Michał Jan Lutostański

Punki, skinheadzi i metale : normy i

wartości młodzieżowych subkultur
symbolicznych
Seminare. Poszukiwania naukowe 30, 159-174

2011
 S EMI N A RE
t. 30 * 2011* s. 159-174

M ic h a ł J a n L u t o s t a ń s k i
SWPS, Warszawa

PUNKI, SKINHEADZI I METALE.

NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH
SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH

W stęp

Subkultur młodzieżowych zdecydowanie nie można określić zjawiskiem no­

wym lub niezbadanym. Już w momencie powstawania i rozkwitu ich swoistych
pierwowzorów, a więc kontrkultur, próbowano badać to interesujące socjologicz­
nie zjawisko. Jest to jednak sfera trudna do badania i interpretacji.
Szczególnie ciekawy wydaje się system norm i wartości obecnych członków
subkultur młodzieżowych. W latach 60. i 70. określenie zasad i celów, jakimi
kierowali się np. hippisi czy punki, było łatwiejsze do zrozumienia niż obecnie.
Wcześniej mieliśmy do czynienia ze zjawiskiem kontrkultur, obecnie wydaje się,
że nie są już one nastawione przeciwko głównemu nurtowi, a przynajmniej już
nie w tak stanowczy sposób. Żyjąc w czasach promocji indywidualizmu, nie spo­
sób nie zauważyć, że wyróżnianie się typem zachowań staje się elementem głów­
nego nurtu kulturowego.
Dodatkowym czynnikiem, który miał wpływ na zajęcie się powyższym te­
matem, jest fakt zmienności tytułowego zjawiska. Już w 1975 roku A. Jawłowska
zaobserwowała, że „ruch młodzieży przechodzi w chwili obecnej nowe przeobra­
żenia. Gromadzą się nowe fakty wymagające rozszerzenia interpretacji. Należa­
łoby więc uzupełnić i rozwinąć zaledwie rozpoczęte wątki”1. Analiza literatury
traktującej o tych specyficznych grupach młodzieżowych ujawniła liczne błędy.
Był to jeden z przyczynków do zajęcia się tym tematem jako nie do końca jeszcze
zgłębionym i w pewnym stopniu źle zaprezentowanym.

1 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, Warszawa 1975, s. 315.

160 MICHAŁ JAN LUTOSTANSKI

Wydaje się, że istniejące obecnie normy i wartości subkultur młodzieżowych

są trudne do jednoznacznego określenia. Prac dotyczących tematu subkultur uka­
zało się jedynie kilka, a ze względu na zmienność tego zjawiska oraz trudności
badawcze z nim związane, nie da się ich uznać za kompletne, nie mówiąc już
0 możliwości dokonywania porównań między różnymi ujęciami podejmowanej
tu problematyki.
Celem niniejszego tekstu jest więc przede wszystkim uzupełnienie już po­
siadanej przez socjologów, pedagogów i kulturoznawców wiedzy o subkulturach
oraz normach i wartościach w nich dominujących. Będzie to kolejny element
powolnego budowania obrazu tych, jakże specyficznych, grup. Z powodu trudno­
ści dostępu do respondentów oraz dużej różnorodności danych subkultur w po­
szczególnych regionach Polski i świata, zostanie podjęta próba opisania norm
1wartości trzech wybranych subkultur młodzieżowych, a więc punków, skinów
i metali, na podstawie badania przeprowadzonego na terenie województwa ma­
zowieckiego.
Wybrano wymienione wyżej grupy ze względu na kilka cech je wyróżniają­
cych. Po pierwsze, są to subkultury bardzo charakterystyczne wizualnie, które
właściwie codziennie można zauważyć na ulicach i z dużą pewnością można stwier­
dzić, że wciąż istnieją. Po drugie, punki i skini wydają się być swoimi przeciwień­
stwami pod względem wartości, natomiast metale wydają się takowych w ogóle
nie mieć, co jest często podkreślane w literaturze przedmiotu. Po trzecie, interesu­
jące wydaje się zbadanie tych mocno już ugruntowanych grup w momencie, gdy
powstają nowe subkultury promowane niejako przez popkulturę, jak kreująca się
dopiero w Polsce subkultura emo. Po czwarte, subkultury te stanowią główną
reprezentację młodzieżowych grup symbolicznych w typologii T. Palecznego, który
opisuje je w następujący sposób: „ich status określony jest przez styl życia człon­
ków, sposób ubierania, rodzaj noszonych ozdób oraz uczesania, gatunek prefero­
wanej muzyki, sposób spędzania wolnego czasu, symbole, kody komunikowania.
Grupy subkulturowe tego typu opierają się przeważnie na więzi symbolicznej,
lecz posiadają wspólne obszary wartości i elementy ideologii prowadzące do po­
dobieństwa reakcji i zachowań”2. Grupy te są i były głównym nurtem subkultur
młodzieżowych zarówno w Polsce, jak i na świecie.
Poniższy tekst zawiera wyniki badania jakościowego przeprowadzonego wio­
sną 2009 roku. W jego skład weszło 21 wywiadów pogłębionych z członkami
subkultury punków, skinheadów i metali (po 7 wywiadów na daną subkulturę).
Aby lepiej przybliżyć czytelnikowi metodę pozyskania danych, poniżej zostanie
przedstawionych kilka formalnych uwag na ten temat.

2T. Paleczny, Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1997, s. 168.
 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 161

1. P r z e d s t a w ie n ie i u z a s a d n ie n i e m e t o d y b a d a w c z e j

Głównymi ośrodkami funkcjonowania subkultur młodzieżowych były i są

obecnie wielkie aglomeracje miejskie. Jednym z najbardziej specyficznych miast
w Polsce jest Warszawa jako największe miasto w kraju, stolica i miejsce swo­
istych pielgrzymek ludzi w poszukiwaniu pracy i w celu zdobycia wykształcenia.
Do Warszawy przyjeżdża dużo osób na studia, do pracy, ale także młodzież z oko­
licznych miejscowości dojeżdża do gimnazjów i liceów, by zapewnić sobie lep­
szy start na studia. Spotykając więc ludzi w Warszawie, często ma się styczność
z mieszkańcami właściwie całego województwa mazowieckiego - od Radomia
po Płock i Ostrołękę.
Podobnie sytuacja wygląda w przypadku subkultur. Cała tzw. scena muzycz­
na danych grup jest zazwyczaj związana z dużymi miastami. Większość mazo­
wieckich zespołów koncertuje w klubach warszawskich, stąd i członkowie sub­
kultur zjeżdżają się do Warszawy i tutaj toczą swoje subkulturowe życie. Co wię­
cej, to właśnie tutaj stopień zróżnicowania różnych odłamów konkretnych
podkultur oraz obecność chyba wszystkich subkultur młodzieżowych jest tak duża,
że na ulicach prawie co chwilę mija się ich członków.
Jak podkreśla M. Filipiak „o ile rekonstrukcja ideologii subkultur jest bardzo
utrudniona, o tyle sfera obyczajowości, wyraźnie i celowo w subkulturach mani­
festowana, daje się łatwiej odczytać i scharakteryzować. Opierała się ona na zało­
żeniu, że jednostka jest nadrzędna wobec norm moralnych. Konsekwencja takie­
go założenia przejawiała się w poszukiwaniu nowych stylów życia, większej swo­
bodzie, naturalności w stroju i sposobie bycia, spontaniczności, otwartości
i bliskości w kontaktach międzyludzkich”3. Warto zaznaczyć, że są to jednak cechy
wspólne wszystkim subkulturom, zarówno tym stawiającym w centrum wartości
czy normy, jak i zwykłą powierzchowność. „Wygląd zewnętrzny pełnił w subkul­
turach wieloraką funkcję: był zewnętrznym znakiem tożsamości grupowej zastę­
pującym legitymację, miał uczyć tolerancji wobec wszelkich dziwactw i odmien­
ności, a także - być znakiem i narzędziem prowokacji”4.
Wiele cech subkultur można by zbadać, opisując wygląd lub styl życia jej
członków. Według M. Filipiaka „ideologie subkultur rzadko były formułowane
w programach czy manifestach; ich poszczególne elementy zawarte są w wypo­
wiedziach przedstawicieli danych środowisk, w publikowanych gazetkach, pio­
senkach czy innych formach sztuki uprawianej w ramach ruchów subkulturo­

3 M. Filipiak, Subkultury młodzieżowe - ogólna charakterystyka subkultur, w: Subkultury mło­

dzieżowe wczoraj i dziś, red. M. Filipiak, Tyczyn 2001, s. 125.
4 Tamże, s. 126.
162 MICHAŁ JAN LUTOSTAŃSKI

wych”5. Jednak analiza jedynie tekstów piosenek i zinów6 nie byłaby wystarcza­
jąca do opisu wartości i norm członków subkultur, wybrano więc wywiady pogłę­
bione jako metodę badawczą, służącą dotarciu do nie zawsze uzewnętrznianych
norm i wartości panujących w subkulturach i wśród jej członków. Metoda ta po­
zwala na wniknięcie znacznie głębiej w motywacje, jakimi kierują się responden­
ci w swoich działaniach i postawach, niż dałoby to badanie ilościowe. Szczegól­
nym atutem tej metody jest możliwość wyciągnięcia wstępnych wniosków przy
dostępie do niewielkiej liczby respondentów.
Badanie subkultur młodzieżowych jest zadaniem dość trudnym, ponieważ
populacja ich członków jest właściwie nieokreślona. Nie ma więc możliwości
stworzenia żadnego operatu, by dokonać choćby jednowarstwowego doboru lo­
sowego do próby. Trudno byłoby także zastosować dobór celowy, czy chociażby
kwotowy.
W literaturze przedmiotu do badania gmp, do których utrudniony jest dostęp,
a za takie uważa się właśnie subkultury młodzieżowe, zaleca się stosowanie nie-
probabilistycznego doboru próby. Najczęściej sugerowaną metodą doboru próby
jest tutaj metoda kuli śnieżnej (snowball sampling). „Ta procedura jest właściwa,
gdy trudno jest odszukać członków jakiejś specyficznej populacji”7. Zastosowa­
no ją więc w tym przypadku. Dzięki kontaktom z przedstawicielami wybranych
subkultur udało się pozyskać kolejnych, by pod koniec przeprowadzić 21 wywia­
dów pogłębionych (po 7 z każdej subkultury).
Struktura wywiadu opierała się na 3 blokach tematycznych, dotyczących kolejno:
- indywidualnego systemu norm i wartości,
- wartości proponowanych przez subkulturę,
- obowiązujących norm.

2. N ormy i wartości skinheadów

Jako pierwsze zostaną opisane normy i wartości skinheadów. Opis zostanie

dokonany na podstawie danych z badania przeprowadzonego w marcu, kwietniu
i maju 2009 roku.

2.1. Indywidualny system norm i wartości

Aby móc porównywać ze sobą subkultury, zadano badanym dwa pytania za­
mknięte dotyczące ich stosunku do problemów społecznych oraz o wartości nada­

5 Tamże, s. 124.
6 „Gazetka, produkowana i dystrybuowana początkowo w środowiskach związanych z ru­
chem punk” - M. Pęczak, Mały słownik subkułtur młodzieżowych, Warszawa 1992, s. 23.
7 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, tłum. A. Kloskowska-Dudzińska, Warszawa 2004,
s. 205.
 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 163

jące ich życiu sens. W pierwszym pytaniu zastosowano skalę od 1 do 10, gdzie
1 oznaczało odpowiedź „osoby utożsamiające się z tym nie są dla mnie ludźmi”,
a 10 „utożsamiam się z tym”. Średnie odpowiedzi skinheadów przedstawia po­
niższy wykres.

Rys. I - Stosimek skinów do problemów społecznych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania empirycznego.

Zdecydowanie najbardziej pozytywnie skinheadzi odnoszą się do antykon­

cepcji, seksu przedmałżeńskiego orazpicia alkoholu. Dopuszczają również, prze­
moc i emigrację Polaków za granicę. Obojętny stosunek mają do palenia papiero­
sów i imigracji innych nacji do Polski. Nie dopuszczają i nie tolerują natomiast
eutanazji, aborcji, kradzieży i wolnej miłości. Zdecydowanie negatywny stosu­
nek mają do narkotyków, sekt, homoseksualizmu i zdrady.
Członkowie subkultury skinheads mieli również wybrać trzy najważniej­
sze ich zdaniem wartości nadające sens i cel ich życiu. Na pierwszym miejscu
wskazali oni na miłość i przyjaźń, a także ciekawą pracę. Kolejnymi wartościami
okazało się „bycie dla innych”, udane życie rodzinne i seksualne oraz niezależ­
ność w pracy. Widać wśród nich wyjątkowe zogniskowanie odpowiedzi, gdyż
wybierali jedynie sześć odpowiedzi z listy piętnastu. Nie wymienili oni m.in. ży­
cia bez konfliktów, sukcesu zawodowego, gospodarczego, politycznego ani fi­
nansowego.
Na pytanie o to, co będą robić za 10-15 lat, większość skinów wspominała
o tym, że będą pracować i założą swoją rodzinę. Kilku podkreślało również, że
prawdopodobnie dalej będą związani z tą subkulturą i liczą, że wciąż będą cho­
dzili na koncerty. Tak mówi o tym jeden z nich: „Za 10 lat będę skinem i to jest
164 MICHAŁ JAN LUTOSTANSKI

pewne (...) Tak naprawdę nie wiem co będę robił - nie da się tego przewidzieć.
Na pewno będę cały wydziabany8 - o, tego jestem pewien (śmiech)”9.
Skinheadzi mieli również określić swoją grupę wsparcia, czyli osoby, które
są im najbliższe. W pierwszej kolejności badani wymieniali swoich przyjaciół,
a następnie rodzinę, ze szczególnym wyróżnieniem matki, oraz swoje życiowe
partnerki. Tak relacje z najbliższymi sobie osobami opisuje jeden z członków tej
subkultury: „Najbliższymi osobami w moim życiu są moja mama i przyjaciele.
Ze względu na odległość dzielącą mnie od domu rodzinnego, grupą wsparcia jest
dla mnie grupa wypróbowanych przyjaciół, choć gdy problemy przybierają dosyć
poważny obrót i nie umiem sobie sam z nimi poradzić, na pewno pierwszą osobą,
do której zgłaszam się po pomoc, jest mama”101.
Odnajdywanie w rodzinie i rodzicach grupy wsparcia wiąże się również ze
stosunkiem do ich poglądów politycznych. Większość przyznaje, że ma podobne
poglądy do reprezentowanych przez ich rodziców lub nieznacznie się różniące.
Duża część podkreśla jednak, że w ogóle nie interesuje się polityką. Tak opisuje
to jeden z badanych: „(...) moja wizja świata w pewnych punktach jest zgodna
z wizją rodziców, tzn. doceniam rolę religii dla kształtowania się naszego społe­
czeństwa, prezentuję również postawę antypopulistycznąi antykomunistyczną(...)
Jednak nie ma obecnie partii, która reprezentowałaby moje poglądy. (...) Z zasa­
dy więc nie głosuję, bądź wybieram mniejsze zło”11. Warto zaznaczyć, że prawie
wszyscy badani skini twierdzili, że nie istnieje żadna partia polityczna mogąca
reprezentować ich poglądy polityczne, a część podkreślała, że głosując, zawsze
wybiera tzw. mniejsze zło.

2.2. Promowane przez subkulturę wartości

Skinheadzi pytani o wartości promowane przez subkulturę, do której należą,

najczęściej wymieniali następujące trzy: przyjaźń, zabawę oraz bycie twardym
i bezkompromisowym. Opisuje je jeden z nich w następujący sposób: „Każdy
z nas ma do siebie wzajemny szacunek i trzymamy się razem. Te wartości, które
są w naszym ruchu, nas odnalazły - zebrały i nas trzymają razem w ciężkich
chwilach” 12. Trzymanie się razem, lojalność, duma oraz szacunek do siebie na­
wzajem pojawiały się często w wypowiedziach badanych.
Trudny do określenia jest natomiast stosunek skinheadów do wiary. Mniej
więcej połowa z nich ma do niej stosunek pozytywny lub chociaż szanuje religię

8 W slangu młodzieżowym oznacza to osobę posiadającą dużą liczbę tatuaży.

9 Kamil - 22 lata, wywiad nr 9, 16.04.2009.
10 Michał - 24 lata, wywiad nr 6, 11.04.2009.
11 Tamże.
12 Marcin - 24 lata, wywiad nr 11, 13.04.2009.
 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 165

za jej wpływ na podtrzymywanie oraz kształtowanie kultury i tradycji oraz rolę,

j aką odgrywa w społeczeństwie. Druga połowa natomiast nie wierzy w Boga i uwa­
ża taką postawę za objaw słabości. Nie można więc twierdzić, że wiara stanowi
dla ogółu jakąś wartość, jest to indywidualna sprawa każdego z badanych.

2.3. Obowiązujące normy

Główną zasadą i typem zachowań wymaganym od członków subkultury skin­

heads jest lojalność. Dopiero później badani podkreślali istotną rolę ubioru, prze­
mocy i bycia sobą. Jako znaczące wymieniano również takie normy, jak wierność
czy przyjaźń oraz zwracano uwagę na ważną rolę dobrej zabawy i picia piwa
w stylu życia tej grupy. Czasami jako obowiązującą zasadę wymieniano również
patriotyzm.
W przynależności do subkultury ważny jest też swojego rodzaju konformizm.
Na początku przynależności do subkultury należy się zachowywać tak samo jak
inni, by być akceptowanym. Tak opisuje to jeden ze skinów o najdłuższym stażu
w subkulturze: „Subkultury posiadają nawet swoją nieformalną hierarchię, o któ­
rej istnieniu żaden uczestnik subkultury nigdy nic nie powie. Jak zostajesz ski­
nem, musisz zachowywać się jak inni skini, których znasz. Wszelkie odchyły od
tej reguły - przynajmniej w początkowej fazie życia skinowskiego - nie są to­
lerowane” 13.
Jednym z istotnych elementów bycia skinem, jak już wspominano, jest spe­
cyficzny wygląd. Właściwie wszyscy badani członkowie tej subkultury uznali, że
wygląd jest bardzo ważnym elementem samej subkultury, ale również i dla nich
osobiście pełni istotną rolę. Kilku podkreślało jedynie, że z wiekiem przykładają
coraz mniejsze znaczenie do wyglądu, jednak w pierwszych latach przynależno­
ści kładli na to bardzo silny nacisk. Tak opisuje swój stosunek do wyglądu jeden
z reprezentantów tej subkultury: „Kiedyś był na pewno bardzo ważny - glany,
szeleczki i inne lansiarskie ciuszki. Teraz już mniej”1415.
W badaniu próbowano również określić stosunek skinów do innych subkul­
tur. Najbardziej nielubianymi przez respondentów są hippisi, co bez wątpienia
można uznać za normę panującą w tej grupie. Negatywny stosunek mająrównież
do młodzieży chodzącej po klubach, skate’ów, metali oraz Antify, czyli antyfa­
szystowskich bojówek lewicowych. Natomiast część z nich lubi punków i psy-
chowców1\ ale j est to raczej opinia indywidualna niektórych członków. Tak określa
swój stosunek do innych grup jeden ze skinheadów: „Nie lubię hippisów i Antify.

13 Paweł - 28 lat, wywiad nr 8, 14.04.2009.

14 Piotrek - 25 lat, wywiad nr 19, 20.04.2009.
15 Nazwę tej subkultury czyta się z j . ang. jako „sajkowcy”; nazwa ta pochodzi od słuchanej
przez nich muzyki psychobilly.
166 MICHAŁ JAN LUTOSTAŃSKI

Oni wszędzie doszukują się nazioli. Nie przepadam też za grungami (.. .)· O emo
to już nie wspominając” 16.
Rozbudowywanie własnej subkultury nie jest u skinheadów normą. Więk­
szość badanych skinów nie prowadzi żadnej działalności mającej na celu rozwija-
nie ruchu. Część deklarowała jedynie, że wspiera lokalną scenę muzyczną, cho­
dząc na koncerty znajomych zespołów i pijąc z nimi piwo, a tylko co niektórzy
byli członkami tychże kapel.

3. N o r m y i w a rto ści pu n k ó w

Kolejną subkulturą która zostanie poniżej opisana pod względem przyjmo­

wanych norm i wartości są punki. Jest to subkultura uważana potocznie za prze­
ciwstawną - pod względem systemu aksjonormatywnego - skinheadom.

3.1. Indywidualny system norm i wartości

Tutaj również podjęto próbę opisania systemu wartości konkretnych pun­

ków. Wyniki ukazuje poniższy wykres.

Rys. II - Stosunek punków do problemów społecznych

2 3 5 6 7 i

Picie alkoholi
0
A ntykoncepcja o
S ek 5 prz ed m a łżeński ...o..
Palenie papierosom 0
E m igracja Polakom
ж
Im ig ra cja do Polsk
ęr
E u tan a zji o
W olna m iłość o
H om oseksualizm 0
A borcja o
B ranie narkotykom o
Przemoc
л
Sekty
__Q
Z drada .0
K radzież 0
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania empirycznego.

16 Janek - 24 lata, wywiad nr 5, 10.04.2009.

 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 167

Najbardziej pozytywny stosunek członkowie subkultury punk mają do picia

alkoholu, antykoncepcji, seksu przedmałżeńskiego i palenia papierosów. Punki
nie mają też nic przeciwko emigracji. Zdecydowanie najbardziej negatywnie zo­
stała oceniona kradzież. Nie akceptują również zdrady i sekt. Do największej czę­
ści wymienionych problemów mają jednak stosunek obojętny, z lekkim przesu­
nięciem w kierunku negatywnego. Tak jest z imigrantami, wolną miłością, homo­
seksualizmem, aborcją i braniem narkotyków. Podobnie wypada również przemoc,
choć w tym przypadku odpowiedzi rozłożyły się na skrajnych pozycjach skali -
część osób utożsamia się z przemocą, a część wręcz przeciwnie.
Pytani o trzy najważniejsze rzeczy w ich życiu i o to, co nadaje mu sens,
punki najczęściej wskazywały na ciekawą pracę oraz barwne życie. Dopiero na
trzecim miejscu znalazła się miłość i przyjaźń (będące - według badań CBOS
z 2008 roku-najważniejsze dla polskiej młodzieży17) i, co ciekawe, razem z uda­
nym życiem seksualnym i niezależnością w pracy. Jeszcze dalej, bo aż na ostat­
niej pozycji, znalazło się udane życie rodzinne, spokojne życie bez konfliktów
i osiągnięcie sukcesu w dziedzinie sztuki. Nikt natomiast nie wymienił osiągnię­
cia sukcesu w polityce czy gospodarce, zrobienia kariery, zdobycia majątku, a także
życia zgodnie z normami religijnymi ani „bycia dla innych”.
Pytani o plany na przyszłość, punki odpowiadają najczęściej, używając hasła
z początków kształtowała się tej subkultury - no future. Nie mają oni planów, nie
myślą o tym lub po prostu nie wiedzą, co będą robić za 10 lat. Dopiero w drugiej
kolejności wspominają, że warto byłoby mieć pracę. Nikt nie wspomina o rodzi­
nie, natomiast często pojawiają się wypowiedzi o tym, że wciąż chcieliby chodzić
na koncerty i utrzymywać kontakty z członkami tej subkultury. Tak to opisuje
jedna z członkiń: „Planów na przyszłość nadal nie mam. Nie mam pojęcia co będę
robić po studiach. W ogóle staram się żyć dniem dzisiejszym” 18.
Najważniejszą osobą, u której punki szukają wsparcia jest partner życiowy,
czyli chłopak albo dziewczyna. Następnie jest to rodzina i dopiero na końcu przy­
jaciele oraz mama.
Mały związek z rodziną przekłada się niejako na stosunek do polityki i różni­
ce w poglądach między członkami subkultury a ich rodzicami. Jak mówi jeden
z członków: „Moi rodzice raczej nie mają ukierunkowanych poglądów politycz­
nych. To znaczy są tacy jak wszyscy dokoła. To co mówi telewizja, gazety i zna­
jomi. Generalnie jestem patriotą historycznym i narodowo-wyzwoleńczym, ale
jeśli chodzi o partie odnoszące się do moich poglądów gospodarczych lub socjal­
nych, to są to partie lewicowe, tylko że generalnie reprezentują je osoby, które mi

17Por. M. Lutostański, Plany, dążenia i aspiracje życiowe młodzieży, Opinie i diagnozy 13(2009),
s. 11.
18 Anna - 20 lat, wywiad nr 20, 29.04.2009.
168 MICHAŁ JAN LUTOSTASISKI

nie pasują, (...) bawią się w lansowanie homoseksualizmu, który mnie nie intere­
suje i nie ma nic do mojego życia i co to w ogóle ma do świata. Nie ma więc
partii” 19
Różnice między członkami tej subkultury a ich rodzicami nie sąjednak duże.
Większość punków w ogóle nie interesuje się polityką, a tym bardziej nie intere-
sująich poglądy rodziców. A jeśli tak, to czasami zgadzają się z nimi mniej, a cza­
sami bardziej. Pod tym względem nie ma reguły. Za to żaden z badanych nie
uważa, że istnieje partia, która mogłaby reprezentować jego poglądy.

3.2. Promowane przez subkulturę wartości

Wartością, którą badani członkowie subkultury punk wymieniali najczęściej

jako promowaną przez ich subkulturę, jest kontestacja. Większość wspominała
także o wolności jako wartości, na którą punki kładą duży nacisk. Wymieniano
również trzymanie się razem, przyjaźń i zabawę. Tak o tym mówi jedna z człon­
kiń tej subkultury: „Jedną z wartości, którą promuje ta subkultura to odrzucenie
tych sztamp owych, które próbuj e nam wp oić czasem szkoła, czasem rodzice w sen­
sie: znajdź dobrą pracę, nieważne, czy będzie Cię interesować (...). Dzięki temu
zauważyłam, że ważne jest to, coja chcę, a nie to, czego chcą wszyscy dookoła,
co uważam za bardzo ważne”20.
Wiary jako takiej wśród punków nie można uznać za wartość, gdyż nie nale­
żą oni do osób zbyt wierzących. Jak mówi jeden z nich: „Ja na przykład byłem
dzisiaj w kościele. Była msza za moją babcię. Ona wierzyła w Boga, w wiarę
chrześcijańską i ona chciałaby, żebym tak się za nią pomodlił, tak po chrześcijań­
sku. Zrobiłem to dla babci. A tak ogólnie, to Bóg jest zbyt skomplikowany, żeby
go ogarnąć”21.
Większość z nich natomiast szanuje tradycję chrześcijańską i jej wpływ na
kształtowanie i kultywowanie różnych tradycji. W święta i uroczystości rodzinne
chodzą więc do kościoła. Traktują to jednak jako element tradycji i kultury pol­
skiej, a niejako formę przeżycia religijnego.

3.3. Obowiązujące normy

Głównymi zasadami postępowania, przyjętymi w subkulturze punków jest
dobra zabawa, picie alkoholu, jeżdżenie na różne koncerty i festiwale, jak rów­
nież wygląd. Jak mówi jeden z nich: „Kurwa, musisz wyjebać trochę win, no nie?
(...) musisz latać na koncerty. Być, kuma, twardy w pogo22. Jeździć na festiwale

19 Przemek - 22 lata, wywiad nr 2, 5.04.2009.

20 Anna - 20 lat, wywiad nr 20, 29.04.2009.
21 Przemek - 22 lata, wywiad nr 2, 5.04.2009.
22 Metoda tańca polegająca na podskakiwaniu i przepychaniu się w rytm muzyki.
 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 169
(...) Musisz być parę razy spisany przez suki, musisz być parę razy w radiolce.
Szarpać się z ochroną i z policją”23.
Jednocześnie część punków uważa, że w ich subkulturze nie panują żadne
zasady, a jedyną, jaką można by sformułować, to brak zasad i bycie samym sobą
- co wynika prawdopodobnie z szerokorozumianej kontestacji. Nie przeczy to
jednak wyżej wymienionym normom, gdyż większość z nich uważa dobrą zaba­
wę i koncerty za podstawę egzystencji w subkulturze punk.
Wymieniony już wygląd j est ważny w subkulturze punk. J ego istotność zmie­
nia się jednak w trakcie przynależności do grupy. Część z punków podkreślała, że
kładzie już mniejszy niż kiedyś nacisk na ubiór, ale wciąż w jakiś sposób nawią­
zuje fryzurą i doborem ubrań do punku. Mimo zmniejszania się radykalizmu
w ubiorze, wygląd ciągle stanowi ważny element w byciu członkiem subkultury.
Tak o tym mówi jeden z nich: „Wbrew pozorom lans w punk rocku jest bardzo
ważny. Swojego czasu przywiązywałem do tego dużą wagę. Musisz mieć iroke-
za, papę, glany. Musisz się wyróżnić. Muszą zwrócić na ciebie uwagę. Niby punk
rock jest taki otwarty, ale na takie szczegóły, jak koszulka czy marka ciuchów,
długość włosów zwraca się uwagę”24.
Za normę można również uznać negatywny stosunek do przedstawicieli sub­
kultury metali, nielubianych przez większość punków, z którymi przeprowadzo­
no wywiady. Tak o nich mówi jeden z członków: „Ja nie lubię metaluchów, mło­
dych, kumatych oiłowców, a jeszcze bardziej nie lubię kumatych skinhead girl
(...). Jednak najbardziej przypałową subkulturą są chyba nazi black metale - na-
ziole, hipisi i satany w jednym”25.
Ogólnie, punki nie wypowiadają się w ogóle o innych subkulturach pozytyw­
nie. Oprócz wspomnianych już metali, najbardziej nie lubią neonazistów, mło­
dych „o iłowców” (czyli apolitycznych skinheadów) i młodych skinhead girl (czyli
kobiet związanych z subkulturą skinheads). Nie przepadają również za hippisami
i komunistami. Często nawet mówili, że nie lubią żadnej z subkultur, lub że nie
oceniają ludzi po subkulturze.
Normą jest angażowanie się w rozwój swojej subkultury. Najczęściej przy­
biera to formę wspierania lokalnej sceny muzycznej poprzez chodzenie na kon­
certy i kupowanie płyt zespołów. Czasami jest to zaznaczanie swojej obec­
ności poprzez pisanie na murach „punks not dead” lub robienie koszulek i wle-
pek26 swoich brygad. Część członków subkultury gra również w zespołach punk
rockowych.

23 Przemek - 22 lata, wywiad nr 2, 5.04.2009.

24 Tamże.
25 Kacper - 20 lat, wywiad nr 3, 5.04.2009.
26 Małe naklejki rozlepiane w autobusach.
170 MICHAŁ JAN LUTOSTAŃSKI

4. N ormy i wartości metali

Następną i zarazem ostatnią przebadaną subkulturą są metale. Wyniki prze­

prowadzonych z nimi wywiadów pogłębionych znajdują się poniżej.

4.1. Indywidualny system norm i wartości

Respondenci mieli odnieść się do listy pewnych spornych społecznie kwe­

stii. Poniższy wykres prezentuje stosunek metali do tych problemów.
Rys. III - Stosunek metali do problemów społecznych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badania empirycznego.

Wykres pokazuje, że najbardziej pozytywny stosunek metale mają do anty­

koncepcji i seksu przedmałżeńskiego oraz picia alkoholu i palenia papierosów.
Najbardziej negatywny natomiast do kradzieży oraz sekt jako formy aktywności
religijnej. Mniej radykalnie, ale również negatywnie odnosili się do zdrady, nar­
kotyków oraz homoseksualizmu, a pozytywnie do eutanazji, emigracji Polaków,
aborcji i imigracji do Polski. Właściwie obojętny jest ich stosunek do wolnej mi­
łości i przemocy.
Zapytano również respondentów o trzy najważniejsze w życiu wartości, któ­
re nadają mu sens i cel. Podobnie jak u większości polskiej młodzieży, najważ­
niejszą wartością okazała się miłość i przyjaźń. Kolejne było spokojne życie bez
kłopotów. Często wymieniane były również: sukces w dziedzinie sztuki, udane
życie rodzinne, zdobycie majątku oraz ciekawa praca. Ani razu nie wymieniono
 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 171

za to bycia użytecznym dla innych, życia zgodnego z zasadami religijnymi, nie­

zależności w pracy, podejmowania ważnych decyzji gospodarczych ani zdobycia
władzy politycznej.
Pytani o to, co zamierzają robić za 10-15 lat, najczęściej stwierdzali, że dalej
będą słuchali metalu i będą czuli się częścią tej subkultury. Dopiero później wspo­
minali o tym, że będą prawdopodobnie pracować. Duża część chciałaby także
osiągnąć sukces, grając w zespole muzycznym lub zajmując się jakąś formą sztu­
ki. Dopiero na koniec wspominają o dzieciach czy małżeństwie. Tak mówi o swo­
ich planach jeden z metali: „Mam zamiar miażdżyć na scenie, jak i pod nią, aż mi
starczy sił. Rozwijać się dalej w grze na wiośle, w fotografii. No i może wrócę do
modelarstwa - zobaczymy”27.
Badani, mówiąc o najbliższych im osobach, na które zawsze mogą liczyć,
jako podstawową grupę wsparcia wskazywali swojąrodzinę, z której szczególnie
wyróżniali rolę matki (podobnie jak skinheadzi). Ważnymi osobami, na które mogą
liczyć, są także przyjaciele, w poczet których zaliczają często kolegów z zespołu,
w którym grają oraz swoich partnerów: „Najważniejsi są rodzice, brat, babcia
i przyjaciele od lat. Jest tych osób trochę i w sumie najbliżsi są mi rodzice”28.
Odnajdywanie w rodzinie gmpy wsparcia przekłada się również na stosunek
badanych do polityki. Największa część metali ocenia, że ich poglądy polityczne
są bardzo podobne do tych, jakie mają ich rodzice. Uważają oni - podobnie jak
członkowie pozostałych dwóch subkultur - że nie istnieje partia, która reprezen­
towałaby ich wizję świata. Tak opisuje poglądy swoje i swoich rodziców jeden
z badanych: „Rodzice i ja mamy podobne - generalnie centrowe, liberalne, ostra
represja kama dla najgorszych pojebów, uproszczona działalność administracji,
raczej nie za dużo cudzoziemców czy pedałów. Więcej możliwości rozwoju niż
barier. O partię ciężko”29. Co warte podkreślenia, duża część badanych deklaro­
wała, że w ogóle nie interesuje się polityką.

4.2. Promowane przez subkulturę wartości

Metale, z którymi zostały przeprowadzone wywiady, jako główne wartości

promowane w ich subkulturze najczęściej wymieniali muzykę, seks oraz hedo-
nizm. Czasami wspominali także o nihilizmie, braterstwie, wolności, kontestacji,
sławie i patriotyzmie. Wypowiedzi badanych przypominały niniejszą: „Najważ­
niejsze w kulturze metalowców jest dążenie do przyjemności, czyli czysty hedo-
nizm. Powiedzonko ‘sex, drugs & metal’ oddaje to w pełni”30.

27 Piotrek - 19 lat, wywiad nr 14, 16.04.2009.

28 Janek - 23 lata, wywiad nr 13, 19.04.2009.
29 Tomek - 23 lata, wywiad nr 16, 16.04.2009.
30 Tamże.
172 MICHAŁ JAN LUTOSTAŃSKI

Odnosząc się do spraw wiary, w porównaniu z innymi subkulturami, meta­

le wypadli zdecydowanie najbardziej radykalnie. Duża część miała negatywny
stosunek do religii w ogóle, a katolickiej szczególnie. Właściwie wszyscy dekla­
rowali się również jako ateiści lub osoby niewierzące. Niektóre wypowiedzi by­
ły wręcz przepełnione nienawiścią. Oto jedna z mocniejszych opinii na temat wia­
ry i religii: „Jestem ateistą. Wiara jest dla ludzi pozbawionych rozumu (...). Ko­
ściół katolicki jest zwykłą instytucją zdzierającą pieniądze od naszych babć
i poddającą ludzi manipulacji. To ma być religia? Gówno!”31. W tym kontekście,
wartością wśród metali jest zdeklarowana areligijność i ateizm, a czasami wręcz
antyreligijność.

4.3. Obowiązujące normy

Z normami, jakie obowiązują w subkulturze metali związany jest przede

wszystkim specyficzny rodzaj ubioru oraz typ słuchanej muzyki. Normą jest no­
szenie czarnych i często wojskowych ubrań, zapuszczanie długich włosów, kupo­
wanie koszulek ulubionych zespołów oraz - co najważniejsze - słuchanie metalu.
Istotne jest także, by zachowywać się jak inni starsi członkowie subkultury, co
często wiąże się ze spożywaniem alkoholu, a także stosowaniem przemocy czy
nietolerancją. Ubiór jest wśród metali uważany za istotny element kultury tej gru­
py, ale - podobnie jak to było w przypadku punków - kładzenie nacisku na typ
noszonych ubrań i ozdób jest odwrotnie proporcjonalny do długości bycia człon­
kiem tej subkultury. Tak opisuje normy obowiązujące w tej subkulturze jeden
z nich: „Trzeba znać muzykę, której się słucha, ma ona stanowić część twojego
serca, jeżeli tak nie jest, to jesteś pozerem. Wygląd jest też dosyć ważny (długie
pióra, jakaś koszulka z ulubionym zespołem, glany)”32.
Co warte podkreślenia, metale, podobnie j ak punki, wymieniali te normy nie­
chętnie, twierdząc, że - ogólnie rzecz biorąc - żadne konkretne nie istnieją, a naj­
ważniejsza jest kontestacja i wolność w prostym rozumieniu jej jako zasady
„wszystko wolno”. Za normę można również uznać granie w kapeli metalowej,
gdyż większość badanych deklarowała taki sposób działalności jako formy dzia­
łania na rzecz rozwoju i promocji swojej subkultury. Niektórzy prowadzili rów­
nież wraz ze znajomymi ziny muzyczne lub wspierali lokalną scenę muzyczną,
kupując płyty i koszulki niszowych zespołów.
Stosunek do innych subkultur jest w przypadku metali dość rozdrobniony.
Nie stanowi więc on normy, a raczej są to poglądy poszczególnych osób. Naj­
większa ich część uważa, że nie lubią wszystkich innych subkultur lub, co analo­

31 Piotrek -19 lat, wywiad nr 14, 16.04.2009.

32 Tamże.
 NORMY I WARTOŚCI MŁODZIEŻOWYCH SUBKULTUR SYMBOLICZNYCH 173

giczne, że lubią tylko swoją. Tak mówi jeden z nich: „Nie oceniam ludzi po ich
subkulturze. Jednak wiadomo, że łatwiej łapię kontakt z ludźmi podobnymi do
mnie, a więc głównie z metalami, ale czasem też z punkami, czy z grungami”33.

P o d s u m o w a n ie

Pomimo licznych różnic występujących pomiędzy punkami, skinheadami

i metalami, można powiedzieć, że subkultury te mają kilka wspólnych cech. Po
pierwsze, istotną rolę odgrywa w nich muzyka - to ona przyciąga do subkultur
nowych członków i to ona stanowi centralny punkt zainteresowań młodzieży -
tak jest szczególnie w przypadku metali, ale u punków i skinów również. Po dru­
gie, ważna jest dla nich zabawa oraz spędzanie czasu ze swoimi znajomymi -
również członkami subkultury. Po trzecie, czują się oni także powiązani ze swo­
imi grupami wizerunkowo, co można by nazwać więzią symboliczną. Objawia
się ona między innymi w wyrażaniu jedności z innymi członkami grupy poprzez
unifikowanie swojego wyglądu (golenie głowy i pastowanie butów w przypadku
skinheadów, zapuszczanie długich włosów i ubieranie się na czarno w przypadku
metali oraz noszenie kolorowych fryzur i podniszczonych skórzanych lub jeanso-
wych kurtek w przypadku punków) oraz noszenie naszywek lub znaczków z na­
zwami ulubionych zespołów muzycznych. Pomimo to, wszyscy starają się jednak
być niezależni i nie dawać się zbyt łatwo „szufladkować”, a równocześnie stoją
w pewnej opozycji - czy to do Kościoła, czy do społeczeństwa, kontestując ogól­
nie przyjmowane społecznie normy. Należy więc przyznać rację T. Palecznemu
i potwierdzić, iż trzy omawiane subkultury - punki, skinheadzi i metale - rzeczy­
wiście łączą się w opisywanych przez niego wymiarach i można je nazywać sub­
kulturami symbolicznymi.

PUNKS, SKINHEADS & METALHEADS.

NORMS AND VALUES OF SYMBOLIC SUBCULTURES

Summary

The aim of this article is to present youth subcultures, which still have not been analyzed deep
enough by social scientists. While new types of subcultures are forming around the world, ‘classic’
subcultures are still very interesting. This article presents norms and values of three youth subcul­
tures in the changing modem world. They were called symbolic subcultures (T. Paleczny, 1997).
This article is based on 21 in-depth interviews done in 2009 with members of three subcultures -
Skinheads, Punks and Metalheads. Skinheads and Punks were chosen to this analysis because they

33 Paweł - 17 lat, wywiad nr 18, 19.04.2009.

174 MICHAŁ JAN LUTOSTAŃSKI

seems to be opponents in their values. Metalheads in literature are described as those without any
specific value. However this research did not confirm this fact. This article shows what are the most
important things in subcultures’ members’ lifes and what kind of rules dominate their social world.

Keywords: Subcultre, Punk, Skinhead, Metalhead, Values, Norms, Youth

Nota o Autorze: mgr Michał Jan Lutostański - Interdyscyplinarne Studia Doktoranckie

SWPS. Do zainteresowań intelektualnych autora należy przede wszystkim młodzież oraz jej normy,
wartości oraz styl życia, a w szczególności specyficzne grupy młodzieżowe - subkultury. Zajmował
się tymi tematami zarówno podczas współpracy z Centrum Badania Opinii Społecznej, jak i pod­
czas działalności naukowej. W ramach zainteresowań mieszczą się również ilościowe analizy oraz
metody i techniki badawcze zarówno w badaniach społecznych, jak i marketingowych, co jest po­
wiązane z pracą zawodową (wcześniej współpraca z CBOS, a obecnie analizy rynku konsumenc­
kiego w TNS OBOP).

Słowa kluczowe: subkultura, Punk, Skinhead, Metal, Metalowiec, wartości, normy, młodzież