل می گردد؟‬
‫د) اشتراکی‬ ‫ج) اشتراکی غیرقطبی‬ ‫ب) اشتراکی قطبی‬ ‫الف) آیونی‬
‫یکطرفه‬
‫‪ -9‬اگرتفاوت الکترونگتویتی بین دو عنصر )‪ (0-0.5‬باشد کدام نوع رابطه تشکیل می گردد؟‬
‫د) اشتراکی‬ ‫ج)اشتراکی غیرقطبی‬ ‫ب) اشتراکی قطبی‬ ‫الف) آیونی‬
‫یکطرفه‬
‫‪ -10‬زاویه والنسی بین اتوم های مرکب ‪ 𝐶𝐻4‬چند درجه است؟‬
‫د) ‪120‬‬ ‫ج) ‪109.5‬‬ ‫ب) ‪107.5‬‬ ‫الف) ‪104.5‬‬
‫‪ -11‬زاویه والنسی بین اتوم های مرکب ‪ 𝐵𝐻3‬چند درجه است؟‬
‫د)‪120‬‬ ‫ج) ‪109.5‬‬ ‫ب) ‪107.5‬‬ ‫الف) ‪104.5‬‬
‫‪ -12‬کدام یکی از مرکبات ذیل دارای رابطه هایدروجنی می باشد؟‬
‫د)ب وج‬ ‫ج) 𝑂 ‪𝐻2‬‬ ‫ب) ‪𝑁𝐻3‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑂2‬‬
‫‪ -13‬رابطه برقی محصول اتحاد‪:‬‬
‫الف) اتم ها است‬
‫ب) مالیکول ها است‬
‫ج) ایون ها با چارج های همنوع‬
‫د) آیون ها با چارج های مختلف النوع است‪.‬‬
‫‪ -14‬رابطه هایدروجنی رابطه ییست که میان هایدروجن ویکی از اتومهای ذیل بر قرار میگردد‪.‬‬
‫‪64‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) ‪C‬‬ ‫ج) ‪F‬‬ ‫‪S‬‬ ‫ب)‬ ‫الف) ‪Cl‬‬

‫‪ -15‬قوه جاذبه میان اتوم ها را بنام چی یاد میکنند؟‬

‫د) قوه لندن‬ ‫ج) قوه واندروالس‬ ‫ب) رابطه کیمیاوی‬ ‫الف) هایبراید‬
‫‪ -16‬قوه اتحاد اتوم را در تعامالت کیمیاوی بنام چی یاد میکنند؟‬
‫د) شعاع اتومی‬ ‫ج) الکترونگاتیوتی‬ ‫ب) رابطه کیمیاوی‬ ‫الف) والنس‬
‫‪ -17‬قطع رابطه که در آن جوره های الکترون به یک اتوم الکترونگاتیف تعلق میگیرد و آیونهای دارای‬
‫چارجهای مخالف تولید میگردد چه نوع قطع شمرده می شود؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) هر دو‬ ‫ب) قطع هترولیتیک‬ ‫الف) قطع هومولیتیک‬
‫‪ -18‬اگر پوشش ابر های الکترونی به امتداد خطی که هسته های دو اتوم را وصل میسازد صورت‬
‫بگیرد یعنی تداخل اوربیتالها مستقیم و اعظمی باشد چه نوع رابطه محسوب میگردد؟‬
‫د) رابطه میو‬ ‫ج) رابطه سیگما‬ ‫ب) رابطه پای‬ ‫الف) خطی‬
‫‪ -19‬الکترون های که در رابطه کیمیاوی سهیم است باعث تشکیل کدام نوع مواد میگردد؟‬
‫د) همه‬ ‫ج) رادیکال‬ ‫ب) آیون‬ ‫الف) مالیکول‬
‫‪ -20‬اشکال مختلف عمل متقابل بین اتوم ها ومالیکول ها موجود بوده که باعث تشکیل کدام قوه میگردد؟‬
‫د) همه‬ ‫ج) رابطه هایدروجنی‬ ‫ب) قوه لندن وواندروالس‬ ‫الف) دایپول – دایپولی‬
‫‪ -21‬بین مالیکول های غیر قطبی قوه جذب عمل می نماید که مطابق به تیوری لندن این قوه دریکی از‬
‫حاالت زیر برقرارمیگردد؟‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) چارج های دایمی‬ ‫ب) پوالریزشن لحظوی‬ ‫الف) قطبی لحظوی‬
‫‪ -22‬مواد بلوری که صرف توسط قوه لندن با هم متراکم شده اند تحت کدام نوع حرارت ذوب میگردند؟‬
‫د) بطی‬ ‫ج) پایین‬ ‫ب) متوسط‬ ‫الف) بلند‬
‫‪ -23‬ازدیاد چارجهای برقی آیون ها متشکله مواد بلوری باالی انرژی شبکوی چه تاثیر دارد؟‬
‫د) بسیار کم مینمایند‬ ‫ج) تاثیر ندارد‬ ‫ب) کاهش میدهد‬ ‫الف) افزایش میبحشد‬
‫‪ -24‬دربین ماده منحله ومحلل های عضوی کدام نوع قوه وجود دارد؟‬
‫د) هایدروجنی‬ ‫ج) دایپولی‬ ‫ب) لندن‬ ‫الف) واندروالس‬
‫‪ -25‬اتوم مرکزی عبارت است از همان اتومی است که‪:‬‬
‫‪65‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الف) بلند ترین نمبر اکسیدیشن مثبت را داشته باشد‬
‫ب) بلند ترین والنس را دشته باشد‬
‫ج) بلندترین نمبر اکسیدیشن منفی را داشته باشد‬
‫د) الف و ب‬
‫‪ -26‬دایپول دو قطبی عبارت است از حاصل ضزب‪................‬و‪.............‬ازهمدیگر است‬
‫الف) چارج منفی و مثبت‬
‫ب) فاصله چارجهای مثبت ومنفی‬
‫ج) چارج قسمیو فاصله چارجها‬
‫د) همه درست است‬
‫‪ -27‬درمرکب امونیا هایبراید مربوط به کدام عنصر می گردد‬
‫د) نایتروجن‬ ‫ج) سلفر‬ ‫ب) اکسیجن‬ ‫الف) هایدروجن‬
‫‪ -28‬به اساس ازدیاد قطبیت مالیکولها قوه لندن چگونه تغیر میکند؟‬
‫د) صفر میگردد‬ ‫ج) ثابت مینمایند‬ ‫ب) کم میگردد‬ ‫الف) افزایش میابد‬

‫فصل ششم‬
‫مرکبات کیمیاوی‬
‫مرکبات کیمیاوی شامل تمام موادی می باشند که در نتیجه اتحاد عناصری مختلف کیمیاوی تشکیل می‬
‫شوند‪ .‬چون کوچک ترین ذره یک مرکب مالیکول می باشد و هر مالیکول از ذرات کوچک به نام اتوم‬
‫ها تشکیل گردیده اند‪ .‬بناء ابتداء در مورد مالیکول باید چیزی بدانیم مالیکول کوچکترین ذره یک مرکب‬
‫است که می تواند بشکل آزاد وجود داشته باشد‪.‬‬
‫نامگذاری مرکبات آیونی‬
‫مرکبات فلزی – غیر فلزی‪:‬‬
‫در نامگذاری مرکبات فلزی – غیر فلزی‪ ،‬نام فلز نوشته شده‪ ،‬بعدا ً نام غیر فلز در اخیر آمد ویا پسوند‬
‫‪ -ide‬ختم می گردد‪.‬‬

‫نام‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫فورمول‬

‫‪66‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪Alumium‬‬ ‫‪𝐴𝑙𝐶𝑙3‬‬ ‫‪Sodium Chloride‬‬ ‫𝑙𝐶𝑎𝑁‬
‫‪Chloride‬‬
‫‪Barium floride‬‬ ‫‪𝐵𝑎𝐹2‬‬ ‫‪Calsium Bromide‬‬ ‫‪𝐶𝑎𝐵𝑟2‬‬
‫‪Potassium iodide‬‬ ‫𝐼𝐾‬ ‫‪Magnesium iodide‬‬ ‫‪𝑀𝑔𝐼2‬‬

‫مرکبات فلزی – رادیکال‬

‫وقتیکه مرکبات فلزی – انیون رادیکال نامگذاری می شود ابتدا نام فلز و بعدا ً نام انیون رادیکال نوشته‬
‫می شود‪.‬‬
‫نام‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫فورمول‬
‫‪Sodium hydroxide‬‬ ‫𝐻𝑂𝑎𝑁‬ ‫‪Potassium nitrate‬‬ ‫‪𝐾𝑁𝑂3‬‬
‫‪Magnesium‬‬ ‫‪𝑀𝑔𝑆𝑂4‬‬ ‫‪Calcium sulfite‬‬ ‫‪𝐶𝑎𝑆𝑂3‬‬
‫‪sulfate‬‬
‫‪Calcium carbonate‬‬ ‫‪𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫‪Potassium‬‬ ‫‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫‪permanganate‬‬
‫‪Aluminum‬‬ ‫‪𝐴𝑙𝑃𝑂4‬‬ ‫‪Sodium chromate‬‬ ‫‪𝑁𝑎2 𝐶𝑟𝑂4‬‬
‫‪phosphate‬‬

‫مرکبات رادیکال – غیر فلزات‬

‫در نامگذاری کاتیون های رادیکال و غیرفلزات ابتدا نام کاتیون رادیکال و بعدا ً نام غیر فلزات که با‬
‫پسوند ‪ -ide‬ختم می گردد نوشته می شود‪.‬‬
‫نام‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫فورمول‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫𝑙𝐶 ‪𝑁𝐻4‬‬ ‫‪Ammonium‬‬ ‫𝑆 ‪(𝑁𝐻4 )2‬‬
‫‪Chloride‬‬ ‫‪Sulfide‬‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫𝑟𝐵 ‪𝑁𝐻4‬‬ ‫‪Ammonium‬‬ ‫𝑁 ‪(𝑁𝐻4 )3‬‬
‫‪Bromide‬‬ ‫‪nitride‬‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫𝐼 ‪𝑁𝐻4‬‬ ‫‪Ammonium‬‬ ‫𝐹 ‪𝑁𝐻4‬‬
‫‪Iodide‬‬ ‫‪Flouride‬‬

‫مرکبات رادیکال – رادیکال‬

‫در صورتیکه ما مرکبات متشکل از دو رادیکال را نام گذاری نمائیم به طور ساده اوالً نام کاتیون رادیکال‬
‫را نوشته می کنیم و بعدا ً نام انیون رادیکال را‬
‫نام‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫فورمول‬

‫‪67‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝑁𝐻4‬‬ ‫‪Ammonium‬‬ ‫‪𝑁𝐻4 𝑁𝑂3‬‬
‫‪Hydroxide‬‬ ‫‪Nitrate‬‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫‪(𝑁𝐻4 )2 𝑆𝑂4‬‬
‫‪Sulfate‬‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫‪(𝑁𝐻4 )2 𝑆𝑂3‬‬
‫‪Sulfite‬‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫‪(𝑁𝐻4 )2 𝐶𝑟𝑂4‬‬
‫‪Cromate‬‬
‫‪Ammonium‬‬ ‫‪(𝑁𝐻4 )3 𝑃𝑂4‬‬
‫‪Phosphate‬‬

‫نامگذاری مرکبات اشتراکی‬

‫در نام گذاری مرکبات اشتراکی نام وتعداد اتوم های یک عنصر به التین نوشته می شود اگر تعداد عنصر‬
‫اول یک باشد ضرورت نیست تا برای آن ‪ mono‬نوشته کنیم‪.‬‬
‫به طور مثال مرکب ‪ 𝑁𝑂2‬بجای آنکه به نام ‪ Mononitrogen dioxide‬یاد گردد به نام ‪Nitrogen‬‬
‫‪ dioxide‬نوشته می شود‬
‫نه‪Nona:‬‬ ‫پنج‪Penta :‬‬ ‫‪mono‬‬ ‫یک‪:‬‬
‫ده‪Deca:‬‬ ‫‪Hexa‬‬ ‫شش‪:‬‬ ‫‪Di‬‬ ‫دو‪:‬‬
‫هفت‪Hepta:‬‬ ‫‪Tri‬‬ ‫سه‪:‬‬
‫هشت‪Octa:‬‬ ‫‪Tetra‬‬ ‫چهار‪:‬‬

‫بعضی ازمرکبات نام های خاص دارند به طور مثال‪ :‬مرکبیکه توسط فورمول 𝑂 ‪ 𝐻2‬نشان داده می شود‬
‫به نام آب گفته می شود‪ .‬نه به نام 𝑒𝑑𝑖𝑥𝑜𝑛𝑜𝑚 𝑛𝑒𝑔𝑜𝑟𝑑𝑦‪ 𝑑𝑖ℎ‬درحالیکه نام درست است‪ .‬بعضی‬
‫ازاین مرکبات در چوکات ذیل داده شده است‪:‬‬
‫فورمول اسم مشترک‬ ‫اسم مشترک‬ ‫فورمول‬
‫‪𝐶𝑂𝐶𝑙2‬‬ ‫‪Phosegene‬‬ ‫𝑂 ‪𝐻2‬‬ ‫‪Water‬‬
‫‪𝑃𝐻3‬‬ ‫‪Phosphine‬‬ ‫‪𝑁𝐻3‬‬ ‫‪Ammonia‬‬
‫‪𝐶2 𝐻2‬‬ ‫‪Acctylene‬‬ ‫‪𝐴𝑠𝐻3‬‬ ‫‪Arsine‬‬

‫‪68‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫مرکبات ذیل را نامگذاری نمایید‪.‬‬
‫𝐵 ‪𝐶𝑎𝐶, 𝑀𝑔𝐶𝑙2 , 𝐴𝑙𝐵𝑟3 , 𝐿𝑖3 𝑁, 𝐶𝑎𝑂, 𝐶𝑎𝑆, 𝐴𝑙(𝑁𝑂3 )2 , 𝐶𝑢𝑆𝑂4 , 𝐴𝑔3 𝑃𝑂4 , 𝐵𝑎𝑆𝑂4 , 𝑁𝐻4 𝐶𝑙, 𝑁𝐻4‬‬
‫‪𝑁𝐻4 𝐼, 𝐶𝑂, 𝐶𝑂2 , 𝑆𝑂3 , 𝑆𝐹4 , 𝐶𝐶𝑙4 , 𝑆2 𝐶𝑙2 , 𝐵𝐶𝑙3 , 𝐵𝐻3‬‬
‫تصنیف مرکبات کیمیاوی‬
‫مرکبات کیمی اوی به دو صنف عضوی و غیر عضوی تقسیم می شوند‪ .‬مرکبات عضوی شامل مرکبات‬
‫‪ C‬و مشتقات آن است اما مرکبات غیرعضوی شامل مرکبات تمام عناصر دیگر حتی مرکبات ‪ C‬را نیز‬
‫در بر دارد‪.‬‬
‫مرکبات غیر عضوی را می توان به صنوف ذیل تقسیم کرد‪:‬‬
‫‪ -2‬القلی ها ‪ -3‬نمک ها ‪ -4‬اکساید ها‬ ‫‪ -1‬تیزاب‬
‫تیزاب ها القلی ها‬

‫نظریات را درمورد تیزاب ها و القلی ها‬

‫نظریه ارهینوس‬
‫ارهینوس بیان میدارد که مرکباتی که در محلول آبی تولید آیون ‪ 𝐻 +‬مینمایند تیزاب و مرکباتی که در‬
‫محلول آبی شان تولید آیون ‪ 𝑂𝐻 −‬را نمایند عبارت از القلی ها اند‪ .‬مثالً‬
‫‪𝐻𝑁𝑂3(𝑎𝑞) → 𝑁𝑂3− + 𝐻 +‬‬
‫‪++‬‬ ‫‪−‬‬
‫)𝑞𝑎(𝑎𝐵 → ‪𝐵𝑎(𝑂𝐻 )2‬‬ ‫)𝑞𝑎(𝐻𝑂‪+ 2‬‬
‫نظریه برونستید و لوری‬
‫برونستید و تماس لوری تعریف جامع تری را برای تیزاب ها والقلی ها بیان داشته اند که به اساس این‬
‫تعریف مرکبات پروتون دهنده عبارت از تیزاب است‪ ،‬القلی ها مرکباتی اند که پروتون گیرنده باشند‪ .‬مثالً‬
‫‪𝑁𝐻3 + 𝐻2 𝑂 → 𝑁𝐻4+ + 𝑂𝐻 −‬‬
‫درین معادله قسمی که دیده می شود امونیا یک پروتون( هایدروجن) را از مالیکول آب اخذ نموده به امونیم‬
‫تبدیل شده پس امونیا یک القلی است و مالیکول آب یک پروتون را به امونیا داده پس آب درین معادله‬
‫بحیث یک تیزاب عمل نموده است و به هایدروکسیل تبدیل شده است‪ .‬از سوی دیگر در محصول تعامل‬
‫امونیم یک پروتون راباالی هایدروکسیل نصب میکند پس امونیم نیز یک تیزاب است وهایدروکسیل چون‬
‫یک پروتون را می گیرد پس هایدروکسیل یک القلی است‪ .‬پس گفته میتوانیم که هر پروتون دهنده جوره‬
‫پروتون گیرنده خود را دارا بوده و همچنان هرپروتون گیرنده جوره پروتون گیرنده خود را دارا بوده و‬

‫‪69‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫همچنان هر پروتون گیرنده جوره پروتون دهنده را دارا می باشد‪ .‬که بنام جوره مزدوج تیزاب و القلی یاد‬
‫شود‪.‬‬ ‫می‬
‫‪𝑁𝐻3 + 𝐻2 𝑂 → 𝑁𝐻4+ + 𝑂𝐻 −‬‬
‫فورمول القلی مزدوج دارای یک جز اتوم هایدروجن ویک یا بیشتر از یک چارج منفی را دارا بوده‬
‫همچنان تیزاب مزدوج یک یا چند چارج مثبت را دارا می باشد‪ .‬پس در معادله فوق امونیم تیزاب مزدوج‬
‫امونیا و امونیا القلی مزدوج آن بوده همچنان آب تیزاب مزدوج هایدروکسیل القلی مزدوج آب می باشد‪.‬‬
‫نظریه لیویس‬
‫لیویس تیزاب ها و القلی ها را نظر به ساختمان الکترونی شان قرار ذیل تعریف نمده است طوریکه تیزاب‬
‫ها مرکبات الکترون گیرنده بوده والقلی ها مرکبات الکترون دهنده اند‪ .‬طوریکه اگر یک مرکب دارای‬
‫اوربیتال خالی بوده باشد پس جهت تکمیل اوربیتال خود الکترون را اخذ نموده که تیزاب می باشد واگر‬
‫مرکبی حاوی الکترون آزاد باشد الکترون خود را از دست بدهد بنام القلی یاد می شود‪ .‬مثالً‬
‫‪𝑁𝐻3 + 𝐵𝐹3 → 𝐹3 𝐵 + 𝑁𝐻3‬‬
‫درین مرکب طوریکه دیده می شود بورون دارای خالی الکترونی بوده و بحیث الکترون گیرنده عمل‬
‫نموده که یک تیزاب می باشد‪ .‬همچنان نایتروجن دارای الکترون آزاد بوده که الکترون آزاد خود را به‬
‫بورون داده که الکترون دهنده بوده که یک القلی است‪ .‬تیزاب ذیل رانیز مورد ارزیابی قرار می دهیم ‪:‬‬
‫‪𝐻 + + 𝐻−′ 𝑁 ′ − ′𝐻 → 𝑁𝐻4+‬‬
‫‪H‬‬
‫به اساس نظریه لیویس تیزاب ها والقلی ها با دادن و گرفتن الکترون نمک و آب را تشکیل نمیکند‪ .‬یکی‬
‫از تیزاب های لیویس ‪ 𝐻3 𝐵𝑂3‬بوده که در آب آیونایزیشن نشده و تولید آیون هایدروجن را کرده نمی‬
‫تواند‪ .‬تعامل آن با همراه با آب قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪𝐻3 𝐵𝑂3 + 𝐻2 𝑂 → 𝐵(𝑂𝐻)−‬‬
‫𝐻‪4 +‬‬
‫‪+‬‬

‫مثال‪ :‬در تعامالت ذیل نمونه یک تیزاب و یک القلی را مشخص نمایید‬

‫‪𝐻𝐶𝑂3− + 𝐻𝐹 → 𝐻2 𝐶𝑂3 + 𝐹 −‬‬
‫𝑂 ‪𝐻𝐶𝑂3− + 𝑂𝐻 − → 𝐶𝑂3−2 + 𝐻2‬‬
‫حل‪ :‬در معادله فوق ‪ 𝐻𝐶𝑂3−‬با جذب پروتون یک القلی و 𝐹𝐻 با دادن پروتون خاصیت تیزاب را نشان‬
‫میدهد‪ .‬در معادله دوم ‪ 𝐻𝐶𝑂3−‬با از دست دادن پروتون یک تیزاب و ‪ 𝑂𝐻 −‬با جذب پروتون و یا اتوم‬
‫هایدروجن القلی میباشد‪.‬‬
‫مثال دوم‪ :‬جوره مزدوج القلی هریک را دریابید‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐻2 𝑆𝑂4 , 𝐻2 𝑂, 𝐻𝐹,‬‬

‫‪70‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−‬‬
‫مزدوج القلی 𝑂 ‪ 𝐻2‬عبارت از 𝐻𝑂 مزدوج‬ ‫‪𝐻𝑆𝑂4−‬‬
‫حل‪ :‬مزدوج القلی ‪ 𝐻2 𝑆𝑂4‬عبارت است از‬
‫القلی 𝐹𝐻 عبارت است ازد ‪ 𝐹 −‬و مزدوج القلی 𝑙𝐶𝐻 عبارت است از ‪𝐶𝑙 −‬‬
‫مثال سوم‪ :‬جوره های مزدوج تیزابی هر یک را دریابید‪.‬‬
‫‪𝐻𝑆𝑂4− , 𝐻2 𝑂, 𝐻𝐶𝑂3−1 , 𝑂𝐻 −‬‬
‫حل‪ :‬مزدوج تیزابی ‪ 𝑂𝐻 −‬مالیکول 𝑂 ‪ 𝐻2‬بوده چون یک اتوم هایدروجن نسبت به آن زیاد است‪ .‬مزدوج‬
‫تیزابی ‪ 𝐻𝐶𝑂3−‬عبارت از ‪ 𝐻2 𝐶𝑂3−2‬میباشد‪ .‬درصورتیکه یک اتوم هایدروجن به مالیکول 𝑂 ‪ 𝐻2‬عالوه‬
‫گردد مزدوج تیزابی آن که ‪ 𝐻3 𝑂+‬میگردد‪ .‬بدین ترتیب ‪ 𝐻𝑆𝑂4−‬با اخذ یک اتوم هایدروجن به مزدوج‬
‫تیزابی آن تبدیل میگردد که عبارت است از ‪. 𝐻𝑆𝑂4−2‬‬
‫خواص تیزابی و القلی آب‪ :‬چون آب یک محلل خوب بوده همچنان خواص القلی و تیزابی را نیز از خود‬
‫تبارز میدهد‪ .‬طوریکه با در تعامل با امونیا خاصیت تیزابی و در تعامل با تیزاب نمک و تیزاب سرکه‬
‫خواص القلی را از خود نشان میدهد‪ .‬یک الکترون ضعیف می باشد‪ .‬به صورت جرئی کمتر می باشد‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑂 → 𝐻 + + 𝑂𝐻 −‬‬
‫این تعامل بنام آیونایزیشن خودی یاد می شود‪ .‬هر گاه آب را به اساس تعریف لیویس مطالعه نمائیم‪،‬‬
‫آیونایزیشن قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑂 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝑂+ + 𝑂𝐻 −‬‬
‫درین معادله جوره های مزدوج تیزاب و القلی قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪𝑂𝐻 −‬و𝑂 ‪ 𝐻2‬القلی و ‪𝐻3 𝑂+‬و𝑂 ‪ 𝐻2‬تیزاب ها اند‪ .‬هم چنان ثابت تعادل معادله فوقانی عبارت است‬
‫]𝑂 ‪ 𝐾𝑤 = [ 𝐻3 𝑂+ ][𝐻2‬به حرارت ‪ 25‬درجه سانتی گرید یک لیتر آب ‪ 55.5mol/L‬آیونایز می‬
‫گردد‪ .‬که به اساس این محاسبات 𝑤𝐾 دریافت گردیده که عبارت از‪:‬‬
‫℃‪𝐾𝑤 = 1.0 ∙ 10−14 25‬‬

‫در محیط خنثی داریم که‪[𝐻3 𝑂+ ] = [𝐻2 𝑂] :‬‬

‫‪[𝐻3 𝑂+ ]2 = 1 ∙ 10−14‬‬ ‫وچون‪:‬‬
‫‪[𝐻3 𝑂+ ] = 1 ∙ 10−7‬‬
‫‪[𝑂𝐻]− = 1 ∙ 10−7‬‬
‫معیار تیزابیت ‪ :PH‬تیزابیت و قلویت های مختلف برومیت غلظت آیون های محلول همان هایدروجن یا‬
‫هایدروکسیل معلوم می شود‪ .‬به طور مثال غلظت آیون های هایدروجن بواسطه طاقت هایدروجن ‪Power‬‬
‫‪ of H‬یا ‪ PH‬و غلظت آیون های هایدرکسیل بواسطه طاقت هایدروکسیل 𝐻𝑂𝑃 نشان داده می شود‪ .‬چون‬
‫غلظت آیون های هایدروجن و هایدروکسیل در محلول آبی شان اعداد دارای توان بسیار کوچک اند بناء‬
‫‪71‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫برای اینکه بتوانیم توسط یک راه خوبتری به غلظت های 𝐻𝑂 ‪ 𝐻,‬برسیم درسال ‪ ۱۱۴۱‬م 𝑛𝑜𝑠𝑛𝑒𝑟𝑜𝑍‬
‫یک فورمولی را انکشاف داد‪ .‬وی گفت که ‪ 𝑝ℎ‬مساوی به منفی لوگاریتم ] ‪ [𝐻 +‬یک محلول است‪.‬‬
‫] ‪𝑃𝐻 = − log[𝐻 +‬‬
‫] ‪𝑃𝑂𝐻 = − log[𝑂𝐻 −‬‬
‫در حرارت ℃‪ 25‬برای آب حاالت ذیل را مشاهده کرده میتوانیم‪:‬‬
‫‪[𝐻 + ] = 1.0 ∙ 10−7 , 𝑃𝐻 = − log 1.0 ∙ 10−7 , ⇒ 𝑃𝐻 = 7‬‬
‫هم چنان‪:‬‬
‫‪[𝑂𝐻 − ] = 1.0 ∙ 10−7 , 𝑃𝑂𝐻 = − log 1.0 ∙ 10−7 ⇒ 𝑃𝑂𝐻 = 7‬‬
‫از سوی دیگر ‪ [𝐻 + ][𝑂𝐻 − ] = 10−14‬پس نوشته کرده میتواینم که‪:‬‬
‫‪𝑃𝐻 + 𝑃𝑂𝐻 = 14‬‬
‫محیط تیزابی‬
‫‪[𝐻 + ] > 10−7‬‬
‫‪[𝑂𝐻 − ] < 10−7‬‬
‫محیط القلی‬
‫‪[𝐻 + ] < 10−7‬‬
‫‪[𝑂𝐻 − ] > 10−7‬‬
‫محیط تیزابی‬
‫‪𝑃𝐻 < 7‬‬
‫‪𝑃𝑂𝐻 > 7‬‬
‫محیط القلی‬
‫‪𝑃𝐻 > 7‬‬
‫‪𝑃𝑂𝐻 < 7‬‬
‫مثال‪ 𝑃𝐻 :‬و 𝐻𝑂𝑃 محلول های ذیل را دریابید‪:‬‬
‫‪(a‬یک محلول دارای 𝑀 ‪[𝐻 + ] = 10−3‬‬
‫‪ (b‬یک محلول دارای𝑀 ‪[𝑂𝐻 − ] = 10−4‬‬
‫‪ (c‬یک محلول دارای𝑀 ‪[𝑂𝐻 − ] = 10−12‬‬
‫‪72‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫حل‪:‬‬
‫‪a) 𝑃𝐻 = − log 10−3 = 3, 𝑃𝑂𝐻 = 14 − 3 = 11‬‬
‫‪𝑏) 𝑃𝑂𝐻 = log 10−4 = 4, 𝑃𝐻 = 14 − 4 = 10‬‬
‫‪𝑐) 𝑃𝑂𝐻 = − log 10−12 = 12, 𝑃𝐻 = 14 − 12 = 2‬‬
‫مثال‪ 𝑃𝐻 :‬یک محلول ‪4‬است 𝐻𝑂𝑃 را معلوم نموده و محیط را نیز تعین کنید‪:‬‬
‫?= 𝐻𝑂𝑃 ‪𝑃𝐻 = 4,‬‬
‫‪𝑃𝐻 + 𝑃𝑂𝐻 = 14‬‬
‫‪4 + 𝑃𝑂𝐻 = 14‬‬
‫‪𝑃𝑂𝐻 = 10‬‬
‫محیط تیزابی است زیرا‪ 𝑃𝐻 < 7, 𝑃𝑂𝐻 > 7 :‬برای دریافت غلظت تیزاب های ضعیف از فورمول‬
‫ذیل استفاده میکنیم‪:‬‬
‫قوت تیزاب ها و القلی ها‪ :‬تیزاب ها نظر به درجه تفکیک شان درآب به تیزاب قوی و ضعیف طبقه‬
‫بندی می گردد‪ .‬یک تیزاب ضعیف هنگام تفکیک در آب آیون ‪ 𝐻3 𝑂+‬کمتر تولید می نماید و یا به‬
‫اصطالح دیگر کامال در آب به آیون ها تفکیک نمی گردد‪ .‬هدایت برقی تیزاب های ضعیف نیز خوب‬
‫میباشند‪ .‬تیزاب های چندین قیمته در هنگام آیونایز تنها یک پروتون را از دست داده و جدا نمودن پروتون‬
‫دیگر آنها خیلی مشکل بوده که در مرحله بعدی به مشکل آیونایز می گردند‪ .‬تیزاب های ضعیف معموالَ‬
‫به 𝐴𝐻 نمایش داده شده که اگر یک معادله تفکیک تیزاب را مد نشر بگیریم‪:‬‬
‫‪𝐻𝐴 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝑂+ + 𝐴−‬‬
‫ثابت آیونایزشن یک تیزاب 𝑎𝐾 عبارت است از‪:‬‬
‫] ‪[𝐻3 𝑂+ ][𝐴−‬‬
‫= 𝑎𝐾‬
‫𝐴𝐻‬

‫طوریکه درجریان تفکیک یک تیزاب چنین مراحل موجود است‪:‬‬

‫اگر ‪ 𝐾𝑎 < 10−3‬باشد تیزاب ضعیف است‪.‬‬
‫اگر ‪ 10−3 ≤ Ka ≤ 1‬باشد تیزاب متوسط است‪.‬‬
‫اگر ‪ 𝐾𝑎 > 1‬باشد تیزاب قوی است‪.‬‬

‫‪73‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خیلی مهم‪ :‬جهت تعین یک تیزاب قوی و ضعیف ( هایدرواسیدها) به انیون آن توجه گردد در صورتیکه‬
‫انیون یک الکترونگاتیف قوی باشد درآنصورت تیزاب ضعیف است و اگر الکترونگاتیف فعالیت کمتر‬
‫داشته باشد پس قوت تیزاب بیشتر میشود‪ .‬ترتیب الکترونگاتیوتی قرار ذیل است‬
‫‪O>S>Se>Te‬‬
‫ترتیب قوت تیزابی آنها قرار ذیل است‬
‫𝑒𝑇 ‪𝐻2 𝑂 < 𝐻2 𝑆 < 𝐻2 𝑆𝑒 < 𝐻2‬‬
‫ترتیب الکترونگاتیوتی قرار ذیل است‬
‫𝐼 > 𝑟𝐵 > 𝑙𝐶 > 𝐹‬
‫ترتیب قوت تیزابی آنها قرار ذیل است‪.‬‬
‫𝐼𝐻 < 𝑟𝐵𝐻 < 𝑙𝐶𝐻 < 𝐹𝐻‬
‫هم چنان در اکسی اسیدها هم به تعداد اکسیجن و هم به نوعیت عنصر مرکزی دیده می شود‪ .‬فورمول‬
‫‪‬‬
‫اگر یک الکترونگاتیف قوی باشد قوت تیزابی آن نسبت به‬ ‫‪H O X‬‬ ‫اکسی اسید عبارت است از‬
‫‪‬‬
‫الکترونگاتیف ضعیف کم است‪ .‬در صورتیکه تعداد اکسیجن بیشتر گردد قوت تیزابی هم بیشتر میگردد‪.‬‬
‫قوت تیزابی آیودین‪ ،‬برومین وکلورین به ترتیب ذیل است‪:‬‬
‫𝑙𝐶 > 𝑟𝐵 > 𝐼‬
‫𝑙𝐶𝑂𝐻 > 𝑟𝐵𝑂𝐻 > 𝐼𝑂𝐻‬
‫‪𝐻𝑂𝐶𝑙 < 𝐻𝑂𝐶𝑙𝑂 < 𝐻𝑂𝐶𝑙𝑂2 < 𝐻𝑂𝐶𝑙𝑂3‬‬
‫القلی قوی و ضعیف‪ :‬القلی هایکه در محلول آبی شان کامالً به آیون ها تفکیک می گردند القلی قوی گفته‬
‫شده و القلی هائیکه درمحلول آبی قسما ً به آیون ها تفکیک می گردند بنام القلی های ضعیف یاد میشوند‪.‬‬
‫هر گاه معادله ذیل را مد نظر بگیریم خواهیم ثابت تفکیک یک القلی چنین خواهد بود‪:‬‬
‫‪𝐵 + 𝐻2 𝑂 → 𝐵𝐻 + + 𝑂𝐻 −‬‬
‫] ‪[𝐵𝐻 + ][𝑂𝐻 −‬‬
‫= 𝑏𝐾‬
‫]𝐵[‬
‫تعامل تیزاب ها والقلی ها‬
‫یکی از تعامالت بسیار مهم تعویضی دو گانه بوده که منجر به تولید نمک و آب میگردد‪ .‬به طور مثال‬
‫𝑂 ‪ 𝐻𝐶𝑙 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬ین تعامالت اکثرا ً در محیط آبی صورت میگیرد‬
‫خواص تیزاب ها و القلی ها‬
‫‪74‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .A‬تیزاب ها مزه ترش والقلی مزه تلخ دارد‬
‫‪ .B‬تیزاب ها لتمس را برنگ سرخ میتایل ارنج را به رنگ ارغوانی و القلی لتمس را به رنگ آبی‬
‫فینول فتالین را به رنگ گالبی تبدیل میکند‬
‫‪ .C‬تیزاب ها با فلزات تعامل نموده گاز هایدروجن را آزاد مینماید والقلی باالی فلزات تاثیر ندارد‬
‫‪ .D‬تیزاب ها همراه با القلی ها تعامل نموده نمک و آب را تشکیل میدهد‬
‫‪ .E‬محلول آبی تیزاب ها و القلی هادی برق میباشند‬
‫نام گذاری تیزاب ها‬
‫نام گذاری تیزاب ها طوری صورت می گیرد که اگر تیزاب های بدون اوکسیجن باشند پس اوالً کلمه‬
‫هایدروجن را به هایدرو‪ ،‬در اخیر انیون آن پسوند ‪ -ic‬و در اخیر کلمه اسید عالوه می گردد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫‪HF‬‬ ‫هایدروفلوریک اسید‬
‫‪HCN‬‬ ‫هایدروسیانیک اسید‬
‫‪HCl‬‬ ‫هایدروکلوریک اسید‬
‫‪HBr‬‬ ‫هایدروبرومیک اسید‬
‫‪HI‬‬ ‫هایدروآیودیک اسید‬
‫𝑆 ‪𝐻2‬‬ ‫هایدروسلفوریک اسید‬
‫اگر تیزاب های اوکسیجن دار باشد‪ ،‬پس نام گذاری آنها نظر به رادیکال آن نام گذاری می گردد‪ .‬طوریکه‬
‫اگر نام یک رادیکال با پسوند ‪ ate‬ختم گردد در نامگذاری آن پسوند ‪ ic‬اگر با پسوند ‪ ite‬ختم گردد پس نام‬
‫گذاری تیزابی آن پسوند ‪ ous‬تعویض و با کلمه اسید ختم می گردد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫سلفورس اسید ‪𝐻3 𝑆𝑂3‬‬ ‫هایدروکلوریک اسید ‪𝐻𝐶𝑙𝑂4‬‬
‫سلفوریک اسید ‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫کلوریک اسید ‪𝐻𝐶𝑙𝑂3‬‬
‫نایتریک اسید ‪𝐻𝑁𝑂3‬‬ ‫کلورس اسید ‪𝐻𝐶𝑙𝑂2‬‬
‫نایترس اسید ‪𝐻𝑁𝑂2‬‬ ‫هایپوکلورس اسید 𝑂𝑙𝐶𝐻‬
‫فاسفورس اسید ‪𝐻3 𝑃𝑂3‬‬ ‫برومیک اسید ‪𝐻𝐵𝑟𝑂3‬‬
‫فاسفوریک اسید ‪𝐻3 𝑃𝑂4‬‬ ‫آیودیک اسید ‪𝐻𝐼𝑂4‬‬
‫نمک ها ‪Salts‬‬

‫‪75‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫نمک ها از لحاظ فزیکی مرکبات جامد‪ ،‬بلوری یا کرستالی بوده که دارای نقطه ذوبان بلند اند‪ .‬محلول‬
‫ومذاب شان هادی برق است اما نمک ها از لحاظ کیمیاوی مرکباتی اند که از کتیون القلی و انیون تیزابی‬
‫تشکیل شده ویا به عباره دیگر نمک ها مرکباتی اند که از بقیه القلی و بقیه تیزابی تشکیل شده اند بصورت‬
‫عموم نمک ها دارای رابطه آیونی یا برقی می باشند ویک تعداد شان قطبی یا ‪ Polar‬اند‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫𝑂 ‪𝐻𝐶𝑙 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2 𝑆𝑂4 + 2𝐾𝑂𝐻 → 𝐾2 𝑆𝑂4 + 2𝐻2‬‬
‫𝑙𝐶 ‪𝑁𝐻3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝐻4‬‬
‫انحاللیت نمکها‬
‫نمک ها القلی ها و تیزابهای که بیشتر از ‪ 0.1mol/L‬در آب حل شوند‪ ،‬بنام مواد منحل و اگر بین‬
‫‪ 0.001mol/L-0.1mol/L‬در آب حل شوند‪ ،‬کمتر منحل و اگر کمتر از ‪ 0.001mol/L‬درآب حل باشند‪،‬‬
‫بنام مواد غیرمنحل یاد می شوند‪.‬‬
‫نمکهایی که نایتریت ‪ 𝑁𝑂3−‬را دارا اند منحل اند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫تمام اسیت ها ‪ 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂−‬در اب منحل اند‬ ‫‪‬‬
‫تمام کلوریت ها ‪ 𝐶𝑙𝑂3−‬در آب منحل اندد به استثناء پوتاشیم کلوریت که کمتر منحل است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اکثر کلوراید ها ‪𝐶𝑙 −‬درآب منحل اند به جز ( ‪ )𝐴𝑔𝐶𝑙, 𝐻𝑔2 𝐶𝑙2 , 𝐶𝑢𝐶𝑙, 𝑃𝑏𝐶𝑙2‬که در اب غیر‬ ‫‪‬‬
‫منحل اند (‪ )PbCl2‬در آب جوش حل می گردد‬
‫جز‬ ‫به‬ ‫اند‬ ‫منحل‬ ‫اکثربرومایدها ‪𝐵𝑟 −‬درآب‬ ‫‪‬‬
‫از( ‪ )𝐴𝑔𝐵𝑟, 𝐻𝑔2 𝐵𝑟2 , 𝐶𝑢𝐵𝑟, 𝑃𝑏𝐵𝑟2 , 𝐻𝑔𝐵𝑟2 , 𝐻𝑔𝐵𝑟2‬که در آب غیر منحل بوده و‬
‫( ‪ )𝐻𝑔𝐵𝑟2‬کمتر منحل است‬
‫اکثر آیوداید ها ( ‪ )𝐼 −‬درآب منحل است به استثناء ( ‪ )𝐴𝑔𝐼, 𝐻𝑔2 𝐼2 , 𝐶𝑢𝐼, 𝑃𝑏𝐼2 , 𝐻𝑔𝐼2‬که درآب‬ ‫‪‬‬
‫غیر منحل اند‪.‬‬
‫تمام سلفیت ها ( ‪ )𝑆𝑂4−2‬به استثناء ( ‪ )𝐻𝑔2 𝑆𝑂4 , 𝐵𝑎𝑆𝑂4 , 𝑆𝑟𝑆𝑂4 , 𝐶𝑎𝑆𝑂4 , 𝐴𝑔2 𝑆𝑂4‬درآب‬ ‫‪‬‬
‫حل میشود بیشترین سلفیت های غیر منحل مربوط گروپ دوم اصلی است‪.‬‬
‫سلفاید ها ( ‪ )𝑆 −2‬درآب غیر منحل اند به استثناء سلفاید های گروپ اول و دوم اصلی جدول دورانی‬ ‫‪‬‬
‫عناصر و امونیم سلفاید 𝑆 ‪ (𝑁𝐻4 )2‬که در اب منحل اند‪.‬‬
‫کاربونیت ها ( ‪ )𝐶𝑂3−2‬در اب غیر منحل اند‪ ،‬به جز از کاربونیتهای گروپ اول و ‪(𝑁𝐻4 )2 𝐶𝑂3‬‬ ‫‪‬‬
‫که در آب حل میشود‪.‬‬
‫فاسفیت ها در آب غیر منحل اند به جز از ‪ (𝑁𝐻4 )3 𝑃𝑂4‬که در آب حل میشود‬ ‫‪‬‬
‫اند به جز از گروپ اول اصلی‪،‬‬ ‫هایدروکسایدها ( ‪ )𝑂𝐻 −‬در اب غیر منحل‬ ‫‪‬‬
‫‪ 𝐶𝑎 (𝑂𝐻 )2 , 𝐵𝑎 (𝑂𝐻 )2 , 𝑆𝑟(𝑂𝐻 )2‬کمتر منحل اند‪.‬‬

‫‪76‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تصنیف نمک ها ‪:‬‬
‫نمک ها به صورت عموم به سه نوع اند‪:‬‬
‫‪ -1‬نمک های عادی‬
‫‪ -2‬نمک های تیزابی‬
‫‪ -3‬نمک هاب القلی‬
‫نمک های عادی یا خنثی‬
‫نمک های که خواص تیزابی و قلوی نشان ندهد نمک های خنثی اند‪ .‬از تعامل یک تیزاب قوی و القلی‬
‫قوی بوجود می آیند‪ .‬مثالُ‬
‫𝑂 ‪𝑁𝑎𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬

‫رنگ کاغذ لتمس را تغییر نمی دهد مثال های آن‬

‫‪ 𝐾𝐶𝑙, 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 , 𝑁𝑎𝐶𝑙, 𝐶𝑎𝐶𝑂3 , 𝐾𝑁𝑂3 , 𝐿𝑖𝐵𝑟, 𝐾2 𝑆𝑂4 :‬وغیره می باشد‪.‬‬
‫نمک های تیزابی‬
‫درنتیجه تعامل تیزاب های قوی و القلی های ضعیف بوجود می آیند‬
‫𝑂 ‪𝐻𝐶𝑙 + 𝐴𝑔𝑂𝐻 ↔ 𝐴𝑔𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬
‫آب نمک تیزابی القلی ضعیف تیزاب قوی مثال نمک های تیزابی عبارت اند‬
‫از‪𝐾𝐻𝑆𝑂4 , 𝐶𝑎(𝐻𝐶𝑂3 )2 , 𝑁𝐻4 𝐶𝑙, 𝑁𝑎𝐻𝑆𝑂3 , 𝐹𝑒𝐵𝑟2 , 𝐹𝑒 (𝑁𝑂3 )2 , 𝐴𝑔𝑁𝑂3 , 𝐶𝑎𝐶𝑙2 :‬‬
‫نمک های القلی‬
‫نمک های که درنتیجه القلی های قوی و تیزاب ضعیف بوجود می آید به نام نمک های القلی یاد می گردد‪.‬‬
‫𝑂 ‪ 𝑁𝑎𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑁 ↔ 𝑁𝑎𝐶𝑁 + 𝐻2‬آب نمک القلی تیزاب ضعیف القلی قوی‬
‫ذیل‬ ‫قرار‬ ‫القلی‬ ‫های‬ ‫ازنمک‬ ‫های‬ ‫مثال‬
‫است‪𝐾2 𝐶𝑂3 , 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎, 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3 , 𝑍𝑛𝑂𝐻𝐵𝑟, 𝐶𝑎𝑂𝐻𝑁𝑂3 , 𝐶𝑎𝑂𝐻𝐶𝑙 :‬‬

‫اکسایدها‬
‫مرکباتیکه از یکجا شدن عناصر با اوکسیجن تشکیل می گردند به نام اکساید ها یاد می گردند‪ .‬یعنی مرکبات‬
‫دو عنصری می باشد که یکی از این عناصر را به صورت حتمی اوکسیجن تشکیل می دهد‪.‬‬
‫درصنف م رکبات اکسایدها تنها دونوع عنصر موجود می باشد یا فلزو اوکسیجن ویا غیر اوکسیجن ‪.‬‬

‫‪77‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫در صورتیکه در مرکب سه نوع عنصر موجود باشد اکساید نیست مثالً‪)𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻, 𝐻2 𝑆𝑂4 , 𝑁𝑎𝑂𝐻 ( :‬‬
‫با وجودیکه درساختمان شان اوکسیجن وجود دارد اکساید نیستند درتمام مرکبات اکساید اوکسیجن چارج‬
‫(‪ )-‬دارد‪.‬‬
‫در( ‪ )𝑂𝐹2‬بخاطریکه اوکسیجن چارج (‪ )۲+‬دارد( ‪ )𝑂𝐹2‬در صنف اکسایدها قرار ندارد‪.‬‬
‫تصنیف اکسایدها‬
‫اکسایدها نظر به خواص و ترکیب شان به (‪ )3‬صنف تقسیم می شوند‪:‬‬
‫اکسایدهای غیر نمک ساز ( خنثی )‬
‫عبارت از اکسایدهای غیر فلزی که تعداد اکسیجن شان کم است ‪ ،‬مس باشد خواص تیزابی یا القلی نشان‬
‫نمی دهد‬
‫مانند‪𝑁2 𝑂, 𝐶𝑂, 𝑁𝑂 :‬‬
‫اکساید های نمک ساز‬
‫اکسایدهای نمک ساز شامل (‪ )3‬نوع اکسایدها ذیل است‬
‫‪ )a‬اکسایدهای تیزابی (غیر فلزی )‬
‫اکساید ها ی اند که محلول آبی شان خواص تیزابی را از خود نشان داده ویا اینکه با آب تشکیل‬
‫تیزاب ها را می نمایند ‪ .‬مانند‪𝑆𝑂2 , 𝑁2 𝑂5, 𝐶𝑂2 , 𝑃2 𝑂5 :‬‬
‫‪𝑆𝑂2 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻2 𝑆𝑂3‬‬
‫‪𝑁2 𝑂5 + 𝐻2 𝑂 → 2𝐻𝑁𝑂3‬‬
‫‪𝐶𝑂2 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻2 𝐶𝑂3‬‬
‫‪ )b‬اکسایدهای القلی ( فلزی )‬
‫اکسایدهای اند که محلول آبی شان خواص القلی را نشان دهند ویا با آب تشکیل القلی ها را می‬
‫نمایند اکسایدهای فلزی شامل این گروپ اکسایدها اند‪.‬‬
‫مانند‪𝑀𝑔𝑂, 𝐶𝑎𝑂, 𝑁𝑎2 𝑂, 𝐹𝑒𝑂, 𝐴𝑔2 𝑂, 𝑀𝑛𝑂 :‬‬
‫‪𝑀𝑔𝑂 + 𝐻2 𝑂 → 𝑀𝑔(𝑂𝐻 )2‬‬
‫𝐻𝑂𝑎𝑁‪𝑁𝑎2 𝑂 + 𝐻2 𝑂 → 2‬‬

‫‪ )c‬اکساید های امفوتر‬

‫فلزاتیکه هم خواص القلی هم خواص تیزابی نشان می دهند به نام فلزات امفوتر یاد می شوند‪.‬‬
‫()‪ )Al,Zn,Cr, Sn,Pb‬و مرکبات اوکسیجنی این فلزات را به نام اکسایدهای امفوتر می گویند‪.‬‬

‫مثالً‪𝐴𝑙2 𝑂3 , 𝑍𝑛𝑂, 𝑃𝑏𝑂, 𝑆𝑛𝑂, 𝐶𝑟2 𝑂3 :‬‬

‫𝑂 ‪𝐴𝑙2 𝑂3 + 6𝑁𝑎𝑂𝐻 → 2𝑁𝑎3 𝐴𝑙𝑂3 + 3𝐻2‬‬

‫‪78‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪𝐴𝑙2 𝑂3 + 6𝐻𝐶𝑙 → 2𝐴𝑙𝐶𝑙3 + 3𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝑍𝑛𝑂 + 2𝐻𝐶𝑙 → 𝑍𝑛𝐶𝑙2 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝑍𝑛𝑂 + 2𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎2 𝑍𝑛𝑂2 + 𝐻2‬‬
‫‪ (a‬پراکسایدها (‪)Peroxides‬‬
‫در صورتیکه مجموع دو اتوم اوکسیجن دارای اکسیدیشن (‪ )-2‬باشد به نام پراکساید یاد می گردد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝐻2 𝑂2 → 𝐻2 𝑂 +‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫)𝑔(𝑂 ‪𝑁𝑎2 𝑂2 → 𝑁𝑎2 𝑂 +‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪ (-O-O-‬رابطه پراکشایدی‬
‫‪ 𝐻2 𝑂2 H-O-O-H‬هایدروجن پراکساید‬
‫‪ 𝐵𝑎𝑂2 Ba‬باریم پراکساید‬
‫𝑂↔𝑂‬
‫تمرین ‪6‬‬
‫‪ -1‬تمام ذراتیکه پروتون را باالی آب نصب می نمائید به نام تیزاب گفته می شوند‪ .‬این تیوری مربوط کدام‬
‫عالم است؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) لوئیس‬ ‫ب) برونستید لوری‬ ‫الف) ارینوس‬
‫‪ -2‬یکی از تیزاب های ذیل قوی نیست‬
‫د) 𝑁𝐶𝐻‬ ‫ج) 𝑟𝐵𝐻‬ ‫ب) ‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫الف) 𝑙𝐶𝐻‬
‫‪ -3‬کلمه ‪ Tetra‬در التین به معنی چیست؟‬
‫د) پنج‬ ‫ج) چهار‬ ‫ب) سه‬ ‫الف) دو‬
‫‪ -4‬کدام یک ازین ها اکساید است؟‬
‫د) ‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝐾‬ ‫ب) ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫الف) 𝐹𝑂‬
‫‪ -5‬کدام یک از مرکبات ذیل پراکساید نیست؟‬
‫د) ‪𝐴𝑙2 𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝐵𝑎𝑂2‬‬ ‫ب) ‪𝑁𝑎2 𝑂2‬‬ ‫الف) ‪𝐻2 𝑂2‬‬
‫‪ -6‬کدام یک از اکساید ها دارای خاصیت امفوتریک می باشد؟‬
‫د)𝑂𝑎𝐶‬ ‫ج) 𝑂𝑒𝐹‬ ‫ب) ‪𝐴𝑙2 𝑂3‬‬ ‫الف) 𝑂𝑔𝑀‬

‫‪79‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -7‬در مورد محلوالت آبی مرکب 𝑙𝐶𝐻 کدام از اجزای ذیل درست است؟‬
‫الف) رنگ کاغذ لتمس را تغییر می دهند‪.‬‬
‫ب) با 𝐻𝑂𝑎𝑁 تعامل می کند‬
‫ج) از تعامل 𝑙𝐶𝐻 غلیظ با ‪ Cu‬گاز ‪ 𝐻2‬به دست می آید‪.‬‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬
‫‪ -8‬کدام یک از اکساید های ذیل امفوتر است؟‬
‫د) ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑟2 𝑂3‬‬ ‫ب) ‪𝐻2 𝑂2‬‬ ‫الف) ‪𝑁𝑎2 𝑂2‬‬
‫‪ -9‬نظر به تیوری ارهینوس تیزاب ها‬
‫الف) مرکباتیکه محلول آبی شان آیون هایدروجن را تولید می کند‬
‫ب) مرکباتیکه محلول آبی شان آیون هایدروکسیل تولید می کند‬
‫ج) مرکباتیکه محلول ٖآبی شان آیون هایدرونیم دارند‬
‫د) مرکباتیکه پروتون می گیرند‪.‬‬
‫‪ -10‬از تعامل آب با اکسایدهای فلزی کدام یک از مرکبات ذیل حاصل می گردد؟‬
‫د) اکساید‬ ‫ج) نمک‬ ‫ب) تیزاب‬ ‫الف) القلی‬
‫‪ -11‬فورمول کیمیاوی مرکب امونیم نایتریت کدام است؟‬
‫د) ‪𝑁𝐻4 𝑁𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝑁𝐻4 𝑁𝑂3‬‬ ‫ب) ‪𝑁𝐻3 𝑁𝑂3‬‬ ‫الف) ‪𝑁𝐻3 𝑁𝑂2‬‬
‫‪ -12‬تعامل یک تیزاب با یک القلی به یکی از نام های ذیل یاد می گردد‪.‬‬
‫د) ج وب‬ ‫ج) تعامل خنثی سازی‬ ‫ب) تعامل تعویضی دوگانه‬ ‫الف) تعامل تعویضی یگانه‬
‫‪ -13‬یک مرکب دارای غلظت هایدروکسیل 𝑀 ‪ [𝑂𝐻 − ] = − log 10−10‬می باشد این مرکب دارای‬
‫خواص‪:‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) خنثی است‬ ‫ب) تیزابی است‬ ‫الف) القلی است‬
‫‪ -14‬نام مرکب ‪ 𝐶𝑎𝐶2‬درکدام یک از اجزای ذیل درست است؟‬
‫د) مس کارباید‬ ‫ج) کلسیم کلوراید‬ ‫ب) کلسیم کارباید‬ ‫الف) کلسیم کاربونیت‬
‫فصل هفتم‬
‫محاسبات کیمیاوی‬

‫‪80‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫در دروس گذشته ماده ‪ ،‬اتوم ‪ ،‬جزئیات متشکله اتوم‪ ،‬تعامالت‪ ،‬تشکیل مرکبات و اصول فورمول نویسی‬
‫را آموختیم‪.‬‬
‫بنا ً زمانیکه دو اتوم با یکدیگر تعامل کند بین شان نسبت های ثابت وجود دارد مثال با یکجا شدن دو اتوم‬
‫هایدروجن ویک اتوم اوکسیجن یک مالیکول آب تشکیل می شود ویا از یکجا شدن دو گرام هایدروجن با‬
‫‪ 16‬گرام اوکسیجن ‪ 18‬گرام آب تشکیل می گردد‪ .‬پس نسبت بین اتوم ووزن های اتومی دو عنصر ثابت‬
‫است‪ .‬اگر این نسبت ها تغییر نماید آب تشکیل نمی گردد بنا ً مجبورهستیم بخاطر تشکیل یک مرکب تعداد‬
‫اتوم ها ‪ ،‬وزن اتومی عناصر را در نظر گرفته به نسبت های معین تعامل دهیم واین عملیه به محاسبه‬
‫ضرورت دارد‪.‬‬
‫قوانین کیمیاوی‬
‫‪-1‬قانون تحفظ کتله ( قانون الوازیه)‬
‫این قانون که ساده ترین و اولین قانون کیمیاوی است چنین توضیح می شود که در تمام تعامالت کیمیاوی‬
‫کتله مجموعی مواد تعامل کننده مساویست به کتله مجموعی مواد حاصل تعامل در تعامالت کیمیاوی که‬
‫حرارت دهنده است یک مقدار انرژی تولید می گردد که مقدار انرژی آن توسط فورمول انشتین = 𝐸‬
‫‪ 𝑚 ∙ 𝑐 2‬محاسبه گردیده که یک مقدار کم است پس در تعامالت کیمیاوی از آن صرف نظر می‬
‫گردد‪2𝐻2 + 𝑂2 → 2𝐻2 𝑂 + 571𝐾𝐽/𝑚𝑜𝑙 .‬‬
‫درین تعامل مقدار مواد تعامل کننده ‪ 36‬گرام بوده و مقدار مواد حاصل تعامل نیز ‪ 36‬گرام است‪ .‬اما این‬
‫قانون در تعامالت هستوی که باعث ت شکیل عناصر جدید می شود قابل تطبیق نیست‪ .‬چون مقدار انرژی‬
‫تولید شده میلیون ها مرتبه بیشتر از تعامالت کیمیاوی می باشد‪.‬‬
‫‪235‬‬ ‫‪141‬‬ ‫‪91‬‬
‫𝑈‪92‬‬ ‫→ 𝑛‪+ 10‬‬ ‫𝑎𝐵‪56‬‬ ‫‪+ 36‬‬‫𝑣𝑒𝑚‪𝐾𝑟 + 3 10𝑛 + 200‬‬
‫𝑙𝑎𝑐 ‪1𝑚𝑒𝑣 = 3.8 ∙ 10−14‬‬

‫مثال‪ :۱‬کتله مواد که در تعامل داخل گردیده و مواد حاصله داده شده است نظر به این کتله ( ‪ )𝐶𝑎𝐶𝑙2‬چند‬
‫است؟‬
‫𝑂𝐶𝑎𝐶‬
‫𝑙𝐶𝐻‪⏟ 3 + 2‬‬
‫⏟‬ ‫𝑙𝐶𝑎𝐶 →‬
‫𝑂𝐶 ‪⏟ 2 +‬‬
‫𝐻 ‪⏟2 +‬‬
‫⏟‬‫𝑂‪2‬‬
‫𝑔‪10‬‬ ‫𝑔‪7.3‬‬ ‫𝑔𝑥‬ ‫𝑔‪4.4‬‬ ‫𝑔‪1.8‬‬

‫حل‪ :‬نظر به قانون تحفظ کتله یا مساوی ساختن مواد تعامل کننده و حاصله شده کتله ( ‪ )𝐶𝑎𝐶𝑙2‬پیدا می‬
‫شود‪.‬‬
‫𝑂𝐶𝑎𝐶‬
‫𝑙𝐶𝐻‪⏟ 3 + 2‬‬
‫⏟‬ ‫𝑙𝐶𝑎𝐶 →‬
‫𝑂𝐶 ‪⏟ 2 +‬‬
‫𝐻 ‪⏟2 +‬‬
‫⏟‬‫𝑂‪2‬‬
‫𝑔‪10‬‬ ‫𝑔‪7.3‬‬ ‫𝑔𝑥‬ ‫𝑔‪4.4‬‬ ‫𝑔‪1.8‬‬

‫‪17.3=x+6.2‬‬

‫‪81‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫) ‪X=11.1g(𝐶𝑎𝐶𝑙2‬‬

‫مثال‪ :۲‬با سوختاندن‪ 8.8‬گرام تمام گاز ‪ 𝐶3 𝐻8‬توسط ‪ 𝑂2‬و‪ 26.2‬گرام ‪ 𝐶𝑂2‬یا ‪ 14.4‬گرام 𝑂 ‪ 𝐻2‬حاصل‬
‫می شود نظر به این چند گرام ‪ 𝑂2‬در تعامل داخل گردیده است؟‬
‫حل‪ :‬بخاطر حل سوال نوشتن تعامل ضرور نیست‪ .‬تنها با مساوی ساختن کتله های تعامل کننده ها و حاصل‬
‫شده سوال حل می گردد‪.‬‬
‫مجموع کتله مواد تعامل کننده = مجموع کتله مواد حاصل شده‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑚𝐶3 𝐻8 + 𝑚𝑂2 = 𝑚𝐶𝑂2 + 𝑚𝐻2‬‬
‫‪8.8 + 𝑚𝑂2 = 26.4 + 14.4‬‬
‫‪8.8 + 𝑚𝑂2 = 40.8‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚𝑂2 = 32‬‬

‫‪ -2‬قانون نسبت های ثابت ( قانون پروست)‬

‫این قانون را بار اول درسال ‪ 1807‬عالمی بنام پروست طرح ریزی نموده و بیان داشت که عناصر متشکل‬
‫مالیکول مرکب‪ ،‬درتشکیل مرکب به نسبت وزنی ویا کتلوی معین و ثابت با هم تعامل مینمایند ویا نسبت‬
‫کتلوی بین اجزای یک مرکب همیشه ثابت و معین میباشد‪.‬‬
‫درمورد مرکب 𝑂 ‪ 𝐻2‬می توان نوشت‪:‬‬
‫𝐻𝑀𝑀‪2.‬‬ ‫𝐻𝑚‬
‫پیدا می شود‪.‬‬ ‫توسط تناسب‬ ‫درمرکب 𝑂 ‪ 𝐻2‬تناسب کتله‬
‫𝑂𝑀𝑀‪1.‬‬ ‫𝑂𝑚‬

‫وزن اتومی𝐻 = 𝐻𝑀𝑀‬

‫وزن اتومی𝑂 = 𝑂𝑀𝑀‬
‫𝐻𝑀𝑀 ‪𝑚𝐻 2.‬‬ ‫‪2∙1‬‬ ‫‪𝑚𝐻 1‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫≫=‬ ‫=‬
‫‪𝑚𝑂 1. 𝑀𝑀𝑂 1 ∙ 16‬‬ ‫‪𝑚𝑂 8‬‬

‫نظر به این‪:‬‬
‫از یک گرام ‪H‬و ‪ 8‬گرام 𝑂 ‪ 𝐻2‬بوجود می آید‪.‬‬
‫‪3‬گرام ‪ H‬با ‪ 24‬گرام ‪ O‬ضرورت دارد تا آب را بسازد‬

‫‪82‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪1‬‬
‫یعنی هرگاه در تناسب هر عددی که با یکی ازین اعداد تناسب (صورت ) ضرب شود باید عددی دیگر‬
‫‪8‬‬
‫آن نیز با همان عدد( مخرج) ضرب گردد‪.‬‬
‫هر گاه کتله ‪ 3g H‬افزایش‬

‫مثال‪ :۱‬از تجزیه ‪ 7.2g‬آب چند گرام هایدروجن حاصل می شود؟‬

‫حل‪1𝑔𝐻2 + 8𝑔𝑟𝑂2 → 9𝑔𝑟𝐻2 𝑂 :‬‬
‫𝑂 ‪𝑋 … … … … → 7.2𝑔𝑟𝐻2‬‬
‫‪9𝑋 7.2‬‬
‫=‬ ‫𝑟𝑔‪=≫ 𝑋 = 0.8‬‬
‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬
‫مثال‪ :۲‬از ترکیب ‪ 𝑂2 3.2gr‬با یک مقدار ‪ 𝐻2‬چی مقدار آب حاصل می شود؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑂 ‪8𝑔𝑟𝑂2 + 1𝑔𝐻2 → 9𝑔𝑟𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪3.2𝑔𝑟𝑂2 → 𝑋𝑔𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝑋 = 3.6𝑔𝐻2‬‬
‫‪ -3‬قانون نسبت های متعدد ( قانون دالتن)‬
‫التن ثابت نمود که هرگاه دوعنصر با همدیگر تعامل کنند در صورتیکه که نسبت کتلوی شان تغییر کند‬
‫مرکبات مختلف کیمیاوی راتشکیل میدهد‪ .‬نسبت های وزنی این عناصر به نسبت اعداد تام کوچک با‬
‫همدیگر می باشند‪ :‬مثالً ‪O2‬با ‪S‬دو مرکب و ‪ 𝑁2‬با ‪ 5𝑂2‬مرکب را تشکیل می نماید که نسبت های وزنی‬
‫شان عبارت است از‪:‬‬
‫‪1)𝑆 + 𝑂2 → 𝑆𝑂2 , 𝑆𝑂3‬‬
‫‪32:32‬‬ ‫‪32:48‬‬
‫‪1:1‬‬ ‫‪2:3‬‬
‫نسبت اوکسیجن ‪2:3‬‬
‫نسبت سلفر‪3:2‬‬
‫مثال‪ :۱‬نسبت مضاعف بین اتوم های 𝐻 در مرکبات ‪𝐶2 𝐻4 , 𝐶3 𝐻6‬چند است؟‬
‫حل‪ :‬برای مساوی ساختن تعداد ‪ C‬مرکب ‪ 𝐶2 𝐻4‬بادو مرکب ‪ 𝐶3 𝐻6‬با دو ضرب می شود‪.‬‬
‫تناسب های ‪ H‬حاالت جدید‪:‬‬

‫‪83‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪12‬‬
‫‪3 × 𝐶2 𝐻4 → 𝐶6 𝐻12‬‬ ‫‪=1‬‬
‫‪12‬‬

‫‪2 × 𝐶3 𝐻6 → 𝐶6 𝐻12‬‬
‫نسبت ‪ ۱‬بین ‪ H‬نشان می دهد که نسبت مضاعف بین ‪𝐶3 𝐻6 𝐶2 𝐻4‬وجود ندارد‪.‬‬
‫مثال‪ : ۲‬قانون نسبت های متعدد را باال چهار نوع کلورین در مرکبات 𝑂 ‪𝐶𝑙2 𝑂7 , 𝐶𝑙2 𝑂5 , 𝐶𝑙2 𝑂3 , 𝐶𝑙2‬‬
‫تطبیق نمایید‪.‬‬
‫حل‪ :‬چون تعداد کلورین در تمام مرکبات ثابت است پس نسبت معادل اکسیجن عبارت است از ‪1:3:5:7‬‬
‫یاداشت‪:‬‬
‫نسبت های مضاعف در بین مرکبات که از انواع مختلف اتوم ها تشکیل شده باشد موجود نیست‪.‬‬
‫مثالً ‪𝑁𝑂2 , 𝐶𝑂2‬‬
‫مرکبات که دارای فورمول های ساده یکسان اند‪ ،‬نسبت های مضاعف ندارند‪.‬مثالً فورمول ساده‬
‫‪ 𝐶2 𝐻4 , 𝐶3 𝐻6‬شکل 𝑛) ‪(𝐶𝐻2‬است‪.‬‬

‫مثال‪ :۲‬در مورد مرکبات ‪𝑁𝑂3 , 𝑁2 𝑂3‬‬

‫‪ )a‬نسبت های مضاعف دربین ‪ N‬هاچند است؟‬
‫‪ )b‬نسبت های مضاعف بین ‪O‬ها چند است؟‬
‫حل‪ :‬بخاطریکه تعداد ‪ O‬هارا مساوی بسازیم باید ‪𝑁2 𝑂3‬را با ‪ 2‬را با ‪𝑁𝑂2‬را با ‪3‬ضرب نمائیم‪.‬‬
‫نسبت بین ‪ N‬ها حاالت جدید‬
‫‪3‬‬
‫‪1 × 𝑁2 𝑂3 → 𝑁4 𝑂6‬‬
‫‪4‬‬

‫‪3 × 𝑁𝑂2 → 𝑁3 𝑂6‬‬

‫‪ )c‬بخاطر که ‪ N‬ها مساوی شوند ‪ 𝑁𝑂2‬را با ‪2‬و ‪ 𝑁2 𝑂3‬را با ‪ 1‬ضرب می کنیم نسبت بین ‪ O‬ها‬
‫حاالت جدید‬
‫‪3‬‬
‫‪1 × 𝑁2 𝑂3 → 𝑁2 𝑂3‬‬
‫‪4‬‬

‫‪2 × 𝑁𝑂2 → 𝑁2 𝑂4‬‬

‫نسبت های مضاعف بین ‪ N‬ها و ‪ O‬ها معکوس همدیگر اند‪.‬‬
‫‪ -4‬قانون نسبت های معادل ( اوزان معادل گرام)‬

‫‪84‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫این فورمول توضیح می نماید که درتمام تعامالت کیمیاوی عناصر به نسبت اوزان معادل گرام شان به هم‬
‫دیگر ترکیب می شوند‪ .‬که درمرکبات مختلف به طریق مختلف دریافت می گردد‪.‬‬
‫الف) وزن معادل گرام یک عنصر عبارت ازهمان قسمت وزن یک عنصر است که با یک گرام ‪ 𝐻2‬یا‬
‫‪8‬گرام ‪ 𝑂2‬ترکیب می شود‪.‬‬
‫ب) وزن معادل گرام یک تیزاب ها ‪ ،‬القلی ها نمک ها دربخش محلول مطالعه می گردد‪.‬‬
‫ج) وزن معادل گرام مرکباتی که در تعامالت ریدوکس حصه میگیرند عبارت از تعداد الکترون های باخته‬
‫شده و گرفته شده ویک مرکب است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬اوزان معادل گرام‪ S‬و ‪Al‬را در مرکبات 𝑆 ‪(𝐻2‬هایدروسلفریک اسید ) ‪ ( 𝐴𝑙2 𝑂3‬اکساید المونیم )‬
‫دریافت می نمائیم‪.‬‬
‫𝑆𝑔‪2𝑔𝐻2 → 32‬‬ ‫‪⇒ 54𝑔𝐴𝑙 → 48𝑔𝑂2‬‬
‫𝑆𝑔𝑋 → ‪1𝑔𝐻2‬‬ ‫‪⇒ 𝑋 → 8𝑔𝑂2‬‬
‫‪S=16,‬‬ ‫‪Al=9‬‬ ‫𝑆 ‪𝐴𝑙2 𝑂3 , 𝐻2‬‬
‫مثال‪ :‬از تجزیه ‪ 5gr‬اکساید یک عنصر چهار گرام آن عنصر حاصل گردیده وزن معادل این عنصر را‬
‫دریابید؟‬

‫‪4𝑔𝑟 + 1𝑔𝑟𝑂2‬عنصر → 𝑟𝑔‪ 5‬اکساید‬

‫‪4𝑔𝑟 → 1𝑔𝑟𝑂2‬‬
‫‪𝑋 → 8𝑔𝑟𝑂2‬‬
‫‪𝑋 = 32‬‬
‫‪ -2‬وزن معادل گرام ‪ 𝑀𝑛𝑂2‬را در معادله ذیل دریابید‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑀𝑛𝑂2 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑀𝑛𝐶𝑙2 + 𝐶𝑙2 + 𝐻2‬‬
‫حل‪ :‬اوال عنصری که نمبر اکسیدیشن آن تغییر نموده میابیم چون مرکب مطلوبه ‪ 𝑀𝑛𝑂2‬است پس تنها‬
‫تغییرات نمبر اکسیدیشن منگان را دریافت منماییم‪𝑀𝑛+4 + 2𝑒 − → 𝑀𝑛+2 .‬‬
‫دیده می شود که درین معادله تنها دو الکترون اخذ شده است بنا ًء وزن معادل مساوی می شود به‬
‫‪55 + 32‬‬
‫= 𝑚 ‪𝐸𝑞 −‬‬
‫‪2‬‬

‫‪85‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪87‬‬
‫= 𝑚 ‪𝐸𝑞 −‬‬ ‫𝑔‪= 43.5‬‬
‫‪2‬‬
‫کتله اتومی ‪ :‬در درس های گذشته آموختیم که مجموعه پروتون ها و نیوترون ها را در یک اتوم وزن‬
‫اتومی یاد می کنند‪ .‬بناء درمحاسبات کیمیاوی ما ضرورت داریم وزن اتومی یک عنصر را بدانیم ووزن‬
‫اتومی هر عنصرعبارت ازکتله یک مول می باشد ( درسیستم ‪ SI‬واحد ماده مول می باشد و در محاسبات‬
‫کیمیاوی نیز از واحد مول استفاده می کنیم)‬
‫کتله اتومی نسبتی‪ :‬چون کتله یک اتوم عناصر خیلی کوچک اند بناء کتله اتومی نسبتی استفاده صورت‬
‫‪1‬‬
‫می گیرد که درین عملیه از کتله اتومی کاربن استفاده صورت می گیرد‪ .‬کتله اتومی کاربن ‪ 12‬بوده و‬
‫‪12‬‬
‫حصه این کتله عبارت از یک واحد نسبتی بوده که توسط این واحد کتله اتومی نسبتی دریافت می گردد‪.‬‬
‫کتله حقیقی اتوم‬
‫= کتله اتومی نسبتی‬ ‫این واحد بنام ‪amu‬یاد می شود پس کتله اتومی نسبتی عبارت از‪:‬‬
‫‪1.66×10−27‬‬

‫مثال‪ :‬کتله یک اتوم سودیم 𝑔𝐾 ‪ 3.9206 ∙ 10−26‬است کتله اتومی نسبتی را دریابید‪.‬‬
‫𝑚𝑜𝑡𝑎‪𝑚1‬‬ ‫‪3.9206∙10−26‬‬
‫= 𝑎𝑁𝑚𝑜𝑡𝑎𝑀شما حل نمائید‪:‬‬ ‫=‬ ‫حل‪= 23 :‬‬
‫𝑢𝑚𝑎‬ ‫‪1.66×10−27‬‬

‫‪ -1‬کتله یک اتوم هایدروجن ‪ 1.674 × 10−27‬است کتله اتومی نسبتی را دریابید‪.‬‬

‫‪ -2‬کتله یک اتوم کاربن 𝑔𝐾 ‪ 1.993 × 10−26‬است کتله نسبتی آن چند است‪.‬‬
‫کتله مالیکولی نسبتی‬
‫عبارت از کتله یک مالیکول یک مرکب بر کتله حقیقی مالیکول مرکب‬
‫کتله حقیقی اتوم‬
‫= کتله اتومی نسبتی‬
‫‪1.66 × 10−27‬‬
‫ویا از حاصل جمع کتله تک تک اتوم ها میتوان کتله مالیکول را دریافت نمود‪ .‬کتله ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 , 𝐶2 𝐻5 −‬‬
‫𝐻𝑂 را دریافت نمائید‪.‬‬
‫قوانین اوگدرو‬
‫قانون اول اوگدرو این قانون توضیح می نماید که مالیکول گرام با مول هرماده تحت شرایط استندرد یا‬
‫‪ STP‬دارای تعداد مساوی ذرات یعنی ‪ 6.022 × 1023‬ذرات (مالیکول ها‪ ،‬اتوم ها‪ ،‬آیون ها ‪ )....‬می‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪6.02 × 1023‬عدد ذرات را به نام مول یاد می نمائید = ‪6.02 × 1023‬‬
‫‪602000000000000000000000‬ناء در محاسبات کیمیاوی بجای ‪ 1‬مول می توانیم ‪ n‬عدد بنوسیم‬
‫و بجای‪ n‬عدد ‪ 1‬مول نوشته می توانیم‪ .‬به تعداد ‪ 6.02 × 1023‬نمبر اوگدرو گفته می شود و بعضا ً به‬
‫طور خالصه به () نشان داده می شود‪.‬‬

‫‪86‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪23‬‬
‫‪1‬مول اتوم‪ Fe‬مساوی به ‪ 6.02 × 10‬اتوم‪ Fe‬می باشد‪.‬‬
‫‪1‬مول مالیکول𝑂 ‪ 𝐻2‬مساوی به ‪ 6.02 × 1023‬مالیکول𝑂 ‪ 𝐻2‬می باشند‪.‬‬
‫‪1‬مول آیون ‪ 𝑂𝐻 −‬مساوی به ‪6.02 × 1023‬آیون ‪ 𝑂𝐻 −‬میباشد‪.‬‬
‫دریک ساختمان مرکبات اتوم های متنوع موجود است‪ .‬مثالً دریک مالیکول𝑂 ‪ 𝐻2‬دو اتوم ‪H‬و یک اتوم‪O‬‬
‫موجود است‪.‬‬
‫𝑂 𝑙𝑜𝑚‪1 × 1 = 1‬‬ ‫𝐻 𝑙𝑜𝑚‪1 × 2 = 2‬‬ ‫دریک مول𝑂 ‪𝐻2‬‬
‫‪ 2‬مول اتوم𝐻 = ‪6.02 × 1023‬به × ‪ 2‬عدد اتوم𝐻‬ ‫دریک مول𝑂 ‪𝐻2‬‬
‫‪ 1‬مول اتوم 𝑂 = ‪6.02 × 1023‬به × ‪ 1‬عدد اتوم𝑂‬
‫عدد اتوم ‪6.02 × 1023 = 18.06 ∙ 1023‬به × ‪ 3‬مجموع‪ 3‬مول اتوم در نتیجه درمورد یک مول𝑂 ‪𝐻2‬‬
‫گفته می توانیم‪:‬‬
‫‪6.02 × 1023‬مالیکول𝑂 ‪𝐻2‬‬
‫‪2‬مول اتوم‪H‬‬
‫‪ 1‬مول اتوم ‪O‬‬
‫‪-‬مجموعا ً ‪ 3 × 6.02 × 1023‬اتوم دارد‪.‬‬
‫مثال‪ :۱‬درمورد یک مول ‪ 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬کدام یک از افاده های ذیل غلط است؟‬
‫الف) ‪6.02 × 1023‬عدد مالیکول دارد‪.‬‬
‫ب) ‪6‬مول اتوم ‪ C‬دارد‪.‬‬
‫ج) مجموعا ً ‪ 12 × 6.02 × 1023‬عدد اتوم‪ H‬دارد‪.‬‬
‫د) مجموعا ً ‪24‬عدد اتوم دارد‪.‬‬
‫حل‪ :‬دریک مول ‪ 6, 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬مول اتوم𝑂 ‪ 12,‬مول اتوم𝐻 ‪ 6,‬مول اتوم𝐶‬
‫هرگاه بجای یک مول ‪6.02 × 1023‬بنویسیم ‪6.02 × 1023 :‬عدد مالیکول ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬
‫‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬
‫‪6 × 6.02 × 1023‬عدد اتوم 𝐶‬
‫‪12 × 6.02 × 1023‬عدد اتوم𝐻‬
‫‪6 × 6.02 × 1023‬عدد اتوم𝑂‬

‫‪87‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪23‬‬
‫‪24 × 6.02 × 10‬عدد‬ ‫نظر بدین الف‪ ،‬ب‪ ،‬ج درست است و افاده (د) غلط است‪ .‬درست آن می توان‬
‫اتوم داشته باشد‪ .‬جواب درست ( د) است‪.‬‬

‫مثال‪ :۲‬در‪ 5‬مول ‪ 𝐶𝑂2‬چند اتوم اوکسیجن و جود دارد؟‬

‫حل‪ :‬چون تعداد های اوکسیجن پر شده است تناسب نظر به تعداد اتوم ها یک مول ‪𝐶𝑂2‬باید حساب گردد‪.‬‬
‫‪1𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫‪2 × 6.02 × 1023‬‬
‫‪5𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬‬ ‫𝑋‬
‫‪5 × 2 × 6.02 × 1023‬‬
‫=𝑋‬
‫‪1‬‬
‫‪𝑋 = 10 × 6.02 × 1023‬‬
‫‪𝑋 = 6.02 × 1024‬‬
‫قانون دوم اوگدرو‬
‫توضیح می نماید که مالیکول گرام یا مول تحت شرایط معیاری حرارت و فشار یا ‪STP‬دارای حجم‬
‫مساوی‪ 22.4L‬اند شرایط معیاری حرارت و فشار عبارت است از‪:‬‬
‫حرارت معیاری 𝐹‪0℃ = 273°𝐾 = 32°‬‬
‫حرارت فشار𝑠𝑎𝑝‪1𝑎𝑡 = 760𝑚𝑚𝐻𝑔 = 10.300‬‬
‫عنصر یا مرکب‬ ‫وزن مالیکولی‬ ‫مول‬ ‫حجم‬
‫‪𝐻2‬‬ ‫‪2gr‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪22.4L‬‬
‫‪𝑂2‬‬ ‫‪32gr‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪22.4L‬‬
‫‪𝐶𝑂2‬‬ ‫‪55gr‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪22.4L‬‬

‫مثال‪ :۳‬کتله𝐿‪ 𝑂2 5.6‬مساویست به؟‬

‫𝑡𝑖𝑙‪22.2‬‬ ‫𝑟𝑔‪32‬‬
‫𝑡𝑖𝑙‪5.6‬‬ ‫𝑋‬
‫‪4X=32‬‬
‫‪X=8gr‬‬
‫‪88‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫وزن مالیکولی‬
‫وزن مالیکولی یک مرکب عبارت از مجموع اوزان اتومی عناصر متشکله یک مرکب میباشد‪ .‬واحد وزن‬
‫مالیکولی گرام فی مول میباشد‪ .‬مثالً در یک مول گلوکوز ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬شش اتوم کاربن‪12 ,‬اتوم هایدروجن‪6‬‬
‫اتوم اکسیجن موجود بوده و وزن هریک بالترتیب‪1، 12‬و‪ 16‬میباشد پس وزن مالیکولی گلوکوز× ‪6‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪12 + 12 × 1 + 6 × 16 = 180𝑔/‬است‪.‬پس گفته میتوانیم که یک مول گلوکوز‪ 180‬گرام یا‬
‫‪ 180‬گرام گلوکوز یک مول است‪.‬‬
‫دریک مالیکول 𝑂 ‪𝐻2‬دو اتوم ‪H‬و یک اتوم ‪O‬موجود است‪.‬‬
‫چون یک اتوم 𝐻 ‪ 1𝐴𝑀𝑈 ,‬ویک اتوم𝑂 ‪ 16𝐴𝑀𝑈,‬است بناء یک مالیکول= )‪(2 × 1 + 16‬‬
‫𝑂 ‪ 18𝐴𝑀𝑈, 𝐻2‬می شود‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝐻2‬‬
‫𝐻 ‪2 × 1 𝐴𝑀𝑈 ,‬‬
‫𝑂 ‪+1 × 16 𝐴𝑀𝑈,‬‬
‫‪18AMU‬‬
‫‪ ‬درصورتیکه یک مالیکول𝑂 ‪ 18𝐴𝑀𝑈, 𝐻2‬باشد ‪ 6.02 × 1023‬مالیکول× ‪18 × 6.02‬‬
‫𝑂 ‪1023 𝐴𝑀𝑈(1𝑚𝑜𝑙 )𝐻2‬‬
‫‪ 6.02 × 1023 ‬مالیکول 𝑂 ‪18 × 1 = 18𝑔𝑟 ∙ (1𝑚𝑜𝑙 )𝐻2‬است‬
‫‪6.02 × 1023‬‬ ‫𝑂 ‪𝐻2‬‬ ‫𝑟𝑔‪18‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝑂 ‪𝐻2‬‬ ‫𝑋‬
‫‪18 ∙ 1‬‬ ‫‪18‬‬
‫=𝑋‬ ‫𝑟𝑔‬ ‫=‬ ‫𝑟𝑔‬
‫‪6.02 × 1023‬‬ ‫𝑛‬
‫مثال‪ :‬یک مول ‪ 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬چند گرام است؟ )‪(H:1,O:16,C:12‬‬
‫حل‪ :‬یک مول مالیکولی دارای‪:‬‬
‫‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬
‫𝑟𝑔‪ 6 × 12 = 72‬کاربن‬
‫𝑟𝑔‪ 12 × 1 = 12‬هایدروجن‬
‫𝑟𝑔‪ 6 × 16 = 96‬اکسیجن‬
‫‪180 gr‬‬

‫‪89‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫دریک مول ‪72, 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬کاربن‪ 12gr‬هایدروجن و‪96‬اکسیجن جمعا ً‪ 180‬موجود است‪.‬‬
‫مثال‪ :۲‬یک مالیکول ‪𝐶2 𝐻6‬چند ‪AMU‬می شود؟)‪(H:1,C:12‬‬
‫حل‪ :‬دریک مالیکول‬
‫‪𝐶2 𝐻6‬‬
‫𝐶‪2 × 12 = 24‬‬
‫𝐻‪6 × 1 = 6‬‬
‫‪30 AMU‬‬
‫وزن مالیکولی مرکبات ذیل مطلوب است‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪𝐻𝑁𝑂3‬‬
‫𝐻𝑂𝑎𝑁‬ ‫‪𝐻𝐶𝑙𝑂4‬‬
‫‪𝐻3 𝑃𝑂4‬‬ ‫𝑂 ‪𝐴𝑙2 𝑂3 ∙ 2𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝐹𝑒2 𝑂3 ∙ 3𝐻2‬‬ ‫] ‪𝐾3 [𝐹𝑒(𝐶𝑁)6‬‬
‫𝑂 ‪𝐹𝑒𝑆𝑂4 ∙ 4𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝑢𝑆𝑂4 ∙ 5𝐻2‬‬

‫انواع مسایل‬
‫‪ -1-5‬مسائل در مورد تبدیل نمودن مقدار ها به یکدیگر‬
‫درین نوع مسائل دربین کتله‪ ،‬حجم وتعداد مول صورت می گیرد‪ .‬فورمول های که تعداد مول را می دهد‪:‬‬
‫𝑚‬ ‫𝑉‬ ‫𝑁‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫=‬
‫) ‪𝑀𝑀 22.4 𝑁𝐴 (6.02 × 1023‬‬
‫=‪ n‬تعداد مول )‪(mol‬‬
‫= ‪ m‬کتله )‪(gr‬‬
‫= ‪ MM‬وزن مالیکولی گراک )‪(gr/mol‬‬
‫=‪ N‬نمبر درات‬
‫= 𝐴𝑁 نمبر اوگدرو‬
‫حجم درتحت شرایط معیاری (‪(1 atm, 𝑂℃)STP‬‬
‫= ‪(Lit) V‬‬

‫‪90‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫درحل نمودن مسائیل نمبر مول منحیث یک مؤخذ بکارمیرود‪ .‬یعنی افاده داده شده را به مول تبدیل نموده‬
‫و چیزیکه درسوال خواسته شده است از مول دریافت می گردد‪ .‬به طور‬
‫مثال‪ :‬هرگاه یک گازی که کتله آن داده شده باشد و حجم آن در تحت شرایط ‪STP‬خواسته شود اوالً کتله‬
‫𝑚‬ ‫𝑚‬
‫بعدا ً به حجم ‪𝑉 = 𝑛 × 224‬تبدیل م گردد‪𝑉 = 𝑛 × 224 .‬‬ ‫به مول تبدیل شده‬
‫𝑀𝑀‬ ‫𝑀𝑀‬

‫زمانیکه کتله به نمبر مول تبدیل گردد‪ ،‬کتله تقسیم وزن مالیکولی گرام می گردد‪.‬‬ ‫‪.I‬‬
‫زمانیکه نمبر مول به کتله تبدیل گردد‪ ،‬نمبر مول با وزن مالیکولی گرام ضرب می شود‪.‬‬ ‫‪.II‬‬
‫زمانیکه در‪ STP‬حجم به نمبر مول تبدیل گردد‪ ،‬حجم تقسیم‪ 22.4‬می شود‪.‬‬ ‫‪.III‬‬
‫زمانیکه نمبر مول به حجم تبدیل گردد نمبر مول به‪ 22.4‬ضرب می شود‪.‬‬ ‫‪.IV‬‬
‫‪ -1‬مناسبت بین اوزان‬
‫مثال‪ :‬برای ساختن ‪1.5‬مالیکول گرام میتایل الکول چه مقدار اکسیجن ضرورت است؟‬
‫حل‪ :‬اوال باید معادله سوختن میتایل الکول شود‪.‬‬
‫𝑂 ‪2𝐶𝐻3 𝑂𝐻 + 3𝑂2 → 2𝐶𝑂2 + 3𝐻2‬‬
‫𝐻𝑂 ‪2𝑚𝑜𝑙𝑒 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪3𝑚𝑜𝑙𝑒 𝑂2‬‬
‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪1.5‬‬ ‫𝑋‬
‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪𝑋 = 2.25‬‬
‫‪𝑚𝑜2‬‬ ‫‪𝑚𝑂2‬‬
‫= ‪𝑛𝑂2‬‬ ‫= ‪⇒ 2.25‬‬ ‫𝑔‪= 72‬‬
‫‪𝑀𝑀𝑂2‬‬ ‫‪32‬‬
‫پس برای ساختن ‪1.5‬مالیکول گرام میتایل الکول ‪72‬گرام اکسیجن ضرورت است‪.‬‬
‫‪ -2‬مناسب بین کتله و مول‬
‫مثال‪8.8 :‬گرام گاز ‪ 𝐶𝑂2‬چند مول می شود؟)‪(C:12,O:16‬‬
‫حل‪ :‬اوالً باید وزن مالیکول گرام )𝑠𝑠𝑎𝑚 𝑟𝑎𝑙𝑜𝑀( ‪ 𝐶𝑂2‬دریافت گردد‪.‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐶𝑂2 : 12 + 2 ∙ 16 = 44𝑔/‬‬
‫نمبر مول = کتله ‪ /‬وزن مالیکولی گرام‬
‫‪8.8‬‬
‫با استفاده می توان نوشت بنا ً ‪0.2𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑂2‬مساوی به‪ 8.8g‬می شود‪.‬‬ ‫نمبر مول 𝑙𝑜𝑚‪= 0.2‬‬
‫‪44‬‬

‫‪ -3‬مناسب بین حجم و مول‬

‫مثال‪ 0.035 :‬مول گاز ‪ 𝑆𝑂3‬در تحت شرایط معیاری ‪ STP‬چند لیتر می شود؟‬
‫حل‪ :‬از را بطه ذیل استفاده نموده حجم را دریافت می نمائیم‪.‬‬
‫‪91‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪0.035‬‬
‫= 𝑛نمبر مول‬
‫‪22.4‬‬

‫حجم‪0.035 = 0.035 ∙ 22.4 = 0.7842‬مول گاز ‪ 𝑆𝑂3‬در‪0.784 STP‬لیتر می گردد‪.‬‬

‫‪ -4‬مناسب بین اجسام‬
‫مثال‪ :‬چه مقدار حجم اکسیجن داشته باشیم تا با‪ 300ml‬هایددروجن تعامل نموده و آب را تشکیل دهد؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑂 ‪2H2 + 𝑂2 → 2𝐻2‬‬
‫𝑚𝑢𝑙𝑜𝑣‪2‬‬ ‫𝑚𝑢𝑙𝑜𝑣‪1‬‬ ‫𝑚𝑢𝑙𝑜𝑣‪2‬‬
‫𝑙𝑚‪300‬‬ ‫𝑋‬
‫𝑙𝑚‪𝑋 = 150‬‬
‫‪ -5‬مناسب بین تعداد ذرات و مول‬
‫مثال‪ :‬در ‪ 0.025‬مول ‪𝐶𝐻4‬چند مالیکول وجود دارد؟‬
‫حل‪ :‬با استفاده از رابطه ذیل می توان نوشت‬
‫تعداد ذرات‬ ‫تعداد ذرات‬
‫= نمبر مول‬ ‫⇒‬ ‫‪0.025‬‬ ‫=‬
‫‪6.02 × 1023‬‬ ‫‪6.02 × 1023‬‬
‫‪ = 1.505 ∙ 1022‬تعداد ذرات‬
‫‪ 0.025‬مول ‪ 𝐶𝐻4‬دارای ‪1.505 ∙ 1022‬مالیکول ‪𝐶𝐻4‬است‪.‬‬
‫‪ -6‬مناسب بین کتله‪ ،‬تعداد ذرات و مول‬
‫مثال‪ :‬حجم ‪ 9.6‬گرام ‪ 𝐶𝐻4‬در تحت شرایط معیاری حرارت و فشار ‪ STP‬به لیتر چند است؟ ‪(C:12,‬‬
‫)‪H:1‬‬
‫حل‪𝐶𝐻4 : 12 + 4 ∙ 1 = 16𝑔/𝑚𝑜𝑙 :‬کتله یک مول ‪ 16 𝐶𝐻4‬گرام است یک مول گاز‪ 22.4L‬جای‬
‫را اشغال می کند ‪STP‬نظر به این معلومات می توان تناسب بر قرار نمود‪:‬‬
‫𝐿‪ 22.4‬حجم دارد )𝑃𝑇𝑆( ‪16𝑔𝐶𝐻4‬‬
‫‪9.6 𝑔𝐶𝐻4‬‬ ‫𝐿𝑋 حجم دارد )𝑃𝑇𝑆(‬
‫𝐿‪9.6 ∙ 22.4‬‬
‫=𝑋‬ ‫𝐿‪= 13.44‬‬
‫‪16‬‬
‫دیده می شود که ‪ 9.6‬گرام گاز ‪13.44L 𝐶𝐻4‬جای اشغال می کند‪.‬‬

‫‪92‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫تعین ترکیب فیصدی عناصر در یک مرکب‬

‫فیصدی کتله های عناصر دریک به سادگی دریافت شده می تواند درصورتیکه فورمول مالیکولی ووزن‬
‫اتومی عناصر معلوم باشد اوالً وزن مالیکولی یک مرکب دریافت گردیده و بعدا ً تناسب بر قرار می گردد‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬فیصدی کتله هر یک از عناصر را در مرکب ‪ 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4‬دریابید )‪(Na:23, S:32 , O:16‬‬
‫حل‪ :‬وزن مالیکولی ‪ 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4‬مساویست به‪:‬‬
‫𝑔‪142‬‬
‫= ‪2 ∙ 23 + 32 + 4 ∙ 16‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬
‫دیده می شود که‪ 46‬گرام این مرکب‪ 32Na‬گرام ‪64 S‬گرام ‪𝑂2‬است‪.‬‬
‫بعدا ً توسط بر قرار نمودن تناسب می توان فیصدی هر یک از عناصر را یافت‪.‬‬
‫𝑔‪142‬‬ ‫𝑎𝑁 𝑔‪46‬‬
‫𝑔‪100‬‬ ‫𝑎𝑁 𝑔𝑋‬
‫‪46 ∙ 100‬‬
‫=𝑋‬ ‫𝑔‪= 32.39‬‬
‫‪142‬‬
‫𝑔‪142‬‬ ‫𝑂 𝑔‪64‬‬
‫𝑔‪100‬‬ ‫𝑂 𝑔𝑋‬
‫‪32 ∙ 100‬‬
‫=𝑋‬ ‫𝑔‪= 45.07‬‬
‫‪142‬‬
‫𝑔‪142‬‬ ‫𝑆 𝑔 ‪32‬‬
‫𝑔‪100‬‬ ‫𝑆 𝑔𝑋‬
‫‪32 ∙ 100‬‬
‫=𝑋‬ ‫𝑔‪= 22.53‬‬
‫‪142‬‬
‫بناًء فیصدی کتله های ‪ S Na‬و ‪ O‬در مرکب ‪ 22.5%, 45.07,32.39%‬می باشد‪.‬‬
‫هم چنان برای دریافت فیصدی عناصر در مرکبات از فورمول ذیل نیز میتوان استفاده نمود‪.‬‬
‫تعداد اتوم ها𝑋 وزن اتومی‬
‫× ‪100‬‬ ‫فیصد ی یک عنصر در یک مرکب =‬
‫وزن مالیکولی مرکب‬
‫تعین فورمول ساده یک مرکب‬

‫‪93‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫فورمولیکه توسط آن نسبت بین اتوم های عناصر تشکیل دهنده یک مرکب نشان داده می شود به نام‬
‫فورمول ساده یک مرکب یاد می گردد‪ .‬جهت تعین فورمول ساده یک مرکب در قدم اول باید تعداد مول‬
‫هر عنصر را بدانیم‪ .‬در صورتیکه کدام کمیتی دیگری مانند کتله‪ ،‬حجم و غیره موجود باشد اوالً آن را به‬
‫مول تبدیل مینمائیم‪ .‬درصورتیکه تعداد مول هر عنصر اعشاری بود مول هر عنصر را تقسیم کوچکتر آن‬
‫میکنیم‪ .‬با الخره فورمول ساده را به دست میاوریم‪.‬‬
‫یادداشت‪ :‬اگر وزن مالیکولی یک مرکب معلوم باشد می توان فورمول مالیکولی از روی فورمول ساده‬
‫یافت نمود‪.‬‬
‫مثال‪ :۱‬دریک مرکب ‪15.2‬گرام که از نایتروجن و اوکسیجن تشکیل شده ‪9.6‬گرام اوکسیجن موجود است‪.‬‬
‫فورمول ساده مرکب مذکور کدام است؟)‪(O:16,N:14‬‬
‫حل‪ :‬از معلومات داده شده نمبر مول ‪ N,O‬دریافت گردیده و نسبت گذاشته می شود‪ .‬طوری که مرکب‬
‫از‪ N‬و‪ O‬تشکیل شده است اگر در‪15.2‬گرام مرکب‪ 9.6‬گرم اوکسیجن موجود باشد (‪ )9.6-15.2‬پس ‪5.6‬‬
‫گرام ‪ N‬موجود است‪.‬‬
‫𝑔‪𝑋 + 9.6 = 15.2 ⇒ 𝑋 = 5.6‬‬
‫𝑁𝑚‬ ‫‪5.6‬‬ ‫𝑂𝑚‬ ‫‪9.6‬‬
‫= 𝑁𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 0.4‬‬ ‫= 𝑂𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 0.6‬‬
‫‪𝑀𝑀𝑁 14‬‬ ‫‪𝑀𝑀𝑂 16‬‬
‫هر دوی شان بر بزگترین قاسم مشترک تقسیم گردند یعنی با ‪0.2‬‬
‫‪0.4‬‬ ‫‪0.6‬‬
‫= 𝑁𝑛‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 2‬‬ ‫= 𝑂𝑛‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 3‬‬
‫‪0.2‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫‪𝑁2 𝑂3‬‬
‫تعین فورمول مالیکولی یک مرکب‬
‫در فورمول ساده یک مرکب تنها نسبت بین اتوم های آنرا دیده می توانیم مگر فورمول درستی که از یک‬
‫مالیکول یک نمایندگی کرده بتواند به نام فورمول مالیکولی یاد می شود‪ .‬فورمول مالیکولی یک مرکب در‬
‫موجودیت فورمول ساده یک مرکب دریافت می شود‪ .‬در صورتیکه اوزان مالیکولی آن ها معلوم باشد می‬
‫توان از رابطه ذیل آنرا معلوم کرد‪ ( :‬فورمول مالیکولی ) =‪(n‬فورمول ساده )‬
‫مثال‪ :2‬در فورمول مالیکولی یک مرکب که ‪ 92‬گرام بوده دارای فورمول ساده ‪ 𝑁𝑂2‬باشد چند است؟‬
‫)‪(N:14,O:16‬‬
‫وزن مالیکولی ‪ 𝑁𝑂2‬مساوی به 𝑒𝑙𝑜𝑚‪( 14 + 2 ∙ 16 = 46𝑔/‬فورمول مالیکولی ) = ‪ ( n‬فورمول‬
‫ساده)‬
‫‪46 ∙ 𝑛 = 92‬‬
‫‪𝑛=2‬‬
‫‪94‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تعداد اتوم ها در فورمول مالیکولی دو چند تعداد اتوم ها در فورمول ساده است‪ .‬بناًء فورمول مالیکولی‬
‫‪ 𝑁2 𝑂4 , 𝑁𝑂2‬می شود‪.‬‬
‫مثال‪ :3‬ورن مالیکولی یک مرکب عضوی ‪ 136gr/mole‬است هر گاه مرکب مذکور از‪ 70.59%‬کاربن‬
‫‪5.88%‬هایدروجن و ‪23.53%‬اکسیجن تشکیل شده است فورمول مالیکولی مرکب مذکور را دریابید‪.‬‬
‫حل‪ :‬در ابتدا مول عنصر را میابیم‪:‬‬
‫‪70.59‬‬ ‫‪5.88‬‬ ‫‪23.53‬‬
‫= 𝐶𝑛‬ ‫= 𝐻𝑛 ⇒ 𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 5.88‬‬ ‫= 𝑂𝑛 ⇒ 𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 5.88‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪16‬‬
‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 1.47‬‬
‫اینکه قیمت مول هر یک را تقسیم کوچکتر مینماییم‪ :‬فورمول ساده آن بدست میاید‬
‫‪𝐶5.88 𝐻5.88 𝑂1.47‬‬
‫‪1.47‬‬ ‫‪1.47 1.47‬‬

‫𝑂 ‪⇒ 𝐶4 𝐻4‬‬
‫جهت دریافت فورمول مالیکول داریم فورمول مالیکولی =𝑛 )𝑂 ‪(𝐶4 𝐻4‬‬
‫‪(𝐶4 𝐻4 𝑂) 𝑛 = 136‬‬
‫‪48𝑛 + 4𝑛 + 16𝑛 = 136‬‬
‫‪𝑛 = 2 ⇒ (𝐶4 𝐻4 𝑂) 2 = 𝐶8 𝐻8 𝑂2‬‬
‫مثال‪ :4‬به مقدار‪ 7.2‬گرام یک مرکب عضوی با اکساید مس حرارت داده شده است‪.‬در نتیجه ‪ 10.52‬گرام‬
‫کاربن دای اکساید و ‪ 4.32‬گرام بخارات آب حاصل شده است‪ .‬فورمول ساده و مالیکولی مرکب مذکور‬
‫را دریابید اگر وزن مالیکولی مرکب مذکور ‪180‬باشد‪.‬‬
‫حل‪ :‬اوالً فیصدی هر عنصر را دریافت می نمائیم‪:‬‬
‫‪10.52‬‬ ‫‪12×100‬‬
‫= 𝐶𝐶‪%‬‬ ‫×‬ ‫‪= 40%‬‬
‫‪7.2‬‬ ‫‪44‬‬
‫‪4.32 2 × 100‬‬
‫= ‪%𝐶𝐻2‬‬ ‫×‬ ‫‪= 6.66%‬‬
‫‪7.2‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪%𝐶𝑂2 = 100 − (40 + 6.66) = 53.34%‬‬
‫حال تعداد هر عنصر را دریافت می نمائیم‪.‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪3.33‬‬
‫‪𝐶:‬‬ ‫⇒ ‪= 3.33‬‬ ‫‪≅1‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪3.2‬‬
‫‪6.66‬‬ ‫‪6.66‬‬
‫‪𝐻:‬‬ ‫⇒ ‪= 6.66‬‬ ‫‪≅2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3.2‬‬
‫‪95‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪52.6‬‬ ‫‪3.2‬‬
‫‪𝑂:‬‬ ‫⇒ ‪= 3.2‬‬ ‫‪=1‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪3.2‬‬
‫پس فورمول ساده مرکب عبارت از‪𝐶𝐻2 𝑂 :‬حال از فورمول فوق فورمول مالیکولی مرکب را بدست می‬
‫آوریم‪.‬‬
‫𝑟𝑔‪⇒ 𝑀 = 180‬‬
‫‪𝑀(𝐶𝐻2 𝑂)𝑛 = 180‬‬
‫‪𝑛 = 6 => (𝐶𝐻2 𝑂)6 = 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬
‫احتراق ( اکسیدیشن )‬
‫از سوختاندن مواد عضوی می توان فیصدی کاربن و هایدروجن را از فورمول ذیل به دست آورد‪.‬‬
‫‪𝑚𝐶𝑂2 ∙ 12‬‬ ‫‪100‬‬
‫= 𝐶𝐶‪%‬‬ ‫×‬
‫‪44‬‬ ‫𝑑𝑛𝑢𝑜𝑝𝑚𝑜𝑐_𝑚‬
‫‪𝑚𝐻2 𝑂 ∙ 2‬‬ ‫‪100‬‬
‫= 𝐻𝐶‪%‬‬ ‫×‬
‫‪18‬‬ ‫𝑑𝑛𝑢𝑜𝑝𝑚𝑜𝑐_𝑚‬

‫مثال ‪ :1‬هر گاه از حرارت دادن ‪40‬گرام ماده عضوی ‪ 10‬گرام کاربن دای اکساید تولید گردد‪ ،‬فیصدی‬
‫کاربن در مرکب مذکور چند است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝑚𝐶𝑂2 ∙ 12‬‬ ‫‪100‬‬
‫= 𝐶𝐶‪%‬‬ ‫×‬
‫‪44‬‬ ‫𝑑𝑛𝑢𝑜𝑝𝑚𝑜𝑐_𝑚‬
‫‪10 ∙ 12 100‬‬
‫= 𝐶𝐶‪%‬‬ ‫×‬ ‫‪= 6.818%‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪40‬‬
‫مثال‪ :2‬در صورتیکه ‪ 20‬گرام ماده عضوی سوختانده شود ‪2‬گرام آب تولید می گردد فیصدی هایدروجن‬
‫را در مرکب مذکور دریابید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝑚𝐻2 𝑂 ∙ 2‬‬ ‫‪100‬‬
‫= 𝐻𝐶‪%‬‬ ‫×‬
‫‪18‬‬ ‫𝑑𝑛𝑢𝑜𝑝𝑚𝑜𝑐_𝑚‬
‫‪2 ∙ 2 100‬‬
‫= 𝐻𝐶‪%‬‬ ‫×‬ ‫‪= 1.11%‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪96‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫سوال‪ - :‬در اثر احتراق‪ 0.2‬گرام مرکب عضوی‪ 0.147 ،‬گرام ‪0.12، 𝐶𝑂2‬گرام 𝑂 ‪ 𝐻2‬و‪ 74.6‬ملی‬
‫لیتر گاز نایتروجن تحت شرایط ‪ STP‬حاصل می شود‪ .‬فورمول ساده مرکب را دریابید‪.‬‬
‫حل‪ :‬ابتدا فیصدی هر عنصر را دریافت می نمائیم‪:‬‬
‫‪0.147 ∙ 12 100‬‬
‫= 𝐶𝐶‪%‬‬ ‫×‬ ‫‪= 20.4%‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫‪0.12 ∙ 12 100‬‬
‫‪%𝐶𝐻2‬‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫‪= 6.66%‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫‪74.6𝑚𝑙 ∙ 12 100‬‬
‫‪%𝐶𝑁2‬‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫‪= 46.63%‬‬
‫𝑙𝑚‪22400‬‬ ‫‪0.2‬‬
‫‪20.4% + 6.66% + 46.63% = 73.73%‬‬
‫‪%𝐶𝑂2 = 100% − 73.73% = 26.67%‬‬

‫حال مول هر عنصر را بدست می آوریم‪ .‬بعدا ً تمام مول ها را تقسیم کوچکترین مول می نمائیم که تعداد‬
‫هر عنصر بدست ی آید‪.‬‬
‫‪20.04‬‬ ‫‪1.67‬‬
‫‪𝐶:‬‬ ‫>= ‪= 1.67‬‬ ‫𝐶‪≅ 1‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪1.66‬‬
‫‪6.66‬‬ ‫‪6.67‬‬
‫‪𝐻:‬‬ ‫>= ‪= 6.66‬‬ ‫𝐻‪= 4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1.66‬‬
‫‪46.63‬‬ ‫‪3.33‬‬
‫‪𝑁:‬‬ ‫>= ‪= 3.33‬‬ ‫𝑁‪= 2‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪1.66‬‬
‫‪26.67‬‬ ‫‪1.66‬‬
‫‪𝑂:‬‬ ‫>= ‪= 1.66‬‬ ‫𝑂‪= 1‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪1.66‬‬
‫حال فورمول ساده مرکب را نوشته می کنیم‪𝐶𝐻4 𝑁2 𝑂.‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬مول هر یک را دریابید‪.‬‬
‫‪𝑎)93𝑔𝑃4‬‬
‫‪𝑚 = 93, 𝑛 =? , 𝑀𝑤 = 124‬‬
‫‪97‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑚‬ ‫‪93‬‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫‪= 0.75‬‬
‫‪𝑀𝑤 124‬‬
‫‪𝑏)4.28 ∙ 1024 𝑂2‬‬
‫𝑁‬ ‫‪4.28 ∙ 1024‬‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 7.1‬‬
‫‪𝑁𝐴 6.02 ∙ 1023‬‬
‫𝑙𝐴 ‪𝑑)1.2 ∙ 1022‬‬
‫𝑁‬ ‫‪1.2 ∙ 1022‬‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 0.02‬‬
‫‪𝑁𝐴 6.02 ∙ 1023‬‬
‫𝑛𝑍 ‪𝑐)1.8 ∙ 1023‬‬
‫𝑁‬ ‫‪1.8 ∙ 1023‬‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 0.3‬‬
‫‪𝑁𝐴 6.02 ∙ 1023‬‬
‫𝑃𝑇𝑆 𝑡𝑎 ‪𝑓)5.6𝐿 𝐶𝑂2‬‬
‫𝑉‬ ‫‪5.6‬‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚‪= 0.25‬‬
‫‪22.4 22.4‬‬

‫‪ -2‬کتله هر یک را دریابید‪.‬‬
‫𝑙𝐴 𝑒𝑙𝑜𝑚‪𝑎) 4‬‬
‫𝑚‬
‫=𝑛‬ ‫𝑟𝑔‪=> 𝑚 = 𝑛 ∙ 𝑀𝑤 = 4 ∙ 27 = 28‬‬
‫𝑤𝑀‬
‫‪𝑏)9.03 ∙ 1023 𝐶12 𝐻22 𝑂11‬‬
‫𝑁‬ ‫𝑚‬ ‫‪9.03 ∙ 1023‬‬ ‫𝑚‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑔‪= 513‬‬
‫𝑤𝑀 𝐴𝑁‬ ‫‪6.02 ∙ 1023 342‬‬
‫𝑃𝑇𝑆 𝑡𝑎 ‪𝑐)2.24𝐿 𝑆𝑂3‬‬
‫𝑉‬ ‫𝑚‬ ‫𝑚 ‪2.24‬‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑟𝑔‪= 8‬‬
‫𝑤𝑀 ‪22.4‬‬ ‫‪2.24 80‬‬
‫‪ -3‬کتله اتومی نسبتی المونیم ‪27‬بوده ووالنس آن‪ 3‬است کتله معادل آن چند است؟‬
‫جواب‪ :‬کتله معادل المونیم عبارت است از نسبت کتله اتومی نسبتی تقسیم بر والنس‬
‫‪𝐴𝑤 27‬‬
‫= 𝑙𝐴𝑞𝐸‬ ‫=‬ ‫‪=9‬‬
‫𝑃‬ ‫‪3‬‬
‫‪98‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ 0.05 -4‬مول ‪ 5.1 X_2 O_3‬گرام وزن دارد‪ .‬وزن اتومی ‪ X‬چند است؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫?= 𝑤𝑀 ‪𝑛 = 0.05𝑚𝑜𝑙, 𝑚 = 5.1𝑔𝑟,‬‬
‫𝑚‬ ‫‪5.1‬‬
‫=𝑛‬ ‫= 𝑤𝑀 >=‬ ‫‪= 102‬‬
‫𝑤𝑀‬ ‫‪0.05‬‬
‫‪𝑋2 𝑂3 = 102 => 2𝑋 + 48 = 102‬‬
‫‪𝑋 = 27‬‬
‫‪ -5‬اگر‪3‬گرام مگنیزیم در هوا احتراق گردد‪ 5‬گرام اکساید مگنیزیم حاصل میگردد‪.‬فورمول ساده این اکساید‬
‫را دریابید‪.‬‬
‫جواب‪:‬‬
‫𝑌𝑂 𝑋𝑔𝑀 → ‪𝑀𝑔 + 𝑂2‬‬
‫𝑟𝑔‪3‬‬ ‫𝑟𝑔‪5‬‬
‫‪3‬‬
‫= 𝑔𝑀𝑛‬ ‫‪= 0.125‬‬
‫‪24‬‬
‫‪2‬‬
‫= 𝑂𝑛‬ ‫‪= 0.125‬‬
‫‪18‬‬
‫𝑂𝑔𝑀 >= ‪𝑀𝑔0.125𝑔 𝑂0.125‬‬
‫‪ -6‬کتله معادل ‪ 𝑁𝑎𝑁𝑂3‬چند است؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫‪𝑀𝑤𝑁𝑎𝑁𝑂3 85‬‬
‫= ‪𝐸𝑞𝑁𝑎𝑁𝑂3‬‬ ‫=‬ ‫‪= 85‬‬
‫𝑃‬ ‫‪1‬‬
‫‪ -7‬کتله معادل تیزاب گوگرد را در معادل ریدوکس ذیل دریابید‪.‬‬
‫جواب‪:‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝑢 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐶𝑢𝑆𝑂4 + 𝐻2 𝑆 + 𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝑢 − 2𝑒 → 𝐶𝑢+2‬‬
‫‪𝑆 +6 + 8𝑒 → 𝑆 −2‬‬
‫‪𝑀𝑤 98‬‬
‫= ‪𝐸𝑞𝐻2𝑆𝑂4‬‬ ‫=‬ ‫‪= 12.25‬‬
‫𝑃‬ ‫‪8‬‬
‫‪99‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ 3.2 -8‬گرام اکساید آهن با گاز هایدروجن حرارت داده شده است‪ .‬درنتیجه ‪ 2.24‬گرام آهن فلزی حاصل‬
‫میگردد فورمول ساده اکساید آهن چیست ؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫𝑂 ‪𝐹𝑒𝑋 𝑂𝑌 + 𝐻2 → 𝐹𝑒 + 𝐻2‬‬
‫𝑟𝑔‪3.2‬‬ ‫𝑟𝑔‪2.24‬‬
‫‪2.24‬‬
‫= 𝑒𝐹𝑛‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0.04‬‬
‫‪56‬‬
‫‪0.96‬‬
‫= 𝑂𝑛‬ ‫‪= 0.06‬‬
‫‪16‬‬
‫‪𝐹𝑒0.04 𝑂0.06 => 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬
‫‪ -9‬فیصدی عناصر متشکله مرکبات ذیل را دریابید‪.‬‬
‫جواب‪:‬‬
‫𝑙𝐶𝐾‬
‫‪39‬‬
‫= 𝐾‪𝑎)%‬‬ ‫‪100 = 52.34‬‬
‫‪74.5‬‬
‫‪%𝐶𝑙 = 47.65‬‬
‫‪𝐶𝑎𝑆𝑂4‬‬
‫‪40‬‬
‫= 𝑎𝐶‪𝑐) %‬‬ ‫‪100 = 29.4‬‬
‫‪136‬‬
‫‪32‬‬
‫= 𝑆‪%‬‬ ‫‪100 = 23.5‬‬
‫‪136‬‬
‫‪%𝑂 = 47.08‬‬
‫‪ -10‬درصورتیکه سنگ چونه را حرارت دهیم به کلسیم اکساید و کاربن دای اکساید تجزیه میگردد‪ ،‬اگر‪40‬‬
‫گرام سنگ چونه را حرارت دهیم‪22.4 .‬گرام کلسیم اکساید حاصل میگردد مقدار کاربن دای اکساید را‬
‫دریابید‬
‫جواب‪ :‬به اساس قانون تحفظ کتله داریم که مجموع تعامل کننده مساوی به مجموع حاصل تعامل میباشد‪.‬‬
‫پس داریم که‪:‬‬
‫‪𝐶𝑎𝐶𝑂3 → 𝐶𝑎 + 𝐶𝑂2‬‬
‫𝑟𝑔‪40‬‬ ‫𝑟𝑔‪22.4‬‬ ‫𝑟𝑔𝑥‬
‫‪100‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑥 ‪40 = 22.4 +‬‬
‫‪=> 𝑥 = 17.6‬‬
‫‪ -11‬امونیا با اکسیجن تعامل نموده نایتروجن مونو اکساید و آب حاصل میگردد‪ .‬به تعداد ‪3.6 ∙ 1021‬‬
‫مالیکولی ا کسیجن حاصل میگردد‪ .‬چه تعداد مالیکولی نایتروجن مونواکساید را تولید کرده میتواند‪.‬‬
‫جواب‪ :‬اوال تعامل احتراقی امونیا را مینویسیم‪:‬‬
‫𝑂 ‪4𝑁𝐻3 + 5𝑂2 → 4𝑁𝑂 + 𝐻2‬‬
‫𝑠𝑒𝑙𝑢𝑐𝑒𝑙𝑜𝑚𝑋 ‪3.6 ∙ 1021‬‬
‫‪5 ∙ 6.02 ∙ 1023 𝑂2‬‬ ‫𝑂𝑁 ‪4 ∙ 6.02 ∙ 1023‬‬
‫‪3.6 ∙ 1021 𝑂2‬‬ ‫𝑂𝑁 𝑠𝑒𝑙𝑢𝑐𝑒𝑙𝑜𝑚𝑋‬
‫𝑂𝑁 ‪3.6 ∙ 1021 𝑂2 ∙ 4 ∙ 6.02 ∙ 1023‬‬
‫=𝑋‬ ‫‪23‬‬
‫𝑂𝑁 ‪= 2.275 ∙ 1021‬‬
‫‪5 ∙ 6.02 ∙ 10 𝑂2‬‬
‫‪ -12‬نمونه از گاز نایتروجن دارای ‪ 4.6 ∙ 1022‬اتوم نایتروجن است‪ ،‬چند مول اتوم نایتروجن درین کمیت‬
‫اتومی موجود است؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫𝑁‬ ‫‪4.6 ∙ 1022‬‬
‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0.0076‬‬
‫‪𝑁𝐴 6.02 ∙ 1023‬‬
‫‪ -13‬کتله معادل فاسفوریک اسید چند است؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫‪𝑀𝑤 98‬‬
‫= ‪𝐸𝑞𝐻3𝑃𝑂4‬‬ ‫=‬ ‫‪= 32.6‬‬
‫𝑃‬ ‫‪3‬‬

‫‪ -14‬یک مول هر ماده چند چه تعداد ذرات دارد و چه مقدار حجم را اشغال میکند؟‬
‫جواب‪ :‬به اساس قانون اوگدرو یک مول هرماده ‪ 6.02 ∙ 1023‬ذرات و ‪ 22.4‬لیتر حجم را اشغال مینماید‪.‬‬

‫تمرین ‪7‬‬
‫‪ -1‬وزن مالیکولی ‪ 𝑁𝑎2 𝐶𝑟2 𝑂2‬چند است؟‬
‫د) ‪233g/mol‬‬ ‫ج) ‪322g/mol‬‬ ‫ب) ‪232g/mol‬‬ ‫الف)‪262g/mol‬‬

‫‪101‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ (𝑁𝐻4 )3 𝑃𝑂4 , 2.96𝑔 -2‬چند مول می شود؟‬
‫د)‪50mol‬‬ ‫ج) ‪44mol‬‬ ‫ب) ‪0.02mol‬‬ ‫الف) ‪0.01mol‬‬
‫‪ 0.4mol -3‬مرکب ‪ 42.4𝑔, 𝑋2 𝐶𝑂3‬است وزن اتومی ‪ X‬چند است؟‬
‫د) ‪23‬‬ ‫ج) ‪46‬‬ ‫ب) ‪39‬‬ ‫الف) ‪19‬‬
‫‪ -4‬کتله معادل یک عنصر عبارت است همان مقدار کتله عنصر به گرام است که با چه مقدار اکسیجن‬
‫تعامل نماید؟‬
‫د) ‪14‬‬ ‫ج) ‪10‬‬ ‫ب) ‪۱‬‬ ‫الف) ‪8‬‬
‫‪ ” -5‬مجموعه کتله مواد تعامل کننده مساوی به مجموعه حاصل تعامل دریک تعامل کیمیاوی است ‪ .‬این‬
‫نظریه مربوط به کدام یک از علمای ذیل است؟‬
‫د) پروست‬ ‫ج) انشتین‬ ‫ب) نیلزبور‬ ‫الف) الوازیه‬
‫‪ -6‬کتله معادل یک مرکب عبارت است از همان مقدار ماده است که ‪ .........‬مقدار هایدروجن را تعویض‬
‫نماید‪.‬‬
‫د) الف وب‬ ‫ج) یک مالیکول گرام‬ ‫ب) یک اتوم گرام‬ ‫ا لف) یک گرام‬
‫‪ 4 -7‬گرام گاز ‪ 𝑆𝑂3‬درشرایت ‪ STP‬چند مول است؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪11.2L‬‬ ‫ب) ‪1792L‬‬ ‫الف) ‪1.12L‬‬
‫‪ 11.2 -8‬لیتر گاز ‪ 𝐶𝑂2‬درشرایط ‪ STP‬چند مول میشود؟‬
‫د)‪11.2‬‬ ‫ج)‪33.6‬‬ ‫ب) ‪5‬‬ ‫الف) ‪0.5‬‬
‫‪ -9‬قانون تحفظ کتله را کدام عالم ابراز داشت؟‬
‫د) الوازیه‬ ‫ج) انشتین‬ ‫ب) دالتن‬ ‫الف) پروست‬
‫‪ -10‬چه مقدار اکسیجن بکار است تا با ‪ 2.5‬مالیکول گرام هایدروجن تعامل نموده آب را تشکیل دهد؟‬
‫د) ‪5‬‬ ‫ج) ‪40‬‬ ‫ب) ‪32‬‬ ‫الف) ‪20‬‬
‫‪ 6.02 ∙ 1023 -11‬مالیکول ‪ 𝑂2‬در شرایط ‪ STP‬چند لیتر را احتوا میکند؟‬
‫د) ‪224L‬‬ ‫ج) ‪22.2L‬‬ ‫ب) ‪12.2L‬‬ ‫الف) ‪11.2L‬‬
‫‪ -12‬وزن مالیکولی گلوکوز را دریابید‪:‬‬
‫د) ‪180‬‬ ‫ج) ‪108‬‬ ‫ب)‪90‬‬ ‫الف)‪52‬‬
‫‪4 -13‬مول ‪ S‬چندد گرام میشود؟ ( ‪)S:32‬‬

‫‪102‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د)‪128‬‬ ‫ج) ‪28‬‬ ‫ب) ‪3‬‬ ‫الف) ‪8‬‬
‫‪ 67.2 -14‬لیتر کاربن دای اکساید تحت شرایط معیاری چند گرام میگردد‪.‬‬
‫د) ‪321‬‬ ‫ج) ‪213‬‬ ‫ب) ‪132‬‬ ‫الف) ‪123‬‬

‫فصل هشتم‬
‫محلول ها‬
‫‪ -1‬مقدمه‬
‫محلول ها عبارت از مخلوط های متجانس دو یا چندین ماده می باشند‪ .‬محلول ها درتمام نقاط خود دارای‬
‫عین خواص هستند‪ ،‬یعنی نمونه محلول ها اگر از قسمت های متفاوت گرفته شود عین خواص را نشان‬
‫می دهد‪ .‬محلول ها از دو قسمت بوجود آمده اند‪ ،‬حل کننده ( محلل) و حل شونده ( ُمحلل) موادیکه دریک‬
‫محلول به زیاد ترین مقدار موجود است به نام محلل و موادیکه از لحاظ مقدار کم است به نام مواد منحله‬
‫( محلل) یادمی گردد‪ .‬مثالً درمحلول آب نمک دار آب محلل و نمک ماده منحله است‪ .‬بعضی از محلول‬
‫ها با وجودیکه یک محلل دارند دارای چندین نوع مواد منحله اند واحدات اساسی مواد که دریک ماده دیگر‬
‫حل می گردد بشکل آیون یا مالیکول بوده می تواند‪.‬‬
‫فاز‪ :‬عبارت از ان قسمت سیستم است که از قسمت های دیگر سیستم توسط یک سطح قابل دید مجزا‬
‫گردیده و تمام قسمت های آن دارای عین خواص کیمیاوی و فیزیکی می باشد‪.‬‬
‫کامپنینت‪ :‬اجزای تشکیل دهنده محلول را بنام کامپنینت مینامند‪.‬‬
‫محلل ‪ +‬ماده منحله = محلول‬
‫‪Solution=Solute+Solvent‬‬
‫تصنیف محلول ها‬
‫‪1‬ـ نظر به حاالت فزیکی‬
‫معموالً محلل ها چگونه حاالت فزیکی محلول ها را نشان می دهند‪ .‬محلول ها می توانند نظربه حالت‬
‫محلل شان به حاالت جامد مایع یا گاز باشند‪ .‬بناًء محلول ها به صنف های محلول ها جامد‪ ،‬محلول ها مایع‬
‫با محلول ها گاز تقسیم می شوند‪ .‬یکی از معمولترین محلل ها آب می باشد‪ .‬محلول های آبی را هم چنان‬
‫به نام)‪ (Aqueous‬یعنی منحل در آب نیز می نامند‪.‬‬
‫انواع محلول ها نظر به حاالت فزیکی شان‬
‫ماده منحله‬ ‫محلل‬ ‫انواع محلول ها‬
‫گاز‬ ‫مایع‬ ‫جامد‬
‫الیاژ فلزات برنز‪ ،‬سیماب در نقره آب گاز هایدروجن حل‬ ‫جامد‬ ‫محلول جامد‬
‫شده در پالتین‬ ‫کرساتالی‬ ‫سکه ها‬

‫‪103‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الکول حل شده در کاربن دای اکساید‬ ‫آب نمکدار‬ ‫مایع‬ ‫محلول مایع‬
‫حل شد ه در آب‬ ‫آب‬
‫(نوشابه )‬
‫اوکسیجن‬ ‫بخار آب در هوا گاز‬ ‫دود‬ ‫گاز‬ ‫محلول گاز‬
‫مخلوط با گاز‬
‫نایتروجن (هوا)‬

‫‪ -2‬نظریه قابلیت انحالل ماده منحله‬

‫الف) محلول های مشبوع‪ :‬محلول که مقدار اعظمی ماده منحله را در خود حل نموده باشد به نام محلول‬
‫مشبوع یاد می گردد‪ .‬مثالً در‪ 100ml‬آب در ℃‪ 25‬حد اکثر ‪NaCl‬حل می گردد‪.‬‬
‫ب) محلول غیر مشبوع‪ :‬ومحلولی که هنوز هم قدرت حل ساختن ماده منحله را داشته باشد بنام محلول‬
‫غیر مشبوع یاد میگردد‪ .‬مثالً ‪100ml‬آب در ℃‪25‬می تواند ‪NaCl ، 36g‬حل کند اما اگر‪NaCl ، 10g‬‬
‫درآب حل گردد‪ ،‬ازمقدار حد اکثر کمتر بوده که درین صورت یک محلول غیر مشبوع است‪.‬‬
‫ج) محلول مافوق مشبوع‪ :‬محلول مافوق مشبوع عبارت از محلولی است که مقدار ماده منحله آن نسبت‬
‫به محلول مشبوع تحت عین شرایط زیاد باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬نظر به مقدار ماده منحله‬
‫الف) محلول رقیق‪ :‬محلول هائیکه دریک حجم ودرجه حرارت معین مقدار کم ماده منحله داشته باشند به‬
‫نام محلول های رقیق یاد می گردد‪.‬‬
‫ب) محلول غلیظ‪ :‬محلول هایکه دریک حجم ودرجه حرارت معین مقدارزیاد ماده منحله داشته باشند به‬
‫نام محلول های غلیظ یاد می گردند‪ .‬محلوالت رقیق وغلیظ توسط مقایسه آن ها دریافت می گردد یعنی‬
‫نسبتی اند‪.‬‬
‫محلول های رقیق و غلیظ همراه با محلول های مشبوع و غیر مشبوع باید مغالطه نگردد‪ .‬یک محلول‬
‫رقیق می تواند مشبوع باشد ویا یک محلول غلیظ می تواند غیر مشبوع باشد‪.‬‬
‫محلولها را نظر حاالت فزیکی شان طبقه بندی نمائید‪:‬‬
‫امونیا درآب‬ ‫‪‬‬
‫کاربن دای اکساید درآب‬ ‫‪‬‬
‫نمک درآب‬ ‫‪‬‬
‫هوا‬ ‫‪‬‬
‫قطرات آب درهوا‬ ‫‪‬‬
‫قطرات آیودین در هوا‬ ‫‪‬‬
‫بنزین در ابر‬ ‫‪‬‬
‫کاربن درآهن‬ ‫‪‬‬
‫‪104‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -4‬نظر به هدایت برقی‬
‫الف) محلول های هادی برق‬
‫موادیکه محلول آبی شان برق را هدایت بدهد به نام الترولیت یاد می گردد یا به عباره دیگر محلول های‬
‫الکترولیت همان محلول های اند که محلل شان به صورت مکمل با تقریبا ً مکمل آیونایزیشن گزدد‪ .‬چون‬
‫آیون های آن به صورت مستقل عمل می کنند بناء سبب انتقال برق می گردند محلول های الکترولیت بدو‬
‫دسته الکترولیت های قوی و ضعیف تقسیم شده است‪ .‬الکترولیت های قوی مکمالً یا تقریبا ً مکمل آیونایز‬
‫می گردد ( تجزیه می گردد) بناء محلول های رقیق شان برق را خوب هدایت می دهد‪ .‬الکترولیت های‬
‫ضعیف قسما ً آیونایز ( حل ) می گردند بناء محلول های رقیق شان برق را خوب هدایت نمی دهد‪.‬‬
‫این محلول ها را به نام محلول های آیونی نیز می نامند زیرا به آیون ها تجزیه می گردند و پروسه آن را‬
‫به نام انحالل آیونی گویند‪ .‬مثالً اگر( 𝑙𝐶𝑎𝑁) را که ساختمان قطبی دارد و در آب حل نمائیم دیده می شود‬
‫که هم حل شده و هم آیونایز می گردد و برق را هدایت می دهد‪.‬‬
‫ب) محلول های غیر هادی برق‬
‫هرگاه یک ماده در آب به مالیکول ها تفکیک گردند پس قابلیت هدایت برقی را نداشته که بنام محلولهای‬
‫غیر الکترولیت یاد می شود‪ .‬این محلول ها را به نام محلول های مالیکولی نیز می نامند زیرا به آیون ها‬
‫نه‪ ،‬بلکه به مالیکول ها تجزیه می گردند و عملیه آن را بنام انحالل مالیکولی می نامند‪ .‬و چون درمحیط‬
‫آیون ها موجود نیست بنا ًء برق را هدایت نمی دهند‪ .‬عالمی بنام ارهینوس درسال ‪ 1887‬فرق بین محلول‬
‫های الکترولیت و غیر الکترولیت را به اساس تیوری انفکاک الکترولیتی که خودش طرح نموده است‪.‬‬
‫واضح ساخت‪ ،‬نکات عمده این تیوری قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪ .1‬الکترولیت ها موادی اند که در محلل به آیون های چارج دار تفکیک و پارچه می شود‪.‬‬
‫‪ .2‬مواد الکترولیت ممکن کامالً به آیون ها تفکیک نه گردد‪ .‬بعضی از مالیکول های آنها تفکیک‬
‫گردیده‪ ،‬درحالیکه عده ازمالیکول های دیگر آنها تفکیک نمی گردد‪ .‬درجه تفکیک به ( 𝛼) نشان‬
‫داده شده که چگونگی کیفیت الکترولیت ها توضیح میکند‪ .‬درجه تفکیک عبارت از نسبت تعداد‬
‫مالیکولی های تفکیک شده بر تعداد مجموعی مالیکولی های ماده الکترولیت در محلول ها‬
‫است‪:‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫=𝛼‬
‫𝑁‬
‫‪ .3‬تیوری انفکاک الکترولیت ها درجه انفکاک ( 𝛼) الکترولیتها را یکی از مشخصات مقداری‬
‫محلول ها تصور می نماید‪ .‬اگر ماده غیر الکترولیت باشد (‪ )𝛼 = 0‬بوده‪ ،‬اگر الکترولیت قوی‬
‫باشد (‪ )𝛼 = 1‬بوده و الکترولیت ضعیف باشد (‪ )0 < 𝛼 < 1‬است‪ .‬مشخصات دیگر‬
‫الکترولیت ها عبارت از ثابت انفکاک است‪.‬‬
‫عالمی بنام استوالد (‪ )Ostwald‬رابطه بین غلظت‪ ،‬درجه انفکاک و ثابت انفکاک را بیان نمود‪.‬‬
‫موصوف انفکاک تیزاب ضعیف را ( 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ )𝐶𝐻3′ −‬را غرض این تحقیق به کار برده است‪ .‬معادله‬
‫آن قرار ذیل است‪.‬‬

‫‪105‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3′‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪−‬‬ ‫‪𝐶𝐻3′‬‬ ‫𝑂𝑂𝐶 ‪−‬‬ ‫‪′−‬‬
‫𝐻‪+‬‬ ‫‪+‬‬

‫حال معادله فوق را به فورمول تطبیق میکنیم‪:‬‬

‫] ‪[𝐻 + ][𝐶𝐻3′ − 𝐶𝑂𝑂′−‬‬
‫=𝐾‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3′ −‬‬
‫هرگاه غلظت اولی را به (‪ )C‬و غلظت آیون های آن به ( 𝛼𝐶) نشان داده شود‪ ،‬پس ثابت تفکیک عبارت‬
‫است از‪:‬‬
‫‪𝐶𝛼 ∙ 𝐶𝛼 𝐶 2 𝛼 2‬‬ ‫‪𝐶𝛼 2‬‬
‫‪𝐾= ′‬‬
‫𝛼 ‪𝐶 − 𝐶𝛼 𝐶(1′ − 𝛼) 1′ −‬‬
‫دیده می شود که درجه تفکیک با غلظت رابطه معکوس داشته چون درالکترولیت های ضعیف درجه‬
‫تفکیک بسیار کوچکتر از یک (‪ )𝛼 ≪ 1 = 0‬پس داریم که‪:‬‬

‫𝐾‬
‫√ = 𝛼 >= ‪𝐾 = 𝐶𝛼 2‬‬
‫𝐶‬

‫هر گاه بخواهیم که فیصدی تفکیک را بدست بیاوریم‪ ،‬درینصورت داریم‪:‬‬

‫‪𝑁𝑖 ∙ 100‬‬
‫=𝛼‬
‫𝑁‬

‫مسائل‬
‫‪ -1‬در محلول (‪ )0.3M‬اسیتیک اسید غلظت آیون های هایدروجن مساوی به (𝑀 ‪ )1,8∙ 10−5‬است‬
‫فیصدی تفکیک آن را دریافت نمائید؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫‪𝑁𝑖 ∙ 100‬‬
‫=𝛼‬
‫𝑁‬

‫‪106‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−5‬‬
‫‪1,8 ∙ 10 ∙ 100‬‬
‫=𝛼‬ ‫‪= 6 ∙ 10−3‬‬
‫‪0.3‬‬

‫‪ -2‬اگر فیصدی درجه تفکیک آیونی محلول (‪ )0.5M‬بیوتانیک اسید مساوی به (‪ )1.25%‬باشد غلظت‬
‫آیون های هایدروجن را دریابید؟‬
‫جواب‪:‬‬
‫‪𝑁𝑖 ∙ 100‬‬
‫=𝛼‬
‫𝑁‬
‫‪𝑁𝑖 ∙ 100‬‬
‫= ‪125‬‬ ‫𝑀 ‪= 625 ∙ 10−5‬‬
‫‪0.5‬‬

‫‪ -3‬در محلول (‪ )0.1M‬فارمیک اسید غلظت آیون های هایدروجن مساوی به (𝑀 ‪)4.21 ∙ 10−3‬‬
‫است فیصدی تفکیک آن عبارت از‪:‬‬
‫‪𝑁𝑖 ∙100‬‬
‫= 𝛼 ‪4-‬‬
‫𝑁‬

‫‪4.21 ∙ 10−3 𝑀 ∙ 100‬‬

‫=𝛼‬ ‫‪= 4.21%‬‬
‫‪0.1‬‬

‫غلظت محلول ها‬

‫غلظت محلول توسط واحد های مختلف اندازه می شود‪.‬‬
‫𝑚‬ ‫𝑛‬
‫=𝐶‬ ‫=𝐶‬
‫𝑉‬ ‫‪𝑚′‬‬

‫‪ -1‬سهم کتلوی‬
‫سهم کتلوی عبارت از نسبت کتله یکی از اجزای محلول ها بر مجموعه کتله های اجزای متشکله کتله‬
‫محلول ها است‪.‬‬
‫‪𝑚1‬‬
‫= ‪𝑀1‬‬
‫𝑝𝑚 ‪𝑚1 + 𝑚2 + ⋯ +‬‬
‫نوت‪ :‬مجموعه سهم کتلوی اجزای متشکله محلول ها مساوی به یک است‪.‬‬
‫‪𝑀1 + 𝑀2 + ⋯ 𝑀𝑝 = 1‬‬
‫مثال‪ )80( :‬گرام ‪ Ca(𝑂𝐻)2‬در (‪ )320‬گرام آب وجود دارد‪ .‬سهم مولی ( ‪ )Ca(𝑂𝐻)2‬دریابید‪.‬‬
‫‪107‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚𝐻2 𝑂 = 320𝑔𝑟, 𝑚𝑐𝑎(𝑂𝐻) = 80‬‬
‫)𝐻𝑂(𝑎𝑐𝑚‬ ‫‪80‬‬
‫‪𝑀𝐶𝑎(𝑂𝐻)2‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪= 0,2‬‬
‫‪𝑚𝑐𝑎(𝑂𝐻) + 𝑚𝐻2 𝑂 80 + 320‬‬
‫‪ -2‬مول فرکشن‬
‫عبارت از مقدار مول های یکی از اجزای محلول ها تقسیم بر مجموعه مول های اجزای متشکله محلول‬
‫است‪.‬‬
‫‪𝑛1‬‬
‫= ‪𝑁1‬‬
‫𝑝𝑛 ⋯ ‪𝑛1 + 𝑛2 +‬‬
‫نوت‪ :‬مجموعه سهم های مولی (مول فرکشن ) اجزای متشکله محلول ها مساوی به یک است‪.‬‬
‫‪𝑁1 + 𝑁2 + ⋯ + 𝑁𝑝 = 1‬‬
‫مثال‪ :‬مول فرکشن محلل( آب) محلول(‪ )NaOH 20%‬را دریابید‪.‬‬
‫𝑟𝑔‪40‬‬
‫𝐻𝑂𝑎𝑁𝑤𝑀‬ ‫=‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪, 𝑀𝑤𝐻2 𝑂 = 18𝑔𝑟/‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬
‫حل‪ :‬نظر به فیصدی مجموع محلل و ماده منحله را (‪ )100‬گرام قبول میکنیم‪.‬‬
‫‪80‬‬
‫‪𝑚𝐻2 𝑂 = 80𝑔𝑟 ,‬‬ ‫= 𝑂 ‪𝑛𝐻2‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 4,44‬‬
‫‪18‬‬
‫‪20‬‬
‫𝐻𝑂𝑎𝑁𝑛 ‪𝑚𝑁𝑎𝑂𝐻 = 20𝑔𝑟 ,‬‬ ‫=‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0,5‬‬
‫‪40‬‬
‫‪4,44‬‬
‫= 𝑂 ‪𝑁𝐻2‬‬ ‫‪= 0,898‬‬
‫‪4,44 + 0,5‬‬
‫‪ -3‬موالریتی‬
‫موالریتی عبارت از مول یا تعداد مالیکولی گرام های یک ماده حل شده ویک لیتر محلول می باشد‪ ،‬یعنی‪:‬‬
‫𝑛‬
‫=‪M‬‬
‫𝑉‬

‫موالریتی = مول ‪ /‬حجم ( لیتر)‬

‫𝑚‬
‫) می باشد بناء بجای (‪ )n‬می توان نوشت‪𝑀 =:‬‬ ‫(‪=)n‬تعداد مول و (‪ =)V‬حجم به لیتر (‪ )L‬چون (𝑛 =‬
‫𝑤𝑀‬
‫𝑚‬
‫𝑉∙𝑤𝑀‬

‫‪108‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫وواحد آن قرار ذیل است‪:‬‬
‫𝑙𝑜𝑚 𝑙𝑜𝑚 𝑙𝑜𝑚‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫𝐿 ‪𝑚3 𝑑𝑚3‬‬
‫به طور مثال یک محلول (‪ )NaOH,0,1M‬نشان دهنده‪ ) NaOH,0,1mol(،‬دریک لیتر محلول است‪.‬‬
‫ویا مثالً اگر (‪ )1mol‬ماده منحله در (‪ )1L‬محلول وجود داشته باشد چنین محلول‪ ،‬محلول (‪ )1‬موالر ویا‬
‫اگر (‪ )0,5‬مول ماده منحله در (‪ )1L‬محلول وجود داشته باشد‪ ،‬چنین محلول‪ ،‬محلول (‪ )0,5‬موالر گفته‬
‫می شود‪.‬‬
‫مثال‪ :1‬مولرتی هریک ازمحلولها ذیل را دریابید‪.‬‬
‫الف) (‪ )2,5‬مول ( ‪ )𝑁𝑎2 𝑆𝑂4‬در را در (‪ )1.25‬لیتر حل شده است‪.‬‬
‫ب) (‪ )16.45‬گرام نمک طعام در یک لیتر محلول حل شده است‪.‬‬
‫ج) (‪ )5.623‬گرام ( ‪ )NaHC𝑂3‬که در (‪ )250‬ملی لیتر محلول حل شده است‪.‬‬
‫د) (‪ )184.6‬گرام ( ‪ )𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬در (‪ )500‬ملی لیتر محلول حل شده است‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫?=‪M‬‬
‫‪a) m=5.623‬‬
‫‪V=250ml=0,25L‬‬
‫‪Mw=84‬‬

‫‪5.623‬‬
‫=𝑀‬ ‫𝑀‪= 0,26‬‬
‫‪84 ∙ 0,25‬‬
‫‪b) m=184,6‬‬
‫‪V=500ml=0,5L‬‬
‫‪Mw=294‬‬
‫𝑚‬ ‫‪184,6‬‬
‫=𝑀‬ ‫=‬ ‫𝑀‪= 1.25‬‬
‫‪𝑀𝑤 ∙ 𝑉 294 ∙ 0,5‬‬
‫‪c) n=2.5mol‬‬
‫‪V=1,5L‬‬
‫𝑛‬ ‫‪2,5‬‬
‫=𝑀‬ ‫=‬ ‫𝑀‪= 2‬‬
‫‪𝑉 1,25‬‬

‫‪109‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪d) m=16,45g‬‬
‫‪V=1L‬‬
‫‪Mw=58,5‬‬
‫𝑚‬ ‫‪16,45‬‬
‫=𝑀‬ ‫=‬ ‫𝑀‪= 0,28‬‬
‫‪𝑀𝑤 ∙ 𝑉 58,5 ∙ 1‬‬
‫مثال‪ -2‬چند مول تیزاب نمک ضرور است که در (‪ )85‬ملی لیتر محلول (‪ )2.2‬مولر حل گردد؟‬
‫𝑛‬
‫حل‪ :‬تعداد مول (‪ )HCl‬ازفورمول ( = 𝑀) دریافت می گردد‪.‬‬
‫𝑉‬
‫𝑛‬
‫= ‪ )0,5‬می شود‪.‬‬ ‫(‪=> 𝑛 = 0.05𝑚𝑜𝑙 HCL‬‬
‫‪0,1‬‬

‫‪ -4‬غلظت نارمل یا نارملتی‬

‫نارملتی عبارت از مقدار معادل – گرام ماده منحله درفی واحد حجم محلول است‪.‬‬
‫𝑔 ‪𝐸𝑞′ −‬‬
‫=𝑁‬
‫)𝐿(𝑉‬
‫مقدار معادل – گرام (𝒈 ‪)𝑬′𝒒 −‬‬
‫عبارت است از کتله داده شده تقسیم بر وزن معادل گرام‪.‬‬
‫𝑚‬
‫= 𝑔 ‪𝐸𝑞′ −‬‬
‫𝑞𝐸‬
‫پس نارملتی مساوی می شود به‪:‬‬
‫𝑔 ‪𝐸𝑞′ −‬‬ ‫𝑚‬ ‫𝑙𝑚‪𝑚 ∙ 1000‬‬
‫=𝑁‬ ‫‪= ′‬‬ ‫=‬
‫)𝐿(𝑉‬ ‫𝑔 ‪𝐸𝑞 ∙ 𝑉(𝐿) 𝑉(𝑚𝐿) ∙ 𝐸𝑞′ −‬‬
‫وزن معادل گرام‬
‫چون درکیمیا به صورت عموم محلول ها یا دارای خواص تیزابی یا القلی و یا نمکی اند بناًء وزن معادل‬
‫گرام هر کدام ازین مرکبات طوری جداگانه به ترتیب ذیل دریافت می شوند‪:‬‬
‫الف) وزن معادل تیزاب ها ‪ :‬عبارت از نسبت یا حاصل تقسیم وزن مالیکولی تیزاب بر تعداد آیون های‬
‫هایدروجنی آن می باشد‪.‬‬
‫مثال‪ :‬وزن معادل تیزاب های ذیل را دریابید( ‪)𝐻𝑁𝑂3 , 𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫𝐸 )‪1‬‬ ‫‪63‬‬ ‫‪2) 𝐸𝐻2 𝑆𝑂4 =98⁄‬‬
‫𝑟𝑔‪𝐻𝑁𝑂3 = 1 =>63‬‬ ‫𝑟𝑔‪2=>49‬‬

‫‪110‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) وزن معادل القلی ها‪ :‬عبارت ازنسبت حاصل تقسیم وزن مالیکولی القلی بر تعداد آیون های‬
‫هایدروکسیل ( ‪ )𝑂𝐻 −‬می باشد‬
‫‪1) 𝐸𝑁𝑎𝑂𝐻=40=>40𝑔𝑟 .‬‬
‫‪1‬‬

‫)𝑂𝐻(𝑎𝐶𝐸 )‪2‬‬ ‫‪72‬‬ ‫یک معادل گرام{‬

‫𝑟𝑔‪2 = 2 =36‬‬

‫)𝐻𝑂(𝑙𝐴𝐸 )‪3‬‬ ‫‪78‬‬

‫𝑟𝑔‪3 = 3 =26‬‬

‫ج) وزن معادل نمک ها‪ :‬عبارت از حاصل تقسیم وزن مالیکولی نمک بر مجموعه والنس فلز یا وزن‬
‫مالیکولی تقسیم تعداد اتوم فلز‪:‬‬
‫𝑟𝑔‪1) 𝐸𝑁𝑎𝑂𝐻=40=>40‬‬ ‫𝑟𝑔‪2 𝐸𝐾𝐶𝑙=74,5=74.5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1,1‬‬
‫𝑒𝐹𝐸 )‪3‬‬ ‫‪400‬‬
‫𝑟𝑔‪2 (𝑆𝑂4 )3 = 2,3 =66,6‬‬

‫مثال‪ :1‬نارملتی (‪ )400ml‬محلولیکه توسط (𝑔‪ )𝐻2 𝑆𝑂4 , 9.8‬اماده شده است دریابید‪.‬‬
‫حل‪ :‬درین جا ابتدا وزن معادل گرام‪ ،‬مقدار معادل گرام و نارملتی به ترتیب دریافت می گردد‪.‬‬
‫چون یک مالیکول ( ‪ )𝐻2 𝑆𝑂4‬دارای دو ( ‪ )𝐻 +‬است وچون وزن مالیکولی ( ‪ 98g)𝐻2 𝑆𝑂4‬است بناًء‬
‫پس‬
‫𝑔‪𝑀𝑀 98‬‬
‫= 𝑞𝑚𝐸‬ ‫=‬ ‫𝑔‪= 49‬‬
‫𝑝‬ ‫‪2‬‬
‫وبعداً‪:‬‬
‫𝑔‪𝑀𝑀 98‬‬
‫= 𝑔 ‪𝐸𝑞′ −‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0,2‬‬
‫𝑔‪𝐸𝑚𝑞 49‬‬
‫𝑔 ‪𝐸𝑞′ −‬‬ ‫‪0,2‬‬
‫=𝑁‬ ‫=‬ ‫𝑙𝑎𝑚𝑟𝑜𝑛‪= 0,5‬‬
‫𝑉‬ ‫𝐿‪0,4‬‬
‫تبدیل نمودن مولریتی به نارملتی وبرعکس آن‬
‫برای تبدیل نارملتی به مولریتی وبرعکس آن از رابطه ذیل استفاده می نمائیم‪:‬‬
‫(‪)N=M x p‬‬
‫از رابطه فوق (‪ )N‬نارملتی و (‪ )p‬ضریب مؤثر‪.‬‬
‫مثال‪ :‬نارملتی (‪ )1,5M‬محلول ( ‪ )𝐴𝑙𝐵𝑟3‬چند است؟‬

‫‪111‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫حل‪ :‬ضریب مؤثر ( ‪ )3𝐴𝑙𝐵𝑟3‬است زیرا چارج مثبت آ فورمول (‪ )3+‬می باشد‪ .‬نظر به این‪N=M x (.‬‬
‫‪)p =1.5 x 3 =4.5normal‬‬
‫‪ -5‬غلظت مولل یا موللیتی‬
‫غلظت مولل یا موللیتی نشان دهنده تعداد مالیکول گرام ها با مول ماده منحله در(‪ )1000gr‬محلل است‪.‬‬
‫تعداد مولها ماده منحله ‪ /‬کتله محلل= موالریتی‬
‫درنتیجه محلول های مولر نسبت به محلول های مولل غلیظ تر هستند وبرعکس محلول های مولل همیشه‬
‫رقیق تر از مولر هستند‪ ،‬واحد مولل عبارت است از‪:‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑙𝑜𝑚 𝑙𝑜𝑚‬
‫‪,‬‬ ‫‪,‬‬
‫𝑔𝑚‬ ‫𝑔𝐾‬ ‫𝑔‬

‫مثال‪ :2‬یک محلول سرکه که دارای (‪ )0,763‬مول تیزاب سرکه دریک کیلو گرام است‪ .‬غلظت مولل‬
‫تیزاب سرکه چند است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪n=0,763‬‬
‫𝑔𝐾‪𝑀𝐻2 𝑂 = 1‬‬
‫?=‪Molal‬‬
‫‪0,763‬‬
‫=‪Molal‬‬ ‫‪= 0,763‬‬
‫‪1‬‬

‫مثال‪ :3‬مقدار ماده منحله را که برای ساختن محلول یک مولل تیزاب سرکه شوره در(‪ )3‬کیلو گرام آب‬
‫ضرور است دریابید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫?=‪m‬‬
‫‪𝑀𝐻2 𝑂 = 3𝐾𝑔, 𝑚𝑜𝑙𝑎𝑙 = 1‬‬
‫‪Mw=63‬‬
‫𝑚‬
‫=‪molal‬‬ ‫𝑔𝐾 ∙ 𝑤𝑀 ∙ 𝑙𝑎𝑙𝑜𝑚 = 𝑚 >=‬
‫𝑔𝐾∙𝑤𝑀‬

‫‪= 1 ∙ 63 ∙ 3 = 189g‬‬
‫‪ -6‬غلظت محلول ها به فیصدی‬
‫نشان دهنده تعداد یا مقدار گرام های ماده منحله در(‪ )100g‬محلول می باشد که به صورت عموم فیصدی‬
‫دو نوع است حجمی ووزنی برای محاسبه فیصدی محلول ها از رابطه ذیل استفاده می شود‪.‬‬

‫‪112‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫فیصدی غلظت وزنی = مقدار ماده منحله به گرام ‪ /‬مقدار محلول به گرام ∙ ‪100‬‬
‫فیصدی غلظت حجمی = حجم ماده منحله ‪ /‬حجم محلول ∙ ‪100‬‬
‫مثال‪ )50( :‬گرام نمک (‪ )X‬در (‪ )100‬گرام آب حل گردد است‪ .‬فیصدی محلول از نظر کتله چند است؟‬
‫محلول = محلل ‪ +‬ماده منحله‬ ‫حل‪:‬‬
‫محلول = (‪ )100‬گرام ‪)50( +‬گرام = (‪)150‬گرام‬
‫در‪ 150‬گرام محلول (‪ )50‬گرام (‪ )X‬موجود است‬
‫در(‪ )100‬گرام محلول (‪ )Y‬گرام (‪ )X‬موجود می باشد‬
‫‪Y=33.3%‬‬
‫غلظت تیتر‪ :‬عبارت از مقدار گرام های ماده منحله درفی ملی لیتر محلول است‪.‬‬
‫𝑟𝑔‬
‫)𝑙𝑚(𝑉‪𝐶𝑇 = ⁄‬‬

‫مثال‪ :‬محلول (‪ )4‬مولره (‪ )NaOH‬و حجم آن هزار ملی لیتر می باشد دارای کدام غلظت‬
‫𝑟𝑔‬
‫تیتراست‪)𝑀𝑊𝑁𝑎𝑂𝐻 = 40 ⁄𝑚𝑜𝑙 (.‬‬

‫𝑙𝑜𝑚‪𝑉 = 1000‬‬
‫‪M= 4molar‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚𝑁𝑎𝑂𝐻 = 4 × 40 = 160‬‬
‫‪160‬‬
‫= 𝑇𝐶‬ ‫‪= 0.16‬‬
‫‪1000‬‬
‫عیار سازی (‪)Titration‬‬
‫عبارت از عملیه ایست که بین یک تیزاب و القلی انجام می شود و هدف از عملیه عیارسازی تعیین غلظت‬
‫و حجم های مجهول و نا معین یک تیزاب و یا القلی است‪ .‬پختن شیرینی یک تعامل خنثی سازی است‪،‬‬
‫جوس شیرین و بکنگ پودر درنتیجه تعامل خنثی سازی بوجود مییاید‪.‬‬
‫جهت عملیه تتریشن دو طریقه بکار برده میرود‪ .‬که طریقه اول آن استفاده از(‪ )PH‬متر بوده که عملیه‬
‫تتریشن را تا زمانی انجام میدهند که (‪ )PH‬مساوی به (‪ )7‬شود‪ .‬طریقه دوم استفاده از معرف های خاص‬
‫درمحلول ها بوده که این معرف ها در(‪)PH‬تغییر میکند‪ .‬معرف های تیزاب والقلی اکثرا ً مرکبات عضوی‬
‫بوده که به حیث تیزاب و القلی عمل می نمایند‪.‬‬
‫معرف های تتریشن ‪ :‬معرف ها به صورت عموم به سه نوع هستند‪.‬‬

‫‪113‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .1‬معرف های اند که در محدود (‪ )PH=7‬تغییر رنگ می نمایند‪ .‬بحیث مثال کاغذ لتمس را ارئه‬
‫نمود‪ .‬این معرف درانتروال (‪ )PH=5,5‬الی (‪ )PH=8‬تغییر رنگ می نمایند‪ .‬برومیم تیمول از‬
‫این نوع معرف میباشد که بین (‪ )PH=6‬تا (‪)PH=7,6‬تغییر رنگ می نموده بلورهای این معرف‬
‫رد محیط تیزابی رنگ زرد‪ ،‬در محیط قلوی رنگ آبی و در محیط خنثی رنگ سبز را دارا می‬
‫باشد‪ .‬از این معرف ها در تعامالت تیزاب های قوی و القلی های قوی استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ .2‬معرف های اند که در (‪ )PH<7‬تغییر رنگ مینمایند‪ .‬مثال مهم آن میتایل اورنج (𝑆 ‪ )𝐶20 𝐻20 𝑂3‬می‬
‫باشد‪ .‬از این معرف در خنثی سازی اسید قوی والقلی ضعیف استفاده می شود‪.‬‬
‫‪ .3‬معرف های اند که در (‪ )PH>7‬تغییر رنگ می نماید‪ .‬مثال مهم آن فینول فتالین ‪ 𝐶20 𝐻14 𝑂4‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‪ :1‬یک تعامل کیمیاوی خنثی سازی باالی (‪ )10‬ملی لیتر محلول بنزویک اسید (‪ )25‬ملی لیتر پوتاشیم‬
‫هایدروکساید به غلظت (‪ )0.4‬مولره بکار رفته است‪ .‬غلظت محلول بنزویک اسید را دریافت نمایید‪،‬‬
‫‪𝑉1 = 10𝑚𝑙 , 𝑉2 = 25𝑚𝑙 , 𝑀1 =?, 𝑀2 = 0.4‬‬
‫𝑀‪0.4× 25 = 10 ∙ 𝑀2 => 𝑀2 = 1‬‬
‫مثال دوم‪ :‬دریک تعامل تتریشن برای خنثی نمودن (‪ )10‬ملی لیتر محلول هایدروکلوریک اسید (‪ )5‬ملی‬
‫لیتر محلول کلسیم هایدروکساید (‪ )0,2‬مولره مصرف میگردد‪ .‬مولرتی محلول هایدروکلوریک اسید را‬
‫بدست آورید‪.‬‬
‫‪𝑉1 = 10𝑚𝑙 , 𝑉2 = 5𝑚𝑙 , 𝑀1 =?, 𝑀2 = 0.2‬‬
‫𝑀‪0,2 × 5 = 10 ∙ 𝑀2 => 𝑀2 = 10‬‬
‫خواص محلول ها‬
‫خواص کولیگاتیف‬
‫بعضی ازخواص محلول ها مربوط به خواص ماده منحله ویا محلل آنها نبوده بلکه مربوط به غلظت و‬
‫حرکت ذرات آنها است که توسط واحد های کینیتیکی اندازه می گردند‪ ،‬این خواص بنام کولیگاتیف یاد می‬
‫گردد‪ .‬که شامل آزموس‪ ،‬فشار آزموتیک‪ ،‬تنزیل‪ ،‬فشار بخار محلل‪ ،‬درجه انجماد ودرجه غلیان محلول‬
‫می باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬انتشار (‪)Diffusion‬‬
‫پروسه انتشار ماده داخل یک دیگر و تساوی خود به خودی غلظت ماده منحله و محلل در نتیجه حرکت‬
‫ذرات آنها را بنام انتشار می نامند‪ .‬در عملیه انتشار از غلظت زیاد بطرف غلظت کم انتشار صورت‬
‫میگیرد‪.‬‬
‫‪ -2‬عمل آزموس و فشار آزموتیک‬
‫گذاشتن آب ویا کدام محلل دیگر ازبین غشای نیمه قابل نفوذ به نام عمل آزموس یاد می نمایند‪ (.‬غشای‬
‫نیمه قابل نفوس مانند‪ :‬ریشه نباتات‪ ،‬پرده تخم مرغ مثانه گوسفند و غیره) فشار آزموتیک نه خواص ماده‬
‫‪114‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫منحله بوده ونه از محلل می باشد‪ .‬این فشار در سیستم ایجاد می گردد که متشکل از محلول های با غلظت‬
‫های مختلف بوده و آنها توسط یک غشای نیمه قابل نفوذ از هم دیگرجدا گردیده باشد‪.‬‬
‫فشاریکه مانع آب یا کدام محلل دیگر می شود و نمی گذارد که غلظت محلول بلند برود به نام فشار‬
‫آزموتیک یاد می شود‪ .‬فشار آزموتیک توسط رابطه ذیل محاسبه می شود‪ .‬با افزایش حرارت فشار‬
‫آزموتیک افزایش می یابد‪𝑃 = 𝐶 ∙ 𝑅 ∙ 𝑇.‬‬
‫در رابطه فوق (‪ )P‬فشار آزموتیک و (‪ )C‬غلظت مولل(‪)R‬ثابت گازات که برای محلول های رقیق نیز‬
‫قابل تطبیق است و(‪ ) T‬درجه حرارت محیط یا محلول را نشان می دهد‪ .‬فشار آزموتیک به (‪𝑚𝑚′ −‬‬
‫𝑙𝑎𝑐𝑠𝑎𝑝 ‪ )𝐻𝑔, 𝐴𝑡𝑚𝑜𝑠𝑝ℎ𝑒𝑟𝑒 ,‬اندازه می شود‪.‬‬
‫در محلول های الکترولیت تعداد ذرات درفی واحد حجم محلول بیشتر بوده از این سبب فشار آزموتیک‬
‫آنها زیادمی باشد‪ .‬فورمول آن عبارت از‪:‬‬

‫𝑇∙𝑅∙𝐶∙𝑖= 𝑃‬
‫𝑙𝑢𝑜𝐽‬
‫‪𝑅 = 8,31‬‬
‫‪𝑚𝑜𝑙 ∙ 𝐾 °‬‬
‫𝑡𝑖𝑙 ∙ 𝑔𝐻 ‪𝑚𝑚 −‬‬
‫‪𝑅 = 62,35‬‬
‫‪𝑚𝑜𝑙 ∙ 𝐾 °‬‬
‫𝑡𝑖𝑙 ∙ 𝑚𝑡𝑎‬
‫‪𝑅 = 0,0821‬‬
‫‪𝑚𝑜𝑙 ∙ 𝐾 °‬‬

‫(‪ )i‬ضریب وانت هوف بوده تعداد آیون های ماده الکترولیت را نشان میدهد‪ .‬تعداد آیون ها را ازافاده ذیل‬
‫بدست میاوریم‪:‬‬
‫تعداد مول های ماده منحله ‪/‬تعداد مجموعی ذرات =(‪)i‬‬
‫تعداد مالیکولهای تفکیک ناشده ذرات تفکیک شده = تعداد مجموعی ذرات‬
‫مثال‪ :‬کتله مالیکولی هیمو گلوبین خون ( ‪ )6,86∙ 104‬است‪ .‬چقدر ازهموگلوبین در (‪ )100‬ملی لیتر‬
‫محلول برای ایجاد فشار آزمواتیک به مقدار (‪ )6,15‬تور در حرارت (‪ )25‬درجه سانتی گرید ضرورت‬
‫است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝑀𝑤 = 6,86 ∙ 104‬‬
‫‪V=100ml‬‬

‫‪115‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪T=25+273=298‬‬
‫‪P=6,15, R= 62,35‬‬
‫𝑚‬
‫= 𝑃 >= 𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝐶 = 𝑃‬ ‫𝑇∙𝑅‬
‫𝑉 ∙ 𝑤𝑀‬
‫‪𝑃 ∙ 𝑀𝑤 ∙ 𝑉 6,86 ∙ 104 ∙ 6.15 ∙ 0.01‬‬
‫=𝑚‬ ‫=‬
‫𝑇∙𝑅‬ ‫‪62,35 ∙ 298‬‬
‫‪42180‬‬
‫=𝑚‬ ‫𝑔‪= 2,270‬‬
‫‪18580,3‬‬

‫فشار آزموتیک پالزمای خون ثابت بوده ودر انتروال (‪ )800-700‬کیلو پاسکال قرار داشته که بحیث‬
‫محلول های معیاری قبول میگردد‪ .‬عملیه آزموس و فشار آزموتیک درنمو و بقای نباتات رول اساس را‬
‫دارا است‪ .‬فشار آسموتیک درنباتات از ریشه الی ساقه یک الی (‪ )5‬میگا پاسکال تغییر میکند‪.‬‬
‫الف) محلول های ایزوتونیک‬
‫دو محلولیکه فشار آزموتیک شان با هم مساوی باشند محلول های ایزوتونیک میباشند‪.‬‬
‫ب) محلول های هایپوتونیک‬
‫در صورتیکه فشار و غلظت آسموتیک یک محلول نسبت به محلولهای معیاری کمتر باشد بنام هایپوتونیک‬
‫یاد می شود‪ .‬اگ ر حجرات حیوانی و نباتی درچنین محلولها قرار داده شود حجرات باعث عملیه هیمولیز‬
‫شده و حجرات آماس نموده و باالخره حجره کفیده از بین میرود‪.‬‬
‫ج) محلول های هایپوتونیک‬
‫محلول هایکه فشار آزموتیک شان نسبت به فشار آزموتیک محلولهای معیاری بلندتر باشد هایپوتونیک‬
‫نامیده می شود‪ .‬اگر حجرات حیوانی و نباتی در چنین محلولها قرار داده شود عملیه پالزمولیز صورت‬
‫گرفته و حجرات خشک شده از بین میرود‪.‬‬
‫‪ -3‬فشار بخار محلول ها‬
‫فشار بخارمحلول ها نسبت به فشار بخار محلل خالص پائین ترست و پائین بودن فشار بخار محلول ها‬
‫باالی نقطه انجماد و نقطه غلیان محلول ها تاثیر دارد‪ .‬طوریکه نقطه انجماد محلول ها همیشه نسبت به‬
‫انجماد ُمحلل خالص پائین تر است مثالً آب خالص را در (℃‪ )0‬یخ می زند‪ .‬اما اگر دربین آب یک اندازه‬
‫بوره‪ ،‬نمک ویا سایرمواد دیگر عالوه شود یعنی محلول نمک‪ ،‬بوره ویا دیگر مواد حاصل گردد نقطه‬
‫انجم اد آن نسبت به آب خالص پائین ترمی باشد‪ .‬به همین ترتیب نقطه غلیان محلول ها نیز همیشه نسبت به‬
‫نقطه غلیان محلل خالص بلند تر است مثالً آب خالص در (℃‪ )100‬می جوشد در حالیکه نقطه غلیان‬
‫محلول بوره یا محلول نمک همیشه بلند تر از (‪ )100‬درجه سانتی گراد می باشد‪.‬‬

‫‪116‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫عالمی بنام راولت(‪ )Raoult‬زمانیکه فشار بخار محلل را در موجودیت ماده منحله در محلول های رقیق‬
‫غیر مفر مطالعه میکرد‪ ،‬دریافت نمود که فشار بخار محلل در موجودیت ماده منحله غیر مفر مستقیما ً‬
‫متناسب به مول فرکشن ماده محلل در محلول است‪ .‬یعنی‪:‬‬
‫‪𝑃 = 𝑃0 ∙ 𝑁1‬‬
‫درین رابطه (‪ )P‬فشار بخار محلل درموجودیت ماده منحله‪ )𝑃0 ( ،‬فشار بخار محلل خالص و ( ‪ )𝑁1‬سهم‬
‫مولی محلل است‬
‫چون (‪ )𝑁1 + 𝑁2 = 1‬می باشد‪ ،‬بعد از محاسبات ریاضیکی داریم که‬

‫𝑃∆‬
‫= ‪𝑁2‬‬
‫‪𝑃0‬‬
‫‪ -4‬صعود درجه غلیان محلول ها‬
‫نقطه غلیان عبارت از درجه حرارتیست که درآن یک مایع به جوش آمده و فشار بخار آن مساوی به فشار‬
‫اتوموسفیر گردد‪ .‬درصورتیکه یک مقدار ماده منحله دریک محلل حل گردد غلیان محلول صعود می نماید‪.‬‬
‫مقدار درجه غلیان محلل و محلول آب نشان میدهد که درجه غلیان محلل خالص پایان تر از محلول آن با‬
‫ماده غیر مفر است و صعود نقطه غلیان مستقیما ً متناسب به غلظت است‪.‬‬
‫𝑀𝐶 ∙ 𝐸𝑖 = 𝑏𝑇∆‬ ‫𝑀𝐶 ∙ 𝐸 = 𝑏𝑇∆‬
‫𝑚𝐶 ∙ 𝐸𝑖 = 𝑏𝑇∆‬ ‫𝑚𝐶 ∙ 𝐸 = 𝑏𝑇∆‬
‫‪ -5‬تنزیل نقطه انجماد‬
‫با حل شدن مواد منحله در محلل نقطه انجماد محلل تنزیل می نماید‪ .‬تنزیل نقطه انجماد مساوی است به‬
‫غلظت موالریتی‬
‫𝑀𝐶 ∙ 𝐾𝑖 = 𝑓𝑇∆‬ ‫𝑀𝐶 ∙ 𝐾 = 𝑓𝑇∆‬
‫𝑚𝐶 ∙ 𝐾𝑖 = 𝑓𝑇∆‬ ‫𝑚𝐶 ∙ 𝐾 = 𝑓𝑇∆‬
‫مسائل‬
‫‪ -1‬محلول سه فیصد امونیم کلوراید دارای کدام فشار بخار بوده درصورتیکه محلل آن آب باشد( وزن‬
‫مالیکولی امونیم کلوراید = (‪)53.5‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪∆𝑃 = 𝑃0 ∙ 𝑁2‬‬

‫‪117‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑙𝐶‪𝑛𝑁𝐻 4‬‬
‫𝑙𝐶‪𝑁𝑁𝐻 4‬‬ ‫=‬
‫𝑂‪𝑛𝑁𝐻 4𝐶𝑙 + 𝑛𝐻 2‬‬
‫𝑚‬ ‫‪3‬‬
‫= 𝑙𝐶‪𝑛𝑁𝐻 4‬‬ ‫=‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0,056‬‬
‫‪𝑀𝑤 53,5‬‬
‫𝑚‬ ‫‪98‬‬
‫= 𝑂‪𝑛𝐻 2‬‬ ‫=‬ ‫‪= 5,38‬‬
‫‪𝑀𝑤 18‬‬
‫‪0,056‬‬
‫𝑙𝐶‪𝑁𝑁𝐻 4‬‬ ‫=‬ ‫‪= 0,01‬‬
‫‪5,436‬‬
‫𝑎𝑃𝐾‪∆𝑃 = 101,3 ∙ 0,01 = 1,04‬‬
‫𝑎𝑝𝐾‪∆𝑃 = 𝑃0 − 𝑃 = 101,3 − 1,04 = 100,24‬‬
‫‪ -2‬نزول نقطه انجماد محلول که از حل نمودن (‪)2.4‬گرام یک ماده عضوی در (‪ )75‬گرام بنزین حاصل‬
‫گردیده است مساوی به (‪ )0,975‬درجه سانتی گرید است‪ .‬فورمول مالیکولی ماده عضوی کدام است‬
‫درصورتیکه ماده عضوی متشکل از کاربن و هایدروجن باشد؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝑚 ∙ 1000‬‬
‫𝐾 = 𝑓𝑇∆‬
‫𝑤𝑀 ∙ ‪𝑚′‬‬
‫‪∆𝑇𝑓 = 𝑇2′ − 𝑇1 = 5,4′ − (′ − 0,975) = 6,37, 𝑚 = 2,4‬‬
‫‪𝑚′ = 75, 𝐾 = 5,12‬‬
‫‪𝐾 ∙ 𝑚 ∙ 1000‬‬
‫= 𝑤𝑀‬
‫𝑓𝑇∆ ∙ ‪𝑚′‬‬
‫‪5,12 ∙ 2,4 ∙ 1000‬‬
‫= 𝑤𝑀‬ ‫‪= 26‬‬
‫‪75 ∙ 6,37‬‬

‫‪ -3‬نقطه غلیان محلولی را دریابید که از حل شدن (‪ )10,7‬گرام امونیم کلوراید در (‪ )500‬گرام آب تهیه‬
‫شده باشد(وزن مالیکولی امونیم کلوراید=(‪)53,5‬‬
‫‪𝑚 ∙ 1000‬‬ ‫‪0,52 ∙ 10,7 ∙ 1000‬‬
‫𝐸 = 𝑏𝑇∆‬ ‫>=‬ ‫‪= 0,208‬‬
‫𝑤𝑀 ∙ ‪𝑚′‬‬ ‫‪500 ∙ 53,5‬‬
‫‪∆𝑇𝑏 = 𝑇2′ − 𝑇1 => 𝑇2 = ∆𝑇𝑏 + 𝑇1 => 0.208 + 100 = 100.208‬‬

‫‪118‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -4‬کتله مالیکولی ماده منحله را در محلولی دریافت نمایید که (‪ )5,12g‬ماده منحله در (‪ )100g‬محلل حل‬
‫گردیده وبه درجه حرارت (‪ )0,28‬درجه سانتی گرید منجمد گردیده باشد(‪)K=1,86‬‬
‫‪𝑚 ∙ 1000‬‬
‫𝐾 = 𝑓𝑇∆‬
‫𝑤𝑀 ∙ ‪𝑚′‬‬
‫‪∆𝑇𝑓 = 𝑇2′ − 𝑇1 = 0,28−′ 0 = 0,28, 𝑚 = 5,12‬‬
‫‪𝑚′ = 100, 𝐾 = 1,86‬‬
‫‪𝐾 ∙ 𝑚 ∙ 1000‬‬
‫= 𝑤𝑀‬
‫𝑓𝑇∆ ∙ ‪𝑚′‬‬
‫‪5,12 ∙ 1,86 ∙ 1000‬‬
‫= 𝑤𝑀‬ ‫‪= 340‬‬
‫‪100 ∙ 0,86‬‬

‫‪ )200( -5‬گرام گلوکوز تحت شرایط معیاری در (‪ )2‬لیتر محلول چی مقدار فشار وارد مینماید؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑟𝑔‬
‫‪𝑚𝑔𝑙𝑜𝑐𝑜𝑢𝑠𝑒 = 200𝑔𝑟 , 𝑀𝑔𝑙𝑜𝑐𝑜𝑢𝑠𝑒 = 180‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬
‫𝑛‬
‫= 𝑃 >= 𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝐶 = 𝑃‬ ‫𝑇𝑅‬
‫𝑣‬
‫‪200⁄‬‬
‫=𝑃‬ ‫𝑎𝑝𝑘‪180 × 8,31 × 273 = 1260.35‬‬
‫‪2‬‬
‫‪6‬ـ غلظت محلولی را دریابید که در (‪ )300‬درجه کلوین (‪ )6,15‬اتوموسفیر فشار وارد مینماید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑇 = 300𝐾 , 𝑃 = 6,15‬‬
‫‪𝑃 = 𝐶 ∙ 𝑅 ∙ 𝑇 => 6,15 = 𝐶 ∙ 0,0821 ∙ 300‬‬
‫‪C = 0,25molar‬‬
‫‪ -7‬مولرتی محلول ( ‪ )𝐻2 𝑆𝑂4‬که (‪ )196‬گرام آن بر (‪ )1000ml‬وجود داشته باشد چند است؟‬
‫حل‪:‬‬

‫‪119‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑚‬ ‫‪196‬‬
‫=𝑀‬ ‫=‬ ‫𝑁‪= 2‬‬
‫‪𝑀𝑤 ∙ 𝑉 98,1‬‬
‫‪ -8‬اگر (‪ )63,34gr‬مرکب ( ‪ )𝐻3 𝑃𝑂4‬دریک لیتر محلول حل شده باشد نارملیتی محلول مذکور مساوی‬
‫است به‪:‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑚‬ ‫‪63,34 ∙ 3‬‬
‫=𝑀‬ ‫=‬ ‫𝑁‪= 1,93‬‬
‫𝑉 ∙ 𝑤𝑀‬ ‫‪98 ∙ 1‬‬
‫‪ )23ml( -9‬محلول (‪ )NaOH‬که (‪ )2,3molar‬غلظت دارد به اندازه (‪ )g54ml‬محلول ( ‪ )𝐻𝑁𝑂3‬را‬
‫خنثی میکند غلظت محلول ( ‪ )𝐻𝑁𝑂3‬چه قدر است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝐶1 𝑉1 = 𝐶2 𝑉2‬‬
‫‪2,3 ∙ 23 = 𝐶2 ∙ 54‬‬
‫𝑀‪𝐶2 = 0,97‬‬

‫‪ -10‬برای خنثی نمودن (‪ )62ml‬محلول (‪ )NaOH‬با غلظت (‪ )2,5molar‬به مقدار (‪ )𝐻𝑁𝑂3 71.4‬به‬
‫مصرف رسیده باشد غلظت محلول ( ‪ )𝐻𝑁𝑂3‬چقدر خواهد بود؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝐶1 = 2,5‬‬
‫‪𝑉1 = 62‬‬ ‫‪=> 𝐶1 𝑉1 = 𝐶2 𝑉2‬‬
‫‪𝑉1 = 71.4‬‬
‫?= ‪𝐶2‬‬
‫𝑀‪2,5∙ 62 = 𝐶2 ∙ 71,4 => 𝐶2 = 2‬‬
‫‪ -12‬تیزاب غلیظ نمک که یک مول در (‪ )3,31‬مول آب حل شده مول فرکشن هر یک چند است؟‬
‫حل‪:‬‬

‫‪120‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝑛1 = 1𝑚𝑜𝑙 , 𝑛2 = 3,31‬‬
‫‪𝑛1‬‬
‫= ‪𝑁1‬‬ ‫‪,‬‬
‫‪𝑛1 + 𝑛2‬‬
‫‪1‬‬
‫= 𝑙𝐶𝐻𝑁‬ ‫‪= 0,23‬‬
‫‪4,31‬‬
‫‪3,31‬‬
‫= 𝑂 ‪𝑁𝐻2‬‬ ‫‪= 0,76‬‬
‫‪4,31‬‬
‫‪ -13‬برای خنثی نمودن (‪ )30ml‬محلول (‪ )NaOH‬درغلظت (‪ )0,4molar‬به مقدار (𝑙𝑚‪)𝐻𝑁𝑂3 , 25‬‬
‫به مصرف رسیده باشد غلظت محلول ( ‪ )𝐻𝑁𝑂3‬چقدر خواهد بود‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝐶1 = 0,4‬‬
‫‪𝑉1 = 30‬‬ ‫‪=> 𝐶1 𝑉1 = 𝐶2 𝑉2‬‬
‫‪𝑉1 = 25‬‬
‫?= ‪𝐶2‬‬
‫𝑀‪0,4 ∙ 30 = 𝐶2 ∙ 25 => 𝐶2 = 0,48‬‬

‫شما حل نمائید‬
‫‪ -1‬در (‪ )1000‬گرام آب (‪ )500‬گرام نمک طعام عالوه میگردد دریابید که این محلول درچند درجه‬
‫حرارت منجمد مینماید؟‬
‫‪ -2‬کتله مالیکولی ماده منحله را در محلولی دریافت نمایید که (‪ )12g‬ماده منحله در (‪ )g 150‬محلل حل‬
‫گردیده وبه حرارت (‪ )0,32‬منجمد گردیده باشد(‪)K=1,86‬‬
‫‪ -3‬درصورتیکه (‪ )1.8‬گرام یک مرکب عضوی در (‪ )50‬گرام آب حل گردد نقطه انجماد آن چند خواهد‬
‫بود ووزن مالیکولی مرکب مذکور را دریابید‪)k=1,85(.‬‬
‫‪ -4‬برای خنثی نمودن (‪ )20ml‬محلول (‪ )NaOH‬با غلظت (‪ )0,3molar‬مقدار (‪ )30ml, HCl‬به‬
‫مصرف رسیده باشد‪ ،‬غلظت محلول (‪)HCl‬چقدر خواهد بود ؟‬
‫‪ -5‬غلظت نارمل محلول ( ‪ )𝐻3 𝑃𝑂4‬را محاسبه کنید در صورتیکه در (‪ )22ml‬آن ( ‪)10g, 𝐻3 𝑃𝑂4‬‬
‫موجود باشد؟‬
‫‪ -6‬یک محلول سرکه که دارای (‪ )0.7‬مول تیزاب سرکه دریک کیلو گرام محلل موجود است مول فرکشن‬
‫هریک از اجزای محلول چند میگردد؟‬
‫‪121‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -7‬چی مقدار انتی فریز در (‪ )300‬گرام آب عالوه گردد تا تحفظ انجماد آب را به (‪ )‘-13,02‬درجه سانتی‬
‫سانتی تنزیل دهد‪ ( .‬وزن مالیکولی انتی فریز=‪)92‬‬

‫تمرین ‪8‬‬
‫‪-1‬پروسه تساوی خود بخودی غلظت ماده منحله و محلل را بنام چی یاد میکنند؟‬
‫د) ایزوتونیک‬ ‫ج) عملیه انتشار‬ ‫ب) فشار آزموتیک‬ ‫الف) عملیه آزموس‬
‫‪𝑁𝑎𝐶𝑙, 5.85𝑔-2‬در آب حل می گردد تا یک محلول ‪ 200ml‬را بسازد‪.‬موالریتی این محلول را‬
‫دریابید)‪( 𝑁𝑎𝐶𝑙, 5.85𝑔/mol‬‬
‫د)‪0.02M‬‬ ‫ج)‪5M‬‬ ‫ب)‪0.0005M‬‬ ‫الف)‪0.5M‬‬
‫‪ – 3‬کدام یک ماده های ذیل محلول نیست؟‬
‫د) روغن‬ ‫ج) آب نمک دار‬ ‫ب) برونز‬ ‫الف) شیر‬
‫‪4‬ـ چند گرام ‪ NaCl‬در ‪ 300g‬آب نمکدار که ‪ 𝑁𝑎𝐶𝑙, 20%‬از نظر وزن است وجود دارد؟‬
‫د)‪6.6g‬‬ ‫ج)‪60g‬‬ ‫ب)‪40g‬‬ ‫الف)‪240g‬‬
‫‪ -5‬فشار بخار کدام یک بشتر است‬
‫الف) آب خالص‬
‫ب) گرام نمک منحل در آب‬
‫ج) گرام نمک منحل درآب‬
‫د) گرام نمک منحل در آب‬
‫‪ -6‬الیاژ ها به کدام از انواع محلول های ذیل مربوط است؟‬
‫د) مایع درمایع‬ ‫ج) جامد درجامد‬ ‫ب) جامد درمایع‬ ‫الف) مایع درجامد‬
‫‪ -7‬وزن معادل تیزاب ها‪:‬‬
‫الف) حاصل تقسیم وزن مالیکولی تیزاب ها بر تعداد آیون هایدروکسیل است‬
‫ب) حاصل تقسیم وزن مالیکولی القلی ها بر تعداد آیون هایدروجن است‪.‬‬
‫ج) حاصل تقسیم وزن مالیکولی القلی ها بر تعداد آیون هایدروکسیل است‪.‬‬
‫د) حاصل تقسیم وزن مالیکولی تیزاب ها بر تعداد آیون هایدروجن است‪.‬‬
‫‪ -8‬فورمول موالریتی عبارت از‪:‬‬

‫‪122‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑉‬ ‫𝑉‬ ‫𝑉‬ ‫𝑛‬
‫د) = 𝑚‬ ‫ج) = 𝑀‬ ‫ب) = 𝑀‬ ‫الف) = 𝑀‬
‫𝑛‬ ‫𝑚‬ ‫𝑛‬ ‫𝑉‬

‫‪ -9‬دود چه نوع یک محلول است؟‬

‫د) جامد درگاز‬ ‫ج) مایع در مایع‬ ‫ب) جامد در مایع‬ ‫الف) گاز در مایع‬
‫‪ -10‬انحاللیت یک ماده درماده دیگر تابع کدام عوامل است‬
‫د) الف وب درست‬ ‫ج) تابع فشار داخلی‬ ‫ب) تابع درجه حرارت‬ ‫الف) تابع ماهیت کیمیاوی‬
‫است‬
‫‪ -11‬آله که توسط آن فشار آزموتیک اندازه گیری میگردد بنام چی یاد میگردد‪.‬‬
‫د) سپکتروگراف‬ ‫ج) سپکترومتر‬ ‫ب) آزمومتر‬ ‫الف) آزموگراف‬
‫‪ -12‬بصورت عموم درجه انجماد محلول ها نسبت به درجه انجماد خالص آن چگونه است؟‬
‫د) مساوی به صفر‬ ‫ج) مساوی به صفر‬ ‫ب) بلند تر از صفر‬ ‫الف) پاینتر‬
‫‪ -13‬نارملتی‪ 50g‬مرکب ‪ 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬را دیابید که در ‪ 1000ml‬محلول وجود داشته باشد‪.‬‬
‫د)‪0.5N‬‬ ‫ج)‪3N‬‬ ‫ب)‪2N‬‬ ‫الف)‪1N‬‬
‫‪ -14‬مولریتی محلولی را دریابید که حجم آن‪ 500ml‬و در محلول مذکور‪ NaOH ،20gr‬وجود داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫د)‪0.8M‬‬ ‫ج)‪0.5M‬‬ ‫ب)‪2M‬‬ ‫الف)‪1M‬‬
‫فصل نهم‬
‫سرعت تعامالت کیمیاوی‬
‫یکی از اساس ترین مسایل بررسی در تعامالت کیمیاوی‪ ،‬سرعت تعامالت کیمیاوی میباشند‪ .‬بعضی از‬
‫تعامالت خیلی سریع انجام میگیرد اما بعضی تعامالت خیلی کند میباشند‪ .‬داشتن سرعت تعامالت‪ ،‬روشهای‬
‫کاهش و افزایش سرعت تعامل به ما انسانها‪ ،‬قابلیت تاثیر گذاری بیشتر بر طبیعت‪ ،‬استفاده بهتر و درستر‬
‫از مواد کیمیاوی را میدهد‪.‬‬

‫کنیتیک کیمیاوی (‪)chemical kineticse‬‬

‫کینیتک کیمیاوی شاخه از علم کیمیا بوده که سرعت تعامالت‪ ،‬میخانیکیت یک تعامل و مسیر تبدیل مواد‬
‫اولیه را به محصوالت را تحت مطالعه قرار میدهد‪.‬‬
‫درتعامالت کیمیاوی تغییرات ماده را درفی واحد زمان سرعت تعامالت کیمیاوی یاد می کنند‪.‬عملیه های‬
‫فزیکی و کیمیاوی که در محیط ماحول ما رخ میدهد یک مدت زمان را در بر می گیرد‪ .‬طوریکه‬
‫انفجاربمب‪ ،‬تعامل هایدروجن با اوکسیجن‪ ،‬احتراق گاز میتان خیلی سریع بوده و زنگ زدن آهن‪ ،‬تولید‬
‫‪123‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫پطرول بصورت خیلی بطی ( آهسته ) بوقوع می پیوندد‪ .‬سرعت تعامالت در نزد کیمیادان ها اهمیت‬
‫زیادی دارد‪.‬‬
‫‪ -1‬کیمیادان ها می خواهند تعامالت کیمیاوی را سرعت بخشند تا محصوالت پرکیفیت در زمان کم به‬
‫دست آورند و از مواد اولیه صرفه جوئی نمایند‪ .‬بعنوان مثال افزایش سرعت تولید مواد در صنایع متفاوت‬
‫و یا افزایش سرعت تاثیر گذاری زیادی دواها‪.‬‬
‫‪ -2‬کیمیادان ها درپی دریافت کاهش سرعت یا توقف تعامالت نا خواسته اند‪ .‬تا از طریق شرایط مناسبی‬
‫را برای نگهداری و افزایش طول عمر مواد تعامل کننده دریافت تمایند‪ .‬مثالً کاهش سرعت فاسد شدن‬
‫غذاها ویا کاهش سرعت تخریب الیه اوزون توسط گاز کلورو فلوروکاربن ویا کاهش سرعت رشد بعضی‬
‫از ویروسها در بدن‪.‬‬
‫سرعت متوسط عبارت از حاصل تقسیم تغییر غلظت موالریتی مواد اولیه ویا مواد محصول تعامل درفی‬
‫واحد زمان می باشد‪ .‬که واحد آن مولر فی ثانیه می باشد‪.‬‬
‫‪𝛿𝐶𝑀 ∆𝐶𝑀 𝑀2′ − 𝑀1‬‬ ‫𝑟𝑎𝑙𝑜𝑚‬
‫=𝑉‬ ‫=‬ ‫‪= ′‬‬ ‫>=‬
‫𝑡𝛿‬ ‫𝑡∆‬ ‫‪𝑡2 − 𝑡1‬‬ ‫𝑐𝑒𝑠‬
‫درجریان تعامالت با گذشت زمان از مقدار ماده تعامل کننده کاسته شده و مقدار ماده محصول افزایش‬
‫می یابد‪ .‬به همین دلیل عالمه سرعت مواد تعامل کننده منفی و عالمه سرعت مواد محصول را مثبت در‬
‫نظر میگیریم‪ .‬عالمه ][ بمفهوم غلظت است‪.‬‬
‫]𝑡𝑛𝑒𝑡𝑐𝑎𝑒𝑅[∆‬ ‫]𝑠𝑡𝑐𝑢𝑑𝑜𝑟𝑃[∆‬
‫=𝑉‬ ‫‪, 𝑉=+‬‬
‫𝑡∆‬ ‫𝑡∆‬
‫سرعت متوسط معادله (𝐼𝐻‪ )𝐻2 + 𝐼2 → 2‬عبارت است از‪:‬‬
‫] ‪−∆[𝐻2‬‬ ‫] ‪−∆[𝐼2‬‬ ‫]𝐼𝐻[∆‪+‬‬
‫=𝑉‬ ‫‪,‬‬ ‫=𝑉‬ ‫=𝑉 ‪,‬‬
‫𝑡∆‬ ‫𝑡∆‬ ‫𝑡∆‬
‫برای محاسبه نسبت سرعت بین مواد شامل در یک تعامل از معادله سرعت نسبی استفاده میکنیم‪ .‬برای‬
‫دریافت معادله سرعت نسبی‪ ،‬سرعت هرجزء را تقسیم ضریبش مینماییم‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫‪𝑋2 + 3𝑌2 → 2𝑋𝑌3‬‬
‫‪−𝑉𝑋2 ′ − 𝑉𝑌2 +𝑉𝑋𝑌3‬‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫چنانچه درین معادله دیده می شود مقدار کاهش ( ‪ )𝑋2‬سه چند مقدار کاهش ( ‪ )𝑌2‬بوده‪ ،‬همچنان مقدار‬
‫افزایش ( ‪ )𝑋𝑌3‬دو چند مقدار کاهش ( ‪ )𝑌2‬است‪.‬‬
‫مثال ها ‪:‬‬

‫‪124‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -1‬معادله سرعت نسبی را برای تعامل ذیل بنویسید‪.‬‬
‫𝑂 ‪4𝐻𝑁3 + 5𝑂2 → 4𝑁𝑂 + 6𝐻2‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑂 ‪𝑉𝑁𝐻3 𝑉𝑂2 𝑉𝑁𝑂 𝑉𝐻2‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪ -2‬برای معادله سرعت نسبی ذیل‪ ،‬معادله کیمیاوی را بنویسید‪.‬‬
‫𝐶𝑉‪−𝑉𝐴 𝑉𝐸 𝑉𝐷 −𝑉𝐵 −‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝐸‪2𝐴 + 𝐵 + 3𝐶 → 2𝐷 + 5‬‬
‫‪ -3‬در تعامل ( )𝑔(‪ )𝑁𝑂2(𝑔) → 𝑁𝑂(𝑔) + 1⁄2 𝑂2‬اگر غلظت ( ‪ )𝑁𝑂2‬از (‪ )0,5M‬به (‪)0,4M‬‬
‫درمدت (‪)600‬ثانیه کاهش یابد سرعت متوسط را برای ( ‪ )𝑁𝑂2‬دریابید؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑀‪𝑀1 = 0,5‬‬
‫‪𝑀2′ −𝑀1‬‬ ‫‪0,4′ −0,5‬‬ ‫‪0,1‬‬
‫𝑀‪𝑀2 = 0,4‬‬ ‫=𝑉‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫𝑐𝑒𝑠‪=′ − 1,7 ∙ 10′−4 𝑀⁄‬‬
‫𝑇‬ ‫‪600‬‬ ‫‪600‬‬

‫𝑐𝑒𝑠‪𝑇 = 600‬‬
‫?= ‪𝑉𝑁𝑂2‬‬
‫نوع دیگر دریافت و ارایه سرعت تعامل به شکل سرعت لحظوی بوده‪ ،‬دراین صورت سرعت تعامل‬
‫درهرلحظه از زمان مساویست به میل خط مماس برمنحنی تغییرات غلظت در فی واحد زمان دریک‬
‫لحظه خاص‪.‬‬
‫برای اندازه گیری سرعت تعامالت بطی از دستگاه سپکتروفوتومتر وبرای اندازه گیری سرعت تعامالت‬
‫سریع از کروماتو گراف استفاده میگردد‪.‬‬
‫معادله سرعت تعامالت عبارت از رابطه بین غلظت و سرعت یک معادله کیمیاوی است‪.‬معادله سرعت‬
‫را نمی توان به اساس معادله تعامل مشخص ساخت‪.‬باید معادله سرعت را بطریقه های تجربی بدست‬
‫آورید‪ .‬بنا ًء میان ضرایب مواد اولیه در معادله تعامل و قانون سرعت رابطه درجه تعامل موجود است‪.‬‬
‫درجه تعامل(‪ )Order‬مجموعه توان غلظت های مواد تعامل کننده در معادله سرعت تعامالت کیمیاوی‬
‫را درجه تعامل گویند‪.‬‬

‫‪125‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫روش های اندازه گیری سرعت برای محاسبه سرعت تعامالت از دو دستگاه سپکتروفومتر و‬
‫کروماتوگراف استفاده میگردد‪ .‬از دستگاه سپکتروفومتر برای محاسبه سرعت تعامالت آهسته واز‬
‫کروماتوگراف برای تعامالت سریع استفاده میگردد‪.‬‬
‫عوامل مؤثر در سرعت تعامالت‬
‫خواص مواد تعامل کننده‬ ‫‪.1‬‬
‫حاالت فزیکی ( سطح تماس )‬ ‫‪.2‬‬
‫غلظت‬ ‫‪.3‬‬
‫حرارت‬ ‫‪.4‬‬
‫کتلست ها‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ .1‬خواص مواد تعامل کننده دریک تعامل کیمیاوی نوعیت موادی که با هم دیگر تعامل می کنند باالی‬
‫سرعت تعامل کیمیاوی تاثیر زیادی دارد‪ .‬تعامل آهن با آب بسیار بطی بوده‪ ،‬و تعامل پوتاشیم با آب بسار‬
‫سریع می باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬حاالت فزیکی مواد تعامل کننده ( سطح تماس)‬
‫هر قدر که اندازه ذرات کوچک و سطح تماس بیشتر باشد به همان اندازه سرعت تعامل کیمیاوی بیشتر‬
‫میباشد‪ .‬همچنان سرعت در فاز های گازات نسبت به فاز جامدات و مایعات بیشتر است‪ .‬سرعت تعامل‬
‫کلسیم کاربونیت جامد با تیزاب نمک نسبت به حالت میده شده آن کمتر می باشد چون درحالت میده شده‬
‫سطح تماس مواد با همدیگر تیشتر است‪ .‬همچنین سرعت تعامل گاز هایدروجن با بخارات آیودین به مراتب‬
‫سریع تا از تعامل گاز هایدروجن با آیودین جامد می باشد‪.‬‬
‫‪ .3‬تاثیر غلظت‬
‫ازدیاد غلظت مواد تعامل کننده سرعت تعامل کیمیاوی را سرعت می بخشد‪ .‬زمانیکه غلظت مواد تعامل‬
‫کنند ه تغییر نماید سرعت تعامل نیز تغییر خواهد نمود‪ .‬چون ازدیاد غلظت باعث می گردد که شرایط‬
‫برخورد مواد با هم زیاد شده و سرعت تعامل افزایش می یابد‪ .‬از سوی دیگر باالی غلظت مواد تعامل‬
‫کننده با درجه تعامل تناسب مستقیم دارد‪ ،‬تعامل ذیل را مد نظر می گیریم‪:‬‬
‫)𝑔(𝑍 → )𝑔(𝑌‪𝑋(𝑔) + 2‬‬
‫ردین تعامل ماده(‪ )X‬درجه یک ماده (‪ )Y‬درجه دو بوده اگر تنها غلظت (‪ )X‬دو چند گردد پس سرعت‬
‫نیز دو چند می گردد و هر گاه غلظت (‪ )Y‬دوچند گردد پس سرعت (‪ )4‬چند می گردد‪ .‬در صورتیکه‬
‫غلظت هر دو یا هم دو چند گردند پس سرعت در این حالت (‪ )2 ∙ (2)2 = 8‬خواهد گردید‪.‬‬
‫‪ .4‬تاثیر حرارت‬
‫ازدیاد حرارت باعث ازدیاد انرژی متوسط مالیکول ها گردیده که بدین ترتیب سبب می گردد که دریک‬
‫واحد زمان سرعت برخورد ذرات بیشتر گر دد‪ .‬این برخورد بیشتر باعث می گردد که سرعت تعامل نیز‬
‫سریع گردد‪.‬‬

‫‪126‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .1‬ارهینوس درسال ‪1888‬م چنین ابراز داشت که برای اجرای هر تعامل یک مقدار انرژی ضرورت‬
‫است‪ .‬وی مانع انرژیکی بین ماده اولیه و بلندترین نقطه مسیر تعامل را انرژی فعال سازی یاد‬
‫کرد‪ .‬بعد ازمحاسبات زیاد بالخره معادله ذیل را که بنام معادله ارهینوس یاد می شود در یافت‬
‫𝑎𝐸‬
‫نمود‪)𝐾 = 𝐴𝑒 [𝑅𝑇] (.‬‬
‫درین معادله (‪ )K‬ثابت سرعت‪ )𝐸𝑎 (،‬انرژی فعال سازی‪ )R( ،‬ثابت گازات ( ثابت ریدبرگ )‪،‬‬
‫(‪)A‬ضریب آرهینوس و (‪ )e‬عدد ایولر (‪ )2,7172‬میباشد‪.‬‬
‫برای محاسبه نسبت افزایش و یا کاهش سرعت تعامل بین دو نقطه حرارتی‪ ،‬از فورمول ذیل استفاده‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪𝐾1‬‬ ‫𝑎𝐸‬ ‫‪1′ 1‬‬
‫‪log‬‬ ‫=‬ ‫] ‪[ −‬‬
‫‪𝐾2 2,3 ∙ 𝑅 𝑇2‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫مثال‪ :‬ثابت سرعت برای تعامل ( ‪ )𝐻2‬با ( ‪ )𝐼2‬جهت تشکیل (‪ )HI‬در (℃‪ )400‬مساوی به (∙ 𝐿‪0,0234‬‬
‫‪ )𝑚𝑜𝑙 ′−1 ∙ 𝑆 ′−1‬و در (℃‪ )500‬مساوی به ( ‪ )0,75𝐿 ∙ 𝑚𝑜𝑙 ′−1 ∙ 𝑆 ′−1‬است‪ .‬انرژی فعال کننده‬
‫(‪ )Ea‬را در این تعامل محاسبه نمایید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝐾1 = 0,0234𝐿 ∙ 𝑚𝑜𝑙 ′−1 ∙ 𝑆 ′−1 ,‬‬ ‫𝐾‪𝑇1 = 400℃ = 673°‬‬
‫𝐾‪𝐾1 = 0,75𝐿 ∙ 𝑚𝑜𝑙 ′−1 ∙ 𝑆 ′−1 , 𝑇2 = 500℃ = 773°‬‬
‫?=‪Ea‬‬
‫‪𝐾1‬‬ ‫𝑎𝐸‬ ‫‪1′ 1‬‬
‫‪log‬‬ ‫=‬ ‫] ‪[ −‬‬
‫‪𝐾2 2,3 ∙ 𝑅 𝑇2‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫‪0,023‬‬
‫( ) ‪2,3(8,31𝑗𝑜𝑢𝑙 ∙ 𝑚𝑜𝑙 ′−1 ∙ °𝐾 −1‬‬ ‫)‬
‫= 𝑎𝐸‬ ‫‪0.75‬‬
‫‪1 ′‬‬ ‫‪1‬‬
‫(‬ ‫‪−‬‬ ‫‪) 𝐾 ′−1‬‬
‫‪673 773‬‬
‫‪𝐸𝑎 = 1,5 ∙ 105 𝑗 ∙ 𝑚𝑜𝑙 −1 = 150𝐾𝑗𝑜𝑢𝑙 ∙ 𝑚𝑜𝑙 −1‬‬
‫نظریه تصادم ذرات در مواد تعامل کننده (‪)collision‬‬
‫درجریان تعامالت کیمیاوی بین اتومهای عناصر راوبط شان تغییرمی نماید‪ .‬طوریکه موادیکه با‬
‫همدیگرداخل تعامل می گردند‪ .‬روابط شان شکسته و مواد حاصله دارای روابط جدید می باشد‪ .‬جهت‬
‫اینکه روابط شکسته و روابط جدید بر قرار گردد الزم است تا اتومها با هم دیگر تصادم نمایند‪ .‬با وجود‬
‫آن با هرتصادم مواد جدید حاصل نمی گردد الزم است تا برای حصول مواد حاصله سه شرط الزم را مد‬
‫نظر بگیریم‪.‬‬
‫‪ .2‬تعداد تصادم ها زیاد باشد‪.‬‬

‫‪127‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫باید ذرات مواد تعامل کننده تیشترین تصادمات را بین هم داشته باشند تا سرعت تعامالت افزایش‬
‫یابد‪.‬با ازدیاد غلظت‪ ،‬تعداد تصادمات ذرات زیاد شده و سرعت تعامالت بیشتر میگردد‪ .‬ازدیاد‬
‫باعث تزاید تصادمات بین مالیکول ها شده و سرعت تعامل نیز تزاید حاصل مینماید‪.‬‬
‫‪ .3‬سمت گیری ذرات دقیق و معین باشد‪.‬‬
‫تصادم ها باید از نظر فضائی باید مؤثر باشد‪ ،‬یعنی تصادم در جهت مناسب صورت گیرد‪.‬‬
‫‪ .4‬انرژی ذرات هنگام برخورد زیاد باشد‪.‬‬
‫با ازدیاد حرارت‪ ،‬ضمن ازدیاد تصادمات‪ ،‬انرژی حرکی ذرات مواد تعامل کننده و تعداد ذرات‬
‫تعامل کننده با تصادمات زیاد شده‪ ،‬سرعت تعامل سریع تر میشود‪.‬‬
‫این سه شرط ثابت سرعت را نیز مشخص می سازد(𝑝 ∙ 𝑓 ∙ 𝑧 = 𝐾)‬
‫درین فورمول (‪ )K‬ثابت سرعت‪)z(،‬تعداد تصادمات‪ )f( ،‬کسری از ذرات تصادم کننده ( با انرژی کافی‬
‫)‪ )p( ،‬ضریب سمت گیری مناسب‪.‬‬
‫این نظریه دارای نواقص نیز بوده که عمده ترین آنها عبارتند از‪:‬‬
‫‪ . 1‬این نظریه برای موادی صدق میکند که ساده بوده در در فاز گازی قرار داشته باشد اما در محلول ها‬
‫صدق نمیکند‪ .‬در محلولها فاصله بین ذرات تعامل کننده کم می باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬ذرات تعامل کننده به شکل گروپی و سخت در نظر گرفته می شود‪.‬‬
‫‪ . 3‬درین نظریه صرف حرکت انتقالی ذرات تعامل کننده در نظر گرفته می شود اما حرکت دایروی و‬
‫اهتزازی نیز در سرعت تعامالت کیمیاوی رول دارد‪.‬‬
‫‪.4‬توسط این نظریه انرژی فعال سازی محاسبه نشده که آنرا توسط نظریه عبوری محاسبه می کنند‪.‬‬
‫‪ .5‬تاثیر کتلست ها‬
‫موجودیت کتلست ها در تعامالت کیمیاوی سبب ازدیاد سرعت تعامالت میگردند‪ .‬کتلست ها موادی اند که‬
‫در تعامالت سهم گرفته‪ ،‬تعامالت را سریع ساخته اما خود به مصرف نمیرسند‪ .‬کتلست ها سبب کاهش‬
‫انرژی فعالسازی میگردند که دو نوع اند‪:‬‬
‫الف) کتلست متجانس‪ :‬هرمواد تعامل کننده و کتلست دریک فاز (جامد‪ ،‬مایع‪ ،‬گاز) قرار داشته باشند‪ .‬این‬
‫کتلست ها به شکل محلول ها با مواد اولیه می باشد‪.‬‬
‫درتعامل باال گاز نایتروجن مونواکساید بعنوان کتلست دریک مرحله تعامل کرده و در مرحله دیگر دوباره‬
‫تولید می گردد‪.‬‬
‫ب) کتلست غیر متجانس‪ :‬کتلست های اند که با مواد تعامل کننده در بیشتر ازیک فاز مختلف قرار داشته‬
‫باشند‪ .‬این کتلست ها معموالً سطح جامدات و یا یک عنصر بوده که مواد اولیه درسطح آن به آسانی‬
‫ترکیب می گردند‪ .‬این کتلست ها مواد اولیه را به اساس دو قوه جذب می کند که عبارت از قوه واندروالس‬
‫یا عمل متقابل فزیکی و قوه جذب کیمیاوی‪.‬‬

‫‪128‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑖𝑁‬
‫‪𝐶2 𝐻4 + 𝐻2 → 𝐶2 𝐻6‬‬
‫مسائل‬
‫‪ .1‬سرعت متوسط تعامل کیمیاوی را توسط کدام معادله نشان میدهد؟‬
‫]𝐴[∆‬ ‫‪1‬‬ ‫]𝑋[∆‬ ‫]𝐴[∆‬
‫د) الف و ب درست است‬ ‫=𝑉‬ ‫ج)‬ ‫‪𝑉=+‬‬ ‫∙‬ ‫ب)‬ ‫‪𝑉=+‬‬ ‫الف)‬
‫𝑡∆‬ ‫𝑗𝑛‬ ‫𝑡∆‬ ‫𝑡∆‬

‫‪ .2‬نظربه تعامل زیر( 𝑙𝐶𝐻 ‪ )𝐶4 𝐻9 𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶4 𝐻9 𝑂𝐻 +‬سرعت متوسط نظر به‬

‫(𝑙𝐶 ‪)𝐶4 𝐻9‬قرار ذیل است؟‬
‫]𝑙𝐶 ‪∆[𝐶4 𝐻9‬‬ ‫]𝑙𝐶 ‪∆[𝐶4 𝐻9‬‬ ‫]𝑙𝐶 ‪∆[𝐶4 𝐻9‬‬
‫د)‪𝑉 =′ −‬‬ ‫‪𝑉=+‬‬ ‫ج)‬ ‫=𝑉‬ ‫ب)‬ ‫‪𝑉 =′ −‬‬ ‫الف)‬
‫𝑡∆‬ ‫𝑡∆‬ ‫𝑡∆‬
‫𝑡∆]𝑙𝐶 ‪∆[𝐶4 𝐻9‬‬
‫𝑡∆‬

‫‪ .3‬معادله سرعت نشان دهنده رابطه بین ‪........‬؟‬

‫الف)غلظت سرعت وضرایب ستکیومتری‬
‫ب) غلظت وسرعت اند‬
‫ج) حجم و فشار‬
‫د) کتلست و سرعت‬
‫‪ .4‬نظر به معادله ذیل ( 𝑛]𝐵[ 𝑚]𝐴[𝐾 = 𝑉) درجه تعامل کدام اند؟‬
‫د) ‪m-n‬‬ ‫ج)𝑛 ∙ 𝑚‬ ‫ب) ‪m+n‬‬ ‫الف) ‪𝑚⁄‬‬
‫𝑛‬
‫‪ . 5‬در تعامالت کیمیاوی که مواد تعامل کننده حالت گاز را داشته باشد با ازدیاد یکی از کمیت های ذیل‬
‫سرعت و غلظت درتعامل کیمیاوی زیاد می شود؟‬
‫د) مول‬ ‫ج) درجه حرارت‬ ‫ب) فشار‬ ‫الف) حجم‬
‫‪ .6‬معادله ذیل ( ‪ )𝑉 = 𝐾 [𝐴][𝐵]2‬نشان دهنده تعامل ترتیب؟‬
‫د) صفر اند‬ ‫ج) سوم اند‬ ‫ب) دوم اند‬ ‫الف)اول اند‬
‫‪ .7‬هر قدر ذرات کوچک و سطح تماس آن بزرگ باشد در نتیجه سرعت تعامل‪...‬؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) زیاد می شود‬ ‫ب) تغییر نمی نماید‬ ‫الف) کم می شود‬
‫‪ .8‬تعداد تصادمات ذرات با غلظت مواد تعامل کننده رابطه ‪.....‬؟‬
‫د) پارابولی‬ ‫ج) منحنی دارد‬ ‫ب)مستقیم دارد‬ ‫الف) معکوس دارد‬
‫‪.9‬کدام یکی از کمیات زیر واحد سرعت را افاده می کند؟‬

‫‪129‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑡𝑖𝐿∙𝑐𝑒𝑠‬ ‫𝑡𝑖𝐿∙𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑐𝑒𝑠∙𝑙𝑜𝑚‬
‫د)‬ ‫ج)‬ ‫ب)‬ ‫الف)‬
‫𝑐𝑒𝑠∙𝑡𝑖𝐿‬ ‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑐𝑒𝑠‬ ‫𝑡𝑖𝐿‬

‫‪ .10‬کتلست های غیر متجانس با مواد تعامل کننده چند فازرا تشکیل میدهد؟‬
‫د)هیچ فاز را تشکیل نمیدهد‬ ‫ج) بیش از یک فاز‬ ‫ب) سه فاز‬ ‫الف) یک فاز‬
‫‪ .11‬تعامل درکدام فاز بیشتر صورت میگردد؟‬
‫د) هر سه فاز‬ ‫ج)فاز جامد‬ ‫ب) فاز مایع‬ ‫الف) فاز گاز‬
‫‪ .12‬کتلست ها با سرعت تعامل کیمیاوی رابطه ‪......‬؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ندارد‬ ‫ب) مسبتقیم دارد‬ ‫الف) معکوس دارد‬
‫‪ .13‬در معادله (𝑝 ∙ 𝑓 ∙ 𝑧 = 𝐾 ‪ )𝑧,‬نمایانگر چیست؟‬
‫د) سمت گیری ذرات‬ ‫ج) غلظت مواد تعامل کننده‬ ‫ب) ثابت سرعت‬ ‫الف) تعداد تصادم ذرات‬

‫حل مسائل‬
‫‪ . 1‬سرعت تعامل یک ماده عبارت از حاصل تقسیم غلظت بر زمان تعامل میباشد و میتواند یک کمیت با‬
‫عالیم مثبت و منفی باشد طوریکه مواد تعامل کننده سرعت منفی و مواد محصول سرعت را دارا اند‪ .‬بناء‬
‫]𝐴[∆‬
‫‪𝑉=+‬‬ ‫الف)‬
‫𝑡∆‬

‫‪ .2‬سرعت متوسط یک ماده عبارت از تغییرات غلظت بر زمان بوده و بدلیلی که ماده مد نظر از جمله‬
‫مواد تعامل کننده میباشد عالمه منفی را اخذ مینماید‪.‬‬
‫]𝑙𝐶 ‪∆[𝐶4 𝐻9‬‬
‫‪𝑉 =′ −‬‬ ‫الف)‬
‫𝑡∆‬

‫‪ .3‬معادله سرعت نشان دهنده رابطه بین غلظت و سرعت است‪ .‬جواب درست ب است‪.‬‬
‫( 𝑍𝑐 →‪)aX+bY‬‬
‫𝑛]𝑌[ 𝑚]𝑋[𝐾 = 𝑉)‬
‫‪.4‬درجه تعامل یا به عبارت دیگر ترتیب تعامل عبارت است از حاصل جمع توانهای غلظت مواد در معادله‬
‫سرعت تعامل‪ .‬نظر به معادله ذکرشده در سوال‪ ،‬جواب درست عبارت است از‬
‫‪m +n‬‬
‫‪. 5‬با افزایش فشار یک محیط غلظت افزایش یافته ودر اثر ازدیاد غلظت‪ ،‬سرعت نیز ازدیاد میابد‪ .‬جواب‬
‫درست ب است‪.‬‬

‫‪130‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .6‬درجه تعامل یا به عبارت دیگر ترتیب تعامل عبارت است از حاصل جمع توانهای غلظت مواد‬
‫درمعادله سرعت تعامل‪ .‬نظر به معادله ( ‪)𝑉 = 𝐾[𝐴][𝐵]2‬‬
‫) جواب ج درست است‪.‬‬
‫‪ . 7‬کاهش سایز ذرات و افزایش سطح تماس سبب افزایش سرعت یک تعامل میگردند‪ .‬جواب ج درست‬
‫است‪.‬‬
‫‪ .8‬افزایش غلظت مواد به مفهوم ازدیاد تعداد ذرات و افزایش تعداد ذرات و افزایش تعداد ذرات بمفهوم‬
‫افزایش تعداد تصادمات است‪ .‬پس نوع رابطه مستقیم است‪.‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑟𝑎𝑙𝑜𝑚‬
‫) نیز نوشته میگردد‪.‬جواب د درست است‪.‬‬ ‫) بوده که به حالت (‬ ‫‪ .9‬واحد سرعت تعامل (‬
‫𝑐𝑒𝑠∙𝑡𝑖𝑙‬ ‫𝑐𝑒𝑠‬

‫‪ .10‬کتلست های غیر متجانس با مواد تعامل کننده بیشتر از یک فاز را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫‪ . 11‬با افزایش سطح تماس سرعت تعامل نیز افزایش میابد‪ .‬گازات دارای بیشترین سطح تماس اند‪ .‬پس‬
‫درفاز گاز تعامل با سرعت بیشتری انجام میشود‪.‬‬
‫‪ .12‬کتلست ها با تعامل رابطه دارند و سبب افزایش آن میگر دند‪.‬‬
‫‪ )𝐾 = 𝑧 ∙ 𝑓 ∙ 𝑝( .13‬درین فورمول (‪ )K‬ثابت سرعت‪ )z( ،‬تعداد تصادمات‪ )f( ،‬کسری از ذرات تصادم‬
‫کننده ( با انرژی کافی )‪ )p( ،‬ضریب سمت گیری مناسب‪ .‬جواب درست الف میباشد‬

‫تمرین ‪9‬‬
‫‪ .1‬کینیتک کیمیاوی سرعت و ‪ ........‬تعامالت کیمیاوی را تحت مطالعه قرار میدهد‪.‬‬
‫د) فشار‬ ‫ج) حرارت‬ ‫ب) انرژی‬ ‫الف) میخانیکیت‬
‫‪ .2‬عوامل موثر در سرعت تعامالت عبارت است از‪:‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) غلظت مواد اولیه و حرارت‬ ‫ب) محصوالت‬ ‫الف) ماهیت مواد اولیه‬
‫‪ .3‬ازدیاد غلظت مواد تعامل کننده باعث ‪ ..........‬سرعت تعامل می گردد؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ازدیاد‬ ‫ب) تساوی‬ ‫الف) کمی‬
‫‪ .4‬تصادم های ذرات کدام یک از برتری های ذیل را دارا است؟‬
‫الف) تعداد تصادم ها باید زیاد باشد‬
‫ب) سمت گیری ذرات باید معین باشد‬
‫ج) انرژی ذرات هنگام برخورد باید زیاد باشد‬
‫د) تمام جوابات درصحت دارد‬

‫‪131‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .5‬پروسه که تعامل تحت آن انجام میشود‪ ،‬بنام ‪.......‬عامل یاد میگردد‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) میخانیکیت‬ ‫ب) تغییر‬ ‫الف) سرعت‬
‫‪ .6‬کتلست ها دریک مرحله تعامل بمصرف رسیده و در مرحله دیگر تعامل ‪........‬‬
‫د) تغییر مینماید‬ ‫ج) ازبین میرود‬ ‫ب) دوباره تشکیل میگردند‬ ‫الف) مصرف میگردند‬
‫‪ .7‬کتلست های متجانس به شکل ‪ ...........‬با مواد اولیه موجود بوده میتواند‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف و ب هر دو‬ ‫ب) مخلوط غیر متجانس‬ ‫الف)محلول ها‬
‫‪ .8‬برای اندازه گیری سرعت تعامالت بطی از کدام دستگاه استفاده میگردد؟‬
‫د) سپکترفوتومتر‬ ‫ج) حجره الکتریکی‬ ‫ب) کروماتو گراف‬ ‫الف) سپکترومتر‬
‫‪ .9‬نظریه تصادم ذرات برای موادی صدق مینماید که ساده بوده و در فاز ‪.........‬قرار دارد‪.‬‬
‫د) گازی‬ ‫ج) مخلوط‬ ‫ب) مایع‬ ‫الف) جامد‬
‫‪ .10‬معادله سرعت نسبی تعامل ذیل کدام است‪2𝐶2 𝐻2 + 7𝑂2 → 4𝐶𝑂2 + 6𝐻2 𝑂:‬‬
‫‪−𝑉𝐶2 𝐻2‬‬ ‫‪′−𝑉𝑂2‬‬ ‫‪+𝑉𝐶𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪+𝑉𝐻2‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫الف)‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪𝑉𝐶2 𝐻2‬‬ ‫‪𝑉𝑂2‬‬ ‫‪+𝑉𝐶𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪−𝑉𝐻2‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ب)‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪−𝑉𝐶2 𝐻2‬‬ ‫‪′−𝑉𝑂2‬‬ ‫‪+𝑉𝐶𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪+𝑉𝐻2‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫ج)‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪−𝑉𝐶2 𝐻2‬‬ ‫‪′−𝑉𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪+𝑉𝐻2‬‬ ‫‪+𝑉𝑂2‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫د)‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬

‫د) حرکت دایروی‬
‫د) ضریب ارهینوس‬
‫ج) سرعت و حرارت‬
‫‪ .11‬در نظریه تصادم ذرات کدام حرکت ذرات در نظر گرفته شده است؟‬
‫ج) حرکت انتقالی‬ ‫ب) حرکت عبوری‬ ‫الف)حرکت اهتزازی‬
‫𝑎𝐸‬
‫]𝑇𝑅[‬
‫𝑒𝐴 = 𝐾) پارامتر (‪ )A‬کدام کمیت را افاده میکند؟‬ ‫‪ .12‬در معادله (‬
‫ج) ثابت سرعت‬ ‫ب) انرژی فعالسازی‬ ‫الف) ثابت گازات‬
‫𝑎𝐸‬
‫]𝑇𝑅[‬
‫𝑒𝐴 = 𝐾) رابطه بین کدام کمیت را نشان میدهد؟‬ ‫‪ .13‬معادله (‬
‫ب) حرارت وغلظت‬ ‫الف) سرعت وغلظت‬
‫د) انرژی فعالسازی وسرعت‬

‫فصل دهم‬
‫‪132‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تعادل کیمیاوی‬
‫اکثر تعامالت کیمیاوی رجعی ( برگشت پذیر) بوده در عین وقت به دو سمت مخالف جریان دارد‪ .‬یعنی‬
‫محصوالت تعامل‪ ،‬بعد از گذشت زمان معین دوباره بین خود تعامل نموده و در نتیجه مواد اولی را تشکیل‬
‫میدهند‪.‬‬
‫عامل رجعی را به شکل نیز دو طرفه نشان میدهیم )⇄( یک تعامل رجعی به دو جز تقسیم شده میتواند‪:‬‬
‫الف) تعامل تبدیل شدن مواد اولیه به محصول‬
‫ب) تعامل برگشتی تبدیل شدن مواد محصول به مواد اولیه‬
‫بطور مثال تعامل رجعی ذیل را به دو تعامل رفت و برگشت تجزیه میکنیم‪:‬‬
‫‪𝑁2 + 𝑂2‬‬ ‫‪2NO‬‬
‫𝑑𝑟𝑜𝑤𝑟𝑜𝐹‬
‫→ ‪𝑁2 + 𝑂2‬‬ ‫‪2NO‬‬
‫𝑒𝑠𝑟𝑒𝑣𝑒𝑅‬
‫→ ‪2NO‬‬ ‫‪𝑁2 + 𝑂2‬‬
‫پدیده برگشت پذیری (رجعی بودن) یک تعامل بصورت جریان داشته و زمانی که سرعت قسمت رفت و‬
‫برگشت مساوی گردد حالت تعادل به وجود میاید‪.‬‬
‫تعادالت دینامیکی‬
‫تعادالت رجعی را بنام تعادالت دینامیکی نیز یاد می کنند چرا که از تساوی سرعت ها بدست میاید‪.‬‬
‫درتعامالت دینامیکی سرعت تعامالت رفت وبرگشت بررسی میگردد‪ ،‬درصورت مساوی شدن سرعت‬
‫هردو سمت تعامل تعادل حاصل می گردد‪.‬‬
‫حالت تعادل( 𝑒𝑠𝑟𝑒𝑣𝑒𝑅𝑉 = 𝑑𝑟𝑜𝑤𝑟𝑜𝐹𝑉)‬
‫)‪))𝐻2 𝑂(1‬‬ ‫‪ .1‬تعادل فزیکی‪ :‬مثالً‪𝐻2 𝑂(𝑔) ( :‬‬
‫‪)𝑁2 + 𝑂2‬‬ ‫‪ .2‬تعادل کیمیاوی‪ :‬مثالً‪2NO( :‬‬
‫‪𝑁2 + 𝐻2‬‬ ‫‪2𝑁𝐻3‬‬
‫قانون عمل کتله و تعادل‬
‫ساینس دان ها کشور سکندینا هریک گولدبرگ وواک قاعده عمومی را در مورد تاثیر غلظت در تعامالت‬
‫رجعی و استقرار حالت تعادل فورمول بندی نمودند‪ .‬این قاعده بنام قاعده عمل کتله ویا قانون تعادل مسما‬
‫گردیده است‪ .‬این قاعده عبارت است از‪:‬‬

‫‪133‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫سرعت یکی از اجزای تعامل کننده مستقیما ً متناسب به کتله فعال آن بوده و سرعت یک تعادل کیمیاوی‬
‫مستقیما ً متناسب به حاصل ضرب کتله های اجزای تعامل کننده است‪ .‬منظور از اصطالح کتله فعال عبارت‬
‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑙𝑜𝑚‬
‫) است‪.‬‬ ‫‪,‬‬ ‫از غلظت برحسب (‬
‫𝑡𝑖𝑙‬ ‫‪𝑑𝑚3‬‬

‫بطور مثال‪ :‬کتله فعال ( ‪ )4𝑔𝑟𝐻2‬عبارت از ( ‪ )2𝑚𝑜𝑙𝐻2‬است که غلظت آن را نشان میدهد واین غلظت‬
‫توسط (]𝑡𝑖𝑙‪ )[𝐻2 ] = [𝑚𝑜𝑙⁄‬نشان میدهند‪.‬‬

‫ثابت تعادل ( 𝒄𝑲)‬

‫ثابت تعادل عبارت است از نسبت سرعت تعامل رفت برگشت و یا نسبت حاصل ضرب غلظت های تعادلی‬
‫محصولی تعامل بر حاصل ضرب غلظت های تعادلی مواد تعامل کننده دریک درجه حرارت معین را‬
‫ثابت تعادل گویند‪ .‬ثابت تعادل را با ( 𝒄𝑲) نمایش میدهند‪.‬‬
‫مثال‪ :‬برای تعامل ذیل تعادل آن را دریابید‬
‫)𝑔(‪𝑋2(𝑔) + 𝑌2‬‬ ‫)𝑔(𝑌𝑋‪2‬‬
‫𝑒𝑠𝑟𝑒𝑣𝑒𝑅𝑉 = 𝑑𝑟𝑜𝑤𝑟𝑜𝐹𝑉‬
‫‪𝐾𝑓 [𝑋2 ][𝑌2 ] = 𝐾𝑟 [𝑋𝑌]2‬‬
‫𝑓𝐾‬ ‫‪[𝑋𝑌]2‬‬
‫=‬ ‫𝒄𝑲 =‬
‫] ‪𝐾𝑟 [𝑋2 ][𝑌2‬‬
‫نوت‪ :‬زمانی که ثابت تعادل یک معادله رجعی را دریافت میکنیم فقط درمعادله ماده های که در فاز گازی‬
‫(‪ )g‬ومنحل درآب(‪ )aq‬باشند را درنظر میگیریم‪ .‬همچنین در نظر داشته باشید که فقط غلظت های تعادلی‬
‫(غلظت ماده در لحظه تعادل) را در معادله قرار میدهیم‪.‬‬
‫𝑚]𝑡𝑐𝑢𝑑𝑜𝑟𝑝[‬
‫= 𝑐𝐾‬
‫𝑛]𝑡𝑛𝑎𝑡𝑐𝑎𝑒𝑅[‬

‫(‪ :)Kc‬ثابت تعادل‬

‫(‪ :)product‬محصول تعامل‬
‫(‪ :)Reactant‬مواد تعامل کننده‬
‫ثابت تعادل معادله ذیل را بنویسید‬
‫‪)mA+nB‬‬ ‫( ‪aC+bD‬‬
‫‪Reactant‬‬ ‫‪product‬‬

‫‪134‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑎‬ ‫𝑏‬
‫]𝐷[ ]𝐶[‬
‫= 𝑐𝐾‬
‫𝑛]𝐵[ 𝑚]𝐴[‬
‫ثابت تعادل یک کمیت بدون واحد میباشد‪.‬‬
‫ثابت تعادل با قیمت های باال به مفهوم اینست که تعامل در شرایط عادی صورت گرفته و مقدار مواد‬
‫محصول بیشتر از مواد اولیه میباشد‪ ،‬همچنین ثابت تعادل با قیمت های پایین بیانگر آنست که تعامل در‬
‫شرایط عادی صورت نگرفته و مقدار مواد اولیه بیشتر از مواد محصول است‪.‬‬
‫مثال ها‪ :‬معادالت ثابت تعادل را برای تعامالت ذیل تحریر دارید‪.‬‬
‫‪ .1‬ثابت سرعت برای تعامل رفت دریک سیستم تعامل رجعی ( ‪ )6 ∙ 1013‬و ثابت برگشت برای آن‬
‫تعامل ( ‪)1,7 ∙ 1012‬میباشد‪ .‬ثابت تعادل آن را دریابید‪.‬‬
‫𝑓𝐾‬ ‫‪6 ∙ 1013‬‬
‫= 𝑐𝐾‬ ‫=‬ ‫‪= 35,5‬‬
‫‪𝐾𝑟 1,7 ∙ 1012‬‬
‫‪ .2‬اگر غلظت های تعادلی درتعامل ذیل بترتیب از طرف چپ (‪ )0.6 , 0.4 , 0,2‬باشد‪ ،‬ثابت تعادل آنرا‬
‫دریافت نمایید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫)𝑔(𝑆 ‪𝐻2‬‬ ‫)𝑔(𝑆 ‪𝐻2(𝑔) +‬‬
‫)𝑔(𝑆 ‪𝐻2‬‬ ‫)𝑔(𝑆 ‪𝐻2(𝑔) +‬‬
‫)‪[𝑆][𝐻2 ] (0,4)(0,6‬‬
‫= 𝑐𝐾‬ ‫=‬ ‫‪= 1,2‬‬
‫]𝑆 ‪[𝐻2‬‬ ‫)‪(0,2‬‬
‫)𝑔(𝐵‪ 0,49 ) 𝐴(𝑆) + 2‬میباشد‪ .‬اگر در لحظه تعادل‬ ‫‪ .3‬ثابت تعادل برای تعامل ( )𝑔(𝐶‪2‬‬
‫مقدار (‪ )0,2 A‬مول و مقدار (‪ )0,8 B‬مول باشد‪ ،‬غلظت (‪ )C‬را دریافت نمایید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝐾𝑐 = 0,49‬‬
‫‪[𝐶]2‬‬ ‫‪[𝐶]2‬‬
‫𝑀‪[𝐴] = 0,2‬‬ ‫= 𝑐𝐾‬ ‫‪= 0,49‬‬ ‫‪=> [𝐶 ] = 0,56‬‬
‫‪[𝐵]2‬‬ ‫‪[0,8]2‬‬

‫𝑀‪[𝐵] = 0,8‬‬
‫?= ] 𝐶[‬
‫)𝑔(‪ )𝑋2(𝑔) + 𝑌2‬بایک مولر ( ‪ )𝑋2‬ویک مولر( ‪ )𝑌2‬شروع میگردد‪ .‬اگر‬ ‫‪ .4‬تعامل ( )𝑔(𝑌𝑋‪2‬‬
‫درلحظه تعادل مقدار (‪ 1,6 )XY‬مولر باشد‪ ،‬پس ثابت تعادل درسیستم چند خواهد بود‪.‬‬

‫‪135‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑟𝑎𝑙𝑜𝑚‪𝑋2(𝑠𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒𝑟) = 1‬‬
‫𝑟𝑎𝑙𝑜𝑚‪𝑌2(𝑠𝑡𝑎𝑟𝑡𝑒𝑟) = 1‬‬
‫𝑟𝑎𝑙𝑜𝑚 ‪𝑋𝑌2(𝑒𝑞𝑢𝑖𝑙𝑖𝑏𝑟𝑖𝑢𝑚) = 1,6‬‬
‫?= 𝑐𝐾‬
‫)𝑔(‪𝑋2(𝑔) + 𝑌2‬‬ ‫)𝑔(𝑌𝑋‪2‬‬
‫‪start‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪change‬‬ ‫‪-0,8‬‬ ‫‪‘-0,8‬‬ ‫‪+1,6‬‬
‫𝑚𝑢𝑖𝑟𝑏𝑖𝑙𝑖𝑢𝑞𝑒‬ ‫‪0,2‬‬ ‫‪0,2‬‬ ‫‪1,6‬‬
‫‪[𝐴𝐵]2‬‬ ‫‪(1.6)2‬‬
‫= 𝑐𝐾‬ ‫=‬ ‫‪= 64‬‬
‫)‪[𝐴][𝐵] (0.2)(0,2‬‬
‫خرج قسمت تعامل ( 𝑐𝑄)‬
‫خارج قسمت تعامل یکی از کمیت هایی که توسط آن در یک زمان مشخص میتوان جهت یک تعامل رجعی‬
‫را تعین نمود‪ .‬فورمول خارج قسمت تعامل دقیقا ً با ثابت تعادل یکسان بوده اما در ثابت تعادل غلظت های‬
‫تعادلی(غلظت های مواد در لحظه تعادل) استفاده میگردد‪ ،‬حال آنکه در خارج قسمت تعامل این شرط‬
‫وجود نداشته و غلظت های مواد را در هر لحظه ازتعامل در فورمول قرار داده میتوانید‪.‬‬
‫( 𝑐𝐾<‪ )Q‬سرعت برگشت < سرعت رفت‬
‫( 𝑐𝐾 > ‪ Q‬سرعت برگشت > سرعت رفت‬
‫( 𝑐𝐾 = 𝑄) سرعت برگشت = سرعت رفت‬
‫عوامل مؤثر درتعادل کیمیاوی‬
‫قبالً دانستیم ک ه درتعادل کیمیاوی سرعت رفت و برگشت یک تعادل رجعی باهم مساوی شده و غلظت‬
‫تعامل کننده و محصول تعامل ثابت بمانند‪ .‬این مساوی سرعت ها و ثابت غلظت تا زمانی پابرجا است که‬
‫کدام عوامل خارجی تعادل را برهم نزند‪.‬‬
‫این عومل مؤثر درتعادل کیمیاو عبارت است از‪:‬‬
‫تغییرات غلظت‬ ‫‪.1‬‬
‫فشار‬ ‫‪.2‬‬
‫حرارت‬ ‫‪.3‬‬
‫کتلست ها‬ ‫‪.4‬‬
‫‪136‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تعادل دربرابر تغییر غلظت از خود عکس العمل نشان میدهد‪ ،‬به این ترتیب اگرکدام عاملی موجب برهم‬
‫زدن حالت تعادلی یک سیستم شود‪ ،‬سیستم در جهتی جابجا می شود که با عمل مزاحم مقابله کرده و اثر‬
‫آن را بر طرف و یا تقلیل دهد‪ .‬بدین ترتیب در سیستم یاد شده یک تعادل جدید بر قرار میشود‪.‬این توضیح‬
‫وتوجیه را نخستین بارلی شاتلیه‪ ،‬کیمیادان مشهور فرانسوی بیان کرد‪ .‬امروز به نام (اصل لی شاتلیه ) یاد‬
‫میگردد‪.‬‬
‫تاثیر تغییرات غلظت‪ :‬بخاطراینکه تاثیرات غلظت را بدانیم مثال زیر بررسی میکنیم‪.‬‬
‫)𝑔(‪2𝑆𝑂2(𝑔) + 𝑂2(𝑔) → 2𝑆𝑂3‬‬
‫هرگاه غلظت یکی ازاجزای تعامل کننده را کم ویا زیاد نمایم تعادل کیمیاوی را برهم میزند‪ .‬اگر غلظت‬
‫زیاد شود سرعت تعامل زیاد می شود‪ ،‬اگر غلظت کم شود سرعت تعامل نیز کم می شود‪ .‬در اثر این تغییر‬
‫غلظت تعامالت رجعی‪ ،‬تعادل کیمیاوی جدید استقرار می یاید‪.‬‬
‫مثال‪ :1‬مخلوط گازات ( ‪ ) 𝑁𝑂 , 𝑂2 , 𝑁2‬دریک ظرف یک لیتر به درجه حرارت ثابت با غلظت های‬
‫ذیل در حالت تعادل است‪.‬‬
‫‪𝑛𝑁2 = 4𝑚𝑜𝑙 , 𝑛𝑜2 = 1𝑚𝑜𝑙 ,‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪𝑛𝑁𝑂 = 4‬‬
‫هر گاه (‪)3mol‬گاز ( ‪ )𝑂2‬درمخلوط عالوه گردد‪ ،‬بعد از مدتی تعادل جدید بر قرار می شود‬
‫)𝑔(‪𝑁2(𝑔) + 𝑂2‬‬ ‫)𝑔(𝑂𝑁‪2‬‬
‫حل‪:‬نخست قیمت ثابت تعادل ( 𝑐𝐾 ) درشرایط حاکم بر تعادل محاسبه می گردد چون حجم محفظه تعامل‬
‫(‪ )1lit‬است‪.‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫= ‪𝑀𝑁2‬‬ ‫‪=4‬‬ ‫= ‪𝑀𝑂2‬‬ ‫‪=3‬‬ ‫= 𝑂𝑁𝑀‬ ‫‪=4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪[𝑁𝑂2 ]2‬‬ ‫‪42‬‬
‫= 𝐶𝐾‬ ‫=‬ ‫‪= 4 => 𝐾𝐶 = 4‬‬
‫‪[𝑁2 ][𝑂2 ] 4 × 1‬‬
‫)𝑔(‪𝑁2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫)𝑔(‪𝑂2‬‬ ‫)𝑔(𝑂𝑁‪2‬‬
‫‪4molar‬‬ ‫‪1molar‬‬ ‫‪4molar‬‬
‫تعادل اولی‪:‬‬
‫‪+3mol‬‬
‫اثر گذار‬
‫‪ :‬تغییر‬ ‫‪‘-x‬‬ ‫‪‘-x‬‬ ‫‪+2 x‬‬
‫‪ : (4-x)molar (1+3’-x)molar (4+2x)molar‬تعادل جدید‬

‫‪137‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑥‪[4 + 2‬‬ ‫‪]2‬‬
‫𝑥‪4 + 2‬‬
‫‪𝐾𝐶 = ′‬‬ ‫‪=> 4 = ′‬‬ ‫‪=> 𝑥 = 1‬‬
‫] 𝑥 ‪[4 − 𝑥 ][4 −‬‬ ‫𝑥‪4 −‬‬

‫‪(4 + 2𝑥 )2‬‬ ‫𝑥‪4 + 2‬‬

‫‪√4 = √ ′‬‬ ‫>=‬ ‫‪2‬‬ ‫=‬ ‫‪=> 𝑥 = 1‬‬
‫‪(4 − 𝑥)2‬‬ ‫𝑥 ‪4′ −‬‬

‫𝑙𝑜𝑚‪=> 𝑛𝑁2 = 4 + 2𝑥 = 4 + 2 ∙ 1 = 6‬‬

‫‪ :2‬تاثیر فشار یا تغییر حجم‬
‫هر گاه درگازات فشار زیاد شود حجم آنها کاهش می یابد‪ .‬درتعادل کیمیاوی نیز اجزای تعامل کننده و‬
‫حاصل تعامل‪ ،‬گازات باشند با تغییر فشار‪ ،‬حجم و غلظت نیز تغییر میکند‪ .‬هرگاه درتعامالت گازات‪،‬‬
‫ازمقدار فشار وارده کاسته شود‪ ،‬تعامل به سمتی تغییر جهت میدهد که ضریب مول گاز درهمان سمت‬
‫معادله کیمیاوی بیشتر باشد‪.‬‬
‫‪2𝑁𝑂2‬‬ ‫‪𝑁2 𝑂4‬‬ ‫مثال‪:‬‬
‫درمعادله فوق اگرفشاربیشتر شود تعادل به سمت ( ‪ )𝑁2 𝑂4‬بیشتر تغییر جهت میدهد‪ .‬اگر فشارکمتر شود‬
‫تعادل به سمت ( ‪ )𝑁𝑂2‬بیشتر تغییر جهت میدهد‪.‬‬
‫نوت‪ :‬در تعامالت تعادلی غیر متجانس تغییر حجم از طریق محاسبه و مقایسه تعداد مول های گازات شامل‬
‫در دو طرف معادله صورت میگرد‪.‬‬
‫)𝑔(𝑂𝐶 ‪𝐹𝑒𝑂(𝑠) +‬‬ ‫)𝑔(‪𝐹𝑒(𝑠) + 𝐶𝑂2‬‬
‫تعامل تعادلی فوق با تغییر حجم وفشار متاثرنمی شود‪ .‬زیرا تعداد مول های گازات در هردو طرف معادله‬
‫با هم مساوی اند‪ .‬تغییرات وازده در اثر فشار باالی حجم سیستم های که تنها ازمایعات و جامدات تشکیل‬
‫شده باشند درست صورت نمی گرد‪ .‬زیرا تغییر حجم دراین نوع سیستم ها بسیار کوچک است‪.‬‬
‫مثال‪ :‬معادله تعادلی کیمیاوی ذیل را در نظر بگیرید‪.‬‬
‫)𝑔(‪2𝑆𝑂2(𝑔) + 𝑂2(𝑔) → 2𝑆𝑂3‬‬
‫دراین معادله مقدار هریک از گازات عبارت از‪ ) , 0,1𝑚𝑜𝑙𝑂2 0,2𝑚𝑜𝑙𝑆𝑂2 ( :‬و ( ‪))0,3𝑚𝑜𝑙𝑆𝑂2‬‬
‫دریک ظرف یک لیتره می باشد‪.‬‬
‫هرگاه حجم ظرف حاوی گازات فوق در حرارت فوق افزایش یابد و تعادل جدید بر قرار گردیده و به‬
‫مقدار( ‪ )0,3𝑚𝑜𝑙(𝑆𝑂2‬درظرف تعادل مشاهده می شود‪.‬‬
‫حل‪ :‬نخست تعامل با درنظر داشت حالت اول تعادل محاسبه می گردد‪.‬‬
‫‪[𝑆𝑂3 ]2‬‬ ‫‪[0,2]2‬‬
‫= 𝑐𝐾‬ ‫=‬ ‫‪=> 𝐾𝐶 = 10‬‬
‫]‪[𝑆𝑂2 ]2 [𝑂2 ] [0,2]2 [0,1‬‬

‫‪138‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪.3‬تاثیر حرارت‬
‫تعامل فوق از سمت چپ به راست اگزوترمیک و ازسمت راست به چپ اندوترمیک است‪ .‬بصورت عموم‬
‫با افزایش حرارت جریان تعامل به سمت اگزوترمیک ودر صورت کاهش حرارت به سمت اندوترمیک‬
‫انتقال میکند‪.‬‬
‫درتعامل باال با افزایش حرارت جریان تعامل ازراست به چپ انتقال میکند‪.‬‬
‫‪ .4‬تاثیر کتلست ها ‪ :‬کتلست ها سرعت تعامل را به دو جهت یکسان تغییر میدهد‪ ،‬بنا ًء تعادل کیمیاوی در‬
‫هر دو جهت ثابت بوده استقرار خود راحفظ میکند‪ .‬پس موجودیت کتلست ها تعادل را مختل نمی سازد‪.‬‬
‫فقط تعامالت رابه کم ترین زمان به تعادل می آورد‪.‬‬
‫تعادل آیونی‬
‫اکثر تیزاب ها‪ ،‬قلوی ها و نمک ها در محیط آبی تعامل می نمایند‪ .‬در محیط آبی این مرکبات به آیون ها‬
‫پارچه شده که بین آنها عمل متقابل کیمیاوی موجب چنین تعامالت میشود‪ ،‬این تعامالت معموالً رجعی بوده‬
‫و حالت تعادل دراین نوع تعامالت به سرعت برقرار می گردد‪ ،‬اما باید بدانیم که تعادل آیونی از قاعده‬
‫عام تعادالت کیمیاوی پیروی می کند‪.‬‬
‫تولید آیون ها در آب‪ :‬آب یک ماده دارای خاصیت امفوتریک (دوگانه ) بوده‪ ،‬هم خاصیت القلی( ‪)Base‬‬
‫و هم خاصیت تیزابی (‪ ) Acid‬دارد‪ .‬نظر به این خصوصیت مالیکولی های آب در بین عمل متقابل‬
‫کیمیاوی را انجام داده وباعث آیونایزیشن خودبخودی (‪ )Auto Ionization‬آب میگردد‪.‬‬
‫‪+‬‬
‫)𝑙(𝑂 ‪𝐻2 𝑂(𝑙) + 𝐻2‬‬ ‫)𝑞𝑎(𝑂 ‪𝑂𝐻 ′− (𝑎𝑞) + 𝐻3‬‬
‫‪Base‬‬ ‫‪Acid‬‬
‫‪𝐻3 𝑂+ = 𝐻 +‬‬
‫] ‪𝐾𝐶 = 𝐾𝑤 = [𝑂𝐻 ′− ][𝐻3 𝑂+‬‬
‫ثابت تعادل ( 𝑤𝐾) را به نام ثابت حاصل ضرب غلظت آیونی آب یاد می نمایند که در حرارت معین آیون‬
‫های ( ‪ )𝐻 +‬و( ‪ )𝑂𝐻 ′−‬به دست می آید‪.‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫𝑙𝑜𝑚‬
‫‪ [𝐻 + ] = 10′−7‬و‬ ‫‪ )55,5‬تفکیک شده ودر نتیجه (‬ ‫به حرارت (℃‪ )25‬یک لیتر آب(‬
‫𝐿‬ ‫𝐿‬
‫𝑙𝑜𝑚‬
‫‪ )[𝑂𝐻 ′− ] = 10′−7‬حاصل می گردد‪ ،‬پس ‪𝐾𝑤 = [𝐻 + ][𝑂𝐻 ′− ] = 10′−7 × 10′−7 =( :‬‬
‫𝐿‬
‫‪′−14‬‬
‫‪)10‬‬
‫اگر (] ‪ )[𝐻 + ] > [𝑂𝐻 ′−‬باشد محیط تیزابی واگر(] ‪ )[𝐻 + ] < [𝑂𝐻 ′−‬باشد محیط القلی است‪.‬‬
‫مثال‪ :1‬اگر ( ‪ )[𝐻 + ] = 10−6‬باشد‪ ،‬غلظت آیون (] ‪ )[𝑂𝐻 ′−‬را دریافت نمایئد‪.‬‬
‫حل‪:‬‬

‫‪139‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪+‬‬ ‫‪−6‬‬
‫‪[𝐻 ] = 10‬‬
‫محیط تیزابی است‬ ‫‪[𝑂𝐻 ′− ] = 10−8‬‬

‫ثابت آیونایزیشن‪ :‬قانون عمل کتله صرف باالی تعامالت مالیکولی نه بلکه باالی تعامالت آیونی نیز قابل‬
‫تطبیق است‪ ،‬طوریکه افاده ثابت تعادل درتعادل آیونی به نام ثابت آیونایزیشن (‪)Ionization canstant‬‬
‫یاد می شود‪ .‬بنابراین ثابت آیونایزیشن تیزاب ها به ( 𝑎𝐾) و قلوی ها ( 𝑏𝐾) افاده می شود‪ .‬ثابت آیونایزیشن‬
‫برای تیزاب سرکه ( 𝐻𝑂𝑂 ‪ )𝐶𝐻3‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‪ :1‬افاده ثابت آیونایزیشن را برای محلول اسیتیک اسید تحریر دارید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫)𝑞𝑎(𝐻𝑂𝑂 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫)𝑞𝑎( ‪𝐶𝐻3 𝑂𝑂− + 𝐻 +‬‬
‫] ‪[𝐻 + ][ 𝐶𝐻3 𝑂𝑂−‬‬
‫= 𝑎𝐾‬
‫]𝐻𝑂𝑂 ‪[𝐶𝐻3‬‬
‫به هر اندازه ایکه ثابت آیونایزیشن یک تیزاب زیاد باشد‪ ،‬خواص تیزابیت آن نیز زیاد است‪ ،‬همچنین به‬
‫هر اندازه ایکه ثابت آیونایزیشن یک القلی زیاد باشد‪ ،‬خواص القلی آن نیز زیاد است‪.‬‬
‫مثال‪ :2‬پروپانوییک اسید درمحلول (‪ )0,5‬مولره خویش به اندازه (‪ )0,72‬تفکیک شده است‪ .‬ثابت تفکیک‬
‫تیزاب چند است؟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝛼 = 0,72%‬‬
‫‪Ka‬‬
‫‪𝛼 = 7,2 × 10−3‬‬ ‫√=𝛼‬ ‫‪7,2 × 10−3‬‬
‫𝐶‬ ‫𝑀‬

‫𝑀‪𝐶𝑀 = 0,5‬‬
‫‪Ka‬‬
‫? = ‪Ka‬‬ ‫√ >=‬ ‫‪𝐾𝑎 = 2.6 × 10−5‬‬
‫‪0,5‬‬

‫تاثیر آیون مشترک‬

‫عالوه کردن یک آیون درسیستم که با یکی از آیونهای همان سیستم هم نوع باشد‪ ،‬بنام آیون مشترک یاد‬
‫می گردد‪ .‬غلظت این آیون سبب کاهش غلظت آیونهای دیگر و افزایش (‪ )PH‬محیط میگردد‪.‬‬

‫‪𝐻𝐶2 𝐻3 𝑂2‬‬ ‫‪𝐻 + + 𝐶2 𝐻3 𝑂2−‬‬

‫‪140‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝑁𝑎𝐶2 𝐻3 𝑂2‬‬ ‫‪𝑁𝑎 +‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪𝐶2 𝐻3 𝑂2−‬‬
‫آیون اسیتیت آیون مشترک است که سبب کاهش مقدار آیون سودیم و آیون هایدروجن گردیده و در نتیجه‬
‫(‪ )PH‬را افزایش میدهد‪.‬‬
‫مسائل‬
‫‪ .1‬تعامالت رجعی را در معادالت کیمیاوی به شکل ذیل نشان میدهند‪.‬‬
‫د)هیچکدام‬ ‫ج)⇄‬ ‫ب)←‬ ‫الف) →‬
‫)𝑔(‪)3𝐻2(𝑔) + 𝑁2‬‬ ‫‪ .2‬ثابت تعادل معادله زیر را نشان دهید‪2𝑁𝐻3(𝑔) (.‬‬
‫‪[𝑁𝐻3 ]2‬‬
‫=𝐾‬ ‫‪[𝑁2 ][𝐻2 ]3‬‬
‫الف)‬

‫‪[𝑁𝐻3 ]2‬‬
‫𝑁[ = 𝐾‬ ‫ب)‬
‫] ‪2 ][𝐻2‬‬

‫‪[𝑁𝐻3 ]2‬‬
‫=𝐾‬ ‫‪[𝑁2 ]2 [𝐻2 ]3‬‬
‫ج)‬
‫] ‪[𝑁𝐻3‬‬
‫𝑁[ = 𝐾‬ ‫د)‬
‫] ‪2 ][𝐻2‬‬

‫)𝑔(‪ )2𝑁𝑂2‬هر گاه حجم افزایش یابد تعادل به کدام جهت تغییر می‬ ‫‪ .3‬درمعادله فوق ( ‪𝑁2 𝑂4‬‬
‫نماید؟‬
‫ج) تغییر صورت نمی گیرد‬ ‫ب) به سمت محصول تعامل‬ ‫الف) به سمت تشکیل ( ‪)𝑁𝑂2‬‬
‫د) هر سه غلط اند‬
‫‪ .4‬حاصل ضرب غلظت محصول تعامل برحاصل ضرب غلظت مواد تعامل کننده به حرارت معین بنام‬
‫چی یاد می شود؟‬
‫د) ثابت تعادل‬ ‫ج) تعامل رجعی‬ ‫الف) ضرایب استکیومتری ب) قانون تحفظ کتله‬
‫‪ .5‬عواملیکه موثریکه باعث برهم زدن تعادل در یک تعامل کیمیاوی می گردند عبارت اند از‪:‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) حرارت‬ ‫ب) فشار‬ ‫الف) غلظت‬
‫‪ )2𝑆𝑂2 + 𝑂2‬هرگاه مقدار کمی ( ‪ )𝑆𝑂2‬ویا ( ‪)𝑂2‬‬ ‫‪.6‬معادله فوق را درنظر گرفته ( ‪2𝑆𝑂3‬‬
‫درمخلوط تعادل عالوه گردد سمت تعامل به کدام طرف تغییر می نمایند؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج ) هر دو طریق‬ ‫الف) به سمت تولید محصول ب)به سمت مواد اولیه‬
‫𝑡𝑎𝑒‪ )𝑁2 + 𝑂2 + ℎ‬با ازدیاد حرارت تعامل به کدام سمت تغیر‬ ‫‪ .7‬نظر به معادله فوق( 𝑂𝑁‪2‬‬
‫می کند؟‬

‫‪141‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) هرسه درست‬ ‫ج) تاثیر نمی کند‬ ‫ب) به سمت چپ‬ ‫الف) به سمت راست‬
‫اند‬
‫‪ .8‬در عملیه تشکیل امونیا هر گاه درسیستم حرارت بیشبر داده شود تعادل به کدام سمت تغیر می کند؟‬
‫د) الف وب درست‬ ‫ج) یک عملیه رجعی اند‬ ‫ب) چپ‬ ‫الف) راست‬
‫اند‬
‫‪ .9‬در صنعت گاز نایتروجن را از چی بدست می آورد؟‬
‫د) ب وج درست است‬ ‫ج) هوای مایع‬ ‫ب) تجزیه امونیا‬ ‫الف) ازسنتیز امونیا‬
‫‪ )𝑁2 𝑂4‬معادله فوق نشان دهنده یک تعامل‪....‬؟‬ ‫‪2𝑁𝑂 ( .10‬‬
‫د) الف و ج درست است‬ ‫ج) دوطرفه‬ ‫ب) یکطرفه‬ ‫الف) رجعی اند‬
‫‪ )𝐶𝑂 + 𝑁𝑂2‬ثابت تعادل چند است هر گاه (= 𝑂𝑁‬ ‫‪ .11‬درمعادله فوق ( 𝑂𝑁 ‪𝐶𝑂2 +‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪ 𝐶𝑂 = 0,3𝑚𝑜𝑙 , 𝑁𝑂2 = 0,4𝑚𝑜𝑙 , 𝐶𝑂2 = 0,6𝑚𝑜𝑙 )0,6‬باشد؟‬
‫د) ‪𝐾𝐶 = 5‬‬ ‫ج) ‪𝐾𝐶 = 3‬‬ ‫ب) ‪𝐾𝐶 = 4‬‬ ‫الف) ‪𝐾𝐶 = 2‬‬
‫‪ )𝐻2 + 𝐼2‬نظربه غلظت های داده شده ثابت تعادل چند است(= ‪𝐼2‬‬ ‫‪ .12‬در معادله فوق ( 𝐼𝐻‪→ 2‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐻𝐼 = 0,2𝑚𝑜𝑙 𝐻2 = 0,4𝑚𝑜𝑙 )0,05‬‬
‫د) ‪4‬‬ ‫ج) ‪5‬‬ ‫ب) ‪3‬‬ ‫الف)‪2‬‬
‫‪ .13‬اولین عالمی که امونیا را از تعامل مستقیم هایدروجن و نایتروجن بدست آورد کی بود؟‬
‫د) فرتس هابر‬ ‫ج) هابرفوش‬ ‫ب) میچرایش‬ ‫الف) اوبیک‬
‫‪ .14‬کتلست ها باالی ثابت تعادل تاثیر ‪......‬؟‬
‫د) ندارند‬ ‫ج) متوسط دارند‬ ‫ب) زیاد دارند‬ ‫الف) کم دارند‬

‫حل مسایل‬
‫‪ .1‬تعامالت رجعی یا بعبارت دیگر دو طرفه توسط عالمه ⇄ نمایش داده می شود‪.‬‬
‫‪ .2‬برای نوشتن ثابت تعادل ابتدا مواد حاصل ضرب مواد محصول را به صورت و حاصل ضرب مواد‬
‫)𝑔(‪) 3𝐻2(𝑔) + 𝑁2‬‬ ‫تعامل کننده را به مخرج مینویسیم‪2𝑁𝐻3(𝑔) .‬‬
‫‪[𝑁𝐻3 ]2‬‬
‫=𝐾‬
‫‪[𝑁2 ]2 [𝐻2 ]3‬‬

‫‪142‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .2‬افزایش حجم سبب کاهش فشار گردیده ودر اینصورت جریان تعامل به سمتی منتقل میگردد که‬
‫ضرایب مولی بیشتر داشته باشد یعنی سمت چپ ‪ .‬جواب الف است‪.‬‬
‫)𝑔(‪2𝑁𝑂2‬‬ ‫‪𝑁2 𝑂4‬‬
‫‪ .4‬جواب درست د است‬
‫‪ .5‬هر سه عامل ذکرشده قابلیت تغییر سرعت و تاثیر بر تعادل یک تعامل را دارند‪ .‬جواب د است‪.‬‬
‫‪ .6‬بصورت عموم با عالوه غلظت به هر سمت‪ ،‬تعامل به طرف مقابل جریان خواهد کرد‪ .‬در سوال ذکر‬
‫شده با عالوه غلظت سلفرترای اکساید ویا اکسیجن جهت تعامل به سمت مقابل یعنی تولید سلفر ترای اکساید‬
‫انتقال خواهد کرد‪ .‬جواب درست الف است‪.‬‬
‫‪ .7‬با ازدیاد حرارت جریان تعامل به سمت اگزوترمیک منتقل خواهد شد‪ .‬نظر به تعامل (‪𝑁2 + 𝑂2 +‬‬
‫𝑡𝑎𝑒‪ )ℎ‬سمت چپ اندوترمیک و سمت راست اگزوترمیک است‪ .‬پس جریان به سمت‬ ‫𝑂𝑁‪2‬‬
‫راست دوام پیدا خواهد کرد‪.‬‬
‫‪.8‬تعامل تشکیل امونیا به این ترتیب بوده وبعد ازبررسی معادله متوجه خواهید شد که سمت چپ‬
‫اگزوترمیک و سمت راست اندوترمیک است‪ .‬وبا افزایش حرارت جریان تعامل به سمت چپ تغییرمیکند‪.‬‬
‫‪ . 9‬نایتروجن ازتقطیر تدریجی هوای مایع و از تجزیه امونیا یه نایتروجن وهایدروجن تشکیل میگردد‪.‬‬
‫جواب د درست است‬
‫‪ .10‬با توجه به عالمه معادله متوجه خواهیم شد که تعامل رجعی ویا دوطرفه است‪ .‬جواب د درست است‬
‫‪ .11‬ابتدا ثابت تعادل فورمول بندی کرده و بعدا ً قیمت هر غلظت را قرار میدهیم‪.‬‬
‫] ‪[𝑁𝑂][𝐶𝑂2‬‬ ‫‪0,6 × 0,6‬‬
‫=𝐾‬ ‫=‬ ‫‪=3‬‬
‫‪[𝑁𝑂2 ][𝐶𝑂]3 0,4 × 0,3‬‬

‫‪ .12‬ابتدا ثابت تعادل فورمول بندی کرده و بعدا ً قیمت هر غلظت را قرار میدهیم‬
‫‪[𝐻𝐼]2‬‬ ‫‪0,22‬‬
‫=𝐾‬ ‫=‬ ‫‪=2‬‬
‫‪[𝐻2 ][𝐼2 ] 0,4 × 0,05‬‬
‫‪ .13‬جواب د درست است‬
‫‪ .14‬کتلست باعث افزایش سرعت میگردند ودرتعامالت رجعی سرعت رفت و برگشت را یکسان افزایش‬
‫میدهند درنتیجه تعادل تغییر نمیکند‪ .‬جواب درست د است‪.‬‬

‫تمرین ‪10‬‬

‫‪143‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪3‬‬
‫‪ .1‬مقدار معین ( ‪ )𝑃𝐶𝑙5‬دریک ظرفی که ( 𝑚𝑑‪ )12‬حجم دارد‪ ،‬الی (℃‪ )270‬حرارت داده میشود‪:‬‬
‫)𝑔(‪𝑃𝐶𝑙5‬‬ ‫)𝑔(‪𝑃𝐶𝑙3(𝑔) + 𝐶𝑙2‬‬
‫درظرف درحالت تعادل ( ‪)0,32𝑚𝑜𝑙 𝑃𝐶𝑙3 , 0,21𝑚𝑜𝑙𝑃𝐶𝑙5‬و ( ‪ )0,32𝑚𝑜𝑙 𝐶𝑙2‬وجود دارند‪ .‬ثابت‬
‫تعادل را محاسبه کنید‪.‬‬
‫د) ‪0,08‬‬ ‫ج) ‪0,05‬‬ ‫ب) ‪0.04‬‬ ‫الف) ‪0.02‬‬
‫‪ .2‬حالت تعادل کدام یکی از معادالت فوق در صورت افزایش فشار مجموعی تغییر نمی خورد؟‬
‫)𝑔(‪3𝑂2‬‬ ‫الف) )𝑔(‪2𝑂3‬‬
‫)𝑔(‪𝐻2‬‬ ‫ب) ) )𝑔(𝐼𝐻‪2‬‬
‫)𝑔(‪2𝑆𝑂2(𝑔) + 𝑂2‬‬ ‫ج) ) )𝑔(‪2𝑆𝑂3‬‬
‫)𝑔(‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2(𝑔) + 𝐻2‬‬ ‫د) ‪𝐶𝐻3′ − 𝐶𝐻3′‬‬
‫‪ .3‬یک مول (‪ )HI‬به درجه حرارت ثابت دریک ظرف قرار داده شد‪ .‬بعد از استقرار حالت تعادل دریافتند‬
‫که (‪ )0.1‬مول آیودین در ظرف تشکیل شده است‪ .‬ثابت تعادل را محاسبه کنید‪.‬‬
‫د)‪0.049‬‬ ‫ج) ‪0,036‬‬ ‫ب)‪0,016‬‬ ‫الف) ‪0,025‬‬
‫)𝑔(𝐴‪ )2‬را در نظر بگیرید‪)4mol( .‬از ماده (‪ )A‬به مصرف‬ ‫‪ .4‬تعادل گازی ( )𝑔(𝐶 ‪2𝐵(𝑔) +‬‬
‫رسیده تا به اندازه ( ‪ )C 1mol‬بدست آمده است‪ .‬ثابت تعادل را دریافت نمایید‪:‬‬
‫د) ‪1‬‬ ‫ج) ‪5‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪4‬‬
‫‪ .5‬معادله ثابت تعادل را برای تعامل ذیل بنویسید ‪.‬‬
‫)𝑆(‪2𝐴𝑙2 𝑂3‬‬ ‫)𝑔(‪4𝐴𝑙(𝑠) + 3𝑂2‬‬
‫‪[𝑂2 ]3 [𝐴𝑙]4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪[𝐴𝑙]4‬‬
‫د)‬ ‫ج)‬ ‫ب)‬ ‫الف) ‪[𝑂2 ]3‬‬
‫‪[𝐴𝑙2 𝑂3 ]2‬‬ ‫‪[𝑂2 ]3‬‬ ‫‪[𝐴𝑙2 𝑂3 ]2‬‬

‫)𝑔(‪ )2𝐶𝑂(𝑔) + 𝑂2‬در صورت افزایش حرارت تعیین نمایید‪.‬‬ ‫‪ .6‬جریان معادله ( )𝑔(‪2𝐶𝑂2‬‬
‫ج) تغییر نمیکند‬ ‫ب) به سمت چپ‬ ‫الف) به سمت راست‬
‫د) ابتدا به راست بعدا به چپ‬
‫‪ .6‬فرض نمایید که در محلول ( ‪ )0,03𝑀 𝐻𝑁𝑂3‬ذیل تفکیک (‪ )100‬فیصد صورت گرفته باشد‪،‬‬
‫(‪ )POH‬آنها را محاسبه نمایید‪.‬‬
‫‪log 3 = 0,48‬‬
‫د) ‪1,52‬‬ ‫ج) ‪4,56‬‬ ‫ب) ‪7,24‬‬ ‫الف) ‪10.48‬‬

‫‪144‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .8‬با کاهش حرارت چه تغییر بوجود میاید‪.‬‬
‫)𝑔(‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑒𝑣𝑖𝑡𝑎𝑔𝑒𝑛 = 𝐻∆ ‪𝐶𝐻3′ − 𝐶𝐻3 ,‬‬
‫الف) مقدار بیشترین ازحاصل تولید میگردد‬
‫ب) مقدار بیشترین ازهایدروجن تولید میگردد‬
‫ج) مقدار بیشترین ازایتلین تولید میگردد‬
‫د) الف درست است‬
‫‪ .9‬ثابت آیونایزیشن تیزابها ذیل داده شده است‪ ،‬قوی ترین تیزاب را دریافت نمایید‪.‬‬
‫‪𝐾𝑎 = 6.4 ∙ 10′−5‬‬ ‫الف) بنزویک اسید‬
‫‪𝐾𝑎 = 4.5 ∙ 10−4‬‬ ‫ب) نایترس اسید‬
‫‪𝐾𝑎 = 1,1 ∙ 10−2‬‬ ‫ج) کلورس اسید‬
‫‪𝐾𝑎 = 2,1 ∙ 10−9‬‬ ‫د) هایپوبرومس اسید‬
‫‪ .10‬غلظت ( ‪ )𝐻 +‬را در محلول (‪ )0,5M‬بنزویک اسید تعیین نمایید‪.‬‬
‫‪𝐾𝑎 = 6.4 ∙ 10′−5‬‬
‫د) ‪5,7 ∙ 10−3‬‬ ‫ج) ‪4,2 ∙ 10−2‬‬ ‫ب) ‪5,7 ∙ 10−4‬‬ ‫الف) ‪3,2 ∙ 10−3‬‬
‫)𝑔(‪ )2𝑆𝑂2(𝑔) + 𝑂2‬جریان را بکدام سمت تغییر‬ ‫‪ .11‬عالوه کردن گازهیلیوم به تعامل ( )𝑔(‪2𝑆𝑂3‬‬
‫میدهد؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) گازهیلیوم تاثیربر تعامل ندارد‬ ‫ب) چپ‬ ‫الف) راست‬
‫‪ .12‬درصورتیکه خارج قسمت تعامل بیشتر از ثابت تعادل کدام یک از حاالت ذیل صحیح است؟‬
‫الف) سرعت برگشت > سرعت رفت‬
‫ب) سرعت برگشت < سرعت رفت‬
‫ج) سرعت برگشت = سرعت رفت‬
‫د) الف درست است‬
‫‪ .13‬واحد ثابت تعادل چیست؟‬
‫د) واحد ندارد‬ ‫ج) موالل بر ثانیه‬ ‫ب) یک بر مولر‬ ‫الف) مولر بر ثانیه‬
‫‪ .14‬تعامالت کیمیاوی جزء کدام تعامالت میباشند؟‬
‫د) فیزیکی‬ ‫ج) استاتیکی‬ ‫ب) دینامیکی‬ ‫الف)کنماتیکی‬
‫‪145‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫فصل یازدهم‬
‫فلزات‬
‫‪ .1‬معلومات عمومی درمورد فلزات‬
‫فلزات به عناصر گفته می شود که دارای خواصی مثل چکش خوردن‪ ،‬سیم شدن وورق شدن را داشته‬
‫باشند‪ .‬همچنین فلزات دارای خواصی مثل هدایت برقی‪ ،‬هدایت حرارتی و جالی فلزی نیز میباشند‪ .‬همیشه‬
‫فلزات در تعامالت چارج مثبت داشته و منحیث عامل ارجاع عمل میکنند‪ .‬فعالیت فلزات با افزایش جسامت‬
‫شان (شعاع اتومی ) رابطه مستقیم داشته و بالعموم اکسایدهای شان خاصیت القلی دارند‪ .‬فلزات درحالت‬
‫جامد دارای شکل کریستالی بوده و نزدیک به (‪ )80‬فیصد جدول را تشکیل میدهند‪ .‬به استثناء‬
‫(𝑎𝐺 ‪ )𝐻𝑔, 𝐶𝑠 , 𝐹𝑟 ,‬دیگر فلزات جامد اند‪.‬‬
‫از طال ورقه های نازک ساخته می شود که اشعه نور از آن عبور میکند واز یک کیلو گرام پالتین به‬
‫اندازه طول خط استوا سیم ساخته میشود‪ .‬بخش مهم خون (هیموگلوبین ) بوده و در ترکیب بیشتر از (‪)150‬‬
‫مرکب حیاتی بدن انسان جست سهم گرفته است‪.‬‬
‫حالت طبیعی فلزات‪ :‬بعضی عناصر مانند آهن‪ ،‬طال‪ ،‬نقره ‪ ،‬پالتین‪ ،‬مس وغیره که عناصر غیر فلزات اند‬
‫در طبیعت بشکل آزاد پیدا می شوند‪ ،‬اما بصورت عموم سایر فلزات بصورت مرکب پیدا می شوند‪ .‬بیشتر‬
‫فلزات مرکبات زیادی دارند که یک تعداد آن اهمیت اقتصادی دارند‪ ،‬مرکبات مذکور درمعادن بشکل سنگ‬
‫های مدنی فلز غیرخالص وجود دارد که در آخر فصل انواع سنگهای مشهور با نام خاص آنها دریک‬
‫جدول آماده گردیده است‪.‬‬
‫طریقه بدست آوردن فلزات‬
‫ع لم استخراج فلزات را از سنگ های مدنی به نام میتالوژی مینامند‪.‬میتالوژي سه مرحله دارد که عبارت‬
‫اند‪:‬‬
‫‪ -1‬تهیه کردن سنگ مدنی‬
‫‪ -2‬استحصال فلز‬
‫‪ -3‬تصفیه فلز‬
‫‪ -1‬تهیه کردن سنگ مدنی )‪(Ore‬‬
‫درین روش ازمراحل مختلف استفاده میگردد طوری که درقدم اول جدا کردن مواد اجنبی از سنگهای‬
‫معدنی میباشد‪ .‬سنگهای معدنی را میده نموده در آب میاندازد بعدا ً تیل و شوینده ها را در آن عالوه و‬
‫مخلوط مینمایند‪ .‬که درین صورت اطراف سنگهای معدنی را تیل احاطه نموده و به روی آب شناور شده‬
‫و ناخالصی های آن ته نشین میگردد سنگهای معدنی که مثل قیماق شیر در سطح باالیی آب جمع میگردند‬
‫از آن فلز را جدا مینمایند‪.‬‬

‫‪146‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪ .2‬تهیه نمودن فلزات‬

‫درین مرحله از عملیه ارجاع جهت تهیه نمودن فلزات استفاده صورت میگیرد‪ .‬طوریکه اوالً یک تعداد‬
‫مرکبات فلزی را حرارت میدهند وبعدا ً اکساید آنها را ارجاع میگردد‪ .‬باید یاد آور شد که پروسه ارجاع‬
‫سازی به دو طریقه صورت میگیرد‪ ،‬که یکی آن ارجاع برقی و دیگر آن ارجاع کیمیاوی‪ .‬فلزات گروپ‬
‫اول و دوم بطریقه ارجاع برقی و فلزات دیگر توسط ارجاع کیمیاوی صورت میگیرد‪.‬‬
‫ارجاع کیمیاوی‬
‫𝑎𝐶‪𝑉2 𝑂5 + 5‬‬ ‫𝑉‪→ 5𝐶𝑎𝑂 + 2‬‬
‫‪𝑇𝑖𝐶𝑙4 + 2𝑀𝑔 → 𝑇𝑖 + 2𝑀𝑔𝐶𝑙2‬‬
‫ارجاع برقی‬
‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝑂𝑎𝐶‪2‬‬ ‫‪2𝐶𝑎 + 𝑂2‬‬
‫‪ .3‬تصفیه فلزات‪ :‬چون توسط عملیه ارجاع فلزات بصورت کامل تصفیه شده نمیتواند بنا برای تصفیه‬
‫فلزات سه طریقه مد نظر گرفته شده است‪.‬‬
‫الف‪ -‬تقطیر (‪)distillation‬‬
‫فلزاتی که دارای نقاط ذوبان پایین است توسط طریقه تقطیر جدا می گردند‪ .‬روش موند نیز از همین طریقه‬
‫می باشد‪ .‬که توسط این طریقه نیکل را توسط کاربن مونواکساید حاصل مینمایند‪.‬‬
‫‪70‬‬
‫‪𝑁𝑖 + 4𝐶𝑂 → 𝑁𝑖(𝐶𝑂)4‬‬
‫𝐶‪200‬‬
‫→ ‪𝑁𝑖(𝐶𝑂)4‬‬ ‫𝑂𝐶‪𝑁𝑖 + 4‬‬
‫ب‪ -‬تجزیه برقی (‪)Electrolysis‬‬
‫یکی دیگر از روش بدست آوردن فلزات طریقه تجزیه برقی است‪ .‬مس را از مخلوط بعضی فلزات ازین‬
‫طریقه بدست میاورند‪ .‬درین طریقه (‪ )99.5%‬مس را حاصل میکند‪.‬‬
‫‪+2‬‬
‫‪𝐶𝑢(𝑠) → 𝐶𝑢+2 + 2𝑒 − ,‬‬ ‫)𝑞𝑎(𝑢𝐶‬ ‫)𝑠(𝑢𝐶 → ‪+ 2𝑒 −‬‬
‫ج‪ -‬تصفیه ساحوی‬
‫این طریقه بیشتر مورد قرار می گیرد‪ .‬درین طریقه میله های ناخالص فلزات را داخل سیم برقی مارپیچ‬
‫نموده حرارت این سیم زیاد بوده و فلز را ذوب می سازد‪ .‬بعد از سرد ساختن و دوباره گرم نمودن بصورت‬
‫چندین بار تقریبا ً (‪ )99,99%‬فلز خالص حاصل می گردد‪.‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )IA‬جدول دوره یی عناصر‬

‫‪147‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خواص عمومی‬
‫درین گروپ عناصر (‪ )Li, Na, K , Rb,Cs,Fr‬شامل است‪ ،‬که به نام فلزات القلی سبک یاد گردیده و‬
‫فعالترین تمام فلزات بشمار میروند‪ .‬در طبیعت به حالت آزاد و خالص پیدا نمی شوند‪ ،‬بعضی از الیاژ های‬
‫سودیم و پوتاشیم حالت مایع را دارا بوده زیرا اتوم های آنها شبکه متراکم را تشکیل کرده نمی تواند‪ .‬این‬
‫نوع الیاژ ها را به حیث ماده سرد کننده در تستگاه های نیروی اتومی به کار میبرند‪ .‬زیرا هدایت حرارتی‬
‫آنها فوق العاده بلند است و در نتیجه تابش تشعشعات مواد رادیو اکتیف تجزیه نشده و ثابت باقی میماند‪.‬‬
‫این گروپ فلزات فقط دارای یک الکترون والنسی می باشند‪ .‬که همیشه این الکترون را از دست داده‬
‫والنس (‪ )+1‬می باشد‪.‬‬
‫درصورتیکه ا ین فلزات تعامل نماید هایدروجن آب را بیجا می سازد‪ .‬از جمله غیر فلزات نایتروجن تنها‬
‫با لیتیم تعامل کرده میتواند اما با عناصر دیگر تعامل کرده نمی تواند‪ .‬میل ترکیبی اوکسیجن با این فلزات‬
‫نیز متفاوت است‪ .‬لیتیم پر اکساید بنابر تولید بیشتر اوکسیجن و جذب کاربن دای اکساید در سفینه های‬
‫فضایی مورد استقاده قرار می گیرد‪ .‬از هایدروکساید لیتیم درتولید سرامیک‪ ،‬وسایل میخانیکی کار گرفته‬
‫می شود‪ .‬از کاربونیت آن در طبابت به مقدار کم در معالجه امراض روانی‪ ،‬افسرده گی به مصرف می‬
‫رسد‪.‬‬

‫سودیم (‪)Na‬‬
‫حالت طبیعی سودیم‬
‫یه نسبت فعال بودن سودیم‪ ،‬در طبیعت به شکل آزاد پیدا نمی شود‪ .‬اما بشکل آیون ( ‪ )𝑁𝑎+‬دریافت می‬
‫گردد‪ .‬این عنصر بیشتر در آب های طبیعی‪ ،‬خاک‪ ،‬نباتات وحیوانات دیده می شود‪.‬‬
‫خواص فزیکی سودیم‬
‫مانند نقره رنگ سفید دارد و چون دارای فعالیت زیاد است بناء جالی فلزی آن به خاکی مبدل می گردد‪.‬‬
‫کثاقت این فلز از آب کمتر است بناء در روی آب شنا می کند‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی سودیم‬
‫سودیم در داخل بوتل های نفت وتیل نگهداری می گردد زیرا فعالیت کیمیاوی سودیم بسیار زیاد است‪.‬‬
‫‪ .1‬سودیم در هوای آزاد با اوکسیجن تعامل نموده و سودیم پراکسیاید ر ا می سازد‪.‬‬
‫‪2𝑁𝑎 + 𝑂2 → 𝑁𝑎2 𝑂2‬‬
‫‪ .2‬همچنان به سرعت زیاد با غیر فلزات تعامل میکند‪.‬‬
‫𝐻𝑎𝑁‪2𝑁𝑎 + 𝐻2 → 2‬‬
‫𝑙𝐶𝑎𝑁‪2𝑁𝑎 + 𝐶𝑙2 → 2‬‬
‫𝑃 ‪3𝑁𝑎 + 𝑃 → 𝑁𝑎3‬‬

‫‪148‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .3‬سودیم با هایدروجن تعامل نموده‪ ،‬سودیم هایدراید در می سازد‪ .‬سودیم به سرعت با آب تعامل نموده‬
‫(‪ )NaOH‬را می سازد‪.‬‬
‫𝐻𝑎𝑁‪2𝑁𝑎 + 𝐻2 → 2‬‬
‫↑ ‪2𝑁𝑎 + 2𝐻2 O → 2𝑁𝑎𝐻 + 𝐻2‬‬

‫‪ .4‬سودیم با تیزاب نمک تعامل نموده نمک طعام را ساخته و هایدروجن را خارج می کند‪.‬‬
‫↑ ‪2𝑁𝑎 + 2𝐻𝐶𝑙 → 2𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬
‫مرکبات سودیم‬
‫یکتعداد مرکبات سودیم را در ذیل ذکر می کنیم‪:‬‬
‫‪ -1‬سودیم کلوراید (‪)NaCl‬‬
‫منبع مهم سودیم کلوراید یا نمک طعام آب بحر است‪ .‬آب مذکور رامی توان حرارت داده تا آب آن تبخیر‬
‫نموده و بعدا ً نمک آن در زیر ظرف باقی می ماند‪ .‬مصارف ساالنه نمک طعام (‪ )150‬میلیون تخمین شده‬
‫است که از آن جمله (‪ )50%‬آن بخاطر بدست آوردن سودیم‪ ،‬کلورین‪ ،‬هایدروجن و اوکسیجن همچنان‬
‫(‪ )17%‬آن بخاطر پاک کردن شاهراه و سرک ها بخاطر جلوگیری از یخ زدن‪ )12%( ،‬در پروسس مواد‬
‫غذایی‪.‬‬

‫استحصال سودیم هایدروکساید‬

‫‪ .1‬بار اول توسط دیوی بطریقه ذیل استحصال گردید‪:‬‬
‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁‪2‬‬ ‫‪𝑁𝑎 + 𝑂𝐻 −‬‬
‫‪ .2‬امروز بجای کاستک سودا از نمک طعام استفاده می کنند‬
‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝑙𝐶𝑎𝑁‪2‬‬ ‫‪2𝑁𝑎 + 𝐶𝑙2‬‬
‫به این طریقه (‪ )99,5%‬سودیم خالص بدست میاید‪.‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )IIA‬جدول دوره یی عناصر‬
‫حالت طبیعی شامل عناصر (‪ )Be,Mg,Ca,Sr,Ba,Ra‬می باشد‪ .‬مشهور ترین سنگ معدنی بیرلیم بنام‬
‫بیریل بوده که متشکل از بلور های (𝑂 ‪ )3BeO,𝐴𝑙2 𝑂3 , 6𝐻2‬است‪ .‬بعضی ازین بلورها تا چندین تن‬
‫کتله دارد‪ .‬زمرد نیز از جمله انواع بیریل است که رنگ سبز آن مربوط به کروم میباشد‪ .‬مگنیزیم در‬
‫سنگهای معدنی دریایی بنام دولومایت بوده که فورمول ( ‪ )𝐶𝑎𝐶𝑂3 , 𝑀𝑔𝐶𝑂3‬است همچنان بشکل‬
‫کارنالیت (𝑂 ‪)𝑀𝑔𝐶𝑙2 . 𝐾𝐶𝑙. 𝐻2‬میباشد‪ .‬کلسیم و مگنیزیم قشر خارجی زمین را تشکیل داده که مثال‬

‫‪149‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫آنرا میتوان در مرمر و چون ارایه کرد ‪ .‬این دو فلز به شکل آیونی در آب دریاها یافت می شوند‪ .‬هم چنان‬
‫درمواد بیولوژیکی نیز به حیث مواد اساسی موجود میباشد ‪.‬‬
‫سلفیت های باریم و سترانشیم و کاربونیتهای آنها نیز در طبیعت موجود است‪ .‬عنصر رادیم به شکل‬
‫ناخالص در سنگهای معدنی یورانیم در (‪ )Pitchblend‬موجود است‪ .‬مانند یورانیم یک عنصر رادیو‬
‫اکتیف بوده و نصف طول عمر آن (‪ )1622‬سال است‪ )Mg( .‬و (‪ )Be‬به عنصر فلزی خالص نگهداری‬
‫می شود اما متباقی عناصر این گروپ فعال بوده وبه شکل خالص پیدا نمی شود‪ .‬از بیرلیم راکت ها وسفینه‬
‫ها ساخته شده و از هسته آن در تعامالت رادیو اکتیف استفاده بعمل میاورند‪ .‬از مخلوط نمودن بیرلیم با‬
‫مس یک الیاژ بسیار مستحکم حاصل میگردد که در دستگاه های برقی از آن استفاده صورت میگیرد‪.‬‬
‫مگنیزیم فلز سفید رنگ مشابه به نقره بوده چون کثافت کمتر دارد بناء درساختن طیاره سازی از آن استفاده‬
‫صورت میگیرد‪.‬‬
‫طبق معادالت ذیل میتوان مگنیزیم را استحصال کرد‪:‬‬
‫‪𝑀𝑔+ + 𝑂𝐻 − → 𝑀𝑔(𝑂𝐻 )2‬‬
‫𝐿‪𝐾𝑠𝑝 = 1.1 ∙ 10′−11 𝑚𝑜𝑙⁄‬‬
‫رسوب مگنیزیم هایدروکساید را صاف نموده و بعدا ً آنرا در هایدروکلوریک اسید حل مینمایند‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑀𝑔(𝑂𝐻 )2 + 2𝐻𝐶𝑙 → 𝑀𝑔𝐶𝑙2 + 2𝐻2‬‬
‫بالخره مگنیزیم کلوراید را خشک کر ده و بعدا ً به شکل مذابه الکترولیز میگردد‪.‬‬
‫‪𝑀𝑔𝐶𝑙2 → 𝑀𝑔 + 𝐶𝑙2‬‬
‫کلسیم سترانشیم وباریم را هم به روش الکترولیز مذابه آنها ویا ارجاع اکساید آنها توسط المونیم در حالت‬
‫مذابه بدست میاوند‪.‬‬
‫𝑎𝐵‪𝐵𝑎𝑂 + 𝐴𝑙 → 𝐴𝑙2 𝑂3 + 3‬‬
‫عناصر القلی زمینی در قشر خارج خود دو الکترون داشته و ساختمان آنها به شکل () میباشد و انرژی‬
‫آیونایزیشن هر دو الکترون آنها کم میباشد‪.‬‬
‫کلسم (‪)Ca‬‬
‫خواص فزیکی کلسیم‬
‫کلسیم یک فلز نسبتا ً نرم است که حتی توسط تراشیده می شود‪ .‬قابلیت سیم شدن را داشته و مانند نقره جال‬
‫𝑔‬
‫دارد‪ .‬کثافت آن ( ‪ )1.55 ⁄ 3‬است‪ .‬و در (℃‪ )810‬ذوب می شود و در (℃‪ )1440‬غلیان می کند‪.‬‬
‫𝑚𝑐‬
‫خواص کیمیاوی کلسیم‬

‫‪150‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫از نظر فعالیت کیمیاوی مانند سودیم است مگر فعالیت آن نسبت به سودیم که است با اوکسیجن هوا اکساید‬
‫را می سازد که اکساید آن با همراه آب کلسیم هایدروکساید را می سازد‪.‬‬
‫𝑂𝑎𝐶‪2𝐶𝑎 + 𝑂2 → 2‬‬
‫‪𝐶𝑎𝑂 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑎 (𝑂𝐻 )2‬‬
‫الف) تعامل کلسیم با آب‪ :‬کلسیم همراه آب در شرایط عادی تعامل می کند‪.‬‬
‫↑ ‪𝐶𝑎𝑂 + 2𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑎(𝑂𝐻 )2 + 𝐻2‬‬
‫ب) تعامل کلسیم با هلوجن ها ‪ :‬در شرایط عادی با هلوجن ها تعامل نموده وهالید های کلسیمی را میسازد‪.‬‬
‫‪𝐶𝑎 + 𝐶𝑙2 → 𝐶𝑎𝐶𝑙2‬‬
‫ج) تعامل با غیر فلزات‪:‬‬
‫𝑆𝑎𝐶 → 𝑆 ‪𝐶𝑎 +‬‬
‫‪3𝐶𝑎 + 𝑁2 → 𝐶𝑎3 𝑁2‬‬
‫‪3𝐶𝑎 + 2𝑃 → 𝐶𝑎3 𝑃2‬‬
‫𝐶 ‪2𝐶𝑎 + 𝐶𝑂2 → 2𝐶𝑎𝑂 +‬‬

‫استحصال کلسیم‬
‫کلسیم را از الکترولیز مذابه مخلوط ( ‪ )𝐶𝑎𝐶𝑙2‬با همراه با ( ‪ )𝐶𝑎𝐹2‬بدست میاورند طریقه دیکرآن عبارت‬
‫از ارجاع اکساید آن توسط فلز المونیم می باشد‪.‬‬
‫𝑂𝑎𝐶 ‪2𝐴𝑙 + 4𝐶𝑎𝑂 → 3𝐶𝑎 + 𝐴𝑙2 𝑂3 ,‬‬
‫مرکبات کلسیم‬
‫یکتعداد مرکبات مهم کلسیم قرار ذیل اند‪:‬‬
‫‪ -1‬کلسیم اکساید با چونه زنده (‪ :)CaO‬این مرکبات در صنعت از سوختاندن سنگ چونه به دست می‬
‫آید‪.‬‬
‫∆‬
‫‪𝐶𝑎𝐶𝑂3 → 𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬
‫کلسیم اکساید و ریگ را تعامل داده کلسیم سلیکت را می سازد‪.‬‬
‫‪𝐶𝑎𝑂 + 𝑆𝑖𝑂2 → 𝐶𝑎𝑆𝑖𝑂3‬‬
‫از مخلوط سودا با همراه چونه مرکبی بنام سودا الیم تشکیل می شود‪.‬یعنی‬

‫‪151‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪CaO. NaOH‬‬
‫از چونه زنده بخاطر نرم کردن آب سخت‪ ،‬پودر بلیچنگ‪ ،‬به حیث آب جذبان در الکولها و گازها استعمال‬
‫می گردد‪ .‬همچنان درتولید شیشه استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ .3‬کلسیم هایدروکساید با چونه مرده (𝑂 ‪)Ca𝑆𝑂4 . 2𝐻2‬‬
‫نمک مهم دیگر کلسیم عبارت از گچ 𝑂 ‪ Ca𝑆𝑂4 . 2𝐻2‬است تبدیلی گچ به پلستر پاریس و پلستر‬
‫مرده طبق تعامل ذیل صورت می گیرد‪.‬‬
‫℃‪117‬‬ ‫‪3‬‬
‫𝑂 ‪Ca𝑆𝑂4 . 2𝐻2 𝑂 → Ca𝑆𝑂4 1⁄2 𝐻2 𝑂 + 𝐻2‬‬
‫‪2‬‬
‫℃‪117‬‬
‫→ 𝑂 ‪Ca𝑆𝑂4 . 0,5𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪Ca𝑆𝑂4 + 0,5𝐻2‬‬
‫فورمول پلستر پاریس را به شکل (𝑂 ‪ )Ca𝑆𝑂4 . 𝐻2‬را نیز مینویسند‪.‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )IIIA‬جدول دوره یی عناصر‬
‫این گروپ که به نام عناصر یاد می شود شامل بورون (‪ ،)B‬المونیم (‪ ،)Al‬گالیم(‪ ،)Ga‬اندیم (‪ ،)In‬و‬
‫تالیم(‪ ،)Tl‬است‪ .‬اولین عنصر این گروپ که بورون می باشد دارای دو سویه انرژی بوده اتومی کم دارد‬
‫بناًء دارای فعالیت کیمیاوی اندک است‪ .‬بورون یک شبه فلز بوده سودیم بورات (𝑂 ‪)𝑁𝑎2 𝐵4 𝑂7 , 10𝐻2‬‬
‫یا بورکس یک مرکب مهم آن بشمار میرود‪ .‬که این ماده بر عالوه استعمال آن در شست و شو برای ساختن‬
‫شیشه های مقاوم نیز استفاده می شود‪ .‬اما فعالیت کیمیاوی عناصر دیگر این گروپ زیاد میباشد‪.‬المونیم و‬
‫گالیم اکسایدهای امفوتریک را می سازند‪.‬‬
‫المونیم (‪)Al‬‬
‫ا لمونیم عنصر دوم این گروپ بوده خواص فلزی مشخص را دارا می باشد و خواص غیر فلزی آن کمتر‬
‫محسوس است تنها در مقابل تیزاب های قوی و القلی های قوی خواص امفوتریک را از خود نشان میدهد‬
‫ازین سبب با شبه فلزات و جه مشترک دارد‪ .‬در مرکبات نمبر اکسیدیشن (‪ )3+‬را دارا بوده چون در حالت‬
‫آیونی چهار اوربیتال خالی دارد بنابر آن کامپلکس های با عدد کواردینشن (‪ )4‬رانیز می سازد‪ .‬منبع مهم‬
‫پیدایش آن در سنگ بوکسیت (𝑂 ‪ )𝐴𝑙2 𝑂3 . 3𝐻2‬است‪ .‬همچنان سنگهای مهم دیگر آن ارتوکالز‬
‫( ‪ )𝐾𝐴𝑙𝑆𝑖3 𝑂6‬بیریل ( ‪ ،)𝐵𝑒3 𝐴𝑙2 𝑆𝑖6 𝑂18‬کریولیت ( ‪ )𝑁𝑎3 𝐴𝑙𝐹6‬و کورندم است‪.‬‬
‫هر گاه مقداری کروم در ساختمان کرستلی کورندم مخلوط باشد رنگ سرخ را بخود گرفته و بنام لعل یاد‬
‫می شود‪ .‬درصورتیکه عنصر کوبالت موجود باشد آنرا بنام یاقوت یاد می کنند‪.‬‬
‫الوتروپ های المونیم‬
‫المونیم به شکل خالص و جامد دارای الوتروپها بلوری مختلف بوده‪ ،‬که یکی آن بنام الفا یاد می شود که‬
‫یک ماده سخت به رنگ بنفش تیره است‪ .‬دیگر آن گاما بوده که دارای کثافت کمتر بوده و فعالیت کیمیاوی‬
‫آن بیشتر است و در کروماتو گرافی از آن استفاده بعمل می آید‪.‬‬
‫مرکبات المونیم‬

‫‪152‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الومینیت ها (الون )‪ :‬مرکبات که از اکساید المونیم با تیزاب گرگرد حاصل می گردد بنام الون یاد می شود‬
‫که در صنعت کاغذ سازی برای لخته کردن الیاف سلولوز و تبدیل آن به ورقه های سخت به کار میبرند‪.‬‬
‫یک نوع الون زمچ است که فلز پوتاشیم نیز در آن بکار رفته است‪)𝐾𝐴𝑙2 (𝑆𝑂4 )2 . 12𝐻2 𝑂(.‬‬
‫هالید المونیم‬
‫المونیم کلوراید از جمله مرکبات مهم هلوجندار بوده که در صنعت آنرا از تعامل مستقیم کلورین با المونیم‬
‫حاصل مینمایند‪2𝐴𝑙 + 3𝐶𝑙2 → 2𝐴𝑙𝐶𝑙3 .‬‬
‫تعامل المونیم کلوراید با آب نوع حرارت دهنده بوده و زمانیکه درهوای مرطوب قرار بگیرد بخارات‬
‫هایدروکلوراید از آن تصاعد کرده و هر مالیکول آن (‪ )6‬مالیکول آب را بخود جذب می نماید‪ .‬ازین‬
‫مرکب به حیث ادویه کشنده بکتریا وماده ضدعفونی استفاده صورت می گیرد فورمول کامپلکس آن قرار‬
‫ذیل است‪.‬‬
‫‪[𝐴𝑙 (𝐻2 )6 ]𝐶𝑙3‬‬
‫اگر این مرکب حرارت داده شود طبق معادله ذیل مرکبات حاصل خواهد گردید‪.‬‬
‫‪[𝐴𝑙(𝐻2 )6 ]𝐶𝑙3 → 𝐴𝑙2 𝑂3 + 3𝐻𝐶𝑙 + 4𝐻2‬‬
‫استحصال المونیم‬
‫المونیم را از تجزیه برقی اکساید المونیم به دو طریقه استحصال مینمایند‪ .‬که مراحل آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫درمرحله اول بوکسیت را به اساس روش بایر از سنگ معدنی آن جدا می سازد‪ .‬بعدا بوکسیت را تحت‬
‫فشار زیاد و حرارت همراه با محلول کاستک سودا بدست میاورند‬
‫𝑂 ‪𝐴𝑙2 𝑂3 + 2𝑁𝑎𝑂𝐻 → 2𝑁𝑎𝐴𝑙𝑂2 + 𝐻2‬‬
‫‪2𝑁𝑎𝐴𝑙𝑂2 + 𝐻3 𝐶𝑂3 + 2𝐻2 𝑂 → 2𝐴𝑙(𝑂𝐻)3 + 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬
‫∆‬
‫𝑂 ‪2𝐴𝑙(𝑂𝐻)3 → 𝐴𝑙2 𝑂3 + 𝐻2‬‬
‫درمرحله دوم المونیم اکساید را تجزیه برقی نموده که این طریقه بنام طریقه مارتین هال یاد می شود‪.‬‬
‫الکترون های برقی ازکاربن ساخته شده والکترولیت آن از کرولیت ساخته شده و درین مرحل درجه‬
‫المونیم اکساید از (‪ )2045‬به (‪ )1000‬درجه پایین آورده می شود‪.‬‬
‫طریقه دوم استحصال المونیم به طریقه اول (‪ )70%‬ارزانتر بوده که درین مرحله المونیم اکساید بدون آب‬
‫را به نمک کاربن با گاز کلورین تعامل داده و المونیم کلوراید را از آن استحصال مینمایند‪ .‬که بعدا ً المونیم‬
‫کلوراید ذوب شده را الکترولیز مینمایند‪.‬‬
‫‪2𝐴𝑙2 𝑂3 + 3𝐶 + 6𝐶𝑙2 → 4𝐴𝑙𝐶𝑙3 + 𝐶𝑂2‬‬
‫تجزیه برقی‬
‫→ ‪2𝐴𝑙𝐶𝑙3‬‬ ‫‪2𝐴𝑙 + 3𝐶𝑙2‬‬

‫‪153‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خواص کیمیاوی المونیم‬
‫المونیم همراه با فریک اکساید تعامل نموده و حرارت بسیار زیادی را تولید می نماید که این تعامل در بنام‬
‫ترمایت یاد می کنند‪.‬‬
‫𝑒𝐹‪2𝐴𝑙 + 𝐹𝑒2 𝑂3 → 𝐴𝑙2 𝑂3 + 2‬‬
‫ازین عملیه در ولدنگ نمودن فوالد و آهن استفاده می کنند‪ .‬درصورتیکه با تیزاب ها تعامل نماید هایدروجن‬
‫را آزاد نموده و نمک رامی سازد‪.‬‬
‫عناصر انتقالی (‪)Transitional‬‬
‫خواص عناصر انتقالی‬
‫این عناصر عبارت از عناصری اند که اوربیتال (‪ )d‬و(‪ )f‬شان در حال پر شدن باشد‪ .‬تمام عناصر انتقالی‬
‫جالی فلزی دارد وهم هادی بسیار خوب برق وحرارت اند‪ )68(.‬عنصر انتقالی موجود است‪.‬‬
‫مس (‪)Cu‬‬
‫حالت طبیعی مس‬
‫مس یا بصورت آزاد پیداد می شود ویا به آسانی از سنگ های معدنی آن استخراج می گردد‪ .‬مس به قسم‬
‫مرکب به شکل اکساید‪ ،‬سلفاید و کاربونیت دریافت می شود‪ .‬مس را از چالکوپایرایت به طریقه ریگ‬
‫شویی بدست می آورد‪ .‬مس را از سنگ های معدنی به دو طریقه بدست میاورند‪ .‬یکی پایرومیتالوروجی‬
‫و دوم هایدرومیتالوروجی‪.‬‬
‫در طریقه اول سنگهای معدنی را هوا مخلوط می نماید‪.‬‬
‫‪4𝐶𝑢𝐹𝑒𝑆2 + 7𝑂2 → 𝐶𝑢𝑆 + 4𝐹𝑒2 𝑂3 + 4𝑆𝑂2‬‬
‫‪𝐶𝑢𝑆 + 𝑂2 → 𝐶𝑢 + 𝑆𝑂2‬‬
‫درطریقه دوم هایدرومیتالوروجی سنگ های معدنی را در تیزاب گوگرد حل نموده و بعدا آنرا ارجاع کننده‬
‫قوی یک جا نموده مس خالص می گردد‪.‬‬
‫مرکبات مس‬
‫یکتعداد مرکبات معمولی مس قرار ذیل اند‪:‬‬
‫(𝑂 ‪ )𝐶𝑢2‬کوپریت‪ )𝐶𝑢(𝑂𝐻)2 𝐶𝑂3 ( ،‬مرمر سبز و (𝑆 ‪ )𝐶𝑢2‬چالکوسایت (جالی مس ) می باشند‪ .‬یکی‬
‫از مهمترین مرکبات مس (𝑂 ‪ )𝐶𝑢𝑆𝑂4 ∙ 5𝐻2‬یا نیل توتیا می باشد‪ .‬در اثر حرارت دادن (‪ )5‬مالیکولی‬
‫آب خود را از دست داده و به یک پودر سفید رنگ تبدیل می شود و تعامل آن با تیزاب شوره قرار ذیل‬
‫میباشد‪.‬‬
‫℃‪150‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝑢𝑆𝑂4 ∙ 5𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝑢𝑆𝑂4 + 5𝐻2‬‬

‫‪154‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪3𝐶𝑢 + 4𝐻𝑁𝑂3 → 𝐶𝑢(𝑁𝑂3 )2 + 𝑁𝑂2 2𝐻2‬‬
‫استخراج مس‪ :‬مس معموالً در نتیجه حرارت دادن چالکوپایرایت ( ‪ )𝐶𝑢𝐹𝑒𝑆2‬و چالکوسایت (𝑆 ‪)𝐶𝑢2‬‬
‫بدست میاید‪ .‬به این ترتیب که اوال هر مرکب اکساید آن تبدیل کرده وبعدا ً توسط کاربن ارجاع می کنند‪.‬‬
‫چون مس که به این طریقه بدست میاید خالص نبوده بنا ً بخاطر بدست آوردن مس خالص از تجزیه برقی‬
‫استفاده می گردد‪.‬‬
‫𝑂𝑒𝐹‪𝑎) 2𝐶𝑢𝐹𝑒𝑆2 + 4𝑂2 → 𝐶𝑢2 𝑆 + 3𝑆𝑂2 + 2‬‬
‫‪b) 𝐶𝑢2 𝑆 + 2𝑂2 → 2𝐶𝑢𝑂 + 𝑆𝑂2‬‬
‫‪c) 2𝐶𝑢𝑂 + 𝐶 → 2𝐶𝑢 + 𝐶𝑂2‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )VIB‬جدول دوره یی عناصر‬
‫در نیم گروپ فرعی ششم عناصر کروم (‪ ،)Cr‬مولبداین (‪ )Mo‬و تنگستن (‪ )W‬یا ولفارم شامل اند‪ .‬سخت‬
‫ترین فلزات اند که از (‪ )Cr‬برای ساختن فوالد های مقاوم که جهت ساختن برمه های قوی‪ ،‬رنج‪ ،‬پالس و‬
‫غیره استفاده می شود‪.‬‬
‫ولفارم یا (‪ )W‬سخت ترین تمام فلزات است که دارای نقطه ذوبان آن (‪ )3770‬سانتی گراد می باشد‪ .‬از‬
‫ولفارم برای ساختن داش های برقی سیم داخلی گروپ ها وغیره استفاده می شود‪.‬‬
‫کروم (‪)Cr‬‬
‫اولین عنصر گروپ شش م فرعی کرمیم بوده که دارای رنگ زرد درخشان را دارا بوده و در مقابل‬
‫فرسایش مقاومت دارد‪ .‬سنگ معدنی آن که دارای آهن نیز می باشد طور ذیل ارجاع می گردد‪:‬‬
‫𝑂𝐶‪𝐹𝑒𝑂 ∙ 𝐶𝑟2 𝑂3 + 4𝐶 → 2𝐶𝑟 + 𝐹𝑒 + 4‬‬
‫استحصال کرومیم طوری است که سنگ معدنی را در محیط خشک و در موجودیت هوا قرار میدهند‪.‬‬
‫‪𝐹𝑒𝑂𝐶𝑟2 𝑂3 + 4𝐾2 𝐶𝑂3 → 𝐾2 𝐶𝑟𝑂4 + 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬
‫‪𝐾2 𝐶𝑟𝑂4 + 2𝐶 → 𝐾2 𝐶𝑂3 + 𝐾2 𝑂 + 𝐶𝑂 + 𝐶𝑟2 𝑂3‬‬
‫𝑟𝐶‪𝐶𝑟2 𝑂3 + 2𝐴𝑙 → 𝐴𝑙2 𝑂3 + 2‬‬
‫فلز کروم در حالت پودری خاصیت ارجاع کننده را داشته که با اوکسیجن با سرعت زیاد تعامل میکند‪.‬‬
‫درحالت فلزی سطح خارجی آنرا اکساید پوشانیده و قسمت های داخلی آنرا از اکساید شدن نگهداری میکند‪.‬‬
‫درحالت محلول که به قسم ( ‪ )𝐶𝑟 +3‬باشد کامپلکس هایداریتی را تشکیل میدهد که خاصیت تیزابیت آن‬
‫نسبت به استیک اسید بیشتر می باشد‪.‬‬
‫‪[𝐶𝑟(𝐻2 𝑂)6 ]+3 + 𝐻2 𝑂 → [𝐶𝑟(𝐻2 𝑂)5 𝑂𝐻]+2 + 𝐻2 𝑂+‬‬
‫نظر به جدول دورانی اگر موقعیت کروم را با عناصر دیگر مد نظر بگیریم چنین خواهد بود‪:‬‬

‫‪155‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪+3‬‬
‫𝑖𝑇‬ ‫𝑉‪,‬‬ ‫𝑟𝐶 ‪,‬‬ ‫𝑛𝑀 ‪,‬‬ ‫𝑒𝐹 ‪,‬‬ ‫𝑜𝐶 ‪,‬‬
‫دو کتیون سمت چپ کروم خاصیت ارجاع کننده را دارد و در حالیکه سه کتیون دیگر طرف راست آن‬
‫خاصیت اکسیدی کننده قوی را دارا می باشد‪ .‬بنابرین کروم وقت خاصیت ارجاع کننده و بعضی اوقات هم‬
‫خاصیت اکسیدی کننده را دارا می باشد‪ .‬اگر محلول ( ‪ )𝐶𝑟4−2‬را با تیزاب تعامل دهیم منجر به دای کرومیت‬
‫میگردد‪ .‬اگر نمک کرومیت با تیزاب غلیظ گوگرد تعامل نماید اکساید کروم تشکیل می کرددچون خاصیت‬
‫اکسیدی کننده های قوی را دارا می باشد پس بخاطر پاک کردن ظروف البراتوار از آن استفاده بعمل‬
‫میاورند‪ .‬همچنان از نمک ( ‪ )𝑃𝑏𝐶𝑟𝑂4‬در رنگهای روغنی استفاده صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪𝑁𝑎2 𝐶𝑟2 𝑂7 + 3𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪𝑁𝑎+ + 𝐻3 𝑂+ + 𝐻𝑆𝑂4− + 2𝐶𝑟2 𝑂3‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )VIIIB‬جدول دوره یی عناصر‬
‫عناصر که درین گروپ شامل اند عبارت اند از‪ Pd , Ni,Ir,Rh,Co,Os , Ru,Fe( :‬و ‪ )Pt‬این گروپ‬
‫به نام انتقالی سه گانه یا عناصر انتقالی سه گانه یاد می شود‪ .‬مهمترین عنصر گروپ مذکور آهن است‪.‬‬
‫آهن(‪)Fe‬‬
‫در طبیعت آهن به استثنای بعضی از پارچه سنگ های آسمانی به حالت خالص وجود ندارد‪ .‬آهن بشکل‬
‫مرکبات تقریبا ً (‪ )4,7%‬قشر زمین را تشکیل می دهد‪ .‬مهمترین سنگ های معدنی آهن عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ .1‬مگنیتایت ( ‪ )𝐹𝑒3 𝑂4‬یا فیرس فریک اکساید‬
‫‪ .2‬هماتایت( ‪ )𝐹𝑒2 𝑂3‬یا فریک اکساید‬
‫‪ .3‬آیرن پایرایت ( ‪ )𝐹𝑒𝑂2‬یا دای سلفاید آهن یا طالی دیوانه‬
‫مهمترین سنگ های معدنی آهن ( ‪ )𝐹𝑒2 𝑂3‬هماتایت می باشد که از هماتایت برای استحصال چدن وفوالد‬
‫درکوره استفاده می شود‪ .‬ماده سوخت این کوره ها در کوک که (‪ )90%‬کاربن دارد تشکیل می دهد‪.‬‬
‫تعامل در قسمت پایین کوره قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪3𝐹𝑒2 𝑂3 + 𝐶𝑂 → 2𝐹𝑒3 𝑂4 + 𝐶𝑂2‬‬
‫‪𝐹𝑒3 𝑂4 + 𝐶𝑂 → 3𝐹𝑒𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬
‫‪𝐹𝑒𝑂 + 𝐶𝑂 → 𝐹𝑒 + 𝐶𝑂2‬‬
‫آهن تولید شده بطور مکمل خالص نبوده و یا آن بعضی مواد دیگر نیز مخلوط می باشد‪.‬‬
‫ج)مگنیز(‪)0,5%‬‬ ‫ب)سلیکان (‪)2%‬‬ ‫الف) کاربن(‪)4-3%‬‬
‫ه) سفر(‪)0,1%‬‬ ‫د) فاسفورس (‪)1,5%‬‬
‫در اثر موجودیت مواد مخت لف آهن برسه قسم تقسیم می شود که عبارت از چدن‪ ،‬آهن نرن ‪ ،‬و فوالد می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪156‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫طریقه بسمر‬
‫درین طریقه توسط یک دستگاه تبدیل کننده صورت میگیرد این تبدیل کننده عبارت از طرف فلزی استوانه‬
‫شکل بزرگ است که باالی محور خود الی (‪)180‬درجه چرخش را انجام داده می تواند‪ .‬جدار داخلی آن‬
‫در ابتدا توسط مواد مقاوم و بعد از آن توسط موادی دارای خاصیت قلوی پوشانیده شده است‪ .‬گنجایش‬
‫مواد درین ظرف در حدود (‪ ) 25‬تن است درنتیجه عمل حرارت دولومیت تجزیه شده و اکساید های‬
‫مگنیزیم و کلسیم حاصل میشود‪ .‬از مخلوط آهن مذابه هوا متراکم شده و گرم عبور داده شده که در نتیجه‬
‫ناخالصی های آهن مانند سلفر‪ ،‬فاسفورس‪ ،‬وسلیکان در ابتداء به اکساید ها مربوط شان مبدل گردیده و‬
‫بعدا ً اکساید کلسیم و مگنیزیم تعامل نموده نمک ها را تشکیل میدهند که نسبت به آهن سبک بوده ودر مذابه‬
‫آهن شناور شده و در سطح آن قرار میگیرد‪.‬‬
‫طری قه جدیدی دیگری بوجود آمد که بنام سیستم کوره با قلب باز یا (‪ )open-hearth furnance‬بوجود‬
‫آمد‪ .‬کف و دیوار این تبدیل کننده از مواد ناسوز اکساید مگنیزیم و کلسیم پوشانده شده و داخل آنر ا با آهن‬
‫ناخالص ( ‪ )𝐹𝑒2 𝑂3‬کلسیم کاربونیت پر می نماید‪ .‬هوای بسیار گرم و مخلوط گاز های گرم را بروی این‬
‫مواد عبور میدهند و مجموعه این مخلوط را به شکل مذابه تبدیل مینمایند‪ .‬درین صورت اکساید های تیزابی‬
‫با کلسیم اکساید تعامل نموده و نا خالصهای آهن توسط فریک اکساید به اکساید مربوط تبدیل گردیده و‬
‫کاربن موجود در آهن به کاربن دای اکساید مبدل می گردد‪.‬‬
‫این طریقه از طریقه بسمر بوده که (‪ )8‬الی(‪)10‬ساعت طول میکشد اما فوالد با کیفیت حاصل می گردد‪.‬‬
‫درصورتیکه فلزات دیگرازقبیل کوبالت‪ ،‬کرومیم‪ ،‬ونادیم‪ ،‬وتنگستن عالوه گردد فوالد با کیفیت حاصل می‬
‫گردد‪ .‬فوالد ضد زنگ عبارت از (‪ )72%‬آهن (‪)19%‬کرومیم و (‪ )9‬فیصد نیکل است‪.‬‬
‫آهن فلزی خالص چندان سخت نبوده فوالد خاصیت فیرومقناطیسی را دارا بوده زیرا در آن الکترون های‬
‫هم جهت و همزمان به کمیت زیاد در حال حرکت می باشد که ساحه مقناطیسی را به میان می آورد و‬
‫موجودیت الکترون های طاقه در اوربتالهای قشر آن مالحظه می شود‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی آهن‬
‫‪ .1‬تعامل با اوکسیجن‪ :‬آهن درموجودیت اوکسیجن هوای مرطوب فریک اکساید را می سازد‪.‬‬
‫‪4𝐹𝑒 + 3𝑂2 → 2𝐹𝑒2 𝑂3‬‬
‫‪ .2‬تعامل با آب‪ :‬آهن گرم شده بخارات آب را تجزیه کرده مگنیتایت و هایدورجن را می سازد‪.‬‬
‫‪3𝐹𝑒 + 4𝐻2 𝑂 → 𝐹𝑒3 𝑂4 + 4𝐻2‬‬
‫‪ .3‬تعامل با غیر فلزات‪ :‬آهن با غیر فلزات تعامل نموده و نمک را می سازد‪.‬‬
‫∆‬
‫𝑆𝑒𝐹 → 𝑆 ‪𝐹𝑒 +‬‬
‫‪ .4‬تعامل با تیزاب ها ‪ :‬تیزاب های نمک و گوگرد به آهن اثر می کند نمک و هایدروجن می سازد‪.‬‬
‫‪𝐹𝑒 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐹𝑒𝑆𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫‪𝐹𝑒 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝐹𝑒𝐶𝑙2 + 𝐻2‬‬
‫‪ .5‬تعامل با اکساید فلزات‪ :‬آهن المونیم اکساید را ارجاع می کند و المونیم خالص از آن می سازد‪.‬‬
‫𝑙𝐴‪2𝐹𝑒 + 𝐴𝑙2 𝑂3 → 𝐹𝑒2 𝑂3 + 2‬‬

‫‪157‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫عملیه فوق به نام ترمایت یاد می شود که در نتیجه آن به اندازه حرارت تولید می شود که از آن در‬
‫لیم کاری فلزات کارگرفته می شود‪.‬‬
‫‪ .6‬تعامل با یک نمک‪ :‬آهن با نیل توتیا و سلفیت مس ( ‪ )𝐶𝑢𝑆𝑂4‬تعامل کرده و آیون های مس را‬
‫ارجاع می کند‪.‬‬
‫‪𝑭𝒆 + 𝐶𝑢𝑆𝑂4 → 𝐶𝑢++ + 𝐹𝑒𝑆𝑂4 + 2𝑒 ′−‬‬
‫𝑜𝑢𝐶 → ‪𝐶𝑢++ + 2𝑒 ′−‬‬
‫مثالها منرال‬ ‫جنس منرال‬
‫( 𝟑𝑶𝑪𝒂𝑩)ویدیرایت ها‪ )𝑪𝒂𝑪𝑶𝟑 ( ،‬کلسایت یا سنگ‬ ‫فلزات خالص‬
‫مگنیسایت‪)𝒁𝒏𝑪𝑶𝟑 (،‬‬ ‫‪)𝑴𝒈𝑪𝑶𝟑 (،‬‬ ‫چونه‬
‫سیروسایت‬ ‫سمتسونایت‪)𝑷𝒃𝑪𝑶𝟑 (،‬‬
‫‪ 𝑪𝒂𝑪𝑶𝟑 )𝑴𝒈𝑪𝑶𝟑 (،‬دولومایت‬
‫( 𝟐𝑭𝒂𝑪) فلورایت‪ )NaCl( ،‬هاالیت ‪ )KCl(،‬سلوایت‬ ‫کاربونیت ها‬
‫‪)𝑨𝒍𝑭𝟔 (،‬کریوالیت ( 𝟑𝒂𝑵)‬
‫( 𝟑𝑶 𝟐𝒍𝑨) کورندم ‪)𝟐𝑯𝟐 𝑶(،‬بوکسایت ‪)𝐹𝑒2 𝑂3 (،‬‬ ‫هالیدها‬
‫‪)𝑪𝒖𝟐 𝑶(،‬کوپرایت‬ ‫‪)𝐹𝑒3 𝑂4 (،‬مگنیتایت‬ ‫هماتایت‬
‫‪) 𝑺𝒏𝑶𝟐 (،‬کاسیتیرایت‬ ‫‪)𝑴𝒏𝑶𝟐 (،‬پایرولوزیت‬
‫‪) 𝑻𝒊𝑶𝟐 (،‬روتایل‪)ZnO(،‬زنسایت‬
‫اکسایدها‬
‫فاسفیتی‬ ‫حجار‬ ‫( 𝟐) 𝟒𝑶𝑷( 𝟑𝒂𝑪)‬ ‫فاسفیت ها و سلیکات ها‬
‫اپاتیت‬ ‫‪)𝑪𝒂𝟓 (𝑷𝑶𝟒 )𝟑 𝑶𝑯(،‬هایدروکسی‬
‫‪)𝑩𝒆𝟑 𝑨𝒍𝟐 𝑺𝒊𝟔 𝑶𝟏𝟖 (،‬بیریل‬
‫‪)𝒁𝒓𝑺𝒊𝑶𝟒 (،‬زرکون‪)𝑵𝒂𝑨𝒍𝑺𝒊𝟑 𝑶𝟖 (،‬البایت‬
‫‪ )𝑴𝒈𝟑 (𝑺𝒊𝟒 𝑶𝟏𝟎 )(𝑶𝑯)𝟐 (،‬تالک‬
‫(𝑺 𝟐𝒈𝑨) ارجنتایت ‪)CdS(،‬گرینوکایت ‪)PbS(،‬گالینا‬ ‫سلفایدها‬
‫‪)ZnS(،‬سفالیرایت‬
‫( 𝟒𝑶𝑺𝒂𝑩)بارایت‬ ‫سلفیت ها‬
‫‪)𝑪𝒂𝑺𝑶𝟒 (،‬انهایدرایت‪)𝑷𝒃𝑺𝑶𝟒 (،‬انگلیسایت‪)𝑺𝒓𝑺𝑶𝟒 (،‬‬
‫سلیستایت ‪)𝑴𝒈𝑺𝑶𝟒 ∙ 𝟕𝑯𝟐 𝑶(،‬اپسومایت‬

‫مسایل‬
‫‪ .1‬شعاع اتومی کدام یک بزرگترین است؟‬
‫د)‪Li‬‬ ‫ج) ‪K‬‬ ‫ب) ‪Cs‬‬ ‫الف) ‪Na‬‬
‫‪ .2‬فورمولی پلی کدام است؟‬
‫د) ‪𝐾𝑁𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝑁𝑎𝐻𝐶𝑂3‬‬ ‫ب) ‪KOH‬‬ ‫الف) ‪𝑁𝑎𝐶𝑂3‬‬

‫‪158‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .3‬خواص القلی گروپ (‪ )IIA‬نسبت به عناصر انتقالی‪:‬‬
‫د)هیچکدام‬ ‫ج)مساوی است‬ ‫ب)قوی است‬ ‫الف)ضعیف است‬
‫‪ .4‬فوالد از الیاژ کدام فلز می باشد؟‬
‫د)نایتروجن‬ ‫ج)المونیم‬ ‫ب)کلسیم‬ ‫الف)آهن‬
‫‪ .5‬چونه آب رسیده یک ازین هاست؟‬
‫د) ‪𝐶𝑎𝐶𝑂4‬‬ ‫ج) ‪CaO‬‬ ‫ب) ‪𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑎(𝑂𝐻)2‬‬

‫‪ )𝐶𝑎𝑆𝑂4 ∙ 2𝐻2 𝑂( .6‬فورمول کدام مرکب میباشد؟‬

‫د)سنگ چونه‬ ‫ج)پلستر پاریس‬ ‫ب)پالستر‬ ‫الف)گچ‬
‫‪ .7‬کدام یک از تعامالت ذیل درست است؟‬
‫ب) ‪𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑂2 → 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫الف) ‪3𝐹𝑒 + 4𝐻2 𝑂 → 𝐹𝑒3 𝑂4 + 4𝐻2‬‬
‫د)الف و ب درست است‬ ‫ج) ‪2𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑙2 → 2𝐶𝑎𝐶𝑙 + 𝑂2‬‬
‫‪ .8‬کورندم از اکساید کدام عنصر به حساب میاید؟‬
‫د)سودیم‬ ‫ج)آهن‬ ‫ب) کلسیم‬ ‫الف)المونیم‬
‫‪ .9‬درتجزیه برقی نمک طعام مذابه سودیم در ‪.......‬وکلورین در ‪..........‬جمع میگردد‪.‬‬
‫د)انود و انود‬ ‫ج)کتود و کتود‬ ‫ب)انود‪،‬کتود‬ ‫الف)کتود وانو‬
‫‪ .10‬فورمول هماتایت را در زیر نشان دهید؟‬
‫د) ‪𝐹𝑒𝑂4‬‬ ‫ج) ‪FeO‬‬ ‫ب) ‪𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫الف) ‪𝐹𝑒3 𝑂4‬‬
‫‪ .11‬کدام یک از مرکب زیر بحیث کود استفاده می شود؟‬
‫د) ‪AgCl‬‬ ‫ج) ‪𝑍𝑛𝐶𝑙2‬‬ ‫ب) ‪NaCl‬‬ ‫الف) ‪𝐾𝑁𝑂3‬‬
‫‪ .12‬المونیم را کدام منرال بدست میاورند؟‬
‫د)نمک طعام‬ ‫ج)المونیم کلوراید‬ ‫ب)الون ها‬ ‫الف)کورندم‬
‫‪ )NaHC𝑂3 ( .13‬فورمول کدام یک از مرکبات ذیل است؟‬
‫د) پلی‬ ‫ج) چونه آب رسیده‬ ‫ب) آهک‬ ‫الف) سنگ چونه‬
‫‪ .14‬کدام مرکب ذیل بنام شوره چپلی یاد می گردد؟‬
‫د) ‪𝑁𝑎𝑁𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫ب) ‪𝑁𝐻3‬‬ ‫الف) ‪NaOH‬‬

‫‪159‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫حل مسایل‬
‫‪ . 1‬عنصر سیزیم در پریود ششم قرار داشته‪ ،‬پس دارای شعاع اتومی نسبت به گزینه های دیگر میباشد‪.‬‬
‫جواب درست د است‬
‫‪ .2‬گزینه ج درست است‪ .‬پلی بنام سودای نان نیز یاد میگردد‪.‬‬
‫‪ . 3‬فلزات در عموم القلی ها را تشکیل میدهند و خواص القلی فلزات با افزایش فعالیت شان افزایش میابد‪.‬‬
‫گروپ دوم اصلی بدلیل داشتن فعالیت بیشتر کیمیاوی نسبت به عناصر انتقالی دارای خواص القلی قوی‬
‫تر اند‪.‬‬
‫‪ .4‬فوالد از الیاژ آهن با عناصری نظیر نیکل‪ ،‬منگان‪ ،‬کرومیم و کاربن بدست میاید‪.‬‬
‫‪ .5‬جواب الف درست است‪ .‬این نوع چونه را بنام چونه مرده نیز یاد میکنند‪.‬‬
‫‪ .6‬فورمول داده شده در سوال مربوط به گچ میباشد‪.‬‬
‫‪ .7‬نظربه گزینه های داده شده جواب د صحیح است‪ .‬آهن با تعامل با آب مگنتایت را ساخته و اکساید کلسیم‬
‫با کاربن دای اکساید سنگ مرمر یا کلسیم کاربونیت را میسازد‪ .‬اما تعامل در گزینه ج امکان نا پذیر است‪.‬‬
‫‪ .8‬کورندم اکساید المونیم میباشد‪ =)𝐴𝑙2 𝑂3 (.‬کورندم‬
‫‪ . 9‬کتود قسمتی ازپیل را گویند که در آن ذرات مثبت یعنی کتیون ها جمع میگردند و بالعکس انود قسمتی‬
‫از پیل را گویند که در آن ذرات منفی یعنی انیون ها جمع میگردند‪ .‬سودیم با داشتن چارج مثبت به کتود و‬
‫کلورین با داشتن چارج منفی به انود جذب میگردند‪ .‬جواب الف درست است‪.‬‬
‫‪ .10‬گزینه دوم صحیح است‪ .‬هماتایت همچنین بنام فیریک اکساید نیز شناخته میشود‪.‬‬
‫‪ .11‬جواب درست الف است‪ .‬از نایتریت های گروپ اول اصلی بدلیل داشت نایتروجن بعنوان کود کیمیاوی‬
‫استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ .12‬المونیم را از تجزیه برقی اکساید المونیم (کورندم )حاصل میکنند‪.‬‬
‫‪ .13‬جوا د درست است‬
‫‪.14‬جواب د درست است‪ .‬سودیم نایتریت را تحت نام شوره چپلی میشناسند‪.‬‬

‫تمرین ‪11‬‬
‫کدام یک از فلزات ذیل به شکل آزاد در طبیعت یافت گردیده میتواند؟‬
‫د)ونادیم‬ ‫ج)طال‬ ‫ب)پوتاشیم‬ ‫الف)سودیم‬
‫‪ .2‬علم استخراج فلزات چند مرحله را در برمیگیرد؟‬
‫‪160‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) هایدرولوژی‬ ‫ج) پایرولوژی‬ ‫ب) میتالورژی‬ ‫الف) میتالوژی‬
‫‪ .3‬استخراج فلز ات چند مرحله را دربر می گیرد؟‬
‫د)‪5‬‬ ‫ج)‪4‬‬ ‫ب)‪3‬‬ ‫الف) ‪2‬‬
‫‪ .4‬سودیم اولین بار بکدام طریقه استحصال گردید؟‬
‫د) موند‬ ‫ج) دیوی‬ ‫ب)مارتین هال‬ ‫الف) بایر‬
‫‪ .5‬کدام یک از فورمولهای ذیل مربوط دولومایت میباشد؟‬
‫ب) 𝑂 ‪𝐵𝑒𝑂 ∙ 𝐴𝑙2 𝑂3 ∙ 6𝐻2‬‬ ‫الف) 𝑂 ‪𝑀𝑔𝐶𝑙2 ∙ 𝐾𝐶𝑙 ∙ 𝐻2‬‬
‫د) 𝑂𝑎𝐶 ∙ ‪𝐴𝑙2 𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑎𝐶𝑂3 ∙ 𝑀𝑔𝐶𝑂3‬‬
‫‪ .6‬کدام از گزینه های ذیل الوتروپ های المونیم را نشان میدهد؟‬
‫د) الفا و گاما‬ ‫ج) پروتیم و تریتیوم‬ ‫ب) رومبیک ومونوکلینیک‬ ‫الف) گرافیت وفلورانس‬

‫‪ .7‬کدام یک از تعامالت ذیل بنام ترمایت یاد میگردد؟‬

‫الف) 𝑂 ‪𝐴𝑙2 𝑂3 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎𝐴𝑙𝑂2 + 𝐻2‬‬
‫ب) 𝑒𝐹 ‪𝐴𝑙 + 𝐹𝑒2 𝑂3 → 𝐴𝑙2 𝑂3 +‬‬
‫ج) 𝑂𝑒𝐹 ‪𝐶𝑢𝐹𝑒𝑆2 + 𝑂2 → 𝐶𝑢2 𝑆 + 𝑆𝑂2 +‬‬
‫د) 𝑂 ‪𝐶𝑢 + 𝐻𝑁𝑂3 → 𝐶𝑢(𝑁𝑂3 )2 + 𝑁𝑂2 + 𝐻2‬‬
‫‪ .8‬سخت ترین فلز کدام است؟‬
‫د) ولفارم‬ ‫ج) مولبداین‬ ‫ب) کرومیم‬ ‫الف)آهن‬
‫‪ .9‬اولین عنصرگروپ ششم فرعی کدام است؟‬
‫د) مس‬ ‫ج) ولفارم‬ ‫ب) مولبداین‬ ‫الف)کرومیم‬
‫‪ .10‬سیدیرایت کدام یک از منرالها ذیل میباشد؟‬
‫د) ‪𝐹𝑒2 𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝐹𝑒𝐶𝑂3‬‬ ‫ب) 𝑂 ‪𝐹𝑒2 𝑂3 ∙ 3𝐻2‬‬ ‫الف) ‪FeS‬‬
‫‪ .11‬کدام یک از گزینه های ذیل جزء انواع آهن نمیباشد؟‬
‫د)آهن نرم‬ ‫ج)فوالد‬ ‫ب)آهن سخت‬ ‫الف)چدن‬
‫‪ .12‬اولین عنصر مصنوعی که درسال (‪ )1937‬م ساخته شد کدام یک میباشد؟‬

‫‪161‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د)الف درست‬ ‫ج)تکنیتیم‬ ‫ب)رمنگان‬ ‫الف)ریتیم‬
‫است‬
‫‪ .13‬اگر در کورندم مقداری کروم موجود باشد رنگ آن سرخ گردیده و بکدام نام یاد میگردد؟‬
‫د)هیچکدام‬ ‫ج)الماس‬ ‫ب)لعل‬ ‫الف)یاقوت‬
‫‪ .14‬کدام یک از عناصر گروپ (‪ )2A‬رادیو اکتیف میباشد؟‬
‫د) رادیم‬ ‫ج) باریم‬ ‫ب) کلسیم‬ ‫الف)سترانشیم‬

‫فصل دوازدهم‬
‫غیر فلزات‬
‫خواص عمومی غیر فلزات‬
‫غیر فلزات بصورت عموم بشکل جامد(مانند سلفر‪ ،‬کاربن وغیره ) یا گاز (مانند نایتروجن ‪،‬‬
‫اوکسیجن‪،‬هایدروجن وغیره) می باشند‪ ،‬اما برومین به طوراستثنا بحالت مایع یافت می شود‪ .‬غیر فلزات‬
‫جامد شکننده اند و قابلیت سیم شدن و تورق را ندارند‪ .‬غیر فلزات برق و حرارت را هدایت داده نمی‬
‫توانند‪ ،‬بجز از گرافیت که هادی ضعیف برق است‪.‬‬
‫چون غیر فلزات در مدارآخری خود دارای چهار ویا بیشتر ازچهار الکترون اند پس برای تکمیل نمودن‬
‫مدار خارجی خود به گرفتن الکترون ها تمایل دارند بناء (به استثنای هایدروجن ) دارای چارج منفی اند‪.‬‬
‫اتوم های غیر فلزات با همدیگر یکی شده روابط اشتراکی را می سازند‪ .‬هم چنان غیر فلزات ( به استثنائ‬
‫آیودین) سبک اند‪ .‬غیر فلزات باشبه فلزات (‪ )20‬فیصد جدول را تشکیل میدهند‪.‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )IVA‬جدول دوره یی عناصر‬
‫درین گروپ عناصر کاربن(‪ ،)C‬سلیکان(‪،)Si‬جرمنیم(‪ ،)Ge‬قلعی(‪ ،)Sn‬و سرب (‪ )Pb‬شامل اند‪ .‬دو‬
‫عنصر اول این گروپ یعنی کاربن غیر فلز و سلیکان شبه فلز می باشند ومتباقی سه عنصر این گروپ‬
‫فلزات امفوتریک اند که با اوکسیجن اکسایدهای امفوتر را می سازند‪.‬‬

‫کاربن (‪)C‬‬
‫کاربن دارای نمبر اتومی (‪ )6‬ووزن آن (‪ )12‬می باشد‪ .‬کاربن دو سویه انرژی دارد که طبق معمول در‬
‫سویه اول انرژی (‪ )K‬دو الکترون ودر سویه دوم انرژی (‪ )L‬چهار الکترون دارد و برای آنکه هشت‬
‫الکترون والنسی خود را تکمیل کند الکترون های سویه اخیر خود را با دیگر عناصر مشترک می گذارد‬
‫‪162‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫وبه این ترتیب مرکبات مختلف را تشکیل می دهد‪ .‬اساس مرکبات عضوی و (‪ )18%‬کتله بدن انسان را‬
‫کاربن تشکیل میدهد‬
‫کاربن در حالت آزاد بشکل سه الو تروپی دریافت می گردد‪:‬‬
‫‪ .1‬الماس‬
‫‪ .2‬گرفیت‬
‫‪ .3‬ذغال سنگ‬
‫شکل جدید الوتروپ کاربن درسال (‪ )1985‬توسط گروه تحقیق کننده انگلیسی تحت رهبری هنری کروتر‬
‫در سنگهای قدیمی کشف شد که در آن (‪ )60‬کاربن با هم یکجا مالیکول( ‪ )𝐶60‬را تشکیل میدهد بنام‬
‫فلورینس یاد شده که شکل آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫فلورینس‬
‫کاربن طبیعی دارای دو ایزوتوپ ( 𝐶‪ ) 136𝐶 , 126‬بوده که فیصدی آنها بالترتیب (‪)98,89%‬و (‪)0.11%‬‬
‫میباشد ‪ .‬همچنان درطبقات بلند اتوموسفیر ایزوتوپ ( 𝐶‪ ) 146‬نیز موجود بوده که در نتیجه تعامالت هستوی‬
‫قرار ذیل تشکیل میگردد‪) 147𝑁 + 10𝑛 → 11𝐻 + 146𝐶 (.‬‬

‫مرکبات کاربن‬
‫‪ .1‬کاربن مونو اکساید (‪)CO‬‬
‫این گاز از ترکیب یک اتوم کاربن ویک اتوم اوکسیجن بوجود آمده یک گاز زهری بی رنگ وبی بو می‬
‫باشد که تنفس زیاد آن سبب مرگ می گردد‪ .‬با هیموگلوبین خون مرکب کاربواکسی هیموگلوبین را ساخته‬
‫که ازانتقال خون به بدن جلوگیری منکند لذا سبب خفگی و مرگ میگردد‪.‬‬
‫‪ -1‬از اثر احتراق نامکمل کاربن با اوکسیجن قرار معادله ذیل‪:‬‬
‫𝑂𝐶‪2𝐶 + 𝑂2 → 2‬‬
‫‪ -2‬از تماس ( ‪ )C𝑂2‬با کاربن قوغ شده‬
‫𝑂𝐶‪)𝐶𝑂2 + 𝐶 → 2‬‬
‫درمرکب کاربن مونوکساید بین اتوم های کاربن و اوکسیجن دو رابطه کووالنت ویک رابطه کوردینت‬
‫کووالنت (یک طرفه اشتراکی ) بوجود دارد‪.‬‬

‫‪163‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .2‬کاربن دای اکساید ( 𝟐𝑶𝑪 ) ‪ :‬گاز کاربن دای اکساید از اتحاد دو اتوم اوکسیجن با یک اتوم کاربن‬
‫𝟒‬
‫) حصه هوا را تشکیل می دهد‪.‬‬ ‫حاصل می گردد‪ .‬این گاز تقریبا (‬
‫𝟎𝟎𝟎𝟏‬

‫‪ )2‬تشکیل کاربن دای اکساید‬

‫‪ -1‬تیزاب نمک با سنگ مرمر‪:‬‬
‫نور‬
‫‪𝐶𝑎𝐶𝑂3 + 2𝐻𝐶𝑙 → 𝐶𝑎𝐶𝑙2 + 𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬
‫‪ .3‬از حرارت دادن سنگ چونه‪:‬‬
‫∆‬
‫‪𝐶𝑎𝐶𝑂3 +→ 𝐶𝑎𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬
‫عناصر گروپ (‪ )VA‬جدول دوره یی عناصر‬
‫این گروپ شامل عناصر نایتروجن(‪ ،)N‬فاسفورس(‪ ،)P‬ارسینیک (‪ ،)As‬انتیمونی(‪ ،)Sb‬و بسموت(‪،)Bi‬‬
‫می باشد که به نام گرووپ نایتروجن نیزیاد میگردد‪.‬‬
‫نایتروجن (‪)N‬‬
‫نایتروجن گازیست که در طبیعت به حالت آزاد به مقدار بسیار زیاد وجود دارد که از روی وزن (‪)75,5%‬‬
‫و از روی حجم(‪ )78,08%‬اتوموسفیر را تشکیل می دهد و عالوتا ً نایتروجن بصورت مرکب نیز وجود‬
‫‪14‬‬
‫دارد‪ .‬نایتروجن در طبیعت دارای دو ایزوتوپ بوده که قرار ذیل است (‪7𝑁(99,623% ,‬‬
‫‪ ) 157𝑁(0,365%‬همچنان (‪ )35%‬کتله بدن انسان را تشکیل می ده‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی‬
‫می تواند بین (‪ )+5‬الی (‪ )-3‬والنس بگیرد‪ .‬در طبیعت بشکل مالیکولی دریافت شده که در هنگام ترکیب‬
‫اتوم ها سه جوره ا لکترون را با هم دیگرمشترک می گذارند‪ .‬از همین سبب است که دارای استحکام زیاد‬
‫بوده ودر نتیجه دارای فعالیت کم است در حرارت اطاق با عنصر لیتیم ترکیب می گردد‪.‬‬
‫‪ .1‬با فلزات (‪ )Mg , Ti , Ca‬به اسانی تعامل کرده می تواند‪:‬‬
‫∆‬
‫‪3𝑀𝑔 + 𝑁2 → 𝑀𝑔3 𝑁2‬‬
‫جرقه برق‬
‫→ ‪𝑁2 + 𝑂2‬‬ ‫𝑂𝑁‪2‬‬
‫‪ .2‬در موجودیت کتلست و فشار زیاد با هایدروجن تعامل نموده امونیا را می سازد‪.‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑃=200−300‬‬
‫→ ‪𝑁2 + 3𝐻2‬‬ ‫‪2𝑁𝐻3‬‬
‫مرکبات نایتروجن‬
‫‪ .1‬امونیا ( ‪)𝑁𝐻3‬‬

‫‪164‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫امونیا در طبیعت از گندیدن مواد عضوی به کمک باکتری های تخمیر کننده به میان می آید‪ .‬و در البراتوار‬
‫آن را به اساس طریقه پرستلی از حرارت دادن امونیم کلوراید و کلسیم هایدروکسادید به دست می آورند‪.‬‬
‫ام ونیا یک بی رنگ دارای بوی تند و تخریش کننده بوده واز هوا سپکتر می باشد‪ .‬قابلیت انحالل امونیا‬
‫در آب بسیار زیاد است‪.‬‬
‫از لحاظ فعالیت کیمیاوی امونیا ماده نسبتا ً فعال بوده که به آسانی تمحض می شود‪ .‬ازین سبب یک ماده‬
‫خوب ارجاع کننده می باشد این گاز در موجودیت اوکسیجن به شعله آبی رنگ می سوزد‪.‬‬
‫𝐶‪1000𝑎𝑡𝑚,550‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝑎𝑁𝐶𝑁 + 3𝐻2‬‬ ‫‪2𝑁𝐻3 + 𝐶𝑎𝑂3‬‬
‫اگر امونیا اکسیدیشن گردد درنتیجه (‪ )NO‬حاصل شده و این تعامل در موجودیت کتلست صورت می‬
‫گیرد‪.‬‬
‫‪4𝑁𝐻3 + 3𝑂2 → 6𝐻2 𝑂 + 2𝑁2 𝐾298 = 10228‬‬
‫‪4𝑁𝐻3 + 5𝑂2 <=> 6𝐻2 𝑂 + 4𝑁𝑂 𝐾298 = 10168‬‬
‫‪ .3‬نایتراید ها‪ :‬از تعامل نایتروجن با فلزات ها حاصل میگردد در صورتیکه هایدرولیز گردد امونیا‬
‫تشکیل میگردد‪.‬‬
‫‪𝑀𝑔3 𝑁2 + 6𝐻2 𝑂 → 3𝑀𝑔(𝑂𝐻)2 + 2𝑁𝐻3‬‬
‫اما درعناصر گروپ سه‪ ،‬چهار و پنج رابطه اشتراکی را میسازند‪.‬‬
‫‪𝐵𝑁, 𝑆𝑖3 , 𝑁2 , 𝑃3 𝑁5‬‬
‫اکساید های نایتروجن‪ :‬این اکساید ها قرار ذیل است ( ‪ )𝑁2 𝑂, 𝑁𝑂, 𝑁2 𝑂3 , 𝑁𝑂2 , 𝑁2 𝑂5‬درین اکساید‬
‫ها نایتروجن نمبر اکسیدیشن (‪ )1+‬الی (‪ )+5‬را دارا بوده نوع اکساید دیگری نیز موجود است که‬
‫بسیارفعال بوده فورمول آن ( ‪ )𝑁𝑂3‬است‪ .‬از تجزیه حرارت امونیم نایتریت تمام اکساید های آنرا حاصل‬
‫نموده می توانیم‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑁𝐻4 𝑁𝑂3 <=> 𝑁2 𝑂 + 2𝐻2‬‬
‫هالید های نایتروجن‪ ،‬نایتروجن چهار نوع هالید را تشکیل میدهد که عبارت‬
‫از( ‪ )𝑁𝐹4 , 𝑁2 𝐹2 , 𝑁2 𝐹4 , 𝑁𝐶𝑙5‬مرکب ( ‪)𝑁𝐹3‬و( ‪ )𝑁2 𝐹2‬در نتیجه الکترولیز محلول ( 𝐹 ‪ )𝑁𝐻4‬با‬
‫هایدروفلوریک اسید حاصل می شود ( ‪ )𝑁2 𝐹4‬در موقع تخلیه برقی در ( ‪ )𝑁𝐹3‬در موجودیت بخارات‬
‫سیماب حاصل میگردد‪ .‬نایتروجن ترای فلوراید گاز پایدار بوده و ساختمان مشابه امونیا را دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬تیزاب شوره ( 𝟑𝑶𝑵‪)H‬‬
‫تیزاب شوره یک مایع بی رنگ وتخریش کننده می باشد‪ .‬نه تنها یک تیزاب قوی بوده بلکه عامل خوب‬
‫تمحض نیز است به طور مثال مس در تیزاب نمک حل نگردیده اما تیزاب آنرا حل می کند‪.‬‬
‫𝑂 ‪3𝐶𝑢 + 8𝐻𝑁𝑂3 → 3𝐶𝑢(𝑁𝑂3 )2 + 2𝑁𝑂 + 4𝐻2‬‬

‫‪165‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ )1‬استحصال تیزاب شوره‬
‫در صنعت می توان قرار ذیل به دست آورده ( ‪ )𝑁𝑎𝑁𝑂3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝑁𝑎𝐻𝑆𝑂4 + 𝐻𝑁𝑂3‬به‬
‫همین ترتیب از انحالل نایتروجن دای اکساید در آب و تیزاب غلیظ آنرا به اساس معادله ذیل به دست آورده‬
‫می توانیم‪:‬‬
‫نایتروجن از ‪ +4‬به ‪ +5‬تحمض شده‬
‫𝑂𝑁 ‪3𝑁𝑂2 + 𝐻2 𝑂 → 2𝐻𝑁𝑂3 +‬‬
‫نایتروجن از ‪ +4‬به ‪ +2‬ازجاع شده است‬

‫‪ )1‬خواص کیمیاوی تیزاب شوره‬

‫در البراتوار تیزاب شوره (‪ )70%‬وجود داشته ویک مخلوط آن در حالت جوش (‪ )68‬فیصد ( ‪)𝐻𝑁𝑂3‬‬
‫به (‪ ) 96%‬می رسد‪ .‬این تیزاب بعضی اوقات دارای یک زرد بوده و علت آن موجودیت ( ‪ )𝑁𝑂2‬در‬
‫تیزاب می باشد‪ .‬چون تیزاب مذکور بسیار ثابت نمی باشد پس در آثر روشنی تدریجا ً تجزیه و طبق معادله‬
‫( ‪ )𝑁𝑂2‬از آن حاصل می شود‪.‬‬
‫∆‬
‫‪4𝐻𝑁𝑂3 → 2𝐻2 𝑂 + 4𝑁𝑂2 + 𝑂2‬‬
‫تیزاب شوره مانند دیگر تیزاب ها باالی فلزات( به استثنای‪ ) Pt,Au‬اثر نموده نمک را ساخته و هایدروجن‬
‫را آزاد می نماید‪.‬‬
‫‪2𝑁𝑎 + 2𝐻𝑁𝑂3 → 2𝑁𝑎𝑁𝑂3 + 𝐻2‬‬
‫فاسفورس (‪)P‬‬
‫فاسفورس از کلمه یونانی ( پخش کننده نور) گرفته شده است‪ .‬در طبیعت به شکل سنگهای معدنی چون‬
‫( ‪ )𝐶𝑎3 (𝑃𝑂4 )2‬و فلوراپایت ( 𝐹 ‪ )𝐶𝑎5 (𝑃𝑂4 )3‬یافت میشود ‪ .‬فاسفورس عنصری را از کلسیم فاسفیت‬
‫در موجودیت ریگ ذغال بدست میاورند‪.‬‬
‫𝑂𝐶‪𝐶𝑎3 (𝑃𝑂4 )2 + 3𝑆𝑖𝑂2 + 5𝐶 → 3𝐶𝑎𝑆𝑖𝑂3 + 2𝑃 + 5‬‬
‫فاسفورس به طور الو تروپی های ذیل یافت می شود‪:‬‬
‫فاسفورس سفید (‪ ) P4‬زیاد فعال بوده در هوا شعله ور میگردد‪ .‬چون در آب حل نمیگردد ازین سبب آنرا‬
‫در آب نگهداری میکنند‪.‬فاسفورس سیاه تحت فشار زیاد از فاسفورس سفید ویا سرخ تهیه میگردد‪ .‬اگر‬
‫فاسفورس در هوای آز اد قرار داده شود با اکسیجن طبق معادله ذیل اکساید را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫‪𝑃4 + 5𝑂2 → 𝑃4 𝑂10‬‬
‫اگر با آب یکجا گردد ارتوفاسفوریک اسید بدست میاید‪.‬‬

‫‪166‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝑃4 𝑂10 + 6𝐻2 𝑂 → 4𝐻3 𝑃𝑂4‬‬
‫برای نمودن نباتات ضروری بوده لذا کودهای کیمیاوی از جمله مرکبات فاسفیت ها است‪.‬‬
‫عناصر گروپ (𝑨𝑰𝑽) جدول دوره یی عناصر‬
‫درین گروپ عناصر ( ‪ ،)O‬سلفر(‪ ،)S‬سلینم(‪ ،)Se‬تیلوریم(‪ ،)Te‬و پولونیم (‪ )Po‬شامل بوده که پولونیم‬
‫یک عنصر رادیو اکتیف است‪ .‬این گروپ نسبت به هلوجن ها فعالیت کنتر داشته به نام کلکوجن (تشکیل‬
‫دهنده سنگ های معدنی ) نیز یاد می شود‪.‬این عناصر برای تکمیل کردن مدار خارجی خود دو الکترون‬
‫را جذب کرده و به آیون های چارج منفی دو تبدیل می شوند که این آیون ها در مرکبات فلزات وهایدروجن‬
‫دار صدق می کند‪ ،‬ولی در مرکبات اوکسیجن دار والنس های ‪ +6، +4‬را دارا می باشند‪ ،‬به جز ازخود‬
‫اکسیجن که به سبب مستحکم بودن شش الکترون به هسته دایما الکترون می گیرد‪ .‬و والنس منفی دو (‪-2‬‬
‫) دارد‪ .‬ولی باز هم اس تشنا این قاعده در مرکب فلورین و اوکسیجن اوجود دارد‪.‬در این مرکب ) ‪(𝑂𝐹2‬‬
‫فلورین نسبت به اوکسیجن الکترون را سریع تر جذب می کند‪.‬‬

‫اوکسیجن ‪: O‬‬

‫ساختمان اتومی ‪ :‬نمبر اتومی اوکسیجن ‪ 8‬وزن اتومی آن ‪ 16‬و ساختمان الکترونی آن ‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝4‬‬
‫است‪ .‬اوکسیجن در دوره دوم و گروپ ششم اصلی جدول دورانی واقع است که دو سویه اصلی انرژی‬
‫دارد در سویه اول دو الکترون و در سویه دوم شش الکترون دارد برای تکمیل نمودن مدار خارجی خود‬
‫به گرفتن دو الکترون نیاز دارد از این رو والنس آن منفی دو است‪.‬‬
‫پیدایش اوکسیجن‪ :‬درتشکیل قشر زمین از روی وزن ‪ 41.13%‬موجود می باشد‪ .‬که این مقداربه مجموع‬
‫عناصر دیگر تشکیل کننده قشر زمین تقریبا مساوی است به همین ترتیب اوکسیجن در ترکیب آن ‪88.8%‬‬
‫( تقریبا ‪ ) 81%‬در ریگ ‪ % 53‬درشیر ‪ %82‬و در هوای آزاد ‪ % 22.2‬از روی وزن وجود دارد‪.‬‬
‫اهمیت اوکسیجن‪:‬‬
‫‪ .1‬برای تنفس تمام موجودات حیه یک عنصر مهم و ضروری می باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬در غیاب اوکسیجن عمیله احتراق صورت نمی گیرد‪.‬‬
‫کشف اوکسیجن‪ :‬اوکسیجن تقریبا در یک وقت توسط شیلی ( ‪ ) Scheele‬عالم سویدنی و جوزف پرستلی‬
‫( ‪ ) Joseph Priestly 1733-1804‬عالم انگلیسی کشف گردید‪ .‬پرستلی تجربه معروف خود را به تاریخ‬
‫اول اگست ‪ 1774‬اجرا نمود‪ ،‬از پودر سرخ رنگ ‪ HgO‬اوکسیجن را به دست آورد‪.‬‬

‫∆‬
‫→ 𝑂𝑔𝐻‬ ‫‪𝐻𝑔 + 1⁄2 𝑂2‬‬
‫استحصال اوکسیجن‪:‬‬
‫در استحصال یک ماده نکات آتی را باید در نظر گرفت‪.‬‬

‫‪167‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .1‬ماده که برای استحصال یک عنصر به کار می رود باید عنصر مطلوب را در ترکیب خود داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ .2‬یک ماده که برای استحصال یک عنصر به کار می رود‪ ،‬باید عنصر مطلوب را به آسانی ازآن‬
‫جدا و به دست آورده بتوانیم‪.‬‬
‫‪ .3‬ماده که دارای عنصر مطلوب است باید ارزان و به آسانی تهیه گردد‪.‬‬

‫استحصال اوکسیجن در البراتوار‬

‫استحصال اوکسیجن ازپوتاشیم کلوریت‬

‫‪150𝐶 °‬‬
‫→ )𝑠(‪2𝐾𝐶𝑙𝑂3‬‬ ‫‪2𝐾𝐶𝑙(𝑠) + 3𝑂2‬‬

‫استحصال اوکسیجن از هایدروجن پراکساید‬

‫→ )𝑙(‪2𝐻2 𝑂2‬‬ ‫)𝑔(‪2𝐻2 𝑂(𝑙) + 𝑂2‬‬
‫‪𝑀𝑛𝑂2‬‬

‫استحصال اوکسیجن ازآب‬

‫اوکسیجن از آب درنتیجه تجزیه برقی آب به دست می آید‪.‬‬
‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝑂 ‪2𝐻2‬‬ ‫‪2𝐻2 + 𝑂2‬‬

‫استحصال اوکسیجن از هوا‪ :‬ابتدا هوا راتحت فشار بسیار زیاد جمع نموده و در درجه های بسیار پایین‬
‫حرارت آن را سرد می سازند تا مایع گردد چون در هوا ‪ % 78.88‬نایتروجن وجود دارد پس هوای مایع‬
‫را کمی حرارت می دهند‪ .‬تا نایتروجن در ‪ -116‬تبخیر شودکه در این صورت اوکسیجن به حالت مایع‬
‫باقی می ماند وبرای اینکه اوکسیجن نیز به گاز مبدل شود درجه حرارت آن را تا منفی ‪ 183‬سانتی گرید‬
‫بلند می برند‪.‬‬
‫طریقه استحصال اوکسیجن از هوای مایع به نام تقطیر تدریجی هوای مایع یاد می گردد‪.‬‬
‫خواص فزیکی اوکسیجن ‪ :‬اوکسیجن یگانه عنصر گروپ ‪ VI A‬جدول دورانی عناصر است‪ .‬که به‬
‫طور آزاد به حالت گاز یافت می شود‪.‬‬
‫اوکسیجن یک گاز بی رنگ ‪ ،‬بی بو و بی ذایقه است نقطه ذوبان آن ( ‪ ) -218‬و نقطه غلیان آن ‪-183𝐶 °‬‬
‫است اگر از‪ -218 C‬زیاد سرد ساخته شود به یک جسم سفید رنگ برف مانند تبدیل می شود‪.‬‬

‫‪168‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑟𝑔‬
‫اوکسیجن از هوا کمی سنگین تر بوده کثافت آن 𝑟𝑒𝑡𝑖𝑙‪ 1.42 ⁄‬می باشد یعنی تحت شرایط ‪S.T.P‬‬
‫یک لیتر اوکسیجن ‪ 1.42 gr‬وزن دارد‪ .‬اوکسیجن به اندازه ی کم در آب منحل است که ازین اوکسیجن‬
‫منحله در آب حیوانات و نباتات بحری برای تنفس خود کار می گیرند‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی اوکسیجن‪:‬‬
‫طوری که قبال مطالعه نمودیم اوکسیجن در سوختاندن مواد سهم مهم داشته و هم چنان گفیتم که اوکسیجن‬
‫با دیگر عناصر تعامل نموده مرکبات جدید را به وجود می آورد که اکساید ‪ Oxides‬نامیده می شود‪ .‬و‬
‫ترکیب اوکسیجن با یک عنصر دیگر به نام عمل اوکسدیشن ‪ Oxidation‬یاد می شود‪.‬‬
‫ازون ‪ : (𝑶𝟑 ( Ozone‬اگر اتوم های اوکسیجن بین خود اتحاد کنند دو نوع مواد بیسط را می سازند‪.‬‬
‫اگر دو اتوم اوکسیجن با هم یکجا شود یک مالیکول اوکسیجن را می سازد و اگر سه اتوم اوکسیجن با هم‬
‫یکجا شود یک مالیکول ازون را تشکیل میدهد‪.‬‬
‫این حادثه که ازیک عنصر چند نوع مواد بسیط ساخته شده میتواند در کیمیا به نام الوتروپی ( ‪)Allotropy‬‬
‫یاد می شود‪ .‬یعنی ازون یک نوع التروپ اوکسیجن است زیرا که ازون از اتوم های اوکسیجن ساخته‬
‫شده است‪.‬در حالیکه خواص آن با اوکسیجن فرق دارد‪ .‬در صورت عبور جریان های برق ازمالیکول‬
‫های اوکسیجن‪ ،‬م الیکول های ازون تولید می شود‪.‬این عملیه وقتی صورت می گیرد که در فضا رعدو‬
‫برق شدید به میان بیآید بعد از آن یک بوی تند و تخریش کننده حس میشود ‪ .‬تبدیل اوکسیجن به ازون به‬
‫اساس معادله ذیل صورت می گیرد‪.‬‬
‫𝑠𝑐𝑖𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫↔ ‪3𝑂2‬‬ ‫‪2𝑂3‬‬

‫ازون یک گاز زهری بوده که با ازدیاد غلظتش زهریت آن نیز اضافه میشود‪ .‬فعالیت ازون نظربه‬
‫اوکسیجن زیاد بوده مگر ثبات آن نظر به اوکسیجن کم است یعنی ازون بعد ازتشکیل شدن در درجه‬
‫های حرارت عادی به اوکسیجن تجزیه و تبدیل می شود‪.‬‬
‫ازون باالی اتموسفیر ( تقریبا ٌ ‪ 05km‬باالتر از سطح زمین) یک طبقه به ضخامت ‪ 10‬الی ‪ 24‬کیلومتر‬
‫را می سازد که رنگ آبی دارد‪ .‬این طبقه مقدار اضافی شعاع ماورای بنفش ( ‪ )Ultra violet‬را فلتر‬
‫می کند‪.‬‬
‫سلفر ‪S‬‬
‫حالت طبیعی‪ :‬سلفر در طبیعت به صورت آزاد و مرکبات مختلف یافت می شود که مرکبات مهم آن‬
‫عبارت از کارپرسلفاید (𝑆𝑢𝐶 ) ‪ ،‬پایرایت ( ‪ ، )𝐹𝑒𝑆2‬برایت ( ‪ ، )𝐵𝑎𝑆𝑂4‬جیپسیم (𝑂 ‪)𝐶𝑎𝑆𝑂4 . 2𝐻2‬‬
‫‪ ،‬سلفاید سرب ( 𝑆𝑏𝑃) و سلفاید جست (𝑆𝑛𝑍) می باشد‪ .‬سلفر به حالت آزاد به ال وتروپیهای مختلف‬
‫ذیل یافت می شود‪.‬‬
‫سلفر مکعب المستطیلی (‪) monoclinic‬‬

‫‪169‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫سلفر هشت سطحی ( ‪)Rhombic‬‬
‫خواص فزیکی سلفر‬
‫سلفر عنصرفلزی شکننده بوده که زنگ زرد دارد‪ .‬سلفردرآب حل نمی شود مگر درکاربن دای سلفاید‬
‫( ‪ )𝐶𝑆2‬به آسانی حل می شود‪ .‬هم چنان سلفر هادی برق نبوده ‪ ،‬اما حرارت را به مقدار کم هدایت می‬
‫دهد‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی سلفر‬
‫‪ .1‬سلفر با فلزات وغیر فلزات تعامل کیمیاوی می کند‪ .‬مصال ٌ در موجودیت اوکسیجن به شعله آبی‬
‫می سوزد و به اساس معادله ذیل سلفردای اکساید را تولید می کند‪.‬‬

‫‪𝑆 + 𝑂2 → 𝑆𝑂2‬‬

‫‪ .2‬اگر به سلفر در بخاری برقی حرارت بلند داده شود همرای کارین یکجا شده وبه اساس ( ‪)𝐶𝑆2‬‬
‫معادله ذیل را می سازد‪.‬‬
‫∆‬
‫→ 𝑆‪𝐶 + 2‬‬ ‫‪𝐶𝑆2‬‬
‫‪ .3‬به همین ترتیب سلفر توسط حرارت با تعداد زیادی فلزات تعامل کرده وسلفاید های فلزات‬
‫مربوطه را می سازد‪.‬‬
‫∆‬ ‫∆‬
‫‪𝐹𝑒 + 𝑆 → 𝐹𝑒𝑆 ،‬‬ ‫→ 𝑆 ‪𝑍𝑛 +‬‬ ‫𝑆𝑛𝑍‬
‫مرکبات سلفر‬
‫‪ .1‬سلفردای اکساید( 𝟐𝑶𝑺 )‬
‫سلفر دای اکساید یک گاز بی رنگ و تخریش کننده بوده که بوی خفه کننده دارد‪ .‬این گاز با وجودیکه‬
‫درآتش فشان ها و چشمه های آب گرم وجود دارد ولی مقدار زیاد این گاز ‪ 2.2‬مرتبه سنگین تراز‬
‫هوا بوده و درآب خوب حل می گردد‪ .‬مثال در حرارت ℃‪ 20‬یک حجم آب ‪ 48‬حجم گاز سلفر‬
‫دای اکساید را حل می کند‪.‬‬
‫سلفاید ها‪ :‬سلفاید ها از تعامل مستقیم سلفر و تعداد زیادی فلزات مانند ( 𝑢𝐶 ‪ ) 𝐹𝑒، 𝑍𝑛،‬به‬
‫دست میآید این تعامل به بسیار آسانی صورت می گیرد مثالً ‪:‬‬
‫𝑆𝑒𝐹 → 𝑆 ‪𝐹𝑒 +‬‬
‫هایدروجن سلفاید(𝑺 𝟐𝑯) ‪ :‬یک گاز می باشد که بوی بد و گندیده دارد‪ .‬یک تعداد زیادی از‬
‫حیوانات ونباتات دارای مرکبات سلفر می باشند که در هنگام پوسیدن مواد عضوی یک مقدار سلفر‬
‫به گاز‪ H2 S‬تبدیل می شود این حادثه در تخم گنده شده به خوبی مشاهده می شود‪ .‬هم چنان سلفر با‬
‫هایدروجن تحت حرارت بلند تعامل نموده و گاز‪ H2 S‬را میسازد‪.‬‬
‫‪170‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫درالبراتوار ‪ H2 S‬را معموال از تعامل سلفاید های فلزی با تیزاب های رقیق به دست می آورند‪.‬‬
‫‪𝐹𝑒𝑆 + 2𝐻𝐶𝑙 → 𝐻2 𝑆 + 𝐹𝑒𝐶𝑙2‬‬

‫تعامل آن با اوکسیجن چنان است‪:‬‬

‫‪2𝐻2 𝑆 + 3𝑂2 → 2𝐻2 𝑂 + 2𝑆𝑂2‬‬

‫نمک این تیزاب سلفاید نامیده می شود‪.‬‬
‫با مرکب زینک نایتریت رسوب سفید زینک سلفاید را می سازد‪:‬‬

‫‪𝑍𝑛(𝑁𝑂3 ) + 𝐻2 𝑆 → 𝑍𝑛𝑆 + 2𝐻𝑁𝑂3‬‬

‫با مرکب کارپرسلفیت رسوب سیاه رنگ سلفاید مس را می سازد‪:‬‬

‫‪𝐶𝑢𝑆𝑂4 + 𝐻2 𝑆 → 𝐶𝑢𝑆 + 𝐻2 𝑆𝑂4‬‬

‫‪ .4‬تیزاب گوگرد ( 𝟒𝑶𝑺 𝟐𝑯 )‬

‫‪ .1‬خواص تیزاب گوگرد ( 𝟒𝑶𝑺 𝟐𝑯) ‪ :‬تیزاب غلیظ گوگرد مایع چرب تیل مانند شفاف تقریبا ‪%2‬‬
‫𝑟𝑔‬
‫آب دارد کثافت آن ‪ 1.84 ⁄ 3‬و در حرارت ℃‪ 10‬به یک ماده جامد بلوری تبدیل شده‬
‫𝑚𝑐‬
‫و نقطه غلیان آن ℃‪ 40‬می باشد ‪.‬‬
‫تیزاب گوگرد ماده جاذب الرطوبه بوده ازاینرو برای خشک نمودن موادی کیمیاوی از آن استفاده‬
‫می شود‪ .‬این تیزاب در اثر مخلوط کردن ب آب حرارت تولید می کند از این رو به تیزاب غلیظ‬
‫گوگرد آب عالوه گردد‪ ،‬تیزاب مذکور انفالق نموده به هر طرف پخش می شود‪.‬پس اگر ما‪6‬‬
‫بخواهیم تیزاب غلیظ را رقیق بسازیم باید در تیزاب آب عالوه نکنیم بلکه تیزاب را در آب قطره‬
‫قطره بریزانیم ‪.‬‬
‫ازتیزاب گوگرد در استحصال تیزاب های دیگر نیز کار گرفته می شود‪ .‬مثال در نتیجه تعامل آن‬
‫با نمک طعام گاز هایدروجن کلوراید و سودیم سلفیت حاصل می شود‬

‫‪2𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 2𝐻𝐶𝑙 + +𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 .2‬‬

‫‪ .3‬استحصال تیزاب گوگرد‪ :‬به دوطریقه صورت می گیرد‪.‬‬

‫الف) طریقه تماس ( ‪(Contact Process‬‬

‫‪𝑆 + 𝑂2 → 𝑆𝑂2‬‬

‫‪171‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫℃ ‪450‬‬
‫→ ‪2𝑆𝑂2 + 𝑂2‬‬ ‫‪2𝑆𝑂3‬‬
‫ازتعامل ‪ 𝑆𝑂3‬با ‪ 𝐻2 𝑆𝑂4‬اولیوم ( محلول ‪ 𝑆𝑂3‬در ‪ ) 𝐻2 𝑆𝑂4‬یا ( ‪ )𝐻2 𝑆2 𝑂7‬به دست آمده که‬
‫تیزاب گوگرد دود دهنده ( ‪ ) Fuming Sulfuric Acid‬هم نام دارد‪.‬‬

‫‪𝑆𝑂3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐻2 𝑆𝑂4 ∙ 𝑆𝑂3‬‬

‫و بالخره از تعامل اولیوم با آب تیزاب قوی گوگرد را حاصل می کنند‪.‬‬

‫‪𝐻2 𝑆2 𝑂7 + 𝐻2 𝑂 → 2𝐻2 𝑆𝑂4‬‬

‫تیزابی که از این طریق به دست میآید ‪ 17‬فیصد خالص است‪.‬‬

‫ب) طریقه اتاق های سربی ( ‪)Process Lead Chamber‬‬

‫𝑂𝑁 ‪𝑆𝑂2 + 𝑁𝑂2 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻2 𝑆𝑂4 +‬‬

‫تیزابی که از این طریق بدست می آید ‪ 68 -68‬فیصد خالص است‪.‬‬

‫‪ .5‬سلفیت ها ‪ :‬سلفت ها زیاد اند ولی ما چند نوع آن را ذکر می کنیم‪.‬‬

‫الف ) سودیم سلفیت ( 𝟒𝑶𝑺 𝟐𝒂𝑵 ) ‪:‬این نمک اولین بار توسط گالوبر ( ‪ ) Glauber‬یک طبیب‬
‫و دانشمند کیمیا ‪ ،‬استحصال گردید که امروز به نام نمک گالوبر یاد می شود این مرکب از تعامل‬
‫نمک طعام با تیزاب گوگرد در حرارت بلند حاصل میشود‪.‬‬
‫ب) مگنیزیم سلفیت ( ‪ :)𝑀𝑔𝑆𝑂4‬این نمک به مقدار زیاد در آب بحر حل می گردد تلخی آب بحر‬
‫از موجودیت این نمک می باشد‪.‬‬
‫ج) کلسیم سلفیت یا جیپسم ( 𝟒𝑶𝑺𝒂𝑪 ) ‪ :‬به فصل فلزات مراجعه شود‪.‬‬
‫د) کاپر سلفیت ( 𝟒𝑶𝑺𝒖𝑪 ) ‪ :‬هایدریت این نمک ها به نام نیل توتیا (𝑂 ‪ ) 𝐶𝑢𝑆𝑂4 ∙ 5𝐻2‬یاد‬
‫می شود که این ماده در زراعت برای کشتن حشرات مضر به کار می رود‪.‬‬
‫ه) فرس سلفیت ( 𝟒𝑶𝑺𝒆𝑭) ‪:‬هایدریت این مرکب به شکل کرستل ها به سبزتوتیا (∙ ‪𝐹𝑒2 𝑆𝑂4‬‬
‫𝑂 ‪ ) 4𝐻2‬یاد میشود که برای ساختن جوهر و در زراعت به حیث ماده ضد حشرات استفاده‬
‫میشود‪.‬‬
‫گروپ هفتم اصلی( ‪ ) VIIA‬جدول دورانی عناصر‬
‫در گروپ ‪ VIIA‬عناصر فلورین (‪ ، )F‬کلورین (‪ ، )Cl‬برومین (‪ ، )Br‬آیودین (‪ )I‬و استالین‬
‫(‪ ) As‬شامل اند‪ .‬چون عناصر این گروپ به استثنای استالین با فلزات تعامل مستقیم نموده و نمک ها را‬
‫می سازند ‪ ،‬ازهمین سبب است که در التین به نام ‪ ( Halogenes‬در التین ‪ Halos‬به معنی نمک‬
‫و ‪ Genes‬به معنی تولید کننده ) یاد میشود‪ .‬یعنی( تولید کننده نمک ها)‬

‫‪172‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خواص هلوجن ها‪ :‬هلوجن ها به حالت آزاد به شکل مالیکولی ‪ ،‬موجود می باشند ‪ .‬مثال ‪، 𝐹2‬‬
‫‪ 𝐶𝑙2‬و غیره‬
‫عناصر این گروپ به طور عموم عناصر فعال می باشند که فعال ترین آن ها فلورین است زیرا‬
‫مدار دوم فلورین مدار خارجی آن نیز می باشد و چون مدار دوم نسبت به هر یک از مدارهای‬
‫سوم ‪ ،‬چهارم و غیره به هسته نزدیک تر می باشد پس قوه جذب هسته نیز باالی آن زیاد است ‪.‬‬
‫یعنی فلورین میتواند درتعامالت کیمیاوی کلورین ‪ ،‬برومین و آیودین را از مرکبات آن جدا ساخته‬
‫و جای آن ها را اشغال کند‪.‬‬

‫𝑙𝐶𝑎𝑁‪2‬‬ ‫‪𝐶𝑙2‬‬
‫} ‪𝐹2 + {2𝑁𝑎𝐵𝑟 } → 2𝑁𝑎𝐹 + {𝐵𝑟2‬‬
‫𝐼𝑎𝑁‪2‬‬ ‫‪𝐼2‬‬
‫به استثنای فلورین دیگر عناصر این گروپ می توانند که الکترون را از دست بدهند ‪.‬به‬
‫طورمثال کلورین برومین وآیودین می توانند که از مدار خارجی خود یک ‪ ،‬سه ‪ ،‬پنج و حتی‬
‫هفت الکترون را ببازند‪.‬‬

‫کلورین ‪: Cl‬‬
‫خواص فزیکی‪ :‬کلورین دارای رنگ زرد مایل به سبز بوده و دارای بوی خفه کننده و تیز می‬
‫باشد ‪ .‬تنفس مقدار کم آن باعث التهاب سیستم تنفسی می گردد‪.‬‬
‫کلورین درآب به آسانی حل میگردد با استفاده این خاصیت کلورین را برای تصفیه آب واز بین‬
‫بردن میکروب ها استفاده می نمایند‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی ‪:‬‬
‫بعد از فلورین فعال ترین غیر فلز است‪.‬‬
‫‪ .1‬کلورین در حرارت عادی را فلزات ( مانند سودیم ‪ ،‬پوتاشیم ‪ ،‬انتیمونی ) تعامل کیمیاوی‬
‫نموده و به اساس معادالت ذیل کلوراید های مربوط آن را می سازد‪.‬‬

‫𝑙𝐶𝑎𝑁‪2𝑁𝑎 + 𝐶𝑙2 → 2‬‬

‫‪2𝑆𝑏 + 3𝐶𝑙2 → 2𝑆𝑏𝐶𝑙3‬‬
‫‪ .2‬با بعضی فلزات (مانند آهن‪ ،‬قلعی و غیره ) در اثرحرارت بلند تعامل می نماید‪.‬‬
‫∆‬
‫‪2𝐹𝑒 + 3𝐶𝑙2 → 2𝐹𝑒𝐶𝑙3‬‬

‫∆‬
‫‪𝑆𝑛 + 2𝐶𝑙2 → 𝑆𝑛𝐶𝑙4‬‬
‫‪ .3‬بعضی ازغیر فلزات ( مانند فاسفورس و سلفر) باکلورین به اساس معادالت ذیل مستقیما ٌ‬
‫تعامل می نمایند‪.‬‬
‫‪173‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫فاسفورس ترای کلوراید ‪2𝑃 + 3𝐶𝑙2 → 2𝑃𝐶𝑙3‬‬

‫‪ .4‬کلورین با امونیا به سرعت زیاد تعامل نموده نایتروجن و هایدروجن کلوراید را می سازد‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻‪2𝑁𝐻3 + 3𝐶𝑙2 → 𝑁2 + 6‬‬
‫‪ .0‬کلورین در موجودیت نور آفتاب با هایدروجن تعامل نموده وهایدروجن کلوراید را می‬
‫سازد‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻‪𝐻2 + 𝐶𝑙2 → 2‬‬

‫‪ .6‬به همین ترتیب کلورین با آب تعامل نموده یک محلول زرد سبز رنگ را می سازد که‬
‫در موجودیت نور آفتاب بعد ازلحظه رنگ خود را ازدست داده و به تیزاب هایپوکلورس‬
‫و تیزاب نمک تجزیه می گردد‪.‬‬

‫𝑡‪𝑙𝑖𝑔ℎ‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝑙2 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐻𝐶𝑙𝑂 + 𝑂2‬‬
‫تیزاب هایپوکلورس یک ماده ناپایدار بوده که سپس به اوکسیجن و تیزاب نمک تجزیه‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪2𝐻𝐶𝑙𝑂 → 2𝐻𝐶𝑙 + 𝑂2‬‬
‫استحصال کلورین ‪ :‬توسط 𝑠𝑠𝑒𝑐𝑜𝑟𝑃 𝑠 ‪𝐷𝑜𝑤𝑛′‬‬

‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝑙𝐶𝑎𝑁‪2‬‬ ‫)𝑔(‪2𝑁𝑎(𝑙) + 𝐶𝑙2‬‬
‫مرکبات کلورین‬
‫‪ )1‬تیزاب نمک ( 𝒍𝑪𝑯 )‬
‫ازحل شدن هایدروجن کلوراید در آب حاصل میشود‪.‬‬
‫‪ .a‬استحصال ‪:‬‬
‫تیزاب نمک را به طور عموم ازتعامل کلوراید های فلزی با تیزاب گوگرد به دست می آورند‪.‬در‬
‫البراتوار گازهایدروجن کلوراید را از تعامل نمک طعام با تیزاب گوگرد به دست می آورند‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻‪2𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 + 2‬‬
‫‪ )2‬خواص فزیکی ‪:‬تیزاب نمک خالص یک مایع بی رنگ بوده که بوی مخصوص‬
‫𝑟𝑔‬
‫دارد کثافت آن ‪ 1.19 ⁄ 3‬است‪.‬‬
‫𝑚𝑐‬
‫‪ .b‬خواص کیمیاوی ‪:‬‬
‫‪ .1‬چون گاز هایدروجن کلوراید رابطه اشتراکی قطبی دارد از این رو در آب به آیون ها‬
‫تجزیه می گردد‪.‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪−‬‬
‫𝑙𝑐 ‪𝐻𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝑂 +‬‬

‫‪174‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .2‬گازهایدروکلوریک اسید با امونیا تعامل مستقیم نموده درنتیجه امونیم کلوراید (نوشادر)‬
‫را می سازد‪.‬‬
‫𝑙𝐶 ‪𝑁𝐻3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝐻4‬‬

‫‪ .3‬با تعداد زیاد فلزات تعامل می کند که در نتجه نمک فلز مذکور را تولید نموده‬
‫وهایدروجن را آزاد می سازد‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑀𝑔 + 2𝑀𝐶𝑙 → 𝑀𝑔𝐶𝑙2 + 𝐻2‬‬
‫‪ .4‬تیزاب نمک القلی را خنثی نموده ‪ ،‬تولید آب و نمک را می نماید‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑁𝑎𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬
‫‪ .0‬به کاربونیت های فلزات تآثیر نموده کلوراید ها آب و کاربن دای اکساید را تولید می کند‪.‬‬
‫‪𝐶𝑎𝐶𝑂3 + 2𝐻𝐶𝑙 → 𝐶𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑂2‬‬
‫‪ .6‬وقتیکه با محلول سلور نایتریت یکجا شود یک رسوب سفید را تشکیل می دهد‪.‬‬
‫‪𝐴𝑔𝑁𝑂3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝐴𝑔𝐶𝑙 + 𝐻𝑁𝑂3‬‬
‫سودیم کلوراید ( 𝒍𝑪𝒂𝑵 )‬ ‫‪.2‬‬
‫این نمک به نام نمک طعام یاد می شود و برای لذیذ کردن و نگهداری مواد خوراکی وتأمین‬
‫نمودن الکترولیت های بدن استفاده می شود هم چنین برای استحصال کلورین ‪ ،‬تیزاب نمک‬
‫وسودیم هایدرواکساید از آن استفاده می شود ‪.‬‬
‫پوتاشیم کلورید (𝒍𝑪𝑲 )‬ ‫‪.3‬‬
‫این نمک به حیث کود کیمیاوی در زراعت استفاده میشود‪.‬‬
‫کلوراید جست ( 𝟐𝒍𝑪𝒏𝒁)‬ ‫‪.4‬‬
‫برای ازبین بردن اکساید ها ارسطح ولدنگ شده فلزات استفاده میشود و هم چنان برای استر‬
‫ساختن چوب ‪ ،‬به غرض جلوگیری از تخریب استفاده می شود‪.‬‬
‫سلور کلوراید (𝒍𝑪𝒈𝑨 )‬ ‫‪.5‬‬
‫برای ساختن فلم کاغذ عکاسی استفاده می شود‪.‬‬
‫تیزاب سلطانی (𝒍𝑪𝑯𝟑 ∙ 𝟑𝑶𝑵𝑯 )‬ ‫‪.6‬‬
‫محلولیکه ازمخلوط سه حجم تیزاب غلیظ نمک ویک حجم تیزاب شوره به دست می آید به نام‬
‫تیزا ب سلطانی یاد می شود‪.‬الشمیت ها به این مخلوط آب سلطانی ( ‪ ) King Water‬می گفتند‬
‫و این نام یه خاطری بود که تنها همین تیزاب فلزات نجیبه مانند پالتین و طال را حل کرده می‬
‫تواند و بس در حالیکه تیزاب های دیگر حتی تیزاب شوره و تیزاب نمک نیز به تنهایی فلزات‬
‫نجیبه را حل کرده نمی تواند وعلتش این است که طال ویا پال تین در مقابل تحمض مقاومت زیاد‬
‫را نشان می دهند‪.‬‬
‫تیزاب سلطانی طال را به اساس معادله ذیل حل می کند‪.‬‬

‫‪175‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪3𝐴𝑢 + 𝐻𝑁𝑂3 ∙ 3𝐻𝐶𝑙 → 𝐴𝑢𝐶𝑙3 + 𝑁𝑂3 + 2𝐻2‬‬

‫مسایل‬

‫‪ .1‬نمک تیزاب گوگرد را درزیر نشان دهید؟‬

‫د الف وج‬ ‫ج) ‪Mg𝑆𝑂4‬‬ ‫ب) ‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑎𝑆𝑂4‬‬
‫‪ .2‬گرافیت یک الوتروپ کدام یک از عناصرذیل است؟‬
‫د) فاسفورس‬ ‫ج) کاربن‬ ‫ب) اوکسیجن‬ ‫الف ) سلفر‬

‫‪ .3‬درنتیجه تعامل ‪ 2𝑆𝑏 + 3𝐶𝑙2‬چه حاصل می گردد؟‬

‫د) ‪𝑆𝑏𝐶𝑙4‬‬ ‫ب) ‪ 2𝑆𝑏𝐶𝑙2‬ج) ‪2𝑆𝑏𝐶𝑙3‬‬ ‫الف) 𝑙𝐶𝑏𝑆‪2‬‬

‫‪ .4‬چند فیصد هوا را نایتروجن تشکیل نموده است ؟‬

‫د) ‪ 25.23‬فیصد‬ ‫ب) ‪ 20‬فیصد ج) ‪ 50‬فیصد‬ ‫الف) ‪ 78‬فیصد‬

‫‪ .0‬عناصرگروپ چهارم اصلی در مدار خارجی خود دارای این مقدار الکترون است‪.‬‬
‫د) چهار‬ ‫ج) دو‬ ‫ب) سه‬ ‫الف) یک‬

‫‪ .6‬غیر فلزات به طور عموم در تعامالت ‪:‬‬

‫ب) آیون منفی را می سازند‪.‬‬ ‫الف) آیون مثبت را می سازند‪.‬‬
‫ج) هم آیون مثبت وهم آیون منفی را می سازند ‪ .‬د) هیچکدام‬

‫‪ Contact Process .7‬برای استحصال یکی از مرکبات ذیل استفاده می گردد‪:‬‬

‫ب) برای استحصال تیزاب شوره‬ ‫الف) برای استحصال نمک طعام‬
‫د) برای استحصال تیزاب سلطانی‬ ‫ج) برای استحصال تیزاب گوگرد‬

‫‪ .8‬سلفر در مدار خارجی خود دارای تعداد ذیل الکترون ها است ‪:‬‬
‫د) ‪8‬‬ ‫ج) ‪7‬‬ ‫ب) ‪6‬‬ ‫الف) ‪4‬‬

‫‪ .5‬فورمول کیمیاوی فرس سلفیت کدام است؟‬

‫د) ‪𝐹𝑒(𝑆𝑂3 )2‬‬ ‫ج) ‪𝐹𝑒2 𝑆𝑂3‬‬ ‫ب) ‪𝐹𝑒𝑆𝑂4‬‬ ‫الف) ‪𝐹𝑒2 𝑆𝑂4‬‬

‫‪176‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪.15‬عملیه ‪ Down’s‬کدام یک از این ها است ؟‬
‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝑙𝐶𝑎𝑁‪2‬‬ ‫الف) )𝑔(‪2𝑁𝑎(𝑙) + 𝐶𝑙2‬‬
‫𝑠𝑖𝑠𝑦𝑙𝑜𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ 𝑙𝐶𝐾‪2‬‬ ‫ب) )𝑔(‪2𝐾(𝑙) + 𝐶𝑙2‬‬
‫ج) ‪𝐻𝐶𝑙 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝑂+ + 𝑐𝑙 −‬‬
‫د) ‪𝑆𝑂3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐻2 𝑆𝑂4 ∙ 𝑆𝑂3‬‬
‫‪ .11 .‬الماس یکی ازالوتروپ های عناصر ذیل است ؟‬
‫د) آیودین‬ ‫ج) برومین‬ ‫ب) فلورین‬ ‫الف ) کلورین‬

‫‪ . 12‬تیزاب شوره دارای یکی ازاین فورمول های ذیل است‪:‬‬

‫د) ‪𝐻𝑁3‬‬ ‫ج)𝑁 ‪𝐻2‬‬ ‫‪𝐻𝑁𝑂3‬‬ ‫ب)‬ ‫‪𝐻𝑁𝑂2‬‬ ‫الف)‬
‫‪.13‬کدام یک از عناصر ذیل قوی ترین غیر فلز است؟‬
‫د) آیودین‬ ‫ج) برومین‬ ‫ب) فلورین‬ ‫الف) کلورین‬
‫‪ .14‬از تعامل کدام مرکبات نوشادر حاصل می گردد؟‬
‫ب) ‪3𝐴𝑢 + 𝐻𝑁𝑂3 ∙ 3HCl‬‬ ‫الف) 𝑙𝐶𝐻 ‪𝑁𝐻3 +‬‬
‫د) 𝑙𝐶𝐻 ‪𝐴𝑔𝑁𝑂3 +‬‬ ‫ج) ‪2𝑁𝐻3 + 3𝐶𝑙2‬‬

‫حل مسایل‬
‫نمکی که در آن رادیکال سلفیت ‪ 𝑆𝑂4−2‬وجود داشته باشد عبارت ازنمک تیزاب گوگرد می‬ ‫‪.1‬‬
‫باشد‪ .‬جواب د درست است‪.‬‬
‫گرافیت ‪ ،‬ذغال سنگ ‪ ،‬الماس وفلورانس ‪ 4‬الوتروپ کاربن می باشد ‪ .‬جواب درست ج است‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫انتیمونی درگروپ پنجم اصلی قرار دارد بنا ًء والنس ‪ 3+‬را ساخته می تواند ‪.‬جواب درست ج‬ ‫‪.3‬‬
‫است‪.‬‬
‫نزدیک به ‪ 78‬فیصد هوای اتموسفیر را نایتروجن تشکلیل می دهد‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫نمبر گروپ تعداد الکترون های مدار آخری اتوم را تعیین می کند ‪.‬وقتی می گوییم گروپ‬ ‫‪.0‬‬
‫چهارم پس عناصر شامل این گروپ ‪ 4‬الکترون در مدارخارجی خود دارند‪.‬‬
‫غیرفلزات بالعموم آیون منفی راتشکیل می دهند اما درقالب رادیکال ها چارج مثبت نیز می‬ ‫‪.6‬‬
‫تونند داشته باشند‪ .‬جواب ب درست است‪.‬‬
‫‪ Contact Process‬یک از روشهای استصحال تیزاب گوگرد ) ‪ (𝐻2 𝑆𝑂4‬است‪.‬‬ ‫‪.7‬‬

‫‪177‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .8‬سلفر در گروپ ششم اصلی قراردارد و بنا ًء دارای شش الکترون در مدار خارجی خود می‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ .5‬کلمه فیرس سلفیت نشان دهنده آن است که آهن دارای چارج مثبت ‪ 2‬است ‪ ،‬نظربه معلومات‬
‫فعلی تنها جواب درست ب است‪.‬‬
‫‪ Down’s Process.15‬یا پروسه نزولی روشیست که توسط همفری دیوی ایجاد گردید‪ .‬ودر‬
‫آن از کاستک سودا ( ‪ ) NaOH‬برای استحصال سودیم استفاده میگردید‪ .‬اما بعد ها ازنمک‬
‫طعام استفاده شد ودرنتیجه هم سودیم و کلورین استحصال میگردد‪ .‬جواب الف درست است‪.‬‬
‫‪.11‬الماس یک از الوتروپ های کاربن است ‪ .‬جواب ب درست است‪.‬‬
‫‪ .12‬تیزاب شوره دارای فورمول ( ‪ )𝐻𝑁𝑂3‬می باشد‪ .‬جواب ب درست است‪.‬‬
‫‪ .13‬فعال ترین و قوی ترین غیر فلز فلورین است زیرا غیرفلزات الکترونیگاتیف اند و میل به‬
‫گرفتن الکترون دارند و فلورین در این بین بیشترین الکترونگاتیویتی را داراست‪.‬‬
‫‪ .14‬نوشادر با امونیم کلورای 𝑙𝐶 ‪ 𝑁𝐻4‬عبارت از نمکی است که از تعامل امونیا با‬
‫تیزاب نمک حاصل می شود جواب الف درست است‪.‬‬
‫𝑙𝐶 ‪𝑁𝐻3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑁𝐻4‬‬
‫تمرین ‪12‬‬
‫‪ .1‬سنگین ترین غیرفلز کدام است؟‬
‫د) فلورین‬ ‫ج) کاربن‬ ‫ب) برومین‬ ‫الف ) آیودین‬
‫‪ .2‬کاربن طبیعی دارای چند ایزوتوپ است؟‬
‫د) ‪2‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب) ‪4‬‬ ‫الف) ‪0‬‬
‫‪ .3‬نایتروجن چند فیصد بدن انسان را تشکیل می دهد؟‬
‫د) ‪00‬‬ ‫ج) ‪40‬‬ ‫ب) ‪30‬‬ ‫الف) ‪20‬‬
‫‪ .4‬کدام یک جزء الوتروپ های فاسفورس نمی باشد؟‬
‫د) سرخ‬ ‫ج) آبی‬ ‫ب) سفید‬ ‫الف) سیاه‬
‫‪ .5‬چند فیصد ریگ را اکسیجن تشکیل می دهد؟‬
‫د) ب درست است‬ ‫ج) ‪%22.2‬‬ ‫ب)‪%03‬‬ ‫الف) ‪% 88‬‬
‫‪ .6‬اکسیجن توسط کدام دانشمند کشف شد؟‬
‫د) رمزی‬ ‫ج) دیوی‬ ‫ب) الوازیه‬ ‫الف) پرستلی‬
‫‪ .7‬کثافت اکسیجن چند است؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪5.03‬‬ ‫ب) ‪5.55‬‬ ‫الف) ‪1.42‬‬
‫‪ .8‬اوزون یک از الوتروپ های ‪.....‬است؟‬
‫د) هایدروجن‬ ‫ج) اکسیجن‬ ‫ب) سلفر‬ ‫الف) کلورین‬
‫‪ .5‬سلفر دارای کدام رنگ است؟‬
‫د) سرخ‬ ‫ج) زرد‬ ‫ب) سیاه‬ ‫الف) سفید‬
‫‪. 15‬طریق اتاق های سربی برای استحصال کدام ماده استفاده می گردد؟‬

‫‪178‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ج ) تیزاب شوره‬ ‫ب) تیزاب گوگرد‬ ‫الف) تیزاب نمک‬
‫د) تیزاب سلطانی‬

‫‪.11‬نمک گالوبر را نشانی کنید؟‬

‫د) ‪𝑀𝑔𝑆𝑂4‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑎𝑆𝑂4‬‬ ‫ب) ‪𝑁𝑎𝑁𝑂3‬‬ ‫الف) ‪𝑁𝑎2 SO4‬‬

‫‪.12‬فلزات نجیبه توسط کدام تیزاب حل گردیده می تواند؟‬

‫د) تیزاب گوگرد‬ ‫ج) تیزاب سلطانی‬ ‫ب) تیزاب شوره‬ ‫الف) تیزاب نمک‬

‫‪ 13‬کدام غیر فلز همیشه الکترون میگیرد؟‬

‫د) آیودین‬ ‫ج) برومین‬ ‫ب) کلورین‬ ‫الف) فلورین‬

‫‪ 14‬سلفر چند الوتروپ دارد؟‬

‫د)‪0‬‬ ‫ج) ‪4‬‬ ‫ب) ‪3‬‬ ‫الف) ‪2‬‬

‫فصل سیزدهم‬
‫شبه فلزات‬

‫بعضی ازعناصر کیمیاوی بنا بر داشتن ساختمان الکترونی خاص شان نظربه شرایط دارای خواص دو‬
‫گانه بوده طوریکه دربعضی حالت خواص فلزی و در حاالت دیگر خواص غیرفلزی را از خود نشان‬
‫می دهند‪ .‬عناصریکه دارای خواص امفوتریک اند دروسط جدول قرار دارند ودارای نمبر اکسدیشن‬
‫متحول اند‪ ،‬درصورتیکه نمبر اکسدیشن مثبت بلند را درترکیبات به خود اختیار نمایند‪ ،‬خاصیت غیرفلزی‬
‫را ازخود تبارز داده وازجاع کننده می باشد‪ .‬مانند کروم با داشتن نمبر اکسدیشن ‪ 6+‬خاصیت غیرفلزی‬
‫وبا داشتن نمبر اکسدیشن ‪ 3+‬خاصیت امفوتریک را ازخود تبارز میدهد‪ .‬با القلی های قوی خاصیت‬
‫ازجاعی وباتیزاب های قوی خاصیت اکسیدی کننده را دارا می باشد‪.‬این عناصر تمایل دارند تا رابطه‬
‫اشتراکی را با عناصر دیگر بر قرار نموده وتولید کتیون را کرده نمیتوانند‪ .‬ازجمله عناصر شبه فلزی‬
‫در مورد بورون و سلیکان معلومات داده خواهد شد‪.‬‬

‫بورون ‪: B‬‬

‫‪179‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫اولین عنصر گروپ سوم جدول دورانی عناصر بوده ویک عنصر شبه فلز می باشد‪.‬اکساید وهایدروکساید‬
‫آن خاصیت تیزابی را دارا بوده وبا هایدروجن مرکبات مختلف را تشکیل می دهد‪ % 5.5553.‬قشر‬
‫زمین را تشکیل می دهد‪.‬‬

‫مرکبات بورون ‪ :‬بورون به حرارت های بلند درحدود ‪ 2555‬درجه سانتی گرید باالی اکثرفلزات تآثیر‬
‫انداخته وبورناید را تشکیل می دهد‪.‬که مواد بسیار سخت وبا ثبات می باشد‪.‬در ساختمان کرستلی بعضی‬
‫بوروناید های فلزات اتوم های بورون در داخل شبکه ها قرار می گیرند‪.‬‬

‫مگنیزیم بوروناید ‪ 𝑀𝑔𝐵2‬برخالف دیگربوروناید ها هایدرولیزشده ومرکبات مختلف هایدراید ها را‬

‫تشکیل میدهد‪ .‬هم چنان سنگ های معدنی بورون به نام بورکس و کرنالیت یادمی شود‪ .‬که فورمول‬
‫عمومی آنها عبارت از 𝑂 ‪ 𝑁𝑎2 𝐵4 𝑂7 ∙ 𝑥𝐻2‬بوده که 𝑥 قیمت های ‪ 10‬ویا ‪ 7‬ویا هم ‪ 4‬را به خود‬
‫گرفته می تواند‪ .‬بر عالوه دوسنگ دیگرآن به نام کولماتیت 𝑂 ‪ 𝐶𝑎2 𝐵6 𝑂11 ∙ 5𝐻2‬و والکسیت‬
‫𝑂 ‪ 𝐶𝑎𝑁𝑎𝐵5 𝑂9 ∙ 4𝐻2‬می باشد‪.‬‬
‫عنصربورون دارای چندین نوع الوتروپی بوده که سه نوع الوتروپی بلوری بورون شناخته شده ویک‬
‫نوع دیگرتازه کشف گردیده است‪ .‬بعضی از الوتروپ های آن دارای رنگ خاکستری جامد اند و نقطه‬
‫ذوبان آن بلند می باشد‪ .‬در حالیکه بعضی دیگرآن به شکل پودر قهوه یی تیره بوده که شبکه بلوری آن‬
‫از ‪ 12‬اتوم ساخته شده است الیاف بورون را درمواد پالستیکی قرار می دهند که مقاومت آن را حتی از‬
‫فوالد بیشتر می سازد‪.‬و به مراتب از المونیم سبک تر است‪ .‬واین مواد درساختن بدنه طیاره وسفینه های‬
‫فضایی استعمال می گردند‪.‬‬

‫‪ .1‬اکساید های بورون‪:‬‬

‫چون بور شبه فلزبوده بنابر این اکساید های آن خاصیت تیزابی را دارا می باشد‪.‬بوریک اسید را‬
‫می توان از انحاللیت سنگهای بورکس در تیزاب گوگرد بدست آورد‪ .‬این مرکب بلور سفید جامدی‬
‫است که در‪ 171‬درجه سانتی گرید ذوب میگردد‪ .‬مالیکول ‪ 𝐵(𝑂𝐻)3‬به جذب جوره الکترون‬
‫آزاد مالیکول آب به اسید لیوس عمل نموده و کامپلکس را تشکیل می دهد که خاصیت اسید‬
‫برونستید را دارا می باشد‪.‬‬
‫‪𝐻3 𝑂3 + 𝐻2 𝑂 → (𝑂𝐻)3 𝐵 − 𝑂𝐻 + 𝐻 +‬‬
‫تیزاب لیوس‬ ‫تیزاب برونستید‬

‫این مرکب ازتعامل اکساید بور همراه با آب طبق تعامل ذیل استحصال می گردد‪.‬‬

‫‪𝐵2 𝑂3 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝐵𝑂3‬‬

‫‪ .2‬کارباید بور‬
‫ازتعامل بور همراه با کاربن در حرارت خیلی بلند استحصال شده و یک مرکب جامد سخت با‬
‫حرارت خیلی بلند می باشد‪.‬‬
‫‪12𝐵 + 3𝐶 → 𝐵12 𝐶3‬‬

‫‪180‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ساختمان فضایی آن مشابه به ‪ 𝐵12‬بوده که درآن اتوم ها ی کاربن فضای خالی را بین اتوم های‬
‫بور اشغال می نماید‬
‫بورنایتراید‬
‫درصورتیکه بور همراه با امونیا تعامل نماید بورنایتراید که یک پودرسفید رنگ است حاصل می‬
‫گردد‪ .‬ساختمان فضایی این مرکب مشابه به گرافیت بوده که دربین دواتوم بور یک اتوم نایتروجن‬
‫قرار دارد‪.‬عایق برق می باشد‪ .‬اگرفشارزیاد به این ماده وارد گردد شکل آن مشابه به الماس می‬
‫گردد که به نام ( ‪ ) Borazon‬یاد می گردد‪.‬‬
‫معادله آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫↑ ‪2𝐵 + 2𝑁𝐻3 → 2𝐵𝑁 + 3𝐻2‬‬
‫هالید های بور‬
‫ازتعامل مستقیم بور با هلوجن ها حاصل می گردد که ‪ 𝐵𝐹3‬یک ازهالید های مهم بوده که از‬
‫تعامالت کیمیاوی به حیث کتلست استفاده صورت میگیرد‪ .‬طبق تعامل ذیل استحصال میگردد‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐵2 𝑂3 + 3𝐶𝑎𝐹2 + 3𝐻2 𝑆𝑂4 → 2𝐵𝐹3 + 3𝐶𝑎𝑆𝑂4 + 3𝐻2‬‬

‫هالید دیگرآن که بور ترای کلوراید میباشد قرار تعامل ذیل استحصال میگردد‪.‬‬
‫𝑂𝐶 ‪𝐵2 𝑂3 + 𝐶 + 3𝐶𝑙2 → 2𝐵𝐶𝑙3 +‬‬

‫مالیکول های این مرکب مثلثی بوده که در آن های اربیتال خالی وجود داشته بنابراین خالیگاه‬
‫در اربیتال ‪ p‬خاصیت تیزاب لیوس را به خود تبارز میدهد‪.‬‬

‫هایدراید بور‬
‫مرکبات هالید های آن به شکل دایمیر ‪ (𝐵𝐻3 )2‬و ‪ 𝐵10 𝐻12‬نیز موجود میباشد که دیکا‬
‫بورون هایدراید آن به شکل آیونی نیز موجود میباشد‪ .‬شکل آیونی آن ‪ 𝐵𝐻2−‬موجود بوده با‬
‫فلزسودیم مرکب ‪ 𝑁𝑎𝐵𝐻2‬بوده که به شکل جامد بلوری سفید رنگ است که طبق تعامل ذیل‬
‫حاصل می گردد‪.‬‬
‫↑ ‪4𝑁𝑎𝐻 + 𝐵𝐶𝑙3 → 𝑁𝑎𝐵𝐻2 + 3𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬

‫سلیکان ‪Si‬‬
‫عنصر سلیکان درگروپ چهارم همراه با کاربن ‪ ،‬جرمنیم قلعی و سرب موقعیت دارد‪ .‬عنصر‬
‫کاربن که نیز دراین گروپ قرار دارد با اکسیجن را بطه دوگانه را تشکیل داده و یک گازنسبتا ً‬
‫زهری می باشد‪ .‬درحالیکه در مرکب سلیکان دای اکساید رابطه به شکل 𝑂 ‪ 𝑂 − 𝑆𝑖 −‬بوده‬
‫و یک ماده جامد معدنی است که قشر زمین از آن ساخته شده است‪.‬‬
‫ساختمان الکترونی سلیکان و حالت تحریک شده آن قرار ذیل است‪.‬‬

‫‪181‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪28‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑖𝑆‪14‬‬
‫𝑝‪1𝑠 2𝑠 2𝑝 3𝑠 3‬‬
‫‪28‬‬
‫‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝6 3𝑠1 3𝑝3‬‬
‫𝑖𝑆‪14‬‬
‫دوعنصر اول گروپ چهارم رابطهء چهارگانه را برقرار نموده درحالیکه عناصر متباقی این‬
‫گروپ الکترون های اربیتال های ‪ s‬شان میل تشکیل رابطه را ندارند زیرا به هسته نزدیک اند‪.‬‬
‫چون نمبر اتومی درعناصر عین گروپ ازباال به پایین زیاد شده اختالف انرژیکی اربیتال های‬
‫‪s‬و ‪ p‬به مالحظه رسیده ‪ ،‬الکترونهای ‪ s‬تمایل کمتری برای تشکیل رابطه را ازخود نشان می‬
‫دهد‪ ،‬عنصر سلیکان رنگ سبز مایل به آبی را دارا بوده این عنصر درسیاره زیادتر یافت می‬
‫شود ودر طبیعت معموالً به شکل اکساید ‪ 𝑆𝑖𝑂2‬یافت میگردد ویک ماده سخت وشکننده میباشد‪.‬‬
‫این اکساید دارای درجه غلیان بلند و یک ماده مهم درصنعت شیشه سازی بوده وسلیکان نیمه‬
‫هادی برق است‪ .‬شیشه های معمولی از ذوب نمودن سلیکان باچونه آب نارسیده وسودیم کاربونیت‬
‫به دست میآید‪ .‬شیشه پایرکس ضد آتش سوزی طوری بدست می آورند که سلیکان را با بورون‬
‫اکسی سیاناید‪ ،‬المونیم اکساید وسودیم اکساید یک جا ساخته ‪ ،‬الیاژ شیشه پایرکس ساخته می‬
‫شود‪.‬شیشه پایرکس نسبت پایرکس نسبت به شیشه معمولی دارای مقاومت زیاد است‪.‬‬

‫استحصال سلیکان ‪:‬‬

‫سلیکان خالص را از ارجاع کوارتز دانه دار ذوب شده درموجودیت کارتن به دست میآورند‪.‬‬

‫𝑂𝐶‪𝑆𝑖𝑂2 + 2c → 𝑆𝑖 + 2‬‬

‫از تعامل سلیکان همراه با کلورین مرکبی طبق تعامل ذیل حاصل می شود‪.‬‬

‫‪𝑆𝑖 + 2𝐶𝑙2 → 𝑆𝑖𝐶𝑙4‬‬

‫هرگاه مرکب حاصله را توسط هایدروجن ارجاع نماییم پس سلیکان خالص بدست می آید‪.‬‬

‫𝑙𝐶𝐻‪𝑆𝑖𝐶𝑙4 + 2𝐻2 → 𝑆𝑖 + 4‬‬

‫ازسلیکان خالص در ساختن ترانزیستورها استفاده بعمل می آید‪ .‬هم چنان در ساختن حجره های‬
‫آفتابی غرض استحصال انرژی آفتاب استفاده صورت می گیرد‪.‬‬
‫مرکبات سلیکان‬

‫‪ .1‬اکساید سلیکان ‪:‬‬

‫این اکساید به حالت جامد یافت شده به شبکه سه بعدی فوق العاده قوی بوده در شبکه بلوری‬
‫اکساید سلیکان عین اتوم های کاربن را که کاربن درالماس داردف دارا بوده با این تفاوت که بین‬
‫هر دو اتوم سلیکان یک اتوم اوکسیجن قرار دارد‪ .‬ساختمان بلوری کوارتز شکل شناخته شده بوده‬
‫‪ ،‬زیرا با کمی تفاوت ساختمان الماس را دارد‪.‬‬

‫‪182‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫خواص فزیکی وکیمیاوی ‪:‬‬

‫نسبت استحکام رابطه اوکسیجن وسلیکان دراکساید سلیکان فعالیت آن کمتر است‪ .‬تنها تیزاب نمک‬
‫و گازفلورین به حرارت بلند باالی آن تآثیر می اندازد‪ .‬عایق برق بوده ‪ ،‬شعاع ‪ X‬واشعه ماورای‬
‫بنفش ازآن به آسانی عبور می کند‪ .‬این مرکب درآب وتیزاب حل نمی گردد‪ .‬اما همراه با ‪HF‬‬
‫تعامل آن قرارذیل است‪.‬‬
‫‪4𝐻𝐹 + 𝑆𝑖𝑂2 → 2𝐻2 𝑂 + 𝑆𝑖𝐹4‬‬
‫سلیکات ها از حرارت دادن اکساید های فلزی و کاربونیت همراه بااکساید سلیکان حاصل می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ .2‬هایدراید سلیکان‪:‬‬
‫هایدراید سلیکان بنام سیالن یاد شده و مشابه به هایدروکاربن است‪ .‬فورمول عمومی آنها‬
‫‪ 𝑆𝑖𝑛 𝐻2𝑛+2‬می باشد‪ .‬دراینجا 𝑛 الی ‪ 6‬قیمت را به خود گرفته می تواند‪ .‬چون رابطه میان‬
‫آن ها خیلی ضعیف است بنابرآن نمی تواند که مرکبات بزرگ را تولید نماید‪.‬ازسوی دیگرتنها‬
‫درمرکبات خود تنها یک زابطه را برقرار کرده نمی تواند‪.‬سیالن ها مواد بی رنگ بوده وفعال‬
‫می باشند که درموجودیت هواه می سوزند‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝑆𝑖3 𝐻8 + 𝑂2 → 𝑆𝑖𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫درموجودیت هلوجن ها تعامالت انفالقی را انجام می دهد جهت کنترول تعامل ‪ 𝐴𝑙𝐶𝑙3‬به حیث‬
‫کتلست استفاده می کنند‪.‬‬
‫↑ ‪𝑆𝑖𝐻4 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑆𝑖𝐻3 𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬

‫درصورت تعامل سیالن ها همراه با الکانها ‪ ،‬هایدروجن سیالن را تعویض نموده مرکباتی را‬
‫تولید میکند که در صنعت ازاهمیت خاص برخوردار بوده ودرصورت هایدرولیز‬
‫‪ (𝐶𝐻3 )2 𝑆𝑖𝐶𝑙2‬مالیکول های بزرگ تولید میگردد که بنام سلیکون یاد می شود‪.‬‬
‫‪−𝑆𝑖(𝐶𝐻3 )2 − 𝑂 − 𝑆𝑖(𝐶𝐻3 )2 −‬‬

‫ازهایدرولیز ‪ (𝐶𝐻3 )2 𝑆𝑖𝐶𝑙2‬زنجیردوشبکه یی دردوبعد تشکیل می گردد‪ .‬چون مانع عایق‬

‫ومانع نفوذ آب شده وفعالیت کیمیاوی نداشته به حیث پوشش محافظوی درکارهای ساختمانی به‬
‫مصرف می رسد‪ .‬که فورمول زنجیره یی آن چنین است‪.‬‬

‫‪183‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪−𝑂 − 𝑆𝑖 − 𝑂 − 𝑆𝑖 −‬‬

‫𝑂‬ ‫𝑂‬

‫‪−𝑂 − 𝑆 − 𝑂 − 𝑆𝑖 −‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫مسایل‬
‫‪ .1‬اولین عنصرشبه فلز درکدام گروپ قرار دارد؟‬
‫د) ‪2‬‬ ‫ج) ‪0‬‬ ‫ب) ‪4‬‬ ‫الف) ‪3‬‬

‫‪ .2‬اکساید های بور چه نوع خاصیت را ازخود تبارز می دهند؟‬

‫د) امفوتریک‬ ‫ج) خنثی‬ ‫ب) تیزابی‬ ‫الف) القلی‬

‫کدام یک ازاجزای ذیل است؟‬ ‫→ ‪2𝐵𝐵𝑟3 + 𝐻2‬‬ ‫‪ .3‬حاصل تعامل معادلهء‬

‫د) همه درست است‬ ‫ج) 𝐵‪6𝐻𝐵𝑟 + 2‬‬ ‫ب) ‪𝐻𝐵𝑟 + 𝐵𝐻3‬‬ ‫الف) ‪𝐵𝐻3 + 𝐵𝑟2‬‬
‫‪ .4‬بورون چند نوع الوتروپ دارد؟‬
‫د) ‪0‬‬ ‫ج) ‪4‬‬ ‫ب) ‪3‬‬ ‫الف) ‪2‬‬
‫‪ .0‬کدام یک ازعناصر ذیل شبه فلزاست؟‬
‫د)𝑠‬ ‫ج) ‪𝑂2‬‬ ‫ب) 𝑖𝑆‬ ‫الف)‬
‫‪ .6‬زاویه 𝐶 والنسی درمرکب ‪ 𝐵𝐹3‬چند است؟‬

‫‪184‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) ‪155.0‬‬ ‫ج) ‪55‬‬ ‫ب) ‪185‬‬ ‫الف) ‪125‬‬
‫‪ .7‬ازتعامل 𝐻𝑎𝑁 همراه با ‪ 𝐵𝐶𝑙3‬چی حاصل می گردد؟‬
‫د) هایدراید بور‬ ‫ج) مرکب فلزی‬ ‫ب) هالید کلورین‬ ‫الف) گاز هایدروجن‬
‫‪ .8‬فورمول اکساید سلیکا‪6‬ن عبارت است از‪:‬‬
‫د) ‪𝑆𝑂2‬‬ ‫ب) ‪ 𝑆𝑖𝑂2‬ج) ‪𝑆𝑒𝑂2‬‬ ‫الف) 𝑂𝑖𝑆‬
‫‪ .5‬درمرکبات ‪ 𝐵2 𝐻6 ، 𝐵2 𝐶𝑙6 ، 𝐵2 𝐹6‬کدام نوع رابطه تبارز نموده است؟‬
‫د) دایپولی‬ ‫ج)کواردیشنی‬ ‫ب) واندروالسی‬ ‫الف) آیونی‬
‫عنصرسلیکان درکدام گروپ قرار دارد؟‬ ‫‪.15‬‬
‫د) اول‬ ‫ج) چهارم‬ ‫ب) سوم‬ ‫الف ) دوم‬
‫شیشه های کلکین ازذوب نمودن سلیکان و چونه با کدام مرکب حاصل می گردد؟‬ ‫‪.11‬‬
‫د) ‪𝑆𝑖𝐶𝑙4‬‬ ‫ج) ‪𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬ ‫ب) ‪𝑆𝑖𝐻4‬‬ ‫الف) ‪𝑆𝑖𝑂2‬‬
‫فورمول عمومی سیالن ها کدام اند؟‬ ‫‪.12‬‬
‫د) 𝑛‪𝑆𝑖𝑛 𝐻2‬‬ ‫ج) ‪𝑆𝑖𝑛 𝐻2𝑛−1‬‬ ‫ب) ‪𝑆𝑖𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬ ‫الف) ‪𝑆𝑖𝑛 𝐻2𝑛−2‬‬

‫‪ 𝑆𝑖𝑂2‬به کدام حالت در طبیعت وجود دارد؟‬ ‫‪.13‬‬

‫د( همه درست است‬ ‫ج) جامد‬ ‫ب) گاز‬ ‫الف) مایع‬

‫ازسلیکان درکدام موارد استفاده می گردد؟‬ ‫‪.14‬‬

‫د) همه درست است‬ ‫الف) ساخت ترانزیستور ب) حجره های آفتابی ج) ساخت شیشه‬

‫حل مسایل‬
‫‪ .1‬اولین عنصر شبه فلز برون است که در گروپ سوم اصلی قراردارد‪.‬‬
‫‪ .2‬اکساید بور خواص تیزابی نشان داده و با آب تیزاب بوریک اسید رامی سازد‪.‬‬

‫‪𝐵2 𝑂3 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻3 𝐵𝑂3‬‬
‫‪ .3‬این تعامل تعویضی ساده بوده و عنصر هایدروجن جای بورون را می گیرد‪.‬‬

‫𝐵‪2𝐵𝐵𝑟3 + 3𝐻2 → 6𝐻𝐵𝑟 + 2‬‬

‫عنصربورون دارای چندین نوع الوتروپی بوده که سه نوع الوتروپی بلوری بورون شناخته شده‬ ‫‪.4‬‬
‫و یک نوع دیگرتازه کشف شده است‪ .‬جواب درست ج است‪.‬‬
‫سیلیکان شبه فلزو دیگر عناصر ذکرشده غیر فلزاند‪ .‬جواب ب درست است‪.‬‬ ‫‪.0‬‬
‫مرکب بورون ترای فلوراید مثلثی و مسطح بوده ودارای زاویه والنسی ‪ 125‬است‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫تعامل ذکرشده به این صورت انجام می گیرد جواب درست الف است‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫‪4𝑁𝑎𝐻 + 𝐵𝐶𝑙3 → 𝑁𝑎𝐵𝐻2 + 3𝑁𝑎𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬

‫‪185‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .8‬جواب ب درست است‪.‬‬
‫‪ .5‬رابطه کواردینیشن یا اشتراکی یک طرفه سبب تشکیل شان به حالت دایمیر گردیده است ‪.‬‬
‫جواب درست ج است‪.‬‬
‫‪.15‬در گروپ چهارم قرار دارد‪.‬‬
‫‪ .11‬شیشه های معمولی ازذوب سلیکان و چونه 𝑂𝑎𝐶 با سودیم کاربونیت ‪ 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬بدست می‬
‫آید‪.‬‬
‫‪ .12‬فورمول عمومی سیالن ها مثل الکان ها بوده وبدین ترتیب است‪𝑆𝑖𝑛 𝐻2𝑛+2 .‬‬
‫‪ .13‬عموم اکساید ها به حالت جامد یافت میشود‪ .‬ج درست است‪.‬‬
‫‪ .14‬ازسلیکان در ساخت ترانزیستور که یکی ازمهمترین وسایل الکترونیکی بوده وهمچنین درسولرها‬
‫نیز استفاده میگردد‪ .‬سلیکان درقالب شیشه نیز استفاده میگردد‪ .‬د درست است‪.‬‬

‫تمرین ‪13‬‬
‫عناصر شبه فلزات تمایل دارند تا مرکبات ‪ .........‬را دیگرعناصر تشکیل دهند؟‬ ‫‪.1‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) کواردینیشن‬ ‫ب) کووالنسی‬ ‫الف ) آیونی‬
‫ساختمان الکترونی بورون کدام است؟‬ ‫‪.2‬‬
‫ج) ‪ 1𝑠 2 2𝑝3‬د) تماما درست‬ ‫ب) ‪1𝑠 2 2𝑠 2 3𝑑1‬‬ ‫الف) ‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝1‬‬
‫کدام یک ازفورمول های ذیل مربوط کرنالیت است ؟‬ ‫‪.3‬‬
‫الف) ‪ (𝐶𝐻3 )2 𝑆𝑖𝐶𝑙2‬ب) ‪ (𝐶𝐻3 )3 𝑆𝑖𝐶𝑙2‬ج)𝑂 ‪ 𝑁𝑎2 𝐵4 𝑂7 ∙ 4𝐻2‬د) ‪𝑆𝑖6 𝐻14‬‬
‫یکی ازمحصوالت تعامل ‪ 𝑆𝑖𝑂2 + 2𝐶 → 𝑆𝑖 + .......‬عبارت است از‪:‬‬ ‫‪.4‬‬
‫د) ‪𝑆𝑂3‬‬ ‫ج) ‪𝑆𝑂2‬‬ ‫ب) ‪𝐶𝑂2‬‬ ‫الف) 𝑂𝐶‬
‫سلیکات های عناصر گروپ اول اصلی درآب ‪......‬اند‪.‬‬ ‫‪.0‬‬
‫د) اصالً سخت بوده هیچ حل نمی شود‬ ‫ج) منحل‬ ‫ب) کم منحل‬ ‫الف) غیرمنحل‬
‫یکی از محصوالت تعامل ‪ 𝑆𝑖3 𝐻8 + 5𝑂2 → 3𝑆𝑖𝑂2 + ......‬عبارت است از‪:‬‬ ‫‪.6‬‬
‫د) ‪𝐻2 𝑂2‬‬ ‫ج)𝑂 ‪𝐻2‬‬ ‫ب) 𝑂 ‪2𝐻2‬‬ ‫الف) 𝑂 ‪4𝐻2‬‬
‫گرچه سلیکان دای اکساید دارای خاصیت اسیدی است اما هیچ ‪ ......‬ازآن ساخته شده نمی تواند‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫د) نمک‬ ‫ج) القلی‬ ‫ب) تیزابهای مختلف‬ ‫الف) تیزاب‬
‫تمام سلیکان ها عایق ومانع ازنفوذ آب شده و فعالیت ‪......‬ندارند‪.‬‬ ‫‪.8‬‬
‫د) تماما‬ ‫ج) حیاتی‬ ‫ب) کیمیاوی‬ ‫الف) فزیکی‬
‫الکان هانیز می تواند اتوم های هایدروجن سیالن را تعویض نموده و مرکبات ‪.....‬را تولید‬ ‫‪.5‬‬
‫نمایند‪.‬‬
‫ج) 𝐻𝑖𝑆 ‪ (𝐶𝐻3 )3‬د) تماما‬ ‫ب) 𝐻𝑖𝑆) ‪(𝐶𝐻3‬‬ ‫الف) 𝐻𝑖𝑆 ‪(𝐶𝐻3 )2‬‬
‫‪ .15‬درسیالن ‪ n‬تاچند قیمت گرفته می تواند؟‬

‫‪186‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) ‪15‬‬ ‫ج) ‪8‬‬ ‫ب) ‪6‬‬ ‫الف) ‪0‬‬
‫‪ .11‬رنگ سیالن چیست؟‬
‫د) بی رنگ‬ ‫ج) سبزتیره‬ ‫ب)سرخ‬ ‫الف) خاکستری‬
‫‪ .12‬بورنایتراید اگر تحت فشار زیاد قرار گیرد به بلوری های شبیه به الماس تبدیل شده وبه بنام‬
‫‪........‬یاد میگردد‪.‬‬
‫د) بوراکس‬ ‫ج) پایرکس‬ ‫ب) ارسیناید‬ ‫الف) بورازون‬
‫‪ .13‬بوریک اسید ازکدام یک از اکساید های ذیل به دست می اید؟‬
‫د) ‪𝐵𝑂2‬‬ ‫ج) ‪𝐵4 𝑂7‬‬ ‫ب) ‪𝐵2 𝑂3‬‬ ‫‪𝐵𝑂3‬‬ ‫الف)‬
‫‪ .14‬سلیکان درقشر خارجی خود چند الکترون دارد ؟‬
‫د) ‪5‬‬ ‫ج) ‪7‬‬ ‫ب)‪4‬‬ ‫الف) ‪3‬‬

‫فصل چهاردهم‬
‫حاالت سه گانه ماده‬
‫به صورت عموم ماده به سه شکل دریافت می گردد‪ .‬جامد ‪ ،‬مایع و گاز‬
‫‪ 3‬گازات‬ ‫‪ 2‬مایعات‬ ‫‪ 1‬جامدات‬

‫ساختمان سه بعدی را دریک شبکه بنام کرستال یاد می کند‪.‬‬

‫شبکه فضایی ساختمان منظم هندسی نقاط را درفضا بنام شبکه فضایی یاد می کنند‪.‬‬
‫ساختمان ذرات دریک شبکه بلوری بطور متوالی درسه بعد تکرار می شود تا سرحد های فزیکی‬
‫هربلور واحد حاصل گردد‪ .‬غرض توصیف یک شبکه بلوری الزم است تا حجره واحد را تعریف‬
‫تماییم ‪ .‬یک حجره واحد قسمتی از شبکه بلوری بوده که باحرکت دادن « مطابق به قواعد معیین‬
‫می توان شبکه کامل بلوری را حاصل کرد‪.‬حجره مکعب واحد دارای شش وجه بوده که هر وجه‬
‫آن یک متوازی االضالع می باشد‪.‬دو نوع دیگر شبکه فضایی مکعبی نیز موجود است که حجرات‬
‫واحدی آن ها دارای مرکز یا غیر متناظر می باشد‪ .‬حجره واحدی که دارای مرکز می باشد‪.‬عالوه‬
‫بر هشت نقطه که در کنج های مکعب قرار دارد دارای یک نقطه دیگرنیز درمرکز می باشد‪.‬‬
‫انواع جامدات ‪:‬‬
‫به اساس طرز قرارگرفتن اتوم ها‪ ،‬آیون هاو مالیکولها در نقاط شبکه وقوه بین آنها ‪ ،‬جامدات به‬
‫پنج نوع تقسیم شده است‪.‬‬
‫الف) جامدات آیونی‪:‬‬
‫زمانی که یک فلز با غیر فلزیکجا گردند رابطه آیونی رابوجود می آورند‪ .‬بنابر قوهء‬
‫الکتروستاتیکی که درجهت موجود بوده سبب میشود که روابط میان آن ها قوی باشد‪ ،‬کرستال‬
‫های جامدات تشکیل می گردد‪ .‬چون الکترون ها دراطراف آیون ها جابجا گردیده اند بنابرآن‬
‫قادربه هدایت برقی نمی باشند اما در حالت مذابه و محلول آبی آنها قادر به هدایت برقی می‬
‫باشد‪ .‬مثال های این نوع جامدات نمک طعام است‪ .‬این نوع جامدات شکنند بوده ودارای نقطه‬
‫ذوبان بلند اند‪.‬‬

‫‪187‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) جامدات مالیکولی‪:‬‬
‫جامداتی اند که مالیکول ها درنقاط یک شبکه به اساس رابطه اشتراکی ترکیب شده باشند‪ .‬بین‬
‫آنها قوه ضعیف واندروالس موجود است بنابرآن دارای نقطه ذوبان پایین می باشند‪ .‬برق را‬
‫هدایت داده نمی توانند‪ .‬مانند سلفر ‪ ،‬فاسفورس وغیره‬
‫ج) جامدات کووالنسی‪:‬‬
‫جامداتی که اتوم های مختلف به اساس رابطه کوولنت یا اشتراکی باهمدیگر درشبکه بلوری‬
‫موجود باشند‪ .‬هادی برق نمی باشند‪ .‬درجه ذوبان این نوع جامدات بلند می باشد‪ .‬مانند الماس ‪،‬‬
‫سلیکان کارباید‪.‬‬
‫د) جامدات فلزی‪:‬‬
‫این نوع جامدات فلزاتی که حاوی چارچ مثبت بوده می باشد واحد های شبکه بلوری را تشکیل‬
‫داده است ‪ .‬مانند آیون سودیم‪.‬‬
‫ه) جامدات آمورف‪:‬‬
‫زمانیکه یک جسم مایع سرد ساخته شود سخت می گردد و به جامد تبدیل می شده اما ساختمان‬
‫داخلی آن شکل منظم هندسی را ندارد که این حالت به نام جامد امورف یا بی شکل یاد می شود‪.‬‬
‫مانند شیشه‪.‬‬
‫مایعات ‪:‬‬
‫مایعات را می توان به دوطریقه بدست آورد‪:‬‬
‫‪ ‬طریقه ذوب جامدات‬
‫‪ ‬طریقه مایع ساختن گازات‬
‫مایعات به سرعت زیاد جاری شده وچون درمایعات مالیکول ها به آسانی یکی باالی سطح‬
‫دیگرلغزیده و روی همین علت است که مایعات شکل ظروفی رابه خود اختیارمی نمایند‬
‫که درآن قرارداشته باشد‪ .‬ازطرف دیگر قوه جذب بین مالیکول ها در مایعات نسبت به‬
‫گازات بیشتر و قوی تر بوده ‪ ،‬این عامل سبب میشود تا مقاومت داخلی درمقابل جاری‬
‫شدن یک مایع نسبت به گازات بیشتر باشد‪ .‬انتشارمایعات نسبت به گازات سریع بوده‬
‫وقابلیت تراکم پذیری شان نسبت به گازات کمتر است‪.‬‬
‫برابر شدن فشار بخار مایع و فشار اتموسفیر سبب غلیان مایع می گردد‪.‬‬

‫گازات ‪:‬‬
‫مقدمه‪ :‬کلمه گاز ازکلمه یونانی ( ‪ ) Chaos‬که به معنی مغلق است مشتق شده است‪.‬‬
‫گازات مجموعه ذرات کوچکی است که در فضا به شکل آزاد به سرعت های متفاوت در‬
‫حرکت اند‪ .‬حالت گازماده نسبت به حالت مایع و جامد ماده ازنظرخواص فزیکی و کیمیاوی‬
‫ساده وبسیط می باشد‪ .‬فاصله میان مالیکول های گازات نسبت به مایعات و جامدات به مراتب‬
‫بیشتر می باشد‪ .‬ازاین لحاظ دارای شکل وحجم معیین نبوده به دست گرفته وبه چشم دیده نمی‬
‫شود‪.‬‬
‫نظربه خواص فوق ‪ ،‬گازات به هرنسبت با یکدیگر مخلوط شده می تواند این مخلوط گازات‬
‫متجانس بوده وحجم گازات همان فضایی که درآن وجود دارد می باشد‪ .‬هنگامی که حجم گازات‬
‫‪188‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تحت تاثیرمایعات و جامدات قرار گیرد متراکم شده وفاصله میان مالیکول ها کم می شود‪ ،‬با‬
‫ازدیاد درجه حرارت فاصله میان مالیکول ها بیشتر می گردد‪.‬‬
‫در ‪ 1𝑐𝑚3‬گازتقریبا ً ‪ 28‬تریلیون مالیکول وجوددارد‬
‫یک تعداد گازات زیادتر قابل احتراق هستند مانند‪:‬‬
‫‪ 𝐻2 ، 𝐶𝐻4 ، 𝐶2 𝐻6 ، 𝐶3 𝐻8‬وغیره بعضی ازگازات ازنظر فعالیت کیمیاوی خنثی اند مانند‬
‫گازات نجیبه ‪ . 𝐻𝑒، 𝑁𝑒، 𝐴𝑟، 𝐾𝑟 ، 𝑋𝑒، 𝑅ℎ‬یک تعداد گازات به شکل مرکبات نیزپیدا می‬
‫شوند‪ .‬مانند‪ 𝐶𝐻4 ، 𝑁𝐻3 ،𝐶𝑂2 .‬وغیره‪.‬‬
‫کمیات مشترک گازات‬
‫‪ .4‬فشار‬ ‫‪ .3‬مقدار‬ ‫‪ .2‬حرارت‬ ‫‪ .1‬حجم‬

‫حجم ‪:‬‬ ‫‪.1‬‬

‫گازات دارای وزن معیین بوده اما شکل وحجم معیین ندارد‪ .‬با ازدیاد درجه حرارت حجم‬
‫گازات نیززیاد می گردد‪ .‬پس حجم گازات را چنین گفته می توانیم‪ :‬حجم یک گاز مساوی‬
‫به حجم همان ظرفی است که درآن موجود است‪ .‬حجم گازات را به ‪،𝑐𝑚3 ، 𝑚𝑚3‬‬
‫‪ 𝑚𝑙 ،𝑑𝑚3‬اندازه می کنند‪.‬‬

‫در ‪ 0℃ ,1𝑎𝑡𝑚 STP‬یک مول گاز ‪ 22.4‬لیتر حجم دارد‪ .‬دردرجه‬

‫حرارت اتاق ( 𝑚𝑡𝑎‪ ) 25℃ , 1‬یک مول گاز ‪ 24.0‬لیتر حجم دارد‪.‬‬

‫‪1𝑙 = 1𝑑𝑚3‬‬ ‫‪1𝑚𝑙 = 1𝑐𝑚3‬‬

‫‪ .2‬حرارت‪:‬‬
‫معموالً درجه گازات به ( ℃) اندازه می شود‪ .‬اما درمحاسبات کیمیاوی به کالوین اندازه‬
‫مینمایند‪.‬درسیستم ‪SI‬حرارت را به کالوین اندازه نموده که حرارت مخصوصه گفته شده‪،‬به‬
‫حرف 𝑇 نشان میدهد‪ .‬همچنان سیستم کالوین را حرارت مطلقه نیزمی نامند‪.‬‬
‫رابطه بین کالوین 𝐾 وسلسیوس 𝐶 قرار ذیل است‪.‬‬

‫℃‪273𝐾 = 0‬‬
‫‪𝑇 = 𝑡(℃) + 273.15‬‬
‫معموالً ‪ 273.10‬را به ‪ 273‬تعدیل می نمایند‪.‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 𝑡(℃) + 273‬‬

‫‪189‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫مثال‪:‬‬
‫‪ )a‬به سلسیوس تبدیل کنید‪ 315.8 .‬کالوین ‪ 173 ،‬کالوین‬
‫‪127℃ ،‬‬ ‫℃‪046‬‬ ‫‪ )b‬به کالوین تبدیل کنید‪.‬‬

‫حل‪:‬‬
‫‪)a‬‬
‫‪𝑇(𝐾) = 𝑡(℃) + 273‬‬
‫‪310.8 = 𝑡 + 273‬‬
‫℃‪𝑡 = 37.8‬‬
‫‪173 = 𝑡 + 273‬‬
‫℃‪𝑡 = 100‬‬
‫‪)b‬‬
‫‪𝑇 = 546 + 273‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 819‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 127 + 273 => 𝑇 = 400‬‬
‫‪ .3‬مقدار‬
‫معموالًمقدار ماده توسط مول اندازه میشود‪.‬اما دربعضی حاالت مقدار ماده به تعداد ذرات‪،‬‬
‫حجم ویا کتله داده می شود‪ .‬رابطه میان مول و کمیات مذکور چنین است‪.‬‬

‫𝑚‬ ‫𝑉‬ ‫𝑁‬

‫=𝑛‬ ‫=‬ ‫=‬
‫𝐴𝑁 ‪𝑀 22.4‬‬
‫مثال‪ :1‬کمیات زیرا به مول تبدیل نمائید‪.‬‬
‫‪ 12.04 ∙ 1022 )a‬ذرات مالیکولی ‪.𝐶𝑂2‬‬
‫‪8.562 𝑆𝑇𝑃 )b‬گاز 𝑒𝐻‬
‫𝑔‬ ‫𝑔‬
‫‪(𝑠: 32 ⁄𝑚𝑜𝑙 , 𝑂: 16 ⁄𝑚𝑜𝑙 𝑆𝑂2 12.8𝑔 )c‬‬

‫حل‪:‬‬
‫𝑨𝑵‬ ‫‪12.04∙1022‬‬
‫= 𝑛 )‪a‬‬ ‫= 𝑛 >=‬ ‫‪= 0.2𝑚0𝑙 𝑂2‬‬
‫𝟑𝟐𝟎𝟏∙𝟐𝟎‪𝟔.‬‬ ‫‪6.02∙1023‬‬
‫𝑉‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪8.96∙1‬‬
‫= 𝑛 )‪b‬‬ ‫= 𝑛 >=‬ ‫𝑒𝐻 𝑙𝑜𝑚‪= 0.4‬‬
‫𝐿‪22.4‬‬ ‫𝐿∙‪22.4‬‬

‫قبل از اینکه نمبر مول ‪ 𝑆𝑂2‬را پیدا کنیم باید وزن مالیکولی ‪ 𝑆𝑂2‬را دریابیم‪.‬‬

‫‪190‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪c) 𝟏 ∙ 32 + 2 ∙ 16 = 64 ⁄‬‬

‫)𝑔(𝑚‬ ‫𝑔‪12.8‬‬
‫=𝑛‬ ‫𝑔‬ ‫>=‬ ‫𝑛‬ ‫=‬ ‫𝑔‬ ‫𝑒𝑙𝑜𝑚 ‪= 0.2 𝑆𝑂2‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝑀 ⁄‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪64 ⁄‬‬

‫مثال‪ :2‬حجم یک بالون گاز ‪1.4 ∙ 104 𝑚3‬است‪.‬دردرجه حرارت ℃‪ 21‬مقدار ‪4.60 ∙ 106 𝑔5‬‬
‫گازهیلیوم در بالون مذکور وجود دارد‪.‬‬
‫الف) حجم گاز مذکور را به لیتر دریابید؟‬
‫ب) مقدارمول گاز مذکور را دریابید؟‬
‫‪𝑔5⁄‬‬
‫‪(𝐻𝑒: 4‬‬ ‫ج) حرارت گازمذکور رابه کالوین پیدا کنید؟ ) 𝑙𝑜𝑚‬
‫حل‪:‬‬
‫الف) میدانیم که حجم گازات حجم همان ظرفی است که درآن وجود دارد‪.‬همچنان ‪1𝐿 = 1𝑑𝑚3‬است‬
‫نظر به این نوشته کرده می توانیم که‪:‬‬
‫‪1𝑚3‬‬ ‫‪1000𝑑𝑚3‬‬
‫‪1.40 ∙ 104 𝑚3‬‬ ‫‪𝑥𝑑𝑚3‬‬
‫𝐿 ‪𝑥 = 1.40 ∙ 107‬‬

‫‪4𝑔⁄‬‬
‫است‪.‬‬ ‫ب) وزن مالیکولی 𝑙𝑜𝑚‬
‫𝑚‬ ‫𝑔 ‪4.60 ∙ 106‬‬
‫=𝑛‬ ‫= 𝑛 >=‬
‫𝑀𝑀‬ ‫‪4𝑔⁄‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬
‫𝑙𝑜𝑚 ‪ 𝑛 = 1.15 ∙ 106‬است‪.‬‬

‫ج)‬
‫‪𝑇 = 𝑡(℃) + 273‬‬
‫‪𝑇 = 21 + 273‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 294°‬‬

‫‪ .4‬فشارگازات‪:‬‬
‫قوه وارد شده توسط یک گاز برواحد ساحه دیوار همان ظرف بنام فشار همان گاز یاد میشود‪ .‬به عباره‬
‫دیگر‪ ،‬فشاااااریکه درجریان حرکات گازات در جدارهای ظرف وارد میشااااود‪ .‬به نام فشااااار همان گازیاد‬
‫میشود‪ .‬هنگامی که ذرات گازات به جدار ظرف تصادم می کنند دوباره به شدت برگشت می نمایند‪.‬‬

‫‪191‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫= فشار‬ ‫)𝐹( شده وارد قوه‬
‫ساحه (‪)S‬‬
‫𝑎𝑝𝐾‪1𝑎𝑡𝑚 = 101.3‬‬
‫‪1𝑎𝑡𝑚 = 14.7𝑝𝑖𝑠 = 14.7 𝑙𝑏⁄ 2‬‬
‫𝑛𝑖‬
‫𝑦𝑟𝑟𝑎𝑏 ‪1𝑎𝑡𝑚 = 106‬‬
‫𝑔𝐻 ‪1𝑎𝑡𝑚 = 760𝑚𝑚 − 76𝑐𝑚 −‬‬
‫مثال ‪ 1.25 𝑎𝑡𝑚 :‬چند 𝑔𝐻 ‪ 𝑐𝑚 −‬می شود؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪1‬‬ ‫𝑔𝐻𝑚𝑐‪76‬‬
‫𝑚𝑡𝑎 ‪1.25‬‬ ‫𝑥‬
‫𝑔𝐻𝑚𝑐‪1.25 𝑎𝑡𝑚 ∙ 76‬‬
‫=‪x‬‬ ‫𝑔𝐻𝑚𝑐‪=> 𝑥 = 95‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪1‬‬
‫سرعت انتشار و نفوذ گازات‬
‫اگر سربوتل عطرباز گردد بعد ازچندی ‪ ،‬مالیکول های عطربه اطراف شروع به پخشش شدن می کند‪.‬‬
‫ودرتمام قسمت های اتاق بوی عطر به مشام می رسد‪.‬‬
‫قسمیکه درمثال فوق گفته شده است‪ ،‬پخش شدن یک گازدرهوا یا گازدیگربنام انتشار گازات یا می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ Thomas Graham‬برای اولین بار سرعت انتشار گازات را درسال ‪ 1826‬مطالعه نمود‪ .‬درنتیجه‬
‫مشاهده نمود که مالیکول های کوچک گازات نسبت به مالیکول های بزرگ شان سریع ترحرکت می‬
‫کنند‪.‬‬
‫نظربه تیوری کنیتیک گازات ‪ ،‬حد اوسط انرژی مالیکول های گازات درعین حرارت مساوی می باشد‪.‬‬
‫بنا ًء حد اوسط انرژی کنیتیک مالیکول های 𝑋 و 𝑌 درعین ظرف مشابه است‪.‬‬
‫حد اوسط انرژی کنیتیک مالیکول های 𝑋 ‪𝐾𝐸𝑋 :‬‬
‫حد اوسط انرژی کنیتیک مالیکول های𝑌 ‪𝐾𝐸𝑌 :‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫بنا ًء درعین حرارت 𝑌𝐸𝐾 = 𝑋𝐸𝐾 𝑌‪𝑚𝑋 ∙ Ʋ𝑋2 = 𝑚𝑌 ∙ Ʋ2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫𝑋‪Ʋ2‬‬ ‫𝑌𝑚‬ ‫𝑋‪Ʋ‬‬ ‫𝑌𝑚‬

‫=‬ ‫>=‬ ‫√=‬ ‫بنا ًء ‪:‬‬
‫𝑌‪Ʋ2‬‬ ‫𝑋𝑚‬ ‫𝑌‪Ʋ‬‬ ‫𝑋𝑚‬

‫‪192‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑌𝑀𝑀‬ ‫𝑌𝑚‬
‫می باشد‪.‬‬ ‫مشابه نسبت کتله های مولی 𝑀𝑀‪⁄‬‬ ‫نسبت کتله های مالیکولی‬
‫𝑋‬ ‫𝑋𝑚‬

‫𝑋‪Ʋ‬‬ ‫𝑌𝑚‬ ‫𝑌𝑀𝑀‬

‫√=‬ ‫√=‬ ‫𝑀𝑀‪⁄‬‬
‫𝑌‪Ʋ‬‬ ‫𝑋𝑚‬ ‫𝑋‬

‫درنتیجه گفته می توانیم که ‪ ،‬درعین درجهء حرارت ‪ ،‬سرعت انتشار گازات معکوسا ً متناسب است به‬
‫جذرالمربع کتله های مولی‪ .‬چون کثافت ها مستقیما ً متناسب است به کتله های مولی گازات بنا ًء سرعت‬
‫انتشار گازات مستقیما ً متناسب است به کثافت های شان‪.‬‬

‫𝑋‪Ʋ‬‬ ‫𝑌𝑀𝑀‬ ‫𝑌𝑑‬

‫√=‬ ‫√ = 𝑀𝑀‪⁄‬‬
‫𝑌‪Ʋ‬‬ ‫𝑋‬ ‫𝑋𝑑‬

‫از طرف دیگر حرکت مالیکول های گازات ازطریق یک سوراخ بسیار کوچک دریک ساحه دارای‬
‫فشار کم بنام نفوذ ( ‪ ) effusion‬یاد می گردد‪ .‬معادالت مربوط انتشار برای نفوذ هم استفاده میشود‪.‬‬
‫سرعت نفوذ یک گاز مجهول 𝑋 ازسوراخ های دیوار تخلخل دار ‪ 5.275‬برابرسرعت نفوذ گاز‬
‫هایدروجن از دیوار مذکور است‪ .‬کتله گاز مجهول را دریافت نماید درصورتیکه شرایط 𝑃𝑇𝑆 باشد‪.‬‬
‫)‪(𝑀𝐻2 = 2.016‬‬

‫𝑋𝑉‬ ‫𝐻𝑀‬ ‫‪0.279𝑉𝐻2‬‬ ‫‪2.016‬‬

‫>= ‪= √ 2‬‬ ‫√=‬
‫‪𝑉𝐻2‬‬ ‫𝑋𝑀‬ ‫‪𝑉𝐻2‬‬ ‫𝑋𝑀‬

‫قوانین گازات‬
‫درمورد حالت گاز ماده تحقیقات زیاد صورت گرفته از جمله تحقیقاتیکه درقرن ‪ 17‬و ‪ 18‬صورت‬
‫گرفته است‪ .‬اساس قوانین گازات رابه میان می آورد ‪ .‬که به ترتیب مطالعه می کنیم‪.‬‬
‫‪ -1‬رابطه میان فشارو حجم ( قانون رابرت بایل)‬
‫برای اولین بار رابرت بایل در سال ‪ 1662‬به شکل رابطه میان فشاروحجم گازات را به شکل‬
‫ذیل ارایه داد‪ .‬دریک درجه حرارت ثابت‪،‬حجم کتله داده شده یک گاز با فشارهمان گاز معکوسا ً‬
‫متناسب است‪ .‬این قانون قانون بایل است‪.‬‬
‫‪𝑃 × 𝑉 = 𝑉1 × 𝑃1 = 𝑉2 × 𝑃2‬‬

‫مثال ‪ :‬دریک محلول درحرارت ثابت فشار 𝑙𝑚‪ 200‬گاز 𝑔𝐻𝑚𝑚‪ 750‬است‪ .‬اگر فشار‬
‫به 𝑔𝐻𝑚𝑚‪ 500‬تحول نماید‪ ،‬حجم حاصله را دریابید؟‬
‫𝑙𝑚‪𝑉1 = 200‬‬ ‫‪𝑃1 ∙ 𝑉1 = 𝑃2 ∙ 𝑉2‬‬
‫‪193‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑔𝐻𝑚𝑚‪𝑃1 = 750‬‬ ‫𝑋 ∙ ‪750 ∙ 200 = 500‬‬
‫𝑔𝐻𝑚𝑚‪𝑃2 = 500‬‬ ‫𝑙𝑚‪𝑋 = 300‬‬
‫?= ‪𝑉2‬‬

‫‪ -2‬رابطه میان حجم و حرارت ( قانون چارلس)‬

‫اگرحرارت مالیکول های گازات بلند رود‪ ،‬سرعت شان نیز زیاد می شود و بعدا ً قوه تحمیل شده‬
‫باالی جدارهای ظرف نیز افزایش می یابد‪ .‬به اساس این قانون در صورتیکه فشار یک گاز ثابت‬
‫باشد و حرارت مطلقه از ‪𝑇1‬و ‪ 𝑇2‬تحول نماید ‪ ،‬حجم گاز مذکور زیاد می شود‪ .‬یعنی حجم‬
‫گازات مستقیما ً متناسب به حرارت مطلقه است‪(.‬درفشارثابت)‬

‫‪𝑉1 𝑇1‬‬ ‫𝑉‬

‫‪𝑉1 × 𝑇2 = 𝑉2 × 𝑇1‬‬ ‫=‬ ‫𝐾=‬
‫‪𝑉2 𝑇2‬‬ ‫𝑇‬

‫مثال‪ :‬تحت فشارثابت و ℃‪ 27‬حجم گاز ‪ 75𝑚𝑙𝐶𝐻4‬می باشد‪ ،‬اگر حرارت را به ℃‪ 327‬بلند‬
‫ببریم حجم گاز چند 𝑙𝑚 خواهد بود‪.‬‬
‫حل‪ :‬اول درجه ℃ را به کالوین 𝐾 تبدیل می نماییم‪.‬‬
‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫𝐾‪𝑇1 = 273 + 27 = 300‬‬ ‫=‬
‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬
‫𝑙𝑚‪75‬‬ ‫𝐾‪300‬‬
‫𝐾‪𝑇2 = 273 + 327 = 600‬‬ ‫=‬
‫‪𝑉2‬‬ ‫𝐾‪600‬‬

‫𝑙𝑚‪𝑉1 = 75‬‬ ‫𝑙𝑚‪𝑉2 = 150‬‬

‫?= ‪𝑉2‬‬
‫‪ -3‬رابطه میان فشارو حرارت ( قانون کیلوسک)‬
‫اگر حرارت مالیکول های گازات بلند رود ‪ ،‬سرعت شان نیززیاد می شود و بعد قوه تحمیل شده‬
‫باالی جدارهای ظرف نیز افزایش می یابد‪.‬‬
‫گیلوسک بعد از اجرای یک سلسله تجارب اظهارنمود که در حجم ثابت گازات ‪ ،‬فشاربا حرارت‬
‫تناسب مستقیم دارد‪.‬‬

‫فشار‬ ‫حرارت‬ ‫فشار ‪ /‬حرارت‬

‫𝑷‬ ‫𝑻‬ ‫𝑻‪𝑷/‬‬
‫𝑷𝟐‬ ‫𝑻𝟐‬ ‫𝑻‪𝑷/‬‬
‫𝑷𝟑‬ ‫𝑻𝟑‬ ‫𝑻‪𝑷/‬‬

‫‪194‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫گازیکه با حجم ثابت دریک بالون وجود دارد تناسب فشار شان حرارت‬
‫𝑻‪ 𝑷/‬می باشد‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬تحت حجم ثابت دریک ظرف ‪،‬گاز ‪ 𝑆𝑂2‬تحت 𝑚𝑡𝑎‪ 1‬فشار و ℃‪ 27‬حرارت قرار‬
‫دارد‪ .‬چند درجه حرارت الزم است تا فشار آن به 𝑚𝑡𝑎‪ 4‬برسد؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑃1 = 1‬‬ ‫𝐾‪𝑇1 = 273 + 27 = 300‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑃2 = 4‬‬ ‫?= ‪𝑇2‬‬

‫‪𝑃1‬‬ ‫‪𝑇1‬‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪1‬‬ ‫𝐾‪300‬‬

‫=‬ ‫=‬ ‫𝐾‪𝑇2 = 1200‬‬
‫‪𝑃2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪4‬‬ ‫‪𝑇2‬‬
‫اگر به درجه سانتی گراد تبدیل کنیم ‪ ،‬داریم ‪:‬‬

‫℃‪1200 − 273 = 927‬‬

‫‪ -4‬رابطه بین مقدار و حجم ( قانون اوگدرو)‬
‫رابطه میان مقدار ماده و حجم یک گازبرای اولین بارتوسط امادیواوگدرو درسال ‪ 1858‬تجربه‬
‫گردید‪ .‬اوگدرو دریافت نمود که زمانیکه مقدار گاززیاد می شود حجم آن نیز درتحت شرایط‬
‫ثابت (حرارت و فشار) مستقیما ً زیادمی شود‪.‬‬
‫‪𝑉1 𝑛1‬‬
‫=‬
‫‪𝑉2 𝑛2‬‬

‫حجم ‪/‬مقدار‬ ‫حجم‬ ‫مقدار‬ ‫تجربه‬

‫𝟑‬
‫𝒍𝒐𝒎‪𝟏𝟎𝟎𝟎 𝒄𝒎 ⁄‬‬ ‫‪100𝑐𝑚3‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪0.1‬‬ ‫‪1‬‬
‫𝟑‬
‫𝒍𝒐𝒎‪𝟏𝟎𝟎𝟎 𝒄𝒎 ⁄‬‬ ‫‪200𝑐𝑚3‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪0.2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝟑‬
‫𝒍𝒐𝒎‪𝟏𝟎𝟎𝟎 𝒄𝒎 ⁄‬‬ ‫‪300𝑐𝑚3‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪0.3‬‬ ‫‪3‬‬
‫𝟑‬
‫𝒍𝒐𝒎‪𝟏𝟎𝟎𝟎 𝒄𝒎 ⁄‬‬ ‫‪400𝑐𝑚3‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪0.4‬‬ ‫‪4‬‬
‫مثال‪ :‬درصورتیکه 𝑔‪ 16‬گاز 𝑒𝐻 ‪ 20𝐿 ،‬حجم داشته باشد نظربه این 𝑔‪ 16‬گاز ‪ 𝐶𝐻4‬چند لیتر‬
‫حجم احتوا می کند؟‬
‫𝑔‬ ‫𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐻𝑒: 4 ⁄𝑚𝑜𝑙 , 𝐶𝐻4 : 16 ⁄‬‬
‫حل‪ :‬اول تعداد مول گازات مذکور را پیدا می کنیم‪.‬‬
‫𝑒𝐻𝑚‬ ‫𝑔‪16‬‬
‫= 𝑒𝐻𝑛‬ ‫𝑔 = 𝑒𝐻𝑛 >=‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 4‬‬
‫𝑒𝐻𝑀𝑀‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪4 ⁄‬‬

‫‪195‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝑚𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑔‪16‬‬
‫= ‪𝑛𝐶𝐻4‬‬ ‫= ‪=> 𝑛𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑔‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 1‬‬
‫‪𝑀𝑀𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪16 ⁄‬‬
‫حال نظربه فورمول محاسبه می کنیم‪.‬‬
‫‪𝑉1 𝑛1‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪20𝐿 4‬‬
‫=‬ ‫=‬ ‫𝐿‪=> 𝑉2 = 5‬‬
‫‪𝑉2 𝑛2‬‬ ‫‪𝑉2‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪1‬‬

‫ترکیب قوانین گازات‬

‫درنتیجه ترکیب قوانین بایل ‪ ،‬چارلس و گیلوسک واووگدرو از چهار رابطه جداگانه یک رابطه‬
‫ساده به دست می آید‪.‬‬
‫‪ .1‬قانون رابرت بایل ( درحرارت ومقدار ثابت ) ‪𝑃1 ∙ 𝑉1 = 𝑃2 ∙ 𝑉2‬‬
‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫=‬ ‫‪ .2‬قانون چارلس ( درفشار و مقدار حرارت )‬
‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬
‫‪𝑃1‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫=‬ ‫‪ .3‬قانون گیلوسک ( درحجم و مقدار ثابت)‬
‫‪𝑃2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬
‫‪𝑉1‬‬ ‫‪𝑛1‬‬
‫=‬ ‫‪ .4‬قانون اوگدرو ( درحرارت و فشارثابت)‬
‫‪𝑉2‬‬ ‫‪𝑛2‬‬
‫نظربه قوانین فوق چنین نوشته کرده می توانیم‪:‬‬
‫𝑉∙𝑃‬
‫ثابت =‬
‫𝑛∙𝑇‬
‫‪𝑃1 ∙ 𝑉1 𝑃2 ∙ 𝑉2‬‬ ‫نظربه فورمول ثابت فوق‪:‬‬
‫=‬
‫‪𝑇1 ∙ 𝑛1 𝑇2 ∙ 𝑛2‬‬

‫گازات آیدیال ( خیالی)‬

‫آیدیال گاز ‪ ،‬گازاتی آند که حجم مالیکول ها ‪ ،‬قوه های جاذبه ودافعه بین المالیکولی و مصرف انرژی‬
‫ذخیروی درتصادمات درنظر گرفته نمی شود‪ .‬به عباره دیگر گازات آیدیال گازاتی اند که فورمول‬
‫𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝑛 = 𝑉 ∙ 𝑃 را مطلقا ً مراعات می کنند ‪ .‬مالیکول های گازات آیدیال منحیث نقاط باکتله و‬
‫بدون حجم درنظرگرفته میشود‪.‬‬
‫جزییات آیدیال گازطبق فورمول 𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝑛 = 𝑉 ∙ 𝑃 محاسبه میشود‪.‬قوانین گذشته گازات حقیقی‬
‫نیز درنظربه حالت تخیلی محاسبه شده است‪ .‬گازات حقیقی درحرارت بلند وفشاربه حالت گازات‬
‫تخیلی مبدل می گردند‪.‬‬
‫محاسبات آیدیال گاز‬
‫مشروط به اینکه مقدار مول یک گازثابت باشد‪.‬‬
‫𝑉∙𝑃‬
‫) است‪.‬‬ ‫(ثابت =‬
‫𝑛∙𝑇‬

‫‪196‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫درفورمول فوق فشار" 𝑚𝑡𝑎 " حجم به " 𝐿 " حرارت به " 𝐾 " و مقدار گاز به مول " 𝑙𝑜𝑚 "‬
‫اندازه میشوند‪.‬‬
‫از رابطه فوق رابطه ذیل را نوشته می توانیم‪.‬‬
‫𝑉∙𝑃‬
‫𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝑛 = 𝑉 ∙ 𝑃 >= 𝑟 ∙ 𝑛 =‬
‫𝑇‬
‫یک مول گاز 𝐿‪ 22.4‬حجم دارد‪.‬‬ ‫𝑅 ثابت یک گازمی باشد‪ .‬قبالً می دانیم که در 𝑃𝑇𝑆)℃𝑂 ‪( ,‬‬
‫نظربه این قیمت ثابت 𝑅 را بدست میآوریم‪1𝑎𝑡𝑚.‬‬
‫𝑉∙𝑃‬
‫=𝑅‬
‫𝑇𝑛‬
‫𝐿‪1𝑎𝑡𝑚 ∙ 22.4‬‬
‫=𝑅‬ ‫𝐾 ∙ 𝑙𝑜𝑚‪= 0.0821𝑎𝑡𝑚 ∙ 𝐿/‬‬
‫𝐾‪1𝑚𝑜𝑙 ∙ 273‬‬

‫قیمت ثابت ( ‪ ) Rydberg’s constant‬قرار ذیل است‪:‬‬

‫𝑟𝑜 ‪𝑅 = 8.31𝐽𝑜𝑢𝑙 ∙ 𝑚𝑜𝑙 −1 ∙ °𝐾 −1‬‬
‫𝑡𝑖𝑙 ∙ 𝑚𝑡𝑎‬ ‫𝑡𝑖𝑙 ∙ 𝑔𝐻 ‪𝑚𝑚 −‬‬
‫‪𝑅 = 0.0821‬‬ ‫‪= 62.35‬‬
‫𝐾‪𝑚𝑜𝑙 ∙ °‬‬ ‫𝐾‪𝑚𝑜𝑙 ∙ °‬‬

‫توسط معادله گازات خیالی می توان کتله ‪ ،‬وزن مالیکولی و کثافت گازات را محاسبه نمود‪.‬‬

‫𝑉∙𝑀∙𝑃‬ ‫𝑇∙𝑅∙𝑚‬ ‫𝑀∙𝑃‬

‫=𝑚‬ ‫= 𝑀 >=‬ ‫= 𝐷 >=‬
‫𝑇∙𝑅‬ ‫𝑉∙𝑃‬ ‫𝑇∙𝑅‬

‫مثال ‪ :‬در ℃𝑂 𝑔‪ 1.6‬گاز 𝑒𝐻 ‪ 7𝐿 ،‬حجم دارد‪.‬‬

‫𝑔‬
‫فشارگاز مذکورچند 𝑚𝑡𝑎 می شود؟ ) 𝑙𝑜𝑚‪(𝐻𝑒: 4 ⁄‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝐿‪𝑉 = 7‬‬ ‫𝐾‪𝑇 = 273 + 0 = 273°‬‬
‫𝑔‪1.6‬‬
‫?= 𝑃‬ ‫=𝑛‬ ‫𝑔‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0.4‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪4 ⁄‬‬
‫𝐿 ∙ 𝑚𝑡𝑎 ∙ ‪22.4‬‬
‫=𝑅‬
‫𝑙𝑜𝑚 ∙ 𝐾‪273‬‬
‫𝑇𝑅 ∙ 𝑛 = 𝑉 ∙ 𝑃‬
‫𝑚𝑡𝑎‪8.96‬‬
‫∙ 𝑙𝑜𝑚‪𝑃 ∙ 7 = 0.4‬‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪1.28‬‬
‫𝐿‪7‬‬

‫‪197‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫مثال ‪ :‬دریک ظرف سربسته ‪ 5.0‬مول ‪ 𝐶𝑂2‬موجود دارد تحت شرایط ℃‪0.56𝑎𝑡𝑚 , 273‬‬
‫حجم ظرف مذکور را حساب کنید‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑃 = 0.56‬‬
‫𝐾‪𝑇 = 273 + 273 = 546‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝑛 = 0.5‬‬
‫?= 𝑉‬
‫𝐿‬
‫∙ 𝑚𝑡𝑎‪𝑅 = 0.082‬‬ ‫𝐾∙‬
‫𝑙𝑜𝑚‬
‫𝑇∙𝑅∙𝑛= 𝑉∙𝑃‬
‫𝐿‬
‫∙ 𝑚𝑡𝑎‪0.56 ∙ 𝑎𝑡𝑚 ∙ 𝑉 = 0.5𝑚𝑜𝑙 ∙ 0.082‬‬ ‫𝐾‪∙ 𝐾 ∙ 546‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‬
‫𝐿 ∙ 𝑚𝑡𝑎‪22.38‬‬
‫=𝑉‬
‫𝑚𝑡𝑎‪0.56‬‬
‫𝐿‪𝑉 = 39.975𝐿. 40‬‬

‫مخلوط نمودن گازات وفشارقسمی‬

‫دربعضی حاالت چنین اتفاق می افتد که چندین گازمخلوط می گردند که درین صورت فشاریکه‬
‫توسط مخلوط گازات وارد می گردد‪ ،‬عبارت از مجموع فشارانفرادی هریک از گازات می‬
‫باشد‪.‬که درحرارت داده شده صورت می گیرد ‪ .‬به صورت عموم این فشار عبارت ازقانون فشار‬
‫قسمی گازات خوانده میشود‪.‬‬
‫فشاریکه توسط هر گاز وارد میگردد عبارت از فشارقسمی همان گاز میباشد‪.‬‬
‫درصورتیکه 𝑥 ‪ 𝑦 ،‬و 𝑧 گازاتی دریک مخلوط باشند‪.‬پس‪:‬‬
‫⋯ ‪𝑃𝑇 = 𝑃𝑥 + 𝑃𝑦 + 𝑃𝑧 +‬‬
‫طوریکه 𝑇𝑃 عبارت از فشارمجموعی ‪ 𝑃𝑦 ، 𝑃𝑥 ،‬و 𝑧𝑃 عبارت ازفشارهای قسمی هرگاز‬
‫مخلوط شده می باشد‪ .‬اگر 𝑥𝑛 ‪ 𝑛𝑦 ،‬و 𝑧𝑛 مول هرگاز باشد پس فشار قسمی هرگاز را‬
‫چنین می یابیم‪.‬‬

‫‪𝑛𝑥 RT‬‬ ‫‪𝑛𝑦 RT‬‬ ‫‪𝑛𝑧 RT‬‬

‫= 𝑥𝑃‬ ‫= 𝑦𝑃‬ ‫= 𝑧𝑃‬
‫𝑉‬ ‫𝑉‬ ‫𝑉‬

‫𝑉 عبارت ازحجم ظرفیست که چندین گاز درآن مخلوط گردیده است‪.‬‬

‫‪198‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝑛𝑥 RT 𝑛𝑦 RT 𝑛𝑧 RT‬‬
‫= 𝑧𝑃 ‪𝑃𝑇 = 𝑃𝑥 + 𝑃𝑦 +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫𝑉‬ ‫𝑉‬ ‫𝑉‬
‫‪RT‬‬
‫=‬ ‫) 𝑧𝑛‪(𝑛𝑥 + 𝑛𝑦 +‬‬
‫𝑉‬
‫اگر 𝑧𝑛‪ 𝑛 𝑇 = 𝑛𝑥 + 𝑛𝑦 +‬باشد نهایتا ً چنین خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪𝑛 𝑇 RT‬‬
‫= 𝑇𝑃‬ ‫‪𝑃𝑇 ∙ 𝑉 = 𝑛 𝑇 RT‬‬ ‫𝑥𝑃‬ ‫𝑥𝑛‬
‫𝑉‬ ‫=‬
‫𝑇 𝑛 𝑇𝑃‬

‫گازات حقیقی‬
‫گازاتی که عمل متقابل بین مالیکول های آنها به نظر رسیده و حجم مالیکول های اشتغال شده‬
‫قابل محاسبه باشد چنین گازات را به نام گازات حقیقی یاد می نمایند‪ .‬در سال ‪ 1873‬واندروالس‬
‫𝑎 ‪𝑛2‬‬
‫‪ (𝑃 +‬برای گازحقیقی با‬ ‫معادله گازهای حقیقی را به صورت𝑇𝑅𝑛 = )𝑏𝑛 ‪) (𝑉 −‬‬
‫‪𝑉2‬‬
‫درنظر داشت معادله حالت گاز های کامل وتاثیر فشار باالی گازهای حقیقی مشخص ساخت‪.‬‬
‫درین معادله 𝑎 و 𝑏 ثابت مثبت بوده که ازمشخصات اختصاصی هر گازبوده اگر کثافت‬
‫گازخیلی کم باشد حجم گاززیاد بوده و ارزش 𝑏 در مقایسه باحجم فوق العاده کوچک است که‬
‫𝑉‬
‫به صفر تقرب نموده ومعادله واندروالس‬ ‫می توان از آن صرف نظرکرده در این صورت‬
‫‪𝑎2‬‬
‫به طرف معادله حالت گازات ایدیال تقرب حاصل می نماید ‪،‬طوریکه‬
‫𝑎‬
‫‪(𝑃0 +‬‬ ‫𝑃=)‬
‫‪𝑉2‬‬
‫𝑉 = 𝑏 ‪𝑉0 −‬‬
‫𝑉𝑃‬
‫>=‬ ‫𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝑛 = 𝑉 ∙ 𝑃 ‪= 𝑛,‬‬
‫𝑇𝑅‬
‫فورمول گازات حقیقی را می توان برای یک مول گازبدینصورت ساده ساخت‪.‬‬
‫𝑎‬
‫𝑇𝑅 = )𝑏 ‪(𝑃 + 2 ) (𝑉 −‬‬
‫𝑉‬

‫مسایل‬
‫‪ 0 -1‬گرام اکسیجن درحرارت ‪ 20‬درجه سانتی گرید ‪ 6‬لیتر حجم دارد‪ ،‬فشار وارده باالی گاز‬
‫مذکور چند است؟‬
‫‪ -2‬سه گازدرداخل یک بالون مخلوط شده اند وفشارهرکدام به ترتیب دومول ‪ ،‬سه مول وپنج مول‬
‫می باشد‪ .‬اگر حجم بالون شش لیتر وحرارت ‪ 45‬درجه سانتی گرید باشد فشار قسمی گازات‬
‫مذکور را دریابید؟‬
‫‪ -3‬به حرارت ‪ 5‬درجه سانتی گرید وفشار ‪ 1‬اتموسفیر ‪ ،‬یک لیتریک گاز ‪ 1.56‬گرام کتله دارد ‪،‬‬
‫کتله مالیکولی آن چند است؟‬
‫‪199‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -4‬به فشار ‪ 3‬اتموسفیر گازآیدیال ‪ 15‬لیتر حجم رااشغال میکند‪ ،‬اگر مقدارآن دو مول باشد حرارت‬
‫وارده باالی این گاز چند درجه سانتی گرید می باشد؟‬
‫‪ -5‬فشازگازهیلیوم د ر‪ 30‬درجه سانتی گرید ‪ 2‬اتموسفیر است‪ ،‬اگر مقدارآن دو مول باشد چقدر‬
‫فضا را اشغال می کند؟‬
‫‪ -6‬کثافت گازی را که کتله مالیکولی آن ‪ 28‬بوده ودرحرارت ‪ 27‬درجه سانتی گرید ‪ ،‬فشار آن ‪5.0‬‬
‫اتموسفیر باشد محاسبه کنید؟‬
‫‪ -7‬سرعت نفوذ گازهیلیوم چند برابر گاز میتان است؟‬
‫‪ -8‬کتله اتومی گازی را که سرعت نفوذ آن سه برابر آرگون است پیدا کنید؟‬
‫‪ -9‬یک مخلوط گازات حاوی ‪ 5.0‬مول نیون ‪ 5.3 ،‬مول آرگون و ‪ 5.1‬مول هیلیوم می باشد‪ .‬اگر‬
‫فشار مجموعی ‪ 455‬ملی متر ستون سیماب باشد پس فشار قسمی هر یک را دریابید‪.‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬نکات مهمی که دراین سوال باید به خاطر داشته باشید‪ ،‬تبدیل سانتی گراد به کالوین وپیدا‬
‫کردن مول می باشد‪.‬‬
‫𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬
‫)‪𝑛𝑅𝑇 5⁄32 × 0.0821 × (25 + 273‬‬
‫=𝑃‬ ‫=‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪= 0.64‬‬
‫𝑉‬ ‫‪6‬‬
‫‪-2‬‬
‫𝑥𝑃‬ ‫𝑥𝑛‬
‫=‬
‫𝑇 𝑛 𝑇𝑃‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝑛 𝑇 = 2 + 3 + 5 = 10‬‬
‫)‪𝑛 𝑇 RT 10 × 0.0821 × (40 + 273‬‬
‫= 𝑇𝑃‬ ‫=‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪= 42.83‬‬
‫𝑉‬ ‫‪6‬‬
‫‪𝑃1‬‬ ‫‪𝑛1‬‬ ‫‪𝑃1‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪=> 𝑃1 = 8.566‬‬
‫𝑇 𝑛 𝑇𝑃‬ ‫‪42.83 10‬‬

‫‪𝑃2‬‬ ‫‪𝑛2‬‬ ‫‪𝑃2‬‬ ‫‪3‬‬

‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪=> 𝑃2 = 12.849‬‬
‫𝑇 𝑛 𝑇𝑃‬ ‫‪42.83 10‬‬
‫‪𝑃3‬‬ ‫‪𝑛3‬‬ ‫‪𝑃3‬‬ ‫‪5‬‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑚𝑡𝑎‪=> 𝑃3 = 21.415‬‬
‫𝑇 𝑛 𝑇𝑃‬ ‫‪42.83 10‬‬
‫‪-3‬‬
‫𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬
‫‪1.96‬‬
‫= ‪1× 1‬‬ ‫)‪× 0.0821 × (0 + 273‬‬
‫𝑀‬

‫‪200‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑚𝑡𝑎‪𝑀 = 43.93‬‬
‫𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬
‫℃‪3∙ 10 = 2 ∙ 0.0821 ∙ (𝑋 + 273) => 𝑋 = −90.3‬‬
‫‪-4‬‬
‫𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬
‫)‪3 × 10 = 2 × 0.0821 ∙ (𝑋 + 273‬‬
‫℃‪𝑋 = −90.3‬‬
‫‪-0‬‬
‫𝑇𝑅𝑛 = 𝑉𝑃‬
‫)‪2 × 𝑉 = 2 ∙ 0.0821 ∙ (35 + 273‬‬
‫𝑡𝑖𝑙‪𝑉 = 25.3‬‬
‫‪-6‬‬
‫𝑀×𝑃‬ ‫‪0.5 × 28‬‬ ‫𝑟𝑔‪0.68‬‬
‫=𝑑‬ ‫= 𝑑 >=‬ ‫=‬
‫𝑇×𝑅‬ ‫)‪0.0821 × (27 + 273‬‬ ‫𝑡𝑖𝑙‬

‫‪-7‬‬
‫𝑒𝐻𝑉‬ ‫‪𝑀𝐶𝐻4‬‬
‫√=‬
‫‪𝑉𝐶𝐻4‬‬ ‫𝑒𝐻𝑀‬

‫𝑒𝐻𝑉‬ ‫‪16‬‬ ‫𝑒𝐻𝑉‬

‫>= √ =‬ ‫‪=2‬‬
‫‪𝑉𝐶𝐻4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪𝑉𝐶𝐻4‬‬

‫‪-8‬‬

‫𝑟𝐴𝑀 𝑋𝑉‬ ‫𝑟𝐴𝑉‪3‬‬ ‫𝑟𝐴𝑀‬ ‫‪36‬‬

‫√‬ ‫>=‬ ‫√=‬ ‫= ‪=> 32‬‬
‫𝑋𝑀 𝑟𝐴𝑉‬ ‫𝑟𝐴𝑉‬ ‫𝑋𝑀‬ ‫𝑋𝑀‬
‫‪𝑀𝑋 = 4‬‬
‫𝑥𝑃‬ ‫𝑥𝑛‬
‫=‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪=> 𝑛 𝑇 = 0.5 + 0.3 + 0.1 = 0.9‬‬
‫𝑇 𝑛 𝑇𝑃‬

‫‪201‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪-5‬‬
‫𝑒𝑁𝑛 𝑒𝑁𝑃‬ ‫𝑒𝑁𝑃‬ ‫‪0.5‬‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑔𝐻 ‪=> 𝑃𝑁𝑒 = 222.22𝑚𝑚 −‬‬
‫𝑇𝑃‬ ‫𝑇𝑛‬ ‫‪400 0.9‬‬
‫𝑟𝐴𝑛 𝑟𝐴𝑃‬ ‫𝑟𝐴𝑃‬ ‫‪0.3‬‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑔𝐻 ‪=> 𝑃𝐴𝑟 = 133.33𝑚𝑚 −‬‬
‫𝑇𝑃‬ ‫𝑇𝑛‬ ‫‪400 0.9‬‬
‫𝑒𝐻𝑛 𝑒𝐻𝑃‬ ‫𝑒𝐻𝑃‬ ‫‪0.1‬‬
‫=‬ ‫>=‬ ‫=‬ ‫𝑔𝐻 ‪=> 𝑃𝐻𝑒 = 44.44𝑚𝑚 −‬‬
‫𝑇𝑃‬ ‫𝑇𝑛‬ ‫‪400 0.9‬‬
‫تمرین ‪14‬‬
‫‪ -1‬در حرارت ثابت حجم گازات با فشار چه رابطه یی دارد ؟‬
‫د) الف درست است‬ ‫ج) ندارد‬ ‫ب) معکوس‬ ‫الف) مستقیم‬
‫‪ -2‬تحت فشار ثابت و ‪ 27‬درجه سانتی گراد حجم گاز ‪ 75 ،𝐶𝐻4‬ملی لیتر است هرگاه حرارت به‬
‫‪ 327‬درجه بلند برده شود‪ ،‬حجم گاز چند ملی لیتر خواهد بود؟‬
‫ج) ‪ 220‬ملی لیتر د) ‪ 205‬ملی لیتر‬ ‫ب) ‪ 105‬ملی لیتر‬ ‫الف) ‪ 70‬ملی لیتر‬
‫‪ -3‬حجم یک گاز تحت فشار 𝑔𝐻𝑚𝑚‪ 300𝑚𝑙 ، 720‬است ‪ .‬حجم گاز مذکور را تحت فشار‬
‫𝑔𝐻𝑚𝑚‪ 540‬حساب کنید‪.‬‬
‫د)𝑙𝑚‪6600‬‬ ‫ج) 𝑙𝑚‪500‬‬ ‫ب) 𝑙𝑚‪400‬‬ ‫الف) 𝑙𝑚‪300‬‬

‫‪𝑃1‬‬ ‫‪𝑉2‬‬
‫توسط کدام عالم توضیح گردید؟‬ ‫=‬ ‫‪ -4‬رابطه‬
‫‪𝑃2‬‬ ‫‪𝑉1‬‬
‫د) چارلس‬ ‫ج) اوگدرو‬ ‫ب) بایل‬ ‫الف) گیلوسک‬
‫‪ -0‬رابطه میان کتله و سرعت نفوذ گازات درکدام یک ازاین ها درست داده شده است؟‬
‫𝑋‪Ʋ‬‬ ‫𝑥𝑚‬ ‫𝑋‪Ʋ‬‬ ‫𝑌𝑚‬
‫√=‬ ‫ب)‬ ‫√=‬ ‫الف)‬
‫𝑌‪Ʋ‬‬ ‫𝑌𝑚‬ ‫𝑌‪Ʋ‬‬ ‫𝑋𝑚‬

‫𝑋‪Ʋ‬‬ ‫𝑥𝑚‬ ‫‪Ʋ‬‬ ‫𝑚‬

‫𝑌‪Ʋ‬‬
‫=‬
‫𝑌𝑚‬
‫د)‬ ‫ج) 𝑌𝑚 = 𝑋‪√Ʋ‬‬
‫𝑌‬ ‫𝑋‬

‫‪ -6‬فورمول گازات ایدیال کدام یک اراین هاست؟‬

‫‪𝑃1‬‬ ‫‪𝑇1‬‬
‫ب) 𝑇 ∙ 𝑅 ∙ 𝑛 = 𝑉 ∙ 𝑃‬ ‫=‬ ‫الف)‬
‫‪𝑃2‬‬ ‫‪𝑇2‬‬
‫𝑉∙𝑃‬
‫د) ب و ج درست است‬ ‫ج) 𝑟 ∙ 𝑛 =‬
‫𝑇‬

‫‪ 77℃ -7‬چندر درجه کالوین می شود؟‬

‫د) 𝐾‪350‬‬ ‫ج) 𝐾‪377‬‬ ‫ب) 𝐾‪330‬‬ ‫الف) 𝐾‪300‬‬

‫‪202‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ 𝑃1 𝑇2 = 𝑇1 𝑃2 -8‬قانون مربوط به کدام عالم است؟‬
‫د) اووگدرو‬ ‫ج) چارلس‬ ‫ب) گیلوسک‬ ‫الف) بایل‬

‫‪ -5‬هرگاه یک گازتحت درجه حرارت ℃‪ 27‬وفشار 𝑚𝑡𝑎‪ 700𝑚𝑙 ، 1.5‬جای را اشغال‬

‫کند‪ .‬مول گاز مذکور را دریافت نمایید‪:‬‬
‫د)𝑒𝑙𝑜𝑚‪0.47‬‬ ‫ج)𝑒𝑙𝑜𝑚‪42.7‬‬ ‫ب) 𝑒𝑙𝑜𝑚‪0.042‬‬ ‫الف) 𝑒𝑙𝑜𝑚‪0.043‬‬
‫درشرایط 𝑃𝑇𝑆 کتله ‪ 8‬گرام گاز ‪ 𝐶𝐻4‬چند لیتر جای را اشغال میکند؟‬ ‫‪-15‬‬
‫د)𝐿‪0. 0224‬‬ ‫ج)𝐿‪11.2‬‬ ‫ب) 𝐿‪44.8‬‬ ‫الف) 𝐿‪22.4‬‬
‫اولین بارسرعت نفوذ گازات را کدام عالم توضیح داد؟‬ ‫‪-11‬‬
‫د) بایل‬ ‫ج) اووگدرو‬ ‫ب) توماس گراهام‬ ‫الف) چارلس‬
‫𝑟𝑔‬
‫کثافت گازهایدروجن دریک سیاره ‪10 ⁄ 3‬است و حرارت آن 𝐾‪ 100‬می باشد‪.‬‬ ‫‪-12‬‬
‫𝑚𝑐‬
‫فشار هایدروجن را دراین سیاره دریافت نمایید‪.‬‬
‫ج)𝑚𝑡𝑎‪ 24658‬د)𝑚𝑡𝑎‪41,050‬‬ ‫ب)𝑚𝑡𝑎‪33250‬‬ ‫الف) 𝑚𝑡𝑎‪45010‬‬

‫یک حباب کروی باالی سطح آب به قطره 𝑚𝑐‪ 2‬درحرارت ℃‪ 25‬وفشار محیط‬ ‫‪-13‬‬
‫𝑚𝑡𝑎‪ 1‬دارای چند مالیکول بخارآب خواهد بود؟‬
‫ب) ‪2.16 × 1020‬‬ ‫الف) ‪1.03 × 1020‬‬
‫د) ‪6.02 × 1023‬‬ ‫ج) ‪3.01 × 1020‬‬

‫𝑟𝑔‬
‫‪ 1.52‬است‪ ،‬چه تعداد‬ ‫به حرارت ℃‪ 177‬وفشار 𝑚𝑡𝑎‪ 2‬کثافت گازنایتروجن 𝐿‪⁄‬‬ ‫‪-14‬‬
‫مالیکول ها درین شرایط در ظرفی به حجم 𝐿‪ 5‬آن موجود است؟‬
‫ب) ‪1.634 × 1024‬‬ ‫الف) ‪1.6, 02 × 1023‬‬
‫د) ‪3. 02 × 1023‬‬ ‫ج) ‪2.135 × 1023‬‬

‫توازن تعامالت ریدوکس‬

‫طریقه توازن تعامالت اکسیدیشن ـــ ریدکشن‬
‫درتعامالت که نمبر اکسدیشن عناصر متشکله آن در جریان تعامالت کیمیاوی تغییرمی نماید بنام تعامل‬
‫ریدوکس یاد میشود‪.‬که ازنیمه نعامل تحمض و نیمه تعامل ارجاع حاصل می گردد‪ .‬توازن تعامل کیمیاوی‬
‫عبارت از مساوی ساختن تعداد الکترون ها‪ ،‬چارج ها واتوم ها به هردو طرف تعامل کیمیاوی می‬
‫باشد‪.‬به اساس دو میتود میتوان تعامالت ریدوکس را ترتیب وبیالنس نمود‪:‬‬

‫الف) میتود بیالنس الکترونی‪:‬‬

‫دراین طریقه مجموعه الکترون هاییکه ازارجاع کننده ها به اکسیدی کننده هاانتقال نموده تعیین می‬
‫گردد‪ .‬تعداد الکترون هایی که ازطرف ارجاع کننده آزاد میگردد حتما مساوی به تعداد الکترون هایی‬
‫‪203‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫است که به اکسیده کننده ملحق می گردد‪ .‬برای توازن تعامالت ریدوکس توسط این طریقه به مراحل ذیل‬
‫دقت کنید‪:‬‬
‫‪ -1‬ابتدا چارج تمام عناصر قبل وبعد از تعامل بطور دقیق بررسی شود‪.‬‬
‫‪ -2‬درادامه نیمه تعامالت ارجاع و تحمض را برای هرماده تغییر چارچ یافته می نویسیم‪.‬‬
‫‪ -3‬بعد از آن که تعامالت تحریر گردید باید تعداد اتوم ها دردوطرف نیمه تعامل بررسی گردد ‪ ،‬اگر‬
‫برابر نبود با عالوه کردن ضرایب می توان تعداد اتوم ها را مساوی ساخت‪.‬‬
‫‪ -4‬بعد ازبرابر شدن تعداد اتوم ها باید که مقدار چارج دردوطرف نیمه تعامل با عالوه کردن الکترون‬
‫به طرفی که چارج بیشتر دارد مساوی ساخته شود‪.‬‬
‫‪ -0‬تعداد الکترون های هردونیمه تعامل باضرب کردن ضریب مساوی ساخته میشود ‪ .‬و حذف می‬
‫گردد‬
‫‪ -6‬بعد ازآن هر دونیمه تعامل ترکیب شده ومعادله اصلی باضرایب بدست آمده بازنویسی می گردد‪.‬‬
‫‪ -7‬درصورت برابر نبودن اتوم ها دوبازه می توان ضریب عالوه نمود‪.‬‬
‫مثال اول‪ :‬معادله ذیل را به طریقه بیالنس الکترونی توازن کنید‪.‬‬
‫𝑂 ‪. 𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 𝐻2 𝑆 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾2 𝑆𝑂4 + 𝑀𝑛𝑆𝑂4 + 𝑆 + 𝐻2‬‬

‫‪1.‬‬ ‫‪𝐾 +1 𝑀𝑛+7 𝑂4−2 + 𝐻2+1 𝑆 −2 + 𝐻2+1 𝑆 +6 𝑂4−2‬‬

‫‪→ 𝐾2+1 𝑆 +6 𝑂4−2 + 𝑀𝑛+2 𝑆 +6 𝑂4−2 + 𝑆 0 + 𝐻2+1 𝑂−2‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪𝑀𝑛+7 → 𝑀𝑛+2‬‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑢𝑑𝑒𝑟 (‬
‫‪𝑆 −2 → 𝑆 0‬‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜(‬
‫‪4.‬‬ ‫‪𝑀𝑛+7 + 5𝑒 − → 𝑀𝑛+2‬‬
‫‪𝑆 −2 → 𝑆 0 + 2𝑒 −‬‬
‫‪5.‬‬ ‫‪2⁄𝑀𝑛+7 + 5𝑒 − → 𝑀𝑛+2 => 2𝑀𝑛+7 + 10𝑒 − → 2𝑀𝑛+2‬‬
‫‪5 / 𝑆 −2 → 𝑆 0 + 2𝑒 −‬‬ ‫‪=> 5𝑆 −2 → 5𝑆 0 + 10𝑒 −‬‬
‫‪6.‬‬ ‫‪2𝑀𝑛+7 + 5𝑆 −2 → 2𝑀𝑛+2 + 5𝑆 0‬‬

‫𝑂 ‪2𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 5𝐻2 𝑆 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾2 𝑆𝑂4 + 2𝑀𝑛𝑆𝑂4 + 5𝑆 + 𝐻2‬‬

‫𝑂 ‪7. 2𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 5𝐻2 𝑆 + 3𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾2 𝑆𝑂4 + 2𝑀𝑛𝑆𝑂4 + 5𝑆 + 8𝐻2‬‬

‫مثال دوم ‪ :‬بعد از توازن معادله ذیل ضریب آب چقدرخواهد بود؟‬

‫𝑂 ‪𝑃𝑏𝑆 + 𝐻𝑁𝑂3 → 𝑃𝑏𝑆𝑂4 + 𝑁𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫‪1. 𝑃+2 𝑏𝑆 −2 + 𝐻 +1 𝑁 +5 𝑂4−2 → 𝑃+2 𝑏𝑆 +6 𝑂4−2 + 𝑁 +4 𝑂2−2 + 𝐻2+1 𝑂−2‬‬

‫‪2. 𝑁 +5 → 𝑁 +4‬‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑢𝑑𝑒𝑟 (‬

‫‪204‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−2‬‬ ‫‪+6‬‬
‫‪3.‬‬ ‫𝑆‬ ‫𝑆→‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜(‬
‫‪4. 𝑁 +5 + 𝑒 − → 𝑁 +4‬‬
‫‪𝑆 −2 → 𝑆 +6 + 8𝑒 −‬‬
‫‪5. 8/ 𝑁 +5 + 𝑒 − → 𝑁 +4 => 8𝑁 +5 + 8𝑒 − → 8𝑁 +4‬‬
‫‪𝑆 −2 → 𝑆 +6 + 8𝑒 − => 𝑆 −2 → 𝑆 +6 + 8𝑒 −‬‬
‫‪6. 8𝑁 +5 + 𝑆 −2 → 8𝑁 +4 + 𝑆 +6‬‬
‫𝑂 ‪8𝐻𝑁𝑂3 + 𝑃𝑏𝑆 → 8𝑁𝑂2 + 𝑃𝑏𝑆𝑂4 + 𝐻2‬‬

‫𝑂 ‪7. 8𝐻𝑁𝑂3 + 𝑃𝑏𝑆 → 8𝐻𝑁𝑂2 + 𝑃𝑏𝑆𝑂4 + 4𝐻2‬‬

‫مثال سوم‪ :‬چند مالیکول برومین درنتیجه تعامل ذیل بدست می آید؟‬
‫𝑂 ‪𝑁𝑎𝐵𝑟 + 𝑁𝑎𝐵𝑟𝑂3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐵𝑟2 + 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫‪1- 𝑁𝑎+1 𝐵𝑟 −1 + 𝑁𝑎+1 𝐵𝑟 +5 𝑂3−2 + 𝐻2+1 𝑆 +6 𝑂4−2 → 𝐵𝑟20 + 𝑁𝑎2+1 𝑆 +6 𝑂4−2 +‬‬
‫‪𝐻2+1 𝑂−2‬‬
‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑢𝑑𝑒𝑟 ( ‪2- 𝐵𝑟 +5 → 𝐵𝑟20‬‬
‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜( ‪𝐵𝑟 −1 → 𝐵𝑟20‬‬
‫‪3- 2𝐵𝑟 +5 → 𝐵𝑟20‬‬
‫‪2𝐵𝑟 −1 → 𝐵𝑟20‬‬
‫‪4- 2𝐵𝑟 +5 + 10𝑒 − → 𝐵𝑟20‬‬
‫‪2𝐵𝑟 −1 → 𝐵𝑟20 + 2𝑒 −‬‬
‫‪5- 2𝐵𝑟 +5 + 10𝑒 − → 𝐵𝑟20 => 2𝐵𝑟 +5 + 10𝑒 − → 𝐵𝑟20‬‬
‫‪5 2𝐵𝑟 −1 → 𝐵𝑟20 + 2𝑒 − => 10𝐵𝑟 −1 → 5𝐵𝑟20 + 10𝑒 −‬‬
‫‪6- 2𝐵𝑟 +5 + 10𝐵𝑟 −1 → 6𝐵𝑟20‬‬
‫𝑂 ‪10𝑁𝑎𝐵𝑟 + 2𝑁𝑎𝐵𝑟𝑂3 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 6𝐵𝑟2 + 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪7- 10𝑁𝑎𝐵𝑟 + 2𝑁𝑎𝐵𝑟𝑂3 + 6𝐻2 𝑆𝑂4 → 6𝐵𝑟2 + 6𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 + 6𝐻2‬‬

‫ب‪ :‬طریقه نیمه تعامل ( آیون الکترونی)‬

‫‪ -1‬ابتدا چارج تمام عناصر قبل وبعد ازتعامل بطور دقیق بررسی می گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬درادامه نیمه تعامالت ارجاع وتحمض را برای هر ماده تغییر چارچ یافته می نویسیم ‪.‬‬
‫دراین جا باید ذکر کرد که دراین طریقه تنها خود عنصر نه بلکه تمام رادیکال آن را در‬
‫معادالت نیمه تعامل می نویسیم‪.‬‬

‫‪205‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -3‬بعد ازآن که معادالت تحریر گردید باید تعداد اتوم ها درطرف نیمه تعامل بررسی گردد‪ .‬اگر‬
‫برابر نبود با عالوه کردن ضرایب می توان تعداد اتوم ها را مساوی ساخت‪.‬‬
‫‪ -4‬برای برابر ساختن تعداد اکسیجن ها مالیکول آب عالوه می گردد‪.‬‬
‫‪ -0‬برای مساوی ساختن تعداد هایدروجن ها از ‪ 𝐻 +‬استفاده می گردد‪.‬‬
‫‪ -6‬بعد ازبرابر شدن تعداد اتوم ها باید که مقدار چارج دردو طرف نیمه تعامل با عالوه کردن‬
‫تعداد الکترون به طرفی که چارج بیشتر دارد مساوی ساخته شود‪.‬‬
‫‪ -7‬تعداد الکترون های هر دونیمه تعامل با ضرب کردن ضریب برابر ساخته شده و حذف می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -8‬بعداز آن هر دونیمه تعامل ترکیب گردیده معادله اصلی با ضرایب بدست آمده بازنویسی می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ -5‬درصورت برابر نبودن اتوها دوباره می توان ضریب عالوه نمود‪.‬‬
‫‪ -15‬اگرتعامل درمحیط القلی باشد‪ ،‬دراین مرحله برابر باآیون های ‪ 𝐻 +‬باید که ‪ 𝑂𝐻 −‬در‬
‫دوطرف معادله عالوه گردد‪.‬‬
‫مثال اول‪ :‬معادله ذیل را به طریقه آیون الکترونی توازن نمایید‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑆𝑛𝐶𝑙2 + 𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾2 𝑆𝑂4 + 𝐶𝑟𝐶𝑙3 + 𝑆𝑛(𝑆𝑂4 )2 + 𝐻2‬‬
‫‪1- 𝑆𝑛+2 𝐶𝑙2−1 + 𝐾2+1 𝐶𝑟2+6 𝑂7−2 + 𝐻2+1 𝑆 +6 𝑂4−2 → 𝐾2+1 𝑆 +6 𝑂4−2 +‬‬
‫‪𝐶𝑟 +3 𝐶𝑙3−1 + 𝑆𝑛+4 (𝑆 +6 𝑂4−2 )2 + 𝐻2+1 𝑂−2‬‬
‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑢𝑑𝑒𝑟 ( ‪2- 𝐶𝑟2 𝑂7−2 → 𝐶𝑟 +3‬‬
‫‪𝑆𝑛+2 → 𝑆𝑛+4‬‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜(‬
‫‪3- 𝐶𝑟2 𝑂7−2 → 2𝐶𝑟 +3‬‬
‫‪𝑆𝑛+2 → 𝑆𝑛+4‬‬
‫𝑂 ‪4- 𝐶𝑟2 𝑂7−2 → 2𝐶𝑟 +3 + 7𝐻2‬‬
‫‪𝑆𝑛+2 → 𝑆𝑛+4‬‬
‫𝑂 ‪5- 14𝐻 + + 𝐶𝑟2 𝑂7−2 → 2𝐶𝑟 +3 + 7𝐻2‬‬
‫‪𝑆𝑛+2 → 𝑆𝑛+4‬‬
‫𝑂 ‪6- 14𝐻 + + 𝐶𝑟2 𝑂7−2 + 6𝑒 − → 2𝐶𝑟 +3 + 7𝐻2‬‬
‫‪𝑆𝑛+2 → 𝑆𝑛+4 + 2𝑒 −‬‬
‫𝑂 ‪7- 14𝐻 + + 𝐶𝑟2 𝑂7−2 + 6𝑒 − → 2𝐶𝑟 +3 + 7𝐻2‬‬
‫‪𝑆𝑛+2 → 𝑆𝑛+4 + 2𝑒 −‬‬

‫𝑂 ‪14𝐻 + + 𝐶𝑟2 𝑂7−2 + 6𝑒 − → 2𝐶𝑟 +3 + 7𝐻2‬‬

‫‪3𝑆𝑛+2 → 3𝑆𝑛+4 + 6𝑒 −‬‬
‫𝑂 ‪8- 14𝐻 + + 𝐶𝑟2 𝑂7−2 + 3𝑆𝑛+2 → 3𝑆𝑛+4 + 2𝐶𝑟 +3 + 7𝐻2‬‬
‫‪206‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪3𝑆𝑛𝐶𝑙2 + 𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7 + 7𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾2 𝑆𝑂4 + 2𝐶𝑟𝐶𝑙3 + 3𝑆𝑛(𝑆𝑂4 )2 + 7𝐻2‬‬
‫تعامل فوق نظربه محیط تیزابی توازن گردیده است زیرا درمعادله تیزاب سلفوریک اسید‬
‫موجود است‪ ،‬پس محیط تیزابی است‪.‬‬
‫مثال دوم‪ :‬معادله ذیل را به طریقه آیون الکترونی توازن نمایید‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑁𝑎𝐶𝑟𝑂2 + 𝐵𝑟2 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝑁𝑎2 𝐶𝑟𝑂4 + 𝑁𝑎𝐵𝑟 + 𝐻2‬‬
‫‪1- 𝑁𝑎+1 𝐶𝑟 +3 𝑂2−2 + 𝐵𝑟20 + 𝑁𝑎 +1 𝑂−2 𝐻 +1‬‬
‫‪→ 𝑁𝑎2+1 𝐶𝑟 +6 𝑂4−2 + 𝑁𝑎+1 𝐵𝑟 −1 𝐻2+1 𝑂−2‬‬
‫‪2- 𝐵𝑟20 → 𝐵𝑟 −‬‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑢𝑑𝑒𝑟 (‬
‫‪𝐶𝑟𝑂2− → 𝐶𝑟𝑂4−2‬‬ ‫)𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜(‬
‫‪3- 𝐵𝑟20 → 2𝐵𝑟 −‬‬
‫‪𝐶𝑟𝑂2− → 𝐶𝑟𝑂4−2‬‬
‫‪4- 𝐵𝑟20 → 2𝐵𝑟 −‬‬
‫‪2𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑟𝑂2− → 𝐶𝑟𝑂4−2‬‬
‫‪5- 𝐵𝑟20 → 2𝐵𝑟 −‬‬
‫‪2𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑟𝑂2− → 𝐶𝑟𝑂4−2 + 4𝐻 +‬‬
‫‪6- 𝐵𝑟20 + 2𝑒 − → 2𝐵𝑟 −‬‬
‫‪2𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑟𝑂2− → 𝐶𝑟𝑂4−2 + 4𝐻 + + 3𝑒 −‬‬
‫‪3 𝐵𝑟20 + 2𝑒 − → 2𝐵𝑟 −‬‬
‫‪7- 2‬‬ ‫‪2𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑟𝑂2− → 𝐶𝑟𝑂4−2 + 4𝐻 + + 3𝑒 −‬‬

‫‪3𝐵𝑟20 + 6𝑒 − → 6𝐵𝑟 −‬‬

‫‪4𝐻2 𝑂 + 2𝐶𝑟𝑂2− → 2𝐶𝑟𝑂4−2 + 8𝐻 + + 6𝑒 −‬‬
‫‪8- 3𝐵𝑟20 + 4𝐻2 𝑂 + 2𝐶𝑟𝑂2− → 6𝐵𝑟 − + 2𝐶𝑟𝑂4−2 + 8𝐻 +‬‬
‫‪9- 3𝐵𝑟20 + 4𝐻2 𝑂 + 2𝐶𝑟𝑂2− + 8𝑂𝐻 − → 6𝐵𝑟 − + 2𝐶𝑟𝑂4−2 + 8𝐻 + +‬‬
‫‪8𝑂𝐻 −‬‬
‫‪10-‬‬ ‫𝑂 ‪2𝑁𝑎𝐶𝑟𝑂2 + 3𝐵𝑟2 + 8𝑁𝑎𝑂𝐻 → 2𝑁𝑎2 𝐶𝑟𝑂4 + 6𝑁𝑎𝐵𝑟 + 4𝐻2‬‬
‫این تعامل به دلیل موجودیت سودیم هایدروکساید درمحیط القلی توازن گردید‪.‬‬
‫شما حل نمایید‪:‬‬
‫𝑂 ‪1- 𝐾𝑁𝑂2 + 𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7 + 𝐻𝑁𝑂3 → 𝐾𝑁𝑂3 + 𝐶𝑟(𝑁𝑂3 )3 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪2- 𝑁𝑎2 𝑆𝑂3 + 𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 𝐾𝑂𝐻 → 𝑁𝑎2 𝑆𝑂4 + 𝐾2 𝑀𝑛𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪3- 𝐹𝑒𝑆𝑂4 + 𝐾𝐶𝑙𝑂4 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐾𝐶𝑙 + 𝐹𝑒2 (𝑆𝑂4 )3 + 𝐻2‬‬
‫‪207‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪4- 𝐴𝑠2 𝑆3 + 𝐻𝑁𝑂3 → 𝐻3 𝐴𝑠𝑂4 + 𝑁𝑂 + 𝐻2 𝑆𝑂4‬‬

‫فصل پانزدهم‬
‫کیمیا برق‬
‫تمام تعامالت کیمیاوی دو حالت را دارا اند یا انرژی دفع می کنند یا انرژی جذب می کنند‪.‬که این‬
‫انرژی به شکل برق ‪ ،‬حرارت ‪ ،‬روشنی و انفالق معلوم می شوند‪.‬‬
‫شاخه از علم کیمیا که انرژی برقی را درتعامالت کیمیاوی بررسی می کند بنام کیمیای برق (‬
‫𝑦𝑟𝑡𝑠𝑖𝑚𝑒‪ ) 𝐸𝑙𝑒𝑐𝑡𝑟𝑜𝑐ℎ‬یاد می گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬اجسام هادی وغیرهادی‬
‫الف) اجسام هادی آن عده ازاجسام یا موادی که جریان برق ازآن عبور میکند به نام هادی برق‬
‫یاد میشود‪.‬وبه دو قسم تقسیم شده است‪:‬‬
‫‪ )A‬هادی فلزی ( هادی نوع اول)‬
‫آن موادی اند که جریان برق را بشکل یک نواخت ومالیم عبور می دهند‪ .‬مثل سیم مسی‪،‬‬
‫المونیمی وغیره‬
‫‪ )B‬الکترولیت ها ( هادی نوع دوم)‬
‫الکترولیت ها عبارت ازمحلول های ایونی بعضی مواد اند‪.‬مثالً تیزاب ها ‪ ،‬القلی ها ‪ ،‬نمک‬
‫ها ‪ ،‬زیرا این مرکبات دارای روابط آیونی یا برقی ویا قطبی است ودرآب آیونایز گردیده و‬
‫برق را هدایت می دهند‪.‬‬
‫ب) اجسام غیرهادی (عایق برق) آن موادی اند که نه درحالت محلول ونه درحالت مذاب‬
‫یعنی در هیچ صورت برق را عبور داده نمی توانند‪ .‬زیرا این مرکبات دارای روابط‬
‫اشتراکی اند ‪ .‬مانند الکول ‪ ،‬محلوم بوره ‪ ،‬تیل ‪،‬شیشه ‪ ،‬پطرول ‪ ،‬رابر وغیره مرکبات‬
‫عضوی‪.‬‬
‫هدایت به عوامل ذیل ارتباط دارد‬
‫به جنس فلز‬ ‫‪.1‬‬
‫به غلظت محلول‪ :‬به هر اندازه که غلظت محلول کم باشد به همان اندازه هدایت برقی آن‬ ‫‪.2‬‬
‫زیاد تر است‪.‬‬
‫حرارت ‪ :‬حرکت الکترون ها دراثر زیاد شدن درجه حرارت سریع می شوند بنا ًء هدایت‬ ‫‪.3‬‬
‫برقی با زیاد شدن حرارت زیاد میشود‪.‬‬
‫چارچ های مثبت هسته اتوم فلزات ‪ :‬با زیاد شدن پروتون هسته هدایت برقی کاهش می‬ ‫‪.4‬‬
‫یابد‪ .‬حرکت آیون ها در محلوالت الکترولیتی هرقدر بیشتر باشد خوبتر می تواند برق را‬
‫هدایت دهد‪.‬‬

‫پیل ها‬

‫‪208‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫پیل برقی کیمیاوی وسیله ای است که انرژی برقی را به انرژی کیمیاوی وانرژی‬
‫کیمیاوی را به انرژی برقی تبدیل می کند‪.‬‬

‫پیل گلوانیکی‬
‫انرژی کیمیاوی‬ ‫انرژی برقی‬
‫ظرف الکترولیز‬
‫‪ .1‬پیل های گالوانی ولتا یا پیل های دانیال‬
‫پیل گالوانی عبارت از پیلی است که ازتعامالت کیمیاوی انرژی برقی را تولید می نماید‪.‬‬
‫الکترود ها عبارت از میله های فلزی یا گرافیتی می باشند که دریک محلول باعث جریان‬
‫برق می شوند‪ .‬الکترود ها دونوع اند‪:‬‬
‫الکترود (‪ )+‬یا انود‬
‫عبارت از قطب مثبت برق می باشد که به طرف این قطب آیون های منفی جذب میشوند‪.‬‬
‫درانود همیشه تعامالت تحمض یا 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑂 صورت می گیرد‪.‬‬
‫الکترود (‪ )-‬یا کتود‬
‫عبارت ازقطب منفی برق است که به طرف آن آیون های مثبت یا کتیون ها جذب می شود‬
‫در کتود همیشه تعامالت ارجاعی یا ریدکشن صورت می گیرد‪ .‬درپیل های گلوانیکی یا‬
‫دانیال الکترود هایدروجن به حیث الکترود معیاری به کار برده می شود‪ .‬توسط ولت متر‬
‫تفاوت پوتنشیل بین دوالکترود اندازه گیری میشود‪ .‬پوتنشیل الکترود عبارت ازتفاوت‬
‫پوتنشیل میان میله فلزی ومحلول یک حجره یا آیونی می باشند‪.‬‬
‫پل نمکی‪ :‬پل نمکی دریک پیل وظیفه آن حفظ تعادل آیونی در پیل می باشد‪ .‬پل نمکی به‬
‫هردوسمت پیل متصل بوده ودرآن نمک به شکل آیون موجود است‪.‬‬
‫نمایش پیل گالوانی دراین روش انود به طرف چپ و کتود به طرف راست نشان داده‬
‫میشود وهرنیمه پیل مربوط به یک نیمه تعادل است‪ .‬هرنیمه پیل شامل یک الکترود و محلول‬
‫الکترولیت بوده ‪ ،‬در صورتیکه درفاز های مختلف بوده باشند توسط خط عمودی ( ) ازهم‬
‫جدا می شود‪ .‬پل نمکی توسط دو خط عمودی ( ) که موازی به یک دیگر اند مشخص‬
‫گردیده است‪.‬‬
‫مثالً ‪ :‬پیل که درمثال های قبلی دیدیم بشکل ذیل نوشته می گردد‪.‬‬

‫)𝑠(𝑔𝐴 ‪𝐶𝑢(𝑠) ǀ 𝐶𝑢(𝑁𝑂3 ) 2(𝑎𝑞) ǁ𝐴𝑔𝑁𝑂3(𝑎𝑞) ǀ‬‬

‫قوه محرکه پیل انتقال چارج برقی دریک ساحه برقی با انجام دادن کار همراه است‪ .‬مقدار‬
‫کار برای انتقال چارج برقی ازیک الکترود به الکترود دیگر مستقیما ً متاسب به تفاوت‬
‫پوتنشیل بین آن دو نقطه است‪.‬که فورمول آن قرار ذیل است‪:‬‬

‫𝑉∙𝑞= 𝑊‬
‫دراین فورمول‬

‫‪209‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑊 کار برقی‬
‫𝑞 چارج برقی‬
‫𝑉 پوتانشیل‬
‫هم چنان 𝑡 ∙ 𝐼 = 𝑞 بوده 𝐼 که شدت جریان برق و 𝑡 نشان دهنده ی زمان میباشد‪.‬‬
‫عموما ً به حیث مقدار برق فارادی را به کار می برد‪ .‬عدد فارادی مقدار برقی است که‬
‫معادل به چارج یک مول الکترون بوده مساوی است به 𝑏𝐶‪ 96500‬مقدار برقی که ما‬
‫در این جا استعمال می نماییم به کولمب اندازه می گردد‪.‬‬
‫یک کولمب آن مقدار برقیست که دریک ثانیه به یک امپیر جریان به میان می آید‪.‬‬

‫مثال ‪ : 1‬برای ذخیره کردن وزن معادل گرام نقره یک فارادی برق ضرورت است‪ .‬پس‬
‫یک کولمب چقدر نقره را ذخیره خواهد کرد؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑏𝐶‪96500‬‬ ‫‪107.87‬‬
‫𝑏𝑐‪1‬‬ ‫𝑋‬ ‫𝑔‪𝑋 = 0.001118‬‬

‫مثال‪ : 2‬ازالکترولیز محلول ‪ 96500 ، 𝐶𝑎𝑆𝑂4‬کولمب برق عبورداده میشود‪ .‬مقدار‬

‫کلسیم ذخیره شده را در کتود دریابید‪.‬‬
‫حل‪ :‬با استفاده از فورمول ذیل میتوان نوشت‪:‬‬
‫𝐴‬ ‫𝑄‬ ‫‪40 48250‬‬
‫∙ =𝑚‬ ‫= 𝑚 >=‬ ‫∙‬ ‫𝑔‪, 𝑚 = 10‬‬
‫‪𝑃 96500‬‬ ‫‪2 96500‬‬

‫𝑚 عبارت از مقدارفلز ذخیره شده درکتود‪ 𝑝 ،‬نشان دهنده والنس موثر فلز ‪ 𝑄 ،‬مقدار چارج‬
‫داده شده می باشد‪.‬‬
‫پس مقدار کلسیم ذخیره شده ازکتود ‪ 15‬گرام می باشد‪.‬‬
‫تفاوت پوتنشیل بین دوالکترود را دریک پیل بنام قوه محرکه پیل یاد می نمایند که توسط‬
‫فورمول ذیل محاسبه می گردد‪.‬‬

‫𝑒𝑑𝑜𝑛𝑎 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜‪ℇ𝑐𝑒𝑙𝑙 = ℇ𝑟𝑒𝑑𝑢𝑐𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑐𝑎𝑡ℎ𝑜𝑑𝑒 − ℇ‬‬

‫پوتانشیل ستاندرد الکترود‬

‫چون پوتانشیل یک حجره نیمه اندازه گیری شده نمی تواند بنابرآن جهت اندازه گیری پوتانشیل‬
‫الکترود ها دوالکترود های مختلف با همدیگر وصل می گردند با جریان الکترون ها را که‬
‫دربین حجره موجود است اندازه گیری می نماییم ‪ .‬جهت تعیین انرژی پوتانشیل الکترود ها‬
‫ی عناصر هایدروجن به قسم صفر قبول شده است ‪ ( .‬یک مول در ‪ 20‬درجه سانتی گرید)‪.‬‬

‫‪210‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪0‬‬
‫پوتانشیل الکترود استاندرد توسط ‪ ℇ‬نشان داده می شود‪ .‬ولتاژ ستاندرد عبارت از مجموع‬
‫پوتانشیل تحمض شده وارجاع شده دریک نیمه تعامل در پیل می باشد‪.‬‬
‫برای محاسبه ولتاژ یک پیل از معادالت ذیل استفاده می شود‪.‬‬
‫𝑒𝑑𝑜𝑛𝑎 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜‪ℇ0 𝑝𝑖𝑙𝑙 = ℇ0𝑟𝑒𝑑𝑢𝑐𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑐𝑎𝑡ℎ𝑜𝑑𝑒 + ℇ0‬‬
‫به صورت ستندرد ولتاژ عنصر هایدروجن صفر درنظرگرفته شده است‪.‬‬
‫مثال اول‪ :‬پوتانشیل ستندرد برای فلزکرومیم درتعامل ذیل چند است؟‬
‫‪𝐶𝑟 − 3𝑒 − → 𝐶𝑟 +3‬‬
‫حل‪ :‬نطربه تعامل دیده میشود که فلزکرومیم تحمض گردیده پس ابتدا انرژی ارجاعی را دریافت نموده‬
‫(ازجدول) و بعدا َ آن را ضرب منفی می نماییم تا تبدیل به انرژی تحمضی گردد‪.‬‬

‫𝑟𝐶⃒ ‪ 𝐶𝑟 +3‬باید که‬ ‫انرژی کرومیم ‪ −0.74𝑣𝑜𝑙𝑡 ،𝐶𝑟⃒𝐶𝑟 +3‬داده شده است پس انرژی‬
‫𝑡𝑙𝑜𝑣‪ +0.74‬باشد‬
‫مثال دوم‪ :‬با استفاده از جدول ولتاژ پیل ذیل را محاسبه کنید؟‬
‫𝑢𝐶 ‪𝑍𝑛 + 𝐶𝑢+2 → 𝑍𝑛+2 +‬‬

‫حل ‪ :‬نظربه جدول پوتنشیل ستندرد 𝑢𝐶 ⃒ ‪ +0.34𝑣𝑜𝑙𝑡 ، 𝐶𝑢+2‬وپوتنشیل ستندرد 𝑛𝑍⃒ ‪، 𝑍𝑛+2‬‬
‫𝑡𝑙𝑜𝑣‪ −0.76‬است ‪ .‬پس بدین ترتیب‪:‬‬
‫𝑒𝑑𝑜𝑛𝑎 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜‪ℇ0 𝑝𝑖𝑙𝑙 = ℇ0𝑟𝑒𝑑𝑢𝑐𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑐𝑎𝑡ℎ𝑜𝑑𝑒 − ℇ0‬‬
‫𝑡𝑙𝑜𝑣‪ℇ0 𝑝𝑖𝑙𝑙 = 0.34 − (−0.76) = 1.10‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪+3‬‬ ‫‪−‬‬
‫)𝑞𝑎(𝑒𝐹‬ ‫)𝑞𝑎(𝑒𝐹⃒‬ ‫)𝑞𝑎(𝑙𝐶⃒ )𝑔(‪‖𝐶𝑙2‬‬ ‫مثال سوم‪ :‬با استفاده از جدول ولتاژ پیل‬
‫‪𝐹𝑒 +2 + 𝐶𝑙2 → 𝐹𝑒 +3 + 𝐶𝑙 −‬‬ ‫حل ‪:‬‬
‫𝑒𝑑𝑜𝑛𝑎 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑑𝑖𝑥𝑜‪ℇ0 𝑝𝑖𝑙𝑙 = ℇ0𝑟𝑒𝑑𝑢𝑐𝑡𝑖𝑜𝑛 𝑐𝑎𝑡ℎ𝑜𝑑𝑒 − ℇ0‬‬
‫𝑡𝑙𝑜𝑣‪ℇ0 𝑝𝑖𝑙𝑙 = 1.36 − (+0.77) = 0.59‬‬

‫انواع پیل های گالوانی ‪:‬‬

‫‪ .1‬پیل های خشک‪:‬‬
‫بدنه و ساختمان استوانه یی شکل بتری خشک ازجست ساخته شده است که انود پیل را تشکیل‬
‫می دهد‪ .‬در موقع جریان مستقیم برق از بتری فلز جست اکسیدی شده و الکترون آزاد می کند‪.‬‬
‫کاربن یا گرافیت به کتود در داخل بتری قرار دارد و اطراف آن توسط خمیره ازمواد امونیم‬
‫‪211‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫کلوراید ‪ ،‬اکساید منگان وکلوراید قلعی پوشانیده شده است بین کتود اواستوانه جستی یک غشا‬
‫نیمه قابل نفوذ وجود دارد وتعامل احتمالی که در هم چو پیل ها صورت می گیرد قرار ذیل است‪.‬‬
‫اکسدیشن 𝑒‪𝑍𝑛 → 𝑍𝑛+2 + 2‬‬
‫𝑂 ‪2𝑀𝑛𝑂2 + 2𝑁𝐻4+ + 2𝑒 → 𝑀𝑛2 𝑂3 + 2𝑁𝐻3 + 𝐻2‬‬ ‫ریدکشن‬
‫𝑂 ‪𝑍𝑛 + 2𝑀𝑛𝑂2 + 2𝑁𝐻4+ + 2𝑒 → 𝑍𝑛++ + 𝑀𝑛2 𝑂3 + 2𝑁𝐻3 + 𝐻2‬‬ ‫بتری‬

‫‪ .2‬بتری نکل – کدمیم‬

‫ازبتری نکل – کدمیم در ساعت و ماشین حساب استفاده میشود‪ .‬بعضی ازآنها قابل چارج شدن‬
‫نیز می باشد این بتری ها نسبت به بتری های سربی سبک بوده به سرعت ذیل ارایه میشود‪:‬‬

‫‪𝐶𝑑(𝑠) + 2𝑂𝐻 − → 𝐶𝑑 (𝑂𝐻 )2(𝑠) + 2𝑒 −‬‬ ‫انود ∶‬

‫‪𝑁𝑖𝑂2(𝑠) + 2𝐻2 𝑂 + 2𝑒 − → 𝑁𝑖(𝑂𝐻)2(𝑠) + 2𝑂𝐻 −‬‬ ‫کتود ∶‬
‫)𝑠(‪𝐶𝑑(𝑠) + 𝑁𝑖𝑂2(𝑠) + 2𝐻2 𝑂 → 𝐶𝑑(𝑂𝐻)2(𝑠) + 𝑁𝑖(𝑂𝐻)2‬‬ ‫درپیل ∶‬

‫‪ .3‬پیل سوختی ( 𝒍𝒍𝒆𝒄 𝒍𝒆𝒖𝑭 ) ‪:‬‬

‫پیل که درآن مواد اولیه به طور مداوم داخل پیل شده و باعث تولید انرژی برقی می شود‪ ،‬بنام‬
‫پیل سوختی یاد میشود‪.‬دراین نوع پیل ها گازهایدروجن و اوکسیجن به مصرف رسیده آب تولید‬
‫می گردد‪ .‬الکترود آنها ازکاربن متخلخل همراه با کتلیزاتور وپالتین ویا نقره ویا بعضی دیگر‬
‫فلزات انتقالی ساخته شده است و تعامالت درالکترودها قرارذیل است‪.‬‬

‫‪2𝐻2(𝑔) + 2𝑂𝐻 − → 2𝐻2 𝑂(𝑙) + 2𝑒 −‬‬ ‫انود ∶‬

‫‪2𝐻2 𝑂 + 𝑂2(𝑔) + 2𝑒 − → 4𝑂𝐻 −‬‬ ‫کتود ∶‬

‫𝑂 ‪2𝐻2(𝑔) + 𝑂2(𝑔) → 2𝐻2‬‬ ‫درپیل ∶‬

‫‪ .4‬بتری های ذخیروی سربی یا پیل های تر‬
‫عبارت ازبتری یا پیل های معمولی عراده جات بوده که متشکل از دولوحه سربی می باشد‪ .‬نوع‬
‫اول پلیت ‪ ،‬یک پلیت اسفنجی است که به حیث قطب (‪ )+‬یا انود عمل می کند ونوع دیگرآن دای‬
‫اکساید سرب ( ‪ ) 𝑃𝑏𝑂2‬است که به حیث قطب (‪ )-‬یا کتود کارمی کند‪ .‬در این نوع بتری ها‬
‫الکترولیت آن تیزاب گوگرد است که وزن مخصوصه آن ‪ 1.2‬می باشد‪ .‬درپیل های ترقابلیت‬
‫دوباره چارج شدن را دارند‪.‬‬
‫درپیل تر درجریان برق تغییرات ذیل رخ می دهد‪.‬‬
‫‪𝑃𝑏(𝑠) + 𝑆𝑂4= → 𝑃𝑏𝑆𝑂4 + 2𝑒 −‬‬ ‫درقطب انود ‪:‬‬

‫‪212‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻‪𝑃𝑏𝑂2(𝑠) + 4‬‬ ‫‪+‬‬
‫𝑒‪+ 2‬‬‫=‪+ 2𝑆𝑂4‬‬ ‫‪−‬‬
‫درقطب کتود ‪:‬‬
‫𝑂 ‪𝑃𝑏 + 𝑃𝑏𝑂2 + 4𝐻 + 2𝑆𝑂4= → 2𝑃𝑏𝑆𝑂4 + 𝐻2‬‬
‫‪+‬‬
‫درنتیجه ‪:‬‬
‫اگربتری دوباره چارج شود حادثه ذیل رخ می دهد‪.‬‬
‫‪2𝑃𝑏𝑆𝑂4 + 𝐻2 𝑂 → 𝑃𝑏 + 𝑃𝑏𝑂2 + 4𝐻 + + 2𝑆𝑂4−‬‬

‫یادداشت‪ :‬ولتاژ حاصل دریک پیل به غلظت مواد اولیه و محصول رابطه مستقیم دارد‪.‬‬

‫تجزیه برقی‬
‫پیل الکترولیتی ( ظرف الکترولیز)‬
‫پیلی که انرژی برقی رابه انرژی کیمیاوی مبدل می سازد بنام ظرف الکترولیز یاد میشود‪.‬و عملیه‬
‫تجزیه یک مرکب را توسط برق بنام الکترولیز یاد میکنند‪.‬‬
‫درپیل های الکترولیز با تامین انرژی ازمنابع خارجی تعامل کیمیاوی صورت میگیرد‪.‬‬
‫درصورتیکه پیل دانیل را مد نظربگیریم در حالت ستندرد ولتاژ آن ‪ 1.1‬ولت است و الکترون از الکترود‬
‫جست ( انود) به الکترود کتود جریان داشته که درنتیجه تعامل خود بخودی صورت می گیرد‪.‬‬
‫𝑢𝐶 ‪𝑍𝑛 + 𝐶𝑢 ++ → 𝑍𝑛++ +‬‬
‫𝑣‪𝐸 0 = +1.1‬‬
‫درهرصورتی که جریان برق را به ولتاژ ‪ 1.55‬ولت از طریق مولد خارجی به جهت مخالف در دوره‬
‫پیل دانیل وارد نماییم درین صورت بنابر کم بودن جریان برق کم خارجی تعامل خود بخودی انجام شده‬
‫و الکترون ها ازالکترود جست به الکترود مس جریان پیدا می کند ودرصورتیکه ولتاژ مولد خارجی‬
‫‪1.1‬ولت باشد تعادل الکترود ها برقرار گردیده وبه صورت عموم تعامالت به هر دو سمت یکسان‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬
‫درصورتیکه ولتاژ مولد خارجی را در سمت مخالف بزرگتر از‪ 1.1‬ولت بلند ببریم الکترون ها به‬
‫سمت الکترود جست جریان پیدا نموده این الکترود به شکل کتود تبارز نموده و همزمان الکترون ها از‬
‫الکترود مسی خارج شده والکترود به شکل انود قرار می گیرد‪ .‬که چنین نوع پیل را بنام حجره‬
‫الکترولیز یاد می نمایند‪.‬‬

‫الکترولیز مذابهء نمک طعام‬

‫نمک طعام در حرارت ℃‪ 800‬ذوب گردیده که درین حالت برق را به خوبی جریان می دهد‪.‬طوریکه‬
‫در جریان الکترولیز آیون های سودیم به طرف کتود و آیون های کلورین به طرف انود حرکت می کند‪.‬‬

‫𝑎𝑁‪2𝑁𝑎+ (𝑎𝑞 ) + 2𝑒 → 2‬‬ ‫𝑉‪ℇ0𝑟𝑒𝑑 = −2.17‬‬

‫𝑒‪2𝐶𝑙 − (𝑎𝑞 ) → 𝐶𝑙2 + 2‬‬ ‫𝑉‪ℇ0𝑂𝑥 = −1.36‬‬
‫‪2𝑁𝑎+ + 2𝐶𝑙 − → 2𝑁𝑎𝐶𝑙2‬‬ ‫𝑉‪ℇ0𝑐𝑒𝑙𝑙 = −4.07‬‬

‫‪213‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الکترولیز محلول نمک طعام‬
‫عملیه الکترولیز در محیط های آبی و بدون آب فرق دارد‪ .‬زیرا درچنین محیط برعالوه مواد الکترولیز‬
‫شده آب نیز به آیون های ‪ 𝑂𝐻 − ، 𝐻 +‬تفکیک می گردد‪ .‬وتعامالتی که درکتود وانود صورت می‬
‫گیرد قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪2𝐻 + + 2𝑒 → 𝐻2 ℇ = 0‬‬ ‫درمحیط تیزابی‬
‫‪2𝐻2 𝑂 − 2𝑒 → 𝐻2 + 2𝑂𝐻 −‬‬ ‫‪ℇ = 0.8177‬‬ ‫درمحیط قلوی یا خنثی‬
‫پوتانشیل آیون های فلزی درمحیط های تیزابی بزرگتر از ‪ 5‬بوده اما درمحیط های قلوی یا خنثی از‬
‫‪ - 5.83‬بزرگتر بوده پس الکترولیز آب مطلق به دو تعامل ذیل صورت مناسب تر است‪.‬‬
‫𝑣‪2𝐻2 𝑂 → 𝑂2 + 4𝑒 + 4𝐻 + ℇ = 1.23‬‬
‫𝑣‪4𝑂𝐻 − → 2𝐻2 𝑂 + 𝑂2 + 4𝑒 ℇ = 0.4‬‬
‫دراثر الکترولیز محلول آبی نمک طعام مواد ذیل حاصل می گردد‪.‬‬
‫‪𝐴𝑛𝑜𝑑𝑒:‬‬ ‫‪2𝐶𝑙 − → 𝐶𝑙2 + 2𝑒 −‬‬
‫‪𝐶𝑎𝑡ℎ𝑜𝑑𝑒: 2𝐻2 𝑂 + 2𝑒 − → 𝐻2 + 2𝑂𝐻 −‬‬
‫الکترولیز محلول سلفوریک اسید‬
‫جهت الکترولیز تیزاب گوگرد 𝐻𝑃 مساوی به یک می سازیم وبتری ‪ 6‬ولت را وصل می نماییم‪ .‬در‬
‫مرحله اول تفکیک تیزاب گوگرد قرار ذیل صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4 + 𝐻2 𝑂 → 𝐻𝑆𝑂4− + 𝐻3 𝑂+‬‬
‫‪𝐻𝑆𝑂4− + 𝐻2 𝑂 → 𝑆𝑂4− + 𝐻3 𝑂+‬‬
‫دراثر الکترولیز سلفوریک اسید تعامل کتود وانود قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪𝐴𝑛𝑜𝑑𝑒:‬‬ ‫→ 𝑂 ‪3𝐻2‬‬ ‫‪𝑂2 + 2𝐻3 𝑂+ + 2𝑒 −‬‬
‫‪2‬‬
‫‪𝐶𝑎𝑡ℎ𝑜𝑑𝑒:‬‬ ‫‪2𝐻3 𝑂+ + 2𝑒 − → 2𝐻2 𝑂 + 𝐻2‬‬
‫ملمع کردن وحفاظت کتودی‬
‫یکی از موارد استعمال پیل ولتا عبارت ازملمع کاری ومحافظت لوله های نفت و گاز و غیره مخازن‬
‫فلزی است که معموالً از آهن وفوالد ساخته میشوند‪ .‬مالیکول های اکسیجن هوا به کمک رطوبت سبب‬
‫اکسیدیشن آهن قرار معادالت ذیل شده وفرسایش را متحمل می شوند‪:‬‬
‫‪𝑂2 +2𝐻2 𝑂 + 4𝑒 − → 4𝑂𝐻 −‬‬

‫‪214‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪+2‬‬ ‫‪−‬‬
‫𝑒𝐹 → 𝑒𝐹‬ ‫𝑒‪+ 2‬‬
‫𝑂 ‪4𝐹𝑒(𝑂𝐻)2 + 𝑂2 → 𝐹𝑒2 𝑂3 ∙ 𝐻2 𝑂 + 2𝐻2‬‬
‫از معادالت فوق نتیجه می گیریم که آهن اکسیدی شده والکترون های آن باعث تعامل ارجاعی می گردد‪.‬‬
‫برای جلوگیری از فرسایش نل ها زیرزمینی ودیگر موارد از فلزی که قدرت ارجاع کنندگی را داشته‬
‫باشد استفاده بعمل می آید‪ .‬ویک پیل ولتا که درآن میله ( 𝑔𝑀 ) از آهن زیادتراست به طور مثال مگنیزیم‬
‫انود ولولهء آهن کتود است ‪ ،‬تشکیل می گردد‪ .‬دراین پیل خاک مرطوب نقش الکترولیت یا پل نمکی را‬
‫ایفا نموده و قرار تعامل ذیل فلز مگنیزیم به عوض آهن اکسیدی شده و از فرسایش لوله فلزی آهن‬
‫جلوگیری به عمل می آید‬
‫‪𝑀𝑔 → 𝑀𝑔+2 + 2𝑒 −‬‬
‫‪𝑂2 + 2𝐻2 𝑂 → 4𝑂𝐻 −‬‬
‫درنتیجه گذشت زمان میله فلزی مگنیزیم به مصرف رسیده وباید عوض آن میلهء دیگر آن جاگزین گردد‪.‬‬
‫این شیوه حفاظت فلزات را بنام حفاظت کتودی یاد می نمایند‪.‬‬
‫قوانین الکترولیز‬
‫دراین مبحث می خواهیم دانیم که جهت تغییرات کیمیاوی که در اثر عبور جریان برق درمدت معیین‬
‫رونما می گردد‪ .‬فارادی ساینس دان انگلیسی ارتباط بین الکترود ها وآیون های ذخیره شده ومقدار برقی‬
‫که ازمحلول آبدارعبور می کند تشریح وبه اشکال ذیل اظهار داشت‪:‬‬
‫مقدار آیون های ذخیره شده درالکترود ها مستقیما ً متناسب به اندازه برقی است که دراین طریقه استعمال‬
‫می شود‪𝑚 . 𝑞 .‬‬
‫هرگاه از محلول های مختلف مسلسل آیونیکی عین مقدار برق عبور کند کتله موادی که درالکترود ذخیره‬
‫می شود مستقیما ً با وزن معادل مواد متناسب است‪ .‬ویا هر گاه چندین محلولیکه به صورت مسلسل با‬
‫همدیگر پیوست شود ‪ ،‬ازآن ها عین مقدار برق را عبور دهیم مقدار تغییر کیمیاوی مستقیما ً متناسب به‬
‫اوزان معادل گرام این عناصر است‪.‬‬
‫مثال ‪:‬محلول های ‪ 𝐴𝑔𝑁𝑂3 ، 𝐶𝑢𝑆𝑂4 𝐴𝑙𝐶𝑙3‬که به صورت مسلسل بسته شده اند‪ .‬یک فارادی برق‬
‫یعنی 𝑏𝑐‪ 96500‬برق را عبور بدهیم در اثر عبور این مقدار برق یک مول الکترون یعنی‬
‫‪ 6.02 ∙ 1023 𝑒 −‬را آزاد می دارد‪ .‬آزاد شدن این مقدارالکترون ها یک وزن معادل هرکدام ازعناصر‬
‫یاد شده را جذب می نماید‪ .‬وزن معادل گرام عناصر عبارت است ازنسبت یا حاصل تقسیم وزن اتومی‬
‫عنصربر والنس موثر‪ .‬پس برای دریافت مقدار عناصر آزاد شده می توانیم بنویسیم که‪:‬‬
‫𝐴‬ ‫وزن اتومی‬
‫= 𝑞𝐸‬ ‫وزن معادل گرام =‬
‫𝑃‬ ‫والنس‬

‫‪+2‬‬ ‫‪64‬‬
‫𝑢𝑐𝑚 ‪1. 𝐸𝑞 −‬‬ ‫=‬ ‫𝑔‪= 32‬‬
‫‪2‬‬

‫‪215‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪+‬‬ ‫‪108‬‬
‫𝑔𝐴𝑚 ‪2. 𝐸𝑞 −‬‬ ‫=‬ ‫𝑔‪= 108‬‬
‫‪1‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪27‬‬
‫𝑙𝐴𝑚 ‪3. 𝐸𝑞 −‬‬ ‫=‬ ‫𝑔‪= 9‬‬
‫‪3‬‬

‫مثال سوم ‪ :‬ازمحلول نایتریت نقره ‪ 0 ، 𝐴𝑔𝑁𝑂3‬امپیر برق عبور داده می شود‪ .‬اگر محلول مذکور ‪2‬‬
‫ساعت الکترولیز گردد‪ ،‬چه مقدارنقره در کتود ذخیره میشود‪.‬‬
‫حل‪ :‬با استفاده از فورمول ذیل می توان دریافت ‪:‬‬
‫𝑡∙𝐼= 𝑄‬
‫دراین رابطه 𝑄 عبارت از مقدار چارج داده شده ‪ 𝐼 ،‬عبارت از جریان برق و 𝑡 عبارت از زمان‬
‫می باشد‪.‬‬
‫‪𝑄 = 𝐼 ∙ 𝑡 = 5 ∙ 2 ∙ 3600‬‬
‫𝑏𝑐‪𝑄 = 36000‬‬
‫مقداربرق داده شده را دریافتیم و ازفورمول ذیل‪:‬‬
‫𝐴‬ ‫𝑄‬ ‫‪108 36000‬‬
‫=𝑚‬ ‫∙‬ ‫= 𝑚‪،‬‬ ‫∙‬ ‫𝑔‪=> 𝑚 = 40‬‬
‫‪𝑃 96500‬‬ ‫‪1 96500‬‬
‫پس مقدارفلز نقره ذخیره شده ‪ 45‬گرام می باشد‪.‬‬
‫برای محاسبه کارقوه برقی ازفورمول 𝑉 ∙ 𝑞 = 𝑊 استفاده می گردد‪.‬‬
‫کارقوه = ولتاژ×چارج برقی‬
‫مسایل‬
‫‪ .1‬کدام یک از مواد ذیل عایق برق است؟‬
‫د) الف وب‬ ‫ج) آب نمکی‬ ‫ب) آب بوره‬ ‫الف) آب مقطر‬

‫‪ .2‬هر گاه حرارت زیاد شود‪:‬‬

‫ب) هدایت برقی کم میشود‬ ‫الف) هدایت برقی زیاد میشود‬
‫د) هرسه غلط است‬ ‫ج) هدایت برقی تغییر نمی کند‬

‫‪ .3‬کتود عبارت از‪:‬‬

‫ب) الکترود دارای قطب منفی است‬ ‫الف) الکترود دارای قطب مثبت است‬
‫د) آیون منفی‬ ‫ج) الکترود دارای چارج خنثی است‬

‫‪ .4‬چند نوع الکترود وجود دارد؟‬

‫د) پنج نوع‬ ‫ج) چهار نوع‬ ‫ب) سه نوع‬ ‫الف) دونوع‬
‫‪216‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪ .0‬الکترولیت ها اجسام‪:‬‬
‫ب) هادی برق اند‬ ‫الف) غیرهادی برق اند‬
‫د) الف وج درست است‬ ‫ج) عایق برق اند‬

‫‪ .6‬چارچ مجموعی یک مول الکترون به واحد کولمب چند است؟‬

‫د)𝑏𝐶‪96400‬‬ ‫ج) 𝑏𝐶‪96500‬‬ ‫ب) 𝑏𝐶‪96600‬‬ ‫الف) 𝑏𝐶‪96700‬‬

‫‪ .7‬تجزیه برقی‪:‬‬
‫الف) تجزیه یک الکترولیت به اتوم های آن توسط آب می باشد‪.‬‬
‫ب) تجزیه یک الکترولیت به اتوم های آن توسط برق می باشد‪.‬‬
‫ج) تجزیه یک الکترولیت به صورت خود به خودی می باشد‪.‬‬
‫د) هر سه غلط است‪.‬‬

‫‪ 𝐼𝑜𝑛𝑖𝑧𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 .8‬عبارت از‪:‬‬

‫د) هرسه‬ ‫ج) هایدرولیز‬ ‫ب) تفکیک آبی‬ ‫الف) تجزیه برقی‬

‫‪ .5‬یک کولمب برق عبارت از برقیست که‪:‬‬

‫الف) دریک ثانیه به کمک یک امپیر جریان به وجود می آید‪.‬‬
‫ب) دریک ثانیه به کمک ده امیپیر جریان به وجود می آید‪.‬‬
‫ج) در یک دقیقه به کمک یک امپیرجریان به وجود می آید‪.‬‬
‫د) دریک ساعت به کمک یک امپیرجریان به وجود می آید‪.‬‬

‫درپیل های دانیال میله مسی به حیث کدام قطب می باشد؟‬ ‫‪.15‬‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) قطب مثبت‬ ‫ب) کتود‬ ‫الف) قطب منفی‬

‫کدام یک از مواد ذیل برق را هدایت داده نمی تواند ؟‬ ‫‪.11‬‬

‫د) آب‬ ‫ج) تیزاب‬ ‫ب) قلوی‬ ‫الف) نمک ذوب شده‬

‫درتعامل ‪ 𝐼 − → 𝐼0 + 𝑒 −‬آیودین ‪:‬‬ ‫‪.12‬‬

‫الف) ارجاع شده است ب) تحمض شده است‬
‫د) نه ازجاع ونه تحمض شده است‬ ‫ج) هم ارجاع و هم تحمض شده است‬

‫درتعامل ‪ 𝑃−3 → 𝑃 + 3𝑒 −‬عنصر فاسفورس ‪:‬‬ ‫‪.13‬‬

‫‪217‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) تحمض شده است‬ ‫الف) ارجاع شده است‬
‫د) نه ازجاع ونه تحمض شده است‬ ‫ج) هم ارجاع و هم تحمض شده است‬

‫درپیل الکترولیتی انرژی برقی کدام حالت را به خود می گیرد؟‬ ‫‪.14‬‬

‫د) انفالقی‬ ‫ب) انرژی کیمیاوی ج) انرژی روشنی‬ ‫الف) انرژی حرارتی‬

‫حل مسایل‬
‫محلول های که آیون نداشته باشند برق راعبور داده نمی توانند‪.‬آب مقطر به بسیار نا چیز‬ ‫‪.1‬‬
‫آیون داشته که در نظر گرفته نمی شود و بوره نیز یک ماده عضوی بوده که آیونایز نه‬
‫گردیده وهادی برق نمی باشد‪ .‬جواب د درست است‪.‬‬
‫افزایش حرارت باعث ازدیاد انرژی حرکی ذرات و سرعت حرکت شان گردیده بنا ًء باعث‬ ‫‪.2‬‬
‫افزایش هدایت برق گردیده است ‪ .‬جواب الف درست است‪.‬‬
‫هرپیل از دوقطب مثبت ومنفی تشکیل گردیده است که قطب منفی را به نام کتود وقطب‬ ‫‪.3‬‬
‫مثبت را بنام انود یاد می کنند‪ .‬جواب ب درست است‪.‬‬
‫هر پیل از دو قطب ( الکترود ) تشکیل می گردد‪ .‬انود وکتود‬ ‫‪.4‬‬
‫محلولی که دارای آیون باشند‪ ،‬قابلیت هدایت برق داشته و به نام الکترولیت یاد می گردند‪.‬‬ ‫‪.0‬‬
‫جواب ب درست است‪.‬‬
‫چارج یک مول الکترون بنام یک فارادی نیز یاد می گردد که بدین ترتیب دریافت می گردد‪.‬‬ ‫‪.6‬‬

‫) ‪1𝑚𝑜𝑙 𝑒𝑙𝑒𝑐𝑡𝑟𝑜𝑛 = (6.02 ∙ 1023 ) × (1.602 ∙ 10−19‬‬

‫𝑦𝑎𝑑𝑎𝑟𝑎𝑓‪1𝑚𝑜𝑙 𝑒𝑙𝑒𝑐𝑡𝑟𝑜𝑛 ≅ 96500𝑐𝑏 = 1‬‬
‫جواب ج درست است‪.‬‬
‫‪ .7‬تجزیه برقی یا الکترولیز عبارت از تجزیه مواد توسط برق به حالت مذابه یا محلول است‪.‬‬
‫‪ .8‬آیونایزیشن عبارت از تفکیک ماده درآب به آیون های مثبت ومنفی آن می باشد‪ .‬جواب ب‬
‫درست است‪.‬‬
‫‪ .5‬یک کولمب برق عبارت از عبور جریان یک امپیر ازیک نقطه درظرف یک ثانیه است‪.‬‬

‫𝑐𝑒𝑠‪𝑄 = 𝑖 × 𝑡 => 1𝑐𝑏 = 1𝐴𝑚𝑝 × 1‬‬

‫‪ . 15‬به حیث کتود یا قطب منفی است‪.‬‬
‫‪ . 11‬نمک مذابه ‪ ،‬القلی وتیزاب هادی برق اند زیرا دارای آیون اند‪ .‬اما آب خالص آیون نداشته‬
‫وبه همین دلیل هادی برق نمی باشد‪.‬‬

‫‪218‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ . 12‬نظر به تعامل آیودین الکترون باخته ودچار افزایش چارج گردیده که این عملیه بنام تحمض‬
‫یاد می گردد‪.‬‬
‫‪ . 13‬فاسفورس تحمض شده است‪.‬‬
‫‪ . 14‬پیل الکترولیتی انرژی برقی را به انرژی کیمیاوی تبدیل می کند‪.‬‬

‫تمرین ‪15‬‬
‫موادی که جریان برق از آنها عبور کرده نمی تواند‪ ،‬بنام ‪ .......‬یاد میشوند‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) نیمه عایق‬ ‫ب) نیمه هادی‬ ‫الف) هادی‬
‫هادی نوع اول ‪ ،‬نوع هادی های اند که‪:‬‬ ‫‪.2‬‬
‫الف) دارای الکترون آزاد باشند‪.‬‬
‫ب) جریان برق را یکسان ومالیم عبور می دهند‪.‬‬
‫ج) الف و ب‬
‫د) هیچکدام‬
‫هر قدر که محلول رقیق باشد به همان اندازه هدایت برقی آن ‪ .......‬است‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫د) به غلظت رابطه ندارد‪.‬‬ ‫ج) متوسط‬ ‫ب) کم‬ ‫الف) زیاد است‬
‫پیل برقی کیمیاوی وسیله ایست که درآن ‪ ......‬مبدل می گردد؟‬ ‫‪.4‬‬
‫ب) انرژی کیمیاوی به برقی‬ ‫الف) انرژی کیمیاوی به برقی‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) هر دو‬
‫مقدار کار برای انتقال چارج برقی ( 𝑞 ) از یک نقطه به نقطه دیگرتوسط کدام محاسبه می شود؟‬ ‫‪.0‬‬
‫ب) تفاوت پوتنشیل × چارج = کار برقی‬ ‫الف) 𝑉 ∙ 𝑞 = 𝑊‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف وب‬

‫‪ .6‬درانود کدام یکی ازتعامالت ذیل صورت می گیرد؟‬

‫د) ب و ج درست است‬ ‫ج) ریدوکس‬ ‫ب) ارجاع‬ ‫الف) اکسیدیشن‬

‫‪ .7‬یکی از مهمترین وسایل غرض ذخیره سازی انرژی عبارت ‪ .....‬است‪.‬‬

‫ب) بتری سربی‬ ‫الف) بتری نکل – کدمیم‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) نکلی‬

‫‪ .8‬ولتاژ الکترود استندرد هایدروجن‪ .....‬قبول شده است‪.‬‬

‫د) ‪5‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬

‫‪ .5‬پیلی که درآن مواد اولیه به طور مداوم داخل پیل شده وباعث تولید انرژی برقی می گردد‪ ،‬بنام‬
‫‪ ......‬یاد می شود‪.‬‬
‫د) پیل غلظتی‬ ‫ج) پیل خشک‬ ‫ب) پیل سربی‬ ‫الف) پیل سوختی‬

‫‪219‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ 15‬قوه محرکه یک پیل عبارت از مجموعه الجبری پتانشیل ‪ .......‬است‪.‬‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) قوه محرکه‬ ‫ب) کتود‬ ‫الف) انود‬

‫‪ . 11‬ولتاژ را که یک پیل بمیان می آورد ‪ ،‬مستقل ازمقدار ( استکیومتری) ‪ ......‬درپیل است‪.‬‬

‫ب) حصول تعامل‬ ‫الف) مواد اولیه تعامل‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف و ب هردو درست‬

‫‪ .12‬درانود موادی اکسیده می گردد که پوتنشیل ‪ .......‬داشته باشد‪.‬‬

‫د) هم کم هم زیاد‬ ‫ج) مساوی‬ ‫ب) کمتر‬ ‫الف) زیادتر‬

‫‪ .13‬در هر ثانیه تعداد الکترون های که در انود تولید میگردد مساوی به تعداد الکترون‬
‫های‪.........‬در کتود است‪.‬‬
‫ج) پروتون مصرف شده د) هیچکدام‬ ‫ب) کم شده‬ ‫الف) مصرف شده‬

‫‪ .14‬یکی از موارد استعمال پیل ولتا عبارت از‪ ........‬وغیره مخازن فلزی است‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ب) محافظت لوله های نفت وگاز ج) هردو‬ ‫الف) ملمع کاری‬

‫کیمیای عضوی ( 𝒚𝒓𝒕𝒔𝒊𝒎𝒆𝒉𝑪 𝒄𝒊𝒏𝒂𝒈𝒓𝑶 )‬

‫فصل اول‬
‫عمومیات‬
‫کیمیای عضوی علمیست که مرکبات ومواد موجود درعضویت حیوانات ونباتات را مورد مطالعه قرار‬
‫می دهد‪.‬‬
‫تعداد مرکبات عضوی تا سال ‪ 1885‬به ‪ 1255‬مرکب می رسید ودر سال ‪ 1558‬در حدود بیشتر از‬
‫بیست میلیون وتعداد مرکبات غیرعضوی درحدود هشت صد هزار می باشد‪ ،.‬که درچارج کاربن در‬
‫تمام این مرکبات ‪ 4+‬نبوده و دربعضی آنها ‪ ، 2-‬و حتی ‪ 5‬نیز می باشد به صورت عموم اتوم کاربن‬
‫رابطه کووالنسی را برقرار نموده که اکثرا زنجیر های طویل ویا حلقه های کوچک و بزرگ راتشکیل‬
‫می دهد‪ .‬درهمچو مرکبات بین اتوم های کاربن رابطه یگانه ‪ ،‬دوگانه ویاسه گانه به مالحظه می رسد ‪،‬‬
‫حتی دربنزین که حالت غیر مستقیم را دارا می باشد رابطه ‪ 1.0‬نیز موجود ‪.‬انرژی رابطه کاربن‬
‫‪𝐾. 𝐽⁄‬‬
‫‪ 360‬است‪.‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‬

‫‪220‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪13‬‬ ‫‪12‬‬
‫کاربن طبیعی دارای ایزوتوپ 𝐶‪ 6𝐶 − 6‬بوده که فیصدی آن درطبیعت به ترتیب‪0.11% − 98.89%‬‬
‫است‪ .‬اما در طبقات باالی اتموسفیر 𝐶‪ 146‬نیز موجودیت بوده که درنتیجه تعامل هستوی تشکیل می‬
‫شود‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫𝑁‪7‬‬ ‫𝐶‪+ 10𝑛 → 11𝐻 + 146‬‬
‫‪14‬‬ ‫‪14‬‬
‫𝐶‪6‬‬ ‫‪ 0068‬سال می باشد‪.‬درمرکبات عضوی موجودات حیه ایزوتوپ‬ ‫𝐶‪6‬‬ ‫نصف طول عمر‬
‫‪12‬‬
‫و 𝐶‪6‬‬
‫𝐶‪14‬‬
‫است ‪ .‬اگر موجودات حیه با طبیعت قطع‬ ‫‪6‬‬
‫𝐶‪12‬‬ ‫درحال تعادل بوده ونسبت تعادل آن ‪= 10−12‬‬
‫‪6‬‬
‫رابطه نمایند‪ ،‬تعادل بر هم خورده تجزیه وکاهش این ایزوتوپ ها صورت گرفته و تمام موجودات حیه‬
‫به مرگ مواجه می گردند‪.‬‬
‫ازاین تعادل برای تعیین نصف طول عمر اشیای چوبی جسد انسان یا حیوانات که از ‪ 10‬تا حد اعظمی‬
‫‪ 35‬هزار سال با دقت ‪ 15‬فیصد استفاده صورت می گیرد‪.‬‬
‫فرق بین مرکبات عضوی وغیرعضوی‬
‫کاربن وهایدروجن جزء عمده مرکبات عضوی بوده درحالیکه موجودیت این دو عنصر درمرکبات‬ ‫‪‬‬
‫غیر عضوی حتمی نیست‪.‬‬
‫درمرکبات عضوی ارتباط بین عناصربه صورت اشتراکی است درحالیکه درمرکبات غیرعضوی‬ ‫‪‬‬
‫بشکل آیونی است‪.‬‬
‫اکثر مرکبات عضوی دارای کتله های مالیکولی بزرگ اند درحالیکه مرکبات غیرعضوی دارای‬ ‫‪‬‬
‫کتله های مالیکولی کوچک اند‪.‬‬
‫تعامالت کیمیاوی درمرکبات عضوی اکثرا ً در موجودیت کتلست تحت فشار درجه حرارت صورت‬ ‫‪‬‬
‫می گیرد ولی درمرکبات غیر عضوی این عملیه کمتر صورت میگیرد‪.‬‬
‫سرعت تعامالت کیمیاوی در مرکبات عضوی بطی درحالیکه درمرکبات غیر عضوی سریع می‬ ‫‪‬‬
‫باشند‪.‬‬
‫مرکبات عضوی عایق برق بوده ولی مرکبات غیر عضوی قابلیت هدایت برق را دارند‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫نقطه ذوبان وغلیان مرکبات عضوی پایین ولی نقطه ذوبان وغلیان مرکبات غیرعضوی بلند است‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫درمرکبات عضوی اکثرا ً حادثه ایزومیری دیده می شود در حالیکه در مرکبات غیر عضوی چنین‬ ‫‪‬‬
‫حادثه وجود ندارد‪.‬‬
‫تصنیف مرکبات عضوی‪:‬‬
‫مرکبات عضوی به اساس ساختمان زنجیر کاربن ‪ ،‬موجودیت گروپ های وظیفوی ویا نوع روابط‬
‫اتوم های کاربن صورت می گیرد‪.‬‬

‫مرکبات عضوی‬

‫‪221‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫مرکبات حلقوی‬ ‫مرکبات الیفاتیک‬

‫𝒄𝒊𝒍𝒄𝒚𝑪‬ ‫𝒄𝒊𝒕𝒂𝒉𝒑𝒊𝒍𝑨‬

‫مشبوع‬
‫هیتروسکلیک‬ ‫کاربوسکلیک‬
‫𝒄𝒊𝒍𝒄𝒚𝒄𝒐𝒓𝒆𝒕𝒆𝑯‬ ‫𝒄𝒊𝒍𝒄𝒚𝒄𝒐𝒃𝒓𝒂𝒄‬ ‫غیر مشبوع‬

‫اروماتیک‬ ‫الیسیکلیک‬
‫𝒄𝒊𝒕𝒂𝒎𝒐𝒓𝑨‬ ‫𝒄𝒊𝒍𝒄𝒚𝒄𝒊𝒍𝑨‬

‫‪ -1‬مرکبات الیفاتیک‬
‫این مرکبات می تواند با زنجیر های مستقیم ومنشعب به شکل الکان ها دارای روابط یگانه ‪،‬‬
‫الکین ها دارای روابط دو گانه ‪ ،‬الکادایین ها دارای دو رابطه دوگانه ‪ ،‬الکاین ها دارای رابطه‬
‫سه گانه و حتی ‪ 1.0‬نیز مشاهده شده که آنرا می توان دربنزین درحالت ریزونانس مالحظه‬
‫‪𝐾. 𝐽⁄‬‬
‫‪ 𝐸(𝐶−𝐶) = 360‬است‪.‬‬ ‫کرد‪ .‬انرژی رابطه کاربن با کاربن 𝑙𝑜𝑚‬

‫به طور مثال‪:‬‬

‫‪−𝐶 − 𝐶 − 𝐶 −‬‬ ‫یگانه‬ ‫الکان ها‬

‫‪−𝐶 = 𝐶 −‬‬ ‫دوگانه‬ ‫الکین‬

‫‪−𝐶 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶 −‬‬ ‫سه گانه‬ ‫الکاین ها‬

‫‪−𝐶 = 𝐶 − 𝐶 = 𝐶 −‬‬ ‫الکا دایین ها‬

‫‪ .2‬مرکبات حلقوی 𝑐𝑖𝑙𝑐𝑦𝐶‬
‫این مرکبات به دو بخش تقسیم می گردد‪.‬‬
‫‪ .a‬مرکبات هیتروسکلیک‬
‫این مرکبات درحلقه خود برعالوه داشتن کاربن و هایدروجن عناصر دیگر نیز دارد‪.‬‬

‫‪222‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .b‬کاربوسیکلیک‪:‬‬
‫این مرکبات نیزبه نوبه خود به دوبخش تقسیم می شوند‪.‬‬
‫‪ .1‬مرکبات الیسکلیک‬
‫این مرکبات از سیکلیزیشن هایدروکاربن های مشبوع وغیر مشبوع تشکیل گردیده اند که بنام سایکلو‬
‫الکان ها وسایکلوالکین ها یاد می شود‪ .‬درسیکلیک ها تعداد اتوم های کاربن بیشتر از ‪ 35‬است ‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬

‫سایکلو پروپان‬ ‫سایکلو بیوتان‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫سایکلوپنتان‬
‫این مرکبات دارای فورمول عمومی 𝑛‪ 𝐶𝑛 𝐻2‬بوده که در حلقه آنها تنها عناصر کاربن وهایدروجن‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬مرکبات اروماتیک‬
‫این مرکبات نیز ازجمله مرکبات حلقوی بوده وتفاوت که با مرکبات الیسیکلیک دارند‪ ،‬این است که ‪:‬‬
‫مرکبات اروماتیکی در حلقه خود دارای سه رابطه دو گانه بوده وفورمول‪ 0‬عمومی آن ها ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−6‬‬
‫می باشد‪ .‬اولین مرکب این سلسله بنزین یا بنزول است که فورمول مالیکولی آن ‪ 𝐶6 𝐻6‬وفورمول‬
‫ساختمانی آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫𝐻𝐶‬
‫𝐻𝐶‬ ‫𝐻𝐶‬

‫𝐻𝐶‬ ‫𝐻𝐶‬
‫𝐶‬
‫عالوه بر مرکبات فوق مشتقات هایدروکاربن ها که عبارت از خاندان الکول ها ( 𝐻𝑂 ‪)𝑅 −‬‬

‫‪223‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ ،‬تیزاب های عضوی‬ ‫(کتیون ها 𝑅𝑂𝐶𝑅 ‪ ،‬الدیهاید ها 𝐻𝑂𝐶𝑅 ‪ ،‬ایترها 𝑅 ‪𝑅 − 𝑂 −‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶𝑅 ‪ ،‬ایستر ها 𝑅𝑂𝑂𝐶𝑅 ‪ ،‬امین ها ‪ ، 𝑅 − 𝑁𝐻2‬مرکپتان 𝐻𝑆 ‪ ، 𝑅 −‬سولفیدها‬
‫𝑅 ‪ 𝑅 − 𝑆 −‬وغیره می باشد‪ .‬که شامل مرکبات عضوی بوده وهر کدام آنرا به ترتیب مطالعه می‬
‫کنیم‪.‬‬
‫جدول گروپ های وظیفوی‬
‫گروپ وظیفوی‬ ‫نام گروپ‬ ‫فورمول عمومی‬ ‫مرکب‬ ‫نام مرکب‬
‫وظیفوی‬
‫)𝑙𝐶‪𝑋 − ،(𝐹،‬‬ ‫هالید ها‬ ‫𝑋‪𝑅−‬‬ ‫𝑙𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫میتایل کلوراید‬
‫(‪)Halydes‬‬
‫𝐻𝑂‪−‬‬ ‫‪Hydroxyl‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝑅 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 −‬‬ ‫ایتانول‬
‫‪−𝐶 −‬‬‫𝑂=‬ ‫𝐻 ‪𝐶𝑎𝑟𝑏𝑜𝑛𝑦𝑙 𝑅 − 𝐶 −‬‬ ‫𝑂=‬ ‫𝑂=‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬ ‫ایتایل‬
‫‪( 𝑅 − 𝐶 − 𝑅 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬کاربونیل)‬
‫𝑂=‬ ‫𝑂=‬ ‫پروپانون‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‪−‬‬ ‫کاربوکسیل‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑅 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫اسیتیک اسید‬
‫‪carboxyl‬‬
‫‪−𝑂 −‬‬ ‫𝑦𝑋𝑂‬ ‫𝑅‪𝑅−𝑂−‬‬ ‫دای میتایل ایتر ‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬
‫گروپ ایستر ‪−𝐶 − 𝑂 −‬‬
‫𝑂=‬ ‫𝑅𝑂𝑂𝐶𝑅‬ ‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐶𝐻3‬‬ ‫دای میتایل‬
‫ایستر‬
‫‪−𝑁𝐻2‬‬ ‫گروپ امین‬ ‫‪𝑅 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫میتایل امین‬
‫گروپ اماید ‪−𝐶 =𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫‪𝑅𝐶𝑂𝑁𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑁𝐻2‬‬ ‫میتایل اماید‬
‫𝐻𝑆‪−‬‬ ‫گروپ‬ ‫𝐻𝑆 ‪𝑅 −‬‬ ‫𝐻𝑆 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫میتایل مرکپتان‬
‫مرکپتان‬
‫‪− 𝐻𝑆𝑂3‬‬ ‫گروپ سلفو‬ ‫‪𝑅 − 𝐻𝑆𝑂3‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐻𝑆𝑂3‬‬ ‫بنزین‬
‫سلفونیک اسید‬
‫‪−𝑆 −‬‬ ‫تیوایترگروپ‬ ‫𝑅‪𝑅−𝑆−‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝑆 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫دای میتایل‬
‫تیوایتر‬

‫مسایل‬
‫‪ .1‬فورمول امونیم ایزوسیانیت رانشان دهید‪.‬‬

‫‪O‬‬
‫‪ǁ‬‬
‫ب) ‪𝑁𝐻2 − 𝐶 −𝑁𝐻2‬‬ ‫𝑂𝐶 ‪(𝑁𝐻2 )2‬‬ ‫الف)‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬ ‫𝑁𝐶𝑂 ‪𝑁𝐻4‬‬ ‫ج)‬

‫‪ .2‬قوه حیاتی یا ( ‪ ) Vital force‬نظریه کدام دانشمند است‪.‬‬

‫‪224‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) دالتن‬ ‫ج) برزیولس‬ ‫ب) الوازیه‬ ‫الف) وهلر‬

‫‪ .3‬نام علمی یوریا عبارت از‪:‬‬

‫ب) امونیم سیاناید‬ ‫الف ) امونیم سیانیت‬
‫د) امونیم ایزوسیانایت‬ ‫ج) امونیم ایزوسیانیت‬

‫‪ .4‬فرق مرکبات عضوی را با غیر غضوی نشان دهید‪.‬‬

‫الف) درمرکبات عضوی کاربن عنصر اساسی بوده و درغیرعضوی عنصر اساسی نسیت‪.‬‬
‫ب) نقطه غلیان مرکب عضوی نسبت به مرکبات غیرعضوی پایین است‪.‬‬
‫ج) تعامل مرکبات عضوی نسبت به غیر عضوی بطی است‪.‬‬
‫د) همه درست است‪.‬‬
‫‪ .0‬یکی از مرکبات زیر هیتروسکلیک است‪.‬‬
‫د) انتراسین‬ ‫ج) نفتالین‬ ‫ب) بنزین‬ ‫الف) فوران‬
‫‪ .6‬یک مرکب عضوی از ‪ 10.06%‬کاربن ‪ 5.84 ،‬فیصد هایدروجن و ‪ 85.1‬فیصد کلورین تشکیل‬
‫گردیده است‪ .‬فورمول ساده مرکب را پیدا کنید‪.‬‬
‫د) ‪𝐶𝐶𝑙4‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻𝐶𝑙3‬‬ ‫ب) ‪𝐶𝐻2 𝐶𝑙2‬‬ ‫الف) 𝑙𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪ .7‬درکدام تعامل عملیه اکسیدیشن صورت گرفته است‪.‬‬
‫الف) 𝑢𝐶 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3 + 𝐶𝑢𝑂 → 𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 +‬‬
‫ب) ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻3‬‬
‫ج) 𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3 + 𝐶𝑙2 → 𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑙 +‬‬
‫د) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪ .8‬در اثر احتراق ‪ 0.2475‬گرام مرکب عضوی ‪ 0.4950،‬گرام ‪ 𝐶𝑂2‬و ‪ 5.2520‬گرام آب‬
‫حاصل می شود‪ .‬فیصدی اکسیجن را دریابید‪.‬‬
‫د) ‪%27.32‬‬ ‫ج) ‪%36.37‬‬ ‫ب) ‪%5.55‬‬ ‫الف ) ‪%04.04‬‬
‫𝑟𝑔‬
‫‪ .5‬وزن مالیکولی یک مرکب عضوی 𝑙𝑜𝑚‪ 136 ⁄‬است هر گاه مرکب مذکور از ‪%75.05‬‬
‫کاربن ‪ %0.88 ،‬هایدروجن و ‪ %23.03‬اکسیجن تشکیل شده است فورمول مالیکولی مرکب‬
‫مذکور را دریابید‪.‬‬
‫د) ‪𝐶8 𝐻8 𝑂2‬‬ ‫ج)𝑂 ‪𝐶4 𝐻4‬‬ ‫ب) ‪𝐶3 𝐻6 𝑂2‬‬ ‫الف) ‪𝐶2 𝐻4 𝑂2‬‬
‫‪ . 10‬عنصر کاربن در طبیعت دارای چند ایزوتوپ است؟‬
‫د) ‪0‬‬ ‫ج) ‪4‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪3‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ .1‬فورمول امونیم سیانیت در جزء الف به شکل مالیکولی نوشته شده است و به جزء ب به شکل‬
‫مشرح است ‪ .‬پس جزء د درست است‪.‬‬
‫‪ .2‬قوه حیاتی نظریه برزیولس است پس جزء ج درست است ‪.‬‬
‫‪225‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .3‬نام علمی یوریا امونیم ایزوسیانیت که اولین بار توسط وهلر استحصال شد‪ .‬پس جزء ج درست‬
‫است‪.‬‬
‫‪ .4‬همه اجزای فوق فرق مرکبات عضوی با غیر عضوی است‪ .‬پس جزء د درست است‪.‬‬
‫‪ .0‬بنزین ‪ ،‬نفتالین و انتراسین ازمرکبات حلقوی کاربوسکلیک است ‪ .‬فوران درتشکیل حلقه خود‬
‫اکسیجن دارد‪ .‬بنا ًء فوران هیتروسکلیک است جزء الف درست است‪.‬‬
‫‪.6‬‬
‫‪%𝐶𝐶 = 10.06‬‬
‫‪%𝐶𝐻 = 0.84‬‬
‫‪%𝐶𝐶𝑙 = 89.1‬‬
‫نخست فیصدی هر عنصر را گرام قبول نموده به مول تبدیل می کنیم‪.‬‬
‫‪10.06‬‬
‫= 𝐶𝑛‪%‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0.84‬‬
‫‪12‬‬
‫‪0.84‬‬
‫= 𝐻𝑛‪%‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 0.84‬‬
‫‪1‬‬
‫‪89.1‬‬
‫= 𝑙𝐶𝑛‪%‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 2.5‬‬
‫‪35.5‬‬
‫حال کوچکترین مول را درنظر گرفته مول هر عنصر را تقسیم کوچکترین مول می کنیم ‪.‬‬
‫‪0.84‬‬
‫𝐶‬ ‫𝑛𝑜𝑏𝑟𝑎𝑐‪= 1‬‬
‫‪0.84‬‬
‫‪0.84‬‬
‫𝐻‬ ‫𝑛𝑒𝑔𝑜𝑟𝑑𝑦𝐻‪= 1‬‬
‫‪0.84‬‬
‫‪2.5‬‬
‫𝑙𝐶‬ ‫𝑛𝑖𝑟𝑜𝑙𝑐‪= 3‬‬
‫‪0.84‬‬
‫درمرکب مذکور یک کاربن یک هایدروجن و سه کلورین موجود است‪ .‬پس مرکب مذکور‬
‫‪𝐶𝐻𝐶𝑙3‬‬
‫‪ .7‬جزء الف در موجودیت اکساید مس مرکب ایتان اکسیدیشن شده ایتانول حاصل گردیده است‪.‬‬
‫جز الف درست است‪.‬‬
‫‪.8‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚𝑐𝑜𝑚𝑝 = 0.2475‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚𝐶𝑂2 = 0.4950‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚𝐻2 𝑂 = 0.2025‬‬
‫نخست فیصدی کاربن وهایدروجن را پیدا می کنیم‪:‬‬
‫‪0.4950 × 12‬‬ ‫‪100‬‬
‫= 𝐶𝐶‪%‬‬ ‫×‬ ‫‪= 54.54%‬‬
‫‪44‬‬ ‫‪0.2475‬‬
‫‪0.2025‬‬ ‫‪100‬‬
‫= 𝐻𝐶‪%‬‬ ‫×‬ ‫‪= 9.09%‬‬
‫‪18‬‬ ‫‪0.2475‬‬

‫‪226‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪%𝐶 + %𝐻%𝑂 = 100%‬‬
‫‪54.54 + 9 + 𝑂 = 100‬‬
‫‪36.37%𝑂2‬‬
‫‪.5‬‬
‫𝑟𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝑀𝑊 = 136 ⁄‬‬
‫‪%𝐶𝐶 = 70.59‬‬
‫‪%𝐶𝐻2 = 5.88‬‬
‫‪%𝐶𝑂2 = 23.53‬‬
‫نخست فیصدی هرعنصررا گرام قبول نموده به مول تبدیل می نماییم‪.‬‬
‫‪70.59‬‬
‫= 𝐶𝑛‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 5.88‬‬
‫‪12‬‬
‫‪5.88‬‬
‫= ‪𝑛𝐻2‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 5.88‬‬
‫‪1‬‬
‫‪23.53‬‬
‫= ‪𝑛𝑂2‬‬ ‫‪= 1.47‬‬
‫‪16‬‬
‫حال مول هرعنصر را تقسیم کوچکترین مول می کنیم‪.‬‬
‫‪5.88‬‬
‫𝐶‬ ‫𝑛𝑜𝑏𝑟𝑎𝑐‪= 4‬‬
‫‪1.47‬‬
‫‪5.88‬‬
‫𝐻‬ ‫)𝑂 ‪= 4𝐻𝑦𝑑𝑟𝑜𝑔𝑒𝑛 (𝐶4 𝐻4‬‬
‫‪1.47‬‬

‫‪1.47‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑛𝑒𝑔𝑦𝑥𝑂‪= 1‬‬
‫‪1.47‬‬
‫‪𝐶4 𝐻4 𝑂 ∙ 𝑛 = 136‬‬
‫‪(4 ∙ 12 + 4 ∙ 1 + 1 ∙ 16) ∙ 𝑛 = 136‬‬
‫‪68 ∙ 𝑛 = 136‬‬
‫‪𝑛=2‬‬ ‫‪2(𝐶4 𝐻4 𝑂) => 𝐶8 𝐻8 𝑂2‬‬

‫جز د درست است‬

‫‪12‬‬
‫𝐶‪6‬‬ ‫𝐶‪− 136‬‬ ‫‪ . 11‬کاربن طبیعی دارای دوایزوتوپ می باشد‪.‬‬
‫جز د درست است‪.‬‬

‫تمرین‬

‫‪227‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫هرگاه ازسوختاندن ‪ 5‬گرام ماده عضوی ‪ 22‬گرام کاربن دای اکساید حاصل گردد ‪ ،‬فیصدی‬ ‫‪.1‬‬
‫کاربن درمرکب مذکور را دریابید؟‬
‫د) ‪%28‬‬ ‫ج) ‪%1‬‬ ‫ب) ‪% 36.63‬‬ ‫الف) ‪%66.66‬‬
‫از سوختاندن ‪ 7‬گرام ماده عضوی ‪ 12‬گرام کاربن دای اکساید حاصل می گردد فیصدی‬ ‫‪.2‬‬
‫کاربن را در این مر کب دریابید؟‬
‫د)‪46.70‬‬ ‫ج) ‪70.70‬‬ ‫ب) ‪60.70‬‬ ‫الف) ‪06.07‬‬
‫انرژی رابطه 𝐶 ‪ 𝐶 −‬را در زیر نشان دهید‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗𝑘‬
‫ب) 𝑙𝑜𝑚‪360 ⁄‬‬ ‫الف) 𝑙𝑜𝑚‪300 ⁄‬‬
‫𝑗‬ ‫𝑗𝑘‬
‫د) 𝑙𝑜𝑚‪360 ⁄‬‬ ‫ج) 𝑙𝑜𝑚‪380 ⁄‬‬
‫اتوم کاربن به حالت تحریک قرار داشته و ساختمان الکترونی ‪.....‬را دارا است‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫ب) ‪1𝑠2𝑠1 2𝑝3‬‬ ‫الف) ‪1𝑠 2 2𝑠 2 2𝑝2‬‬
‫د) ‪1𝑠2𝑠1 2𝑝2‬‬ ‫ج) ‪1𝑠 2 2𝑠1 2𝑝3‬‬
‫نصف طول عمر کاربن 𝐶‪ ........ 146‬سال در نتیجه تشعشع ‪ .....‬به نایتروجن مبدل می‬ ‫‪.0‬‬
‫شود‪.‬‬
‫ب) ‪5568،𝛽 −‬‬ ‫الف) ‪5568،𝛽 +‬‬
‫د) ‪5580، α‬‬ ‫ج) 𝛾‪5580،‬‬
‫کاربن می تواند رابطه های ‪ .....‬دارا باشد‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) سه گانه‬ ‫ب) دوگانه‬ ‫الف) یگانه‬
‫فورمول مالیکولی را می توان به اساس ‪ ......‬کیمیاوی تعیین نمود‪.‬‬ ‫‪.7‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫الف) تعامالت کیمیاوی ب) سنتیزکیمیاوی ج) تجربه کیمیاوی‬
‫برای دانستن فورمول ساده مالیکولی مرکبات الزم است تاتحلیل ‪ ..............‬مرکب دانسته‬ ‫‪.8‬‬
‫شود‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف وب‬ ‫ب) مقداری‬ ‫الف) توصیفی‬
‫فورمول های ساختمانی عالوه از نوع ‪ ،‬تعداد اتوم های هر عنصر ‪........... ،‬را نیز با‬ ‫‪.5‬‬
‫یکدیگر نشان می دهد‪.‬‬
‫ب) طرز روابط اتوم ها‬ ‫الف) شیوه اتصال اتوم ها‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬ ‫ج) تعداد مالیکول ها‬
‫‪ . 15‬تعامل کدام مرکب ذیل را با تیزاب عضوی بنام ایستر سازی یاد می کنند‪.‬‬
‫د) الدیهاید‬ ‫ج) ایتر‬ ‫ب) الکان‬ ‫الف) الکول‬
‫‪ . 11‬کدام یک از گروپ زیر هایدرو کاربن های غیر مشبوع است‪.‬‬
‫د) ب و ج درست‬ ‫ج) الکاین‬ ‫ب) الکین‬ ‫الف) الکان‬
‫است‪.‬‬
‫‪ . 12‬مرکب پریدین درتشکیل حلقه خود کدام عنصر بیگانه را دارا می باشد‪.‬‬
‫د) فاسفورس‬ ‫ج) اکسیجن‬ ‫ب) نایتروجن‬ ‫الف) سلفر‬
‫‪228‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .13‬دانشمندیکه اولین بار ازمرکبات عضوی مرکب غیر عضوی را بدست آورد ‪.......‬بود‬
‫د) الوازیه‬ ‫ج) کولب‬ ‫ب) برزیولس‬ ‫الف) وهلر‬
‫ذغال سنگ از بقایای ‪ ............‬بوجود می آید‪.‬‬ ‫‪.10‬‬
‫د) همه‬ ‫ج ) حیوانی و نباتی‬ ‫ب) حیوانی‬ ‫الف) نباتی‬

‫مرکبات الیفاتیک ( 𝒄𝒊𝒕𝒂𝒉𝒑𝒊𝒍𝑨 )‬

‫فصل دوم‬
‫الکان ها یا پارافین ها ( 𝒔𝒆𝒏𝒊𝒇 𝒂𝒓𝒂𝒑 𝒓𝒐 𝒔𝒆𝒏𝒂𝒌𝒍𝑨 )‬
‫این سلسله مرکبات را بنام هایدروکاربن های زنجیره یی یاد می کنند‪ .‬که دارای فورمول ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬
‫بوده ورابطه بین کاربن – کاربن وکاربن – هایدروجن به شکل سیگما ( 𝜎 ) یگانه بوده که از اختالط‬
‫‪ 𝑠𝑝3‬اوربیتال الکترونها ایجاد می گردد‪ .‬طول رابطه میان کاربن ها 𝑚𝑝)𝑚 ‪ (10−12‬که به پیکا‬
‫متر ارایه می گردد‪.‬‬

‫𝐻‬
‫𝑝𝑠‬
‫𝑝𝑠 𝐻‬ ‫‪𝐶 s-s‬‬ ‫𝐻‬
‫𝑝𝑠‬
‫𝐻‬

‫پارافین ها از کلمه یونانی 𝑛𝑖𝑓𝑓𝑎𝑟𝑎𝑃 یعنی کم ترفعال یاکم میل گرفته شده است زیرا این مرکبات‬
‫کم تر در تعامالت کیمیاوی اشتراک می کنند اگر در تمام مرکبات این سلسله دیده شود یک مرکب از‬
‫مرکب ما قبل خود با داشتن یک گروپ میتلین ( ‪ ) −𝐶𝐻2 −‬فرق میکند‪ .‬این سلسله را بنام سلسله‬
‫همولوگ هایدروکاربن ها یاد می نمایند‪.‬‬
‫نام بعضی ازمرکبات این سلسله در جدول ذیل ذکر شده است‪.‬‬

‫حالت مرکب‬ ‫فورمول مالیکولی‬ ‫نام سیستماتیک‬

‫گاز‬ ‫‪𝐶𝐻4‬‬ ‫میتان‬
‫گاز‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫ایتان‬
‫گاز‬ ‫‪𝐶𝐻3 −𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پروپان‬
‫گاز‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫بیوتان‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )3 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پنتان‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )4 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫هگزان‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )5 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫هپتان‬

‫‪229‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )6 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫اوکتان‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )7 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫نونان‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )8 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫دیکان‬
‫مایع‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )9 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫اندیکان‬
‫جامد‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )18 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫ایکوزان‬
‫جامد‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )48 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پنتا کونتان‬
‫جامد‬ ‫‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )98 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫هکتان‬
‫رادیکال یا بقیه عضوی‬
‫رادیکال به مجموعه ذراتی گفته می شود که دارای الکترون طاقه می باشند‪.‬‬
‫هرگاه ازیک مرکب عضوی یک هایدروجن آن برطرف گردد بقیه عضوی یا رادیکال آن بوجود می‬
‫آید بقیه های عضوی را بنام رادیکال ها ( الکایل ها) یاد می کنند که دارای فورمول ‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬بوده‬
‫وتوسط حرف ‪ R‬نشان داده میشود‪ .‬بعضی از رادیکال ها مربوط به گروپ الکان ها قرار ذیل اند‪.‬‬

‫𝐻‪−‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻4‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 −‬‬
‫𝐻‪−‬‬
‫→ ‪𝐶2 𝐻6‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5 −‬‬
‫𝐻‪−‬‬
‫→ ‪𝐶3 𝐻8‬‬ ‫‪𝐶3 𝐻7 −‬‬
‫𝐻‪−‬‬
‫→ ‪𝐶4 𝐻10‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻9 −‬‬

‫نام بعضی از رادیکال های این سلسله عبارت از‪:‬‬

‫فورمول( 𝟏‪) 𝑹 − ( ) 𝑪𝒏 𝑯𝟐𝒏+‬‬ ‫نام الکایل‬
‫‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫میتایل‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫ایتایل‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫نارمل پروپایل‬
‫‪−𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوپروپایل‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫نارمل بیوتان‬
‫‪−𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫بیوتایل دومی‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝒆𝒍𝒚𝒕𝒖𝒃 ـ 𝒄𝒆𝑺‬

‫‪230‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوبیوتایل‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪− 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫بیوتایل سومی‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝒆𝒍𝒚𝒕𝒖𝒃 ـ 𝒕𝒓𝒆𝑻‬

‫ایزومیرها 𝒔𝒓𝒆𝒎𝒐𝒔𝑰‬
‫هرگاه یک ویا دو مرکب دارای فورمول جمعی یکسان اما فورمول ساختمانی مختلف باشند ایزومیر‬
‫نامیده می شوند ایزومیرها در خواص کیمیاوی خود با هم غیر مشابه واز نگاه خواص فزیکی نیزازهم‬
‫𝑟𝑔‬
‫فرق دارند‪ ،‬به طور مثال نقطه غلیان نارمل بیوتان ℃‪ −0.5‬وکثافت آن ‪ 0.106 ⁄ 3‬بوده و‬
‫𝑚𝑐‬
‫𝑟𝑔‬
‫درحالیکه نقطه غلیان ایزوبیوتان ℃‪ −11.6‬و کثافت آن ‪ 0.549 ⁄ 3‬می باشد‪ .‬با ازدیاد اتوم‬
‫𝑚𝑐‬
‫های کاربن درمرکبات عضوی ایزومیری شان افزایش میابد‪.‬‬
‫جدول تعداد ایزومیر های تعضی ازمرکبات این سلسله ‪:‬‬

‫تعداد ایزومیر‬ ‫فورمول مالیکولی‬ ‫تعداد اتوم کاربن ها‬

‫ندارد‬ ‫‪𝐶𝐻4‬‬ ‫𝟏=𝒏‬
‫ندارد‬ ‫‪𝐶2 𝐻6‬‬ ‫𝟐=𝒏‬
‫ندارد‬ ‫‪𝐶3 𝐻8‬‬ ‫𝟑=𝒏‬
‫‪2‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻10‬‬ ‫𝟒=𝒏‬
‫‪3‬‬ ‫‪𝐶5 𝐻12‬‬ ‫𝟓=𝒏‬
‫‪0‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻14‬‬ ‫𝟔=𝒏‬
‫‪5‬‬ ‫‪𝐶7 𝐻16‬‬ ‫𝟕=𝒏‬
‫‪18‬‬ ‫‪𝐶8 𝐻18‬‬ ‫𝟖=𝒏‬
‫‪33‬‬ ‫‪𝐶9 𝐻20‬‬ ‫𝟗=𝒏‬
‫‪70‬‬ ‫‪𝐶10 𝐻22‬‬ ‫𝟎𝟏 = 𝒏‬
‫تقریبا ً ‪366555‬‬ ‫‪𝐶20 𝐻42‬‬ ‫𝟎𝟐 = 𝒏‬
‫درحدود ‪6 ∙ 1013‬‬ ‫‪𝐶40 𝐻82‬‬ ‫𝟎𝟒 = 𝒏‬

‫‪231‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫نام گذاری هایدروکاربن های پارافینی ( الکان ها)‬
‫نام گذاری هایدروکاربن های پارافینی بدو شیوه صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬طریقه معمولی یا انشقاقی‪.‬‬
‫‪ -2‬طریقه بین المللی آیوپاک ( 𝑪𝑨𝑷𝑼𝑰 )‬
‫) 𝑦𝑒𝑡𝑠𝑖𝑚𝑒‪) 𝐼𝑛𝑡𝑒𝑟𝑛𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛𝑎𝑙 𝑈𝑛𝑖𝑜𝑛 𝑜𝑓 𝑃𝑢𝑟𝑒 𝑎𝑛𝑑 𝐴𝑝𝑝𝑙𝑖𝑒𝑑 𝐶ℎ‬‬

‫‪ -1‬طریقه معمولی یا انشقاقی‪.‬‬

‫به جز از چهار عنصر اول این خانواده نام دیگر اعضای آن با یک پیشوند یونانی و یا التینی‬
‫که نمایانگر تعداد کاربن های موجود در آن الکان است‪ ،‬مشتق می شود‪.‬‬
‫مثال‪ :‬پنتان برای ‪ 0‬کاربن ‪ ،‬هگزان برای ‪ 6‬کاربن و نونان برای ‪ 5‬کاربن استفاده میشود‪.‬یاد‬
‫آورباید شد که برای الکان های رنجیری که به شکل راست اند پیشوند نارمل یا حرف ( ‪) n‬‬
‫قبل ازنام هایدروکاربن ذکر میشود‪.‬‬
‫مثال‪ :‬نارمل پروپان یا ‪ -n‬پروپان ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫نارمل پنتان یا ‪ -n‬پنتان ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫برای هایدروکاربن های ایزو یا منشعب در این طریقه طوری استفاده میشود که بااستفاده ازکلمه‬
‫–ایزو‪ -‬درمقابل نام هایدروکاربن می توان هایدروکاربن ها را نام گذاریر کرد‪.‬‬

‫ایزو زمانی استفاده میشود که باالی کاربن مجاور یک میتایل وصل باشد‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوپنتان‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوبیوتان‬
‫هرگاه دوبقیه به عین کاربن در دو طرف وصل باشد ‪ ،‬کلمه نیو در آن استفاده میشود مثالً‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫نیوپنتان‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪232‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫هم چنین یک روش دیگربنام نامگذاری روش اشتقاقی بوده که در آن عنصر کاربن مرکزی‬
‫منحیث کاربن میتان در نظر گرفته شده ودیگر کاربن ها با نام رادیکالی ذکر گردیده ودر آخر‬
‫نام میتان ذکر می شود‪.‬‬
‫به طورمثال‪:‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑒𝑛𝑎‪𝑇𝑒𝑡𝑟𝑎𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫𝑒𝑛𝑎‪𝐸𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑡𝑟𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑒𝑛𝑎‪𝐷𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑒𝑛𝑎‪𝐷𝑖𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫𝑪𝑨𝑷𝑼𝑰‬
‫دراواخر قرن نزدهم اکثریت مرکبات عضوی شناسایی گردید که تنوع مرکبات عضوی ایجاب یک نام‬
‫گذاری بین المللی را می نمود این امر علما کیمیا را وادار ساخت تا کمیسیون را جهت نام گذاری‬
‫مرکبات عضوی دایر نمایند‪ ،‬بعد از ختم جنگ جهانی دوم طریقه بین المللی نام گذاری موارد عضوی‬
‫از طرف این کمیسیون پیشنهاد گردید که مورد تأیید همه دانشمندان قرار گرفت درنتیجه درسال ‪1575‬‬
‫مجلس کیمیا دانان تحت نام انجمن بین المللی کیمیای نظری وتطبیقی ایجاد شد‪.‬‬
‫امروز نام گذاری تمام مرکبات عضوی به اساس طریقه 𝐶𝐴𝑃𝑈𝐼 استوارو مورد قبول است‪.‬‬
‫‪ -2‬طریقه علمی (𝑪𝑨𝑷𝑼𝑰 )‬
‫نام گذاری معمولی برای هایدروکاربن های مغلق قابل قبول نبوده بنا ًء درسال ‪ 1852‬مجلس کیمیا دانان‬
‫( کمیسیون کیمیای نظری وتطبیقی) طورذیل فیصله نمودند‪.‬‬
‫‪ ‬هایدروکاربن های که به شکل نارمل اند نام گذاری ایشان طبق طریقه معمولی صورت می گیرد‪.‬‬
‫مانند نارمل پنتان و نارمل بیوتان‪.‬‬
‫‪ ‬هایدروکاربن های پارافینی که درآن ها تعداد اتوم های کاربن بیشتر و زنجیر هایدروکاربن هم به‬
‫شکل منشعب که دارای رادیکال های خورد و بزرگ باشد در این صورت نام گذاری ایشان‬
‫مطابق سیستم 𝐶𝐴𝑃𝑈𝐼 طورذیل صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ .1‬طویل ترین زنجیر هایدروکاربن را باید دریافت نمود‪.‬‬
‫‪233‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .2‬بعد از دریافت طویل ترین زنجیر کاربن ها شماره گذاری شود‪ ،‬وشماره گذاری ازطرف باید‬
‫شروع شود که به آن کاربن رادیکال های عضوی بیشتر نزدیک باشد‪.‬‬
‫‪ .3‬در قسمت خواندن رادیکال ها تقدم حروف الفبای نام انگلیسی در نظرگرفته میشود‪ .‬باید یاد‬
‫آور شدکه قبل از خواندن رادیکال شماره کاربن را که به آن کاربن رادیکال نصب است و به‬
‫تعقیب آن تعداد رادیکال و بعدا ً نام خود رادیکال ذکر میشود‪.‬‬
‫‪5،6‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 4 − 𝐶 3 𝐻2 − 𝐶 2 𝐻 − 𝐶 1 𝐻3‬‬

‫‪𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪ – 4 ،2‬دای میتایل ‪ -4-‬ایتایل هگزان‬

‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝐶‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪𝐶 5 𝐻3 − 𝐶 4 𝐻2 − 𝐶 3 − 𝐶 2 𝐻 − 𝐶 1 𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪ – 2‬کلورو ‪ 3-‬میتایل ‪ -3-‬ایزوپروپایل پنتان‬
‫باید یاد آورشد که هرگاه به عوض یک اتوم هایدروجن گروپ الکان ها ‪ ،‬هلوجن‬
‫ها نصب گردند نام گذاری آن طوری ذیل صورت میگیرد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶2 𝐻5‬‬

‫𝑙𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪ – 3‬کلورو‪ -4، 3 ،2-‬ترای میتایل ‪-0-‬ایتایل ‪ ،‬اوکتان‬

‫‪234‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫مثال ها‬
‫‪ -1‬نام علمی مرکب ذیل را دریابید؟‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶 1 𝐻3 − 𝐶 2 𝐻2 − 𝐶 3 − 𝐶 4 𝐻2 − 𝐶 5 𝐻2 − 𝐶 6 𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ب) ‪– 3،3‬دای میتایل هگزان‬ ‫الف ) ‪ -4 ،4‬دای میتایل‪ 0‬هگزان‬
‫د) ‪ -3،3‬ترای میتایل هگزان‬ ‫ج) ‪ -3،4‬ترای میتایل هگزان‬

‫حل‪:‬اوالً باید کاربن ها راشماره گذاری نماییم شماره گذاری را ازکاربن شروع می کنیم که به‬
‫آن رادیکال ها نزدیک باشد‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶 1 𝐻3 − 𝐶 2 𝐻2 − 𝐶 3 − 𝐶 4 𝐻2 − 𝐶 5 𝐻2 − 𝐶 6 𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫درکاربن سوم دوبقیه یا رادیکال داریم که باید موجودیت ایشان را ذکر نماییم پس هایدروکاربن‬
‫را چنین نام گذاری می نماییم ‪.‬‬
‫‪ 3.3‬دای میتایل هگزان جواب ب درست است‪.‬‬

‫‪ .2‬نام علمی هایدروکاربن ذیل را ازشکل زیر دریافت کنید؟‬

‫𝑟𝐵‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪235‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) ‪-3‬برومو‪-4-‬میتایل هگزان‬ ‫الف ) ‪ -3‬میتایل ‪-4-‬بروموتیتان‬
‫د) برومو‪ -‬میتایل هگزان‬ ‫ج) ‪ -2‬برومو‪ -3-‬میتایل پنتان‬

‫حل‪:‬‬
‫برای نام گذاری این هایدروجن عین طریقه قبلی را بکار میربریم تنها دراین هایدروکاربن هم‬
‫بقیه ‪ n‬هلوجن نصب است قابل یاد آوریست که اگر در هایدروکاربن هلوجن نصب باشد باید‬
‫ذکر هلوجن اولتر صورت گیردف باتوجه به این موضوع هایدروکاربن ذیل را نام گذاری می‬
‫نماییم ‪.‬‬
‫𝑟𝐵‬

‫‪𝐶 5 𝐻3 − 𝐶 4 𝐻2 − 𝐶 3 𝐻 − 𝐶 2 𝐻 − 𝐶 1 𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -2‬برومو ‪ -3-‬میتایل پنتان‬

‫طبقه بندی اتوم های کاربن و هایدروجن‬

‫اتوم های کاربن را به کاربن های اولی ‪ ،‬دومی ‪ ،‬سومی وچهارمی طبقه بندی نموده اند‪:‬‬

‫‪ -1‬کاربن اولی( 𝒏𝒐𝒃𝒓𝒂𝒄 𝒚𝒓𝒂𝒎𝒊𝒓𝑷 )‬

‫کاربن است که ازیک طرف به رادیکال دیگروازسه طرف هایدروجن رابطه دارد‪.‬‬
‫𝐻‬

‫𝑅‪𝐻−𝐶−‬‬

‫𝐻‬
‫‪ -2‬کاربن دومی ‪) 𝑺𝒆𝒄𝒐𝒏𝒅𝒂𝒓𝒚 𝒄𝒂𝒓𝒃𝒐𝒏 ( :‬‬
‫کاربن است که از دو طرف با رادیکال واز دوطرف با هایدروجن رابطه دارد‪.‬‬

‫𝑅‬

‫𝐻‪𝐻−𝐶−‬‬

‫‪236‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑅‬
‫‪ -3‬کاربن سومی( 𝒏𝒐𝒃𝒓𝒂𝒄 𝒅𝒓𝒂𝒊𝒕𝒓𝒆𝒕 )‪:‬‬
‫کاربن است که از سه طرف با رادیکال وازیک طرف با هایدروجن رابطه دارد‪.‬‬
‫𝐻‬

‫𝑅‪𝑅−𝐶−‬‬

‫𝑅‬

‫‪ -4‬کاربن چهارمی ( 𝒏𝒐𝒃𝒓𝒂𝒄 𝒚𝒓𝒆𝒕𝒓𝒂𝒖𝑸 )‪:‬‬

‫کاربن است که با هایدروجن هیچ رابطه نداشته وازچهار طرف با رادیکال رابطه دارد‬
‫𝑅‬

‫𝑅‪𝑅−𝐶−‬‬

‫𝑅‬
‫مثال‪ :‬درفورمول زیر کاربن اولی ‪ ،‬کاربن دومی‪ ،‬کاربن سومی ‪ ،‬و کاربن چهارمی را مشخص‬
‫سازید‪.‬‬

‫‪𝐶 6 𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 4 − 𝐶 3 𝐻2 − 𝐶 2 𝐻 − 𝐶 1 𝐻3‬‬

‫‪𝐶 7 𝐻3‬‬ ‫‪𝐶 8 𝐻3‬‬

‫حل ‪ :‬کاربنهای ‪ 1.0.6.7.8‬کاربن اولی هستند‪ .‬کاربن ‪ 3‬کاربن دومی دومی است‪ .‬کاربن ‪ 2‬کاربن‬
‫سومی وکاربن ‪ 4‬کاربن چهارمی است‪.‬‬

‫‪237‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫طریقه استحصال هایدروکاربن های پارافینی‬
‫‪ .1‬ازهایدروجنیشن هایدروکاربن های غیر مشبوع در موجودیت کتلست 𝑖𝑁 و 𝑡𝑃 در حرارت‬
‫های بلند می توان به دست آورد‪.‬‬
‫𝑡𝑃 ‪𝑁𝑖 ،‬‬
‫→ ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬
‫𝑡𝑃 ‪𝑁𝑖 ،‬‬
‫→ ‪𝐶2 𝐻4 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻6‬‬
‫𝑡𝑃 ‪𝑁𝑖 ،‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪ .2‬طریقه ورتس‪:‬‬
‫این عالم بیان می دارد که هرگاه الکایل هالید ها با عنصر سودیم تعامل نماید الکان ونمک غیر‬
‫عضوی حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑋𝑎𝑁‪2𝑅 − 𝑋 + 2𝑁𝑎 → 𝑅 − 𝑅 + 2‬‬
‫𝑙𝐶𝑎𝑁‪2𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑙 + 2𝑁𝑎 → 𝐶2 𝐻5 − 𝐶2 𝐻5 + 2‬‬
‫‪𝐶4 𝐻10‬‬
‫‪ .3‬طریقه گرینارد ‪:‬‬
‫اگر یک هایدروجن الکان با یک اتوم هلوجن تعویض گردد مرکب حاصله را الکایل هالید می‬
‫نامند‪.‬‬
‫𝑋𝑔𝑀 ‪𝑅 − 𝑋 + 𝑀𝑔 → 𝑅 −‬‬
‫𝑋𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝑅 − 𝑀𝑔𝑋 + 𝐻 − 𝑂𝐻 → 𝑅 − 𝐻 +‬‬
‫𝑙𝐶𝑔𝑀 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑙 + 𝑀𝑔 → 𝐶2 𝐻5 −‬‬
‫𝑙𝐶𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑀𝑔𝐶𝑙 + 𝐻 − 𝑂𝐻 → 𝐶2 𝐻5 − 𝐻 +‬‬
‫‪𝐶2 𝐻6‬‬
‫‪ .4‬تعامل نمودن الکایل هالید ها با جست نیز می توان الکان ها را بدست آورد‪.‬‬
‫𝑛𝑍‬
‫→ ‪2𝑅 − 𝑋 + 𝐻2‬‬ ‫‪2𝑅 − 𝐻 + 𝑍𝑛𝑋2‬‬
‫𝑛𝑍‬
‫→ ‪2𝐶𝐻3 − 𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5 + 𝑍𝑛𝐶𝑙2‬‬

‫‪ .0‬ازحرارت دادن نمک فلزی کاربوکسلیک اسید ها با سوداالیم ( مخلوط سودیم هایدروکساید و‬
‫چونه آب نرسیده ) می توان الکان ها رابدست آورد‪:‬‬

‫𝑂𝑎𝐶 ∆‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 +‬‬ ‫‪𝑅 − 𝐻 + 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬
‫‪238‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂𝑎𝐶 ∆‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 +‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝐻 + 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬

‫خواص فزیکی هایدروکاربن های مشبوع الیفاتیکی‬

‫هایدروکاربن های الیفاتیکی ‪𝐶4‬ـ ‪ 𝐶1‬به حالت گاز‪𝐶16 ،‬ـ ‪ 𝐶5‬به حالت مایع وباالتر ‪ 𝐶16‬از به حالت‬
‫جامد قرار دارند‪ .‬هایدرو کاربن های الیفاتیکی یا پارافین ها تقریبا ً درآب غیر منحل بوده ولی درمحلل‬
‫های عضوی به خوبی ح ل میگردند‪ .‬کثافت شان کمتر ازیک بوده و به هر اندازه که درهایدروکاربن‬
‫تعداد اتوم های کاربن شان زیاد شود درجه حرارت غلیان شان بلند میرود ‪ ،‬باید گفت که درجه حرارت‬
‫غلیان هایدرکاربن های الیفاتیکی نارمل نسبت به ایزو بلند تر است‪ ،‬چون در الکان های منشعب قوای‬
‫واندروالس کم تر وقوه جذب میان ذرات کم تر بوده ازاین سبب با حرارت کم غلیان می کند‪ .‬درمثال زیر‬
‫نقطه غلیان نارمل پنتان بزرگتر از ایزوپنتان و از ایزپنتان بزرگتر از نیوپنتان است‪.‬‬
‫لزوجیت الکان های مایع با تعداد کاربنهای آن رابطه مستقیم دارد‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫نارمل پنتان‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوپنتان‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫نیوپنتان‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫نقطه غلیان نارمل پنتان > ایزوپنتان > نیوپنتان‬
‫خواص کیمیاوی الکان ها‬
‫‪ .1‬هلوجنیشن الکان ها‪:‬‬
‫الکان ها با گروپ هلوجن تعامل نموده هالیدها را می سازد‪.‬آیودین قادربه تعویض مستقیم‬
‫هایدروجن الکان ها نمی باشد نورآفتاب منحیث منبع انرژی استفاده میگردد‪.‬‬
‫𝑟𝐵𝐻 ‪𝐶2 𝐻6 + 𝐵𝑟2 → 𝐶2 𝐻5 𝐵𝑟 +‬‬

‫‪239‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .2‬اکسیدیشن الکان ها‬
‫هایدروکاربن های الیفاتیکی با اکسیجن احتراق نموده ‪ 𝐻2 𝑂،𝐶𝑂2‬و انرژی را آزاد می‬
‫نمایند ‪ ،‬از احتراق یک کیلوگرام میتان ‪ 07555‬کیلوژول انرژی حاصل میشود‪.‬‬
‫‪3𝑛 + 1‬‬
‫( ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2 +‬‬ ‫𝑂 ‪) 𝑂2 → 𝑛𝐶𝑂2 + (𝑛 + 1)𝐻2‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐶𝐻4 + 2𝑂2 → 𝐶𝑂2 + 𝐻2 𝑂 + 891𝐾𝑗𝑜𝑢𝑙/‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3 + 5𝑂2 → 3𝐶𝑂2 + 4𝐻2‬‬
‫گازطبیعی مخلوط هایدروکاربن ها بوده ‪ %58‬آنرا میتان تشکیل می دهد‪.‬‬
‫‪ .3‬هایدروکاربنهای الیفاتیکی تحت فشاربلند در موجودیت کتلست ها دیهایدروجنیشن شده‬
‫هایدروکاربن های غیر مشبوع تشکیل میشود‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 𝐶𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬

‫‪ .4‬تعامل کریکینگ ( شکستاندن )( پایرولیز)‬

‫هرگاه الکان ها تا ℃‪ 400℃ − 600‬حرارت داده شود دراین صورت قطع متجانس‬
‫رابطه کاربن – کاربن بوجود میآید هایدروکاربن های الیفاتیکی تحت عملیات انشقاق یا‬
‫کریکینگ قرار گرفته ودر نتیجه الکان ها والکین ها تولید میشود‪.‬‬
‫∆‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻3 + 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬

‫دراین قسمت به طور فشرده دونماینده اول خاندان الکان ها را مطالعه می کنیم‪.‬‬

‫میتان (𝒆𝒏𝒂𝒉𝒕𝒆𝑴)( 𝟒𝑯𝑪 )‬

‫𝐻‬

‫𝐻‪𝐻−𝐶−‬‬

‫𝐻‬
‫𝟒𝑯𝑪 𝑀‬ ‫‪16‬‬
‫=𝑑‬ ‫=‬ ‫میتان گازبی رنگ بی بو بوده از هوا سبکتر می باشد سبکی آن نسبت به هوا‬
‫‪29‬‬ ‫‪29‬‬

‫است درآب قابلیت حل شدن را نداشته با شعله کمرنگ کبود می سوزد‪ .‬دارای نقطه غلیان ‪-162‬‬

‫ساااانتی گرید ونقطه ذوبان آن ‪ -183‬ساااانتی گرید می باشاااد‪ .‬گازمیتان را به نام گاز خندق نیز یاد‬
‫مینمایند‪ .‬زیرا گاز مذکوردرعدم موجودیت هوا از اثرگندیدن وپوسیدن بقایای نباتات در خندق ها‬
‫تشاااکیل می شاااود ‪ .‬وبروی آب آزاد می گردد‪ .‬رابطه مالیکول میتان غیر قطبی بوده وقوه جاذبه‬
‫‪240‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫میان مالیکول های میتان قوه واندروالس ولندن اساااات‪ .‬این قوه ها نساااابت کوچک بودن مالیکول‬
‫میتان بسیارضعیف بوده ازاین سبب نقطه غلیان وذوبان آن بسیار پایین است‪.‬‬

‫عالوتا ً گازمیتان را میتوان ازاثرتجزیه ذغال ساااااانگ نیزبدساااااات آورد‪ ،‬طوریکه درمعادن ذغال‬
‫سنگ یافت شده بنام گاز معادن نیز یاد شده ودر منابع طبیعی گاز ‪ 58‬فیصد میتان موجود است‪،‬‬
‫اما در مرکبات هومولوگ آن یعنی ایتان ‪ ،%25 - %4‬پروپان ‪ ، %22 - %0‬بیوتان ‪-%35‬‬
‫‪ %85‬اساات هم چنان طوریکه قبالً یاد آورشااد قساامت گازطبیعی را میتان تشااکیل می دهد‪ ،‬یکی‬
‫از طریقه های استحصال میتان در البراتوار تعامل سودیم اسیتات با سودیم هایدروکساید است‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝐶𝐻4 + 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬

‫درحال حاضاااار گازمیتان به پیمانه وساااایع به ماده خام برای اسااااتحصااااال یک عده مواد کیمیاوی‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫بطور مثال پیرولیز میتان را درحرارت های (‪ )1455 – 1055‬به منظور اساااااتحصاااااال ایتلین‬
‫انجام می دهند‪.‬‬

‫‪2𝐶𝐻4 → 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 +𝐻2‬‬

‫به طور اوسااااااط ازیک مترمکعب گاز طبیعی ‪ 46555‬کیلوژول حرارت تولید میشااااااود که برای‬
‫ذوب ‪ 35‬کیلوگرام چدن کافی است‪.‬‬

‫خواص کیمیاوی میتان‬

‫‪ .1‬هلوجنشن‪ :‬میتان نسبت داشتن فعالیت کیمیاوی تعامالت تعویضی را انجام می دهند‪ ،‬میتان با‬
‫هلوجن ها درموجودیت نوز ضعیف به آهستگی و درموجودیت نورآفتاب شدت تعامل می‬
‫نمایند که درنتیجه هایدروجن میتان با هلوجن ها تعویض شده ومشتقات هلوجن یا میتایل هالید‬
‫ها را تشکیل می دهند‪.‬‬
‫) 𝑒𝑑𝑖𝑟𝑜𝑙‪𝐶𝐻4 + 𝐶𝑙2 → 𝐶𝐻3 𝐶𝑙 + 𝐻𝐶𝑙 ( 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑐ℎ‬‬
‫) 𝑒𝑑𝑖𝑟𝑜‪𝐶𝐻3 𝐶𝑙 + 𝐶𝑙2 → 𝐶𝐻2 𝐶𝑙2 + 𝐻𝐶𝑙 ( 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑒𝑙𝑒𝑛𝑒 𝑑𝑖𝑐ℎ‬‬
‫)𝑚𝑟𝑜𝑓𝑜𝑟𝑜𝑙‪𝐶𝐻2 𝐶𝑙2 + 𝐶𝑙2 → 𝐶𝐻𝐶𝑙3 + 𝐻𝐶𝑙 (𝑐ℎ‬‬
‫)𝑒𝑑𝑖𝑟𝑜𝑙‪𝐶𝐻𝐶𝑙3 + 𝐶𝑙2 → 𝐶 𝐶𝑙4 + 𝐻𝐶𝑙(𝑐𝑎𝑟𝑏𝑜 𝑡𝑒𝑡𝑟𝑎𝑐ℎ‬‬

‫‪ .2‬برای استحصال دوده ( ‪ ) soot‬ازطریقه پایرولیز میتان‪:‬‬

‫℃‪1000‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻4‬‬ ‫‪𝐶 + 2𝐻2‬‬

‫‪241‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫دود بحیث ماده اضافی درمواد خام رابر به کار می رود و هم ازآن در دباغی بحیث رنگ‬
‫استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ .3‬برای استحصال اسیتلین از میتان استفاده می کنند‪.‬‬

‫℃‪1500‬‬
‫→ ‪2𝐶𝐻4‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻2 + 2𝐻2‬‬
‫‪ .4‬میتان با بخارات آب تعامل نموده گازکاربن مونواکساید و هایدروجن حاصل میشود‪.‬‬

‫℃‪800‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝐻4 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝑂 + 3𝐻2‬‬
‫‪ .0‬از پایرولیز میتان وامونیا در موجودیت اکسیجن‪ ،‬سیانیک اسید و هایدروجن حاصل میشود‪.‬‬

‫℃‪1000‬‬
‫→ ‪2𝐶𝐻4 + 2𝑁𝐻3‬‬ ‫𝑂 ‪2𝐻𝐶𝑁 + 6𝐻2‬‬
‫‪ .6‬ازاکسیدیشن الکان ها درشرایط مناسب می توان الکول ها ‪ ،‬الدیهاید ها ‪ ،‬و تیزاب ها را‬
‫بدست آورد‪.‬‬
‫اگرمیتان توسط اکسیجن هوا درموجودیت کتلست اکسیدیشن گردد میتانول‪ ،‬فارم الدیهاید‬
‫وفارمیک اسید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫→ ‪2𝐶𝐻4 + 𝑂2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪2𝐶𝐻3 −‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫→ ‪𝐶𝐻4 + 𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 =𝑂 − 𝐻 + 𝐻2‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫→ ‪2𝐶𝐻4 + 3𝑂2‬‬ ‫𝑂 ‪2𝐻 − 𝐶 =𝑂 − 𝑂𝐻 + 2𝐻2‬‬
‫الکایل هالید‬
‫مشتقات هایدروجنی هایدروکاربنها بوده و ازتعویض یک یا چندین اتومهای هایدروجن هایدروکاربنها‬
‫حاصل شده اند تاحال مرکبات هلوجنی فلورین ‪ ،‬کلورین‪ ،‬برومین و آیودین شناخته شده اند‪ .‬هالید ها می‬
‫توانند ‪ ،‬مونو هالید یا پولی هالید باشند‪ .‬مرکبات هلوجندا درطبیعت وافربوده و درصنعت امروزی‬
‫استعمال زیاد دارند‪ .‬درمواد طبیعی یافت شده که به هزارها مرکبات عضوی هلوجندار درالجی ها‬
‫ودیگراجسام حیه بحری موجو د اند‪.‬ترای کلوروایتلین درصنایع الکترونیکی استعمال زیاد دارد‪ .‬هلوتان‬
‫ماده بیهوشی بوده است که فورمول آن قرار ذیل است‪:‬‬
‫𝑙𝐶𝑟𝐵𝐻𝐶 ‪𝐶𝐹3 −‬‬
‫نام گذاری الکایل هالید‬
‫چون فورمول الکایل هالید 𝑋 ‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬بوده بنابرآن درنامگذاری اشتقاقی اوالً نام رادیکال‬
‫الکایل ذکرشده بعدا ٌ نام هلوجن ها با پسوند ‪ ide‬گرفته میشود‪ .‬مثالً‬
‫𝑟𝐵 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫االیل بروماید( پروپینیل بروماید)‬

‫‪242‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ایزوبیوتایل کلوراید ( میتایل پروپایل کلوراید)‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑙𝐶‬
‫ایتلین بروموهایدرین‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝑟𝐵‬
‫ایتلین بروماید ( ‪ 1،2‬دای برومو ایتان )‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬

‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬
‫‪Cl‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 𝑡‪𝑙𝑖𝑔ℎ‬‬
‫→ ‪+𝐶𝑙2‬‬ ‫‪CH2‬‬
‫‪Br‬‬

‫سایکلوهگزاکلوراید‬

‫بنزایل بروماید‬
‫نامگذاری ‪ IUPAC‬الکایل هالید ها طوری است که طویلترین زنجیر کاربنی را به حیث زنجیر‬
‫اصلی قبول کرده وشماره گذاری از کاربنی شروع میشود که هلوجن ها به آن نزدیک باشد‪.‬‬
‫درنامگذاری وشماره گذاری ترتیب حروف الفبا انگلیسی را مدنظر می گیریم‪.‬‬
‫مثالً ‪:‬‬
‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪ – 2‬برومو ‪ -0‬میتایل هگزایل ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2‬‬

‫𝑟𝐵‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪ 1‬برومو‪ -2-‬کلورو ‪ -4-‬میتایل پنتایل ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2‬‬

‫‪243‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ – 2،3‬دای کلورو‪ -3-‬میتایل هگزایل‬

‫𝑙𝐶‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬

‫استحصال الکایل هالید‬
‫‪ .1‬از هلوجنشن مستقیم الکان ها می توان الکایل کلوراید و الکایل بروماید را بدست آورد‪.‬‬
‫‪ .2‬الکول را با هایدروجن هالید ها تعامل نموده ودرنتیجه الکایل هالید و آب تشکیل می دهند‪.‬‬
‫در این عملیه گازهایدروجن هالید را ازالکول عبور می دهد‪.‬‬
‫‪𝐻𝑋𝑜𝑟𝑃𝑋3‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑅 −‬‬ ‫𝑋‪𝑅−‬‬
‫)∆‪𝐻𝐵𝑟(𝑁𝑎𝐵𝑟،𝐻2 𝑆𝑂4 ،‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐵𝑟 + 𝐻2‬‬
‫‪𝑃𝐼3‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪2𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪3𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐼 + 𝐻3 𝑃𝑂4‬‬

‫‪ .3‬ازتعامل جمعی هایدروجن هالیدها با الکین ها والکاین ها نیز الکایل هالید ها حاصل میشود‪.‬‬
‫تعامل هایدروجن هالید ها با الکین های زنجیرهای طویل قرار قاعده مارکوف نیکوف‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝑙𝐶𝐻‪+‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐶𝑙 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪ .4‬ازتعامل ایتر با هایدروجن هالید الکایل ها تشکیل می گردد‪.‬‬

‫𝐻𝑂𝑅 ‪𝑅 − 𝑂 − 𝑅 + 𝐻𝑋 → 𝑅 − 𝑋 +‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻3 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 𝐶𝑙 + 𝐶𝐻3‬‬

‫مشتقات هلوجن دارمیتان که نظربه تعامل فوق تشکیل شده اند دارای خواص ذیل اند‪.‬‬

‫خواص فزیکی الکایل هالید ها‬

‫الکایل هالید های که کتلهء مالیکولی شان بزرگتراست؛ نسبت به الکایل هالیدهای که عین تعداد‬
‫کاربن را در بقیه الکایل خود دارند‪ ،‬دارای نقاط بلند تراند؛‬
‫‪244‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫به این اساس نقطه غلیان الکایل هالید ها ازفلورین به طرف آیودین به ترتیب بلند می شود‪.‬‬
‫مقایسه نقطه غلیان ‪𝐶𝐻𝐹3 < 𝐶𝐻𝐶𝑙3 < 𝐶𝐻𝐵𝑟3 < 𝐶𝐻𝐼3‬‬
‫اکثر مشتقات هلوجنی هایدروکاربن های بی رنگ ویا دارای رنگ زرد بوده ودارای بوی‬
‫مخصوص می باشند‪.‬‬
‫مشتقات آیودین ‪ ،‬برومین ‪ ،‬وپولی کلورین الکان ها کثافت بلند تر را نسبت به آب دارا اند‪.‬‬

‫خواص کیمیاوی الکایل هالید ها‬

‫درالکایل ها رابطه میان کاربن وهلوجن قطبی می باشد‪.‬‬
‫‪ .1‬تعامل با امونیا‪:‬‬

‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 𝐶𝑙 + 𝐻𝑁𝐻2 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2 +‬‬

‫‪ .2‬تعامل با نمک های عضوی‬

‫𝑟𝐵𝑎𝑁 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 + 𝐶2 𝐻5 − 𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐶2 𝐻5 +‬‬

‫‪ .3‬دیهایدروجنشن‬
‫)𝑐𝑖𝑙𝑜‪𝐾𝑂𝐻(𝑎𝑙𝑐𝑜ℎ‬‬
‫→‪−𝐶𝐻 = 𝐶𝑋 −‬‬ ‫𝑋𝐻‪−𝐶 = 𝐶 − +‬‬

‫‪ .4‬تعامل ارجاعی‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝑔𝑀‬
‫→ 𝑙𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬ ‫𝑙𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑀𝑔 −‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫الکایل هالید های مهم‬
‫‪ )a‬میتایل کلوراید(𝒍𝑪 𝟑𝑯𝑪 )‬
‫عبارت ازگازیست که بوی خوش ومطبوع داشته در آب غیرمنحل بوده ودرساختن رنگ های‬
‫انیلین ودردستگاه های سرد کننده ازآن استفاده میگردد‪.‬‬
‫‪ (b‬کلوروفارم یا ترای کلورومیتان ( 𝟑𝒍𝑪𝑯𝑪 )‬
‫این مرکب یک مایع بی رنگ بوده ودارای بوی خاص ومزه شیرین است ‪ .‬نقطه غلیان آن ℃‪62‬‬
‫𝑟𝑔‬
‫وکثافت آن 𝑡𝑖𝑙𝑚‪ 1.48 ⁄‬است ‪ .‬این مرکب مایع سنگین است که خاصیت ضد عفونی داشته‬

‫‪245‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ودرطبابت منحیث ماده انستزیک ( بیهوش کننده) استفاده می شد اما چون این مرکب بیهوشی‬
‫دایمی را به وجود می آورد از این ساحه استفاده آن درطبابت محدود گردیده است‪.‬‬
‫کلوفارم هایدرولیزگردد‪ ،‬فارمیک اسد حاصل میشود‪ .‬نام کلوروفارم نیزازفارمیک اسید‬
‫انشقاق شده است ‪ .‬کلوروفارم محلل خوب مرکبات عضوی‪ ،‬صمغ‪ ،‬چربو‪ ،‬ورابر است‪ .‬کلوروفارم‬
‫درهوای آزاد اکسیدی گردیده ویکی ازمحصوالت آن ماده زهری فوسیجین می باشد برای‬
‫جلوگیری ازتشکیل فوسیجین به کلوروفارم یک فیصد الکول عالوه میگردد‪.‬‬
‫درصنعت کلوروفارم را ازتعامل کلسیم هایپوکلوریت با ایتایل الکول حاصل می شود‪.‬‬

‫‪ .c‬کاربن تترا کلوراید یا تترا کلورومیتان ( 𝟒𝒍𝑪𝑪)‬

‫𝑟𝑔‬
‫کاربن تترا کلوراید مایع بی رنگ بوده ودرجه غلیان آن ℃‪ ، 76.5‬و کثافت آن 𝑙𝑚‪1.59 ⁄‬‬
‫است‪ .‬محلل خوب مرکبات عضوی ‪ ،‬صمغ ‪ ،‬چربو و رابر است یک مایع نسبتا ً سنگین بوده‬
‫خواص زهری دارد‪ ،‬کاربن تترا کلوراید قابل حریق نبوده وبه نام پایرین درآله های ضد حریق‬
‫استفاده می شود ‪ ،‬درموقع استعمال این آله ها فوسیجن نیز تولید میگردد‪ .‬کاربن تتراکلوراید را‬
‫در پاک نمودن البسه ودر سنتیز های مختلف بکار می برند‪ .‬تتراکلوراید را از تعامل کاربن دای‬
‫سلفاید و کلورین حاصل می شود‪.‬‬

‫℃‪𝑆𝑏𝐶𝑙2 −70‬‬
‫→ ‪𝐶𝑆2 + 3𝐶𝑙2‬‬ ‫‪𝐶𝐶𝑙4 + 𝑆2 𝐶𝑙2‬‬

‫مسایل‬
‫مرکب الیفاتیک مشبوعی که دارای ‪ 0‬کاربن باشد‪ ،‬دارای چند رابطه سیگما می باشد‪.‬‬ ‫‪.1‬‬
‫د) ‪17‬‬ ‫ج) ‪16‬‬ ‫ب) ‪12‬‬ ‫الف) ‪4‬‬
‫هرگاه ‪ 3‬میتایل ویک ایتایل دریک کارتن نصب باشد‪ ،‬نام مرکب کدام یک از این ها است‪.‬‬ ‫‪.2‬‬
‫ج) نیو پنتان د) الف وب‬ ‫ب) نیوهگزان‬ ‫الف) ‪ 2،2‬دای میتایل بیوتان‬
‫یکی ازمرکبات زیر به طریقه ورتس حاصل نمی شود‪.‬‬ ‫‪.3‬‬
‫د) ‪𝐶4 𝐻10‬‬ ‫ج) ‪𝐶6 𝐻14‬‬ ‫ب) ‪𝐶2 𝐻6‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻4‬‬
‫چند گرام ‪ 𝐴𝑙4 𝐶3‬با آب تعامل نماید تا 𝑡𝑖𝐿‪ 6,72‬گاز ‪ 𝐶𝐻4‬در 𝑃𝑇𝑆 آزاد شود‪.‬‬ ‫‪.4‬‬
‫د) ‪07.6‬‬ ‫ج) ‪43.2‬‬ ‫ب) ‪28.8‬‬ ‫الف) ‪14.4‬‬
‫یکی از مرکبات زیر به شکل مایع می باشد‪.‬‬ ‫‪.0‬‬
‫د) ‪𝐶3 𝐻8‬‬ ‫ج) ‪𝐶18 𝐻38‬‬ ‫ب) ‪𝐶14 𝐻30‬‬ ‫الف) ‪𝐶4 𝐻10‬‬
‫الکان ها دراثر یکی از هایبرید های ذیل حاصل میشود‪.‬‬ ‫‪.6‬‬
‫‪3‬‬
‫د) 𝑑𝑝𝑠‬ ‫ج) 𝑝𝑠‬ ‫ب) ‪𝑠𝑝2‬‬ ‫الف) 𝑝𝑠‬

‫‪ .7‬از احتراق یک کیلو گرام میتان چه مقدار انرژی حاصل میشود‪.‬‬

‫‪246‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) ‪ 0755‬ژول‬ ‫ج) ‪ 07555‬میگا ژول‬ ‫الف) ‪ 07555‬کیلوژول ب) ‪ 07555‬ژول‬
‫‪ .8‬مالیکول میتان چند وجهی می باشد‪.‬‬
‫د) چهار وجهی‬ ‫ج) سه وجهی‬ ‫ب) دو وجهی‬ ‫الف) یک وجهی‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫چند کاربن دومی وجود دارد‪.‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ .5‬درمرکب‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫د) چهار‬ ‫ج) سه‬ ‫ب) دو‬ ‫الف) یک‬
‫‪ . 15‬درمعادله ذیل کدام مرکب الکان ها حاصل میشود‪.‬‬
‫∆‪𝐶𝑎𝑂−‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪𝐶3 𝐻7 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 +‬‬ ‫‪? +𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬
‫د) پنتان‬ ‫ج) بیوتان‬ ‫ب) پروپان‬ ‫الف) ایتان‬
‫‪ . 11‬لزجیت کدام یک از مرکبات ذیل بیشتر است‪.‬‬
‫د) ‪𝐶8 𝐻18‬‬ ‫ج) ‪𝐶14 𝐻30‬‬ ‫ب) ‪𝐶12 𝐻26‬‬ ‫الف) ‪𝐶10 𝐻22‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫→ ‪𝐶𝐻4 + 𝑂2‬‬ ‫‪ . 12‬حاصل تعامل‬
‫‪O‬‬
‫‪ǁ‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫ب) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫الف) 𝐻 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫‪ .13‬دریک الکان زنجیری ‪ 22‬هایدروجن موجود است تعداد کاربن های آنرا دریابید؟‬
‫د) ‪22‬‬ ‫ج) ‪25‬‬ ‫ب) ‪11‬‬ ‫الف) ‪15‬‬
‫‪ . 14‬ازتعامل ایتایل الکول عنصر اکسیجن را دور نمایم کدام الکان حاصل میشود؟‬
‫د) بیوتان‬ ‫ج) پروپان‬ ‫ب) ایتان‬ ‫الف) میتان‬
‫حل مسایل‬
‫‪ .1‬مرکب الیفاتیک مشبوع دارای ‪ 0‬کاربن باشد پنتان ( ‪ (𝐶5 𝐻12‬می باشد پس فورمول مشرح‬
‫آن ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3 :‬هرهایدروجن یک سیگما ومیان کاربن ها‬
‫نیزیک رابطه سیگما وجود دارد‪ 12 .‬سیگما هایدروجن و‪ 4‬سیگما میان کاربن ها موجود‬
‫است‪ .‬مجموعا ً ‪ 16‬سیگما می باشد‪ .‬جز ج درست است‪.‬‬

‫‪.2‬‬

‫‪247‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫باالی یک کاربن سه میتایل و یک ایتایل نصب نمودیم مرکب حاصله ‪ 2،2‬دای میتایل بیوتان‬
‫می باشد‪ .‬جز الف درست است‬
‫‪ .3‬میتان به طریقه ورتس حاصل نمی شود‪ .‬الکان های که کاربن تاقه دارند به طریقه ورتس‬
‫حاصل نمی شود‪ .‬جز الف‬
‫‪𝐴𝑙4 𝐶3 + 12𝐻2 𝑂 → 3𝐶𝐻4 + 4𝐴𝑙 (𝑂𝐻 )3‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪144𝑔𝑟𝐴𝑙4 𝐶3‬‬ ‫‪67.2𝐿𝑖𝐶𝐻4‬‬
‫𝑋‬ ‫‪6.72𝐿𝑖𝐶𝐻4‬‬
‫‪𝑋 = 14.4𝑔𝑟𝐴𝑙4 𝐶3‬‬

‫‪ .0‬الکان ها از کاربن ‪ 0‬تا ‪ 16‬مایع است بنا ًء ‪ 𝐶14 𝐻30‬درست است جز ب‬

‫‪ .6‬الکان ها هایبرید ‪ 𝑠𝑝3‬می باشند‪ .‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ .7‬ازاحتراق یک کیلوگرام میتان ‪ 07555‬کیلوژول انرژی تولید می کند‪ ،‬جز ب‬
‫‪ .8‬مالیکول میتان چهاروجهی شکل دارد جز د درست است‪.‬‬
‫‪ .5‬کاربنی که از دوطرف محدود باشد کاربن دومی می باشد‪ .‬در مرکب مذکور تنها کاربن سومی‬
‫از دوطرف محدود میباشد بنا ًء یک کاربن دومی موجود است‪،‬جز الف‪.‬‬
‫‪ . 15‬در معادله‬
‫‪𝐶3 𝐻7 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 + 𝑁𝑎𝑂 𝐻 → 𝐶3 𝐻8 + 𝑁𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫پروپان جز ب‬
‫‪ . 11‬لزوجیت ‪ 𝐶14 𝐻30‬بیشتراست‪ .‬در هایدروکاربنها با افزایش کاربن لزوجیت بیشتر می‬
‫گردد‪.‬‬
‫‪ . 12‬هرگاه میتان اکسیدیشن شود تحت شرایط مختلف میتواند میتانول ‪ ،‬فارم الدیهاید ویا فارمیک‬
‫اسید حاصل شود‪ ،‬جز د‬
‫‪ .13‬هایدروکاربنی که دارای ‪ 22‬هایدروجن باشد‪،‬نظربه فورمول ‪ 15 ، 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬کاربن دارد‪.‬‬
‫‪ .14‬از ایتایل الکول اکسیجن را دورنمایم ایتان حاصل میشود‪ .‬جز ب درست است‪.‬‬

‫تمرین ‪17‬‬
‫‪ .1‬سلسله هومولوگ الکان ها را نشان دهید‪.‬‬
‫ب) ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫الف) ‪−𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪248‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬ ‫ج) ‪−𝐶 −‬‬
‫‪ .2‬گروپ های وظیفوی عبارت از اتوم ویا گروپی از اتوم های مرتبط شده اند که دریک‬
‫مالیکول شامل بوده و ‪.........‬را مشخص می سازد‪.‬‬
‫ب) ترکیب مالیکولی‬ ‫الف) صنف مرکب‬
‫د) الف وج‬ ‫ج) مشتقات مرکب‬

‫‪ .3‬طول رابطه میان کاربن های الکان را نشان می دهید‪.‬‬

‫ب) 𝑚𝑝‪1‬‬ ‫الف) 𝑚 ‪10−12‬‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) 𝑚 ‪10−15‬‬

‫‪ .4‬دیکان دارای چند ایزومیر است‪.‬‬

‫د)‪80‬‬ ‫ج)‪70‬‬ ‫ب)‪20‬‬ ‫الف) ‪18‬‬
‫‪ .0‬ازاحتراق یک مول میتان چند کیلوژول انرژی حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗𝑘‬
‫ب) 𝑙𝑜𝑚‪891 ⁄‬‬ ‫الف) 𝑙𝑜𝑚‪780 ⁄‬‬
‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗𝑘‬
‫د) 𝑙𝑜𝑚‪580 ⁄‬‬ ‫ج) 𝑙𝑜𝑚‪981 ⁄‬‬

‫‪ .6‬بین مالیکول های میتان کدام نوع قوت وجود دارد‪.‬‬

‫د) الف وب‬ ‫ج)هایدروجنی‬ ‫ب) لندن‬ ‫الف ) واندروالس‬

‫‪ .7‬کثافت مخصوصه یک الکان ‪ 1.02‬است فورمول مالیکولی آن را دریافت کنید‪.‬‬

‫ب) ‪𝐶3 𝐻8‬‬ ‫الف) ‪𝐶2 𝐻6‬‬
‫د) ‪𝐶5 𝐻12‬‬ ‫ج) ‪𝐶4 𝐻10‬‬

‫‪ .8‬کتله مالیکولی یک الکان ‪ 62‬است کثافت مخصوصه آنرا دریابید؟‬

‫د) ‪1.18‬‬ ‫ج) ‪2.23‬‬ ‫ب) ‪1.83‬‬ ‫الف) ‪2.13‬‬

‫‪ .5‬الکان ها دارنده کاربن ‪ 0‬الی ‪ 16‬به کدام حالت یافت میشود‪.‬‬

‫د) پالزما‬ ‫ج) جامد‬ ‫ب) مایع‬ ‫الف) گاز‬

‫‪ . 15‬فعالیت کیمیاوی الکان ها کمتربوده ازاین سبب آن ها را بنام ‪...........‬یاد میکنند‪.‬‬

‫د) نفتین‬ ‫ج) ترپین‬ ‫ب) الوفین‬ ‫الف) پاراپین‬
‫‪ . 11‬درتمام الکان ها چرخش آزادانه به دور محوررابطه 𝐶 ‪ 𝐶 −‬موجود بوده تا زوایای‬
‫روابط آن ها به ‪ ..........‬بالغ می گردد‪.‬‬
‫ب) ‪ 55‬درجه و‪ 35‬دقیقه‬ ‫الف) ‪ 155‬درجه و‪ 20‬دقیقه‬

‫‪249‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) ‪ 60‬درجه‬ ‫ج) ‪ 65‬درجه‬
‫‪ .12‬معرف گرینارد را نشان دهید‪.‬‬
‫ب) 𝑋𝑎𝑁 ‪𝑅 −‬‬ ‫الف) 𝑋𝑔𝑀 ‪𝑅 −‬‬
‫د) 𝐶𝑔𝑀 ‪𝑅 −‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝑅 −‬‬

‫‪ .13‬کاربن تترا کلوراید توسط یکی ازوسایل زیر تجزیه می شود‪.‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ضربه فزیکی‬ ‫ب) نور‬ ‫الف) حرارت‬
‫‪ . 14‬نظربه معادله → 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪ 𝐶2 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 +‬کدام مرکب الکان حاصل می شود‪.‬‬
‫ب) ‪𝐶2 𝐻6‬‬ ‫‪𝐶𝐻4‬‬ ‫الف)‬
‫د) ‪𝐶4 𝐻10‬‬ ‫ج) ‪𝐶3 𝐻8‬‬

‫فصل سوم‬
‫الکین ها یا اولفین ها ( ‪) Alkenes or Olefins‬‬
‫الکین ها عبارت از هایدروکاربن های غیرمشبوع اند‪ .‬که بنام اولفین به معنی تیل سازاست یاد‬
‫میشود که اتوم کاربن دو الکترون خود را با کاربن مجاوربه اشتراک گذاشته وباعث تشکیل‬
‫رابطه دوگانه (𝜎 ‪ ) 𝜋 ،‬درمرکب مذکور می گردد‪ .‬الکین ها از هایبرید ‪ 𝑠𝑝2‬بوجود می آید‪.‬‬
‫طول رابطه میان کاربن الکین در رابطه دوگانه ‪ 5.33‬نانومتر است‪.‬‬
‫فورمول عمومی این مرکبات 𝑛‪ 𝐶𝑛 𝐻2‬بوده طوریکه ( ‪ ) n‬تعداد اتوم کاربن را نشان می دهد‬
‫که از (‪ )2‬قیمت می گیرد‪ .‬اولین هایدروکاربن این سلسله ایتلین است‪ ،‬که فورمول ساختمانی‬
‫(‪ )A‬مشرح ‪ ،)B( ،‬ومالیکول (‪ )C‬آن درذیل نشان داده شده است‪.‬‬

‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫𝐶 = 𝐶 )‪A‬‬ ‫‪B) 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬

‫‪C) 𝐶2 𝐻4‬‬
‫ایتلین به شکل هورمون دراکثرنباتات بطور مشخص دربادنجان رومی موجود است‪ .‬بنابرین‬
‫درزراعت پختن بادنجان رومی ازایتلین استفاده می شود‪.‬‬

‫گروپ الکینیل َ(‪)ALKENYL GROUP‬‬

‫هرگاه هایدروجن الکین ها کاسته شود‪ ،‬رادیکال الکین ها حاصل میشود ‪ ،‬رادیکال الکین ها بنام‬
‫الکینیل یاد میشود‪ .‬فورمول عمومی آنها ‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬می باشد‪.‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 → 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−1 −‬‬
‫الکین‬ ‫الکینیل‬
‫‪250‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 → 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 −‬‬
‫ایتلین‬ ‫ایتینیل (وینایل)‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫پروپینیل( االیل)‬
‫نام گذاری اولفین ها طوریکه درنام گذاری هایدروکاربن های مشبوع یاد آوری شد‪ ،‬در‬
‫اخیرنام هایدروکاربن های مشبوع پسوند ‪ ane‬اضافه میشود‪ .‬در هایدروکاربن های غیر‬
‫مشبوع سلسله الکین ها با حذف نمودن پسوند ( ‪ )ane‬واضافه پسوند (‪ )ene‬هایدروکاربن نام‬
‫گذاری می گردد‪ .‬قابل یاد آوریست که نام گذاری هایدورکاربن های اولفینی به دوطریقه‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬طریقه معمولی‪:‬‬
‫طوریکه در فصل الکان ها یاد آوری شد برای زنجیر های نورمال نام مکمل هایدروکاربن‬
‫گرفته می شود مثال‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫ایتلین‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پروپین‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫بیوتین (‪)1‬‬
‫ویا کاربن را که به آن رابطه دوگانه نصب است به حیث هسته مرکزی یا ایتلین فرض کرده‬
‫اوال نام رادیکال مربوط آن ذکر می گردد ودر اخیر عالوه میشود‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫ایتایل ایتلین‬

‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫میتایل ایتلین‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫ایتایل ‪ ،‬دای میتایل ایتلین‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐶=𝐶‬ ‫ایتایل ‪ ،‬ترای میتایل ایتلین‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪251‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪ .2‬نظربه طریقه ‪IUPAC‬‬

‫قواعد ذیل را برای نام گذاری این طریقه باید در نظرداشت‪.‬‬

‫طویل ترین زنجیر هایدرو کاربن را دریافت می نمایم‬ ‫‪.a‬‬
‫شماره گذاری را ازکاربن آغاز مینمایم که به آن کاربن رابطه دو گانه نزدیک باشد‪ .‬اگر‬ ‫‪.b‬‬
‫درهردوطرف زنجیر رابطه دو گانه مساوی قرار بگیرد شماره گذاری را ازکاربنی آغاز می کنیم‬
‫که به آن کاربن رادیکال ها نزدیک باشد‪.‬‬
‫در قسمت خواندن نام هایدروکاربن تقدم حروف الفبا درنظر گرفته میشود‪.‬‬ ‫‪.c‬‬
‫بعد از ذکر مکمل نام هایدروکاربن شماره کاربن را که به آن رابطه دو گانه نصب است ذکر می‬ ‫‪.d‬‬
‫نمایم‪.‬‬
‫مثال ها‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫بیوتین‪1‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫هگزین ‪2‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -4‬میتایل ‪ ،‬پنتین ‪2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -3‬میتایل ‪ ،‬بیوتین ‪2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝐶 ‪𝐵𝑟 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪ -0‬برومو ‪ -3-‬میتایل ‪ ،‬پنتین ‪2‬‬

‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪252‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -0،0‬دای کلورو‪ -2-‬میتایل ‪ ،‬هگزین ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻3 2‬‬

‫𝑙𝐶‬
‫درصورتیکه چندین رابطه دوگانه موجود باشد قبل از ذکر پسوند الکین ها پسوند های … ‪𝑑𝑖 ، 𝑡𝑟𝑖 ،‬‬
‫عالوه می گردد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑒𝑛𝑒𝑖𝑑𝑎𝑥𝑒‪2،4 − ℎ‬‬
‫مثال ها‬
‫‪ -1‬نام علمی اولفین را از شکل ذیل دریافت کنید‪.‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ب) ‪ 3‬میتایل ‪ -3-‬ایتایل پنتین (‪)2‬‬ ‫الف) ‪ 3‬میتایل ‪ -3-‬ایتایل پنتین (‪)1‬‬
‫د) ‪ 3‬ایتایل ‪ -3-‬میتایل بیوتین (‪)1‬‬ ‫ج) ‪ 3‬میتایل ‪ -3-‬پروپان هکزین (‪)3‬‬
‫حل‪ :‬همانند نام گذاری الکان ها شماره گذاری می نمایم اما شماره گذاری را از کاربن آغاز می نمایم‬
‫که رابطه دوگانه به آن نزدیک باشد هنگام تذکر نام بقیه ها اول نام بقیه کوچک به تعقیب آن بقیه‬
‫بزرگ گفته میشود به این اساس‪.‬‬

‫‪𝐶2 𝐻5‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪-3‬میتایل ‪ -3-‬ایتایل پنتین ‪ 1‬جز(الف)درست است‪.‬‬
‫قابل یادآوریست که دراخیر موقعیت رابطه دوگانه باید مشخص گردد‪.‬‬
‫‪ -2‬نام صحیح اولفین ذیل را دریافت کنید؟‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪Cl‬‬

‫‪253‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑙𝐶‬
‫ب) ‪ 0،0‬دای کلورو‪ -2-‬میتایل‪ -‬هگزین (‪)2‬‬ ‫الف) ‪ ،0‬کلورو‪ -2-‬میتایل هگزین (‪)2‬‬
‫د) ‪ 6،6‬ترای کلورو‪ 2‬میتایل بیوتین (‪)2‬‬ ‫ج) ‪ 3‬کلورو‪ -2-‬میتایل پنتین (‪)3‬‬

‫حل‪ :‬نام گذاری این اولفین به طریقه قبلی صورت می گیرد اما یک موضوع راباید در نظربگیریم‬
‫که دراین اولفین هلوجن نصب است ذکر نام آن ها قبل از بقیه ها صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪Cl‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑙𝐶‬
‫‪ -0،0‬دای کلورو‪ -2-‬میتایل‪ -‬هگزین ‪( 2‬ب) درست است ‪.‬‬

‫ایزومیری درهایدروکاربن های سلسله ایتلینی‬

‫این سلسله ایدروکاربن ها دارای سه نوع ایزومیری اند‪.‬‬
‫‪ -1‬نظربه ساختمان هایدروکاربن ها‬
‫دراین نوع ایزومیری موقعیت رابطه دوگانه تغییر نیافته ویا به عباره دیگر تعداد اتوم های کاربن‬
‫وهایدروجن به دو طرف رابطه دوگانه به حالت ثابت باقی مانده وصرف رادیکال ها می تواند که‬
‫تغییر موقعیت نمایند‪ .‬به طورمثال این نوع ایزومیری را می توان در پنتین وهگزین مشاهده کرد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پنتین‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫ایزوپنتین‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫هگزین‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫ایزوهگزین‬

‫‪ -2‬ایزومیری نظربه تغییر موقعیت رابطه دوگانه‬

‫دراین شکل ایزومیری می توان موقعیت را بطه دوگانه را تغییرداد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬

‫‪254‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پنتین ‪2‬‬
‫یا‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پنتین‪1‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫هگزین ‪1-‬‬
‫یا‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫ایزو هگزین‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪ -3‬ایزومیرفضایی ( 𝒓𝒆𝒎𝒐𝒔𝒊 𝒐𝒆𝒓𝒆𝒕𝑺 )‬

‫𝑜𝑒𝑟𝑒𝑡𝑆 کلمه یونانی است که به معنی جامد واجسام سخت بوده ‪ ،‬مربوط مرکباتی است که‬
‫ساختمان مستحکم فضایی را دارا بوده وشکل هندسی آن در فضا تغییر نمیکند‪.‬‬
‫درنام گذاری این نوع مرکبات از اصطالحات 𝑠𝑖𝐶 و 𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇 استفاده میشود‪ .‬اگر هردوگروپ‬
‫میتایل به یک طرف خط مستقیم یعنی دریک مستوی قرار گیرند‪ ،‬این ساختمان بنام 𝑠𝑖𝐶 یاد شده‬
‫و اگر یکی آن در باال و دیگرآن درپایین خط مستقیم یعنی مستقیم قرار گیرند بنام ایزومیری‬
‫𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇 یاد میشود‪ ،‬این نوع نام گذاری قدیمی می باشد‪.‬‬
‫روش جدید برای نام گذاری ایزومیری فضایی با حروف 𝑍 و 𝐸 مشخص میشود‪ ،‬که شکل 𝑠𝑖𝐶‬
‫را به حرف 𝑍 (که 𝑍 مخفف کلمه آلمانی 𝑛𝑒𝑚𝑚𝑎𝑠𝑢𝑍 بوده به معنی با هم است) وشکل‬
‫𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇 را به حرف 𝐸 ( که 𝐸 از کلمه آلمانی 𝑛𝑒𝑔𝑒𝑔𝑒𝑡𝑛𝐸 گرفته شده معنی آن مخالف‬
‫با هم دیگر است ) نام گذاری می نمایند‪.‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫𝐶=𝐶‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑒𝑛𝑒𝑡𝑢𝑏 ‪𝐶𝑖𝑠 − 2 −‬‬

‫𝐻‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐶=𝐶‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻‬
‫𝑒𝑛𝑒𝑡𝑢𝑏 ‪𝑇𝑟𝑎𝑛𝑠 − 2 −‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫𝐶=𝐶‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑒𝑛𝑒𝑡𝑢𝑏 ‪𝐶𝑖𝑠 − 2 −‬‬

‫‪255‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐶=𝐶‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻‬
‫𝑒𝑛𝑒𝑡𝑢𝑏 ‪𝑇𝑟𝑎𝑛𝑠 − 2 −‬‬
‫طریقه استحصال اولفین ها‬
‫الکین ها برخالف پارافین ها( الکان ها) در طبیعت کم یافت میشود‪ .‬الکین های کوچک به مقدار‬
‫کم درمخلوط گاز نفتی یافت شده والکین های بزرگ درنفت یافت میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬هایدروکاربن های اولفینی را به مقدارزیاد ازدیهایدروجنیشن هایدروکاربن های پارافینی طبق‬
‫تعامل ذیل به دست می آورند‪.‬‬
‫‪𝐶𝑟2 𝑂3⁄‬‬
‫℃‪300‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬
‫‪ -2‬طریقه مهم استحصال الکین ها درالبراتوارعبارت ازالیمنیشن (𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑛𝑖𝑚𝑖𝑙𝐸) است‪ .‬می‬
‫توان دراثر دیهایدریشن الکول ها بدست آورد‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬
‫‪ -3‬ازدیهایدروجنیشن الکایل هالید در موجودیت محلول پوتاشیم هایدروکساید طبق تعامل ذیل‬
‫میتوان بدست آورد‪:‬‬
‫𝐻𝑂𝐾‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − CH − CHI − 𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐼𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3 +‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -4‬هایدورکاربنهای اولفینی را میتوان ازهایدروجنیشن اسیتلین طبق تعامل ذیل بدست آورد‪.‬‬
‫‪150−200‬‬
‫→ ‪𝐻𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬
‫‪ -0‬طریقه مهم استحصال اولفین ها پایرولیز پارافین ها تحت درجات حرارت بلند ‪(700 −‬‬
‫℃‪ 400‬میباشد که درنتیجه انشقاق هایدروکاربن های پارافینی صورت گرفته که‬
‫هایدروکاربن اولفینی همراه با هایدروکاربن پارافینی طبق تعامل ذیل بدست می آید‬
‫℃‪800−900‬‬
‫→ ‪C𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬ ‫𝑛‪C𝑛 𝐻2𝑛+2 + C𝑛 𝐻2‬‬
‫℃‪800−900‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐶𝐻4‬‬
‫خواص فزیکی هایدروکاربن های اولیفینی‬
‫ایتلین‪ ،‬پروپلین وبیوتلین گازبوده واز( ‪ ) 𝐶5 𝐻10‬پنتین الی ( ‪ ) 𝐶18 𝐻36‬اوکتا دیکین بحالت مایع وبلند‬
‫ترازآن به حالت جامد بوده بشکل موم می باشد‪ .‬هایدروکاربن های اولیفینی دارای بوی خاص بوده نسبت‬
‫به آب سبکتر می باشند‪ ،‬یعنی کثافت شان کمتر ازآب می باشدو در آب قابلیت حل شدن را ندارند‪ ،‬ولی‬
‫انحاللیت شان نسبت به الکان های ایزولوگ شان بیشتر است‪ .‬اما درمحلل عضوی مثل بنزین ‪ ،‬ایتر‬
‫وغیره قابلیت انحالل را دارند‪ ،‬هایدروکاربن های اولیفینی دارای رابطه دوگانه در وسط زنجیر نسبت‬
‫به عین هایدروکاربن که رابطه دوگانه آن دراخیر زنجیر قرار داشته باشد دارای درجه حرارت بلند ترمی‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪256‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خواص فزیکی بعضی ازهایدروکاربن های سلسله الکین ها در جدول ذیل درج گردیده است‪.‬‬

‫حرارت‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬

‫حرارت ذوبان‬ ‫فورمول ساختمانی‬
‫غلیان‬ ‫مالیکولی‬ ‫هایدروکابن‬
‫℃‪−104‬‬ ‫℃‪−169‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻4‬‬ ‫ایتلین‬
‫℃‪−47.0‬‬ ‫℃‪−185.2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶3 𝐻6‬‬ ‫پروپلین‬
‫℃‪−6.3‬‬ ‫℃‪−130‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻8‬‬ ‫بیوتین ‪1-‬‬

‫℃‪3.5‬‬ ‫)℃‪𝐶𝑖𝑠(−138.9‬‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻8‬‬ ‫بیوتین ‪2-‬‬
‫℃‪0.9‬‬ ‫)℃‪𝑇𝑟𝑎𝑛𝑠(−105.5‬‬

‫خواص کیمیاوی هایدروکاربن های اولیفینی‬

‫خواص الکین ها را رابطه جفته وموقعیت فضایی رابطه سیگما وپای تعیین می کند‪.‬درتعامالت الکین‬
‫ها رابطه پای به شکل هترولیتیکی قطع و تعامالت جمعی صورت می گیرد‪ .‬فرق میان انرژی رابطه‬
‫𝑗𝑘‬
‫پای وسیگما 𝑙𝑜𝑚‪ 270 ⁄‬است‪.‬‬
‫‪ .1‬هایدروجنیشن الکین ها‬
‫اولیفین ها درموجودیت کتلست با هایدروجن تعامل نموده الکانها حاصل میشود‪.‬‬
‫)℃‪𝑁𝑖(500‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 = 𝐶𝐻3‬‬
‫مالیکول ایتلین دریک سطح قرارداشته ‪ ،‬درحالیکه مالیکول ایتان چهارسطحی است‪.‬‬
‫‪ .2‬هلوجنیشن الکین ها‬
‫اولیفین ها با هلوجن ها تعامل نموده هایدروکاربن های پارافینی هلوجن دار را میسازد‪.‬‬

‫𝑟𝐵 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 + 𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬

‫𝑟𝐵‬

‫بی رنگ ساختن آب برومین از جمله تعامالت توصیفی رابطه دوگانه است‪.‬برای این منظوراز‬
‫محلول برومین درکاربن تترا کلوراید یا کلوروفارم استفاده می نمایند‪ ،‬به اساس این تعامل درجه‬
‫مشبوعیت تیل های مایع تعیین می گردد‪.‬‬
‫‪ .3‬اولیفین ها با تیزاب های هلوجن دار تعامل نموده هایدروکاربن های مشبوع هلوجنی حاصل می‬
‫گردد‪ .‬دراین عملیه نظربه قانون مارکینیکوف هایدروجن باالی کاربنی نصب میشود که‬
‫هایدروجن بیشتر داشته باشد وهلوجن باالی کاربنی که هایدروجن کمتر داشته باشد نصب‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪257‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 + 𝐻𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑟𝐵‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 + 𝐻𝐹 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝐹‬
‫‪ .4‬اولیفین ها درموجودیت کتلست یک مالیکول آب را جذب نموده والکول را می سازند‪.‬‬

‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪ .5‬اکسدیشن الکین ها‬
‫ازاکسیدیشن اولیفین ها‪ ،‬کاربن دای اکساید ‪ ،‬آب وانرژی حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑛‪3‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 +‬‬ ‫𝐸 ‪𝑂 → 𝑛𝐶𝑂2 + 𝑛𝐻2 𝑂 +‬‬
‫‪2 2‬‬
‫𝐸 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 + 9⁄2 𝑂2 → 3𝐶𝑂2 + 3𝐻2 𝑂 +‬‬
‫ازاکسیدیشن محطاطانه الکین ها توسط محلول القلی وپوتاشیم پرمنگنیت عملیه اکسیدیشن در‬
‫محل رابطه دوگانه صورت گرفته الکول های دوقیمته حاصل میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂 𝐻𝑂‬

‫‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫→ ]𝑂[ ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2 𝑂 +‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬
‫درنتیجه عمل اکسیدانت های قوی (محلول تیزابی پوتاشیم پرمنگنیت و محلول کرومیک اسید)‬
‫باالی رابطه جفته الکین ها مرکبات اکسیجن دارهایدروکاربن ها حاصل میشود‪ .‬اکسیدیشن سه‬
‫ایزومیر بیوتین را مشاهده می کینم‪.‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪I.‬‬ ‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝑂2 + 𝐻2‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪II.‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3 → 2𝐶𝐻3 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪III.‬‬ ‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3 + 𝐶𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫سوال‪ :‬محصول تعامل اکسیدیشن محطاطانه الکین های زیرا توسط اوکسیدانت ها قوی بنویسید‪.‬‬

‫‪258‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫]𝑂[‬
‫‪I.‬‬ ‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪II.‬‬ ‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪III.‬‬ ‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬فورمول مالیکولی مرکب الکین را پیدا کنید که مول آن ‪ 5.3‬ومقدار آن ‪ 21‬گرام باشد‪.‬‬
‫د) ‪𝐶5 𝐻10‬‬ ‫ج) ‪𝐶4 𝐻10‬‬ ‫ب) ‪𝐶3 𝐻8‬‬ ‫الف) ‪𝐶2 𝐻6‬‬

‫𝑟𝑔‬
‫‪ 70‬است‪ .‬مرکب مذکور دارای چند رابطه سیگما است‪.‬‬ ‫‪ -2‬وزن مالیکولی مرکب الکین 𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬
‫د) ‪10‬‬ ‫ج)‪14‬‬ ‫ب) ‪13‬‬ ‫الف) ‪12‬‬

‫‪ -3‬نام مرکب 𝐻𝐶 = 𝐻𝐶 ‪ 𝐵𝑟 − 𝐶𝐻 −‬عبارت از‪:‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ب) ‪-1‬برومو‪ -1-‬میتایل‪ -3-‬بیوتین‬ ‫الف) ‪ -1‬برومو‪ 1،3-‬دای میتایل پروپین‬
‫د) ‪ -4‬برومو‪ -2-‬پنتین‬ ‫ج) ‪4‬برومو‪ -4-‬میتایل – بیوتین‬

‫‪ -4‬فورمول مالیکولی ‪ -2،3،4‬ترای میتایل ‪ -1،3-‬پنتادایین را نشان دهید‪.‬‬

‫د) ) ‪𝐶8 𝐻14‬‬ ‫ج) ) ‪𝐶8 𝐻16‬‬ ‫ب) ) ‪𝐶5 𝐻8‬‬ ‫الف) ) ‪𝐶5 𝐻10‬‬

‫‪ -0‬الکین ها ازهایبرید اوربیتال های زیر حاصل میشود‪.‬‬

‫د) 𝑑𝑝𝑠‬ ‫ج) ‪𝑠𝑝3‬‬ ‫ب) ‪𝑠𝑝2‬‬ ‫الف) 𝑝𝑠‬

‫‪ -6‬معنی اولیفین یک از این ها است‪.‬‬

‫د) نمک ساز‬ ‫ج) تیزاب ساز‬ ‫ب) تیل ساز‬ ‫الف) گازساز‬

‫‪ -7‬یکی ازمرکبات زیراز ایزومیر بیوتین است‪.‬‬

‫د) همه درست است‪.‬‬ ‫ج)ایزوبیوتین‬ ‫ب) ‪ -2‬بیوتین‬ ‫الف) ‪ -1‬بیوتین‬

‫‪ -8‬هگزینیل دارای چند هایدروجن است‪.‬‬

‫د) ‪14‬‬ ‫ج) ‪13‬‬ ‫ب)‪12‬‬ ‫الف) ‪11‬‬

‫‪ -5‬کدام یک از مرکبات ذیل به شکل مایع است‪.‬‬

‫‪259‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) همه درست است‪.‬‬ ‫ج) ‪𝐶7 𝐻14‬‬ ‫ب) ‪𝐶6 𝐻12‬‬ ‫الف) ‪𝐶5 𝐻10‬‬

‫‪ -15‬فورمول الکینیل را نشان دهید‪.‬‬

‫د) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬‬ ‫ب) 𝑛‪𝐶𝑛 𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−1‬‬

‫‪ – 11‬درکدام طریق ذیل الکین ها حاصل میشود‪.‬‬

‫د) همه‬ ‫ج) دیهایدروجنیشن الکان‬ ‫ب) ارجاع الکاین‬ ‫الف) دیهایدریشن الکول‬

‫‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 + 𝐻𝐵𝑟 → - 12‬درمعادله فوق هایدروجن باالی کدام کاربن نصب میشود‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) کاربن ‪3‬‬ ‫ب) کاربن ‪2‬‬ ‫الف) کاربن ‪1‬‬

‫‪ -13‬کدام یک از مرکبات ذیل به شکل جامد نیست‪.‬‬

‫د) الف وب‬ ‫ج) ‪𝐶20 𝐻40‬‬ ‫ب) ‪𝐶6 𝐻12‬‬ ‫الف) ‪𝐶5 𝐻10‬‬
‫‪ - 14‬فورمول جمعی اوکتین عبارت است از‪:‬‬
‫د) ‪𝐶8 𝐻17‬‬ ‫ج) ‪𝐶8 𝐻14‬‬ ‫ب) ‪𝐶8 𝐻16‬‬ ‫الف) ‪𝐶8 𝐻18‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪.1‬‬
‫𝑚‬
‫‪𝑛 = 0.3‬‬ ‫=𝑛‬
‫𝑤𝑚‬
‫‪21‬‬
‫𝑟𝑔‪𝑚 = 21‬‬ ‫= ‪0.3‬‬
‫𝑊𝑀‬
‫𝑟𝑔‬
‫?= 𝑊𝑀‬ ‫‪𝑀𝑊 = 70‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 = 70‬‬
‫‪12𝑛 + 2𝑛 = 70‬‬ ‫‪𝑛=5‬‬
‫‪𝐶5 𝐻10‬‬
‫جز د درست است‪.‬‬
‫‪ .2‬نظربه سوال فوق وزن مالیکولی ‪ 75‬باشد مرکب ‪ 𝐶5 𝐻10‬است‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − .‬‬
‫‪ 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬هر اتوم هایدروجن یک رابطه سیگما است‪ 15 .‬هایدروجن ‪ 15‬و ‪ 4‬رابطه‬
‫سیگما میان کاربن ها موجود است‪ .‬مجموعا ً ‪ 14‬سیگما جز ج درست است‪.‬‬

‫‪ .3‬زنجیر طویل دارای ‪ 0‬کاربن بوده رابطه جفته مربوط کاربن دوم وبرومین باالی کاربن ‪4‬‬
‫نصب است ‪4 .‬برومو ‪ 2‬پنتین ‪ .‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪.4‬‬
‫‪260‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶 = 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫جز د درست است‪.‬‬
‫‪ .0‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ .6‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ .7‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ .8‬هگزینیل دارای فورمول ‪ 𝐶6 𝐻11 −‬است‪ 11 .‬هایدروجن دارد‪ .‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ .5‬الکینها از کاربن ‪ 0‬الی کاربن ‪ 16‬مایع است ‪ .‬بنا ًء جز د درست است‪.‬‬
‫‪ . 15‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ . 11‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ . 12‬نظربه قانون مارکینیکوف هایدروجن باالی کاربن ‪ 1‬نصب میشود‪ .‬جز الف صحت دارد‪.‬‬
‫‪ . 13‬الکین ها بعد از کاربن ‪ 16‬جامد میشود‪.‬‬
‫‪ . 14‬جز ب درست است‪.‬‬

‫تمرین ‪18‬‬
‫‪ .1‬اولفین به معنی ‪ ...........‬است‪.‬‬
‫د) غیر فعال‬ ‫ج) بیشتر فعال‬ ‫ب) کمتر فعال‬ ‫الف) تیل ساز‬

‫‪ .2‬هایبرید الکین ها ‪............‬است‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) 𝑝𝑠‬ ‫ب) ‪𝑠𝑝2‬‬ ‫الف) 𝑝𝑠‬

‫‪ .3‬فرق انرژی سیگما و پای را درزیر نشان دهید‪.‬‬

‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗‬
‫ب) 𝑙𝑜𝑚‪270 ⁄‬‬ ‫الف) 𝑙𝑜𝑚‪270 ⁄‬‬
‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗‬
‫د) 𝑙𝑜𝑚‪250 ⁄‬‬ ‫ج) 𝑙𝑜𝑚‪250 ⁄‬‬

‫‪ .4‬الیمینیشن چه مفهوم دارد‪.‬‬

‫الف) استحصال الکول از هایدریشن الکین ها‬
‫ب) استحصال الکین از دیهایدریشن الکول ها‬
‫ج) احتراق الکول ها‬
‫د) احتراق الکین ها‬

‫)𝑂(‬
‫‪ .0‬حاصل → ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬را نشان دهید‪.‬‬
‫الف) ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝑂2‬‬
‫‪261‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3‬‬
‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪2𝐶𝐻3‬‬
‫د) ب وج درست است‪.‬‬

‫‪ .6‬بیوتلین دارای چند ایزومیر است‪.‬‬

‫د) ‪0‬‬ ‫ج) ‪4‬‬ ‫ب) ‪3‬‬ ‫الف) ‪2‬‬
‫‪ .7‬پنتین چند مرحله هایدروجنیشن شود پنتان حاصل میشود‪.‬‬
‫د) ‪4‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬

‫‪ .8‬رابطه دوگانه الکین ها متشکل از ‪ ...............‬است ‪.‬‬

‫ب) دورابطه سیگما‬ ‫الف) یک رابطه سیگما یک رابطه پای‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) دورابطه پای‬

‫‪ .5‬نونین دارای چند هایدروجن می باشد‪.‬‬

‫د) ‪22‬‬ ‫ج) ‪25‬‬ ‫ب) ‪18‬‬ ‫الف) ‪16‬‬

‫‪𝑃𝑉𝐶 . 15‬پولیمیر کدام مرکب است‪.‬‬

‫د) همه‬ ‫ج) بیوتین‬ ‫ب) پروپلین‬ ‫الف) ایتلین‬

‫‪ . 11‬کثافت الکینها از ایزولوگ الکان های شان‪ ...........‬است‪.‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) مساوی‬ ‫ب) بیشتر‬ ‫الف) کمتر‬

‫‪ . 12‬نقطه غلیان الکین ها نسبت به ایزولوگ الکان های شان ‪ .........‬است‪.‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) مساوی‬ ‫ب) بیشتر‬ ‫الف) کمتر‬

‫‪ . 13‬در ایزومیر فضایی الکین ها 𝑁𝐸𝑀𝑀𝐴𝑆𝑈𝑍 چی مفهوم دارد‪.‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) از هم دور‬ ‫ب) مشابه‬ ‫الف) با هم‬

‫‪ . 14‬در ایزومیرفضایی الکین ها کلمه 𝑁𝐸𝐺𝐸𝐺𝑇𝑁𝐸 در کدام حالت استفاده می شود‪.‬‬

‫الف) شکل ترانس‬
‫ب) شکل سیس‬
‫ج) گروپهای میتایل در دو طرف واقع باشد‪.‬‬
‫د) الف و ج درست است‪.‬‬

‫‪262‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫فصل چهارم‬
‫الکاین ها‬
‫الکاین ها نیز از جمله هایدروکاربن های غیرمشبوع بوده که فورمول عمومی آن ها ‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬می‬
‫باشد‪ .‬طوریکه دیده میشودالکاین ها نسبت به الکین ها دو هایدروجن کمتر داشته اما نسبت به دیگر‬
‫هایدروکاربن ها دارای فعالیت کیمیاوی بیشتر می باشد‪ .‬یکی از مشخصات عمده این سلسله داشتن رابطه‬
‫سه گانه بین اتوم های کاربن ( ‪ ) −𝐶 ≡ 𝐶 −‬میباشد که از هایبرید اوربیتالهای 𝑝𝑠 به وجود می آید‪.‬‬
‫دارای دو رابطه پای بوده یک رابطه سیگما می باشد‪.‬‬ ‫بنا ًء الکاین ها‬

‫𝐶≡𝐶‬ ‫𝐶=𝐶‬ ‫𝐶‪𝐶−‬‬

‫بعضی از اعضای این سلسله در جدول ذیل نشان داده شده است‪.‬‬
‫تعداد‬
‫فورمول ساختمانی‬ ‫فورمول مالیکولی‬ ‫نام‬
‫مالیکول‬
‫𝐻𝐶 ≡ 𝐻𝐶‬ ‫‪𝐶2 𝐻2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ایتاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶3 𝐻4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫پروپاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐶𝐻2 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫بیوتاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶(𝐶𝐻2 )2 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶5 𝐻8‬‬ ‫‪0‬‬ ‫پنتاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶(𝐶𝐻2 )3 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻10‬‬ ‫‪6‬‬ ‫هگزاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶(𝐶𝐻2 )4 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶7 𝐻12‬‬ ‫‪7‬‬ ‫هپتاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶(𝐶𝐻2 )5 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶8 𝐻14‬‬ ‫‪8‬‬ ‫اوکتاین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶(𝐶𝐻2 )6 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶9 𝐻16‬‬ ‫‪5‬‬ ‫نوناین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶(𝐶𝐻2 )7 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶10 𝐻18‬‬ ‫‪15‬‬ ‫دیکاین‬

‫رابطه سه گانه کاربن – کاربن ( 𝐶 ≡ 𝐶 ) درالکاین ها متشکل از یک رابطه سیگما (‪ )δ‬و دو رابطه‬
‫پای (‪ )π‬می باشد‪.‬‬
‫ایزومیر الکان ها‬
‫خاصیت ایزومیری الکاین ها نظربه دوحالت ذیل مطالعه میشود‪.‬‬
‫‪ -1‬نظربه ساختمان زنجیری و منشعب‬

‫‪263‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -2‬نظربه موقعیت رابطه سه گانه درزنجیر‬
‫اسیتلین و پررپاین دارای ایزومیرنبوده از بیوتان قرار ذیل است‪:‬‬
‫‪I.‬‬ ‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪II.‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫تعداد ایزومیر‬ ‫فورمول‬ ‫نام مرکب‬
‫ندارد‬ ‫‪𝐶2 𝐻2‬‬ ‫اسیتلین‬
‫ندارد‬ ‫‪𝐶3 𝐻4‬‬ ‫پروپاین‬
‫دوایزومیر‬ ‫‪𝐶4 𝐻6‬‬ ‫بیوتاین‬
‫سه ایزومیر‬ ‫‪𝐶5 𝐻8‬‬ ‫پنتاین‬
‫نه ایزومیر‬ ‫‪𝐶6 𝐻10‬‬ ‫هگزاین‬
‫چهارده ایزومیر‬ ‫‪𝐶7 𝐻12‬‬ ‫هپتاین‬
‫بیست و شش ایزومیر‬ ‫‪𝐶8 𝐻14‬‬ ‫اکتاین‬

‫تقریبا ً با ایزومیری الکین ها مشابه بوده اما ایزومیر (𝑠𝑖𝐶) و (𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇) نمی باشد‪ .‬زیرا دورابطه پای‬
‫که توسط دواتوم کاربن تشکیل شده است به حالت 𝑝𝑠 هایبرید تحت زاویه ‪ 185‬درجه دریک خط مستقیم‬
‫قرار دارند بنابراین مالیکول اسیتلین خطی است‪.‬‬

‫نامگذاری الکاین ها‬

‫الکاین ها نیز مانند دیگر هایدروکاربن ها بدو طریق نام گذاری میشوند‪ .‬یکی طریقه معمولی ودیگری‬
‫طریقه آیوپاک (‪)IUPAC‬‬
‫الف) نامگذاری به طریقه معمولی‪ :‬درطریقه معمولی ( انشقاقی ) الکاین ها را به اساس مشتقات اسیتلین‬
‫درنظر می گیرند‪.‬‬
‫طور مثال‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫دای میتایل اسیتلین‬
‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫میتایل اسیتلین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫میتایل – ایتایل اسیتلین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫میتایل – ایزو پروپایل اسیتلین‬

‫ب) نامگذاری به طریقه علمی یا آیوپاک (‪)IUPAC‬‬

‫نامگذاری الکاین ها نیزمانند الکین ها صورت می گیرد با تغییر اینکه پسوند (‪ )-ene‬به (‪ )-‬تبدیل میشود‪.‬‬
‫همچنان باید یاد آورشد که بعد از دریافت زنجیر طویل وشماره گذاری کاربن ها شماره گروپ کاربن را‬
‫که رابطه سه گانه به آن نصب است ذکرمی نماییم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪264‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ – 0،0‬دای میتایل هپتاین ‪3‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 ≡ 𝐶 −‬‬ ‫پروپاین ‪1‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -3‬میتایل پنتاین ‪2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫هرگاه دریک زنجیرهایدروکاربن ها هم رابطه دوگانه وهم رابطه سه گانه موجود باشد‪ ،‬کاربنها را از‬
‫طرف که رابطه دوگانه نزدیک است‪ ،‬شماره گذاری می کنیم‪.‬‬
‫𝐻𝐶 ≡ 𝐶 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 −‬‬ ‫‪ -1‬بیوتین‪ -3 ،‬واین ( وینایل اسیتلین)‬

‫𝐻𝐶 ≡ 𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 −‬‬ ‫‪ -2‬پنتین ‪ -4،‬واین‬

‫هرگاه دورابطه سه گانه موجود باشد‪ ،‬بنام الکادای واین یاد میشود‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -1،3‬پنتادای واین‬

‫استحصال الکاین ها‬

‫اسیتلین مرکب مهم واساسی این سلسله بوده که آن را به دو طریقه به دست می آورند‪.‬‬
‫‪ -1‬ازتعامل کلسیم کارباید با آب طبق تعامل ذیل می توان اسیتلین را حاصل نمود‪ .‬از آن غرض قطع‬
‫ولدنگ فلزات استفاده میشود‪.‬‬
‫‪𝐶𝑎𝐶2 + 2𝐻2 𝑂 → 𝐻𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2‬‬
‫‪ -2‬از پیرولیز میتان ‪ 𝐶𝐻4‬درحرارت (℃‪ )1200 − 1500‬می توان اسیتلین را استحصال کرد‪.‬‬

‫℃‪1200−1500‬‬
‫→ ‪2𝐶𝐻4‬‬ ‫‪𝐻𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 3𝐻2‬‬
‫‪ -3‬اگرکاربن با هایدروجن در موجودیت جریان برق حرارت داده شود اسیتلین حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑐𝑖𝑟𝑡𝑐𝑒𝑙𝐸‬
‫→ ‪2𝐶 + 𝐻2‬‬ ‫𝐻𝐶 ≡ 𝐻𝐶‬
‫‪ -4‬دای برومو ایتان با محلول الکولی پوتاشیم هایدروکساید درموجودیت حرارت تعامل کند‪ ،‬اسیتلین‬
‫حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬

‫‪265‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫𝑒𝑙𝑜‪𝐴𝑙𝑐ℎ‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝐾‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 + 2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 2𝐾𝐵𝑟 + 2𝐻2‬‬

‫خواص فزیکی الکاین ها‬

‫خواص فزیکی الکاین ها مشابه خواص فزیکی الکان ها والکین ها می باشد ودر آب غیر منحل ولی‬
‫در محلل های عضوی قابلیت انحالل را دارند‪ .‬اما قابل انحاللیت شان درآب نسبت به الکان ها والکین‬
‫های ایزولوگ شان بیشتر است‪.‬‬

‫خواص فزیکی از الکاین ها درجدول ذیل درج است‪.‬‬

‫حرارت غلیان‬ ‫حرارت ذوبان‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬
‫℃‪−70‬‬ ‫℃‪−82‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻2‬‬ ‫اسیتلین‬
‫℃‪−23‬‬ ‫℃‪−101.5‬‬ ‫‪𝐶3 𝐻4‬‬ ‫پروپاین‬
‫℃‪9‬‬ ‫℃‪−122‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻6‬‬ ‫بیوتاین ‪1‬‬
‫℃‪40‬‬ ‫℃‪−98‬‬ ‫‪𝐶5 𝐻8‬‬ ‫پنتاین ‪1‬‬

‫اسیتلین‪:‬‬
‫اولین مرکب سلسله الکاین ها بوده خالص آن دارای بوی نبوده ‪ ،‬اما بوی ناگواراسیتلین که ازکلسیم‬
‫کارباید حاصل میشود از موجودیت هایدروجن سلفاید (𝑆 ‪ )𝐻2‬وفاسفین ( ‪ )𝑃𝐻3‬درآن به شکل مخلوط‬
‫است‪ .‬اسیتلین خواص تیزابی ضعیف را دارا بوده که دلیل آن قطبیت بارز رابطه هایدروجن و کاربن‬
‫( 𝐻 ‪ ) 𝐶 −‬درمالیکول آن است‪ ،‬قطع هومولیتیکی رابطه وتشکیل رادیکال مشکل بوده اما قطع‬
‫هیترولیتیکی به آسانی صورت می گیرد‪ .‬اسیتلین درآب منحل بوده ‪ ،‬مخلوط اسیتلین با هوا خاصیت‬
‫‪𝑘𝑗𝑜𝑢𝑙⁄‬‬
‫‪ 1300‬انرژی حاصل میشود‪.‬‬ ‫انفجاری را دارا می باشد‪.‬از احتراق اسیتلین 𝑙𝑜𝑚‬

‫خواص کیمیاوی الکاین ها‬

‫الکاین ها نظربه داشتن رابطه سه گانه درتعامالت مختلف حصه می گیرند که می توان از تعامالت‬
‫جمعی ‪ ،‬سیکلیزیشن وپولی میرایزیشن نامبرد‪ .‬تعامل الکاین ها نسبت به داشتن رابطه سه گانه به دومرحله‬
‫صورت می گیرد‪ ،‬در مرحله اول مشتقات الکین و در مرحله دوم مشتقات الکان حاصل می شود‪ .‬تعامالت‬
‫جمعی الکاین ها شامل هایدروجنیشن‪ ،‬هلوجنیشن ‪ ،‬و تعامل با هایدروجن هالید ها می باشد‪.‬‬

‫‪ -1‬هایدروجنیشن‪ :‬هایدروجنیشن الکاین ها نسبت به الکین به کندی صورت می گیرد‪ .‬الکاین ها با‬
‫هایدروجن در حضور کتلست های چون 𝑖𝑁 ‪ 𝑃𝑏، 𝑃𝑡،‬تعامل کرده اوالً الکین و بعدا ً الکان را‬
‫می سازد‪.‬‬
‫𝒕𝑷𝒊𝑵‬
‫→ 𝟐‪a) CH𝟑 − C ≡ C − CH𝟑 + H‬‬
‫𝟐‪CH𝟑 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − CH𝟑 + H‬‬
‫‪266‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫→ 𝟐‪b) CH𝟑 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − CH𝟑 + H‬‬
‫𝟑‪CH𝟑 − CH𝟐 − CH𝟐 − CH‬‬

‫‪ -2‬هلوجنیشن‪ :‬نصب هلوجن ها درالکاین ها نسبت به الکین ها به شکل کند وبطی صورت می گیرد‪.‬‬
‫الکان ها با هلوجن ها تعامل کرده اوالً دو و بعدا ً چهاراتوم هلوجن باالی زنجیر هایدروکاربنی‬
‫نصب میگردد‪.‬‬
‫𝐼𝐻𝐶 = 𝐼𝐻𝐶 → ‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐼2‬‬
‫‪𝐶𝐻𝐼 = 𝐶𝐻𝐼 + 𝐼2 → 𝐶𝐻𝐼2 − 𝐶𝐻𝐼2‬‬
‫‪ -3‬الکان ها با هایدروجن هالیدها تعامل کرده والکایل هالیدها را طبق تعامل ذیل تشکیل می دهند‪.‬‬

‫→ 𝑟𝐵𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 ≡ 𝐶𝐻 +‬‬

‫𝑟𝐵‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 = 𝐶𝐻2 + 𝐻𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬

‫هرگاه دریک زنجیر هایدروکاربن رابطه دوگانه و سه گانه موجود باشد‪ ،‬درتعامالت کیمیاوی‬
‫ابتدا رابطه دو گانه می شکند‪.‬‬
‫𝐻𝐶 ≡ 𝐶 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬

‫𝑟𝐵‬
‫‪ -4‬دراثر سیکلیزیشن الکاین ها مرکبات حلقوی به دست می آید‪.‬‬

‫𝟐𝟒𝟏 ص بنزین → 𝐻𝐶 ≡ 𝐶𝐻‪3‬‬

‫‪ -‬الکاین ها می توانند درموجودیت کتلست ها یکی با دیگری تعامل نموده ونظربه شرایط مرکبات‬
‫مختلف را می سازد‪ .‬مثالً دو مالیکول اسیتلین با هم تعامل نموده ویتایل اسیتلین را می سازد‪.‬‬

‫𝐻𝐶 ≡ 𝐶 ‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 → 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 −‬‬ ‫ویتایل اسیتلین‬

‫‪267‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -0‬اسیتلین تحت تآثیر محلول امونیا نایتریت نقره ‪ ،‬مس و غیره قرارگرفته ‪ ،‬مرکبات را تشکیل می‬
‫دهد که به نام استلید ها یاد میشود ‪ .‬مرکبات مذکور از جمله مرکبات انفجاری محسوب می شود‪.‬‬

‫→ ‪𝐻𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 2𝐴𝑔𝑁𝑂3 ،(𝑁𝐻3 )2‬‬

‫‪𝐴𝑔 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐴𝑔 + 4𝑁𝐻3 + 2𝐻𝑁𝑂3‬‬

‫→ ‪𝐻𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 2𝐶𝑢𝑁𝑂3 ∙ (𝑁𝐻3 )2‬‬

‫‪𝐶𝑢 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝐶𝑢 + 4𝑁𝐻3 + 2𝐻𝑁𝑂3‬‬

‫‪ -‬الکاین ها با اماید های فلزات القلی تعامل نموده نیز استیالید ها رامی سازد‪.‬‬

‫‪𝑅 − 𝐶 +𝛿 ≡ 𝐶 −𝛿 + 𝑁𝑎𝑁𝐻2 → 𝑅 − 𝐶 ≡ 𝐶 − 𝑁𝑎 + 𝑁𝐻3‬‬

‫درتعامل فوق الکاین ها به حیث تیزاب عمل نموده به القلی های قوی پروتون میدهد‪ .‬استیالیدها مرکبات‬
‫نمک مانند بوده وتوسط آب هایدرولیز می شود‪ .‬خاصیت تیزابی اسیتلین نسبت به آب ضیف بوده اما‬
‫نسبت به ایتلین وایتان بیشتر است‪.‬‬
‫‪ -‬الکاین ها با معرف گرینارد تعامل نموده مگنیزیم اسیتالید را می سازد‪.‬‬
‫‪𝑅 − 𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐶𝐻3 − 𝑀𝑔𝐼 → 𝑅 − 𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝑀𝑔𝐼 + 𝐶𝐻4‬‬
‫‪ -‬کلسیم کارباید ( ‪ )𝐶𝑎𝐶2‬نیزیک استیالید است‪.‬‬

‫‪ -6‬هایدریشن الکاین ها‪:‬‬

‫هایدریشن الکاین ها نسبت به الکین ها به آسانی صورت می گیرد‪ .‬درصورت هایدریشن اسیتلین‬
‫در ابتدا مرکب بی ثبات بنام وینایل الکول بعدا ً اسیت الدیهاید حاصل میشود‪ .‬اسیت الدیهاید را‬
‫درصنعت نیز به طریقه ذیل بدست می آورند‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑂 ‪a. 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪b. 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬

‫ازهایدریشن پروپاین مرکب ایزولوگ کتیون ( پروپاتون) حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑂‬

‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑂 ‪a. 𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪268‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪b. 𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -7‬اکسیدیشن الکاین ها‬
‫الکاین ها به آسانی اکیسدی شده ورابطه سه گانه قطع می گردد الکاین ها محلول آبی پوتاشیم‬
‫پرمنگنات را بی رنگ می سازد‪ ،‬که از این تعامل برای تشخیص توصیفی رابطه سه گانه استفاده‬
‫میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂‬

‫‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -1‬پروپین ‪ 2‬ئول‬ ‫اسیتون‬
‫هرگاه الکاین ها درموجودیت اوکسیجن احتراق نماید‪ ،‬به کاربن دای اکساید ‪ ،‬آب و انرژی حاصل می‬
‫شود‪.‬‬
‫‪3𝑛 − 1‬‬
‫( ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 +‬‬ ‫𝐸 ‪) 𝑂2 → 𝑛𝐶𝑂2 + (𝑛 − 1)𝐻2 𝑂 +‬‬
‫‪2‬‬
‫𝐸 ‪𝐶3 𝐻4 + 4𝑂2 → 3𝐶𝑂2 + 2𝐻2 𝑂 +‬‬
‫سوال‪ :‬برای احتراق ‪ 3‬مالیکول اسیتلین چند مالیکول اوکسیجن ضرورت است؟‬

‫سوال دوم‪:‬‬
‫𝐻𝐶‬ ‫𝑂 ‪≡ 𝐶𝐻 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → ⋯ + 𝐻2‬‬
‫𝐻𝐶‬ ‫⋯ → 𝑁𝐶𝐻 ‪≡ 𝐶𝐻 +‬‬
‫𝐻𝐶‬ ‫⋯ → 𝑙𝐶𝐻 ‪≡ 𝐶𝐻 +‬‬
‫𝐻𝐶‬ ‫⋯ → ‪≡ 𝐶𝐻 + 2𝐵𝑟2‬‬

‫مسایل‬
‫‪ .1‬فورمول عمومی الکاین ها عبارت از‪:‬‬
‫د) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+6‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬‬ ‫ب) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬‬
‫‪ .2‬بیوتاین دارای چند ایزومیر است‪.‬‬
‫د) چهار ایزومیر‬ ‫ج) سه ایزومیر‬ ‫ب) دو ایزومیر‬ ‫الف) یک ایزومیر‬

‫‪269‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪ .3‬مرکب ‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬عبارت از‪:‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ایزوبیوتاین‬ ‫ب) ایزوپروپان‬ ‫الف) ‪ 3‬میتایل ‪ 1‬بیوتاین‬
‫‪ .4‬رادیکال الکاین عبارت اند از‪:‬‬
‫د) الف و ج درست است‬ ‫ج) ‪𝑅 − 𝐶 ≡ 𝐶 −‬‬ ‫ب) 𝑅‬ ‫الف) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−3‬‬
‫‪ .0‬از ارجاع 𝑂𝐶 توسط ‪ 𝐻2‬در‪ 455‬سانتی گرید کدام مرکب حاصل میشود‪.‬‬
‫د) ‪𝐶3 𝐻7‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻4‬‬ ‫ب) ‪𝐶2 𝐻6‬‬ ‫الف) ‪𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪ .6‬فورمول مرکبی که دارای دو رابطه سه گانه داشته باشد عبارت اند از‪:‬‬
‫د) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−4‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−6‬‬ ‫ب) 𝑛‪𝐶𝑛 𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬‬
‫‪ .7‬الکاین ها از هایبرید اوربیتال های زیر بدست می آید‪:‬‬
‫د) 𝑑𝑝𝑠‬ ‫ج) ‪𝑠𝑝3‬‬ ‫ب) ‪𝑠𝑝2‬‬ ‫الف) 𝑝𝑠‬
‫‪ .8‬ایزومیر ها‪:‬‬
‫الف) فورمول جمعی وساختمانی یکسان دارند‪.‬‬
‫ب) فورمول جمعی یکسان وفورمول ساختمانی مختلف دارند‪.‬‬
‫ج) هردو فورمول شان مختلف است‬
‫د) فورمول جمعی مختلف وفورمول ساختمانی یکسان دارند‪.‬‬
‫‪ .5‬درمرکب هگزاین تعداد ذیل اتوم هایدروجن آن قرار ذیل است‪:‬‬
‫د) ‪4‬‬ ‫ج) ‪6‬‬ ‫ب) ‪8‬‬ ‫الف) ‪12‬‬
‫‪ .15‬الکاینی که دارای ‪ 7‬کاربن باشد‪ ،‬تعداد هایدروجن آن قرار ذیل است‪:‬‬
‫د)‪16‬‬ ‫ج) ‪15‬‬ ‫ب)‪14‬‬ ‫الف)‪12‬‬
‫‪ .11‬نام مرکب ‪ 𝐶3 𝐻4‬چیست؟‬
‫د) 𝑒𝑙𝑦𝑝𝑜𝑟𝑃‬ ‫ج) 𝑒𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑃‬ ‫ب) 𝑒𝑛𝑒𝑝𝑜𝑟𝑃‬ ‫الف) 𝑒𝑛𝑦𝑝𝑜𝑟𝑃‬
‫‪ .12‬اخیرنام الکاین ها به کدام یک از این پسوند ها ختم می گردد؟‬
‫د) 𝑒𝑛𝑒‬ ‫ج) 𝑒𝑛𝑎‬ ‫ب) 𝑒𝑛𝑖‬ ‫الف) 𝑒𝑛𝑦‬

‫‪270‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ .13‬اولین بار مرکب عضوی را از مرکب غیر عضوی کی به دست آورد؟‬
‫د) فریدریک وهلر‬ ‫ج)اوگدرو‬ ‫ب) مندلیف‬ ‫الف) الوازیه‬
‫‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 .14‬فورمول کدام یک از مرکبات ذیل است؟‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) الکین‬ ‫ب) داین‬ ‫الف) الکاین‬
‫حل مسایل‬
‫‪ )1‬هایدروفلوریک اسید با ایتاین ( اسیتلین ) تعامل کند وینایل فلوراید حاصل می شود‪.‬‬
‫𝐹𝐻𝐶 = ‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻𝐹 → 𝐶𝐻2‬جز د صحت دارد‪.‬‬
‫‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 2𝐵𝑟2 → 𝐶𝐻𝐵𝑟2 − 𝐶𝐻𝐵𝑟2 )2‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ )3‬نخست کلسیم کارباید را با آب تعامل میدهیم‪.‬‬
‫‪𝐶𝑎𝐶2 + 𝐻2 𝑂+→ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐶𝑎(𝑂𝐻 )2‬‬
‫‪64𝑔𝐶𝑎𝐶2‬‬ ‫‪22.4 𝑙𝑖𝐶2 𝐻2‬‬
‫‪𝑋𝑔𝑟𝐶𝑎𝐶2‬‬ ‫‪1.12𝑙𝑖𝐶𝑎𝐶2‬‬
‫‪3.2‬‬
‫= ‪𝑥 = 3.2𝑔𝑟𝐶𝑎𝐶2 => %𝐶𝐶𝑎𝐶2‬‬ ‫‪× 100 => %𝐶𝐶𝑎𝐶2 = 64%‬‬
‫‪5‬‬
‫‪ )4‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪)0‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 + 2𝐾𝑂𝐻 → 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐾𝐵𝑟2 + 𝐻2‬‬

‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬ ‫جز د درست است‪.‬‬

‫‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻𝐹 → 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻𝐹 )6‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ )7‬الف درست است‪.‬‬
‫‪ )8‬جز ب درست است‬
‫‪ )5‬جز ج درست است‬
‫‪ ) 15‬جز الف درست است‬
‫‪ )11‬جز ب درست است ‪𝐶14 𝐻26‬‬
‫‪ )12‬جز ب درست است‬
‫‪ )13‬جز الف درست است‬

‫تمرین ‪19‬‬
‫‪ .1‬هایدروفلوریک اسید با یکی از مرکب الکاین تعامل کند وینایل وینایل فلوراید حاصل میشود‪.‬‬
‫د) الف وب‬ ‫ج) پروپاین‬ ‫ب) اسیتلین‬ ‫الف) ایتاین‬
‫‪ .2‬حاصل تعامل → ‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 2𝐵𝑟2‬را نشان دهید‪.‬‬

‫‪271‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) ‪𝐶𝐻𝐵𝑟 − 𝐶𝐻𝐵𝑟 + 𝐵𝑟2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻𝐵𝑟2 − 𝐶𝐻𝐵𝑟2‬‬
‫د) 𝑟𝐵𝐻‪𝐶𝐻𝐵𝑟2 − 𝐶𝐻𝐵𝑟2 + 2‬‬ ‫ج) 𝑟𝐵𝐻‪𝐶𝐻𝐵𝑟 = 𝐶𝐻𝐵𝑟 + 2‬‬
‫‪ .3‬اگر ‪ 0‬گرام کلسیم کارباید درآب عالوه گردد‪ ،‬در شرایط 𝑃𝑇𝑆 به مقدار 𝐿‪ 1.12‬اسیتلین حاصل‬
‫میشود‪ .‬فیصدی کلسیم کارباید را دریافت نماید‪.‬‬
‫د) ‪%45‬‬ ‫ج)‪%64‬‬ ‫ب) ‪%65‬‬ ‫الف) ‪%04‬‬
‫‪ .4‬فرق انرژی رابطه سیگما وپای را نشان دهید‪.‬‬
‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗𝑘‬ ‫𝑗𝑘‬
‫د) 𝑙𝑜𝑚‪190 ⁄‬‬ ‫ج) 𝑙𝑜𝑚‪150 ⁄‬‬ ‫ب) 𝑙𝑜𝑚‪270 ⁄‬‬ ‫الف) 𝑙𝑜𝑚‪170 ⁄‬‬
‫را نشان دهید‪.‬‬ ‫→ 𝐻𝑂𝐾‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 + 2‬‬ ‫‪ .0‬محصول تعامل‬

‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬
‫د ) همه‬ ‫ج) 𝐻𝐶 ≡ 𝐻𝐶‬ ‫ب) ‪𝐾𝐵𝑟2‬‬ ‫الف) 𝑂 ‪𝐻2‬‬

‫‪ .6‬اسیتلین با هایدروفلوریک اسید تعامل کند کدام مرکب زیر حاصل میشود‪.‬‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) دای فلوروایتلین‬ ‫ب) فلورو ایتلین‬ ‫الف) وینایل فلوراید‬

‫‪ .7‬حاصل تعامل‬
‫𝑂 ‪ + 𝐻2‬؟ → 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 +‬نشان دهید‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) 𝑎𝑁𝐻𝑂 ‪CH ≡ C −‬‬ ‫ب) ‪CH = CNa‬‬ ‫الف) ‪CH ≡ CNa‬‬

‫‪ .8‬از احتراق یک مول اسیتلین چه مقدار انرژی حاصل میشود‪.‬‬

‫د) ‪ 1405‬کیلوژول‬ ‫ج) ‪ 1455‬کیلوژول‬ ‫الف) ‪ 1255‬کیلو ژول ب) ‪ 1355‬کیلوژول‬

‫‪ .5‬فورمول عمومی الکینایل را نشان دهید‪.‬‬

‫د) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−4‬‬ ‫ج ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−3‬‬ ‫ب) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−1‬‬
‫‪ .15‬نصب هلوجن باالی الکاین ها نسبت به اولیفین ها ‪ ........‬است‪.‬‬
‫د) تعامل نمی کند‪.‬‬ ‫ج) به آسانی‬ ‫ب) به سرعت‬ ‫الف) مشکل وبطی‬
‫‪ .11‬تترا دیکاین دارای چند هایدروجن است‪.‬‬
‫د) ‪35‬‬ ‫ج)‪28‬‬ ‫ب) ‪26‬‬ ‫الف)‪24‬‬
‫‪ .12‬قابلیت انحالل کدام یک مرکب بیشتر است‪.‬‬
‫د) همه باهم یکسان اند‬ ‫ج) الکاین‬ ‫ب)الکین‬ ‫الف)الکان‬
‫‪ .13‬ازیکی مرکبات زیر درقطع و ولدنگ استفاده میشود‪.‬‬
‫د) پنتاین‬ ‫ج)بیوتاین‬ ‫ب) پروپاین‬ ‫الف) الکاین‬
‫‪ .14‬درجه الکترونگتیویتی کاربن دارای حالت 𝑝𝑠 را کدام یکی از ارقام ذیل نشان می دهند‪.‬‬
‫د)‪2.3‬‬ ‫ج)‪2.60‬‬ ‫ب) ‪2.0‬‬ ‫الف) ‪2.70‬‬

‫‪272‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫مشتقات هایدروکاربن ها‬

‫مشتقات هایدروکاربن ها شامل مشتقات اکسیجن ‪ ،‬نایتروجن وسلفر می باشد که مشتقات اکسیجن آن به‬
‫نوبه خود شامل الکولها ‪ ،‬ایترها ‪ ،‬الدیهاید ها ‪ ،‬کتیون ها ‪ ،‬تیزاب های عضوی وایسترها بوده که درین‬
‫جا تحت مطالعه قرار می دهیم‪.‬‬

‫فصل پنجم‬
‫الکول ها (‪)Alcohols‬‬
‫مرکبات که گروپ هایدروکسیل ( 𝐻𝑂) به یک بقیه عضوی (‪ )Alkyl‬وصل شده باشد‪ ،‬ویا مرکبات اندکه‬
‫از تعویض یک اتوم هایدروجن با گروپ ( 𝐻𝑂) حاصل شده باشد الکول یاد می گردند‪ ،‬که بنام جوهر‬
‫شراب یاد می شود‪ .‬فورمول عمومی الکول ها 𝐻𝑂 ‪ 𝑅 −‬می باشد‪.‬‬
‫𝐻𝑂‪+‬‬
‫→𝑅‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝑅 −‬‬
‫𝐻𝑂‪+‬‬
‫→ ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬‬
‫تصنیف الکول ها‬
‫الکول های مونو هایدریک (یک قیمته ) ‪:‬‬ ‫‪-1-1‬‬
‫الکول های که دارای یک گروپ ( 𝐻𝑂) باشند به این نام مسمی می گردند‪.‬‬
‫این الکول هانظربه گروپ کاربینول به نام الکول های اولی‪ ،‬دومی وسومی تقسیم می شوند‪.‬‬

‫الکول اولی‬ ‫‪-1-1-1‬‬

‫درصورت که باالی گروپ کاربینول یک بقیه یا رادیکال موجود باشد ‪ ،‬الکول اولی می باشد‬
‫‪.‬مثالً‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬

‫)𝐻𝑂 ‪R − C − OH (RC𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻‬ ‫𝐻‬

‫الکول دومی‬ ‫‪-2-1-1‬‬

‫در صورت که باالی گروپ کاربینول دوبقیه یا رادیکال موجود باشد‪ ،‬الکول دومی می باشد‪.‬مثالً‬
‫‪R‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪R − C − OH‬‬ ‫)𝐻𝑂𝐻𝐶 ‪or (𝑅2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫الکول سومی‬ ‫‪-3-1-1‬‬
‫‪273‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫درصورت که باالی گروپ کاربینول سه بقیه یا رادیکال موجود باشد‪ ،‬الکول سومی ‪ ،‬است‪ .‬مثالً‬
‫‪R‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪R − C − OH‬‬ ‫𝐻𝑂𝐶 ‪or 𝑅3‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻‬ ‫𝐻‬

‫‪ -2-1‬الکول های پولی هایدریک ( چند قیمته )‬

‫الکول های که دارای چندین گروپ ( 𝐻𝑂) باشند بنام پولی هایدریک گفته می شوند‪.‬‬
‫مثالً ‪:‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫دوقیمته‬ ‫𝑙𝑜𝑖𝑑𝑛𝑎‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 𝐶2 𝐻4 (𝑂𝐻 )2 1،2 − 𝑒𝑡ℎ‬‬
‫)𝑙𝑜𝑐𝑦𝑙𝑔(‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫‪1، 2، 3 Propantriol‬‬

‫سه قیمته‬ ‫)𝑙𝑜𝑟𝑒𝑐𝑦𝑙𝑔(‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2‬‬

‫می تواند بیشتراز این مرکبات هم موجود باشد‪ .‬مثالً ساربینول ‪𝐶6 𝐻8 (𝑂𝐻)6‬‬
‫‪ -2‬نامگذاری الکول ها‬
‫الف) نامگذاری معمولی‬

‫در این نوع نامگذاری ابتدا ً بقیه الکان یا رادیکال نوشته شده وبعدا ٌ با کلمه الکول ختم می گردد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫میتایل الکول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫ایتایل الکول‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫پروپایل الکول‬

‫‪274‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫ایزو پروپایل الکول‬

‫)𝑒𝑙‪(𝑠𝑒𝑐 − 𝑝𝑟𝑜𝑝𝑦𝑙𝑒 𝑎𝑙𝑐𝑜ℎ‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫ایزو بیوتایل الکول‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫ترشری بیوتایل الکول‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫)𝑒𝑙𝑜‪(𝑇𝑒𝑟𝑡 − 𝑏𝑢𝑡𝑦𝑙𝑒 𝑎𝑙𝑐𝑜ℎ‬‬

‫ب) نام گذاری علمی (𝑪𝑨𝑷𝑼𝑰(‬
‫‪ -1‬زنجیر طویل را باید مد نظرگرفت‪.‬‬
‫شماره گذاری کاربن از همان کاربنی شروع می شود که 𝐻𝑂 به آن نزدیک تر است‪.‬‬
‫‪ -2‬اول زنجیرکاربن شماره گذاری شده بعد کاربن گروپ هایدروکسیل دار تذکر داده میشود‪.‬‬
‫بالخره نام هایدروکاربن گرفته شده و پسوند ‪ −𝑂1‬عالوه میشود‪.‬مثالً‪:‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 𝐶𝐻 𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂‬
‫‪ -1‬پروپانول‬ ‫‪ -2‬بیوتانول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪ -2‬ایتایل‪ -1-‬پنتانول‬

‫‪275‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝑟𝐵‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻−𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪-2‬برومو‪ -3-‬پنتانول‬

‫‪ ‬مرکب دارای دوگروپ ( 𝐻𝑂) به نام ‪ −𝑑𝑖𝑜1‬ها و کبات دارای سه گروپ ( 𝐻𝑂) به‬
‫نام ‪ −𝑡𝑟𝑖𝑜1‬ها یاد میگردند‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬
‫‪ 1،2‬ایتان دایئول( ایتلین گالیکول)‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬
‫‪ 1،3‬پروپان دایئول‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫(ترای میتیلن گالیکول)‬

‫‪𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻− 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪ -2‬برومو ‪ 4،1‬بیوتان دایئول‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝑟𝐵‬ ‫𝐻𝑂‬

‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻− 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪ 1،2،3‬پروپان ترایئول‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬

‫نام الکول ها به طریقه معمولی‪ ،‬علمی ونظربه گروپ کاربینول در جدول زیر نوشته شده است‪.‬‬

‫فورمول‬ ‫نام معمولی‬ ‫نام علمی‬ ‫کاربینول‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫میتایل الکول‬ ‫میتانول‬ ‫‪-‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 −‬‬ ‫ایتایل الکول‬ ‫ایتانول‬ ‫میتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶3 𝐻7 −‬‬ ‫پروپایل الکول‬ ‫پروپانول‬ ‫ایتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶4 𝐻9 −‬‬ ‫بیوتایل الکول‬ ‫بیوتانول‬ ‫پروپایل کابینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶5 𝐻11 −‬‬ ‫پنتایل الکول‬ ‫پنتانول‬ ‫بیوتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶6 𝐻13 −‬‬ ‫هگزایل الکول‬ ‫هگزانول‬ ‫پنتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶7 𝐻15 −‬‬ ‫هپتایل الکول‬ ‫هپتانول‬ ‫هگزایل کاربینول‬

‫‪276‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶8 𝐻17 −‬‬ ‫اوکتایل الکول‬ ‫اوکتانول‬ ‫هپتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶9 𝐻19 −‬‬ ‫نونایل الکول‬ ‫نونانول‬ ‫اوکتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶10 𝐻21 −‬‬ ‫دیکایل الکول‬ ‫دیکانول‬ ‫نونایل کاربینول‬
‫ج) نام گذاری الکول ها نظربه گروپ کاربینول‬
‫نام گذاری میگردد‪ .‬درچنین نام‬ ‫دراین گروپ نام گذاری الکول ها نظربه گروپ کاربینول شان‬
‫)𝐻𝑂 ‪(−𝐶 −‬‬

‫گذاری ابتدا ً الکایل که باالی گروپ کاربینول نصب است ذکر گردیده ‪ ،‬بعدا ً نام گابینول ذکر می شود‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬

‫فورمول‬ ‫نام مرکب‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫میتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫ایتایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶3 𝐻7 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫پروپایل کاربینول‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶4 𝐻9 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫بیوتایل کاربینول‬
‫‪𝐶2 𝐻5‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬ ‫ترای ایتایل کاربینول‬

‫‪𝐶2 𝐻5‬‬

‫‪ -2‬خواص فزیکی الکول ها‪:‬‬

‫الکول های که (‪ ) 1-12‬اتوم کاربن دارند در حرارت اطاق به حالت مایع بوده ودیگر الکول های که‬
‫بیشتر از ‪ 12‬کاربن دارند درحرارت عادی به حالت جامد می باشند‪.‬‬
‫کثافت الکول ها با زیاد شدن تعداد کاربن بلند می رود ولی هیچ وقت از ‪ 1‬بیشتر نمی شود‪ .‬الکول ها‬
‫روغن وموم را درخود حل می کند اما نمک های غیر عضوی را حل کرده نمی تواند‪.‬‬
‫الکول ها به صورت عموم در آب حل می گردد‪ ،‬اما با ازدیاد کاربن قابلیت انحالل شان درآب کمتر‬
‫میشود‪ .‬به هر اندازه که تعداد کاربن زیاد میشود نقطه غلیان الکول بلند میرود‪ .‬این هم به علت موجودیت‬
‫رابطه هایدروجنی است‪.‬‬
‫‪ -3‬خواص کیمیاوی الکول ها‪:‬‬
‫الکول ها با داشتن کتله مالیکولی کوچک در حالت عادی مایع بوده وفشار بخار آن ها به مراتب پایین‬
‫تر از الکان های ایزولوگ شان می باشد‪ .‬موجودیت رابطه هایدروجنی انحاللیت الکول ها را درآب‬

‫‪277‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫بیشتر می سازد‪ ،‬ودر حالت محلول نیز فشاربخار آنها پایین است‪ .‬الکول ها خاصیت امفوتریک داشته (‬
‫خاصیت تیزابی والقلی) ثابت فوق العاده کوچک دارند‪.‬ثابت تفکیک ایتانول ‪ 𝐾𝑎 = 10−16‬می باشد‪.‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂𝐻(𝑎𝑞) + 𝐻2 𝑂 → 𝐶2 𝐻5 − 𝑂− + 𝐻3 𝑂+‬‬
‫مقایسه اسیدیتی آب والکول ها‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐻2 𝑂 > 𝐶𝐻3 𝑂𝐻 > 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 > 𝐶3 𝐻7‬‬
‫‪ -1‬تولید نمک‬
‫الکول ها با فلزات فعال مانند 𝑔𝑀 ‪ 𝑁𝑎 ، 𝐾 ،‬وغیره می تواند نمک را تشکیل دهد‪.‬‬
‫‪𝑅 − 𝑂 − 𝐻 + 𝑁𝑎 → 𝑅 − 𝑂𝑁𝑎 + 1⁄2 𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐻 + 𝑁𝑎 → 𝐶𝐻3 − 𝑂𝑁𝑎 + 1⁄2 𝐻2‬‬

‫این نمک ها به نام 𝑒𝑡𝑎𝑙𝑜𝑘𝑙𝑎ها یا 𝑒𝑑𝑖𝑥𝑜𝑘𝑙𝑎 ها یاد می گردند‪ .‬سودیم الکوالت ها در محلول های‬
‫آبی خاصیت القلی را ازخود نشان داده که ضعیف بودن اسید مزدوج توضیح می کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬تولید ایستر (𝒏𝒐𝒊𝒕𝒂𝒄𝒊𝒇𝒊𝒓𝒆𝒕𝒔𝑬)‬
‫درموجودیت کتلست اسیدی‪ ،‬الکول ها با تیزاب های عضوی تعامل نموده ایستر وآب را بوجود میآورد‪.‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑅𝑂𝐻 + 𝑅 ′ − 𝐶 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝑅 ′ − 𝐶 − 𝑂𝑅 + 𝐻2‬‬

‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ‪𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 𝐻 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂𝐶2 𝐻5 + 𝐻2‬‬
‫‪ -3‬دیهایدریشن‬
‫تحت دوشرایط صورت میگیرد‪.‬‬
‫الف) درموجودیت آب جذبان‪ ،‬اگرازیک مالیکول الکول یک مالیکول آب خارج گردد‪ ،‬دراین صورت‬
‫از الکول الکین حاصل می گردد‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪180°‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬

‫‪278‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ایتانول‬ ‫ایتلین‬
‫ب) اگراز دو مالیکول الکول درموجودیت یک آب جذبان یک مالیکول آّب خارج شود‪ ،‬ایتر به دست می‬
‫آید‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪140−180°‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪2𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬
‫‪ -4‬اکسیدیشن الکول ها‬
‫اگر تحت اکسیدیشن شدید یا احتراق قرار گیرد‪ .‬آب‪ ،‬کاربن دای اکساید وانرژی حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑛‪3‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2 𝑂 +‬‬ ‫𝑂 ‪𝑂 → 𝑛𝐶𝑛 + 𝑂2 + (𝑛 + 1)𝐻2‬‬
‫‪2 2‬‬
‫∆ ‪𝑅 − 𝑂𝐻 + 𝑂2 → 𝐶𝑂2 + 𝐻2 𝑂 +‬‬
‫𝑂 ‪𝐶3 𝐻7 𝑂𝐻 + 9𝑂2 → 6𝐶𝑂2 + 8𝐻2‬‬
‫ولی هرگاه تحت اکسیدیشن خفیف در موجودیت مرکبات اکسیدیز کننده مانند ‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7 ، 𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫قرار گیرد ‪ ،‬در این صورت نتیجه اکسیدیشن مربوط به نوع الکول است‪.‬‬
‫الف) از اکسیدیشن الکول های اولی ابتدا الدیهاید ها حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬‬ ‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑅𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬
‫الکول اولی‬ ‫الدیهاید‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬‬ ‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐻 − 𝐻2‬‬
‫ایتانول‬ ‫اسید الدیهاید‬
‫ب) درنتیجه اکسیدیشن الکول های دومی کتیون ها حاصل می گردد‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫]𝑂[ ‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝐻𝐶 ‪𝑅2‬‬ ‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑅 + 𝐻2‬‬

‫‪279‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫]𝑂[ ‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫→ ‪𝐶3 𝐻7 𝐶𝑂𝐻𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶3 𝐻7 𝐶𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬
‫ایزو پروپایل الکول‬ ‫(اسیتون) دای میتایل کتیون‬
‫ج) الکول های سومی تحت شرایط فوق اکسیدایز نمی گردند‪.‬‬

‫استحصال الکول ها‬

‫‪ -1‬ازارجاع الدیهاید ها‪ ،‬کتیون ها وتیزاب های عضوی الکول ها استحصال می گردند‪.‬‬
‫الف) ازاثر ارجاع الدیهاید ها الکول های اولی بدست می آید‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2 → 𝑅𝐶𝐻2‬‬
‫ب) اگرتیزاب های عضوی تحت عمل ارجاع قرار گیرند اول الدیهایدها وبعدا ً الکول حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫→ ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 𝐻2‬‬ ‫→𝐻‪𝑅−𝐶−‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝑅𝐶𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪−𝐻2‬‬ ‫‪+𝐻2‬‬

‫ج) دراثر ارجاع کتیون ها الکول های دومی حاصل می گردد‪.‬‬

‫𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑅 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑅 + 𝐻2 → 𝑅 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫‪ -2‬دراثرتعامل هالید هایدروکاربن ها وآب‪ ،‬الکول ها حاصل می شود‪:‬‬
‫𝑋𝐻 ‪𝑅 − 𝑋 + 𝐻2 𝑂 → 𝑅 − 𝑂𝐻 +‬‬
‫طریقه صنعتی ومصنوعی استحصال الکول‬

‫‪280‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬
‫الف) ازپترولیم می توان الکول ها را بدست آورد‪ .‬درامریکا ساالنه 𝑏𝑙 ‪ 7 ∙ 10‬ایتانول و 𝑏𝑙 ‪10‬‬
‫ایزوپروپایل الکول را از پترولیم به دست می آورند که این نوع الکول ها برای مشروبات الکولی استعمال‬
‫نمی گردد‪.‬‬
‫میتانول را تا سال ‪ 1525‬از چوب خشک ازچه بدست می آوردند‪ ،‬اما درحال حاضر درامریکا ده میلیون‬
‫پوند میتانول را ازتعامل )𝑂𝐶( و ) ‪ (𝐻2‬بدست می آورند‪.‬‬
‫℃‪𝑍𝑛𝑂 ، 𝐶𝑟2 𝑂3 400‬‬
‫→ ‪𝐶𝑂 + 𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3‬‬
‫ب) تعامل ترکیبی معرف گرینارد‬
‫‪ -1‬تعامل معرف گرینارد با الدیهاید‬
‫معرف گرینارد باالدیهاید ها تعامل نموده ‪ ،‬الکول دومی را می سازد‪.‬‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬

‫)‪a‬‬ ‫𝑋𝑔𝑀𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 = 𝑂 + 𝑅 − 𝑀𝑔𝑋 → 𝑅 − 𝐶 −‬‬

‫𝑅‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬

‫)‪b‬‬ ‫𝑋𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝑀𝑔𝑋 + 𝐻2 𝑂 → 𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 +‬‬

‫𝑅‬ ‫𝑅‬
‫‪ -2‬تعامل معرف گرینارد با کتیون ها‬
‫معرف گرینارد با کتیون ها تعامل نموده ‪ ،‬الکول سومی را می سازد‪.‬‬
‫𝑅‬ ‫𝑅‬

‫)‪a‬‬ ‫𝑋𝑔𝑀𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 = 𝑂 + 𝑅 − 𝑀𝑔𝑋 → 𝑅 − 𝐶 −‬‬

‫𝑅‬
‫𝑅‬ ‫𝑅‬

‫)‪b‬‬ ‫𝑋𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝑀𝑔𝑋 + 𝐻2 𝑂 → 𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 +‬‬

‫‪281‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫𝑅‬ ‫𝑅‬

‫الکول های یک قیمته‬

‫میتانول (𝑯𝑶 ‪)𝑪𝑯𝟑 −‬‬
‫میتانول یا میتایل الکول اولین الکولی است که درقرن ‪ 14‬میالدی استحصال گردید‪ .‬این الکول درزمان‬
‫های سابق از تقطیر چوب خشک ارچه درغیاب هوا در حرارت ℃ ‪ 350 − 400‬بدست می آمد که‬
‫عالوه ازاین الکول اسیتون وتیزاب سرکه نیز به دست می آید‪ .‬ازهمین سبب است که این الکول را به‬
‫نام الکول چوب یا الکول ارچه نیز می نامند‪.‬‬
‫این الکول یک محلل بسیارخوب است که در ساختن ورنس ودیگر مواد از آن کارگرفته میشود‪ .‬نقطه‬
‫غلیان آن ℃‪ 64.5‬است‪.‬‬
‫میتایل الکول یک الکول فوق العاده زهری بوده با نوشیدن ‪ 25‬گرام سبب کوری انسان گردیده ومقدار‬
‫بیشترآن سبب مرگ انسان ها می گردد‪ .‬چون خاصیت ضد میکروبی دارد بحیث انتی سپتیک استفاده‬
‫می شود‪.‬‬

‫استحصال میتانول‬
‫‪ -1‬قبالً گفته شد ازتقطیر چوب به دست میآید که درین صورت مایع قیرمانند که حاوی میتانول‪ ،‬اسیتون‬
‫وتیزاب های عضوی است به دست می آید‪:‬‬
‫)𝐻𝑂 ‪ (𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝐶𝐻3 ، 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 ، 𝐶𝐻3‬بعدا ً میتانول‪ ،‬استیون و دیگر مرکبات توسط‬
‫تقطیرتدریجی از هم جدا می شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬بهترین طریقه استحصال آن تعامل مونوکساید با هایدروجن است‪.‬‬

‫𝑚𝑡𝑎 ‪𝑍𝑛𝑂−𝐶𝑟2 𝑂3 400℃ ، 150‬‬

‫→ ‪𝐶𝑂 + 2𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -3‬ازتعامل آب با میتایل کلوراید میتانول حاصل گردد‪.‬‬

‫∆‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑙 + 𝐻𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 +‬‬
‫خواص کیمیاوی میتانول‬
‫‪ -1‬با سودیم تعامل نموده ‪ ،‬هایدروجن را آزاد می کند‪.‬‬
‫‪2𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 + 2𝑁𝑎 → 2𝐶𝐻3 − 𝑂𝑁𝑎 + 𝐻2‬‬
‫‪ -2‬هرگاه میتانول درموجودیت اکسیجن ازباالی مس گرم که منحیث کتلست است عبور داده شود‪ ،‬فارم‬
‫الدیهاید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑢𝐶‬
‫𝑂 ‪2𝐶𝐻3 𝑂𝐻 + 𝑂2 → 2𝐶𝐻2 𝑂 + 2𝐻2‬‬

‫‪282‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ایتایل الکول (𝑯𝑶 ‪)𝑪𝑯𝟑 𝑪𝑯𝟐 −‬‬

‫ایتایل الکول یک ماده بی رنگ ‪ ،‬دارای بوی تیز بوده نقطه غلیان آن درحدود ℃‪ 78‬است‪.‬‬
‫با آب به هر اندازه مخلوط شده وفیصدی های مختلف دارد‪ .‬محلول ‪ %50‬ایتایل الکول درالبراتوار ها‬
‫به حیث محلل استعمال میشود‪ .‬محلول ‪ 70% − 85%‬آن در طبابت به حیث ماده ضدعفونی وانتی‬
‫سپتیک استفاده میشود وهم چنان یک محلول خوب است ودر ساختن پالستیک ‪ ،‬رابر‪،‬ادویه جات ‪،‬ورنس‬
‫ها وانواع مختلف مشروبات الکولی استفاده می گردد‪ .‬الکول که بیشتر از ‪ 1‬فیصد آب نداشته باشد ویا‬
‫‪ %155‬را بنام الکول مطلق یاد میگردد‪ ،‬که از الکول معمولی با عالوه کردن چونه درآن که آب به‬
‫شکل ‪ 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2‬ته نشین می گردد‪ ،‬تهیه می نمایند‪ .‬روش دیگر تصفیه ایتانول خالص ( الکول مطلق)‬
‫عالوه کردن بنزین در مخلوط ‪ %50‬الکول وآب حاصل می شود‬

‫استحصال ایتایل الکول‬

‫‪ .1‬تخمر الکولی یا انقالب الکولی‬
‫درصنعت وتخنیک از این روش کارگرفته میشود‪ .‬تخمر الکولی عبارت از عملیه ایست که مواد قندی‬
‫توسط انزایم های خمیر مایه به الکول تبدیل میشود‪ .‬خمیرمایه ( 𝑒𝑡𝑠𝑎𝑒𝑌) مایکرو اورگانیزم های ذره‬
‫بینی است که سبب تولید سه نوع انزایم می گردد ( 𝑒𝑠𝑎𝑡𝑙𝑎𝑀) ‪)𝑍𝑦𝑚𝑎𝑠𝑒( ، )𝐼𝑛𝑣𝑒𝑟𝑡𝑎𝑠𝑒 ( ،‬‬
‫‪ -‬انزایم مالیتز قند دوقیمته مالتوز را به دو مالیکول گلوکوز تبدیل می کند‪.‬‬
‫‪ -‬انزایم انورتیز سکروز را به یک مالیکول گلوکوز ویک مالیکول فرکتوزهایدرولیز می کند‪.‬‬
‫‪ -‬انزایم زایمیز قندهای یک قیمته را به الکول طبق معادله ذیل تبدیل میکند‪.‬‬
‫𝑒𝑠𝑎𝑚𝑦𝑍‬
‫→ ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬ ‫𝐸 ‪2𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 + 2𝐶𝑂2 +‬‬
‫‪ -2‬ایتایل الکول را ازتعامل استلین با آب طبق تعامل ذیل به دست می آورند‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪ -3‬درصنعت از هایدروجنیشن اسید الدیهاید طبق تعامل ذیل به دست می آید‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝐻 + 𝐻2 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬

‫خواص کیمیاوی ایتایل الکول‬

‫‪ -1‬اگر ایتایل الکول به احتراق مواجه گردد با شعله آبی رنگ سوخته ‪ ،‬آب ‪ ،‬کاربن دای اکساید ویک‬
‫مقدار حرارت حرارت حاصل میشود‪.‬‬
‫∆ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 + 3𝑂2 → 2𝐶𝑂2 + 3𝐻2 𝑂 +‬‬
‫‪ -2‬ایتایل الکول با سودیم تعامل نموده سودیم ایتلیت را می سازد‪.‬‬
‫‪2𝑁𝑎 + 2𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 𝑂𝐻 → 2𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻3 𝑂𝑁𝑎 + 𝐻2‬‬
‫‪ -3‬ایتایل الکول با تیزاب آب های غیر عضوی ایستر های مربوطه را تولید می کند‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂 − 𝐶2 𝐻5 + 𝐻2‬‬

‫‪283‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -4‬ازاثر حرارت د ادن ایتایل الکول بااسید سلفوریک در مرحله اول یک مالیکول آن با ایتایل الکول‬
‫ایستر وبعدا ً ایستر تولید شده با مالیکول دومی ایتایل الکول تعامل نموده ایتر را می سازد‪.‬‬
‫𝑂 ‪2𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 + 𝐻2‬‬

‫الکول های دوقیمته‬

‫الکول های که دارای دوگروپ 𝐻𝑂 باشند دوقیمته اند‪.‬‬
‫نام گذاری‬
‫اول نام گروپ اولیفینی وبعدا ً گالیکول ذکر می گردد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬
‫ایتلین گالیکول‬
‫𝐻𝑂 𝐻𝑂‬
‫استحصال گالیکول‬
‫ازاکسدیشن ایتلین توسط پوتاشیم پرمنگنیت ‪ ،‬گالیکول وپوتاشیم هایدروکساید حاصل میشود‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2 + 𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 + 𝐾𝑂𝐻 + 𝑀𝑛𝑂4‬‬

‫𝐻𝑂 𝐻𝑂‬
‫نام گذاری علمی ‪:‬عینا ً مانند الکول های قبلی نامگذاری شده وبعد از ذکر الکان مربوط پسوند دایول‬
‫وذکرشماره گروپ های هایدروکسیل صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2‬‬

‫𝐻𝑂 𝐻𝑂‬
‫اولین عضو این خاندان ایتلین گالیکول است که یک ماده ضد یخ ( 𝑧𝑒𝑒𝑟𝑓𝑖𝑡𝑛𝐴) بوده درعراده جات‬
‫استفاده میشود‪ .‬ایتلین گالیکول مایع بی رنگ ‪ ،‬بی بو وشربت مانند‪ ،‬با آب به هرنسبت حل شده می تواند‪.‬‬
‫نقطه غلیان آن (℃‪ )197‬ونقطه انجماد آن (℃‪ )−155‬بوده برعالوه انتی فریز (ضد یخ) درموترها به‬
‫حیث مایع هایدرولیک ‪ ،‬در رنگ ها ‪،‬تیل ها ومحلل رنگ های قلم بکارمیرود‪.‬‬
‫ازاکسیدیشن ایتلین گالیکول درمراحل مختلف اگزالیک اسید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝐶‬
‫)‪a‬‬ ‫→ ] 𝑂[ ‪+‬‬ ‫𝑂 ‪+𝐻2‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫𝐻𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬
‫)‪b‬‬ ‫→ ]𝑂[‪+‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪284‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫)‪c‬‬ ‫→ ]𝑂[‪+‬‬ ‫)‪+𝐻2 𝑂 => d‬‬ ‫→ ]𝑂[‪+‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫ایتلین گالیکول با دو مالیکول نایتریک اسید تعامل نموده دای نایترو گالیکول حاصل شده ‪ ،‬که یک ماده‬
‫انفجاری است‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂2‬‬
‫→ ‪+2𝐻𝑁𝑂3‬‬ ‫𝑂 ‪+2𝐻2‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂2‬‬ ‫دای نایترو گالیکول‬

‫الکول های سه قیمته‬

‫گلیسرین (𝒆𝒏𝒊𝒓𝒆𝒄𝒚𝒍𝑮) یا (𝒍𝒐𝒄𝒓𝒆𝒄𝒚𝒍𝑮)‪ :‬گلیسرین دارای فورمول مالیکولی ‪𝐶3 𝐻5 (𝑂𝐻)3‬‬
‫وفورمول مشرح ‪ 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2‬می باشد‪ .‬یعنی (‪ -3 ،2 ،1‬پروپان ترایول) نام دارد‪.‬‬

‫𝐻𝑂 𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬

‫خواص فزیکی گلیسرین‪ :‬مایع شربت مانند ‪ ،‬بی رنگ و غلیظ بوده ‪ ،‬مزه شیرین دارد‪ .‬درآب والکول‬
‫به هرنسبت به خوبی حل می گردد اما درایتر غیر منحل است‪ .‬نقطه غلیان آن ℃‪ 290‬ودارای وزن‬
‫مخصوص ‪ 1.265‬می باشد‪ .‬نقطه انجماد گلیسرین ℃‪ 17.9‬می باشد‪.‬‬
‫درصنعت دواسازی با سایر مواد دوایی یکجا شده وموارد استعمال زیاد دارد‪.‬‬
‫استحصال گلیسرین‬
‫‪ -1‬دروقت صابون سازی نیز می توان گلیسرین را بدست آورد‪ .‬که درین صورت هرگاه شحم سیتارین‬
‫با سودیم هایدروکساید هایدرولیز گردد‪ .‬گلیسرین وصابون را بوجود می آورد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝐶17 𝐻35‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁‪𝐶𝐻 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝐶17 𝐻35 + 3‬‬ ‫‪𝐶𝐻 − 𝑂𝐻 +‬‬

‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝐶17 𝐻35‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫سودیم سیتارین ( صابون )‬ ‫𝑎𝑁𝑂𝑂𝐶 ‪3𝐶17 𝐻35‬‬
‫خواص کیمیاوی گلیسرین‬
‫‪ -1‬معمول ترین تعامل گلیسرین تعامل آن با تیزاب شوره است‪.‬‬
‫که درنتیجه نایترو گلیسرین حاصل میشود‪ .‬نایترو گلیسرین یک ماده فوق العاده انفالقی است درحرارت‬
‫بلند تراز ℃‪ 22‬ویا شور دادن انفالق می کند‪ .‬رنگ زرد تیل مانند دارد‪.‬نایتروگلیسرین به نام باروت‬
‫به دود نیزیاد میشود‪.‬‬

‫‪285‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝑁𝑂2‬‬

‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻 − 𝑂𝐻 + 3𝐻𝑁𝑂3‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻 − 𝑂 − 𝑁𝑂2 − 3𝐻2‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝑁𝑂2‬‬ ‫گلیسرایل ترای نایتریت‬

‫‪ -2‬دراثر فشار‪ ،‬تکان و حرارت گلیسیرول ترای نایتریت انفالق نموده انرژی زیاد آزاد می کند‪ ،‬معادله‬
‫آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫∆‬
‫𝐸 ‪3𝐶3 𝐻5 (𝑁𝑂3 )3 → 12𝐶𝑂2 + 6𝑁2 + 10𝐻2 𝑂 + 𝑂2 +‬‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬ترای فینایل کاربینول الکول چندمی است‪.‬‬
‫د) چهارمی‬ ‫ج) سومی‬ ‫ب) دومی‬ ‫الف) اولی‬
‫‪ -2‬ثابت تفکیک ایتایل الکول را نشان دهید‪.‬‬
‫د) ‪10−1‬‬ ‫ج) ‪10−2‬‬ ‫ب) ‪10−4‬‬ ‫الف) ‪10−6‬‬
‫‪ -3‬الکول دارای کدام خواص است‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج)امفوتریک‬ ‫ب) القلی‬ ‫الف) تیزاب‬
‫‪ -4‬در تعامل 𝑙𝑢𝑜𝑗𝑥 ‪ 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 3𝑂2 → 2𝐶𝑂2 + 𝐻2 𝑂 +‬چند ژول انرژی آزاد شده است‪.‬‬
‫د) ‪148‬‬ ‫ج)‪137‬‬ ‫ب) ‪127‬‬ ‫الف) ‪113‬‬
‫‪ -0‬الکول با کدام مرکب تعامل کند ایستر حاصل میشود‪.‬‬
‫د) کتیون‬ ‫ج) الدیهاید‬ ‫ب) تیزاب‬ ‫الف) ایتر‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪2𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪ -6‬حاصل تعامل‬
‫ب) ‪𝐶2 𝐻5 𝑂𝐶2 𝐻5‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻5 𝑂𝐶𝐻5‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 𝑂𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬
‫𝑂 ‪ + 2𝐻2‬؟ → ‪+2𝐻𝑁𝑂3‬‬ ‫‪-7‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂2‬‬
‫ب) ‪𝐶𝑂2 + 𝑁2 𝑂5‬‬ ‫الف)‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂2‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂3‬‬
‫د)‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂2‬‬
‫‪𝐶𝐻2 − 𝑂𝑁𝑂3‬‬
‫‪286‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -8‬حاصل تعامل 𝑂 ‪ 𝑅 − 𝐹 − 𝐻2‬را درزیر نشان دهید‪.‬‬
‫ب) ‪𝑅 − 𝑂𝐻 + 𝐹2‬‬ ‫الف) 𝐹𝐻 ‪𝑅 − 𝑂𝐻 +‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) 𝑂𝐹𝐻 ‪𝑅 − 𝑂𝐻 +‬‬

‫‪ -5‬درمورد گلیسرین کدام افاده زیر درست است‪.‬‬

‫ب) نقطه غلیان آن ‪ 255‬درجه است‬ ‫الف) الکول سه قیمته‬
‫د) کثافت آن ‪ 1.21‬است‪.‬‬ ‫ج) الکول دوقیمته است‬

‫‪ -15‬هرگاه ‪ 4‬مالیکول گلیسرین انفجارنماید چند مالیکول کاربن دای اکساید حاصل میشود‪.‬‬
‫د) ‪13‬‬ ‫ج) ‪12‬‬ ‫ب) ‪11‬‬ ‫الف) ‪15‬‬

‫‪ -11‬الکول دومی اکسیدیشن شود کدام مرکب حاصل میشود‪.‬‬

‫د) ایستر‬ ‫ج) کیتون‬ ‫ب) الدیهاید‬ ‫الف) ایتر‬

‫‪ -12‬کدام الکول اکسیدیشن نمی شود‪.‬‬

‫د) دوقیمته‬ ‫ج) سومی‬ ‫ب) دومی‬ ‫الف) اولی‬

‫‪ -13‬هرگاه باالی حلقه بنزین گروپ هایدروکسیل نصب شود مرکب حاصله بنام ‪ ..........‬یاد میشود‪.‬‬
‫د) فینوکسی‬ ‫ج) فینول‬ ‫ب) بنزایل الکول‬ ‫الف) فینایل‬

‫‪ -14‬ترشری الکول دارای ‪ ............‬می باشد‪.‬‬

‫ب) سه بقیه عضوی‬ ‫الف) دوبقیه عضوی‬
‫د) سه گروپ هایدروکسیل‬ ‫ج) دو گروپ هایدروکسیل‬

‫حل مسایل‬
‫‪𝐶6 𝐻5‬‬

‫‪ 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻 − 𝐶6 𝐻5 -1‬جز ج درست است‬

‫‪ -2‬جز الف درست است‪.‬‬

‫‪ -3‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 3𝑂2 → 2𝐶𝑂2 + 𝐻2 𝑂 + 137𝑗𝑜𝑢𝑙 -4‬جز ج صحت دارد‪.‬‬
‫‪-0‬الکول ها باتیزاب تعامل کند ایستر را می سازد‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑅𝑂𝐻 + 𝑅𝐶𝑂𝑂𝐻 → 𝑅𝐶𝑂𝑂𝑅 + 𝐻2‬‬
‫جز ب درست است‪.‬‬
‫‪287‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫‪ 2𝐶𝐻3 −‬جز ب درست است‪.‬‬ ‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5 𝑂𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪-6‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫𝑂 ‪+2𝐻𝑁𝑂3 → +2𝐻2‬‬ ‫‪-7‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 −‬‬
‫جز الف درست است‪.‬‬

‫‪ 𝑅 − 𝐹 − 𝐻2 𝑂 → 𝑅 − 𝑂𝐻 + 𝐻𝐹 -8‬جز الف درست است‪.‬‬

‫‪ -5‬جز ج نادرست ودیگرسه درست است‪.‬‬

‫∆‬
‫𝐸 ‪ 4𝐶3 𝐻5 (𝑁𝑂3 )3 → 12𝐶𝑂2 + 6𝑁2 + 10𝐻2 𝑂 + 𝑂2 +‬جز ج درست است‬ ‫‪-10‬‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝑂‬
‫)𝑂(‬
‫‪ 𝑅 − 𝐶𝐻 − 𝑅 → 𝑅 − 𝐶 − 𝑅 + 𝐻2 -11‬جز ج درست است‪.‬‬
‫𝑅‬
‫)𝑂(‬
‫‪ 𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 → 𝑁𝑜 𝑜𝑥𝑦𝑑𝑎𝑡𝑖𝑜𝑛 -12‬جز ج درست است‪.‬‬

‫𝑅‬
‫‪ -13‬جز ج درست است‪.‬‬
‫𝑅‬

‫‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 ،𝑅3 𝐶 − 𝑂𝐻 -14‬‬

‫𝑅‬

‫‪288‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫تمرین ‪21‬‬
‫‪ 𝑅2 𝐶𝐻𝑂𝐻 -1‬از جمله کدام نوع الکول ها می باشد؟‬
‫د) چهارمی‬ ‫ج) سومی‬ ‫ب) دومی‬ ‫الف) اولی‬

‫‪ -2‬از تعامل گلیسرین با کدام یکی ازاین تیزاب ها شحم حاصل می شود‪.‬‬
‫ب) اسیتیک اسید‬ ‫الف) سیتاریک اسید‬
‫د) همه‬ ‫ج) فارمیک اسید‬
‫‪ -3‬نام مرکب ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻 𝐶𝐻2 𝐶𝐻2 𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂‬
‫د) ب وج‬ ‫ج) ایزو پنتایل الکول‬ ‫ب) ‪ -2‬پنتانول‬ ‫الف) ‪ -2‬پنتایل‬
‫‪ -4‬در اخیر نام الکول ها به صورت علمی کدام پسوند عالوه می گردد‪.‬‬
‫د)هیچکدام‬ ‫ج) 𝑒𝑛𝑜‪−‬‬ ‫ب) 𝑙𝑜 –‬ ‫الف) 𝑙𝑎‪−‬‬
‫‪ -0‬الکول ها با فلزات فعال کدام یک از مرکبات ذیل را تشکیل میدهد؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) هردو‬ ‫ب) نمک های عضوی‬ ‫الف) الکو کسایدها‬

‫‪ -6‬گلیسرین ازجمله‪:‬‬
‫ب) الکول های عمومی می باشد‬ ‫الف) الدیهاید های سه قیمته می باشد‬
‫د) تیزاب های عضوی می باشد‪.‬‬ ‫ج) الکول های سه قیمته می باشد‬

‫‪ -7‬کدام یک از این الکول ها دوقیمته است؟‬

‫د) هرسه‬ ‫ج) گالیکول‬ ‫ب) گلیسیرول‬ ‫الف) گلیسرین‬
‫‪ -8‬الکول های دارای بیشتر از ‪ 12‬کاربن‪:‬‬
‫ب) درحرارت اتاق جامد اند‪.‬‬ ‫الف) درحرارت اتاق مایع اند‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) درحرارت اتاق گازاند‬

‫‪ -5‬فورمول عمومی الکول ها کدام یک ازاین هاست ؟‬

‫‪289‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) 𝐻𝑂 ‪𝑅 −‬‬ ‫الف) 𝑅 ‪𝑅 − 𝑂 −‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝐶 ‪𝑅 −‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑅 −‬‬

‫‪ -15‬الکول ارچه کدام یک از این هاست ؟‬

‫ب) ایتانول‬ ‫الف) میتانول‬
‫د) الف و ج درست است‬ ‫ج) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪ -11‬ازارجاع الدیهاید ها کدام یک ازاین مرکبات ذیل بدست می آید؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الکول ها‬ ‫ب) کتیون ها‬ ‫الف) ایتر ها‬
‫‪ -12‬مرکب بیوتان دایول ‪ 2-1‬ازجمله ‪:‬‬
‫الف) الکول های چهارقیمته است‬
‫ب) الکول های چهارمی است‬
‫ج) الکول های دوقیمته است‬
‫د) الکول های دومی است‬
‫𝑚𝑡𝑎 ‪𝑍𝑛𝑂−𝐶𝑟2 𝑂3 400℃ ، 150‬‬
‫→ ‪ 𝐶𝑂 + 2𝐻2‬کدام است؟‬ ‫‪ -13‬حاصل تعامل‬
‫ب) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫الف) میتایل الکول‬
‫د) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2‬‬ ‫ج) هردو‬

‫‪ -14‬ازتعامل ایتایل الکول با پوتاشیم کدام مرکب حاصل می گردد؟‬

‫ب) پوتاشیم ایتلیت‬ ‫الف) پوتاشیم ایتایل‬
‫د) پوتاشیم الکیت‬ ‫ج) پوتاشیم اسیتلیت‬

‫فصل ششم‬
‫ایترها (𝒔𝒓𝒆𝒉𝒕𝑬)‬

‫‪290‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ایتر ها نیز از جمله هایدروکاربن های اکسیجن دار بوده که نظربه ترکیب شان به نام الکوکسی هم یاد‬
‫می گردند‪ .‬این مرکبات از تعامل دومالیکول الکول با باختن یک مالیکول آب بدست می آیند‪.‬‬
‫فورمول جمعی آن (𝑂 ‪ )𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬وفورمول عمومی ایترها 𝑅 ‪ 𝑅 − 𝑂 −‬یا 𝑅 ‪ 𝑅 ′ − 𝑂 −‬است‪.‬‬
‫𝑅 و ‪ 𝑅 ′‬گروپ الکایل یا رادیکال می باشد‪.‬‬
‫الکایل ها می توانند متفاوت باشند مثالً ( ‪ )𝐶3 𝐻7 ،𝐶2 𝐻5 ، 𝐶𝐻3‬و غیره ویا می توانند در دوطرف‬
‫گروپ مساوی باشند‪ .‬هرگاه هردو رادیکال یکسان باشد‪ ،‬به نام ایتر متناظر ودر صورت که متفاوت‬
‫باشد غیر متناظر گفته میشود‪.‬مثالً‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫متناظر‬ ‫غیر متناظر‬
‫می توان گفت که ایترها دراثر تعویض هایدروجن گروپ 𝐻𝑂 الکول‪ ،‬با رادیکال به دست می آید‪.‬‬
‫𝑅 ‪𝑅 − 𝑂 − 𝐻 + 𝑅′ → 𝑅 − 𝑂 −‬‬
‫خواص عمومی ایترها‪:‬‬
‫ایترها نسبت نداشتن رابطه هایدروجنی نقطه غلیان پایین تر نسبت به الکول ها دارند‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬
‫𝐻𝑂 ‪ 𝐶2 𝐻5‬در ℃‪ 78‬به جوش میآید‪ ،‬درحالیکه ایتر مربوطه در ℃‪ 35‬جوش می آید‪.‬‬
‫ایترها برخالف الکول ها اکثرا ً درآب غیر منحل اند‪ .‬اما میتایل ایتر در حدود ‪ 8‬فیصد درآب حل می‬
‫شود‪ .‬ایتر ها نسبت به الکول ها دارای فعالیت کیمیاوی کمتر است‪ .‬دای ایتایل ایتر (‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 −‬‬
‫‪ )𝐶2 𝐻5‬که ازجمله این خاندان می باشد یک مایع بی رنگ بوده مزه سوزنده وخواص بیهوش کننده دارد‪.‬‬
‫دای ایتایل ایتر یک م حلل خوب عضوی بوده ‪ ،‬درتعامالت ورتس و گرینارد استعمال می گردد‪ .‬دای‬
‫ایتایل ایتر درالبراتوار ها از دیهایدریشن ایتایل الکول حاصل می شود‪ .‬دای ایتایل ایتر دارای خاصیت‬
‫انفجاری قوی بوده وبا هوا تعامل نموده تعامل انفجاری را انجام می دهد‪.‬بنا ًء درالبراتوارها احتیاط‬
‫صورت گیرد‪.‬‬
‫این ایتر ازجمله محلل های خوب عضوی است ‪ .‬از این رو زیاد تر مرکبات عضوی را درخود حل می‬
‫کند‪ .‬فلز سودیم باالی ایترها هیچ تاثیری ندارد‪.‬‬
‫نام گذاری ایترها‬
‫الف) ناگذاری ساده‬
‫اوالً نام دوگروپ الکایل که ایتر را تشکیل داده اند ذکرنموده ‪ ،‬هرگاه هردوگروپ الکایل مشابه باشند‬
‫کلمه دای استعمال می گردد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬

‫‪291‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫دای میتایل ایتر‬ ‫دای ایتایل ایتر‬
‫هرگاه دو الکایل مشابه نباشد‪،‬نام الکایل ها نظربه ترتیب حروف الفبا گرفته شده وبعدا ً نام ایتر را ذکر‬
‫می کنیم‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫ایتایل میتایل ایتر‬

‫ب) نام گذاری آیوپاک‪:‬‬

‫دراین طریقه آن گروپ الکایل که زنجیر کوتاه دارد به نام هایدروکاربن اصلی وگروپ دوم به اکسیجن‬
‫ضمیمه باشد به نام شاخه فرعی یاد میشود‪.‬وگروپ الکایل که ضمیمه با کسیجن باشد به صورت عموم‬
‫به نام الکوکسی (‪ )𝑅 − 𝑂 −‬یاد شده که به صورت اختصاصی ‪ 𝐶𝐻3 − 𝑂 −‬را متوکسی و‬
‫‪ 𝐶2 𝐻5 − 𝑂 −‬را به ایتوکسی یاد می نمایند‪.‬‬
‫مثال‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫میتوکسی میتان‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 −‬‬ ‫میتوکسی بنزین‬
‫‪−𝑂 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ 2‬فینوکسی پروپان‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -2‬میتوکسی ‪ -2‬میتایل پروپان‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪−𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -1‬میتوکسی ‪ -3‬برومو بنزین‬

‫𝑟𝐵‬

‫‪292‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ -2‬میتوکسی پروپین‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫مثال‪ :2‬مرکبات ذیل را به اساس معمولی وآیوپاک نام گذاری کنید‪:‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑟𝑒‪2،2 − 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑝𝑟𝑜𝑝𝑦𝑙 𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑒𝑡ℎ‬‬
‫)𝑒𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑙𝑦‪(𝑒𝑡ℎ𝑜𝑥𝑦2،2 − 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫𝑟𝐵‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫𝑒𝑛𝑎‪2 − ℎ𝑦𝑑𝑟𝑜𝑥𝑦 𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 − 2𝑏𝑟𝑜𝑚𝑜 𝑏𝑢𝑡𝑦𝑙 𝑒𝑡ℎ‬‬

‫‪𝐶𝑙3 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑒𝑛𝑎‪2،2،2 − 𝑡𝑟𝑖𝑐ℎ𝑙𝑜𝑟 − 3 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑜𝑥𝑦 𝑒𝑡ℎ‬‬

‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫)𝑟𝑒‪𝑉𝑒𝑛𝑜𝑥𝑦 𝑝𝑟𝑜𝑝𝑎𝑛𝑒 (𝑣𝑒𝑛𝑦𝑙 𝑝𝑟𝑜𝑝𝑦𝑙 𝑒𝑡ℎ‬‬

‫استحصال ایترها ‪ :‬ازدیهایدریشن بین المالیکولی الکول ها ایتر حاصل میشود‪.‬‬

‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂𝐻 + 𝐻𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5 + 𝐻2‬‬
‫طریقه ویلیم سن ‪ :‬ازاثر تعامل نمک سودیمی الکول‪ ،‬با الکایل هالید ایترها حاصل می گردد‪ .‬مثالً ازاثر‬
‫تعامل سودیم ایتلیت وایتایل آیوداید‪.‬‬
‫∆‬
‫𝑋𝑎𝑁 ‪𝑅 − 𝑂 − 𝑁𝑎 + 𝑅 − 𝑋 → 𝑅 − 𝑂 − 𝑅 +‬‬

‫‪293‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫∆‬
‫𝐼𝑎𝑁 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝑁𝑎 + 𝐶2 𝐻5 𝐼 → 𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5 +‬‬
‫خواص کیمیاوی ایترها‪ :‬ایترها به آسانی درموجودیت موتد کسیدایز کننده به پراکساید تبدیل می گردند‬
‫پراکساید تولید شده توسط آیون فیرس ‪ 𝐹𝑒 +2‬درموجودیت تیزاب غلیظ گوگرد تجزیه شده وبه ایتر‬
‫عادی مبدل میشود‪:‬‬
‫‪𝑅 − 𝑂 − 𝑅′ → 𝑅 − 𝑂 − 𝑂 − 𝑅′‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ‪2𝐹𝑒𝑂 + 𝑅 − 𝑂 − 𝑂 − 𝑅 ′‬‬ ‫‪𝑅 − 𝑂 − 𝑅 ′ + 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ‪2𝐹𝑒𝑂 + 𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5 + 𝐹𝑒2 𝑂3‬‬
‫ایترها با هایدروآیودیک اسید تشکیل الکول ها والکایل آیودایت را می نماید‪.‬‬
‫𝐼𝑅 ‪𝑅 − 𝑂 − 𝑅 + 𝐻𝐼 → 𝑅𝑂𝐻 +‬‬
‫𝐼 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5 + 𝐻𝐼 → 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 𝐶2 𝐻5‬‬
‫ایتایل ایتر‬ ‫ایتایل آیودایت‪ +‬ایتایل الکول‬
‫محصوالت نهایی تعامل ایتر با 𝑋𝐻 ‪ ،‬هالید الکان وآب حاصل می شود‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝑂 − 𝑅 + 2𝐻𝑋 → 2𝑅 − 𝑋 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5 + 2𝐻𝐵𝑟 → 2𝐶2 𝐻5 − 𝐵𝑟 + 𝐻2‬‬
‫ایتر ها درموجودیت یک تیزاب معدنی هایدرولیزشده الکول ها را تشکیل می دهد‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5 + 𝐻2 𝑂 → 2𝐶2 𝐻5‬‬
‫ایترها برخالف الکولها با سودیم فلزی تعامل نمی کنند‪.‬‬
‫𝑛𝑜𝑖𝑡𝑐𝑎𝑒𝑟 𝑜𝑁 → 𝑎𝑁 ‪𝑅 − 𝑂 − 𝑅 +‬‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬درجه غلیان وانجماد مرکبات ذیل را به اساس تزاید وتنقیص ترتیب کنید وهم فورمول جمعی آن ها‬
‫را ارایه کنید‪:‬‬
‫د) ‪3<2<1‬‬ ‫ج) ‪1<3<2‬‬ ‫ب) ‪2<1<3‬‬ ‫الف) ‪1<2<3‬‬
‫‪ -2‬اگر 𝑙𝑜𝑚‪ 0.2‬دای ایتایل ایتربامقدار معین محلول تیزاب غلیظ 𝑟𝐵𝐻 تعامل نماید چه مقدار الکول‬
‫مربوطه از آن حاصل میشود‪.‬‬

‫‪294‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑟𝑔‬
‫) 𝑙𝑜𝑚‪(𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 = 46 ⁄‬‬

‫د)𝑟𝑔‪0.68‬‬ ‫ج)𝑟𝑔‪0.124‬‬ ‫ب) 𝑟𝑔‪0.48‬‬ ‫الف) 𝑟𝑔‪0.4‬‬

‫‪ -3‬ایترها دارای کدام یک ازعناصر زیر میباشد؟‬
‫د) فاسفورس‬ ‫ج) اکسیجن‬ ‫ب) سلفر‬ ‫الف) نایتروجن‬

‫‪ -4‬علت پایین بودن نقطه غلیان ایترها نسبت به الکولها عبارت از‪:‬‬
‫ب) بخاطر کم بودن وزن مالیکولی‬ ‫الف) نداشتن رابطه هایدروجنی‬
‫د) الف وج درست است‬ ‫ج) نداشتن رابطه هایدروکسیل‬
‫‪ -0‬ایزومیر مرکب ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7‬کدام یک ازالکول های زیر می باشد؟‬
‫د) هیتانول‬ ‫ج) هگزانول‬ ‫ب) پنتانول‬ ‫الف) میتانول‬
‫‪ -6‬پایین آمدن تعداد کاربن ایترها نقطه غلیان آنها ‪........‬‬
‫د) تفاوت نمی کند‪.‬‬ ‫ج) تغییرنمی کند‬ ‫ب) زیاد می شود‬ ‫الف) کم میشود‬
‫‪ -7‬نام علمی مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬عبارت است از‪:‬‬
‫ب) میتایل ‪ ،‬پروپایل ایتر‬ ‫الف) میتایل بیوتایل ایتر‬
‫د) میتوکسی بیوتان‬ ‫ج) پروپایل میتایل ایتر‬
‫‪ -8‬نام معمولی ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬چنین است‪:‬‬
‫د) بیوتان ایتر‬ ‫ج) دای ایتایل ایتر‬ ‫ب) میتوکسی ایتان‬ ‫الف) پروپایل ‪ ،‬ایتایل ایتر‬
‫‪ -5‬ایتر درسابق بخاطر یکی از موارد ذیل بیشتر استفاده می شد‪.‬‬
‫د) انتی سپتیک‬ ‫ج) مشروبات‬ ‫ب) رفع خستگی‬ ‫الف) بیهوشی‬
‫𝑙𝐶𝐻‬
‫→ 𝑂 ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7 + 𝐻2‬عبارت از‪:‬‬ ‫‪ – 15‬حاصل تعامل‬
‫ب) 𝐻𝑂 ‪2 𝐶3 𝐻7 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂‪𝐶3 𝐻7 𝑂 + −‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪2𝐶2 𝐻5 −‬‬ ‫ج) 𝑂 ‪2𝐶3 𝐻7‬‬
‫‪ -11‬دراثر ‪........‬ایتر ها درموجودیت یک تیزاب معدنی الکول ها حاصل می گردد‪.‬‬
‫د) هایدریشن‬ ‫ج) الکترولیز‬ ‫ب) دیهایدریشن‬ ‫الف)هایدرولیز‬
‫‪ -12‬نام مرکب ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7‬عبارت است از‪:‬‬
‫‪295‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف وب‬ ‫ب) میتوکسی پروپان‬ ‫الف) پروپایل میتایل ایتر‬
‫‪ -13‬در مورد ایترکدام یک از جمالت زیر درست است‪.‬‬
‫ب) یک محلل عضوی است‬ ‫الف) در آب به هر نسبت حل میشود‬
‫د) همه درست است‬ ‫ج) یک ماده انفالقی است‬
‫‪ -14‬چرا فلزات نمی توانند باالی ایتر اثر کنند‪.‬‬
‫الف) زیرا در ایتر ها رابطه هایدروجنی وجود ندارد‬
‫ب) زیرا در ایترها اکسیجن وجود ندارد‬
‫ج) زیرا درایتر ها رادیکال وجود ندارد‬
‫د) زیرا فلزات نمی توانند بجای رادیکال ایتر نصب شوند‪.‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪-1‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻: 𝐶4 𝐻9‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3 : 𝐶4 𝐻10‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3 ∶ 𝐶4 𝐻10‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫جز الف ‪1<2<3‬‬
‫‪-2‬‬
‫𝑟𝐵 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3 + 𝐻𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 − 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2‬‬
‫𝑔‪1𝑚𝑜𝑙 ∙ 74‬‬ ‫𝑔‪46‬‬
‫𝑔‪0.2𝑚𝑜𝑙 ∙ 74‬‬ ‫𝑋‬ ‫)𝐻𝑂 ‪(𝑋 = 9.2𝑔𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪-3‬ایتر هایدروکاربن اکسیجن داربوده دارای فورمول 𝑅 ‪ 𝑅 − 𝑂 −‬پس جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -4‬نداشتن رابطه هایدروجنی ایترها سبب پایین بودن نقطه غلیان آنها می باشد‪ .‬جز الف درست است‬
‫‪ -0‬درکارن های ایزولوگ ایترها ایزومیرالکول ها است‪ .‬بنا ًء دای پروپایل کتیون ایزومیرهگزانول است‪.‬‬
‫جز ج درست است‬
‫‪ -6‬با پایین آمدن تعداد کاربن نقطه غلیان ایترها پایین می آید‪ .‬جز الف صحت دارد‪.‬‬

‫‪296‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -7‬نام علمی مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬میتوکسی بیوتان است‬
‫جز د درست است‬
‫‪ -8‬نام معمولی ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬مرکب فوق پروپایل ایتایل ایتر است جز الف درست است‬
‫‪ -5‬ایتردر سابق به حیث بیهوشی بیشتر استفاده میشد‪ .‬جز الف درست است‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻‬
‫چون هایدریشن ایتر متناظر دومالیکول‬ ‫‪𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7 + 𝐻2 𝑂 → 2 𝐶3 𝐻7 − 𝑂𝐻 -15‬‬
‫الکول حاصل میشود‪ .‬جز ب درست است‬
‫‪ -11‬در اثر هایدریشن ایترها درموجودیت تیزاب عضوی دومالیکول الکول حاصل میشود‪ .‬جز د درست‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -12‬نام معمولی ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7‬پروپایل میتایل ایتر ونام علمی آن میتوکسی پروپان است ‪ .‬پس‬
‫جز ج درست است‬
‫‪ -14‬زیرا درایترها رابطه هایدرجنی وجود ندارد‪ .‬جز الف درست است‪.‬‬
‫ایتر حد اقل دوبقیه عضوی دارد‪ .‬جز ب صحت دارد‪.‬‬
‫نام مرکب ‪ 𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶6 𝐻5‬ایتوکسی بنزین است جز د درست است‬
‫تمرین ‪21‬‬
‫‪ -1‬نام این مرکب ‪ 𝐶6 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶6 𝐻5‬را درزیر نشان دهید‪.‬‬
‫ب) دای فینایل ایتر‬ ‫الف) فینوکسی بنزین‬
‫د) الف و ب درست است‬ ‫ج) دای بنزایل‬
‫‪ -2‬دای ایتایل ایتر یک ماده ‪ ..........‬است‪.‬‬
‫ب) خاصیت بیهوشی‬ ‫الف) خاصیت انفجاری وانفالقی‬
‫د) همه‬ ‫ج) درعمل جراحی استفاده میشود‬
‫→ 𝑎𝑁𝑂 ‪ 𝐶2 𝐻5 − 𝐼 + 𝐶3 𝐻7‬نشان دهید‪.‬‬ ‫‪ -3‬حاصل تعامل‬
‫ب) 𝑎𝑁 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂𝐼 − 𝐶3 𝐻5 +‬‬ ‫الف) 𝐼𝑎𝑁 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7 +‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) 𝐼𝑂𝑎𝑁 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶3 𝐻7 +‬‬
‫‪ -4‬ایتر ها حداقل چند بقیه عضوی دارند؟‬
‫د) ‪4‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬
‫‪ -0‬نام مرکب ‪ 𝐶2 𝐻5 − 𝑂 − 𝐶6 𝐻5‬چیست؟‬
‫‪297‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) ایتوکسی پنتایل‬ ‫الف) میتوکسی هگزایل‬
‫د) ایتوکسی بنزین‬ ‫ج) متیوکسی بنزین‬
‫𝑙𝐶𝐻‬
‫→ 𝑂 ‪ 𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7 + 𝐻2‬عبارت از‪:‬‬ ‫‪ -6‬حاصل تعامل‬
‫ب) 𝐻𝑂 ‪2𝐶3 𝐻7 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂 ‪𝐶3 𝐻7 −‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪2𝐶2 𝐻5 −‬‬ ‫ج) 𝑂 ‪2𝐶3 𝐻7‬‬
‫‪ -7‬فورمول 𝑟𝑒‪ 𝑏𝑢𝑡𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑒𝑡ℎ‬ـ𝑡𝑟𝑒𝑇 کدام یک ازاین هاست؟‬
‫الف) ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝐶 ‪𝐻3‬‬
‫ب) ‪𝐶𝐻 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝐶 ‪𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫د) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝑂‬
‫‪ -8‬نام مرکب ‪ 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬چیست؟‬
‫د) ایتایل ایتر‬ ‫ج) اکسیدی ایتلین‬ ‫ب) ایتلین اکساید‬ ‫الف) ایتان اکساید‬
‫‪ -5‬یکی از ایترهای زیر خاصیت انفجاری قوی را دارا بوده با هواه تعامل نموده انفالق می نماید؟‬
‫د) پروپایل ایتایل ایتر‬ ‫ج) میتایل ایتایل ایتر‬ ‫ب) دای ایتایل ایتر‬ ‫الف) دای میتایل ایتر‬
‫‪ -15‬فورمول مرکب میتوکسی ایتلین کدام یک ازین هاست ؟‬
‫ب) ‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻𝐶𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬
‫د) هرسه‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 𝑂𝐶2 𝐻3‬‬
‫‪ -11‬علت پایین بودن نقطه غلیان ایترهانسبت به الکول ها عبارت است از‪:‬‬
‫ب) بخاطر کم بودن وزن مالیکولی‬ ‫الف) نداشتن رابطه هایدروجنی‬
‫د) الف و ج درست است‪.‬‬ ‫ج) نداشتن گروپ هایدروکسیل‬

‫‪298‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫کدام یک ازالکول های زیر می باشد؟‬ ‫‪ -12‬ایزومیر مرکب ‪𝐶3 𝐻7 − 𝑂 − 𝐶3 𝐻7‬‬
‫د) هپتانول‬ ‫ج) هگزانول‬ ‫ب) پنتانول‬ ‫الف) میتانول‬
‫‪ -13‬از احتراق یک مالیکول دای میتایل ایتر چند مالیکولی کاربن دای اکساید حاصل می گردد؟‬
‫د)‪4‬‬ ‫ج)‪3‬‬ ‫ب)‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬
‫‪ -14‬نام مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝑂 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬چیست؟‬
‫ب) اسیتلین میتایل ایتر‬ ‫الف) ایتلین ‪ ،‬میتایل ایتر‬
‫د) میتایل وینایل ایتر‬ ‫ج) وینایل میتایل ایتر‬

‫فصل هفتم‬
‫الدیهاید ها (𝒔𝒆𝒅𝒚𝒉𝒆𝒅𝒍𝑨)‬
‫الدیهاید ها نیز از جمله هایدروکاربن های اکسیجن دارمی باشد که به نام مرکبات کاربونیکی نیزیاد می‬
‫شوند‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫فورمول جمعی الدیهاید ها (𝑂 𝑛‪ )𝐶𝑛 𝐻2‬وفورمول عمومی آن ها ) 𝐻 ‪ (𝑅 − 𝐶 −‬می باشد وبه صورت‬
‫عمومی گروپ وظیفوی که آن را عامل الدیهاید نیزمی نامند که بنام گروپ کاربونل ویا کاربونیل یاد می‬
‫شود‪ .‬قرار ذیل است‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐶‪−‬‬
‫𝐻‬
‫این گروپ دارای یک رابطه 𝜋 و یک رابطه 𝜎 می باشد‪ .‬زاویه میان آنها ‪ 120°‬می باشد‪ .‬طول رابطه‬
‫دوگانه 𝐴‪ 1.24‬است‪ .‬اتوم کاربن درگروپ کاربونیل دارای هایبرید ‪ 𝑠𝑝2‬بوده و ساختمان آن مسطح‬
‫است‪ .‬بنابر موجودیت عنصر الکترونگتیف اکسیجن که کثافت الکترونی رابطه بطرف خود کش می‬
‫کند‪ .‬بنا ًء رابطه فوق العاده قطبی می باشد‪.‬‬

‫‪299‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫نام گذاری الدیهایدها‪:‬مطابق به طریقه علمی طویل ترین زنجیر هایدروکاربن که شامل گروپ 𝑂𝐻𝐶‬
‫باشد به عنوان ترکیب اصلی شماره گذاری می گردد‪ .‬وبا حذف حرف (𝑒‪ )−‬الکان مربوط واضافه‬
‫نمودن پسوند (‪ )−𝑎1‬نام هایدروکاربن خوانده میشود‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫ایتانل‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫پروپانل‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬
‫دقت‪ :‬درصورت که زنجیر منشعب باشد موقعیت رادیکال ها با ذکرشماره کاربن آن مشخص می گردد‪.‬‬
‫هم چنان باید گفت که کاربن گروپ کاربونیل همیشه کاربن ‪ 1‬است‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪-2‬بیوتینل‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬
‫𝐻𝑂‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ -3،3‬دای هایدروکسی بیوتانل‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬
‫𝐻𝑂‬

‫خواص فزیکی الدیهایدها‪ :‬الدیهاید ها تا کاربن ‪ -12‬ام در حرارت عادی به شکل مایع و باالترازآن جامد‬
‫اند‪ .‬اولین مرکب این خاندان عبارت از فارم الدیهاید است‪ .‬بجز ازفارم الدیهاید سایر الدیهایدها دارای‬
‫بوی خوش اند‪.‬‬

‫الدیهاید های که وزن مالیکولی کم دارند به حالت مایع بوده ودرآب کم تر حل می شوند وآن های که‬
‫دارای وزن مالیکولی بلند تراند جامد بوده و درآب حل نمی شوند‪.‬‬
‫نقطه غلیان شان نظربه تزاید کتله مالیکولی تغییر می خورد‪.‬‬

‫‪300‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫نام معمولی‬ ‫شماره‬

‫‪𝐶𝐻4‬‬ ‫میتان‬ ‫𝐻 ‪𝐻 − 𝐶𝑂 −‬‬ ‫میتانل‬ ‫فارم الدیهاید‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝐶2 𝐻6‬‬ ‫ایتان‬ ‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 −‬‬ ‫ایتانل‬ ‫اسیت الدیهاید‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝐶3 𝐻8‬‬ ‫پروپان‬ ‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂 −‬‬ ‫پروپانل‬ ‫پروپیون الدیهاید‬ ‫‪3‬‬
‫𝑂𝐻𝐶‪−‬‬ ‫بنزین‬ ‫بنز الدیهاید‬ ‫‪4‬‬
‫کاربا الدیهاید‬

‫استحصال الدیهایدها‪:‬‬
‫از اکسیدیشن الکول های اولی الدیهایدها به دست می آید‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐶𝑢𝑂، 𝐶𝑟2 𝑂3 𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝑢𝑂، 𝐶𝑟2 𝑂3 𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻𝑂 + 𝐻2‬‬
‫ایتانول‬ ‫اسیت الدیهاید‬
‫ازارجاع تیزاب نیزالدیهایدها حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫℃‪𝑇𝑖 𝑂2 250−300‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐶𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫خواص کیمیاوی الدیهایدها‪ :‬هرگاه الدیهاید ها اکسیدیشن شوند تیزاب های عضوی را تشکیل می دهند‪.‬‬
‫مثالً اگر همراه اکساید نقره 𝑂 ‪ 𝐴𝑔2‬ترکیب شوند به نام تعامل جیوه توسط نقره گفته میشود‪ .‬این تعامل‬
‫را برای تشخیص الدیهایدها استفاده می کنند‪.‬‬

‫‪301‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫↓ 𝑔𝐴‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐴𝑔2 𝑂 → 𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 2‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫↓ 𝑔𝐴‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐴𝑔2 𝑂 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 2‬‬
‫مخلوط محلول آبی نایتریت نقره وامونیا را به نام معرف تولین یاد می کنند‪ .‬این محلول به شکل‬
‫‪ [𝐴𝑔(𝑁𝐻3 )2 ]+‬تبارز نموده ودراکسیدیشن الدیهاید استفاده میشود‪ .‬معرف تولین با بعضی الدیهاید ها‬
‫درموجودیت حرارت بلند وبا بعضی دیگر درحرارت سرد تعامل می نماید‪ .‬نقره فلزی محصول تعامل‬
‫بوده که باالی شیشه ترسب وباعث جیوه شیشه می گردد‪.‬‬
‫‪I. Ag𝑁𝑂3 + 2𝑁𝐻3 → [𝐴𝑔(𝑁𝐻3 )2 ]+ + 2[𝑂𝐻]+‬‬
‫→ ‪II. R − C − H + [𝐴𝑔(𝑁𝐻3 )2 ]+ + 2[𝑂𝐻 ]−‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 − + 2𝐴𝑔 ↓ +𝑁𝐻4 + + 𝑁𝐻3 + 𝐻2‬‬

‫تست فهلنگ‪ :‬محلول معرف فهلنگ خواص القلی داشته ومتشکل از آیون ‪ 𝐶𝑢+2‬و نمک پوتاشیم یا‬
‫سودیم تارتاریت ( ‪ )𝑁𝑎2 𝐶4 𝐻4 𝑂6‬است که به شکل کامپلکس موجود می باشد‪ .‬هرگاه معرف فهلنگ با‬
‫الدیهایدها تعامل نماید‪ ،‬رنگ آبی خیره آیون مس ( ‪ )𝐶𝑢+2‬درکمپلکس به رنگ سرخ تیره سیاه اکساید‬
‫یک والنسه مس مبدل می گردد‪ )𝐶𝑢2 𝑂( .‬دراین صورت الدیهاید به آیون کاربوکسلیت ( ‪)𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 −‬‬
‫تبدیل می شود‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫→ ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 2𝐶𝑢+2 + 4𝑂𝐻 −‬‬
‫↓ 𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 2𝐻2 𝑂 + 𝐶𝑢2‬‬
‫تعامل الدیهاید با پوتاشیم پرمنگنت ( 𝟒𝑶𝒏𝑴𝑲) ‪:‬‬
‫الدیهاید ها با پوتاشیم پرمنگنت تعامل نموده‪ ،‬کاربوکسلیک اسید را ساخته وعنصر منگان ارجاع گردیده‬
‫از ‪ +7‬به ‪ +2‬تبدیل می شود‪.‬‬
‫‪302‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫→ 𝑙𝐶𝐻‪5𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 2𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 6‬‬
‫𝑂 ‪5𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 2𝐾𝑀𝑛𝑂4 + 2KCl + 3𝐻2‬‬
‫تعامل الدیهایدها با الکولها درموجودیت کتلست انهایدرایت تیزاب الکولها با الدیهایدها تعامل نموده ‪،‬‬
‫درنتیجه گروپ (‪ )𝑅 − 𝑂 −‬به اتوم گروپ کاربونیل و ( ‪ )𝐻 +‬باالی اکسیجن گروپ کاربونیل نصب‬
‫می گردد‪ .‬درمرحله اول هیمی اسیتایل و درمرحله دوم اسیتایل حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪𝑂𝑅 ′‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝑅 − 𝑂 − 𝐻 𝑅 − 𝐶 −‬‬
‫𝐻‬

‫‪𝑂𝑅 ′‬‬ ‫‪𝑂𝑅 ′‬‬

‫" 𝑅𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 𝑅 " − 𝑂𝐻 → 𝑅 − 𝐶 −‬‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫‪𝑂𝐶2 𝐻5‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐼. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐶2 𝐻5 − 𝑂𝐻 𝑅 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫‪ -1‬ایتوکسی ایتانول‬
‫‪𝑂𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪𝐻+‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐼𝐼. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫→ 𝐻𝑂 ‪+ 𝐶𝐻3 −‬‬
‫‪𝑂𝐶2 𝐻5‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝑂𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬
‫ایتایل میتایل اسیتایل‬

‫تعامل الدیهاید با سیانیک اسید(𝑵𝑪𝑯)‬

‫‪303‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الدیهاید ها با سیانیک اسید تعامل نموده ‪ ،‬سیانوهایدرین حاصل میشود‪ .‬سیانیک اسید یک گاز زهری بوده‬
‫‪ ،‬تعامل مستقیم این گاز با الدیهاید ها مجاز نیست‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝑁𝑎𝐶𝑁 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝑁𝑎𝐻𝑆𝑂4 +‬‬
‫𝑁𝐶‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑁 → 𝑅 − 𝐶 −‬‬
‫𝐻‬
‫𝑁𝐶‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑁 → 𝐶6 𝐻5 − 𝐶 −‬‬
‫𝐻‬
‫بنزالدیهاید سیانوهایدرین‬
‫تعامل جمعی الدیهاید با معرف گرینارد‬
‫الدیهاید ها با معرف گرینارد تعامل نموده ‪ ،‬درمرحله اول الکاواکساید ها و درمرحله دوم درموجودیت‬
‫تیزاب هایدرولیز گردیده الکول حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑋𝑔𝑀𝑂‬
‫𝐻 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝑅 ′ − 𝑀𝑔𝑋 → 𝑅 − 𝐶 −‬‬
‫‪𝑅′‬‬
‫𝑋𝑔𝑀𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬
‫𝑋𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2 → 𝑅 − 𝐶 − 𝐻 +‬‬
‫‪𝑅′‬‬ ‫‪𝑅′‬‬
‫احتراق الدیهایدها‬
‫دراثر سوختن الدیهاید ها کاربن دای اکساید و آب حاصل میشود‪.‬‬
‫‪3𝑛 − 1‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 𝑂 +‬‬ ‫𝑂 ‪𝑂2 → 𝑛𝐶𝑂2 + 𝑛𝐻2‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂𝐻 + 4𝑂2 → 3𝐶𝑂2 + 3𝐻2‬‬
‫ارجاع الدیهاید ها‬
‫هرگاه الدیهاید ها دراثر موجودیت کتلست پالتین ارجاع شوند الکول مربطه حاصل میشود‪.‬‬

‫‪304‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2 → 𝑅 − 𝐶𝐻2‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫فارم الدیهاید ‪ :‬فارم الدیهاید که دارای فورمول ) 𝐻 ‪ (𝐻 − 𝐶 −‬بوده که توسط بوتلیروف روسی‬
‫کشف شده است‪ .‬یک گاز بی رنگ ‪ ،‬دارای بوی مخصوص تیزوتند و زنند و مخرش بوده هرگاه این‬
‫گاز انشقاق گردد چون باالی غشای مخاطی تاثیر می گذارد بنا ًء سبب افزایش افرازات بینی و چشم می‬
‫گردد‪ .‬این گار در آب منحل بوده محلول ‪ 45‬فیصد آن تحت نام فارملین در طبابت برای حفظ ونگهداری‬
‫اجسام درشفاخانه ها استفاده میشود‪.‬‬
‫فارم الدیهاید را ازدیهایدروجنیشن میتانول تحت درجه حرارت ℃‪ 650 − 700‬طبق تعامل ذیل به‬
‫دست می آورند‪.‬‬
‫‪600‬‬ ‫‪−𝐻2‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻 ‪𝐻 − 𝐶𝑂 −‬‬
‫فارم الدیهاید تعامل جمعی پولی میرایزیشن را با امونیا انجام داده‪ ،‬مرکب مهم بنام هگزامیتلین تترا امین‬
‫( یوروتروپین) حاصل میشود‪ .‬یوروترپین درطبابت برای شستن و پاک کردن نل ادرار و در صنعت‬
‫برای سخت کردن سرش و صمغ‪ ،‬به همین ترتیب آن را در مواد عذایی عالوه می کنند تا از خراب شدن‬
‫آن جلوگیری نماید‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫→ ‪6𝐻 − 𝐶 − 𝐻 + 4𝑁𝐻3‬‬ ‫‪(𝐶𝐻2 )6 (𝑁)4‬‬
‫𝑂 ‪−6𝐻2‬‬

‫هگزامیتلین تترا امین (یوروتروپین)‬

‫درحرارت اتاق گاز فارم الدیهاید ترای میرسفید جامد حلقوی را تشکیل می دهد‪ .‬ترای میرساختمان‬
‫حلقوی را بنام ترای اکسی میتلین یا میتا فارم الدیهاید یا ترای اگسین تشکیل می دهد‪.‬‬

‫‪305‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂𝐻𝐶‪−‬‬

‫فارم الدیهاید منحیث انتی سپتیک هم استفاده میشود‪.‬‬

‫خواص کیمیاوی فارم الدیهاید‪ :‬فارم الدیهاید با معرف گرینارد یک مرکب بین البینی را تشکیل می دهد‬
‫که مرکب مذکور در اثر هایدرولیز الکول های اولی را می دهد‪.‬‬
‫𝑋𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪𝐶𝐻2 𝑂 + 𝑅𝑀𝑔𝑋 → 𝑅 − 𝐶𝐻2 𝑂𝑀𝑔𝑋 + 𝐻𝑂𝐻 → 𝑅𝐶𝐻2 𝑂𝐻 +‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻2 𝑂 + 𝐶𝐻3 𝑀𝑔𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝑀𝑔𝐵𝑟 + 𝐻2‬‬
‫𝑟𝐵𝐻𝑂𝑔𝑀 ‪→ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 𝑂𝐻 +‬‬
‫درصورت که فارم الدیهاید به اکسیدیشن مواجه گردد به فارمیک اسید مبدل می شود‪.‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬‬
‫→ ] 𝑂[ ‪𝐻 − 𝐶 − 𝐻 +‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐻 −‬‬
‫هر گاه فارم الدیهاید را با هایدروجن سیانید تعامل دهیم فارم الدیهاید سیانو هایدرین را حاصل می کنیم ‪.‬‬
‫𝐻𝑂‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻2 𝑂 + 𝐻𝐶𝑁 → 𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫𝑁𝐶‬
‫هرگاه فارم الدیهاید هایدروجنیشن شود‪ ،‬میتایل الکول حاصل می گردد‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2 𝑂 + 𝐻2 → 𝐶𝐻3 −‬‬
‫اسیت الدیهاید‪ :‬مرکب دومی الدیهاید ها بوده که به حالت مایع دریافت می گردد‪ .‬نقطه غلیان آن ℃‪20‬‬
‫بوده وبعضا ً بلند تراز آن هم است این مرکب مانند فارم الدیهاید اشک آور بوده تنفس زیاد آن باعث‬
‫سردردی میشود‪.‬‬
‫اسیت الدیهاید را میتوان ازاکسیدیشن ایتلین درموجودیت کتلست مس یا پالدیم به دست آورد‪.‬‬
‫𝑂 ‪1⁄‬‬
‫‪2 2‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 −‬‬
‫هم چنان میتوان اسیت الدیهاید را درموجودیت اکسیجن هوا ومس گرم‪ ،‬از اکسیدیشن ایتانول بدست آورد‪.‬‬

‫‪306‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫]𝑂[‬ ‫𝑢𝐶‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝐻 + 𝐻2‬‬
‫سه مالیکول اسیت الدیهاید درحرارت اتاق درموجودیت تیزاب گوگرد ترای میر حلقوی بنام پارا الدیهایدی‬
‫( میتا الدیهاید) تشکیل می دهد‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪3𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐻 → 𝐶6 𝐻12 𝑂3‬‬
‫اسیت الدیهاید‬ ‫پارا الدیهاید‬
‫پارا الدیهاید طعم میوه مانند را داشته در ℃‪ 124‬به غلیان آمده مرکب خواب آور است‪ .‬ازاین سبب‬
‫ازاین مرکب درساینس وطب به حیث مواد آور( خواب مقناطیسی) استفاده می نمایند‪ .‬پارا الدیهاید‬
‫دوباره درموجودیت تیزاب رقیق گوگرد به اسیت الدیهاید تبدیل می گردد‪.‬‬
‫میتا الدیهاید ماده جامد است ودرحرارت ℃‪ 122‬تصعید میکند‪ .‬درجنگ جهانی اول عساکر آن را‬
‫برای گرم نگهداشتن خود به عوض ایتانول جامد استعمال می کردند وازتترامیرایزیشن اسیتالدیهاید‬
‫بدست می آید‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻 ‪4𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬ ‫‪𝐶8 𝐻16 𝑂5‬‬
‫اسیت الدیهاید‬ ‫میتا الدیهاید‬
‫هرگاه اسیت الدیهاید درموجودیت محلول غلیظ القلی قوی جوش داده شود‪ ،‬مالیکول های شان با هم‬
‫وصل گردیده پولی میرهای خطی به وجود آمده مرکب حاصله بنام پولی اوکسی ایتلین یاد میشود‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫‪𝑛𝐶𝐻3 − 𝐶 → −𝐶 − 𝑂 − 𝐶 − 𝐶 − 𝑂 −‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑛‬ ‫پولی اوکسی ایتلین‬

‫اسیت الدیهاید ها درصنعت پالستیک سازی به حیث محلل ودرصنایع کیمیاوی برای تهیه رابر ودیگر‬
‫مرکبات عضوی استفاده میشود‪.‬‬
‫سوال‪ :‬تعامل جمعی اسیت الدیهاید را با مرکبات ذیل تحریر دارید‪:‬‬

‫‪307‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂 ‪𝑎) 𝐻2‬‬ ‫‪𝑏)𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝑐) 𝐶𝐻3 −‬‬ ‫‪𝑑) 𝑁𝑎𝐻𝑆𝑂3‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐻2 𝑂 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬
‫تیرشری بیوتانول (‪ -2‬میتایل ‪ ،‬پروپانول ‪𝐶𝐻3 ) 2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑏) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐻2 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬ ‫پروپانول ‪2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑐) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬
‫‪𝑂𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -2‬میتوکسی ‪ ،‬پروپانول ‪2‬‬
‫‪𝑆𝑂3− 𝑁𝑎+‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑑) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝑁𝑎𝐻𝑆𝑂3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوپروپانول سودیم سلفایت‬
‫مثال‪ :‬معادالت ذیل راتکمیل کنید‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑙𝐶𝐻‪𝑎) 5𝐶𝐻 − 𝐶 − 𝐻 + 2𝑘𝑀𝑛𝑂4 + 6‬‬
‫𝑂 ‪=> 5𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 2𝑀𝑛𝐶𝑙2 + 2𝐾𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫𝐻𝑂‬
‫𝑁𝐶 ‪𝑏) 𝐶6 𝐻5 − 𝐶 − 𝐻 → 𝐶6 𝐻5 − 𝐶 −‬‬

‫‪308‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻‬
‫نام گذاری الدیهاید های ذیل را به اساس ‪ IUPAC‬تحریر دارید‪:‬‬ ‫‪-2‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎‪𝑎) 𝐶6 𝐻5 − 𝐶 − 𝐻: 𝑃ℎ𝑒𝑛𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑂‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 ‪𝑏) 𝐶3 𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶 − 𝐻 ∶ 2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪𝐶𝐻3 ǁ‬‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎𝑡𝑢𝑏 𝑙𝑦‪𝑐) 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶 − 𝐻 ∶ 2،2 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪ -3‬فورمول ساختمانی الدیهاید های ذیل راتحریردارید‪:‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝑎) 3 − 𝑝𝑒𝑛𝑡𝑒𝑛 − 1 − 𝑎𝑙 − 1 ∶ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝑏) 2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑏𝑢𝑡𝑎𝑛𝑎𝑙 ∶ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑂‬
‫𝑙𝐶‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝑐) 3،3 − 𝑡𝑟𝑖𝑐ℎ𝑙𝑜𝑟𝑜𝑝𝑟𝑜𝑝𝑎𝑛𝑎𝑙 ∶ 𝐶𝑙 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬

‫‪309‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑙𝐶‬
‫‪ 2.464 -4‬گرام اکسیجن درشرایط ‪ STP‬با ‪ 1.44‬گرام بخارات یک الدیهاید تعامل نموده است فورمول‬
‫مالیکولی الدیهاید مذکور چه خواهد بود؟‬

‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬

‫‪𝑄: 16‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬ ‫‪𝐻: 1‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬ ‫‪𝐶: 12‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻𝑂 ‪2𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝑂2 → 2𝑅 − 𝐶 −‬‬
‫𝑔‪2(14𝑛 + 30) ∶ 32‬‬
‫𝑔‪1.44‬‬ ‫𝑔‪∶ 2.464‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪𝑛 = 1.5‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1 − 𝐶 − 𝐻 → 𝐶115 𝐻2∙1.6+1 − 𝐶 − 𝐻 → 𝐶3 𝐻7 − 𝐶 −‬‬

‫‪ -0‬کدام الکول ها باید اوکسیری گردند تا مرکبات ذیل تشکیل گردد؟‬

‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑎) 𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑂 ‪𝐻𝐶𝑂𝐻 + 𝐻2‬‬
‫𝑂‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑏) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 −𝐶𝐻 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝑂‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 ǁ‬‬

‫‪310‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑐) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫مسایل‬
‫‪-1‬‬
‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬
‫‪48.44‬‬ ‫د) 𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬ ‫‪44 .44‬‬ ‫ج) 𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬ ‫‪20.44‬‬ ‫الف) 𝑙𝑜𝑚‪ 41.44 ⁄‬ب) 𝑙𝑜𝑚‪⁄‬‬
‫‪-2‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶3 𝐻7‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝐶𝐻‬ ‫ب) 𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶2 𝐻5‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪-3‬فورمول مرکبات زیررا بنویسید‪.‬‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑙𝑦‪𝑎) 3،3 − 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑦𝑥𝑜𝑟𝑑𝑦‪𝑏) 2 − ℎ‬‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎𝑡𝑢𝑏 𝑙𝑦‪𝑐) 2،2 − 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫𝑙𝑎𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑙𝑦𝑛𝑒‪𝑑) 3 − 𝑝ℎ‬‬
‫‪-4‬یک گرام محلول گالیکول واسیت الدیهاید با معرف تولین تعامل نموده که به مقدار 𝑟𝑔 ‪ 1.08‬آیون‬
‫اسیتیت حاصل گردیده است‪ .‬مقداراسیت الدیهاید دراین محلول چقدر خواهد بود‪.‬‬
‫د) ‪ 2‬گرام‬ ‫ج)‪ 1.8‬گرام‬ ‫ب) ‪ 5.8‬گرام‬ ‫الف) ‪ 5.0‬گرام‬
‫‪ -0‬محصول تعامل الدیهاید با 𝑁𝐶𝐻 … … ‪ … … 1‬می باشد‪:‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف وب هردو‬ ‫ب) سیانوهایدرازین‬ ‫الف) الدیهاید سیانوهایدرین‬
‫‪ -6‬پارا اسیت الدیهاید مرکب حلقوی بوده توسط حرارت به ‪ ............‬تبدیل میشود‪.‬‬
‫د) اسیتیک اسید‬ ‫ج) اسیتون‬ ‫ب) اسیت الدیهاید‬ ‫الف) فارم الدیهاید‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪............. 𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬می باشد‪.‬‬ ‫‪ -7‬نام مرکب‬
‫ب)‪𝑏𝑢𝑡𝑒𝑛 − 1 − 𝑎1 − 3‬‬ ‫الف) ‪𝑏𝑢𝑡𝑒𝑛3 − 𝑎1 − 1‬‬
‫د) ب و ج درست است‪.‬‬ ‫ج) 𝑒𝑑𝑦‪1 − 𝑝𝑟𝑜𝑝𝑒𝑛𝑦𝑙 𝑎𝑙𝑑𝑒ℎ‬‬
‫‪311‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -8‬محصول نهایی تعامل معرف گرینارد و الدیهاید ‪ .............‬است‪.‬‬
‫ب) الکول اولی و 𝑋) 𝐻𝑂(𝑔𝑀‬ ‫الف) الکول دومی و 𝑋) 𝐻𝑂(𝑔𝑀‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الکول سومی و 𝑋) 𝐻𝑂(𝑔𝑀‬
‫‪ -5‬سبب فعالیت الدیهاید ها‪ .....................‬میباشد‪.‬‬
‫ب) داشتن رابطه ‪π‬‬ ‫الف) گروپ کاربونیل‬
‫د) تمامی فوق‬ ‫ج) داشتن 𝐻 ورابطه 𝜋 درگروپ کاربونیل‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪ -15‬نام مرکب 𝐻 ‪ 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬عبارت اند از‪:‬‬
‫ب) فینایل اسیت الدیهاید‬ ‫الف) فینایل ایتانل‬
‫د) بنزالدیهاید‬ ‫ج) الف وب درست است‬
‫‪ -11‬فارم الدیهاید را از کدام تعامل ذیل حاصل می کنیم ؟‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫ب) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝑂𝐻 − 𝐻2‬‬ ‫الف) 𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫د) 𝑂𝑢𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 −‬‬ ‫ج) ‪𝐻𝐶 − 𝐶 − 𝐻 − 𝐻2‬‬
‫‪ -12‬اسیت الدیهاید دارای چند کاربن می باشد؟‬
‫د) ‪4‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬
‫‪ -13‬هرگاه دهن بوتل باز شود‪ ،‬یکی از الدیهاید های ذیل بخار نموده درفضا منتشر میشود‪.‬‬
‫د) هگزانل‬ ‫ج) پنتانل‬ ‫ب) اسیت الدیهاید‬ ‫الف) میتانل‬

‫‪ -14‬نام معمولی مرکب 𝐻𝑂𝐶 ‪ 𝐶3 𝐻7 −‬عبارت است از‪:‬‬

‫د) پروپایل الدیهاید‬ ‫ج) پروپانل‬ ‫ب) بیوتایل الدیهاید‬ ‫الف) ایتایل الدیهاید‬

‫‪312‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫حل مسایل‬
‫‪-1‬‬
‫𝑔‬
‫𝑡𝑖𝑙‪𝑉 = 22.4‬‬ ‫𝑡𝑖𝑙‪𝑚 = 𝑑 ∙ 𝑣 = 22.4𝑙𝑖𝑡 ∙ 1.85 ⁄‬‬
‫𝑔‬ ‫𝑔‬
‫𝑡𝑖𝑙‪𝑑 = 1.85 ⁄‬‬ ‫𝑡𝑖𝑙‪=> 𝑚 = 41.44 ⁄‬‬
‫جز الف درست‬
‫𝐻𝑂𝐶 ‪𝑅 −‬‬
‫‪𝑎) 14𝑛 + 16 = 41.44 => 𝑛 = 2‬‬
‫)𝐻𝑂𝐶 ‪(𝐶𝐻3‬‬ ‫اسیت الدیهاید‬
‫الف درست است‬
‫)𝑏‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫𝐻𝑂‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝑎. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻 ‪𝑏. 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫𝑟𝐵‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝑐. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻 ‪𝑑. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝑒. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝑔𝐴‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐻 + 2𝐴𝑔+ + 3𝑂𝐻 − → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂− + 2𝐻2 𝑂 + 2‬‬
‫‪-2‬‬
‫𝑔‪44‬‬ ‫𝑔‪59‬‬
‫𝑋‬ ‫𝑔‪1.08‬‬ ‫)𝐻𝑃𝐶 ‪=> (𝑋 = 0.8𝑔𝐶𝐻3‬‬
‫‪313‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫جز ب درست است‬
‫‪-3‬‬
‫𝐻𝑁𝐶𝑂𝐶 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑁 → 𝑅 −‬‬
‫‪ -4‬الدیهاید سیانوهایدرین حاصل میشود‪ .‬جز الف درست است‪.‬‬
‫پاراست الدیهاید اگر حرارت داده شود به اسید الدیهاید مبدل میشود‪ .‬جز ب درست است‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪ 𝑏𝑢𝑡𝑒𝑛3 − 𝑎𝑙 − 1‬می باشد‪.‬‬ ‫‪ -0‬نام مرکب 𝐻 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 −‬‬
‫‪ -6‬جز الف درست است‬
‫‪ -7‬جز د درست است‬
‫‪ -8‬جز ج درست است‬
‫‪ -5‬جز د درست است‬
‫‪ -15‬جز ب درست است‬
‫‪ -11‬جز الف درست است‬
‫‪ -12‬جز ب درست است‬

‫تمرین ‪22‬‬
‫‪ -1‬ایتایل دارای چه تعداد اتوم های هایدروجن می باشد؟‬
‫د)‪4‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب)‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬
‫‪ -2‬درصوتیکه درالدیهاید ها تعداد کاربن به اندازه ‪ 20‬باشد حالت فزیکی آن قرار ذیل میباشد‪.‬‬
‫د) پالزما‬ ‫ج) گاز‬ ‫ب) مایع‬ ‫الف)جامد‬
‫‪ -3‬حاصل تعامل فارم الدیهاید با سیانیک یکی ازمرکبات ذیل است‪:‬‬
‫ب) سیانوهایدرازون‬ ‫الف) فارم الدیهاید سیانو هایدراین‬
‫د) سیانو فارم الدیهاید‬ ‫ج) سیانوهایدرافورم‬
‫‪ -4‬درصورت ارجاع الدیهاید یک الکول حاصل میشود‪ .‬درین عملیه از کدام کتلست استفاده میشود؟‬

‫‪314‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) 𝑖𝑁‬ ‫ج) 𝑢𝐶‬ ‫ب) ‪𝐶𝑙2‬‬ ‫الف) 𝑡𝑃‬
‫‪ -0‬اسیت الدیهاید را ازتعامل ذیل حاصل کرده میتوانیم‪:‬‬
‫الف) → ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐻2‬‬
‫ب)→ ]𝑂[ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 +‬‬
‫ج) ارجاع تیزاب سرکه‬
‫د) همه‬

‫‪ -6‬یکی از الدیهاید ها دارای بوی زننده است؟‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫الف) 𝐻 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ب) 𝐻 ‪𝐶𝐻3 − (𝐶𝐻2 )2 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ج) 𝐻 ‪𝐶𝐻3 − (𝐶𝐻2 )3 − 𝐶 −‬‬
‫د)𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬
‫‪ -7‬پسوند 𝑙𝑎‪ −‬دراخیر نام گذاری کدام مرکب میآید؟‬
‫د) کتیون ها‬ ‫ج) الدیهاید ها‬ ‫ب) ایتر ها‬ ‫الف) الکول ها‬
‫‪ -8‬در اثر ارجاع الدیهاید ها درموجودیت کتلست کدام مرکب ذیل بدست می آید‪:‬‬
‫د) هیچ کدام‬ ‫ج)ایستر‬ ‫ب) الکول‬ ‫الف) ایتر‬
‫‪ 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻𝑂 -5‬فورمول کدام مرکب است؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) هپتان الدیهاید‬ ‫ب) هپتانل‬ ‫الف) هگزانل‬
‫‪ -15‬الدیهاید ها نسبت به الکول ها چند اتوم هایدروجن کم دارد؟‬

‫‪315‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) مساوی اند‬ ‫ج)‪3‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬
‫‪ -11‬فارم الدیهاید را ازدیهایدروجنیشن کدام مرکب ذیل بدست می آورند؟‬
‫د) همه‬ ‫ج) ایتایل ایستر‬ ‫ب) میتانول‬ ‫الف) ایتانول‬
‫‪ -12‬فارم الدیهاید را ازکدام تعامل ذیل حاصل کرده میتوانیم؟‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫الف) 𝑂𝑔𝐴 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐻 +‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ب) ) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 𝐻2‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ج) ‪𝐻𝐶 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 𝐻2‬‬

‫د) 𝑂𝑢𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 +‬‬

‫‪ -13‬اسیت الدیهاید دارای چند کاربن می باشد؟‬

‫د) ‪4‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب)‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬
‫‪ -14‬هرگاه دهن بوتل باز شود‪ ،‬یکی از الدیهاید های ذیل بخارنموده در فضا منتشر میشود‪:‬‬
‫د) هگزانل‬ ‫ج) پنتانل‬ ‫ب) اسیت الدیهاید‬ ‫الف) میتانل‬

‫فصل هشتم‬
‫کتیون ها(𝒔𝒆𝒏𝒐𝒕𝒆𝑲)‬
‫کتیون ها یکی از مرکبات دیگر اکسیجن دار هایدروکاربن ها می باشد‪ .‬کتیون ها دارای فورمول‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬

‫‪316‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝑟𝐴 ‪ 𝐴𝑟 − 𝐶 −‬می باشد‪.‬‬ ‫𝑅‪𝑅−𝐶−‬‬ ‫عمومی (𝑂 𝑛‪) 𝐶𝑛 𝐻2‬‬
‫الدیهایدها با کتیون ها دارای فورمول جمعی یکسان بوده بنا ًء این دومرکب ایزومیر یکدیگر است‪ .‬یکی‬
‫از مشخصه این گروپ کاربونیل است که دربین دو بقیه الکایل ویا ارایل موقعیت دارد‪ .‬درصورت که‬
‫بقیه ها با هم مساوی یا مشابه باشند به نام کتیون های ساده و درصورتیکه بقیه ها مختلف باشند به نام‬
‫کتیون های مخلوط یاد می گردد‪ .‬ازجمله کتیون های ساده می توان دای میتایل کتیون یا اسیتون‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬و یا پروپانو را مثال داد‪ .‬واز کتیون های مخلوط می توان میتایل ایتایل کتیون‬
‫ویا بیوتانون‪ (𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝐶2 𝐻5 )2 -‬را مثال داد‪.‬‬
‫عالوتا ً درکتیون ها می توان مرکبات اروماتیک یا عطری بجای هایدروکاربن های زنجیری نصب شود‬
‫که بقسم کتیون های اروماتیک نام گذاری میشود‪.‬‬
‫‪ ‬ارایل‪)Ar( :‬‬
‫عبارت ازبقیه اروماتیک یا حلقوی می باشد‪.‬‬

‫نام گذاری کتیون ها‬

‫‪ -1‬نظربه طریقه معمولی‬
‫یک کتیون ساده را با ذکر نام و رادیکال آن ویا ذکر هر دو رادیکال آن با کلمه دای ودر اخیر کلمه‬
‫کتیون می توان نام گذاری کرد‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫دای میتایل کتیون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫ایتایل میتایل کتیون‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶 − 𝐶2 𝐻5‬‬

‫و درصورت که کتیون های مخلوط باشد اوالً بقیه ها نظربه ترتیب حروف انگلیسی ذکر شده طرف‬
‫ودراخیر کلمه کتیون ذکر می گردد‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫ایتایل میتایل کتیون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪317‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫ایتایل میتایل کتیون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫ایتایل پروپایل کتیون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -2‬طریقه علمی‬
‫با درنظر گرفتن شماره کاربن گروپ کاربونیل با اضافه نمودن پسوند (𝑒𝑛𝑜‪ )−‬نام کتیون مربوطه‬
‫خوانده میشود‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ -3‬پنتانون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ -2‬بیوتانون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫بنزایل فینایل کتیون‬
‫‪− 𝐶 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫بنزایل ایزو پروپایل کتیون‬
‫‪− 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ -4،2‬پنتا دایون‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪O‬‬
‫‪CH3‬‬ ‫‪ -3‬میتایل سایکلوهگزان‬

‫‪318‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫خواص فزیکی کتیون ها‬

‫کتیون های اولی یا ابتدایی مرکبات مایع بی رنگ دارای بوی مخصااااااوص اند‪.‬اولین کتیون دارای سااااااه‬
‫کاربن بوده که عبارت از اسیتون ویا پروپانون ویا دای میتایل کتیون است‪ .‬که درآب ‪ ،‬الکول وایتر به‬
‫هرنسااااابت مخلوط شاااااده میتواند‪ .‬درآب رابطه هایدروجنی را باآب می ساااااازد ‪ .‬مالیکول های کتیون ها‬
‫قطبی می باشاااااااد‪ .‬یک تعداد کتیون ها محلل خوب اسااااااات‪ ،‬اما انحاللیت کتیون ها نظر به ازدیاد تعداد‬
‫کاربن شان درآب کم ترشده می رود‪ .‬تارکاربن ‪ 11‬بشکل وبیشتر از آن بشکل جامد می باشد‪ .‬اسیتون‬
‫دارای بوی تیز است‪.‬‬
‫کتیون های الیفاتیک مایع و کتیون های اروماتیک جامد اند‪ .‬وهم چنان کتیون های که وزن مالیکولی‬
‫بلند دارند نیز جامد اند‪.‬‬
‫یک تعداد کتیون ها دارای بوی خوش می باشند‪ .‬مانند‪:‬‬
‫𝑒𝑛𝑜𝑘𝑠𝑢𝑀 )𝑂 ‪ (𝐶16 𝐻30‬که به نام مشاااک ختن یاد میشاااود وازناف آهوی صاااحرایی ختن حاصااال‬
‫میشود‪ .‬شکل مصنوعی این کتیون عبارت از سایکلو پنتا دیکانون است‪(𝐶15 𝐻28 𝑂) .‬‬
‫𝑂‬ ‫اسیتون‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫نام علمی آن پروپانون بوده‪ .‬مایع بی رنگ دارای بوی تیز ومفربوده ‪ ،‬در)℃‪ (56‬به غلیان می آید‪.‬‬
‫درآب الکول وایتر به هرنسبت حل شده ومحلل خوب عضوی است‪.‬‬
‫رنگ های ورنس ‪ ،‬رنگ ناخن ‪ ،‬پالستیک‪ ،‬رنگ های روغنی ومشتقات آن وصمغ را درخود حل می‬
‫کند‪ .‬اسیتون به مقدار زیادی در ادرار اشخاصی که مرض شکر دارند وجود دارد‪ ،‬ازاین لحاظ ادرار این‬
‫اشخاص بوی اسیتون می دهد‪ .‬اسیتون به شعله آبی سوخته وبه شکل اکسیدایز می گردد‪.‬‬
‫اسیتون را ازتقطیر تدریجی مو ادی که ازچوب ارچه حاصل میشود بدست می آورند‪ .‬محصوالت چوب‬
‫ارچه ‪ 5.0‬فیصد اسیتون دارد‪.‬‬
‫اسیتون را از حرارت دادن کلسیم اسیتات بدست میآورند‪ .‬دربخش استحصال کتیون ها مشاهده کنید‪.‬‬
‫کتیون ها نسبت به الدیهاید ها کمتر فعال اند‪.‬‬

‫استحصال کتیون ها‪ :‬از اکسیدیشن یک الکول دومی درموجودیت یک کتلست کتیون حاصل می گردد‪.‬‬
‫𝑅‬ ‫𝑅‬

‫‪319‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬‬ ‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ]𝑂[ ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 +‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶 = 𝑂 + 𝐻2‬‬
‫𝐻‬ ‫𝑅‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬‬ ‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ ]𝑂[ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂𝐻 +‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶 = 𝑂 + 𝐻2‬‬
‫𝐻‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ویا از دیهایدروجنیشن الکول دومی نیز حاصل میشود‪.‬‬
‫از تجزیه حرارتی نمک های عضوی به دست میآید‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂 −‬‬ ‫𝑡𝑎𝑒𝐻‬ ‫𝑅‬
‫‪𝐶𝑎2+‬‬ ‫‪𝐶 = 𝑂 + 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂 −‬‬ ‫𝑅‬
‫کلسیم کاربوکسایت‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑎𝐶 ‪(𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂)2‬‬ ‫‪𝐶 = 𝑂 + 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫کلسیم استیت‬ ‫اسیتون‬
‫هر گاه آب در موجودیت تیزاب گوگرد ونمک سیماب باالی گروپ اسیتلین یا الکاین ها عالوه شود‪،‬‬
‫درنتیجه تعامل نموده کتیون حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4 − 𝐻𝑔𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻 −‬‬ ‫‪𝑅 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫خواص کیمیاوی کتیون ها‪ :‬اکسیدیشن کتیون ها به آسانی صورت نگرفته وبه ماده قوی تحمض کننده‬
‫ضرورت دارد‪ .‬واز اکسیدیشن ساده ‪ ،‬تیزاب ها عضوی به دست می آید‪ .‬مثالً ازاکسیدیشن کتیون متناظر‬
‫دو نوع اسید ‪ ،‬واز اکسیدیشن کتیون های غیر متناظر چهارنوع اسید مختلف حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬

‫‪320‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ǁ‬‬
‫∆‪𝐾𝑀𝑛𝑂4 −𝐻2 𝑆𝑂4 −‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 +‬‬

‫∆‪𝐾𝑀𝑛𝑂4 −𝐻2 𝑆𝑂4 −‬‬

‫→ ‪2𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶3 𝐻7‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶2 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶3 𝐻7‬‬

‫از ارجاع الکول های دومی حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑅 ‪𝑅 − 𝐶𝑂 − 𝑅 + 𝐻2 → 𝑅 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫𝐻𝑂‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂‬
‫احتراق کتیون ها دراثر سوختن کتیون ها کاربن دای اکساید وآب حاصل می شود‪.‬‬
‫‪3𝑛 − 1‬‬
‫‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 𝑂 +‬‬ ‫𝑂 ‪𝑂2 → 𝑛𝐶𝑂2 + 𝑛𝐻2‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝐶𝐻3 + 4𝑂2 → 3𝐶𝑂2 + 3𝐻2‬‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬فورمول گروپ وظیفوی کاربونیل ‪ ..........‬می باشند‪.‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝑂𝐶‪−‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂 ‪𝐶 −‬‬ ‫ب) 𝑂 = 𝐶‬ ‫الف) 𝑆 = 𝐶‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫مربوط ‪............‬است‪.‬‬ ‫‪−𝐶 −‬‬ ‫‪ -2‬فورمول‬
‫د) فینول هایدرازین‬ ‫ج) انتراسین‬ ‫ب) نفتالین‬ ‫الف) دای فینایل کتیون‬

‫‪321‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -3‬ازتجزیه کتیون غیر متناظر ‪...........‬نوع تیزاب عضوی تشکیل میگردد‪.‬‬
‫د) سه‬ ‫ج) یک‬ ‫ب) چهار‬ ‫الف) دو‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫فورمول کتیون ‪..............‬است‪.‬‬ ‫‪𝑅 − 𝐶 − 𝑅′‬‬ ‫‪-4‬‬
‫د) اسیتیون‬ ‫ج) الدیهاید‬ ‫ب) غیر متناظر‬ ‫الف) متناظر‬
‫‪ -0‬ازاکسیدیشن کدام مرکب کتیون ها حاصل میشود‪.‬‬
‫د) الکول دو قیمته‬ ‫ج) الکول دومی‬ ‫ب) الکول یک قیمته‬ ‫الف) الکول اولی‬
‫‪ -6‬نام مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬را دریابید‪:‬‬
‫د) الف و ب‬ ‫ج) ایتایل میتایل کتیون‬ ‫ب) پنتانون‬ ‫الف) دای ایتایل کتیون‬
‫وتیزاب گوگرد کدام مرکب‬ ‫توسط ‪𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬‬ ‫‪ -7‬درصورت اکسیدیشن ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬
‫بدست میآید‪.‬‬
‫د) اسیتیون‬ ‫ج) اسیتیک اسید‬ ‫ب) اسیت الدیهاید‬ ‫الف) ایتایل الکول‬

‫𝑂‬
‫را دریابید‪:‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶3 𝐻7‬‬ ‫‪ -8‬نام کیمیاوی مرکب‬
‫د) هپتانون‬ ‫ج) هپتانین‬ ‫ب) هپتانل‬ ‫الف)هپتانول‬
‫‪ -5‬از ارجاع کتیون ها توسط هایدروجن کدام مرکب حاصل میشود؟‬
‫د) الدیهاید‬ ‫ج) ایتر‬ ‫ب) الکول اولی‬ ‫الف) الکول دومی‬
‫‪ -15‬پارا الدیهاید ترایمیر کدام مرکب است‪.‬‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬ ‫ج) اسیت الدیهاید‬ ‫ب) فارم الدیهاید‬ ‫الف)میتانل‬
‫‪ -11‬دراثر پولیمیرایزیشن کتیون کدام مرکب حاصل میشود؟‬
‫د) صورت نمی گیرد‪.‬‬ ‫ج) بنزین‬ ‫ب) الکول‬ ‫الف) ‪ 𝐶𝑂2‬و ‪𝐻2 O‬‬
‫‪O‬‬
‫چی است؟‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪ -12‬نام مرکب‬

‫‪322‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) بیوتانول‬ ‫ج) میتایل ایتایل کتیون‬ ‫ب) اسید یانون‬ ‫الف) ایتایل ‪ ،‬میتایل کتیون‬
‫‪ -13‬کدام یک از کتیون های ذیل ایزومیر همدیگر اند‪:‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫و‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫و‬ ‫ب) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶3 𝐻7‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶3 𝐻7‬‬ ‫و‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫و‬ ‫د) ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪ -14‬پنتانون دارای فورمول کیمیاوی ذیل است‪:‬‬

‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫ب) ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫الف) ‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪O‬‬
‫د) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶3 𝐻7‬‬ ‫ج) ‪𝐶3 𝐻5 − 𝐶 − 𝐶𝐻3‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ -2‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -3‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -4‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ -0‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -6‬جز د درست است‪.‬‬

‫‪323‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -7‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -8‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ -5‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -15‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -11‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -12‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -13‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -14‬جز الف درست است‪.‬‬
‫تمرین ‪23‬‬
‫‪ -1‬فورمول عمومی کتیون ها کدام است؟‬
‫ب) 𝑅 ‪𝑅 − 𝑂 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑅 −‬‬
‫د) 𝐻𝑂 ‪𝑅 −‬‬ ‫ج) 𝑅 ‪𝑅 − 𝐶𝑂 −‬‬
‫‪ -2‬نام مرکب ‪ 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝐶𝐻2 𝐶𝐻3‬چیست؟‬
‫ب) ایتایل میتایل کتیون‬ ‫الف) میتایل ایتایل کتیون‬
‫د) الف و ج‬ ‫ج) بیوتانون‬
‫‪ -3‬در اخیر کتیون ها کدام پسون عالوه می گردد؟‬
‫د) 𝑙𝑜‬ ‫ج) 𝑙𝑎‬ ‫ب) 𝑐𝑖‬ ‫الف) 𝑒𝑛𝑜‬
‫‪ -4‬از اکسیدیشن الدیهاید ها کدام مرکب به دست می آید؟‬
‫د) تیزاب‬ ‫ج) ایستر‬ ‫ب) ایتر‬ ‫الف) کتیون‬
‫‪ -0‬مشک ختن مربوط کدام یک از مرکبات ذیل است؟‬
‫د) الدیهاید ها‬ ‫ج) تیزاب های عضوی‬ ‫ب) کتیون ها‬ ‫الف) الکول ها‬
‫‪ -6‬از ارجاع کتیون ها توسط هایدروجن کدام مرکب حاصل می شود؟‬
‫د) الدیهاید‬ ‫ج) ایتر‬ ‫ب) الکول اولی‬ ‫الف) الکول دومی‬
‫‪ -7‬نام مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂 − 𝐶2 𝐻5‬را دریابید‪:‬‬
‫ب) پنتانون‬ ‫الف) دای ایتایل کتیون‬

‫‪324‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) الف وب درست است‬ ‫ج) ایتایل میتایل کتیون‬
‫‪ -8‬از اکسیدیشن کدام مرکب کتیون ها حاصل میشود؟‬
‫د) الکول دوقیمته‬ ‫ج) الکول دومی‬ ‫ب) الکول یک قیمته‬ ‫الف) الکول اولی‬
‫‪ -5‬ازاثر تجزیه حرارتی نمک های عضوی کلسیمی کدام مرکبات ذیل بدست می آید؟‬
‫د) ایستر ها‬ ‫ج) الدیهاید ها‬ ‫ب) کتیون ها‬ ‫الف) ایترها‬
‫‪ -15‬نام مرکب 𝑂 ‪ 𝐶16 𝐻30‬عبارت است از‪:‬‬
‫د) دیکانون‬ ‫ج) پنتا دیکانون‬ ‫ب) هگزانون‬ ‫الف) هگزادیکانون‬
‫‪ -11‬درمرکبات کتیون ها کدام گروپ وظیفوی شامل می باشد؟‬
‫د) همه‬ ‫ج) کاربوکسیل‬ ‫ب) کاربینول‬ ‫الف) کاربونیل‬
‫∆‬
‫‪ -12‬حاصل تعامل → 𝑎𝐶 ‪ (𝑅 − 𝐶𝑂𝑂)2‬عبارت است از؟‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ب) ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑅 + 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬ ‫الف) 𝑂𝑎𝐶 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝑅 +‬‬
‫د) همه درست است‬ ‫ج) ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑅 + 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫‪ 𝑅 − 𝐶𝑂 − 𝑅 -13‬فورمول کیمیاوی یکی ازمرکبات ذیل است؟‬
‫د) الدیهاید‬ ‫ج) تیزاب‬ ‫ب) ایستر‬ ‫الف) کتیون‬

‫‪ -14‬اولین مرکب کتیون ها چی نام دارد؟‬

‫د) الف و ب‬ ‫ج) ایتانون‬ ‫ب) اسیتون‬ ‫الف) پروپانون‬
‫فصل نهم‬
‫تیزاب های عضوی (‪)Organic acid‬‬
‫𝑶‬
‫‪ǁ‬‬

‫‪325‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تیزاب های عضوی عبارت از مرکبات اند که دارای گروپ کاربوکسیل ( 𝐻𝑂𝑂𝐶) یا 𝐻𝑂 ‪−𝐶 −‬‬
‫می باشند‪ .‬ازهمین لحاط به نام کاربوکسیلیک اسید هم یاد می گردند‪ .‬فورمول عمومی تیزاب های‬
‫عضوی عبارت از‪:‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫یا 𝐻𝑂 ‪ 𝑅 − 𝐶 −‬می باشد‪ .‬کاربوکسیل متشکل از گروپ کاربونیل‬ ‫𝐻 ‪ 𝑅𝐶𝑂2‬یا 𝐻𝑂𝑂𝐶𝑅‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪ −𝐶 −‬و گروپ هایدروکسیل )𝐻𝑂‪ (−‬می باشد‪.‬‬
‫می تواند درگروپ کاربوکسیل الکایل‪ ،‬هایدروجن ویا ارایل وصل باشد ویا کاربوکسیل رابطه کیمیاوی‬
‫قطبی است‪.‬‬
‫هرگاه هایدروجن یا گروپ الکایل درگروپ کاربوکسیل وصل باشد‪ .‬اسید تهیه شده به نام تیزاب‬
‫کاربوکسیلیک الیفاتیکی یاد می گردد‪.‬‬

‫فورمول‬ ‫فورمول ساختمانی‬ ‫نام تیزاب‬

‫‪𝐶𝐻2 𝑂2‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫فارمیک اسید‬
‫‪𝐶2 𝐻4 𝑂2‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫اسیتیک اسید‬
‫‪𝐶3 𝐻6 𝑂2‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶2 𝐻5 −‬‬ ‫پروپانوئیک اسید‬

‫هرگاه گروپ ارایل درگروپ کاربوکسیل وصل باشد تیزاب بنام تیزاب اروماتیک یاد میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5 −‬‬ ‫بنزویک اسید‬
‫هرگاه دوگروپ کاربوکسیل درعین مالیکول باشد بنام دای کاربوکسیلیک اسید یاد میشود‪.‬‬
‫𝑂 𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑂𝐻 − 𝐶 − 𝐶 −‬‬
‫اگزالیک اسید‬
‫نام گذاری تیزاب های عضوی‬
‫الف) نام گذاری معمولی‬

‫‪326‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫نظربدین طریقه یک تعداد تیزاب های که دارای زنجیر مستقیم اند‪ .‬دارای نام های اصطالحی و تجارتی‬
‫اند‪.‬مثالً‬

‫فورمول‬ ‫نام‬ ‫منابع‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫فارمیک اسید‬ ‫مورچه‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫اسیتیک اسید‬ ‫سرکه‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2‬‬ ‫پروپیونیک اسید‬ ‫شیر‪ ،‬مسکه وپنیر‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )2‬‬ ‫بویتریک اسید‬ ‫مسکه‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )3‬‬ ‫والیریک اسید‬ ‫ریشه گل سنبل‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )4‬‬ ‫کپروییک اسید‬ ‫بزها‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )5‬‬ ‫اینانتوییک اسید‬ ‫خوشهء پیچک‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )6‬‬ ‫کپریلیک اسید‬ ‫بزها‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )7‬‬ ‫پالرگونیک اسید‬ ‫گل شمعدانی‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 (𝐶𝐻2 )8‬‬ ‫کپریک اسید‬ ‫بزها‬

‫ب) نام گذاری علمی (آیوپاک) بامراعات قواعد که باالی سایر هایدروکاربن های عضوی درسیستم‬
‫آیوپاک تطبیق می گردد‪ ،‬درین جا نیز استفاده می گردد وبعدا ً با اضافه نمودن پسوند وییک اسید‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎𝑐𝑖𝑂‪ −‬می توان نام گذاری کرد‪ .‬مثالً‬

‫فورمول تیزاب‬ ‫نام تیزاب‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐻 −‬‬ ‫میتانوئیک اسید‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫ایتانوئیک اسید‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫دو میتایل پروپانوئیک اسید‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫‪ -3‬یوتینوئیک اسید‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 −‬‬
‫‪ -2‬میتایل‪ -3-‬کلورو پروپینوئیک اسید‬
‫‪Cl‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬
‫‪ -1،2‬ایتان دای اویک اسید‬
‫(اوگزالیک اسید)‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫‪327‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫‪𝐶 𝐻2‬‬ ‫‪ -1،3‬پروپان دای اویک اسید‬

‫(ملونیک اسید)‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫‪𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -2‬میتایل‪ – 1،3-‬پروپان دای اویک اسید‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫‪،‬‬ ‫درسیستم آیوپاک دای اسید ها ‪ ،‬ترای اسید ها وغیره با عالوه نمودن پسوند 𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑜𝑖𝑑‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑖𝑟𝑡 باالی الکان مربوط نام گذاری میشوند‪.‬‬
‫مثال ها‪:‬‬
‫‪ -1‬نام مرکبات ذیل را بنویسید‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐶𝑙2 −‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑏) 𝑂𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐶𝑙2 −‬‬
‫‪ 2،2‬دای کلورو ‪ ،‬پروپانوئیک اسید‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑏) 𝑂𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪ -0‬هایدروکسی ‪ ،‬پنتانویک اسید‬
‫مثال‪ :‬مرکبات تیزابی ذیل را به طریقه معمولی وسیستماتیک( آیوپک) نام گذاری نمایید‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑟𝑒𝑡𝑢𝑏 𝑙𝑦‪𝛼 − 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑢𝑏 ‪2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 −‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑏) 𝐵𝑟 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑛𝑜𝑖𝑝𝑜𝑟𝑝 ‪𝛼،13 − 𝑑𝑖𝑏𝑟𝑜𝑚𝑜 −‬‬
‫𝑟𝐵‬ ‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 ‪2،3 − 𝑑𝑖𝑏𝑟𝑜𝑚𝑜 −‬‬

‫‪328‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑟𝑒𝑙𝑎𝑣 𝑜𝑛𝑖𝑚𝑎 ‪5 −‬‬
‫( ∶ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑐) 𝑁𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫)‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 ‪5 − 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 −‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑟𝑒𝑙𝑎𝑣 𝑜𝑛𝑎𝑦𝐶 ‪5 −‬‬
‫( ∶ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑑) 𝐶𝑁 − (𝐶𝐻2 )3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫)‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑃 ‪5 − 𝐶𝑦𝑎𝑛𝑜 −‬‬
‫‪ -2‬فورمول های ساختمانی مرکبات تیزابی ذیل را تحریر نمایید‪:‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑢𝑏 𝑙𝑦‪𝑎) 2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪∶ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑏) 5 − 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 𝑝𝑒𝑛𝑡𝑎𝑛𝑜𝑖𝑐 𝑎𝑐𝑖𝑑 ∶ 𝑁𝐻2 − 𝐶𝐻2 − (𝐶𝐻2 )3 −‬‬
‫𝐻𝑂‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑐) 2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 − 3 − ℎ𝑦𝑑𝑟𝑜𝑥𝑦 𝑏𝑢𝑡𝑎𝑛𝑜𝑖𝑐 𝑎𝑐𝑖𝑑 ∶ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑖𝑑𝑒𝑑𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 ‪𝑑) 1،5 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪∶ 𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑒) 𝛼 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 − 𝛽 − 𝑐ℎ𝑙𝑜𝑟𝑜 𝑝𝑟𝑜𝑝𝑖𝑜𝑛𝑖𝑐 𝑎𝑐𝑖𝑑 ∶ 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫𝑙𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑛𝑜𝑖𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑦𝑥𝑂 ‪𝑓) 𝛼 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪∶ 𝐶𝐻3 − 𝐶 −‬‬

‫مثال‪ :‬اسید های ذیل را به اساس ‪ IUPAC‬نام گذاری کنید؟‬

‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑒𝑡𝑛𝑒𝑃 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 ∶ 3 −‬‬ ‫‪(1‬‬
‫‪𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 ∶ 2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 − 1.5 −‬‬ ‫‪(2‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑖𝑑𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 ∶ 4 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 − 2 −‬‬ ‫‪(3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 ∶ 4 − 𝑐𝑦𝑎𝑛𝑒 − 2 −‬‬ ‫‪(4‬‬
‫𝑁𝐶‬ ‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑒𝑡𝑛𝑒𝑝‬

‫‪329‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫استحصال تیزاب های عضوی‪:‬‬

‫تیزاب های عضوی را میتوان ازاکسیدیشن دومی الکول های اولی ‪ ،‬الدیهاید ها و کتیون ها‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪I.‬‬ ‫𝑂 ‪R − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 → 𝑅 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬

‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫]‪[O‬‬
‫‪II. R − C − H → R − C − OH‬‬
‫]𝑂[‬
‫𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 −‬‬
‫]𝑂[‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 −‬‬

‫به همین ترتیب درموجودیت اکسیدانت ها بنزایل الکول به بنزویک اسید تبدیل می گردد‪.‬‬
‫]𝑂[‬ ‫𝑂 ‪−𝐻2‬‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5 −‬‬
‫]𝑂[‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑂𝐻 → 𝐶6 𝐻5 −‬‬

‫استحصال تیزاب ها ازاکسیدیشن الکین ها‪ :‬اگرالکین ها درموجودیت ‪ 𝐾𝑀𝑛𝑂4‬اکسیدیشن گردد‪ ،‬الکین‬
‫ها از قسمت رابطه جفته قطع گردیده ‪ ،‬درنتیجه دو مالیکول تیزاب عضوی حاصل می گردد‪.‬‬
‫‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫→ ‪𝑅 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝑅 ′‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑅𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑅 ′‬‬
‫‪𝐾𝑀𝑛𝑂4‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶2 𝐻5 −‬‬

‫کاربونیشن معرف گرینارد‪:‬‬

‫‪330‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫هر گاه معرف گرینارد با کاربن دای اکساید تعامل نماید‪ ،‬تیزاب حاصل می شود‪.‬‬
‫𝑋𝑔𝑀 ‪𝐼. 𝑅 − 𝑀𝑔𝑋 − 𝑂 = 𝐶 = 𝑂 → 𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 −‬‬
‫‪𝐼𝐼. 𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝑀𝑔𝑋 + 𝐻𝑋 → 𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑀𝑔𝑋2‬‬
‫𝑟𝐵𝑔𝑀 ‪𝐼. 𝐶𝐻3 − 𝑀𝑔𝐵𝑟 + 𝑂 = 𝐶 = 𝑂 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 +‬‬
‫‪𝐼𝐼. 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝑀𝑔𝐵𝑟 + 𝐻𝐵𝑟 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑀𝑔𝐵𝑟2‬‬
‫خواص فزیکی تیزاب های عضوی اعضای ابتدایی این خاندان یعنی ازکاربن اول تا ‪ 3‬کاربن مایع بدون‬
‫رنگ ‪ ،‬دارای بوی تیز وبد بوده ودرآب وایتر به هر اندازه قابل حل اند‪.‬تیزاب های که تعداد کاربن شان‬
‫بلند تراز ‪ 4-5‬اند ‪ ،‬بوی مسکه و روغن بادام را دارند‪ .‬ازاین لحاظ درمسکه های مصنوعی مخلوط می‬
‫کنند‪.‬‬
‫تیزاب های کاربوکسلیک بلند ترازین ( بلند تراز ده کاربن) جامدات موم مانند ‪ ،‬وبدون بوی است‪ .‬تیزاب‬
‫های که دارای ‪ 22-14‬کاربن اند‪ ،‬درروغن نباتی وحیوانی موجود بوده ازاین لحاظ بنام تیزاب های‬
‫شحمی یاد میشود‪.‬‬
‫تیزاب های عضوی نسبت به الکول ها بیشتر در آب منحل اند ونقاط غلیان تیزاب ها نیز نسبت به الکول‬
‫های مربوط بیشتر می باشد‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی تیزاب های عضوی‬
‫اسیدیتی تیزاب های عضوی ‪ :‬تیزاب ها درآب حل گردیده یک انیون کاربوکسلیک و یک آیون هایدرونیم‬
‫را تولید می کنند‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐻2‬‬ ‫‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 − + 𝐻 +‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐻2 𝑂 𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂𝑂 − + 𝐻 +‬‬
‫تشکیل نمک‬
‫‪ -1‬تیزاب های عضوی مانند سایر تیزاب ها با فلزات ترکیب گردیده نمک را تشکیل نموده و گاز‬
‫هایدروجن را آزاد می کنند‪.‬‬
‫‪2𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑍𝑛 → (𝑅 − 𝐶𝑂𝑂)2 𝑍𝑛 + 𝐻2‬‬
‫‪2𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑍𝑛 → (𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂𝑂)2 𝑍𝑛 + 𝐻2‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐾𝑂𝑂𝐶‬
‫→ 𝐻𝑂𝐾‪+2‬‬ ‫𝑂 ‪+2𝐻2‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐾𝑂𝑂𝐶‬
‫اوگرالیت اسید‬ ‫پوتاشیم اوگزالیت‬
‫‪331‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -2‬تیزاب های عضوی با القلی تعامل نموده خنثی سازی صورت گرفته آب ونمک حاصل می گردد‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → R − COONa + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝐻𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 + 𝐻2‬‬
‫ایستریفیکیشن تیزاب های عضوی با الکول ها تعامل نموده ایستر وآب را تولید می کنند‪.‬‬
‫𝐻 𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂 𝑂𝐻 + 𝑅 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝑅 + 𝐻2‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3 −‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬
‫تشکیل اسید انهایدرایدها اگرتیزاب های عضوی تحت عملیه دیهایدریشن قرار گیرد ‪ ،‬اسید انهایدرایدها‬
‫را تشکیل می دهد‪.‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬ ‫گروپ وظیفوی انهایدراید ها عبارت است از‪:‬‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫‪−𝐶 − 𝑂 − 𝐶 −‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑅 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂𝐻 + 𝐻𝑂 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝐻 ‪𝑅 − 𝐶 − 𝑂 − 𝐶 − 𝑅 +‬‬

‫تعامالت ریدیکشن تیزاب های عضوی‬

‫در موجودیت کتلست های قوی ازقبیل ‪ 𝑁𝑎𝐵𝐻4 − 𝐿𝑖𝐴𝑙𝐻4‬گروپ کاربوکسیل تیزاب ها ارجاع‬
‫وبه الکول تبدیل می گردد‪.‬‬
‫‪𝐿𝑖𝐴𝑙𝐻4‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑅 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪𝐿𝑖𝐴𝑙𝐻4‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫مثال‪ :‬معادله تعامل بنروئیک اسید را با مواد ذیل تحریر دارید؟‬
‫‪𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝑎 → 𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻𝑁𝑎 + 𝐻2‬‬ ‫‪(1‬‬
‫‪2𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝑎 → (𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂)2 𝐶𝑎 + 𝐻2‬‬ ‫‪(2‬‬
‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3 𝑂𝐻 → 𝐶6 𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬ ‫‪(3‬‬
‫𝑟𝐵𝐻 ‪𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐵𝑟2 → 𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐵𝑟 +‬‬ ‫‪(4‬‬

‫‪332‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -0‬فورمول های مالیکولی ومشرح اسید های عضوی ذیل را تحریر دارید؟‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑖𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑦𝑥𝑜 ‪2 −‬‬ ‫‪(1‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶𝑂𝑂𝐻(𝐶3 𝐻4 𝑂3‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑢𝑏 𝑙𝑦‪2،3 − 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫‪(2‬‬
‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3‬‬
‫) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 (𝐶6 𝐻12 𝑂2‬‬
‫𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑜𝑚𝑜𝑟𝑏 ‪2 − 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 − 4 −‬‬ ‫‪(3‬‬
‫‪𝑁𝐻2‬‬
‫)𝑟𝐵 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 (𝐶5 𝐻10 𝑁𝑂2‬‬

‫بعضی ازتیزاب های مهم عضوی‬

‫الف) فارمیک اسید ( تیزاب موچه )‬
‫این تیزاب اولین مرکب خاندان تیزاب های عضوی بوده که دارای فورمول ساده ‪ 𝐶𝐻2 𝑂2‬وفورمول‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ساختمانی 𝐻𝑂 ‪ 𝐻 − 𝐶 −‬می باشد‪ .‬این تیزاب دربدن بسیار از حیوانات مانند‪ :‬زنبور ‪،‬مورچه و‬
‫نباتات مانند ‪ :‬اتشک ‪ ،‬موجود است‪.‬‬
‫خواص فریکی تیزاب مورچه‬
‫مایع بی رنگ ‪ ،‬دارای بوی تند وتخریش کننده بوده ‪ ،‬درحرارت اتاق به شکل مایع است‪ .‬چون دارای‬
‫روبط قطبی است بنا ًء درآب خوب حل می گردد‪ .‬چون این تیزاب خاصیت ضد عضوی دارد‪ ،‬بنا ًء بجای‬
‫فارملین درنگهداری اجساد بکار میرود‪ .‬درصنعت ازتیزاب مورچه برای تهیه رابر‪ ،‬چرم پالستیک و‬
‫غیره استفاده می شود‪ .‬یک مقدار آن در عسل موجود بوده که ازگندیده شدن و خراب شدن آن جلوگیری‬
‫می کنند‪ .‬به صورت عموم از فارمیک اسید به حیث مواد اولیه کودها ‪ ،‬رابر و پالستیک بکار می برند‪.‬‬
‫نمک های کلسیمی فارمیک اسید نرم کننده خوب آب های سخت می باشد‪ .‬این تیزاب منحل درآب است‪.‬‬
‫درجه تفکیک فارمیک اسید درآب ‪ 𝐾𝑎 = 1.8 ∙ 10−4‬می باشد‪ .‬فارمیک اسید یک تیزاب تند‪ ،‬دود‬
‫کننده وتخریب کننده بوده ونقطه غلیان آن ℃‪ 100‬می باشد‪.‬‬
‫‪333‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫استحصال فارمیک اسید‬
‫ال به سودیم فارمیت 𝑎𝑁𝑂𝑂𝐶𝐻 تبدیل شده‪ ،‬در صورتیکه مرکب‬ ‫تحت فشار‪ 𝑁𝑎𝑂𝐻 ،‬و 𝑂𝐶 او ً‬
‫مذکور با یکی از تیزاب های معدنی مثالً ‪ 𝐻2 𝑆𝑂4‬یکجا شود فارمیک اسید استحصال می گردد‪.‬‬
‫∆‬ ‫فشار‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪I. 𝐶𝑂 +‬‬ ‫𝑎𝑁𝑂𝑂𝐶𝐻‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑎𝑁𝑂𝑂𝐶𝐻 ‪II.‬‬ ‫‪𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝑎𝐻𝑆𝑂4‬‬
‫فارمیک اسید می تواند ازاثر تعامل هایدروسیانیک اسید وآب به دست آید‪.‬‬
‫∆‬
‫→ 𝑂 ‪𝐻𝐶𝑁 + 2𝐻2‬‬ ‫‪𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝐻3‬‬
‫ازتعامل ترای کلورومیتان و 𝐻𝑂𝐾 نیزبه دست می آید‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻𝐶𝑙3 + 3𝐾𝑂𝐻 → 𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 3𝐾𝐶𝑙 + 𝐻2‬‬
‫هرگاه فارم الدیهاید اکسیدیشن شود فارمیک اسید به دست می آید‪.‬‬
‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂𝐶𝐻‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬
‫درالبراتوار ها فارمیک اسید راازحرارت دادن محلول آبی اگزالیک اسید درموجودیت گلیسرین بدست‬
‫می آورند‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬
‫∆‬ ‫‪𝐶3 𝐻5 (𝑂𝐻)3‬‬
‫→‬ ‫‪𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝑂2‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬
‫خواص کیمیاوی فارمیک اسید‬
‫این تیزاب ازجمله تیزاب های غیر ثابت بوده ودراثر اکسیدیشن ضعیف به 𝑂𝐶 وآب تجزیه می شود‪.‬‬
‫( درموجودیت 𝑂𝑢𝐶 )‬
‫𝑂𝑢𝐶‬
‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫𝑢𝐶 ‪𝐶𝑂2 + 𝐻2 𝑂 +‬‬
‫درموجودیت تیزاب گوگرد غلیظ‪ ،‬اکسیدیشن تیزاب مورچه را به 𝑂𝐶 و آب تبدیل می کند‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝑂 + 𝐻2‬‬
‫ب) اسیتیک اسید (تیزاب سرکه)‬
‫اسیتیک اسید دارای فورمول 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ 𝐶𝐻3 −‬بوده وبه مقدار‪ %4-6‬درسرکه موجود است‪.‬‬

‫‪334‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫خواص فزیکی تیزاب سرکه ‪ :‬تیزاب سرکه خالص یک مایع بی رنگ دارای بوی زننده ومخرش بوده‬
‫وخاصیت آب جذبان را دارد‪ .‬این تیزاب به نسبت های مختلف درآب ‪ ،‬الکول وایستر حل می گردد‪ .‬یک‬
‫تعداد از مواد مثل آیودین ‪ ،‬سلفر و پوتاشیم دای کرومات ( ‪ )𝐾2 𝐶𝑟2 𝑂7‬را درخود حل می کند‪ .‬تیزاب‬
‫غلیظ سرکه بنام ( 𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑡𝑒𝑐𝑎 𝑙𝑎𝑖𝑐𝑎𝑙𝐺) یاد می گردد‪ .‬تیزاب اسیتیک اسید خالص کرستل های بی‬
‫رنگ داشته ‪ ،‬نقطه ذوبان آن ℃‪ 16.7‬و نقطه غلیان آن ℃‪ 118‬می باشد‪ .‬درجه ایونایزیشن آن‬
‫بسیارضعیف بوده‪ ،‬درحدود ‪ 3‬فیصد است‪ 𝐾𝑎 = 1.8 ∙ 10−5 .‬است‪.‬‬
‫تیزاب سرکه محلل خوب موم‪ ،‬صمغ وتیل می باشد‪ .‬نمک های مهم آن سودیم اسیتیت‪ ،‬کلسیم اسیتیت‬
‫والمونیم اسیتیت می باشد‪ .‬المونیم اسیتیت برای جالدار ساختن رنگ ها ‪ ،‬برای جالی کاغذ‪ ،‬تکه ها‪،‬‬
‫دردواسازی بحیث انتی سپتیک و دوا های ضد اسهال استفاده میشود‪.‬سلولوز اسیتیت نیزیکی ازمشتقات‬
‫تیزاب سرکه است که برای ساختن الک ‪،‬شیشه ناشکن‪ ،‬جالی رنگ های روغنی ودرساختن تارها مورد‬
‫استفاده قرار میگیرد‪...‬به همین ترتیب اسیتیک اسید مواد اولیه درساختن رابر است‪.‬‬
‫استحصال تیزاب سرکه ‪ :‬از اثرتخمر مواد نشایسته ومواد قند مثل انگور‪ ،‬توت وغیره حاصل می گردد‬
‫مثالً اگربیریا آب جو درهوای آزاد گذاشته شود پس ازمدتی مزه آن ترش میشود‪ .‬که دراثرفعالیت باکتری‬
‫های ( 𝑖𝑡𝑒𝑐𝐴) صورت می گیرد‪ .‬هم چنان ازاکسیدیشن ایتایل الکول‪ ،‬اسیت الدیهاید واسیتون به دست‬
‫می آید‪.‬‬
‫]𝑂[‬
‫→ 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬
‫‪ -‬هرگاه کلسیم اسیتات با تیزاب گوگرد ( ‪ )𝐻2 𝑆𝑂4‬تعامل کند تیزاب سرکه ‪ 55.0‬فیصد حاصل‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪(𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂) 2 𝐶𝑎 + 𝐻2 𝑆𝑂4 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝑎𝑆𝑂4‬‬
‫‪ -‬درصنعت تیزاب سرکه را ازتعامل آب باالی اسیتلین حاصل میشود‪ .‬دراین تعامل اسیتلین اکسیدایز‬
‫می گردد‪.‬‬
‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬
‫→ 𝑂 ‪𝐼. 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬
‫]𝑂[‬
‫‪𝐼𝐼.‬‬ ‫→ 𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬

‫خواص کیمیاوی تیزاب سرکه‪ :‬تمام خواص کیمیاوی که به صورت عمومی دربخش خواص‬
‫کیمیاوی تیزاب های عضوی نوشته شده است‪ ،‬دراینجا کامالً صدق میکند‪.‬‬

‫اگزالیک اسید‪ :‬اگزالیک اسید یا ایتان دایوییک اسید دارای فورمول 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ 𝐻𝑂𝑂𝐶 −‬یا‬
‫𝑂 𝑂‬
‫‪ǁ ǁ‬‬

‫‪335‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂 ‪ 𝐻𝑂 − 𝐶 − 𝐶 −‬می باشد‪ .‬این تیزاب دربرگ و شاخه نباتات مانند‪ :‬لبلبو‪ ،‬تنباکو‪ ،‬ترشک ‪،‬‬
‫𝑂 𝑂‬
‫‪ǁ ǁ‬‬
‫نعناع ومارچوبه موجودبوده ودرسایرنباتات به صورت نمک پتاشیم اگزاالت 𝐾𝑂 ‪𝐾𝑂 − 𝐶 − 𝐶 −‬‬
‫موجود است که ازنام التین ترشک (𝑠𝑖𝑙𝑎𝑥𝑂) گرفته شده است‪ .‬این تیزا ب اولین تیزاب دوقیمته می‬
‫باشد‪.‬‬
‫اگزالیک اسید ماده ی جامد بلوری سفید بوده در ℃‪ 157‬تصعید می کند‪ .‬این تیزاب مواد زهری‬
‫بوده ونمک کلسیمی آن درگرده ها ترسب مینماید‪ .‬این تیزاب ازنظر خواص کیمیاوی فعال ترین‬
‫تیزاب دوقیمته عضوی بوده واز حرارت دادن سودیم فارمیت حاصل می شود‪.‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬
‫∆‬
‫→ ‪2𝐻𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 + 𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫‪+𝑁𝑎2 𝑆𝑂4‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫ملونیک اسید( 𝟒𝑶 𝟒𝑯 𝟑𝑪) دارای فورمول ساختمانی )𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ (𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶𝐻2 −‬بوده ‪ ،‬اولین‬
‫بار ملونیک اسید را از اکسیدیشن ملیک اسید (اسید سیب) بدست آوردند‪ ،‬ازاین سبب ملونیک اسید‬
‫یاد می کنند‪ .‬این مرکب مایع بی رنگ بوده و درحرارت ℃‪ 136‬بجوش می آید‪ .‬درآّب و الکول‬
‫حل میشود‪ .‬ملونیک اسید را باالتر از ℃‪ 140‬دهیم ‪ ،‬اسیتیک اسید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫∆‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫→‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶𝑂2‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫ستریک اسید ( جوهر لیمو)‪ :‬این تیزاب ازجمله تیزاب های سه قیمته است ودر بسیاری از میوه جات‬
‫موجود است‪ .‬این تیزاب نسبت به تیزاب سرکه قویتر می باشد‪ .‬فورمول ساختمانی آن قرار ذیل است‪.‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 −‬‬ ‫میتریک اسید‬

‫‪ -2‬هایدروکسی پروپان ‪ 3،2،1‬ترای‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑂𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫کاربوکسلیک اسید‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫اسید های شحمی‬

‫‪336‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫تیزاب های که دارای کاربن های جفت باشند بنام تیزاب های شحمی یاد می گردند‪ .‬البته این قاعده شامل‬
‫اسیتیک اسید نمیشود‪.‬‬
‫اولین مرکب اسید های شحمی بیوتاریک اسید بوده که دارای چهار کاربن می باشد‪ .‬فورمول آن‬
‫( 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ )𝐶3 𝐻7 −‬است‪ .‬اسید های شحمی بدو نوع است‪.‬‬
‫‪ -1‬اسید های شحمی مشبوع‬
‫‪ -2‬اسید های شحمی غیر مشبوع‬

‫‪ -1‬اسید های شحمی مشبوع‬

‫الف) پالمتیک اسید (𝑯𝑶𝑶𝑪 ‪)𝑪𝟏𝟓 𝑯𝟑𝟏 −‬‬
‫ماده جامد بلوری سفید بوده با درجه حرارت ℃‪ 63‬ذوب میشود‪ .‬از شحمیات حیوانی‪ ،‬بناتی وتیل بدست‬
‫میآید‪ .‬درآب غیرمنحل بوده اما درالکول وایتر حل می گردد‪ .‬شمع مخلوط پالمتیک اسید وسیتاریک بوده‬
‫و نالایر منبع خوب پالمتیک است‪.‬‬

‫ب) سیتاریک اسید (𝑯𝑶𝑶𝑪 ‪)𝑪𝟏𝟕 𝑯𝟑𝟓 −‬‬

‫سیتاریک اسید جامد کرستلی بوده که درجه ذوبان آن ℃‪ 70‬می باشد‪ .‬درآب غیر منحل بوده اما درالکول‬
‫گرم وایتر عادی حل می گردد‪ .‬درگلیسراید های شحمی حیوانی و نباتی موجود است‪.‬‬

‫‪ -2‬اسید های شحمی غیر مشبوع‬

‫درمالیکول های شحمیات بین اتوم های کاربن و کاربن رابطه دوگانه موجود بوده که این نوع شحمیات‬
‫حالت مایع را دارا می باشد‪ .‬شحمیات غیر مشبوع نسبت به شحمیات مشبوع غیرثابت بوده دراثر‬
‫هایدروجنیشن به موم ویا جامد تبدیل می شود‪.‬‬

‫الف) اولیئیک اسید(𝑯𝑶𝑶𝑪 ‪)𝑪𝟏𝟕 𝑯𝟑𝟑 −‬‬

‫اولیئیک اسیدها به طور خالص به شکل گلیسرایدها درتیل های زیتون‪ ،‬بادام ‪ ،‬پنبه دانه و گل آفتاب‬
‫پرست یافت میشود‪ .‬اولیئیک اسید یک مایع بی رنگ‪ ،‬بی بو وبی ذایقه بوده در حرارت ℃‪ −13‬ذوب‬
‫می شود ‪ 1⁄3‬تمام تیزاب های شحمی که درشیر گاو ‪ ،‬رنگ ها‪ ،‬مواد شستشو‪ ...‬وغیره را تشکیل‬
‫میدهند‪ ،‬از ارجاع سیتاریک اسید حاصل میشود‪.‬‬

‫‪𝐻2‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶17 𝐻33 −‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶17 𝐻35 −‬‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬معادالت تعامالت ذیل را تکمیل کنید‪.‬‬
‫→ 𝑛𝑍 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 +‬‬
‫→ 𝑙𝐴 ‪𝑏) 𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 +‬‬
‫→ ‪𝑐) 𝐶2 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐵𝑎 (𝑂𝐻 )2‬‬
‫‪337‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫→ 𝐻𝑂𝐾‪𝑑) 𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 2‬‬

‫‪ -2‬کدام اسید وکدام الکول با هم تعامل نمایند تا ایستر های ذیل تشکیل گردد؟‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑂 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶4 𝐻7 𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂 − 𝐶4 𝐻7 + 𝐻2‬‬

‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝑂 ‪𝑏) 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 − 𝐶 − 𝐻 → 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬

‫‪ -3‬درشرایط ستندرد چقدر گاز هایدروجن از تعامل ‪ 105‬گرام محلول ‪ 18‬فیصد اسیتیک اسید با‬
‫مگنیزیم حاصل خواهد شد‪.‬‬
‫د) ‪ 5.8‬گرام‬ ‫ج) ‪ 5.40‬گرام‬ ‫ب) ‪ 4‬گرام‬ ‫الف) ‪ 3‬گرام‬

‫‪ -4‬رابطه هایدروجنی دربین مالیکول تیزاب های عضوی نظربه الکول ها‪.........‬است‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) یک سان‬ ‫ب) سست‬ ‫الف) مستحکم‬

‫‪ -0‬فورمول پالمتیک اسید‪...........‬است‪.‬‬

‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶3 𝐻7‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶15 𝐻31‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶17 𝐻33‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶17 𝐻35‬‬

‫‪ -6‬کدام فورمول ذیل را کاربوکسیلیک اسید خواهد داشت درصورتیکه درترکیب آن ‪ 45.68‬فیصد‬
‫کاربن ‪ 04.23‬فیصد اکسیجن و ‪ 0.56‬فیصد هایدروجن موجود باشد‪.‬‬
‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝑂𝐶𝐻‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬ ‫د)‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐻𝑂𝑂𝐶(𝐶𝐻2 )2‬‬

‫‪ -7‬نام درست مرکب 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 −‬عبارت است از‪:‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 𝑁𝐻2‬‬
‫الف) 𝑙𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑙𝑦‪1،2 − 𝑑𝑖ℎ𝑦𝑑𝑟𝑜𝑥𝑦 − 3 − 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 − 4𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫ب ) 𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑙𝑦‪2 − ℎ𝑦𝑑𝑟𝑜𝑥𝑦 − 3 − 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 − 4𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫ج ) 𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑙𝑦‪1 − ℎ𝑦𝑑𝑟𝑜𝑥𝑦 − 2𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 − 3 − 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫د) 𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑙𝑦‪1،2 − 𝑑𝑖ℎ𝑦𝑑𝑟𝑜𝑥𝑦 − 3 − 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑜 − 4𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬

‫‪338‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪−4‬‬ ‫𝐻‬ ‫‪−2‬‬
‫‪𝐾𝑎 = 10‬‬ ‫𝑃 خواهد بود درصورتیکه‬ ‫‪ -8‬محلول 𝑀 ‪ 10‬فارمیک اسید دارای کدام‬
‫باشد؟‬
‫د) ‪0‬‬ ‫ج)‪4‬‬ ‫ب) ‪3‬‬ ‫الف) ‪2‬‬

‫‪ -5‬کدام یک از مرکبات ذیل دارای نقطه غلیان بلند خواهد بود؟‬

‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2 𝐶𝐻2 𝐶𝐻3‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻2‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪ -15‬کدام یکی از مرکبات ذیل کتیو اسید است‬

‫𝐻𝑂‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝐶 −‬‬ ‫ب) 𝐻𝑂 ‪𝑂 = 𝐶 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂 ‪𝐶 −‬‬
‫‪ǁ ǁ‬‬ ‫𝐻‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝑂 𝑂‬ ‫𝑂‬

‫‪ -11‬کدام کمیت ذیل کتله مالیکولی ایتر را نشان می دهد درصورتیکه درتشکیل آن به مقدار 𝑔‪60‬‬
‫کاربوکسیلیک اسید و 𝑔‪ 46‬الکول تعامل نموده باشد‪:‬‬
‫د) 𝑔‪98‬‬ ‫ج) 𝑔‪106‬‬ ‫ب) 𝑔‪124‬‬ ‫الف) 𝑔‪60‬‬

‫‪ -12‬کدام یکی ازتعامالت ذیل نوع ایستریفیکیشن است؟‬

‫‪𝐶2 𝐻5 𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 → 𝐶2 𝐻5 𝑂𝐶𝐻3 + 𝐻2 𝑂 − 1‬‬
‫‪𝐶𝐻3 𝑂𝐻 + 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐶𝐻3 + 𝐻2 𝑂 − 2‬‬
‫‪𝐾𝑂𝐻 + 𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 → 𝐻𝐶𝑂𝑂𝐾 + 𝐻2 𝑂 − 3‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) تعامل اول و سوم‬ ‫ب) تعامل دو‬ ‫الف) تعامل یک‬

‫‪ -13‬فورمول 𝑑𝑖𝑐𝑎 𝑐𝑖𝑜𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑙𝑦‪ 2،2 − 𝑑𝑖𝑚𝑒𝑡ℎ‬عبارت از ‪...........‬است‪:‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ب) ) 𝐻𝑂𝑂𝐶𝐶 ‪(𝐶𝐻3 )2‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂 ‪(𝐶𝐻3 )2 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫د) ) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪(𝐶𝐻3 )3 𝐶 −‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪ - 14‬نام مرکب دارای فورمول 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪ 𝐶𝐻2 −‬عبارت است از‪:‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑂𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫‪339‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 −‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ادیپیک اسید‬ ‫ب) ستریک اسید‬ ‫الف) ستاریک اسید‬

‫حل مسایل‬
‫‪-1‬‬
‫)𝑎‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑍𝑛 → (𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂)2 + 𝑍𝑛 + 𝐻2‬‬
‫)𝑏‬ ‫‪𝐻𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐴𝑙 → (𝐻𝐶𝑂𝑂)3 𝐴𝑙 + 𝐻2‬‬
‫)𝑐‬ ‫𝑂 ‪𝐶2 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐵𝑎 (𝑂𝐻 )2 → (𝐶2 𝐻5 𝐶𝑂𝑂)2 𝐵𝑎 + 𝐻2‬‬
‫)𝑑‬ ‫𝑂 ‪𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 2𝐾𝑂𝐻 → 𝐾𝑂𝑂𝐻 − 𝐶𝑂𝑂𝐾 + 2𝐻2‬‬
‫‪-2‬‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑂 ‪𝑎) 𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝐶4 𝐻7 𝑂𝐻 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑂 − 𝐶4 𝐻7 + 𝐻2‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝑂 ‪𝑏) 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝐻 − 𝐶 − 𝐻 → 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑂 − 𝐶 − 𝐻 + 𝐻2‬‬

‫‪-3‬‬
‫𝑂 ‪2𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑀𝑔 → (𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂)2 + 𝑀𝑔 + 𝐻2‬‬
‫𝑔‪120‬‬ ‫𝑔‪2‬‬
‫)‪27𝑔(18%‬‬ ‫𝑋‬

‫‪2.27‬‬
‫=𝑋‬ ‫𝑔‪= 0.45‬‬
‫‪120‬‬

‫‪ -4‬جزالف درست است‬

‫‪ -0‬جزالف درست است‬
‫‪ -6‬جز ب درست است‬
‫‪ -7‬جزب درست است‬
‫‪ -8‬جز ب درست است‬
‫‪ -5‬جز ج درست است‬
‫‪ -15‬جز ج درست است‬
‫‪ -11‬جز ج درست است‬
‫‪ -12‬جز ب درست است‬
‫‪ -13‬جز د درست است‬

‫‪340‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -14‬جزب درست است‬

‫تمرین ‪24‬‬
‫‪ -1‬اگزالیک اسید یک اسید چند قیمته است؟‬
‫د) چهار قیمته‬ ‫ج) سه قیمته‬ ‫ب) دو قیمته‬ ‫الف) یک قیمته‬

‫‪ -2‬والیریک اسید دارای فورمول ذیل است‪.‬‬

‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶3 𝐻7 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶4 𝐻9 −‬‬
‫د) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻13 −‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶5 𝐻11 −‬‬

‫𝑚𝑡𝑎‪200℃−100‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪ 𝐶𝑂 +‬عبارت از‪:‬‬ ‫‪ -3‬حاصل تعامل‬
‫ب) 𝑎𝑁𝑂𝑂𝐶𝐻‬ ‫الف) 𝑂 ‪𝑁𝑎2 𝐶𝑂3 + 𝐻2‬‬
‫د) تعامل نمی کند‬ ‫ج) 𝑂 ‪𝐶𝑂2 + 𝑁𝑎 + 𝐻2‬‬

‫‪ -4‬درمورد فارمیک اسید کدام افاده زیر غلط است‪.‬‬

‫الف) ازاکسیدیشن فارم الدیهاید حاصل میشود‪.‬‬
‫ب) درعسل موجود بوده ‪ ،‬ازخراب شدن آن جلوگیری می کند‪.‬‬
‫ج) درمیوه جات خام وجود دارد‬
‫د) درچرمگری استفاده میشود‪.‬‬

‫‪ -0‬ملونیک اسید درکدام میوه موجود است‪.‬‬

‫د) زردآلو‬ ‫ج) لیمو‬ ‫ب) سیب‬ ‫الف) کیله‬

‫‪ -6‬پالیتیک اسید دارای چن کاربن است‪.‬‬

‫د) ‪10‬‬ ‫ج) ‪14‬‬ ‫ب) ‪13‬‬ ‫الف) ‪12‬‬

‫‪ -7‬یکی از تیزای های زیر غیر مشبوع است‪.‬‬

‫د) ملونیک اسید‬ ‫ج) اگزالیک اسید‬ ‫ب) سیتاریک اسید‬ ‫الف) پالمتیک اسید‬

‫‪ -8‬ازارجاع کدام اسید سیتاریک اسید حاصل میشود‪.‬‬

‫د) ملونیک اسید‬ ‫ج) اگزالیک اسید‬ ‫ب) پالمتیک اسید‬ ‫الف) اولیئیک اسید‬
‫‪ -5‬ثابت آیونایزیشن اسیتیک اسید را نشان دهید‪.‬‬
‫ب) ‪𝐾𝑎 = 1.8 ∙ 10−4‬‬ ‫الف) ‪𝐾𝑎 = 1.8 ∙ 10−5‬‬
‫د) ‪𝐾𝑎 = 1.8 ∙ 10−2‬‬ ‫ج) ‪𝐾𝑎 = 1.8 ∙ 10−3‬‬

‫‪341‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -15‬اوکتانوئیک اسید دارای چند هایدروجن است‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪18‬‬ ‫ب) ‪16‬‬ ‫الف) ‪14‬‬

‫‪ -11‬حاصل این تعامل → 𝑂 ‪ 𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 + 𝐻2‬عبارت از‪:‬‬

‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬
‫د) 𝑂 ‪𝐶𝑂2 + 𝐻2‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪ -12‬کدام یکی از تیزاب های زیر به حالت جامد است‪.‬‬

‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶5 𝐻9 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶2 𝐻5 −‬‬
‫د) ب و ج درست است‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻11 −‬‬

‫‪ -13‬کدام یکی از تیزاب های زیر به حالت جامد نیست‪.‬‬

‫ب) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶5 𝐻9 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶2 𝐻5 −‬‬
‫د) الف و ب درست است‪.‬‬ ‫ج) 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻11 −‬‬

‫‪ -14‬جوهر لیمو یا سیتریک اسید دارای چند گروپ کاربوکسیل می باشد‪:‬‬

‫د)‪4‬‬ ‫ج) ‪3‬‬ ‫ب) ‪2‬‬ ‫الف) ‪1‬‬

‫فصل یازدهم‬
‫مشتقات نایتروجن دار هایدروکاربن ها‬

‫مشتقات نایتروجن دار هایدروکاربن ها شامل دونوع مرکبات می باشند‪.‬‬

‫اماید ها‬ ‫امین ها‬

‫امین های الیفاتیکی یا زنجیری ‪ :‬امین ها دارای گروپ وظیفوی ‪ −𝑁𝐻2‬بوده در تمام حاالت مالیکول‬
‫امین ها ساختمان هرمی با قاعده مثلثی را دارا است که یک جوره الکترون غیر رابطه آزاد از‬
‫هایبرید ‪ 𝑠𝑝3‬اوربیتال نایتروجن است‪ .‬امین ها دارای ساختمان نزدیک به چهار وجهی است‪ .‬اکثر امین‬
‫ها درمواد طبیعی ویا محصوالت ترکیبی یافت شده و زیادتر مرکبات آن بوی نا مطبوع را دارا اند‪.‬‬
‫درترکیب پروتین های مواد عضوی نایتروجن شامل بوده وامین ها نیزبعد از تجزیه و تخریب مواد زنده‬
‫با مرکبات سلفرداربوی متعفن را ایجاد می کند‪ .‬نام درنوع مرکب دای امین ‪𝑁𝐻2 − (𝐶𝐻2 )2 − 𝑁𝐻2‬‬
‫پیوترسین (𝑛𝑖𝑐𝑒𝑟𝑡𝑢𝑃) به معنی تعفن و ‪ 𝑁𝐻2 − (𝐶𝐻2 )5 − 𝑁𝐻2‬کداویرین (𝑒𝑛𝑖𝑟𝑒𝑣𝑎𝑑𝑎𝐶)‬
‫به معین تعفن جسد است که از تعفن اجساد گرفته شده است‪ .‬امین ها از جمله مشتقات امونیا ( ‪ )𝑁𝐻3‬می‬
‫باشد وبه سه صنف هستند‪:‬‬

‫‪342‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫الف)‬
‫اگر یک اتوم هایدروجن امونیم به یک رادیکال یا بقیه عضوی عوض شوند درین صورت امین های‬
‫اولی حاصل میشود‪ .‬پس فورمول عمومی امین های اولی قرار ذیل است‪𝑅 − 𝑁𝐻2 .‬‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫میتایل امین‬

‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫فینایل امین‬

‫ب) اگر دو اتوم هایدروجن امونیا به بقیه های عضوی عوض شوند درین صورت امین های دومی حاصل‬
‫می شود ودارای فورمول عمومی )𝐻𝑁( ‪ 𝑅2 −‬یا 𝐻 ‪ 𝑅 − 𝑁 −‬می باشد‬
‫𝑅‬ ‫یا دای میتایل امین‬ ‫مثالً‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3 :‬‬

‫ج) اگر سه اتوم هایدروجن امونیا با بقیه های عضوی عوض شوند امین سومی حاصل می شود‪ .‬دارای‬
‫فورمول عمومی (𝑁 ‪ )𝑅3‬است‪.‬‬
‫ترای میتایل امین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫امین های هیتروسکلیک نیز موجود بوده مرکبات آن عبارت از‪ :‬پایرولیدین ‪ ،‬پایریدن و پایرول ها می‬
‫باشد‪ .‬فورمول های آن قرار ذیل است‪.‬‬

‫پایرول‬ ‫پایریدن‬ ‫پایرولیدین‬

‫مورفین ‪ ،‬کوکائین ونیکوتین نوع امین های است که درکوکنار وتنباکو موجود است فورمول آن ها قرار‬
‫ذیل است‪:‬‬

‫مورفین ( ‪)𝐶17 𝐻19 𝑁𝑂3‬‬ ‫نیکوتین ( ‪)𝐶10 𝐻14 𝑁2‬‬ ‫کوکائین ( ‪)𝐶17 𝐻24 𝑁𝑂4‬‬

‫درحدود ‪ 055‬نوع الکالوئید مهم بیولوژیکی شناخته شده است که مورفین الکالوئید اصلی بوده درتریاک‬
‫موجود است‪ .‬الکالوئید ها مرکبات نایتروجن دار بوده ‪ ،‬خواص القلی دارد‪ .‬کوکنار منبع خوب مورفین‬
‫و هیروئین است‪.‬‬

‫نام گذاری امین ها‬

‫‪343‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫معمولی ‪ :‬درنام گذاری معمولی الکایل های که باالی نایتروجن نصب است‪ ،‬نظربه ردیف الفبای انگلیسی‬
‫ذکرشده بعدا ً با پسوند امین خاتومه میدهیم ‪.‬‬

‫فورمول مرکب‬ ‫نام معمولی‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫میتایل امین‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫ایتایل امین‬
‫‪𝐶3 𝐻7 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫پروپایل امین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝑁𝐻2‬‬
‫ایزوپروپایل‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫فینایل امین‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝑁𝐻2‬‬

‫بیوتایل امین دومی‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫بیوتایل امین سومی‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫نام گذاری علمی‪ :‬درنام گذاری علمی امین ها الکایل های که باالی نایتروجن نصب است‪ ،‬با حرف ‪N‬‬
‫کلمه الکایل را ذکر کرده با پسوند امین خاتومه میدهیم‪.‬‬
‫فورمول مرکب‬ ‫نام علمی‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫میتان امین‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫ایتان امین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻 − 𝐶2 𝐻5‬‬ ‫𝑵 ‪ −‬ایتایل ‪ − 𝑵 −‬میتایل امین‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑵 ‪ −‬ایتایل ‪ − 𝑵 −‬ایزوپروپایل امین‬

‫‪344‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐶3 𝐻7 − 𝑁𝐻 − 𝐶4 𝐻9‬‬ ‫𝑵 – بیوتان ‪ − 𝑵 −‬پروپایل امین‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝑁𝐻 − 𝐶6 𝐻5‬‬ ‫𝑵‪ − 𝑵،‬دای فینایل امین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁 − 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑵‪ − 𝑵،𝑵،‬ترای متیایل امین‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5‬‬
‫𝑵‪ − 𝑵،‬دای ایتایل ‪ − 𝑵 −‬میتایل امین‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫‪ -2‬فینایل ایتان امین‬
‫‪𝐶6 𝐻5‬‬
‫𝑵‪ − 𝑵،𝑵،‬ترای فینایل امین‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝑁 − 𝐶6 𝐻5‬‬

‫‪ -‬مرکبات ذیل را نامگذاری ونوع آن را مشخص کنید؟‬

‫‪ )1‬امین اولی‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2 :‬‬

‫𝑒𝑛𝑖𝑚𝑎 𝑒𝑛𝑎‪1 − 𝑝ℎ𝑒𝑛𝑦𝑙 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬
‫‪CH3‬‬
‫‪N-CH2‬‬

‫‪ )2‬امین دومی‪𝑁 − 𝑏𝑒𝑧𝑦𝑙 − 𝑁 − 𝑝ℎ𝑒𝑛𝑦𝑙 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑎𝑛𝑒 𝑎𝑚𝑖𝑛𝑒 :‬‬

‫‪𝑁𝐻2‬‬

‫‪ )3‬امین سومی ‪𝐻𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3 :‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑙𝑜𝑛𝑎𝑡𝑢𝑏 𝑜𝑛𝑖𝑚𝑎 ‪2 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 − 2 −‬‬

‫‪ -2‬فورمول ساختمانی امین های ذیل را تحریر دارید؟‬

‫‪−𝑁𝐻2‬‬ ‫𝑒𝑛𝑖𝑚𝑎 𝑙𝑦𝑝𝑜𝑒𝑝𝑜𝑙𝑐𝑦𝑐‬ ‫‪)1‬‬

‫‪345‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪)2‬‬
‫∶ 𝑒𝑛𝑖𝑚𝑎 𝑙𝑦‪𝑑𝑖 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪C2H5 -NH‬‬
‫𝑒𝑛𝑖𝑚𝑎 𝑙𝑦𝑥𝑒‪𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙 ℎ‬‬ ‫∶‬ ‫‪)3‬‬

‫خواص امین ها‪ :‬امین های کوچک ( میتایل امین ‪ ،‬دای میتایل امین ‪ ،‬ترای میتایل امین و ایتایل امین)‬
‫به حالت گاز موجود بوده ‪ ،‬بعدا ً تا مرکب ( ‪ )𝐶12 𝐻25 − 𝑁𝐻2‬به حالت مایع بوده و باالتر از آن جامد‬
‫می باشد‪ .‬امین های ابتدایی دارای بوی امونیا ویا بوی ماهی گنده شده را دارا می باشد‪ .‬به اندازه ای که‬
‫درامین ها تعداد اتوم های کاربن شان زیاد شود به همان اندازه قابلیت انحالل شان درآب کم میشود‪ ،‬ولی‬
‫قابلیت احتراق شان زیاد میشود‪.‬‬
‫امین های اولی ودومی مشابه به خواص امونیا بوده ودارای رابطه هایدروجن می باشد اما امین سومی‬
‫رابطه هایدروجنی ندارد‪ .‬بنا ًء نقطه غلیان امین اولی نسبت به امین دومی و نسبت به امین سومی زیاد‬
‫است‪ .‬امین های اولی و دومی درآب منحل بوده وامین ها سومی درآب به آسانی حل نمی گردد‪.‬‬

‫خواص کیمیاوی امین ها‪ :‬امین ها خاصیت القلی را داشته درآب محلول القلی وبا تیزاب ها تشکیل نمک‬
‫را می کند ‪ .‬قوت خواص القلی امین ها قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪𝑅3 𝑁 ⟩ 𝑅2 𝑁𝐻 ⟩ 𝑅𝑁𝐻2 ⟩ 𝑁𝐻3‬‬
‫‪𝑅 − 𝑁𝐻2 + 𝐻𝐶𝑙 → 𝑅 − 𝑁𝐻3+ + 𝐶𝑙 −‬‬

‫هایدریشن امین ها‪ :‬امین ها با آب تعامل نموده محلول القلی را به وجود می آورد‪.‬‬

‫‪𝑅 − 𝑁𝐻2 + 𝐻2 𝑂 → [𝑅 − 𝑁𝐻3 ]+ [𝑂𝐻]−‬‬

‫نایتریشن امین ها‪ :‬امین ها با تیزاب شوره تعامل نموده ‪ ،‬الکول و آب را ساخته و نایتروجن را خارج‬
‫می کنند‪.‬‬
‫∆‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝑁𝐻2 + 𝐻𝑁𝑂3 → 𝑅 − 𝑂𝐻 + 𝑁2 + 𝐻2‬‬
‫الکایلیشن امین ها‪ :‬امین ها با الکول ها تعامل نموده ‪ ،‬مرکبات مختلف امین ها را تشکیل می دهد‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻5 − 𝑁𝐻2 − 𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 → 𝐶6 𝐻5 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3 + 𝐻2‬‬

‫اسایلیشن امین ها‪ :‬امین ها با اسایل تعامل نموده اماید ها را تشکیل می دهد‪ .‬تعامل آن درسه مرحله‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬
‫𝑂‬ ‫𝐻‬ ‫𝑙𝐶‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪346‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪+‬‬
‫𝑅 ‪𝐼. 𝑅 − 𝑁𝐻2 + 𝑅 − 𝐶 − 𝐻 → 𝑅 − 𝑁 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻‬ ‫‪𝑂−‬‬

‫𝐻‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫𝐻‬ ‫𝑙𝐶‬

‫𝑅 ‪𝐼𝐼. 𝑅 − 𝑁 + − 𝐶 − 𝑅 → 𝑅 − 𝑁 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻‬ ‫‪𝑂−‬‬ ‫𝐻𝑂‬

‫𝑂‬
‫𝐻‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫‪𝐻 ǁ‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐼𝐼𝐼. 𝑅 − 𝑁 − 𝐶 − 𝑅 → 𝑅 − 𝑁 − 𝐶 − 𝑅 +‬‬
‫𝐻𝑂‬

‫استحصال امین ها از عمل الکایل هالید ها با امونیا امین ها حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑋𝐻 ‪𝑅 − 𝑋 + 𝑁𝐻3 → 𝑁𝐻2 +‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶3 𝐻7 − 𝐶𝑙 + 𝑁𝐻3 → 𝐶3 𝐻7 − 𝑁𝐻2 +‬‬
‫از ارجاع سیانایدها به دست می آیند‪.‬‬
‫مثالٌ‪:‬‬
‫‪𝑅 − 𝐶 ≡ 𝑁 + 2𝐻2 → 𝑅 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶 ≡ 𝑁 − 2𝐻2 → 𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2‬‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑁 + 2𝐻2 → 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2‬‬
‫فینایل سیاناید‬ ‫بنزایل امین‬
‫اگر میتانول درحرارت ℃‪ 400‬درموجودیت کتلست ‪ 𝐴𝑙2 𝑂3‬با امونیا حرارت داده شود ‪ ،‬میتایل‬
‫امین حاصل میشود‪.‬‬
‫℃‪𝐴𝑙2 𝑂3 −400‬‬
‫→ ‪𝐶𝐻3 − 𝑂𝐻 − 𝑁𝐻3‬‬ ‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2 + 𝐻2‬‬

‫‪347‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑶‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑯𝑵 ‪𝑹 − 𝑪 −‬‬ ‫اماید ها (𝒔𝒆𝒅𝒊𝒎𝑨)‬
‫اماید ها به صورت طبیعی درطبیعت موجود بوده به شکل مصنوعی نیزبدست می آورند‪ .‬در اماید ها‬
‫تمام رابطه ها بین نایتروجن و گروپ وظیفوی کاربونیل دریک سطح مسطح قرار دارند‪ .‬علت مسطح‬
‫بودن مربوط به فعل و انفعال میان الکترون های ( 𝑂 ‪ )𝐶 −‬والکترون های آزاد نایتروجن می باشد‪ .‬امین‬
‫ها با اسید ها تعامل نموده ‪ ،‬اماید ها را می سازد‪.‬‬
‫نام گذاری اماید ها‬
‫‪ -1‬چون اماید ها از اسید ها بدست می آید‪ ،‬درنام گذاری اماید ها ( 𝑑𝑖𝑐𝑎𝑐𝑖𝑜) تیزاب ها به اماید تبدیل‬
‫میشود‪.‬‬

‫فورمول‬ ‫نام مرکب‬

‫‪𝐻 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫میتان اماید ( فارم اماید)‬

‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫ایتان اماید ( اسیت اماید)‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫پروپان اماید ( پروپیون اماید)‬
‫‪𝐶3 𝐻7 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫بیوتان اماید‬
‫‪𝐶4 𝐻9 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫پنتان اماید‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫بنز اماید‬

‫‪ -2‬هرگاه اماید دومی و سومی موجود باشد دراین حالت الکایل های که باالی نایتروجن نصب است با‬
‫ذکر نمودن 𝑁 ویا با ذکر 𝑁 ‪ 𝑁 ،‬بعدا ً ریشه تیزابی را با پسوند اماید خاتومه میدهیم‪.‬‬

‫فورمول‬ ‫نام مرکب‬

‫𝑂‬
‫𝑵‪−‬میتایل میتان اماید‬
‫‪ǁ‬‬
‫(𝑵 فارم اماید)‬
‫‪𝐻 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪348‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝑂 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑵‪ -𝑵،‬دای میتایل ‪ ،‬میتان اماید‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐻 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫(𝑵‪ -𝑵،‬دای میتایل فارم اماید)‬
‫𝑂‬
‫𝑵‪ −‬میتایل ایتان اماید‬
‫‪ǁ‬‬
‫(𝑵‪ −‬میتایل اسیت اماید)‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝑂 𝐶𝐻3‬‬
‫𝑵‪ -𝑵،‬دای میتایل ‪ ،‬ایتان اماید‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫(𝑵‪ -𝑵،‬دای میتایل ‪ ،‬اسیت اماید)‬

‫اماید های ذیل را نام گذاری کنید‪.‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫∶‬ ‫𝑒𝑑𝑖𝑚𝑎 𝑒𝑡𝑒𝑐𝑎 𝑙𝑦‪𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫‪(1‬‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝑒𝑑𝑖𝑚𝑎 𝑒𝑛𝑎𝑡𝑢𝐵 ∶ ‪𝐶3 𝐻7 − 𝐶 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫‪(2‬‬
‫𝑂 = 𝐶 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫𝑒𝑑𝑖𝑚𝑎 𝑒𝑡𝑒𝑐𝑎 𝑙𝑦‪𝑁،𝑁 − 𝑑𝑖 𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫‪(3‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁 − 𝐶𝐻3‬‬

‫استحصال اماید ها‪:‬‬

‫‪ -1‬تیزاب ها با امونیا تعامل نموده اماید ها را می سازد‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝐻3 → 𝑅 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2 + 𝐻2‬‬
‫𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 + 𝑁𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2 + 𝐻2‬‬
‫‪ -2‬کلوروبنزوئیت با امونیا تعامل کند ‪ ،‬فینایل اماید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑂 − 𝑂𝐶𝑙 + 𝑁𝐻3 → 𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2 −‬‬
‫کلورو بنزوئیت‬ ‫فینایل اماید‬

‫‪349‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -3‬ایستر ها امونولیز گردد‪ ،‬اماید حاصل می شود‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝑅 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝑅 + 𝑁𝐻3 → 𝑅 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2 + 𝑅 −‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂𝑂 − 𝐶𝐻3 + 𝑁𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2 + 𝐶𝐻3 −‬‬

‫سوال‪ :‬نام گذاری نمایید‪:‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪a‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫دای میتایل ‪ ،‬ایتایل امین‬
‫‪𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪b‬‬
‫‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫ترای ایتایل امین‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪c‬‬
‫‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫تیرت بیوتایل امین‬

‫‪d‬‬ ‫‪NH2‬‬

‫‪NH2‬‬ ‫سایکلو پنتایل امین‬

‫‪e‬‬

‫‪350‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫فینایل میتایل امین‬

‫‪H2 N‬‬
‫‪f‬‬

‫‪ -2‬فینایل ‪ ،‬ایتایل امین‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬گروپ وظیفوی امین ها عبارت از‪...................‬می باشد؟‬
‫د) ‪𝑁𝐻4+‬‬ ‫ج) ‪𝑁𝐻3‬‬ ‫ب) ‪−𝑁𝐻 −‬‬ ‫الف) ‪−𝑁𝐻2‬‬

‫‪-2‬کدام مرکب یک از مرکبات ذیل خاصیت قلوی را دارا اند؟‬

‫د) الف و ج هردو‬ ‫ج) ‪𝑁𝐻3‬‬ ‫ب) 𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻3 −‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬

‫‪ -4‬محلول آبی مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝑁𝐻2‬دارای کدام خاصیت های ذیل است؟‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ب) با جست تعامل نموده هایدروجن را آزاد می سازد‬ ‫الف) ‪𝑃𝐻 > 7‬‬
‫د) الف و ج درست است‬ ‫ج) خاصیت قلوی دارد‬

‫‪ -0‬کدام یکی از مرکبات ذیل امین اولی است؟‬

‫ب) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫د) تماما ً‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝑁𝐻2‬‬

‫‪ -6‬اگر کتله مالیکولی امین 𝑢𝑚𝑎‪ 45‬باشد کدام یکی ازبقیه های ذیل مربوط به آن است؟‬

‫‪351‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) 𝑙𝑦𝑟𝐴‬ ‫ج) 𝑙𝑦𝑝𝑜𝑟𝑝‬ ‫ب) 𝑙𝑦‪𝑒𝑡ℎ‬‬ ‫الف) 𝑙𝑦‪𝑚𝑒𝑡ℎ‬‬

‫‪ -7‬امین ها درمقایسه با هایدروکاربنهای و ایتر های ایزولوگ شان نقطه غلیان ‪..............‬واز الکول‬
‫ها و اسید های ایزولوگ شان نقطه غلیان شان ‪...............‬را دارا اند؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) نزدیک ‪ ،‬مساوی‬ ‫ب) پایین ‪ ،‬پایین‬ ‫الف) بلند ‪ ،‬پایین‬

‫‪ -8‬ازتعامل ایتایل امین و 𝑙𝐶𝐻 کدام مرکب ذیل حاصل میشود؟‬

‫د) ایتایل امونیم کلوراید‬ ‫ج) ایتایل امین کلوراید‬ ‫ب) پروپایل امونیم کلوراید‬ ‫الف) پروپایل امین‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪ -5‬فورمول ‪ 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬بنام ‪.........‬یاد میشود؟‬
‫د) کتیون‬ ‫ج) ایستر‬ ‫ب) ایتایل اسیت اماید‬ ‫الف) اماید‬

‫‪ -15‬کدام یکی از مرکبات ذیل امین دومی نیست ؟‬

‫ب) ‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫د) ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫ج)‬
‫‪ -11‬فیصدی نایتروجن درمرکب 𝑒𝑛𝑖𝑚𝑎 𝑙𝑦𝑝𝑜𝑟𝑝𝑜𝑙𝑐𝑦𝑐𝑜𝑟𝑜𝑙‪ 𝑐ℎ‬چقدر خواهد بود؟‬
‫د) ‪% 25‬‬ ‫ج) ‪%20‬‬ ‫ب) ‪% 35‬‬ ‫الف) ‪%10.3‬‬

‫‪ -12‬امونیا با مرکب 𝑙𝐶 ‪ 𝐶𝐻3 −‬تعامل نموده امین را تشکیل داده است‪ ،‬فورمول ونام مرکب‬
‫مطلوب را تحریر دارید؟‬
‫ب) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻2 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝑁𝐻2‬‬

‫‪352‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -13‬امین چهارمی متشکل از ‪ 65. 75%‬کاربن ‪ 19.18% ،‬نایتروجن و ‪ 15.07%‬هایدروجن‬
‫از لحاظ کتلوی است‪ ،.‬فورمول مالیکولی آن را دریافت کنید ؟‬
‫ب) ‪𝐶3 𝐻7 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝐻2‬‬
‫د) ‪𝐶5 𝐻11 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫ج) ‪𝐶4 𝐻9 − 𝑁𝐻2‬‬
‫‪ -14‬امونیا با اسیتایل کلوراید ( 𝑙𝐶𝑂𝑂𝐶 ‪ ) 𝐶𝐻3‬تعامل نموده است کدام مرکب ذیل حاصل خواهد شد؟‬
‫ب) 𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶2 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝑁𝐻2 +‬‬ ‫الف) 𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝑁𝐻2 +‬‬
‫د) همه‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 𝑁𝐻2 + 𝐻𝐶𝑙𝑂2‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬جز الف درست است‬
‫‪ -2‬جز ج درست است‬
‫‪ -3‬جز د درست است‬
‫‪ -4‬جز د درست است‬
‫‪ -0‬جز د درست است‬
‫‪ -6‬وزن مالیکولی ایتایل امین ‪ 40‬میباشد‪.‬بنا ًء الکایل آن ایتایل است ‪ .‬جز ب درست است‬
‫‪ -7‬امین ها درمقایسه با هایدروکاربن ها و ایترهای ایزولوگ شان نقطه غلیان بلند و از الکول ها واسید‬
‫های ایزولوگ شان نقطه غلیان پایین را دارا اند‪ .‬جز الف درست است‬
‫‪ -8‬ایتایل امین کلوراید ‪ .‬جز ج درست است‬

‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫ایتایل اسید اماید ‪ ،‬جز ب درست است‬ ‫‪ -5‬فورمول ‪𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻3‬‬
‫‪ -15‬بجز ب دیگر همه امین دومی است‪ .‬پس جز ب درست است‪.‬‬
‫‪-11‬‬
‫𝑔‬ ‫𝑔‬ ‫𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐶: 35.5 ⁄𝑚𝑜𝑙 ، 𝑂: 16 ⁄‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪، 𝐻: 1 ⁄‬‬

‫‪353‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑔‬ ‫𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐶: 12 ⁄𝑚𝑜𝑙 ، 𝑁: 14 ⁄‬‬
‫‪14‬‬
‫𝑙𝐶𝑁 ‪𝐶3 𝐻6‬‬ ‫= 𝑁‪𝑃%‬‬ ‫‪، 100‬‬
‫‪191.5‬‬
‫𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝑚𝑤 = 191.5 ⁄‬‬ ‫‪𝑃(%)𝑁 = 15.3%‬‬

‫‪ -12‬جز الف درست است‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝑙 + 𝑁𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻3 𝐻𝐶𝑙 .‬‬

‫‪ -13‬اوالً فیصدی هر عنصر را گرام قبول میکنیم ‪.‬‬
‫‪𝑚𝐶 = 65.75‬‬ ‫‪𝑚𝑁 = 19.18‬‬ ‫‪𝑚𝐻 = 15.07‬‬
‫‪65.75‬‬
‫= 𝐶𝑛‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 5.58‬‬
‫‪12‬‬
‫‪19.18‬‬
‫= 𝑁𝑛‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 1.37‬‬
‫‪14‬‬
‫‪15.07‬‬
‫= 𝐻𝑛‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 1507‬‬
‫‪1‬‬
‫حاال هرمول را تقسیم کوچکترین مول می کنیم ‪.‬‬
‫‪5.48‬‬
‫𝐶‬ ‫‪=4‬‬
‫‪1.37‬‬
‫‪1.37‬‬
‫𝑁‬ ‫‪=1‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻9 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫س‬
‫‪1.37‬‬
‫‪15.05‬‬
‫𝐻‬ ‫‪= 11‬‬ ‫𝑂‬
‫‪1.37‬‬

‫‪ǁ‬‬
‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻3 𝐶𝑂𝑂𝐶𝑙 + 𝑁𝐻3 → 𝐶𝐻3 − 𝐶 − 𝑁𝐻2 +‬‬ ‫‪-14‬‬
‫اسید اماید‬
‫𝑙𝐶‬ ‫‪𝑁𝐻2‬‬

‫تمرین ‪26‬‬
‫‪ -1‬مرکب ‪ 𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻 − 𝐶𝐻3‬ازجمله امین های‪:‬‬

‫‪354‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) دومی است‬ ‫الف) اولی است‬
‫د) الکول دومی است‬ ‫ج) سومی است‬

‫‪ -2‬از هایدرولیز ‪ ،‬اسیتایل هالید ها کدام یک از مرکبات ذیل به دست می آید‪.‬‬

‫ب) تیزاب های غیر عضوی‬ ‫الف) الدیهاید ها‬
‫د) تیزاب های عضوی‬ ‫ج) کتیون ها‬

‫‪ -3‬فورمول مرکپتان ها کدام است؟‬

‫ب) ‪𝑅 − 𝑃𝑂2‬‬ ‫الف) ‪𝑅 − 𝑁𝐻2‬‬
‫د) ‪𝑅 − 𝑆𝐻2‬‬ ‫ج) 𝐻𝑆 ‪𝑅 −‬‬

‫‪ -4‬ازتعامل تیزاب های عضوی با الکول ها کدام مواد ذیل بدست میآید؟‬
‫ب) ایسترها وآب‬ ‫الف) ایتر ها وآب‬
‫د) کتیون ها وآب‬ ‫ج) الدیهاید ها‬

‫‪ -0‬دراثر تعامل ایستر ها با القلی ها کدام مرکب ذیل بدست میآید؟‬

‫د) اسید وآب‬ ‫ج) نمک والکول‬ ‫ب) الکول وآّب‬ ‫الف) نمک وآب‬

‫‪ 𝑅3 𝑁 -6‬چه نوع امین است؟‬

‫د) چهارمی‬ ‫ج) سومی‬ ‫ب) دومی‬ ‫الف) سه قیمته‬

‫‪ -7‬فورمول عمومی امین ها را دریابید؟‬

‫ب) 𝐻𝑁 ‪𝑅 −‬‬ ‫الف) 𝐻𝑆 ‪𝑅 −‬‬
‫د) ‪𝑅 − 𝑁𝐻2‬‬ ‫ج) 𝑅 ‪𝑅 − 𝑆 −‬‬

‫‪355‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -8‬مشتقات نایتروجن دار هایدروکاربن ها به چند گروپ تقسیم شده اند؟‬
‫د) به پنج گروپ‬ ‫ج) به دو گروپ‬ ‫ب) به چهار گروپ‬ ‫الف) به سه گروپ‬

‫‪ 𝐶2 𝐻5 − 𝑁𝑂2‬را در ذیل نشان دهید‪.‬‬ ‫‪ -5‬نام مرکب‬

‫د) ب و ج‬ ‫ج) ایتایل نایتراید‬ ‫ب) نایترو میتان‬ ‫الف) نایتروایتان‬

‫∆‬
‫‪ -15‬حاصل تعامل → 𝑙𝐶𝐻 ‪ 𝐶𝐻3 − 𝑁𝐻2 −‬چه میشود؟‬
‫ب) 𝑙𝐶] ‪[𝐶2 𝐻5 𝑁𝐻3‬‬ ‫الف) 𝑙𝐶] ‪[𝐶𝐻3 𝑁𝐻2‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪𝐶𝐻3 + 𝑁𝐻2 + 𝐶𝑙2‬‬

‫‪ -11‬نام مرکب ‪ 𝐻 − 𝐶𝑂 − 𝑁𝐻2‬عبارت از‪:‬‬

‫د) هیچکدام‬ ‫ج) میتایل امین‬ ‫ب) میتایل سیاناید‬ ‫الف) فارم اماید‬

‫‪ -12‬نام مرکب 𝑁𝐶 ‪ 𝐶𝐻3 −‬عبارت از‪:‬‬

‫د) ایتایل سیاناید‬ ‫ج) میتایل امین‬ ‫ب) میتایل سیاناید‬ ‫الف) نایترومیتان‬

‫‪ 𝐶5 𝐻11 − 𝑁𝑂2‬عبارت از‪:‬‬ ‫‪ -13‬نام مرکب‬

‫د) همه‬ ‫ج) نایتروپنتان‬ ‫ب) پنتایل سیاناید‬ ‫الف) پنتایل امین‬

‫‪ -14‬امین ها دارای کدام خواص است‪.‬‬

‫د) خنثی‬ ‫ج) تیزابی والقلی‬ ‫ب) القلی‬ ‫الف) تیزاب‬

‫فصل دوازدهم‬

‫‪356‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫مرکبات حلقوی‬
‫درمرکبات حلقوی اتوم های کاربن به صورت به هم پیوست بوده که به صورت عموم به دوگروپ تقسیم‬
‫میشوند‪.‬‬
‫‪ -1‬مرکبات حلقوی مشبوع‬
‫‪ -2‬مرکبات حلقوی غیر مشبوع‬

‫‪ -1‬مرکبات حقلوی مشبوع‪ :‬که بنام سایکلو الکان ها یا سایکلو پارافین ها یاد می گردد دارای فورمول‬
‫عمومی 𝑛‪ 𝐶𝑛 𝐻2‬یا 𝑛) ‪ (𝐶𝐻2‬می باشد‪ .‬سایکلوپارافین ها نسبت به الکان های ایزولوگ شان دواتوم‬
‫هایدروجن کمتر دارند وازهایبرید ‪ 𝑠𝑝3‬حاصل میشود‪.‬‬
‫نامگذاری سایکلو الکان ها ‪ :‬این سلسله مرکبات با پیشوند ‪ 𝑐𝑦𝑐𝑙𝑜 −‬شروع ودر اخیر نام مرکبات‬
‫الکان ذیل می گردد‪.‬‬

‫‪Name‬‬ ‫‪Molecular Formula‬‬ ‫‪Structural Formula‬‬

‫‪Cyclopropane‬‬ ‫‪𝐶3 𝐻6‬‬

‫‪Cyclobutane‬‬ ‫‪𝐶4 𝐻8‬‬

‫‪Cyclopentane‬‬ ‫‪𝐶5 𝐻10‬‬

‫‪cyclohexane‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻12‬‬

‫‪357‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫سایکلوهگزان دارای فورمول جمعی ‪ 𝐶6 𝐻12‬وطبق قانون لیویس بشکل شش ضلعی ساده دریک سطح‬
‫تحریر می گردد‪ ،‬درحقیقت اتوم های کاربن دارای ساختمان چهاروجهی بوده ‪ ،‬مسطح نمی باشد‪.‬‬
‫درشرایط عادی فورمولی که نشان دهنده پایه دارترین حالت مالیکولی سایکلوهگزان است‪ ،‬به شکل‬
‫چوکی می باشد‪.‬‬
‫پیدایش ساکلوالکانها ‪ :‬سایکلوالکان ها به مقدار زیاد در طبیعت منتشر بوده ومرکبات آن یکی ازاجزای‬
‫مرکبه عمده بعضی ازنفت است‪ .‬سایکلوالکانها رااولین بار درنفت عالم روسی به نام مارکوفنیکوف‬
‫کشف نمود عالم مذکور این هایدروکاربنها را بنام نفتین ( 𝑠𝑒𝑛𝑒‪ ) 𝑁𝑝ℎ𝑡ℎ‬یاد کرد‪ .‬عالم مذکور در‬
‫طبیعت سایکلو الکانهای پنج ضلعی وشش ضلعی ( سایکلوپنتان و سایکلوهگزان) و مشتقات آنها بیشتر‬
‫منتشر می باشد دریافت نمود‪ .‬سایکلوالکان ها در روغنهای ایتری نباتی نیز یافت می گردد‪ .‬اسکلیت‬
‫کاربنی هومولوگ سایکلوهگزان ( 𝑛𝑎𝑥𝑒‪ ) 1 − 𝑚𝑒𝑡ℎ𝑦𝑙𝑒 ، 1 − 4 𝑖𝑠𝑝𝑟𝑜𝑝𝑦𝑙𝑒 𝑐𝑦𝑐𝑙𝑜ℎ‬اساس‬
‫بسیاری از ترپین ها راتشکیل می دهد که ازجمله مرکبات عمده طبیعی است‪.‬‬
‫نفت دارای مشتقات کاربوکسیل دار ساکلوپنتان یعنی سایکلوپنتان کاربوکسلیک اسید و هومولوگ های آن‬
‫بنام نفتنیک اسید یاد می گردد نیز موجود است‪.‬‬
‫ترپین ها ( 𝑠𝑒𝑛𝑒𝑝𝑟𝑒𝑇 ) عبارت از هایدروکاربن های مفر ومعطر بافورمول بسیط ‪ 𝐶10 𝐻16‬است‪.‬‬
‫ترپین ها اجزای مواد خوشبو بوده درصنعت عطرسازی استفاده می شود‪ .‬این مرکب اساس اکثرنباتات‬
‫را تشکیل داده وازنباتات نیز بدست می آورند‪.‬‬

‫ایزومیرسایکلوالکان ها‬
‫ایزومیر سایکلوالکانها مربوط به تعداد کاربن آن ها بوده ‪ ،‬با افزایش کاربن تعداد ایزومیر نیز افزایش‬
‫میابد‪ .‬پنج ایزومیر مختلف سایکلو پنتان را درزیر مشاهده کیند‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3 𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶2 𝐻5‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫ایتایل‬ ‫‪ 1،1‬دای میتایل‬ ‫‪ 1 ،2‬دای میتایل‬
‫میتایل‬
‫سایکلوپنتان‬
‫سایکلوپروپان‬ ‫سایکلوپروپان‬

‫‪358‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫سایکلو بیوتان‬ ‫سایکلو پروپان‬

‫سایکلو الکان دارای ایزومیر فضائی 𝑠𝑖𝐶 و 𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇 نیز می باشد‪.‬‬

‫خواص فزیکی سایکلوالکان ها‬
‫نقطه ذوبان وغلیان سایکلوالکان ها نسبت به الکان های ایزولوگ آنها بلند است‪.‬‬
‫سایکلو پروپان وسایکلو بیوتان به حالت گاز یافت شده بقیه بشکل جامد پیدا می شود‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی الکان ها‪ :‬سایکلوالکان های که دارای حلقه کوچکتر اند تمایل به تعامالت جمعی را‬
‫دارند‪ .‬بنا ًء حلقه آن بازگردیده ‪ ،‬الکانها ومشقتات آن ها را تشکیل میدهد و خاصیت الکین ها را نشان می‬
‫دهد‪ .‬حلقه های دارای کارین ‪ 7-0‬باشند ثبات زیادتر را دارا بوده مانند هایدروکاربنهای مشبوع تعامالت‬
‫تعویضی را انجام می دهند‪.‬‬
‫هلوجنیشن‪ :‬سایکلو پروپان با برومین تعامل نموده ‪ 3-1‬دای برومو پروپاین را می سازد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫‪𝑙𝑖𝑔ℎ‬‬
‫→ ‪+ 𝐶𝑙2‬‬ ‫𝑙𝐶 ‪𝐶𝑙 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝑒𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑜𝑙𝑐𝑦𝑐‬
‫سایکلو بیوتان با برومین تعامل نموده ‪ 4-1‬دای برومو بیوتان را می سازد‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫‪+𝐵𝑟2 → 𝐶 𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 𝐻2‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬
‫در اثر هلوجنیشن سایکلو پنتان وسایکلو هگزان حلقه باز نگردیده تعویض اتوم هایدروجن با هلوجن‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬
‫𝑙𝐶‬
‫𝑙𝐶𝐻 𝑡‪𝑙𝑖𝑔ℎ‬‬
‫→ ‪+𝐶𝑙2‬‬

‫𝑙𝐶‬

‫‪359‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑡‪𝑙𝑖𝑔ℎ‬‬ ‫𝑙𝐶𝐻‬
‫→ ‪+𝐶𝑙2‬‬

‫اکسیدیشن سایکلو الکان ها‪ :‬سایکلوپروپان ومشتقات آن ها به حرارت عادی توسط محلول پوتاشیم‬
‫پرمنگنیت درمحیط خنثی یا القلی به آهسته گی اکسیدی گردیده و به وسیله اکسیدانت ها قوی و حرارت‬
‫زیاد سایکلو الکان های دیگر نیز اکسیدی گردیده دراین صورت حلقه قطع شده اسید های دوقیمته با‬
‫عین تعداد کاربن حاصل می شود‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪+2𝑂2 → 𝐶𝐻2‬‬
‫گلوتاریک اسید‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 −‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫→ ‪+2𝑂2‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫ادیپیک اسید‬
‫استحصال سایکلوالکان ها ‪ :‬طریقه عمومی استحصال سایکلوالکان ها عبارت از عمل فلزات باالی‬
‫مشتقات دای هالیدهای الکان ها است‪ .‬اگر ‪ 3-1‬دای کلوروپروپان با فلز جست تعامل کند‪ .‬سایکلوپروپان‬
‫حاصل میشود‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫→ 𝑛𝑍 ‪𝐶𝑙 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝑙 +‬‬ ‫‪+𝑍𝑛𝐶𝑙2‬‬
‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝑒𝑛𝑎𝑝𝑜𝑟𝑝 𝑜𝑙𝑐𝑦𝑐‬
‫‪𝐶 𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝐶 𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬
‫→ 𝑛𝑍‪+‬‬ ‫‪+𝑍𝑛𝐵𝑟2‬‬
‫𝑟𝐵‬ ‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2‬‬
‫‪ 4،1‬دای برومو بیوتان‬ ‫سایکلو بیوتان‬ ‫بروماید جست‬

‫‪360‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -2‬مرکبات حلقوی غیر مشبوع‬
‫‪ -1‬مرکبات ایزو سکلیک شامل مرکبات حلقوی غیر مشبوع اند که درترکیب حلقه شان اتوم های بیگانه‬
‫وجود ندارد‪ .‬یعنی تمام اتوم های شان کاربن اند‪ .‬مانند مرکبات سایکلوالکین ‪ ،‬سایکلوالکاین ومرکبات‬
‫سلسله اروماتیک‪.‬‬
‫الف) سایکلو الکین ها‪ :‬شامل مرکبات حلقوی می باشد که درترکیب حلقه شان روابط غیر مشبوع یا‬
‫دوگانه شامل می باشد‪ .‬دارای فورمول عمومی ‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬می باشد‬
‫نام گذاری سایکلوالکین ها‪ :‬نخست سایکلو بعداً نام مرکب الکین ذکر می گردد‪.‬‬

‫‪Cyclopropene‬‬ ‫‪cyclobutene‬‬ ‫‪cyclopentene‬‬ ‫‪cyclohexene‬‬

‫𝐻𝑆‬

‫𝑜𝑙𝑖‪𝐶𝑦𝑐𝑙𝑜ℎ𝑒𝑥𝑒𝑛 𝑡ℎ‬‬
‫ب) سایکلوالکاین ها‪ :‬شامل مرکبات حلقوی می باشد که درترکیب حلقه شان روابط غیر مشبوع یا سه‬
‫گانه شامل می باشد‪ .‬دارای فورمول عمومی ‪ 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−4‬است‪ .‬که ثابت ترین مرکب سایکلوالکاین ها‬
‫در حرارت اطاق سایکلونوناین می باشد‪.‬‬
‫الکاین های که دارای کاربن کمتر است حلقوی نمی باشد‪.‬‬
‫نام گذاری سایکلو الکاین ها‬
‫نخست سایکلو بعدا ً نام مرکب الکاین ذکر می گردد‪.‬‬

‫سایکلونوناین‬

‫‪ -2‬مرکبات هیتروسکلیک‬
‫شامل مرکبات حلقوی غیر مشبوع اند که درترکیب حلقه شان اتوم های بیگانه وجود دارد‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬

‫‪361‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫مرکبات اروماتیکی یا عطری به صورت عموم سلسله اروماتیک ها را به سه گروپ تصنیف می‬
‫نماییم ‪.‬‬

‫فورمول عمومی‬ ‫فورمول‬ ‫نام‬

‫) ‪(𝐶𝑛 𝐻2𝑛−6‬‬ ‫) ‪(𝐶6 𝐻6‬‬ ‫‪ -1‬بنزین‬

‫) ‪(𝐶𝑛 𝐻2𝑛−12‬‬ ‫) ‪(𝐶10 𝐻8‬‬ ‫‪ -2‬نفتالین‬
‫) ‪(𝐶𝑛 𝐻2𝑛−18‬‬ ‫) ‪(𝐶14 𝐻10‬‬ ‫‪ -3‬انتراسین‬

‫سر سلسله این خاندان بنزین می باشد که درذیل از آن بحث گردیده است‪.‬‬
‫بنزین ( 𝐞𝐧𝐞𝐳𝐧𝐞𝐁 )‪:‬‬
‫بنزین یکی از قدیمی ترین مرکبات حلقوی بوده که بار اول مایکل فارادی درسال ‪ 1820‬م از روغن‬
‫ماهی به دست آورد‪ .‬وی فورمول آن را به شکل (‪ )CH‬نوشت ونام آن را بایکاربیوریت هایدروجن‬
‫گذاشت ‪ .‬بعدا ً درسال ‪ 1842‬م لی (𝒆𝒆𝑳) از قیر چوب بنزین را حاصل کرد ‪ .‬بالخره در سال ‪1840‬‬
‫م هافمن از قیرچوب بنزین را بدست آورد‪.‬‬
‫بنزین توسط ‪ 𝐸𝑑𝑤𝑎𝑟𝑑𝑡 𝑀𝑖𝑡𝑐ℎ𝑒𝑟𝑙𝑖𝑐ℎ‬ازبنزویک اسید گرم با چونه کشف شد‪.‬‬
‫حرارت‬
‫→ 𝑂𝑎𝐶 ‪𝐶6 𝐻5 𝐶𝑂𝑂𝐻 +‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻6 + 𝐶𝑎𝐶𝑂3‬‬
‫هم چنان فورمول مالیکولی آن بشکل ‪ 𝐶6 𝐻6‬نیز توسط شخص موصوف کشف گردید‪ .‬ولی فورمول‬
‫ساختمانی آن تا زمان های زیادی کشف نگردیده بود‪ .‬تا بالخره توسط یک عالم جرمنی به نام کیکولی‬
‫( 𝑒𝑙𝑢𝑘𝑒𝑘 𝑡𝑠𝑢𝑔𝑢𝐴 ) در سال ‪ 1860‬م کشف شد که یک حلقه ‪ 6‬ضلعی با رابطه دوگانه یک درمیان‬
‫است‪.‬‬
‫مطابق به فورمول کیکولی بنزین عبارت از سایکلوهگزاترایین است‪.‬‬
‫)𝑒𝑛𝑒𝑖𝑟𝑡 𝑎𝑥𝑒‪(1،3،5 𝐶𝑦𝑐𝑙𝑜ℎ‬‬
‫مالیکول حقیقی بنزین دارای انرژی کمتر نسبت به سایکلو هگزاترایین است‪ .‬گرمای احتراق مالیکول‬
‫‪𝑘𝑗𝑜𝑢𝑙⁄‬‬ ‫‪𝑘𝑗𝑜𝑢𝑙⁄‬‬
‫‪2303‬‬ ‫𝑙𝑜𝑚‬ ‫بنزین‬ ‫مالیکول‬ ‫احتراق‬ ‫گرمای‬ ‫‪،‬‬ ‫بوده‬ ‫‪3453‬‬ ‫سایکلوهگزاترایین 𝑙𝑜𝑚‬
‫است‪.‬‬
‫هایدروجنیشن سایکلوهگزاترایین با آزاد شدن انرژی صورت گرفته ‪ ،‬درحالی که هایدروجنیشن بنزین‬
‫با جذب انرژی صورت می گیرد‪.‬‬

‫‪362‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫بنزین نیزغیرمشبوع بوده مشابه به الکین ها و الکاین ها می باشد‪ ،‬اما تعامالت جمعی در مرکبات بنزین‬
‫به ندرت انجام شده ‪ ،‬ولی تعامالت تعویضی را به خوبی انجام می دهد‪ .‬طول رابطه درمیان کاربن های‬
‫بنزین 𝑚𝑝‪ 140‬و روابط جفته آن در حال ریزونانس می باشد‪ .‬حلقه بنزین دارای سه رابطه پای (𝜋)‬
‫بوده ازهایبرید ‪ 𝑠𝑝2‬حاصل میشود‪ .‬دانشمند به نام هیوکل درمورد ارومات ها قاعده را ایجاد نمود که‬
‫قرار این قاعده تعداد الکترون های پای حلقه ارومات ها ‪ 4𝑛 + 2‬بوده و (𝑛) تعداد حلقه می باشد‪.‬بنا ًء‬
‫نفتالین دارای ‪ 15‬الکترون پای و انتراسین دارای ‪ 14‬الکترون پای می باشد‪.‬‬
‫فورمول ساختمانی بنزین‬

‫هرگاه از حلقه بنزین یک اتوم هایدروجن کشیده شود بقیه آن به نام فینایل به دست می آید‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻2‬‬

‫فینایل‬ ‫بنزایل‬
‫نام گذاری بنزین‬
‫‪ -1‬نام گذاری بنزین ها یک موعضه( گروپ)‬
‫دراین نوع بنزین ها کلمه اصل بوده که با پیشوند موعضه تعقیب می گردد‪ .‬یعنی اول نام موعضه‬
‫وبعدا ً کلمه بنزین ذکر می شود‪.‬‬
‫𝑙𝐶‬ ‫(جدید) 𝑒𝑛𝑒𝑧𝑛𝑒𝑏 𝑜𝑟𝑜𝑙‪𝐶ℎ‬‬

‫)قدیمی) 𝑒𝑑𝑖𝑟𝑜𝑙‪𝑃ℎ𝑒𝑛𝑦𝑙𝑒 𝑐ℎ‬‬

‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪𝑁𝐻2‬‬

‫‪363‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫(جدید) نایترو بنزین‬ ‫)جدید) امینو بنزین‬

‫(قدیمی) فینایل نایترو‬ ‫(قدیمی) فینایل امین‬

‫بعضی از مشتقات بنزین دارای نام های خاص هستند میتایل بنزین همیشه به نام تالوین هایدروکسی‬
‫بنزین به نام فینول وامینو بنزین همچنان انیلین یاد میشود‪ .‬مثالً‪:‬‬
‫‪𝑁𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻𝑂‬

‫امینو بنزین‬ ‫میتایل بنزین‬ ‫هایدروکسی بنزین‬

‫فینایل امین‬ ‫فینایل میتان‬ ‫فینول‬
‫انیلین‬ ‫تالوین‬
‫درمشتقات یک موعضه یی بنزین ضرورنیست که کاربن بنزین را شماره گذاری کنیم ‪.‬‬
‫هیچ تفاوتی نمی کند که درکدام اتوم کاربن نصب است‪.‬‬
‫𝐹‬
‫𝑟𝐵‬

‫فلورو بنزین‬ ‫برومو بنزین‬

‫( نه ‪ -1‬فلورو بنزین)‬ ‫( نه ‪ -2‬بروموبنزین)‬

‫‪ -2‬نام گذاری بنزین ها دوموعضه ( گروپ)‬

‫هر گاه موعضه ها مشابه باشند‪ .‬شماره گذاری را از هریک از موعضه ها می توان آغاز و به طرف‬
‫موعضه دیگر از کوتاه ترین راه (نزدیکترین موعضه) شماره گذاری میشود‪.‬‬
‫‪Br‬‬ ‫مثالً‪:‬‬

‫‪364‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪6‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪Br‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪ -2،1‬دای برومو بنزین‬ ‫‪ -3،1‬دای برومو بنزین‬ ‫‪ -4،1‬دای بروموبنزین‬
‫شماره گذاری را از طرفی آغاز می کنیم که نظربه حروف الفبا مقدم تر باشد‪ .‬بعدا ً به طرف‬
‫نزدیکترین موعضه شماره گذاری ادامه داده میشود مثالً‪:‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Br‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Cl‬‬
‫‪-1‬آیودو‪ -4،‬نایترو بنزین‬ ‫‪ -1‬برومو‪ -3‬کلورو بنزین‬

‫در صورت که مرکبات تالوین ‪ ،‬انیلین یا فینول باشند‪ .‬گروپی که سبب تشکیل نام آن مرکب میشود (‬
‫تالوین ‪ 𝐶𝐻3‬انیلین ‪ 𝑁𝐻2‬فینول 𝐻𝑂 ) شماره گذاری ازآن آغاز می شود بنا ًء به نام تالوین ‪،‬‬
‫انیلین و فینول بشکل نام اصلی استفاده میشود‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝑁𝐻2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪Br‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪ -3‬بروموتالوین‬ ‫‪ -2‬ایتایل انیلین‬
‫𝐻𝑂‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪365‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪Cl‬‬
‫‪ -4‬کلورو فینول‬ ‫‪-3‬نایترو تالوین‬
‫نام گذاری بنزین های سه موعضه (گروپ)‬
‫هرگاه سه یا زیاد ترموعضه های مشابه موجود باشد شماره گذاری از موعضه یی که کوچک ترین‬
‫است را می سازد آغاز می گردد‪.‬‬
‫𝑙𝐶‬ ‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝑙𝐶‬ ‫‪1‬‬ ‫𝑟𝐵‬ ‫‪1‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫𝑙𝐶 ‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫𝑟𝐵‬
‫‪ 3،2،1‬ترای کلورو بنزین‬ ‫‪ -4،2،1‬ترای برومو بنزین‬ ‫‪ -0،3،1‬ترای میتایل بنزین‬
‫( ‪ 6،0،1‬ترای کلوروبنزین(غلط))‬ ‫(‪ -6،4،1‬ترای کلورو بروموبنزین (غلط))‬
‫هرگاه دویا چند نوع موعضه درحلقه موجود باشد نظر به ترتیب الفبایی نوشته می شود‪ .‬هرگاه یک مشتق‬
‫تالوین ‪ ،‬انیلین یا فینول باشد موعضه یی که سبب تشکیل نام همان مرکب گردیده شروع شماره(‪)1‬‬
‫وموعضه های دیگر طبق معمول شماره گذاری می شود‪.‬‬

‫𝐻𝑂‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫𝑟𝐵‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫𝑟𝐵‬

‫‪366‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ 5،3،1‬ترای برومو‪ -2-‬هایدروکسی بنزین‬ ‫‪ -1‬میتایل‪-6،4،2-‬ترای تایترو بنزین‬ ‫‪ -4‬برومو ‪ -2-‬نایتروتالوین‬
‫‪ 0،3،1‬ترای برومو فینول‬ ‫‪– 6،4،2‬ترای نایترو تالوین‬
‫𝐻𝑂‬ ‫‪𝑁𝐻2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪𝐶2 𝐻5‬‬
‫‪𝑁𝑂2‬‬
‫‪ – 4،2‬دای نایترو فینول‬ ‫‪ -2‬میتایل‪ -3 ،‬ایتایل بنزین‬

‫ایزومیری در مشتقات بنزین‪ :‬درمرکبات که دارای یک موعضه اند ایزومیری درآن ها وجود ندارد‪ .‬اما‬
‫درصورت که مرکب دارای دو موعضه باشد ایزومیری میداشته باشد‪.‬‬
‫نظربه موقعیت موعضه ها در حلقه بنزین سه نوع ایزومیری موجود بوده می تواند‪.‬‬
‫موقعیت های موعضه ها به حروف التین اورتو (‪ ، )Ortho‬میتا (‪ ، )Meta‬و پارا (‪ )Para‬نشان داده‬
‫میشود‪.‬‬
‫موقعیت میتا‬ ‫موقعیت اوراتو‬

‫‪-x‬‬ ‫‪-x‬‬

‫موقعیت میتا‬ ‫موقعیت اوراتو‬

‫موقعیت پارا‬

‫شکل‪ :‬موقعیت های اورتو پارا ومیتا نظر به اتوم ‪ X‬که درحلقه بنزین نصب گردیده نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫‪ ‬زمانیکه موقعیت موعضه ها در پهلوی هم دیگر قرار داشته باشند موقعیت اورتو دارد‪.‬‬

‫‪367‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫مثالً‪:‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝑙𝐶‬

‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪ -2‬برومو بنزین‬ ‫‪-2‬نایترو فینول‬

‫اورتو برومو بنزین‬ ‫اورتو نایتروفینول‬
‫‪ -1،2‬دای کلورو بنزین‬
‫(اورتو دای کلورو بنزین)‬
‫(‪ -O‬دای کلورو بنزین)‬

‫زمانیکه موقعیت موعضه ها درحلقه ‪ ( 1.3‬یک درمیان ) باشد آن ها درموقعیت های میتا هستند‪.‬‬
‫مثالً‪:‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻𝑂‬

‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬

‫‪ -3‬برومو تالوین‬ ‫‪ -3‬نایترو فینول‬

‫( میتایل برومو تالوین)‬ ‫‪ -m‬نایترو فینول‬
‫( ‪ -m‬برومو تالوین)‬

‫درنوع سوم موعضه ها درموقعیت مقابل همدیگر یعنی درموقعیت (‪ )1،4‬قرار دارند‪ .‬این موقعیت‬
‫پارا (‪ ) para‬است‪ .‬مثال‪:‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪368‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫𝑟𝐵‬ ‫‪𝑁𝑂2‬‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪ -4‬برومو تالوین‬ ‫‪ -4‬نایتروفینول‬ ‫‪ 4،1‬دای کلوروبنزین‬
‫(‪ -P‬برومو تالوین)‬ ‫( ‪-P‬نایترو فینول)‬ ‫( پارا دای کلورو بنزین)‬

‫دای میتایل بنزین به نام (‪ )Xylene‬زایلین هم یاد می شود‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫خواص کیمیاوی بنزین‬
‫هایدروجنیشن‪ :‬در حرارت ℃‪ 200‬و کتلست 𝑖𝑁 ویا 𝑡𝑃 با هایدروجن تعامل نموده سایکلوهگزان‬
‫را می سازد‪ .‬این مرکب یک مایع بی رنگ احتراق آور بوده درفابریکه های پالستیک سازی به حیث‬
‫محلل استفاده میشود‪.‬‬
‫𝐻𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝐶𝐻‬ ‫𝐻𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝑡𝑃‬
‫→ ‪+ 3𝐻2‬‬
‫𝐶𝐻‬ ‫𝐻𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝐻𝐶‬ ‫‪𝐶𝐻2‬‬

‫هلوجنیشن ‪ :‬درموجودیت اسید لویس ( ‪ 𝐹𝑒𝐶𝑙3‬و ‪ )𝐹𝑒𝐵𝑟3‬ونور آفتاب‪ ،‬با هلوجن تعامل تعویضی می‬
‫نما‬
‫𝑥‬
‫‪369‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪𝐹𝑒𝐵𝑟2‬‬
‫→ 𝑥 ‪+𝑥 −‬‬ ‫𝑋𝐻‪+‬‬

‫هالید بنزین‬

‫𝑟𝐵‬
‫‪𝐹𝑒𝐵𝑟2‬‬
‫→ ‪+𝐵𝑟2‬‬ ‫𝑟𝐵𝐻‪+‬‬

‫برومو بنزین‬
‫مثالً ‪ :‬کلورین درموجودیت نور با بنزین تعامل نموده ( ‪ 2،3،4،0،6،1‬هگزاکلورو سایکلو هگزان )‬
‫را می سازد‪.‬‬
‫‪𝐶6 𝐻6 + 3𝐶𝑙2 → 𝐶6 𝐻6 𝐶𝑙6‬‬
‫سلفونیشن ‪ :‬یک تعامل تعویضی بوده که با تیزاب غلیظ و گرم گوگرد بنزین سلفونیک اسید را بوجود‬
‫می آورد‪.‬‬

‫حرارت‬
‫→ ‪+𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫𝑂 ‪𝑆𝑂3 𝐻 + 𝐻2‬‬

‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻6 + 𝐻𝑂𝑆𝑂3 𝐻 → 𝐶6 𝐻5 − 𝑆𝑂3 𝐻 + 𝐻2‬‬

‫نایتریشن ‪ :‬یک تعامل تعویضی بوده که ازاثر تعامل بنزین با تیزاب شوره درموجودیت تیزاب غلیظ‬
‫گوگرد صورت می گیرد‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻6 + 𝐻𝑂𝑁𝑂2 → 𝐶6 𝐻5 − 𝑁𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫‪𝐻2 𝑆𝑂4‬‬ ‫℃‪30−40‬‬

‫→ ‪+𝐻𝑁𝑂3‬‬ ‫𝑂 ‪𝑁𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫الکایلیشن هایدروجن حلقه بنزین با یک گروپ الکایل به طریقه فریدل کرفت تعویض می گردد و‬
‫الکایل بنزین تشکیل می شود‪.‬‬
‫‪370‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪𝐴𝑙𝐶𝑙3‬‬
‫→ 𝑙𝐶 ‪+𝑅 −‬‬ ‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝑅 +‬‬

‫الکایل بنزین‬

‫‪𝐴𝑙𝐶𝑙3‬‬
‫→ 𝐻𝐶 ‪+𝐶𝑙 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫𝑙𝐶𝐻 ‪𝐶𝐻 𝐶𝐻3 +‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫ایزوپروپایل بنزین‬
‫ایزوپروپایل کلوراید‬
‫اکسیدیشن بنزین‪:‬‬
‫دراثر اکسیدیشن بنزین در موجودیت وینادیم پنتا اوکساید مالیک انهایدراید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝑂‬

‫𝐶 ‪𝐶𝐻 −‬‬

‫‪𝑉2 𝑂5‬‬ ‫℃‪410‬‬

‫→ )𝑔( ‪2𝐶6 𝐻6 (𝑔) + 9𝑂2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)𝑔(𝑂 ‪𝑂 + 4𝐶𝑂2 (𝑔) + 4𝐻2‬‬

‫𝐶 ‪𝐶𝐻 −‬‬

‫𝑂‬
‫مالیک انهایدراید‬
‫اسپرین ( ‪ ) 𝐶9 𝐻8 𝑂4‬یک پودر سفید رنگ دارای نقطه ذوبان ‪ 133‬درجه سانتی گرید بوده یک ماده‬
‫ضد درد وضد تب است‪ .‬فورمول آن قرار ذیل است‪.‬‬

‫‪371‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪𝑂 − 𝐶𝑂 − 𝐶𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫نفتالین (‪: )Naphthalene‬‬

‫فورمول عمومی این خاندان ( ‪ ) 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−12‬فورمول نفتالین ‪ 𝐶10 𝐻8‬می باشد‪ .‬نفتالین درسال ‪1808‬‬
‫توسط وسکر سنیسکی مشخص گردید‪ .‬نفتالین ازتقطیرتدریجی قیر بین حرارت های ‪ 70‬الی ℃‪240‬‬
‫حاصل میشود‪ .‬درحرارت اتاق جامد بوده دارای رنگ سفید است‪ .‬نقطه ذوبان نفتالین ℃‪ 80‬ونقطه‬
‫غلیان نفتالین ℃‪ 218‬می باشد‪ .‬نفتالین درآب غیر منحل می باشد در مرکبات عضوی مانند‪ :‬ایتر ‪،‬‬
‫کلوروفورم ‪ ،‬بنزین ‪ ،‬کاربن تترا کلوراید حل می گردد‪ .‬درصنعت رنگ سازی و پالستیک سازی ودر‬
‫سابق منحیث حشره کش ( ضد کویه ) استفاده می شد‪ .‬ولی امروز به نسبت داشتن بوی مخرش وتیزاب‬
‫از پارا دای کلورو بنزین استفاده میشود‪ .‬نفتالین بزودی تصعید می گردد‪.‬‬
‫درمالیکول نفتالین مثل بنزین ‪ 5‬رابطه جفته و ‪ 5‬رابطه یگانه مطلق وجود دارد‪ .‬درمالیکول نفتالین تمام‬
‫اتوم های کاربن دارای عین ارزش نبوده کاربن های الفا (𝑛𝑜𝑏𝑟𝑎𝐶 ‪ )𝛼 −‬موقعیت های (‪)1،4،0،8‬‬
‫و کاربن های بیتا (𝑛𝑜𝑏𝑟𝑎𝐶 ‪ )β −‬با موقعیت های (‪ )2،3،6،7‬از هم فرق دارند‪ .‬نفتالین دارای ساختمان‬
‫مسطح است‪.‬‬
‫خواص کیمیاوی نفتالین‬
‫‪ -1‬سلفونیشن‬
‫نفتالین با سلفوریک اسید تعامل نموده ‪ ،‬الفانفتالین سلفونیک اسید و یا بیتا نفتالین سلفونیک اسید حاصل‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬اکسیدیشن نفتالین ‪ :‬نفتالین نسبت به بنزین به آسانی اکسیدیشن شده ‪ ،‬که در این عملیه یکی از‬
‫حلقه هایی نفتالین تخریب گردیده و کاربن های الفای آن به گروپ کاربوکسیل تبدیل می گردد‪ ،‬که در‬
‫نتیجه تیزاب دو قیمته فتالیک اسید تشکیل میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫]𝑂[‬
‫→‬ ‫𝑂 ‪+𝐶𝑂2 + 𝐻2‬‬

‫‪372‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶‬

‫نفتالین‬
‫انتراسین (‪:)Anthrancene‬‬
‫ازجمله مرکبات حلقوی متراکم بوده دارای فورمول ‪ 𝐶14 𝐻10‬می باشد یعنی سه حلقه دارد درقطرات‬
‫ذغال موجود است‪ .‬درصنعت رنگ سازی ازآن استفاده میشود‪ .‬برای تشخیص آن از پایرویک اسید که‬
‫کرستالی بی رنگ بوده ودارای فلوروسینس الجوردی را تشکیل میدهد استفاده میشود‪ .‬انتراسین درآب‬
‫غیر منحل بوده اما دربنزین داغ حل می گردد‪ .‬درجه ذوبان آن ℃‪ 217‬ودرجه غلیان آن ℃‪354‬‬
‫می باشد‬
‫انتراسین عبارت از هایدروکاربن های اروماتیک کثیر الهسته یی بوده که دارای سه هسته بنزین متراکم‬
‫شده ی خطی بنزین بوده وساختمان هسته ها مسطح است‪.‬‬
‫درمالیکول انتراسین تمام اتوم های کاربن مانند‪ :‬مالیکول نفتالین عین موقعیت را اشغال نمی کند‪ .‬موقعیت‬
‫های الفا (‪ )1،4،0،8‬و بیتا (‪ )2،3،6،7‬و موقعیت میزو (‪ )5،15‬بوده که با این موقعیت ها از هم فرق‬
‫میشوند‪ .‬به این اساس مشتق یک تعویضه ی انتراسین دارای ایزومیر الفا ‪ ،‬بیتا و میزو است ‪ .‬هم چنان‬
‫درفورمول انتراسین تساوی کامل رابطه ها موجود نیست‪.‬‬

‫‪𝐶14 𝐻10‬‬

‫خواص کیمیاوی انتراسین ‪ :‬خواص کیمیاوی انتراسین مشابه به خواص نفتالین وبنزین بوده ‪ ،‬اما نسبت‬
‫به آن ها فعالتر است‪ .‬انتراسین درمعرض تعامالت تعویضی ( هلوجنیشن ‪ ،‬نایتریشن و سلفونیشن) قرار‬

‫‪373‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫گردفته خواص اروماتیکی را نشان داده و تعامالت جمعی نیز درآن به آسانی صورت می گیرد‪ .‬موقعیت‬
‫میزو (‪ )meso‬درکاربن های ‪ 5‬و ‪ 15‬بوده از دیگر موقعیت های دیگر کاربن ها فعالیت کیمیاوی بیشتر‬
‫دارد‪ .‬بنابرین تعامل تعویضی و تعامل جمعی درحلقه وسطی صورت می گیرد‪ .‬پس تعامل جمعی درکاربن‬
‫‪ 5‬و ‪ 15‬صورت می گیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬هلوجنیشن‪ :‬کلورین وبرومین به حرارت صفر درجه سانتی گرید ابتدا درموقعیت های ‪ 5‬و‪ 15‬نصب‬
‫گردیده ‪ ،‬دای کلورو ویا دای برومو را تولید می کند‪ .‬بعدا ً دراثر حرارت دادن خفیف هایدروجن هالید‬
‫از این محالت جدا شده ‪ 5‬کلورو انتارسین تشکیل می گردد‪.‬‬
‫𝑙𝐶‬

‫℃‪𝐶𝑙2 0‬‬ ‫𝑙𝐶𝐻‬

‫→‬

‫‪ -2‬نایتریشن ‪ :‬دراثر عمل تیزاب شوره ابتدا محصول جمعی بی ثبات تولید شده و بعدا ً با جدا شدن آب‬
‫‪ – 5‬نایتروانتراسین تشکیل می گردد‪.‬‬

‫‪𝑁𝑂2‬‬

‫‪𝐻𝑁𝑂3‬‬
‫→‬ ‫𝑂 ‪+𝐻2‬‬

‫فیناترین ‪ Phenonthrene‬این مرکب نیزدارای سه حلقه بنزین است‪.‬‬

‫‪374‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫نوت‪ :‬درمیان مرکبات حلقوی که تاحال ذکرگردید بیشترین مشبوعیت را بنزین دارا می باشد‪.‬‬

‫مسایل‬
‫‪ -1‬نام گذاری سایکلو الکانها با عالوه نموده پیشوند ( 𝑥𝑖𝑓𝑒𝑟𝑝 ) ‪........‬به نام الکان ایزولوگ آن ها‬
‫صورت می گیرد‪.‬‬
‫د) الف وب هر دو درست است‬ ‫ج) الکایل‬ ‫ب) 𝑜𝑙𝑐𝑦𝑐‬ ‫الف) سایکلو‬
‫‪ -2‬سایکلوالکان ها را برای اولین بار درنفت عالم روسی به نام ‪...........‬کشف کرد‪.‬‬
‫د) زایتسف‬ ‫ج) الف وب‬ ‫ب) 𝑣𝑜𝑘𝑖𝑛𝑣𝑜𝑘𝑐𝑟𝑎𝑀‬ ‫الف) مارکوفنیکوف‬
‫‪ -3‬اولین مرکب های عنی بنزین توسط کدام شخص ازمرکبات عضوی استحصال گردید؟‬
‫د) الف و‬ ‫ج) کیکولی‬ ‫ب) 𝑦𝑑𝑎𝑟𝑎𝐹 𝑙𝑎𝑐𝑦𝑀‬ ‫الف) مایکل فارادی‬
‫ب هر دو‬
‫‪ -4‬کدام یک از مطلب های زیر درمورد بنزین درست است؟‬
‫ب) رابطه اتوم های کاربن – کاربن ساده است‬ ‫الف) حاوی ‪ 12‬اتوم هایدروجن است‬
‫د) یک ساختمان حلقه یی نیست‬ ‫ج) رابطه اتوم های کاربن – کاربن دوگانه است‬
‫‪ -0‬مقاومت حرارتی بنزین چقدراست؟‬
‫د)℃‪920‬‬ ‫ج) ℃‪900‬‬ ‫ب) ℃‪1900‬‬ ‫الف) ℃‪700‬‬
‫‪ -6‬درمالیکول بنزین چند الکترون اوربیتال های ‪ π‬را اشغال نموده است؟‬
‫د)‪ 16‬الکترون‬ ‫ج) ‪ 12‬الکترون‬ ‫ب) ‪-6‬‬ ‫الف) ‪ 62‬الکترون‬
‫‪ -7‬حلقه ی دارای خاصیت اروماتیک است که تعداد الکترون های پای آن به ‪..........‬مطابقت داشته‬
‫باشد‪.‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) )‪(3𝑛 + 2‬‬ ‫ب))‪(2𝑛 + 4‬‬ ‫الف) )‪(4𝑛 + 2‬‬
‫‪ -8‬درحرارت ℃‪ 200‬و موجودیت کتلست 𝑡𝑃 و 𝑖𝑁 وفشار بلند می توان سه مالیکول‬
‫هایدروجن را به بنزین عالوه و‪.........‬را بدست آورد‪.‬‬

‫‪375‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ب) 𝑒𝑛𝑎𝑥𝑒‪𝑐𝑦𝑐𝑙𝑜 ℎ‬‬ ‫الف) 𝑒𝑛𝑒𝑥𝑒‪𝑐𝑦𝑐𝑙𝑜 ℎ‬‬
‫د) بنزین تعامل جمعی‬ ‫ج) 𝑒𝑛𝑎𝑥𝑒𝐻‬
‫‪ -5‬کدام یک ازجمالت ذیل به نفتالین درست است؟‬
‫اول ‪ -‬این مرکب دارای فورمول مالیکولی ‪ 𝐶10 𝐻8‬است‪.‬‬
‫دوم – مرکب مذکور با هایدروجن درحرارت اتاق تعامل می کند‪.‬‬
‫سوم – یک مرکب الیفاتیک است‬
‫د) جز اول و دوم‬ ‫ج) تنها جز سوم‬ ‫ب) تنها جز دوم‬ ‫الف) تنها جزاول‬
‫‪ – 15‬کدام مرکبات زیر خاصیت تصعید را دارد؟‬
‫د) انتراسین‬ ‫ج) نفتالین‬ ‫ب) تالوین‬ ‫الف) بنزین‬
‫‪ -11‬بنزین با کدام یک ازمرکبات ذیل تعامل کند هالید بنزین حاصل میشود‪.‬‬
‫د) الکایلیشن‬ ‫ج) برومینیشن‬ ‫ب) سلفونیشن‬ ‫الف) نایتریشن‬
‫‪ -12‬چند لیتر هایدروجن ضرورت است تا ‪ 10.6‬گرام بنزین را مشبوع سازد؟ ( درشرایط 𝑃𝑇𝑆 )‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪ 22.4‬لیتر‬ ‫ب) ‪ 11.2‬لیتر‬ ‫الف) ‪ 13.44‬لیتر‬
‫‪ -13‬به اساس میتود تعامل فیدل‪ -‬کرفت ‪ 26.0‬گرام الکایل بنزین از ‪ 5.20‬مول بنزین حاصل شده‬
‫است‪ ،‬ساختمان متق حاصل بنزین را تعیین کنید‪.‬‬
‫ب) ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻3‬‬ ‫الف) ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶2 𝐻5‬‬
‫د) ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶4 𝐻9‬‬ ‫ج) ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶3 𝐻7‬‬
‫‪ 705 -14‬ملی لیتر محصول 𝐻𝑂𝑎𝑁 همراه با سودیم بنزویت تعامل نموده به مقدار ‪ 23.4‬گرام‬
‫بنزین تولید می گردد‪ ،‬موالریتی سودیم هایدروکساید را دریافت کنید‪.‬‬
‫د) ‪5.8‬‬ ‫ج) ‪5.4‬‬ ‫ب) ‪5.0‬‬ ‫الف) ‪1‬‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬جز د درست است‬
‫‪ -2‬جز ج درست است‬
‫‪ -3‬جز د درست است‬
‫‪ -4‬رابطه اتوم های کاربن ‪ -‬کاربن دوگانه است‪ .‬جز ج درست است‬

‫‪376‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -0‬جز ج درست است‬
‫‪ -6‬جز ب درست است‬
‫‪ -7‬جز الف درست است‬
‫‪ -8‬جز ب درست است‬
‫‪ -5‬جز الف درست است‬
‫‪ – 15‬جز ج درست است‬
‫‪ -11‬جز ج درست است‬
‫‪𝐶6 𝐻6 + 3𝐻2 → 𝐶6 𝐻12‬‬

‫‪ -12‬جز الف درست است‬

‫‪78‬‬ ‫‪3 ∙ 22.4‬‬
‫‪3∙3.22∙15.6‬‬
‫‪15.6‬‬ ‫𝑥‬ ‫=𝑥‬ ‫‪= 13.44𝑙𝑖𝐻2‬‬
‫‪78‬‬

‫‪ -13‬جز الف درست است‪.‬‬

‫𝑋𝐻 ‪𝐶6 𝐻6 + 𝑅 − 𝑋 → 𝐶6 𝐻5 − 𝑅 +‬‬
‫‪78‬‬ ‫‪X‬‬
‫‪19.5‬‬ ‫‪26.5‬‬

‫‪78 ∙ 26.5‬‬ ‫𝑟𝑔‬

‫=𝑋‬ ‫𝑙𝑜𝑚‪= 106 ⁄‬‬
‫‪19.5‬‬
‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1 = 106‬‬
‫‪77 + 14𝑛 + 1 = 106‬‬
‫‪𝑛=2‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶2 𝐻5‬‬

‫‪ -14‬جز ج درست است‪.‬‬

‫‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝑂𝑂𝑁𝑎 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 → 𝐶6 𝐻6 + 𝑁𝑎2 𝐶𝑂3‬‬

‫‪377‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪40‬‬ ‫‪78‬‬
‫𝑥‬ ‫‪23.4‬‬

‫‪40 ∙ 23.4‬‬
‫=𝑥‬ ‫𝑟𝑔‪= 12‬‬
‫‪78‬‬

‫‪12‬‬
‫=𝑀‬ ‫𝑟𝑎𝑙𝑜𝑀‪= 0.4‬‬
‫‪40 ∙ 0.75‬‬

‫تمرین‬
‫‪ -1‬کدام یک ازاین ها خواصل حشره کش ندارد‪.‬‬
‫د) پارادای کلوروبنزین‬ ‫ج) نفتالین‬ ‫ب) 𝑇𝑁𝑇‬ ‫الف) 𝑇𝐷𝐷‬
‫‪ -2‬زمانیکه بنزین با تیزاب غلیظ گوگرد تعامل کند کدام یک ازمرکبات ذیل بدست می آید؟‬
‫ب) بنزین سلفونیک اسید‬ ‫الف) سلفوریک اسید‬
‫د) بنزایل اسیتیت‬ ‫ج) بنزایل سلفوریک‬
‫‪ -3‬از دیهایدروجنیشن سیکلو هگزان کدام یک از مرکبات ذیل حاصل می شود‪.‬‬
‫د) انتراسین‬ ‫ج) بنزین‬ ‫ب) الکول‬ ‫الف) فینول‬
‫‪ -4‬فورمول مالیکولی سودیم بنزویت کدام یک از این هاست ؟‬
‫ب) 𝑎𝑁𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5‬‬ ‫الف) ‪𝐶6 𝐻4 𝐶𝑂𝑂𝐻4‬‬
‫د) 𝑎𝑁𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5‬‬ ‫ج) 𝑁𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5‬‬
‫‪ -0‬کدام یک از علمای ذیل فورمول ساختمانی مرکب بنزین را کشف کرد؟‬
‫د) کیکولی‬ ‫ج) زومرفیلد‬ ‫ب) دالتون‬ ‫الف) الوازیه‬
‫‪ -6‬هرگاه یک اتوم هایدروجن حلقه بنزین با یک گروپ هایدروکسیل تعویض گردد مرکب حاصله را‬
‫چه می گویند‪.‬‬

‫‪378‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) بنزوکتیون‬ ‫ج)بنزویک اسید‬ ‫ب) بنزالدیهاید‬ ‫الف) فینول‬
‫‪ -7‬نام مرکب ذیل را دریابید‪.‬‬

‫𝑙𝐶‬ ‫𝑙𝐶‬

‫ب) پارا دای کلورو بنزین‬ ‫الف) اورتو دای کلوروبنزین‬

‫د) کلورو بنزین‬ ‫ج) میتا دای کلورو بنزین‬

‫‪ -8‬ازهایدرولیز امیگداالین کدام یک از مرکبات ذیل بدست می آید؟‬

‫د) الف و ج‬ ‫ج) بنزالدیهاید‬ ‫ب) نفتالین‬ ‫الف) الکول‬
‫‪ -5‬هر گاه درحلقه بنزین یک گروپ هایدروکسیل وصل باشد به یکی ازنام های ذیل یاد می گردد‪.‬‬
‫د) القلی بنزین‬ ‫ج) فینول‬ ‫ب)بنزینول‬ ‫الف) الکول‬
‫‪ -15‬تعامل فینول با القلی ها کدام مرکبات را می دهد؟‬
‫د) الف و ج‬ ‫ج) آب‬ ‫ب) تیزاب‬ ‫الف) نمک‬
‫‪ -11‬نفتالین دارای چند حلقه بنزین است؟‬
‫د) چهار‬ ‫ج) سه‬ ‫ب) دو‬ ‫الف) یک‬
‫‪ -12‬کدام یک از مرکبات ذیل انفالقی است؟‬
‫د) الف‬ ‫ج)𝑇𝐷𝐷‬ ‫ب) 𝑇𝑁𝑇‬ ‫الف) ‪ -6،4،2‬ترای نایتروتالوین‬
‫وب‬
‫‪ -13‬فورمول نفتالین کدام یک از این ها است؟‬
‫د) ‪𝐶10 𝐻6‬‬ ‫ج) ‪𝐶10 𝐻14‬‬ ‫ب) ‪𝐶10 𝐻22‬‬ ‫الف) ‪𝐶10 𝐻8‬‬
‫‪ -14‬فورمول عمومی مرکبات سایکلوالکانها ‪:‬‬
‫د) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+1‬‬ ‫ج) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2‬‬ ‫ب) 𝑛‪𝐶𝑛 𝐻2‬‬ ‫الف) ‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2‬‬

‫‪379‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫فصل سیزدهم‬
‫پولیمیرها‬
‫پولیمیر ها مرکباتی اند که مالیکول آنها از اتصال چندین مالیکول کوچک تشکیل گردیده که واحد‬
‫ساختمانی پولیمیر ها بنام مونومیریاد شده واز تراکم مونومیر های حاصل میشود‪.‬‬
‫پولیمیر هایکه ازعین مونومیر تشکیل گردیده باشند ‪،‬بنام هوموپولیمیر یاد شده ‪ ،‬هرگاه پولیمیر های که‬
‫ازمونومیر های مختلف ساخته شده باشند ‪،‬بنام کو پولیمیر یاد میشود‪ .‬پولیمیر ها به صورت عموم به دو‬
‫گروپ تقسیم میشوند‬
‫پولیمیر های طبیعی‬
‫پولیمیر های مصنوعی‬

‫‪ -1‬پولیمیر های طبیعی‪ :‬پولیمیرطبیعی دراثر پولیمیرایزیشن طبیعی مواد بوجود میآید‪ .‬قندهای چندین‬
‫قیمته ( نشایسته ‪ ،‬گالیکوجن وسلولوز) ‪ ،‬پروتین ها ‪ ،‬توکلوئیک اسید ها ‪ ،‬انزایم ها ‪ ،‬ابریشم ورابر‬
‫طبیعی از جمله پولیمیرهای طبیعی هستند‪.‬‬

‫‪380‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -2‬پولیمیرهای مصنوعی‪ :‬پولیمیرهای که درصنعت از یکجا شدن مونومیرها بدست می آورند‪ .‬بنام‬
‫پولیمیرهای مصنوعی یاد می شود‪.‬تعداد این نوع پولیمیر ها زیاد بوده ودرحیات روزمره فوق العاده‬
‫استفاده زیاد دارد‪ .‬پالستیک های سخت ونرم ‪ ،‬فرشها ‪ ،‬پایپ ها‪ ،‬سرامیک ها‪ ،‬لباس های مختلف ‪ ،‬قالین‬
‫ها ودستگاه بافندگی ‪ ،‬پوشش ناسوز ‪...‬و غیره ازجمله پولیمیر های مصنوعی است‪.‬‬

‫پولی ایتلین‪ :‬اگر مالیکول های ایتلین تحت حرارت ℃‪ ، 250‬فشار 𝑚𝑡𝑎)‪(1000 − 3000‬‬
‫درموجودیت پراکساید های عضوی متراکم ( پولی میرایزیشن ) شود ‪ ،‬پولی ایتلین حاصل میشود‪.‬‬
‫℃‪250‬‬ ‫𝑚𝑡𝑎)‪(1000−3000‬‬
‫→ ‪𝑛𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑛]‪[−𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫ایتلین‬
‫پولی ایتلین ازنوع پولی میرهای هومولوگ بوده که ازعین مونومیر ها ساخته شده است‪ .‬پولی ایتلین از‬
‫نظر کثافت دارای اشکال مختلف می باشد ‪ ،‬قرار ذیل است‪.‬‬
‫‪ -1‬پولی ایتلین کثافت بلند( 𝒆𝒏𝒆𝒍𝒉𝒕𝒆 𝒚𝒍𝒐𝒑 𝒚𝒕𝒊𝒔𝒏𝒆𝒅 𝒉𝒈𝒊𝑯 ) ‪:‬‬
‫این نوع پولی ایتلین در ساختن قطی های پالستیکی شیر وجوس بکار میرود‪ .‬مالیکول های این پولی‬
‫ایتلین زنجیر دراز داشته وباالی یکدیگر به شکل منطبق بوده وبسته می باشد‪ .‬مخفف نام این پولی ایتلین‬
‫( 𝐸𝑃𝐷𝐻) می باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬پولی ایتلین کثافت پایین ( 𝒆𝒏𝒆𝒍𝒉𝒕𝒆 𝒚𝒍𝒐𝒑 𝒚𝒕𝒊𝒔𝒏𝒆𝒅 𝒘𝒐𝑳 )‪:‬‬
‫این پولی ایتلین دارای زنجیر انشعابی بوده درساختن خریطه های پالستیکی بکار میرود‪ .‬مخفف نام این‬
‫پولی ایتلین ( 𝐸𝑃𝐷𝐿 ) می باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬پولی ایتلین مرتبط ( 𝒆𝒏𝒆𝒍𝒉𝒕𝒆 𝒚𝒍𝒐𝒑 𝒅𝒆𝒌𝒏𝒊𝒍 𝒔𝒔𝒐𝒓𝑪 )‪:‬‬
‫این نوع پولی ایتلین نسبت به پولی ایتلین ( 𝐸𝑃𝐷𝐻 ) مستحکم تر بوده ازاین لحاظ درساختن اشیای محکم‬
‫و مقاوم بکار می برند‪ .‬مخفف نام این پولی ایتلین ( 𝐸𝑃𝐿𝐶 ) می باشد‪ .‬هوموپولی میر های دیگر عبارت‬
‫از‪ :‬پولی وینایل کلوراید‪ ،‬وینایل فلوراید و پولی سیتارین ‪.‬‬
‫پولی وینایل کلوراید(𝑪𝑽𝑷) از پولی وینایل کلوراید درصنعت بخاطر ساختن پایپ ‪ ،‬سرامیک ‪ ،‬فرش‬
‫اتاق ولباس استفاده میشود تعامل آن قرار ذیل است‪.‬‬
‫𝑙𝐶‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪𝑛𝐶𝐻2 = 𝐶 𝐻 → −𝐶𝐻2 − 𝐶 𝐻 −‬‬ ‫𝑛‬

‫وینایل کلوراید‬ ‫پولی وینایل کلوراید‬

‫پولی پروپلین‬

‫‪381‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫پولی پروپلین از پولیمیرایزیشن پروپلین بوجود می آید ‪ .‬درساختن فرش ها و بوتل های پالستیکی استفاده‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪𝑛𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 → −𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫𝑛‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬
‫پروپلین‬ ‫پولی پروپلین‬
‫پولی تترا فلورو ایتلین ‪:‬‬
‫پولی تترا فلورو ایتلین از پولی میرایزیشن ‪ 1.1.2.2‬تترا فلورو ایتلین حاصل ودرساختن دیگ های‬
‫ناسوز استفاده میشود‪.‬‬
‫𝑛)‪𝑛𝐶𝐹2 = 𝐶𝐹2 → (−𝐶𝐹2 − 𝐶𝐹2 −‬‬
‫تترا فلوروایتلین‬ ‫پولی تترا فلوروایتلین‬

‫رابرطبیعی‪)𝑪𝟓 𝑯𝟖 ( :‬‬
‫یکی از پولیمیر های مهم طبیعی بوده که ازپولیمیرایزیشن ایزوپرین حاصل میشود‪ .‬دو نوع ایزوپرین‬
‫موجود است عبارت از سیس (𝑠𝑖𝐶) و ترانس (𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇) است‪.‬‬
‫درعملیه پولی میرایزیشن ایزوپرین هر دو ایزومیر(𝑠𝑖𝐶) و (𝑠𝑛𝑎𝑟𝑇) به شکل مخلوط حاصل میشود‬
‫رابر طبیعی از شیره درخت به نام هیوا بدست آورده میشود‪.‬‬
‫هر گاه رابرطبیعی با سفلر تعامل داده شود‪ ،‬کیفیت آن بلند رفته رابر سخت و مداوم حاصل میشود‪ .‬این‬
‫تعامل بنام ولکانیزیشن ( 𝑛𝑜𝑖𝑡𝑎𝑧𝑖𝑛𝑎𝑐𝑙𝑢𝑉 ) یاد میشود‪.‬‬
‫‪−𝐶𝐻2‬‬
‫‪−𝐶𝐻 − 𝐶 = 𝐶𝐻−𝐶𝐻2 −‬‬

‫→ ‪𝑛𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 + 𝑆8‬‬ ‫𝑆‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑛 ‪− 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻−𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪382‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ومرکب زیرحاصل می شود‪.‬‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬

‫‪−𝐶𝐻 − 𝐶 = 𝐶−𝐶𝐻3‬‬

‫𝑆‬ ‫𝑆‬

‫‪−𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶−𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑛‬

‫عملیه ولکانیشن را اولین بار یک عالم امریکایی بنام چارلس گودایر باالی رابر طبیعی انجام داد‪ .‬در‬
‫اثراین عملیه رابر چسپنده و شکننده طبیعی به رابر سخت ومقاوم تبدیل میشود‪ .‬رابرکه دارای ‪ %1‬الی‬
‫‪ %0‬کاربن باشد‪ ،‬رابر مذکور نرم بوده درساختن دستکش ها تیوپ های داخل تایر و دیگر مواد بکار‬
‫میرود‪ .‬رابر که ‪ %0‬الی ‪ %35‬سلفر داشته باشد دارای مقاومت بیشتر بوده که در ساختن تایرهای موتر‬
‫استفاده میشود‪.‬‬
‫رابرمصنوعی( 𝟔𝑯 𝟒𝑪)‪:‬‬
‫رابرمصنوعی را اولین بار دانشمند المانی به نام کارل زاگلر ازپولیمیرایزیشن ‪ 1،3‬بیوتادایین بدست‬
‫آورد سودیم به حیث کتلست بکار میرود‪.‬‬
‫𝑖𝑁‬
‫→ ‪𝑛𝐶𝐻2 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬
‫𝑛)‪(−𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 −‬‬
‫پولی بیوتادایین ( رابر مصنوعی )‬
‫ازپولیمیر‪ 1،3‬بیوتادایین درساختن وسایل داخلی وخارجی موتر وتایرها استفاده میشود‪ .‬نوع دیگر رابر‬
‫مصنوعی عبارت ازپولی سیتارین بیوتادایین بوده که از پولیمیرایزیشن سیتارین بیوتادایین حاصل میشود‬
‫که یک کوپولیمیر( دومونومیر مختلف ) است مخفف آن ( 𝑅𝐵𝑆) است ‪.‬‬
‫نیوپرین نوع دیگر رابر مصنوعی است که به عوض رابرطبیعی استفاده میشود این رابر از‬
‫پولیمیرایزیشن ‪ 2‬کلورو بیوتادایین حاصل شده مشابه به ایزوپرین بوده اما بیقه میتایل ایزوپرین درکلورو‬
‫پرین به کلورین تعویض می گردد‪.‬‬

‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬ ‫‪𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑙𝐶‬

‫‪383‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫ایزوپرین ( دومیتایل بیوتادایین)‬ ‫نیوپرین ( دوکلورو بیوتادایین)‬
‫موجودیت کلورو دراین پولیمیر باعث تزاید مقاومت درمقابل روغنیات ومحلل های عضوی می گردد‪.‬‬

‫‪𝑛𝐶𝐻2 = 𝐶 − 𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2 → −𝐶𝐻 = 𝐶 − 𝐶𝐻−𝐶𝐻2 −‬‬

‫𝑛‬
‫𝑙𝐶‬ ‫𝑙𝐶‬
‫پولی سیتارین ( 𝟐𝑯𝑪 = 𝑯𝑪 ‪:)𝑪𝟔 𝑯𝟓 −‬‬
‫اگریک هاروجن ایتلین با حلقه بنزین تعویض گردد‪ ،‬مونو سیتارین حاصل میشود‪ ،‬هرگاه مونو سیتارین‬
‫پولی میرایزیشن شود‪ ،‬پولی سیتارین حاصل میشود ازپولی سیتارین درساختن ظروف ودیگر مواد‬
‫ضروری منازل استفاده میشود‪.‬‬
‫𝑛)‪(−𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻−‬‬
‫‪𝐶𝐻 = 𝐶𝐻2‬‬

‫سیتارین‬ ‫پولی سیتارین‬

‫پولی میر های متراکم شده ‪ :‬پولی میرهای که درقبالً مطالعه گردید نوعی از پولی میرهای جمعی بوده‬
‫که درآنها تمام قسمت های مونومیرها بدون کمی شامل اند‪ .‬اما درپولیمیر های متراکم شده قسمتی از‬
‫مونومیرها شامل نبوده ‪ ،‬تجرید می گردد این قسمت تجرید شده معموالً آب می باشد‪ ،‬که دراثر کاندنزیشن‬
‫تولید می گردد‪ .‬مونومیرهای این نوع پولیمیر ها دارای دوگروپ وظیفوی بوده که هرمونومیرازطریق‬
‫همچو گروپها با دو مونومیر دیگر رابطه برقرار می کند‪.‬‬

‫پولی ایستر‪ :‬پولی ایسترهای ‪ ،‬ازقبیل دکرون ( 𝑛𝑜𝑟𝑐𝑎𝐷 ) نوعی پولی میر های متراکم شده است که‬
‫از تراکم ایتلین گالیکول وفتالیک اسید حاصل میشود‪.‬‬
‫پولی ایتلین فتالیک درعرصه های مختلف مثل تایرها‪ ،‬قلم ‪ ،‬بوتل ها ودر ساختن نخ های لباس های که‬
‫به اتو کردن ضرورت ندارد استفاده می گردد‪ .‬هرگاه ازاین پولیمیرها به شکل فلم تهیه گردد‪ ،‬بنام‬
‫میلر( 𝑟𝑎𝑙𝑦𝑀) یاد شده ‪ ،‬درساختن تیپ ‪ ،‬ویدیو بکارمیرود‪.‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑛𝑂𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 𝑂𝐻 + 𝑛𝐻𝑂𝑂𝐶 − 𝐶6 𝐻4 −‬‬
‫𝑂 ‪(−𝑂 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻2 − 𝑂𝑂𝐶 − 𝐶6 𝐻4 − 𝐶𝑂 −)𝑛 + 𝑛𝐻2‬‬
‫دکرون‬
‫‪384‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫پولی اماید ها‪ :‬پولی امایدها نوعی ازپولیمیر های متراکم شده بوده که درمالیکول های آنها رابطه امایدی‬
‫𝐻‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫‪ −𝑁 − 𝐶 −‬موجود است‪ .‬مثال خوب این نوع پولیمیرها ‪ 6،6‬نیلون است ‪ ،‬که ازپولیمیرهای ادیپیک‬
‫اسید و هگزان دای امین حاصل میشود‪ .‬گروپ کاربوکسیل ادیپیک اسید با گروپ امین هگزان دای امین‬
‫تعامل کرده ‪ ،‬درنتیجه مالکیول های آب تجرید و پولیمیر آنها حاصل میشود‪.‬‬
‫پولیمیرحاصله یک کوپولیمیر ( دو پولیمیرمختلف) بوده ‪ ،‬که هرمونومیر شش شش کاربن دارد که بنام‬
‫نیلون ‪ 6،6‬یاد میشود پولیمیرمذکور درسال ‪ 1530‬توسط عالمی بنام داکتر والیس کرودیرس بدست آمد‬
‫موارد استعمال این پولیمیر زیاد بوده ‪ ،‬از جمله نیلون بیشتر درساختن تکه ها استفاده میشود‪ .‬هرگاه به‬
‫پولی امایدها تشعشع داده شود‪ ،‬سخت ومتراکم ( 𝑑𝑒𝑘𝑛𝑖𝑙 𝑠𝑠𝑜𝑟𝐶 ) گردیده ‪ ،‬به ماده فوق العاده سخت‬
‫تبدیل گردیده که از آن درساختن واسکت ضد مرمی استفاده میشود‪.‬‬

‫→ 𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑛𝐻2 𝑁 − (𝐶𝐻2 )6 − 𝑁𝐻2 + 𝑛𝐻𝑂𝑂𝐶 − (𝐶𝐻2 )4 −‬‬

‫𝐻‬ ‫𝐻‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪− − (𝐶𝐻2 )6 − − − (𝐶𝐻2 )4 − −‬‬ ‫𝑂 ‪+ 𝑛𝐻2‬‬
‫𝑁‬ ‫𝑁‬ ‫𝐶‬ ‫𝐶‬ ‫𝑛‬
‫نیلون ‪6،6‬‬
‫‪ -‬رابر سلیکان که بنام سالستیک ( 𝑐𝑖𝑡𝑠𝑎𝑙𝑖𝑆 ) یاد شده از جمله پولی میر های است که در طبابت‬
‫استفاده می شود‪ .‬فورمول آن قرار ذیل است‪.‬‬

‫)پولی دای میتایل سیلوتان (‬ ‫‪−𝑂 − 𝑆𝑖 − 𝐶𝐻3‬‬

‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝑛‬
‫‪ -‬پالستیک های که دراثر پولی میرایزیشن حاصل می شود دونوع است ‪.‬‬
‫‪ -1‬پالستیک های که توسط بکتریا تجزیه می شود‪ .‬این پالستیک ها بنام ( 𝑒𝑙𝑏𝑎𝑑𝑎𝑟𝑔𝑒𝑑𝑜𝑖𝐵 ) یا د‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬پالستیک های که توسط بکتریاها تجزیه نمی شود‪ .‬این نوع پالستیک ها بنام ( 𝑒𝑙𝑏𝑎𝑑𝑎𝑟𝑔𝑒𝑑 )‬
‫یاد میشود‪.‬‬

‫پولیمیرایزیشن اسیتلین دراثر پولیمیرایزیشن سه مالیکول اسیتلین بنزین حاصل میشود‪.‬‬

‫‪3𝐶𝐻 ≡ 𝐶𝐻 → 𝐶6 𝐻6‬‬

‫‪385‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫پولیمیرایزیشن قندها‪ :‬دراثر پولیمیرایزیشن قند های یک قیمته (گلوکوز ‪ ،‬فرکتوز و گلکتوز) قند های‬
‫دوقیمته ( سکروز ‪ ،‬لکتوز ومالتوز) وقندهای چند قیمته ( نشایسته ‪ ،‬سلولوز و گالیکوجن ) حاصل‬
‫میشود‪.‬‬

‫‪ -1‬ازیکجا شدن گلوکوز و فرکتوز سکروز حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐺𝑙𝑜𝑐𝑜𝑠𝑒 + 𝐹𝑟𝑎𝑐𝑡𝑜𝑠𝑒 → 𝑆𝑎𝑐𝑎𝑟𝑜𝑠𝑒 + 𝐻2‬‬

‫‪ -2‬از یکجا شدن گلوکوز وگلکتوز ‪ ،‬لکتوز حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐺𝑙𝑜𝑐𝑜𝑠𝑒 + 𝐺𝑎𝑙𝑎𝑐𝑡𝑜𝑠𝑒 → 𝐿𝑎𝑐𝑡𝑜𝑠𝑒 + 𝐻2‬‬

‫‪ -3‬ازیکجا شدن گلوکوز وگلوکوز ف مالتوز حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐺𝑙𝑜𝑐𝑜𝑠𝑒 + 𝐺𝑙𝑜𝑐𝑜𝑠𝑒 → 𝑀𝑎𝑙𝑡𝑜𝑠𝑒 + 𝐻2‬‬

‫‪ -4‬ازیکجا شدن الفا ‪ 1،4‬گلوکوز ( ‪ ) α 1 − 4 Glocose‬نشایسته حاصل میشود‪.‬‬

‫‪ -0‬ازیکجا شدن بیتا ‪ 1،4‬گلوکوز (‪ ) 𝛽1 − 4 Glocose‬سلولوز حاصل میشود‪.‬‬

‫کاربوهایدریت ها‪ :‬کاربوهایدریت ها عبارت از مرکباتی اند که دارای فورمول 𝑛)𝑂 ‪ 𝐶𝑚 (𝐻2‬می‬
‫باشد ‪ .‬مرکبات مهم حیاتی بوده که درعرصه های مختلف بکارمیروند‪ .‬کاربوهایدریت ها اکثرا ً‬
‫درنباتات سبزتولید می شوند‪.‬‬

‫𝑙𝑦‪𝐶ℎ𝑜𝑟𝑜𝑝ℎ‬‬
‫→ 𝑂 ‪6𝐶𝑂2 + 6𝐻2‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 + 𝑂2‬‬
‫کاربوهایدریت ها را به صورت عموم به دو دسته تقسیم نموده اند‪.‬‬

‫‪ -1‬ساده‬

‫مونو سکرایدها ( قند های یک قیمته ) ( ‪) 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬

‫‪2‬ـ مغلق‬
‫دای سکراید ها ( قند های دوقیمته ) ( ‪) 𝐶12 𝐻22 𝑂11‬‬
‫پولی سکراید ها ( قند های چند قیمته ) 𝑛) ‪(𝐶6 𝐻10 𝑂5‬‬

‫مونوسکرایدها ‪ :‬مونوسکرایدها نوع کاربوهایدریت های اند که هایدرولیز نگردیده اند و تعداد اتومهای‬
‫کاربن درمالیکول آنها ‪ 3‬الی ‪ 5‬اتوم می باشد‪ .‬مونوسکرایدهای که در مواد غذایی موجود اند‪ .‬بنام هگسوز‬

‫‪386‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫یاد میشوند‪ .‬گلوکوز ساده ترین مونوسکراید است که درتولید انرژی دراورگانیزم موجودات حیه و عملیه‬
‫میتابولیزم رول اساسی دارد‪ ،‬این مرکب درجگر وانساج ذخیره شده ومنبع مهم آن انگور و عسل است‪.‬‬
‫مونو سکراید ها مرکبات سفید رنگ کریستالی بوده و دارای طعم شیرین اند‪ ،‬با آب رابطه هایدروجنی‬
‫برقرار نموده ازاین سبب درآب منحل اند‪ ،.‬الکن درالکول ها کمتر منحل بوده و درمحلل های غیرقطبی‬
‫ازقبیل هایدروکاربن ها ایتر ها غیر منحل می باشند‪.‬‬
‫گلوکوز ‪ ،‬فرکتوز ومنوز قند های مهم مونو سکراید ها بوده که فورمول مالیکولی آنها ( ‪) 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬
‫بوده وایزومیر یکدیگر اند‪.‬‬

‫روش نمایش مونوسکرایدها برای نمایش مونو سکرایدها دو حالت امکان پذیر است‪:‬‬
‫نمایش فیشر( زنجیره یی) و نمایش هوارت ( حلقوی)‬
‫درحالت نمایش فیشر قند ها یا گروپ الدیهاید ها بوده ویا دارای گروپ کتیونی که به ترتیب قند بنام های‬
‫الدوز یا کتیوز نظربه نوعیت رابطه الدیهایدی یا کتیونی یاد می گردد‪.‬‬
‫درنمایش هوارت نیزدوحالت امکان پذیر است که یا قند شکل شش ضلعی و یا پنج ضلعی را دارا بوده‬
‫می تواند ‪ ،‬شکل شش ضلعی بنام پیرانوز و هفت ضلعی بنام فورانوز یاد می گردد‪.‬‬

‫𝑂𝐻𝐶‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪OH‬‬
‫گلوکوز‬ ‫‪CH2OH‬‬

‫قند ها اجسام کریستالی بوده که قابلیت پوالریته ( قطبی) کردن نور را دارند و به همین دلیل یکی از‬
‫انواع مشهور ایزومیری درقند ها ایزومیر نوری است‪.‬‬
‫نظربه جهت پوالرایزیشن نور دو نوع قند داریم قند 𝐷 و 𝐿 ‪.‬‬

‫کلمه 𝐷 مخفف 𝑦𝑟𝑜𝑡𝑎𝑡𝑜𝑟𝑜𝑟𝑡𝑥𝑒𝐷 که به مفهوم این است که نور به سمت راست جهت یافته است‬
‫درعین زمان 𝐿 مخفف 𝑦𝑟𝑜𝑡𝑎𝑡𝑜𝑟𝑜𝑣𝑒𝐿 بوده که به مفهوم چرخش به سمت چپ می باشد‪.‬‬

‫برای تعیین تعداد ایزومیرهای نوری یک قند از فورمول 𝑛‪ 2‬استفاده می کنیم که عدد 𝑛 تعداد کاربن‬
‫های غیر متناظر در ماده را نشان می دهد‬
‫برای تعیین تعداد کاربن های غیر متناظر شکل ذیل را بخاطر بسپارید‪.‬‬

‫𝐶‬ ‫𝐶‬

‫𝐻 ‪𝐻𝑂 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐶‬ ‫ویا‬ ‫𝐶‬

‫‪387‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫گلوکوز ها دارای گروپ الدیهاید اند‪ .‬به نام الدوز هم یاد میشود‪ .‬گلوکوز یک الدوهگسوزبوده که درحالت‬
‫حلقوی شکل پیرانوز را دارد‪ .‬برخالف آن فرکتوز یک کیتوهگسوز بوده که درحالت حلقوی شکل‬
‫فورانوز را دارا است‪.‬‬
‫فورمول ساده گلوکوز ‪ 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬و فورمول ساختمانی آن قرار ذیل است‪:‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝐶‬ ‫𝑂‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻𝑂‬
‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫𝐻‬ ‫𝐻𝑂‬

‫𝐻𝑂‬
‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬
‫𝐻 ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂 𝐻𝑂‬ ‫𝐻𝑂‬

‫مونوسکرایدها دارای چهار کاربن غیر متناظر بوده ونظر به کاربن غیر متناظر آن تعداد ایزومیر نوری‬
‫گلوکوز قرار ذیل است‪ ) 2𝑛 = 24 = 16 ( .‬در این فورمول تعداد کاربن را نشان می دهد‪.‬‬

‫خواص کیمیاوی گلوکوز‪:‬‬

‫ارجاع‪ :‬گلوکوز توسط هایدروجن ارجاع شده ساربیتول از آن حاصل میشود‪.‬‬
‫‪𝐻2‬‬
‫→ ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻8 (𝑂𝐻)6‬‬

‫‪ -0‬مونوسکراید ها در موجودیت تیزاب شوره اکسیدیشن شود‪ ،‬درنتیجه گروپ الدیهاید آن به تیزاب تبدیل‬
‫شده الدوریک اسید حاصل میشود‪.‬‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫𝑂=𝐶‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝐻 ‪𝐻𝑂 − 𝐶 −‬‬
‫𝐶‪𝐻−‬‬ ‫𝐻𝑂𝐶‬
‫𝐻 ‪𝐻𝑂 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻𝑂‬

‫‪388‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫چون فورمول ساختمانی گلوکوز و فرکتوز مشابه یکدیگر اند بنا ًء این دو قند ایزومیر یکدیگر اند‪.‬‬
‫فرکتوز نیز درحالت محلول شکل هیمی اسیتایل حلقوی را دارا بوده ومشابه به فوران است‪ .‬ازاین لحاظ‬
‫به نام فورانوز یاد میشود این حالت فرکتوز را بنام فرکتوز فورانوز یاد می کند‪.‬‬

‫‪ -2‬دای سکراید ها ( قند های دوقیمته)‬

‫قندهای دو قیمته قندهای اند که ازیکجا شدن دو قند یک قیمته به دست می آید و دارای فورمول‬
‫‪ 𝐶12 𝐻22 𝑂11‬می باشند‪ .‬ازاثرهایدرولیز دای سکرایدها در موجودیت آب و انزایم ها صورت می گیرد‬
‫که درنتیجه رابطه گلوکوزی یا گلوکوکسایدی میشکند‪ .‬درحقیقت این ارتباط اکسیجن بین دومونو سکراید‬
‫بوده ودرنتیجه هایدرولیز دای سکراید ها حاصل میشود‪ .‬دارای رنگ سفید و طعم شیرین است‪.‬‬

‫‪ .1.2‬سکروز یا قند نیشکرولبلبو‪ :‬یک قند دوقیمته بوده که از یک مالیکول گلوکوز ویک مالیکول‬
‫فرکتوز تشکیل گردیده است‪.‬‬
‫چون سکروز دارای گروپ کاربونیل نبوده ‪ ،‬ازاین سبب با معرف های فهلنگ و تولین تعامل نکرده و‬
‫هم خاصیت ارجاعی را دارا نمی باشد‪.‬‬

‫‪ .2.2‬لکتوز یا قند شیر‪ :‬از جمله قند های دو قیمته ‪ ،‬دارای فورمول ‪ 𝐶12 𝐻22 𝑂11‬می باشد ودارای‬
‫کرستل های دانه دار و سخت بوده که شیرینی آن نسبت به بوده کمتر است‪.‬‬
‫این قند ‪ %4‬درشیر حیوانات و ‪ %6‬درشیر انسان وجود دارد این قند ها را می توان ازآب پنیرحاصل‬
‫کرد‪ .‬درصورتی که لکتوز هایدرولیز گردد‪ ،‬یک مالیکول گلوکوز ویک مالیکول گلکتوز به دست میآید‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 + 𝐶6 𝐻12 𝑂6 → 𝐶12 𝐻22 𝑂11 + 𝐻2‬‬

‫گلوکوز‬ ‫گلکتوز‬ ‫لکتوز‬

‫‪ .3.2‬مالتوز یا قند جو‪ :‬یک قند دو قیمته بوده دارای فورمول ‪ 𝐶12 𝐻22 𝑂11‬می باشد‪ .‬دراثرهایدرولیزآن‬
‫دو مالیکول گلوکوز حاصل میشود‪ .‬دراثر انزایم 𝑒𝑠𝑡𝑎𝑡𝑠𝑎𝑖𝐷 ازهایدرولیز نشایسته به دست می آید‪.‬‬
‫توسط انزایم امیالز از نشایسته و گالیکوجن نیز حاصل میشود‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 + 𝐶6 𝐻12 𝑂6 → 𝐶12 𝐻22 𝑂11 + 𝐻2‬‬

‫گلوکوز‬ ‫گلوکوز‬ ‫مالتوز‬ ‫آب‬

‫‪389‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫سلیوبیوز ( ‪ :) Cellobiose‬سلیوبیوز درنتیجه هایدرولیز قسمی سلولوز حاصل می گردد‪ .‬هرگاه‬
‫هایدرولیزادامه داده شود‪ ،‬بالخره دومالیکول گلوکوز حاصل میشود‪ .‬سلیوبیوز مشابه به مالتوز بوده و‬
‫ایزومیر هندسی یکدیگر اند هرگاه سلیوبیوز هایدرولیز گردد دو مالیکول گلوکوزحاصل می گردد‪.‬‬
‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 + 𝐶6 𝐻12 𝑂6 → 𝐶12 𝐻22 𝑂11 + 𝐻2‬‬

‫گلوکوز‬ ‫گلوکوز‬ ‫سلیوبیوز‬ ‫آب‬

‫‪ .3‬پولی سکراید ها پولی سکرایدها از یکجا شدن چندین مونو سکراید ها بوجود می آیند‪ ،‬که دارای‬
‫فورمول عمومی 𝑛) ‪ (𝐶6 𝐻10 𝑂5‬می باشند‪ .‬مهم ترین پولی سکراید ها عبارت اند از‪:‬نشایسته ‪ ،‬سلولوز‪،‬‬
‫گالیکوجن ‪ ،‬دکسترین می باشد‪.‬‬

‫‪ 1.3‬نشایسته ( ‪ ) Starch‬نشایسته دردانه حبوبات مانند گندم ‪ ،‬برنج ‪،‬جو و غیره زیاد دریافت می گردد‪.‬‬
‫مخصوصا ً درجواری که ‪ % 65‬موجود است‪.‬‬
‫یک مالیکول نشایسته از هزاران مالیکول گلوکوز که به اساس رابطه گالیکوساید تشکیل شده بدست می‬
‫آید‪ .‬درآب غیر منحل بوده ‪ ،‬معرف فهلنگ را ارجاع ساخته وهرگاه آیودین عالوه گردد رنگ آبی را‬
‫اختیار می کند‪.‬‬

‫℃‪180‬‬
‫→ ‪𝑆𝑡𝑎𝑟𝑐ℎ‬‬ ‫𝑛𝑖𝑟𝑡𝑥𝑒𝐷‬
‫𝑂 ‪𝑛𝐻2‬‬ ‫𝐿𝐶𝐻‬
‫→ 𝑛) ‪(𝐶6 𝐻10 𝑂5‬‬ ‫‪𝛼𝑛𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬
‫𝑒𝑠𝑜𝑐𝑢𝑙𝐺𝑛𝛼‬

‫سلولوز دارای ‪ 305‬واحد مونومیر بوده که کتله مالیکولی آن ‪ 055555‬بالغ می گردد‪.‬‬

‫‪ .2.3‬گالیکوجن نشایسته حیوانی بوده که درجگر حیوانات موجود می باشد و نقش ذخیره انرژی را‬
‫درحیوانات دارا می باشد‪ .‬کاربوهایدریت های غذایی که به انرژی تبدیل نشده درجگر به گالیکوجن‬
‫تبدیل می گردد‪ .‬یک مالیکول گالیکوجن ازصد ها مالیکول گلوکوز حاصل می گردد‪.‬‬

‫‪ .3.3‬سلولوز‪ :‬سلولوز عبارت از پولی سکرایدی است که ازپولی میرایزیشن گلوکوز بوجود آمده و‬
‫دارای ‪ 305‬واحد مونومیر بوده که کتله مالیکولی آن ‪ 055555‬بالغ می گردد‪.‬‬
‫درطبیعت به پیمانه ی زیاد دیده میشود که زیادتر درنباتات موجود بوده ومهم ترین منبع آن عبارت از‬
‫پنبه ‪ ،‬علف ‪،‬کتان و کنف است‪ .‬سلولوز یک ماده امورف بوده درآب غیر منحل است فورمول سلولوز‬
‫قرار ذیل است‪:‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝐶‬ ‫𝑂‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫𝐶 ‪−𝑂 −‬‬ ‫𝐶‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻‬

‫‪390‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫𝐻‬ ‫𝐻𝑂‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬
‫𝐶‬ ‫𝑂‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫𝐶 ‪−𝑂 −‬‬ ‫‪𝐶−𝑂−‬‬
‫𝐻𝑂‬ ‫𝐻‬
‫𝐶‬ ‫𝐶‬
‫𝐻‬ ‫𝐻𝑂‬
‫پروتین ها پروتین ها ازجمله اجزای اساسی مواد غذایی بوده که ‪ 1.0‬فیصد بدن را تشکیل می دهد‪.‬‬
‫جز اساسی انساج ‪ ،‬پوست بدن‪ ،‬انتقال دهنده اکسیجن ‪ ،‬شحم ودیگر مواد به حجراتشده که درعملیه‬
‫میتابولیزم سهم می گیرد‪ .‬همچنان هورمون ها ازقبیل انسولین و انزایم ها ازنوعی پروتین ها به حساب‬
‫می آیند‪.‬‬
‫پروتین ها اکثرآ درمواد غذایی مانند گوشت ‪ ،‬سبزیجات ‪ ،‬حبوبات وغیره موجود است‪.‬پروتین های مواد‬
‫غذایی درعضویت بدن وسیستم هاضمه به اجزای کوچک پارچه شده واین امینواسید ها درحجرات دوباره‬
‫به پروتین های ضروری اعضای بدن تبدیل می گردد‪.‬‬

‫فورمول یک تعداد ازامینواسید ها قرار ذیل است‪:‬‬

‫فورمول پروتین‬ ‫نام پروتین‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑁𝐻2 − 𝐶𝐻2 −‬‬ ‫گالیسین‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫االنین‬
‫‪𝑁𝐻3‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪(𝐶𝐻3 )2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫والین‬
‫‪𝑁𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪(𝐶𝐻3 )2 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻2 − 𝐶𝐻 −‬‬

‫لیوسین‬
‫‪𝑁𝐻3‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶6 𝐻5 − 𝐶𝐻 −‬‬

‫فینایل االنین‬
‫‪𝑁𝐻3‬‬
‫‪391‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫نام گذاری امینواسیدها‪ :‬نام گذاری امینواسید ها طوری صورت می گیرد که اتوم کاربنی که به‬
‫گروپ 𝐻𝑂𝑂𝐶‪ −‬رابطه دارد‪ ،‬بنام الفا و کاربن دیگر بنام بیتا و گاما مسمی می باشد‪.‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪−𝐶 𝛾 − 𝐶𝛽 − 𝐶 𝛼 −‬‬

‫مرکبات ذیل را نام گذاری نمایید‪.‬‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪1 − 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 − 𝐶𝐻 −‬‬

‫‪𝐶𝐻3 𝑁𝐻3‬‬

‫بیتا میتایل الفا امینو بیوتانویک اسید (والین)‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪2 − 𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬

‫‪𝑁𝐻3‬‬

‫الفا امینو پروپانویک اسید (االنین)‬

‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪3 − 𝐶𝐻2 −‬‬

‫‪𝑁𝐻2‬‬
‫الفا امینو ایتانویک اسید (گالیسین)‬

‫خواص امینواسید بنابر داشتن دو گروپ وظیفوی خاصیت امفوتریک را دارا می باشد تعامل گالیسین‬
‫با سودیم قرار ذیل است‪.‬‬
‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝑁𝐻2 − 𝐶𝐻 −‬‬
‫→ 𝐻𝑂𝑎𝑁 ‪𝐶𝐻2 − 𝐶𝑂𝑂𝐻 +‬‬ ‫𝑂 ‪+𝑁𝑎 + + 𝐻2‬‬
‫‪𝑁𝐻2‬‬ ‫‪𝑁𝐻2‬‬

‫‪392‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫امینو اسید ها درحالت جامد به شکل دو قطبی خود را تبارز می دهد ‪ .‬که یک آیون آن بنام امفی آیون‬
‫دیگر آن بنام سویتر آیون یاد می گردد‪.‬‬

‫پولی پیپتایدها‪ :‬پروتین ها واحد های ساختمانی مشخص را دارا اند که عبارت از امینو اسید ها می باشد‬
‫در ساختمان پروتین ها بیش از بیست نوع امینو اسید شامل بوده ونوع ازپولیمیرهای مغلق می باشد‪.‬ارگان‬
‫های بدن انسان قادربه تولید ‪ 10‬نوع امینواسید دیگر ازطریق خوردن مواد غذایی داخل بدن انسان می‬
‫گردد‬
‫مالیکول های که حداقل از دونوع امینواسید ساخته شده اند بنام پیپتید یاد گردیده رابطه ‪−𝐶𝑂 − 𝑁𝐻 −‬‬
‫را بنام رابطه ی پیپتایدی یاد می کنند و امینواسید انتهایی را بنام باقی مانده یاد می نمایند زنجیر پولی‬
‫پیپتایدی بیش از صد ها انشعاب انتهایی را دارا بوده و توسط روابط پیپتایدی انتظام حاصل کرده اند‬
‫زنجیرپولی پیپتایدی که باقی مانده نداشته بابشد ‪ ،‬اولیگو اسید یاد می شود‪ .‬امینواسیدهای که درانجام ها‬
‫یشان دو گروپ کاربوکسیل موجود باشد درمحلول های آبی خاصیت اسیدی بیشتر را دارا بوده که مثال‬
‫آنرا می توان اسپ ارتیک اسید و کلوتامیک اسید ارایه کرد‪ .‬اگر گورپ کاربوکسیل به اماید مبدل گردد‬
‫بنام اسپاراکین و کلوتامین تبدیل شده اگر گروپ امینو نسبت به کاربوکسیل زیاد باشد خاصبت قلوی شان‬
‫زیاد می گردد گروپ کاربوکسیل یک دای پیپتاید با گروپ امینوی ‪ ،‬امینو اسید ها ی جدید تعامل نموده‬
‫به ترای پیپتاید مبدل می گردد و درانجام آن بازهم گروپ کاربوکسیل موجود می باشد که آن نیز به نوبه‬
‫ی خود با گروپ امینو اسید دیگری تعامل نموده درنتیجه پیپتاید ها به پروتین ها مبدل می گردد‪.‬‬
‫درصورتیکه دریک مالیکول کمتر از ‪ 30‬امینو اسید پروتین ها به تعداد ‪ 26‬هزار امینو اسید را دارا اند‬
‫کتله مالیکولی آن ها درحدود ‪45555‬میرسد درحقیقت پروتین ها مکرومالیکول ها می باشد‪ .‬تعداد تقریبی‬
‫پروتین های تشکیل شده در عالم حیوانات و نباتات از امینو اسید ها به ‪ 1512‬می رسد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬کاربوهایدریت ها ذیل را نام گذاری کنید‪.‬‬

‫𝑂𝐻𝐶 ‪𝐻 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝑂𝐻𝐶 ‪𝐻 −‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫‪𝐶=0‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻 ‪𝑂𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻 ‪𝑂𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫]‪[a‬‬ ‫]‪[b‬‬ ‫]‪[c‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫‪393‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬

‫‪𝐶=2‬‬ ‫‪𝐶=0‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫]‪[e‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫]‪[d‬‬
‫حل‪:‬‬
‫)𝑎‬ ‫𝑒𝑠𝑜𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑜𝑑𝑙𝑎‬ ‫𝑒𝑠𝑜𝑡𝑛𝑒𝑝 𝑜𝑡𝑒𝐾 )𝑏‬
‫)𝑐‬ ‫𝑒𝑠𝑜𝑥𝑒‪𝑎𝑙𝑑𝑜 ℎ‬‬ ‫𝑒𝑠𝑜𝑥𝑒‪𝑑) 𝐾𝑒𝑡𝑜 ℎ‬‬ ‫𝑒𝑠𝑜𝑟𝑡𝑒𝑡 𝑜𝑡𝑒𝐾 )𝑒‬

‫فعالیت ‪ :‬کدام یکی از نمایش های فیشری گلیسر الدیهاید ها ذیل بیانگر یک انانتومیر اند؟‬

‫‪CHO‬‬ ‫‪OH‬‬ ‫‪H‬‬

‫‪HO‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪HOCH2‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪HO‬‬ ‫‪CH2OH‬‬

‫‪CH2O‬‬ ‫‪CHO‬‬ ‫‪CHO‬‬

‫‪CH2OH‬‬

‫‪H‬‬ ‫‪CHO‬‬

‫‪OH‬‬

‫مثال ‪ 36 :‬گرام یک الدوز که دارای فورمول عمومی 𝑛𝑂 𝑛‪ 𝐶𝑛 𝐻2‬است ‪ ،‬با معرف تولوین تعامل‬
‫نموده و ‪ 43.2‬گرام نقره را رسوب داده است‪ ،‬فورمول مالیکولی الدوز کدام خواهد بود؟‬
‫‪394‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪ ، 1 ⁄‬کتله اتومی اکسیجن‬ ‫کتله اتومی کاربن 𝑙𝑜𝑚‪ ، 12 ⁄‬کتله اتومی هایدروجن‬
‫𝑟𝑔‬ ‫𝑟𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪ 15 ⁄‬و کتله اتومی نقره 𝑙𝑜𝑚‪ 108 ⁄‬است‪.‬‬

‫𝑂 ‪𝐶2 𝐻2𝑛 𝑂𝑛 + 2𝐴𝑔(𝑁𝐻3 )2 + 𝐶𝑛 𝐻2𝑛 𝑂𝑛+1 + 2𝐴𝑔− + 4𝑁𝐻3 + 𝐻2‬‬

‫𝑟𝑔‬
‫𝑙𝑜𝑚‪𝐶𝑛 𝐻2𝑛 𝑂𝑛 = 12𝑛 + 2𝑛 × 1 + 16𝑛 = 30 ⁄‬‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑒𝑠𝑜𝑑𝑙𝑎 𝑔 ‪30‬‬ ‫‪−‬‬ ‫𝑔𝐴𝑔‪216‬‬
‫𝑒𝑠𝑜𝑑𝑙𝑎 𝑔‪36‬‬ ‫‪−‬‬ ‫𝑔𝐴𝑔 ‪43.2‬‬

‫𝑔‪36𝑔 ×216‬‬
‫=𝑛‬ ‫‪=6‬‬ ‫‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬ ‫فورمول مالیکولی‬
‫𝑔‪30𝑔×43.2‬‬

‫فعالیت ‪ 055 :‬گرام نمونه از محلول ‪ %1.2‬کتلیوی گلوکوز با محلول معرف فهلنگ تعامل داده شده‬
‫است‪ ،‬چه مقدار رسوب 𝑂 ‪ 𝐶𝑢2‬تشکیل خواهد شد؟ ( کتله مالیکولی 𝑂 ‪ 𝐶𝑢2‬مساوی ‪ 143‬و‬
‫گلوکوز ‪ 𝐶6 𝐻12 𝑂6‬مساوی ‪ 185‬است)‬

‫𝑂 ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6 + 𝐶42 + 4𝑂𝐻 → 𝐶6 𝐻12 𝑂6 + 𝐶𝑢2 𝑂 + 2𝐻2‬‬

‫𝑟𝑔‪180‬‬ ‫کتله محلول 𝑟𝑔‪143‬‬
‫𝑟𝑔‪6‬‬ ‫𝑋‬
‫𝑂 ‪𝑋 = 4.7𝑔𝑟𝐶𝑢2‬‬
‫‪% = 1.2‬‬
‫𝑟𝑔‪= 500‬‬
‫𝑥‬
‫?=‬ ‫= ‪1.2‬‬ ‫‪∙ 100‬‬ ‫𝑟𝑔‪=> 𝑥 = 6‬‬
‫‪500‬‬

‫با تولین و ‪ 𝑁𝑎𝐵𝐻4‬چه خواهد‬ ‫𝑒𝑠𝑜𝑏𝑖𝑟 ‪(𝑎𝑛 𝑎𝑙𝑑𝑜𝑝𝑒𝑛𝑡𝑜𝑠𝑒)𝐷 −‬‬ ‫مثال ‪ :‬محصول تعامل‬
‫بود؟‬
‫حل‪:‬‬
‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬

‫‪395‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫𝐻‪𝐶−‬‬ ‫𝐻‪𝐶−‬‬

‫𝐻𝑂‪[𝐶𝐻𝑂𝐻 ]3 + 2𝐴𝑔 + 2‬‬ ‫→‬ ‫‪[𝐶𝐻𝑂𝐻 ]3‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫𝑒𝑠𝑜𝑏𝑖𝑟 ‪𝐷 −‬‬

‫𝑂‬ ‫𝑂‬
‫‪ǁ‬‬ ‫‪ǁ‬‬
‫𝐻‪𝐶−‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬

‫𝐻𝑂‪2 𝐴𝑔+2‬‬
‫𝐻𝑂‪[𝐶𝐻𝑂𝐻 ]3 + 2𝐴𝑔 + 2‬‬ ‫→‬ ‫‪[𝐶𝐻𝑂𝐻 ]3‬‬

‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐶𝐻2‬‬

‫𝑒𝑠𝑜𝑏𝑖𝑟 ‪𝐷 −‬‬
‫مسایل‬
‫‪ -1‬کاربوهایدریت های مرکبات ‪........‬اند که دارای گروپ الدیهایدی یا کتیونی می باشند‪.‬‬
‫د) پولی الکول ها‬ ‫ج) پولی ایستر‬ ‫ب) ایتر‬ ‫الف) ایستر‬
‫‪ -2‬کدام یکی ازفورمول های ذیل کاربوهایدریت ها را فاده می کنند‪:‬‬
‫𝐻‬ ‫𝐻‬ ‫𝐻‬
‫𝑂=𝐶‬ ‫𝑂=𝐶‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬
‫‪𝐴.‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐵. 𝐻 − 𝐶 −‬‬ ‫‪𝐶.‬‬ ‫𝑂=𝐶‬
‫‪𝐶𝐻3‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻2 𝐶 −‬‬ ‫𝐻𝑂 ‪𝐻2 𝐶 −‬‬

‫‪396‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) همه‬ ‫ج) تنها ‪A‬‬ ‫ب) تنها ‪B‬‬ ‫الف) تنها ‪C‬‬
‫‪ -3‬در فورمول مونوسکرایدها کدام گروپ ها موجود است؟‬
‫د) تماما ً‬ ‫ج) هایدروکسیل‬ ‫ب) کتیونی‬ ‫الف) الدیهایدی‬
‫‪ -4‬مالیکول رایبزونو کلیک اسید (𝐴 ‪ )𝑅. 𝑁.‬مشابه به مالیکول ‪ .............‬بوده اما نسبت به آن‬
‫کوچک می باشد‪.‬‬
‫ب) هیچکدام‬ ‫ج) الف و ب هر دو‬ ‫ب) 𝑃𝑇𝐴‬ ‫الف) 𝐴 ‪𝐷. 𝑁.‬‬

‫عبارت است از‪:‬‬ ‫𝐻𝑂𝑂𝐶 ‪𝐶𝐻3 − 𝐶𝐻 −‬‬ ‫‪ -0‬نام مرکب‬

‫‪𝑁𝐻2‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) هر دو‬ ‫ب) االنین‬ ‫الف) ‪Alanine‬‬
‫‪ -6‬پروتین ها واحد ساختمانی مشخص را دارا اند که عبارت از ‪.............‬می باشند‪:‬‬
‫د) امونیا‬ ‫ج) امینواسیدها‬ ‫ب) اولیگو اسیدها‬ ‫الف) امایدها‬
‫‪ -7‬به تعد اد‪ ............‬امینواسید فعال بیولوژیکی طبیعت توانسته اند تا تعداد غیر قابل شمارش پروتین‬
‫ها را تشکیل دهد‪.‬‬
‫د) ‪1512‬‬ ‫ج) ‪16‬‬ ‫ب) ‪25‬‬ ‫الف)‪155‬‬
‫‪ -8‬تعداد تقریبی پروتین های تشکیل شده درعالم حیوانات ونباتات از امینو اسید ها به ‪..............‬بالغ‬
‫می گردد‪.‬‬
‫د) ‪455555‬‬ ‫ج) ‪25555‬‬ ‫ب) ‪1115‬‬ ‫الف) ‪1512‬‬
‫‪ -5‬تعداد اتوم های کاربن در مالیکول مونو سکرایدها ‪...............‬الی ‪.............‬اتوم می باشد‪:‬‬
‫د) ‪ 15‬الی ‪25‬‬ ‫ج) ‪ 3‬الی ‪5‬‬ ‫ب) ‪ 25‬الی ‪45‬‬ ‫الف) ‪ 25‬الی ‪35‬‬
‫‪ -15‬گروپ 𝐻𝑂𝑂𝐶‪ −‬یک دای پیپتاید با گروپ ‪ −𝑁𝐻2‬امینواسیدهای جدید تعامل نموده و‬
‫‪ ............‬مبدل می گردد‪:‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) امینواسید‬ ‫ب) پیپتاید‬ ‫الف) ترای پیپتاید‬
‫‪ -11‬نسبت موجودیت گروپ ‪ 𝑁𝐻2‬و 𝐻𝑂𝑂𝐶‪ −‬درترکیب امینواسید ها ‪ ،‬این مرکبات‬
‫خاصیت‪ ............‬را دارا اند‪:‬‬
‫د) تمام جواب ها درست است‬ ‫ج) امفوتریک‬ ‫ب) تیزابی وقلوی‬ ‫الف) دو گانه‬

‫‪397‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -12‬اگر واحد های پولیمیر ها (‪ )....‬با هم یکجا گردد‪ ،‬پولیمیر های حاصل می گردد‪ .‬که نوع پولیمیر‬
‫های ‪...........‬می باشند‪:‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) مونومیرها متراکمی‬ ‫ب) دای میر‪ ،‬جمعی‬ ‫الف) مونومیر‪ ،‬جمعی‬
‫‪ -13‬پولیمیرها موادی اند که از‪.............‬ساخته شده است از‪:‬‬
‫د) تترا میر ها‬ ‫ج) مونومیرها‬ ‫ب) ترای میرها‬ ‫الف) دایمیرها‬
‫‪ -14‬پولی ایتلین دارنده ی کثافت بلند ( 𝑒𝑛𝑒𝑙𝑦‪ ) 𝐻𝑖𝑔ℎ − 𝑑𝑒𝑛𝑠𝑖𝑡𝑦 𝑃𝑜𝑙𝑦 𝑒𝑡ℎ‬به ‪.........‬افاده می‬
‫شود‪.‬‬
‫د) 𝐸𝑃𝐷𝐻‬ ‫ج) الف و ب هر دو‬ ‫ب) 𝐸𝑃𝐶‬ ‫الف) 𝐸𝑃𝐷𝐿‬

‫‪ -10‬رابرطبیعی از تعامل رادیکالی مونومیر‪..........‬حاصل میشود‪.‬‬

‫د) مونومیر ایتلین‬ ‫ج) الف و ب هردو‬ ‫ب) ‪Isoprene‬‬ ‫الف) ایزوپرین‬
‫‪ -16‬تعامل سلفر را با رابر طبیعی بنام ‪............‬یاد می کنند‪.‬‬
‫د) پولیمیرایزیشن‬ ‫ج) جمعی‬ ‫ب) ‪Vulcanisation‬‬ ‫الف) ایزومرایزیشن‬
‫‪ -17‬نیوپرین نوع دیگر رابر مصنوعی است که از پولیمیرایزیشن ‪.........‬حاصل میشود‪.‬‬
‫د) الف و ج‬ ‫ج) کلوروبیوتاداین‬ ‫ب) کلوروبیوتا دایین‬ ‫الف) ‪𝑐ℎ𝑙𝑟𝑜𝑏𝑢𝑡𝑎 𝑑𝑖𝑒𝑛𝑒2‬‬
‫‪ -18‬ظروف پالسکو ودیگر مواد ضروری منازل از‪...........‬ساخته شده است‪.‬‬
‫د) پولی امایدها‬ ‫ج) پولی سیتارین‬ ‫ب) پالستیک ها‬ ‫الف) پولی ایتلین‬
‫‪ -15‬پولی میرمتراکم شده نوعی ازپولیمیر های است که به واسطه ی تعامالت ‪..........‬تشکیل می‬
‫گردند‪.‬‬
‫د) تجریدی‬ ‫ج) احتراقی‬ ‫ب) جمعی‬ ‫الف) ترکیبی‬
‫‪ -25‬درپولی امایدها ومالیکول آنها رابطه ی (‪ ).............‬موجود است‪.‬‬
‫𝐻‬ ‫𝑂‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف وب هر دو‬ ‫ب) ‪−𝑁 − 𝐶 −‬‬ ‫الف) رابطه ی امایدی‬
‫‪ -21‬درپولیمیر های متراکم شده قسمتی‪..........‬سهیم نبوده ‪ ،‬تجرید می گردد‪.‬‬
‫د) مونومیر‬ ‫ج) مرکب‬ ‫ب) اتوم‬ ‫الف) مالیکول‬
‫‪ -22‬پولیمیر مصنوعی که زیادتر درطبابت به کار میرود ‪ ،‬بنام ‪..............‬یاد میشود‪.‬‬

‫‪398‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف و ب هر دو‬ ‫ب) رابرسلیکان‬ ‫الف) ‪Silastic‬‬
‫‪ -23‬رنگ های مصنوعی خون از‪..............‬ساخته شده است‪.‬‬
‫د) تمامی جوابات درست است‬ ‫ج) ‪Teflon‬‬ ‫ب) تیفالن‬ ‫الف) پولی ایستردگرون‬
‫‪ -24‬دربال طیاره ها ازپولی میرها مصنوعی کم وزن ترکیبی به نام ‪...........‬استفاده میشود‪:‬‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) الف و ب هردو‬ ‫ب) ( 𝑒𝑡𝑖𝑠𝑜𝑝𝑚𝑜𝐶)‬ ‫الف) کمپوزیت‬
‫‪ -20‬کدام پولیمیرها ذیل درساختن تیپ ‪ ،‬ویدیو وغیره به کار میرود؟‬
‫د) الف وب‬ ‫ج) نیلون ‪6،6 -‬‬ ‫ب) ‪Mylar‬‬ ‫الف) میلر‬
‫‪ -26‬دگرون ( 𝑛𝑜𝑟𝑐𝑎𝐷) نوع پولیمیر های متراکم شده است که ازتراکم ‪.............‬حاصل شده اند‪:‬‬
‫ب) ایتلین‬ ‫ج) الف وب هر دو‬ ‫ب) فتالیک اسید‬ ‫الف) ایتلین گالیکول‬

‫حل مسایل‬
‫‪ -1‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -2‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -3‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -4‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -0‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -6‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -7‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ -8‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -5‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -15‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -11‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -12‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -13‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -14‬جز الف درست است‪.‬‬

‫‪399‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -10‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -16‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -17‬جز ب درست است‪.‬‬
‫‪ -18‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -15‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ – 25‬جز الف درست است‪.‬‬
‫‪ -21‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -22‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -23‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ -24‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -20‬جز ج درست است‪.‬‬
‫‪ 26‬جز د درست است‪.‬‬
‫‪ -27‬جز ج درست است‪.‬‬
‫تمرین ‪28‬‬
‫‪ -1‬کاربوهایدریت ها مرکباتی ‪ ..........‬اند که دارای گروپ الدیهایدی یا کتیونی می باشد؟‬
‫د) پولی الکولها‬ ‫ج) پولی ایستر‬ ‫ب) ایتر‬ ‫الف) ایستر‬
‫‪ -2‬در فورمول مونوسکراید ها کدام گروپها موجود است؟‬
‫د) همه‬ ‫ج) هایدروکسیل‬ ‫ب) کیتونی‬ ‫الف) الدیهایدی‬
‫‪ -3‬کدام از مواد غذایی انرژی مساوس را تولید می کنند؟‬
‫ب) کاربوهایدریت ها و ویتامین ها‬ ‫الف) شحمیات و پروتینها‬
‫د) کاربوهایدریتها و پروتین ها‬ ‫ج) پروتین ها و ویتامین ها‬
‫‪ -4‬یک گرام شحمیات چه مقدار انرژی را تولید می کند؟‬
‫د) ‪ 5.1‬کالوری‬ ‫ج) ‪ 5‬کالوری‬ ‫ب) ‪ 4.1‬کالوری‬ ‫‪ 4‬کالوری‬ ‫الف)‬
‫‪ -0‬گلوکوز ازجمله قند های چند قیمته است ؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) چندین قیمته‬ ‫ب) دو قیمته‬ ‫الف) یک قیمته‬

‫‪400‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬
 ‫مرکز آموزش علوم ساینسی ابَر ساینس‬
‫‪ -6‬تعداد اتوم های کاربن درمالیکول مونوسکراید ها به چند می رسد؟‬
‫د) ‪ 3‬الی ‪5‬‬ ‫ج) ‪ 15‬الی ‪25‬‬ ‫د) ‪ 25‬الی ‪45‬‬ ‫الف) ‪ 25‬الی ‪35‬‬
‫‪ -7‬سکروز ازجمله قند های چند قیمته است؟‬
‫د) چندین قیمته‬ ‫ج) سه قیمته‬ ‫ب) دوقیمته‬ ‫الف) یک قیمته‬
‫‪ -8‬کدام یک از ویتامین های ذیل ازجمله ویتامین منحل درشحم می باشد؟‬
‫د) ویتامین ‪B12‬‬ ‫ج) ویتامین ‪A‬‬ ‫ب) ویتامین ‪C‬‬ ‫الف) ویتامین ‪B1‬‬
‫‪ -9‬کدام یک ازموارد ذیل بیشترین انرژی را تولید می کند؟‬
‫د) قند ها‬ ‫ج) شحمیات‬ ‫ب) ویتامین ها‬ ‫الف) پروتین ها‬
‫‪ -15‬مرکباتی که یک گروپ امین و یک گروپ تیزاب داشته باشد چه نوع مرکب می باشد؟‬
‫د) مواد مخدر‬ ‫ج) امینو اسید‬ ‫ب)الکوالئید‬ ‫الف) شحمیات‬
‫‪ -11‬پروتینها واحد ساختمانی مشخص را دارا اند که عبارت است؟‬
‫د) امونیا‬ ‫ج) اولیگواسید‬ ‫ب) امینو اسید‬ ‫الف) اماید‬
‫‪ -12‬فورمول کیمیاوی قند شیر (لکتوز) را نشان دهید؟‬
‫د) ‪𝐶10 𝐻22 𝑂11‬‬ ‫ج) ‪𝐶6 𝐻12 𝑂6‬‬ ‫ب) ‪𝐶12 𝐻22 𝑂11‬‬ ‫الف) ‪𝐶12 𝐻22 𝑂12‬‬

‫‪ -13‬کدام قند دای سکراید نمی باشد؟‬

‫د) فرکتوز‬ ‫ج) مالتوز‬ ‫ب) سکروز‬ ‫الف) لکتوز‬
‫‪ -14‬نام علمی گالیسین عبارت از‪:‬‬
‫ب) امینو اسیتیک اسید‬ ‫الف) امینوفارمیک اسید‬
‫د) امینو بیوتانوئیک اسید‬ ‫ج) امینو پروپانوئیک اسید‬

‫پایان‬

‫‪401‬‬
‫آدرس‪ :‬چهارراهی قمبر ‪ ,‬مقابل سرک بالک ها‬ ‫تهیه و ترتیب گننده‪ :‬انجنیر امین هللا "امین"‬