-F

F'F ? r 9*F-
EGYPTISCHEARTS IBN AL-AKFÀNI (CEST. 749/1348)
EN ZIJN INDELING VAN DE WETENSCHAPPEN
 DE EGYPTISCHEARTS IBN AL_AKFANI
(cpsr. 749/1348)
EN ZIJN INDELING VAN DE V/ETENSCHAPPEN

EDITIE VAN HET

rnAn tnSAoer-eÁ$rottÁ esNÀauuegÁsto
MET EEN INLEIDING OVER HET LEVEN EN WERK VAN DE
AUTEUR

PROEFSCHRIFT

ter verkrijging van de qraad

v a n D o c t o r a a n d e R i j k s u n i v e r s i t e i tt e L e t d e n ,
op gezag van de Rector .Vagnif icus
Dr. J.J.M. Beenakker,
hoogleraar in de faculteit der geneeskunde,
volgens besluit van het college van decunen
te verdedigen
op woensdag I maart te klokke 16.15uur
.1989
door

JanuariusJustusWitkam
geboren te Leiden in 1945

Ter Lugt Pers / Leiden / 1989

 Promotor:Prof. Dr. Mr. J. Brugman
Referent:Dr. J.T.P.de Bruijn
Overigeledenvan de promotiecommissie:
Prof. Dr. B.H. Flemming
Prof. Dr. L.R.A.Van Rompaij

rsBN 90-6908-001-X

19,
@ Copyright1989by Jan Just Witkam & Ter Lugt Press,Donkersteeg
Leidcn,The Netherlands

All rights reserved.

No part of this publicationmay be reproducedor transmittedin any
form or by any meanswithout permissionin writing from the publisher.

Foto op omslag:
De toegangspoorttot het complex waar eenshet MansirÏ ziekenhuisin
Cairo gevestigdwas (uit K.A.C. Creswell,The Muslim Architectureof
Egypt (Oxïord 1952-9)II, plate 67a).
A a n d e n a g e d a c h t e n i vs a n H . J . W i t k a m , m i l n r a d c r ,
die van 1964 tot 1972 mijn studie in het Arabisch cn Perzisch
aan de Leidse Universiteit heeft mogelijk gemaakt,
en aan de nagedachtenisvan Paula P. V/itkam, mi.1nzuster.

Beiden had ik graag met dit boek in handen gezien.

 Woord vooraf

De hier gepresenteerde studie over het leven en werk van de l4e-eeuwse

Egyptische encyclopedist en arts Ibn al-Akfánï en de editie van zijn
v e r h a n d e l i n g o v e r d e i n d e l i n g v a n d e w e t e n s c h a p p e nh , et Kitab lriad
al-Qàsid ild Asnà al-Maqàsid, konden alleen voltooid worden door de
hulp van velen: vrienden, vakgcnotcn en collega's - arabisten, islamologen
e n b i b l i o t h e c a r i s s e n .D e t a l r i j k e v c r w i j z i n g e n n a a r h a n d s c h r i f t e nb, e w a a r d
in instellingen over de gehele wercld, makcn dit duidelijk. Zonder de
vriendelijke beschikbaarstelling van microfilms door deze instellingen en
z o n d e r h e t g a s t v r i j e o n t h a a l , t i j d e n s m i j n s t u d i e r e i z e nd, o o r s o m m i g e v a n
hun medewerkers was mijn onderzoek niet mogclijk geweest.
Enkelen zij het mij in dit verband vergund bi1 naam te noemen.
Dr. Richard C. Taylor uit Toronto heeft mij in 1919 op het spoor gezet
van handschriften van de lríàd al-Qàsid in Istanbul, Ankara en Cairo.
Dr. Angelika Hartmann uit Hamburg heeft mij uitgebreide
bibliografische informatie verschaft over werken van Ibn al-Akfánï in
handschriftenverzamelingen in Cairo en Istanbul. Door haar introductie
kreeg ik in 1986 toegang tot de Siileymaniye Bibliotheek in Istanbul,
waar ik onder meer in staat was een van de tot dusverre verloren
gewaande werken van Ibn al-Akfànï te vinden (nr. 17 van mijn
bibliografie van het werk van Ibn al-Akfànï). Nadat ik toegang had
gekregen tot de in Istanbul bewaarde handschriften van werken van Ibn
al-Akfànï kon ik dit boek voltooien.
'lzz
Prof. Dr. al-Dl,n Foda van de Universiteit van Cairo en Dr. W.F.G.J.
Stoetzer, destijds ook in Cairo, hebben mij in 1974 uit ecn administratieve
impasse in mijn onderzoek gehaald. Ik gedenk dat nog steeds met
dankbaarheid.
Dr. J.P. Hogendijk uit Utrecht was zo vriendelijk mij te helpen bij de
interpretatie van wiskundige teksten in het werk en de conversatie van
Ibn al-Akfánï.
Mijn collega A.G.P. Janson heeft mij bij het schrijven en produceren van
dit boek steeds op het punt van Hebreeuws, informatica en typografie
bijgestaan.
Drs. Peri Bearman te Leiden heeft in de laatste. redactionele. fase van
8

mijn proefschrift een groot aantal suggesties gedaan,waarvan ik de

meestedankbaarheb overgenomen.
Z o n d e r d e m o o i e c o l l e c t i e v a n s e c u n d a i r el i t e r a t u u r i n d e L e i d s e
Universiteitsbibliotheek(zie echter ook mijn elfde stelling ! ), tenslotte,
had dit boek niet geschreven kunnenworden.

Leiden, l januari 1989

Jan Just Witkam

 Inhoud

Woord vooraf 7
Inhoud 9
Ter inleiding 11
Englishsummary 17
I. Leven en werk van Ibn al-AkfànÏ 23
II. De handschriften van de lr\àd al-Q-asid 109
III. Overzichtvan de inhoudvan Ibn al-Akfàni's
Iriàd al-Qàsid ild Asnd al-Maqàsid r11
IV. Aantekeningenop de lr\àd al-Qdsid 222
V. Het bibliografisch materiaal in de lri-ad al-Qasid 241
en
vL De invloed van de lrïàd al-Qdsidop de latere encyclopedische
bibliografischeliteratuur 252
VII. Lijst van geciteerdeen gebruiktepublicaties 279
VIII. RegisteroP de inleiding 298
IX. Registerop de in de inleidinggeciteerdeen gebruikte
handschriften 317
X. Registerop de persoons-en plaatsnamen in de Arabischetekst 324
XI. Bibliografischregisterop de Arabischetekst 354
'367
XII. Registerop de Koran-ciiaÍenin de Arabischetekst
XIII. Kritisch apparaat 368
tXIV.l Arabischetekst van d,elrÍad al-Qasid ilà Asná al-Maq-a;id
.rsl:^ ll ,-j-,l ,)l.r-Lijl rt-i1l et]í t452)
lXV.l Arabischeinleiding ii-JlL.ri. t4601
 Ter inleidine

Het was aanvankelijk mijn bedoeling om een editie van Ibn al-Akfánï's
boek over de indeling van de wetenschappen,de Iríàd al-Qà;id ild Asnà
al-Maqdsid, te maken. Bij mijn eerste lezing van deze encyclopedie in de
loop van 1971, toen ik bezig was met de bestudering van de
m i d d e l e e u w s e A r a b i s c h e l i t e r a t u u r o v e r d r o o m u i t l e g ,v i e l h e t m i j o p w a t
een goed geschrevenen praktisch ingericht boek deze I ridd
a l - Q d s i d w a s . I k h a d o o k a l s n e l b e m e r k t d a t d c b e s t a a n d ee d i t i e s v e r r e
v a n k r i t i s c h v / a r e n e n d a t d e a a n z i e n l i . l k ei n r l o e d v a n I b n a l - A k f á n ï ' s
e n c y c l o p e d i e o p d e l a t e r e w e r k e n o v er , { r a b i s c h e e n c y c l o p e d i ee n
b i b l i o g r a f i e n o g n a u w e l i j k s o n d e r z o c h tw a s . I k m e e n d c d a t i k v a n d e z e
betrekkelijk korte tekst een kritische editie kon maken, en dat dit niet
zeer veel werk behoefde te zijn. Dat pakte echter andcrs uit..
Ik reisde in 1973-1974naar Egypte in de veronderstelling dat de oudere
h a n d s c h r i f t e n v a n d e e n c y c l o p e d i ed a a r t e v i n d e n z o u d e nz i j n . D a t b l e e k
e e n v e r k e e r d e g e d a c h t e . A l l e e n v r i j r e c e n t e h a n d s c h r i f t e nv a n d e t e k s t
worCen in de Egyptische Nationale Bibliotheek bewaard, en stemmatische
exercities op die handschriften liepen op niets uit.
T e g e l i j k e r t i j d d i j d e d o o r m i j n b i b l i o g r a f i s c h e n a s p e u r i n g e nh e t a a n t a l
handschriften dat mij bekend was uit van de minder dan twintig die
Brockelmann noemtl uit t<lt ongeveer veertig in 1981en tot bijna zeventig
nu, in 1989. Hoe ik van deze overweldigende hoeveelheid handschriftelijk
materiaal gebruik heb gemaakt vermeld ik in het hoofdstuk over de
handschriften.
Mijn eerste kennismaking met Ibn al-Akfáni's tekst gold de geplagieerde
versie, al-Durr al-Nazïm, zoals die bewaard wordt in het Leidse
handschrift Or. 958 (42)2. Door de ingewikkelde kwestie van het
auteurschap van deze geplagieerde versie en ook door de steeds maar
doorgroeiende hoeveelheid andere werken van Ibn al-Akfánï die onder
mijn aandacht kwamen raakte ik in toenemende mate geïnteresseerdin

I GAL G II, 137;S II, 169-170.

2 Zie de lijst van handschriftenvan de Iríàd al-Qasid en het hoofdstuk
over de invloed van de lriad al-Qàsid.
12 INLEIDING

de persoon van de auteur. Die belangstellingwerd nog extra gevoed

doordar ik mij uit de berichten van Ibn al-AkfánÏ's jongere tijdgenoot
S a l á h a l - D ï n a l - S a f a d Ï o o k e e n m e e r p e r s o o n l i j kb e e l d v a n d e z e
Ieelzijdige arts en encyclopedistkon vormen. Het resultaatvan dat
onderzoek is uitgegroeid tot een bio-bibliografischoverzichtover leven
en r*,erk van de auteur van de lri-ad al-Qásid dat veel uitgebreideris
dan rl,'atstrikt nodig zou zijn geweestals een korte inleidingop de editie
van de Arabischetekst. In feite zijn het twee boekenin éen die de lezer
hier in handenhoudt:een bio-bibliografieen een teksteditie.
Door de presentatievan al deze informatie hoop ik te bereikendat het
beeld van Ibn al-Akfánï als een geestigen erudietman,een geleerdedie
een orthodox islamitischeovertuigingpaardeaan een brede belangstelling
voor de natuurwetenschappen, die in het intellectuele levenvan Cairo in
d e e e r s t e h e l f t v a n d e v e e r t i e n d ee e u w e e n w a a r s c h i j n l i j k n i e t
, a t m e e r c o n t o u r e nk r i j g t d a n t o t
o n b e l a n g r i j k er o l h e e f t g e s p e e l d w
d u s v e r r e m o g e l i j k w a s . O n d a n k sd e v e l e i n f o r m a t i e d i e i k w i s t t e
v e r z a m e l e nk u n n e n h e t t o c h n i e t m e e r d a n c o n t o u r e nv a n e e n
p e r s o o n l i j k h e i dz i j n d i e i k k a n t r e k k e n . M i d d e l e e u w s em o s l i m s e
geleerdenzijn nu eenmaalkarig met informatie over hun biografieen
hun intellectueleontwikkeling,en over hun persoonlijkegeschiedenis
komt men al heel zelden iets te weten.De vrij fragmentaÍische berichten
van al-Safadi doen veel meer vermoedendan ons uiteindelijk met zoveel
woorden is overgeleverd.Dat met vlijtig verzamelentoch nog veel over
Ibn al-Akfánï en zijn werk te vinden is, is een reden voor optimisme'
Het wekt grote verwachtingenvoor wat over nog zoveleanderemoslimse
geleerdengevondenkan worden.In een groter verband moet daarom
mijn studie over het leven en werk van Ibn al-AkfánÏ gezienworden als
een bijdrage tot de publikatie van de bronnenvan de ideeëngeschiedenis
van de islamitischemiddeleeuwen.De voornaamsteproblemendie zich
daarbij voordoen,namelijk het bijna volledige ontbrekenvan
bet.rouwbaretekstedities,de zeer onvolledigestaat van de Arabische
bibliografie en de grote verspreidingin geografischopzicht van het
handschriftelijk materiaal waardooreen fysieke onmogelijkheidontstaat
om van alles kennis te nemen,maak ik aanschouwelijkdoor de wijze
waarop ik het bestaandemateriaal heb getracht te inventariseren.
In het eerste hoofdstuk van mijn inleiding behandelik het leven en
vervolgenshet werk van Ibn al-Akfáni. Ik geef eerst een samenvatting
v a n h e t b r o n n e n m a t e r i a avl o o r d e b i o g r a f i e . V e r v o l g e n ss t e l i k d e
preciezeformulering van Ibn al-Akfáni's naamvast en vat samenwat er
 INLEIDING r3

aan autobiografisch materiaal beschikbaar is. Daarna behandel ik Ibn

al-Akfànï's biografie volgens de berichten van zijn vriend en tijdgenoot
al-Safadï. De reeds in druk uitgegeven versie hiervan geef ik in
vertaling; van wat alleen nog in handschrift voorhanden is geef ik zowel
de Arabische tekst als de vertaling. Vervolgens geef ik een reconstructie
van de onderwerpen van gesprek tussen Ibn al-Akfáni en zijn vriend
al-Safadï. Tenslotte behandel ik de vorm van Ibn al-Akfánï's biografie
in de latere Arabische biografische literatuur.
De beschrijving van het werk begin ik met een overzicht van de bronnen
van Ibn al-Akfánï's bibliografie. Daarna geef ik een overzicht van de
werken, dat verdeeld is in vier afdelingen. Allerecrst is er de afdeling
w a a r i n i k d e w e r k e n n o e m d i e m e t z e k e r h e i da a n I b n a l - A k f á n ï k u n n e n
w o r d e n t o e g e s c h r e v e ne n w a a r v a n d e t e k s t b c * a a r d i s g e b l e v e n ,e n
tcvens de bewaard gebleven commentaren hierop door latere geleerden
( i n t o t a a l 1 9 w e r k e n ) . D e t w e e d e a f d e l i n g v a n h e t o v c r z i c h t .b e v a t e e n
lijst van werken die wel met zekerheid aan Ibn al-Akfánï kunnen
*'orden toegeschreven, maar waarvan de tekst tot op heden niet bewaard
l i j k t ( 1 1 w e r k e n ) . D e d e r d e a f d e l i n g b e v a t g e s c h r i f t e nd i e i n d e l o o p d e r
tr.;d op de een of andere wijze met het werk van Ibn al-Akfáni zijn
g e a s s o c i e e r d ,m a a r w a a r s c h i j n l i j k n i e t a a n h e m m o g e n w o r d e n
toegeschreven (16 werken). Tenslotte noem ik nog een drietal werken die
*el met Ibn al-Akfánï's euvre in verband zijn gebracht, maar daartoe
beslist niet behoren. In t.otaal gaat het om 49 werken. Na een kort
overzicht van de onderwerpen die in deze 49 werken worden behandeld
geef ik de bibliografische informatie van al deze geschriften, in dezelfde
volgorde en met dezelfde indeling als in het overzicht. Deze informatie
bestaat uit een opgave van de voorhanden editie(s) en handschriften, en
t e v e n s , i n d i e n n o d i g , e e n d i s c u s s i e o v e r d e m a t e v a n a u t h e n t i c i t e i tv a n
elk geschrift. Van enkele belangrijke werken geef ik de inhoudsopgave
en soms ook significante citaten. In éen enkel geval geef ik zelfs de
gehcle tekst, voor zover deze is overgeleverd, uit (nr. 17).Voor de
geschriften die ten onrechte met Ibn al-Akfánï's werk worden
g e a s s o c i e e r dv e r m e l d i k d e r e d e n w a a r o m d e z e t o e s c h r i j v i n g e n o n j u i s t
rlyt.
Het t*eede hoofdstuk behandelt de handschriften van de Iriàd al-Qàsid.
l k b c g i n m e t e e n o v e r z i c h t v a n a l l e m i j b e k e n d e h a n d s c h r i f t e n ,d i e i k
I elf abetisch heb gerangschikt naar de plaats waar zij worden bewaard. Op
I b a t r r r a n d i t o v e r z i c h t h e b i k e e n c h r o n o l o g i e s a m e n g e s t e l dv a n d e
I B.A.r..rde handschriften binnen d,ezegroep. Daarna bespreek ik de vier
I
I
II
I
!
t
tF
l4 INLEIDING

gedrukte edities van de Iríàd al-Qà;id. Drie blijken niet veel meer
waarde te hebben dan een willekeurig recent handschrift, waarbij hun
nut nog verminderd wordt door de onkritische behandeling door hun
respect.ieveediteurs. De vierde gedrukte editie is gebaseerdop twee van
de eerdere gedrukte edities. De waarde van deze edities voor de
tekstkritiek is gering. Mijn editie is de eerste kritische van Ibn
al-Ak f ánï's encyclopedie.
Vervolgens behandel ik de zeven handschriften van de lrSád al-Qàsid
waarop mijn editie is gebaseerd. Ik geef een uitvoerige beschrijving van
deze handschriften, waaruit duidelijk wordt wat hun belang is binnen de
teksttraditie van de Iriàd al-Qdsid. Ook leg ik verantwoording af van de
door mij daarbij gevolgde werkwijze. Ondanks langdurige pogingen is
het mij namelijk niet gelukt om een stemma, d.w.z. een sluitend schema
van onderlinge afhankelijkheid van de handschriften, vast te stellen.
Later begreep ik dat de constructie van een stemma eerder bij
u i t z o n d e r i n g g e l u k t d a n a l s r e g e l . I n t u s s e nh a d i k g e k o z e n v o o r e e n m e e r
p r a g m a t i s c h e a a n p a k . O p b a s i s v a n s e c u n d a i r ec r i t e r i a , o u d e r d o m e n , / o f
a s s o c i a t i e ,b e n i k t o t d e s e l e c t i ev a n d e z e v e n h a n d s c h r i f t e ng e k o m e n ,d i e
d e b a s i s v a n m i j n e d i t i e z i j n . E e n t w i n t i g t a l i l l u s t r a t i e su i t d e
h a n d s c h r i f t e nb e s l u i t d i t t w e e d e h o o f d s t u k .
H e t d e r d e h o o f d s t u k v a n d e i n l e i d i n g b e v a r e e n s a m e n v a t t . i n gv a n d e
i n h o u d v a n d e I r í à d a l - Q à q l d . B i j h e t v a s r s r e l l e nv a n d e A r a b i s c h e t e k s t
van mijn editie had ik wel een letterlijke werkvertaling gemaakt, maar
ik kwam tot de conclusie dat het publiceren van een letterlijke vertaling
meer nadelen dan voordelen heeft. De precisie die nodig is voor het
maken van een letterlijke vertaling veroorzaakt stroefheid in de vertaling
en neemt veel weg van de vlotte leesbaarheid van het Arabische
origineel. Bij een wetenschappelijketekst als de onderhavige kan de
vert.aler zich niet dezelfde vrijheden veroorloven als bij bellettrie. Om
juist die vlotheid van het origineel te behouden, éen van de
aantrekkelijke eigenschappen van Ibn al-Akfáni's schrijfstijl, en om Ibn
al-Akfàni's tekst juist beter toegankelijk te maken, heb ik ervoor
gekozen om een goed leesbare samenvatting te maken, liever dan een
stroef lezende complete letterlijke vertaling. Om het in Arabische termen
te zeggen: ik heb de ma'nà behouden, maar de laf z prijsgegeven. Het
vierde hoofdstuk van de inleiding bevat mijn commentaar op de inhoud
van de encyclopedie.Daarbij heb ik gekozen voor een zo beknopt
mogelijke en vooral feitelijke uitleg en bibliografische annotatie.
I n h e t v i j f d e h o o f d s t u k b e h a n d e l i k o p s y s r e m a r i s c h ew i j z e h e r
 INLEIDING 15

bibliografische materiaal dat Ibn al-Akfáni in zijn encyclopedie noemt.

De ongeveer vierhonderd boeken die vermeld worden maken van de
I rÍàd al-Qaqid, die primair de indeling van de wetenschappenbehandelt,
ook een soort geannoteerde bibliografie. Ik heb een chronologische lijst
gemaakt van alle auteurs die hetzij bij naam genoemd worden hetzij
door middel van een titel van een of meer van hun werken in de lri-ad
al-Qàsid zijn vertegenwoordigd. De voornaamste conclusie die uit deze
lijst getrokken kan worden is dat Ibn al-Akfánï een zeker conservatisme
a a n d e d a g l e g t i n z i j n b i b l i o g r a f i e , d . w . z . n a u w e l i j k s e i g e n t i j d s ea u t e u r s
n o e m t . E e n v e r k l a r i n g h i e r v o o r z o u k u n n e n z i . 1 nd a t I b n a l - A k f á n ï a l s
p o p u l a r i s a t o r v a n d e w e t e n s c h a pp c r d c f i n i t i c r , ' c no f t w e e g e n e r a t i e s
a c h t e r d e f e i t e n a a n l o o p t . D a a r k o m t n a r u u r l r J kn o g b i j d a t i n d e
v e e r t . i e n d e e u w d e v e r s p r e i d i n gv a n n i c u * c t c k s t c n n r c t z o s n e l w a s a l s
in onze tijd.
I n h e t z e s d e h o o f d s t u k b e h a n d e l i k d e i n v l o c d v a n d c I r í à d a l - Q - a s i do p
d e l a t e r e e n c y c l o p e d i s c h ee n b i b l i o g r a f i s c h e l i t c r a t u u r . I n d i t h o o f d s t u k
* r j d i k d e n o d i g e a a n d a c h t a a n d e g e p l a g i e e r d e v e r s i e ,g e t i t e l d u l - D u r r
a l - l l a z i m , v a n I b n a l - A k f à n ï ' s e n c y c l o p e d i e .I k h e b n i c t d e a u t e u r v a n
deze versie kunnen identificeren, maar kom wel met een mogelijke
oplossing voor het auteurschap, dat in judeo-arabische kring gezocht zou
moeten worden. Vervolgens behandel ik de wijze waarop al-Qalqa5andï
'Handboek
het bibliografische materiaal van de Iriàd al-Qàsid in zijn
voor de Secretaris' heeft geïncorporeerd,en de wijzc *'aarop de Turkse
c n c y c l o p e d i s t T à S k ó p r i z à d a h e t e n c y c l o p e d i s c h ee n b i b l i o g r a f i s c h e
m a t e r i a a l v a n I b n a l - A k f á n i i n z i j n e i g e n e n c y c l o p c d i ch e e f t o p g e n o m e n .
Van TáSkópriizáda kan de lijn direct worden doorgetrokken naar het
grote bibliografische naslagwerk van Há[gi Kalïfa. Uit deze ontleningen
blr;kt dat Ibn al-Akfànï een centrale positie inneemt in de Arabische
b r b l i o g r a f i s c h e t r a d i t i e . H i j v a t s a m e n w a r z i j n v o o r g a n g e r s ,I b n S i n á ,
e l - F á r á b ï , I b n a l - N a d ï m e n a l - S a h r a s t à n ïh, e b b e ng e p r e s t e e r de n s t a a t o p
zrln beurt. aan de oorsprong van de bibliografische traditie van de
post-klassieke periode. Ik besluit dit hoofdstuk met ccn bespreking van
de *'ijze waarop, voordat in 1849de eerstegedrukte cditie van de lriad
al-Qàsid werd gepubliceerd, Joseph von Hammer ai in 1804 gebruik
gemaakt heeft van Ibn al-Akfánï's werk.
Itet dit zesde hoofdstuk is de eigenlijke inleiding ten cindc. Ik laat in de
v e r s c h i l l e n d e v o l g e n d e h o o f d s t u k k e n n o g i n s t r u m e n t e nt o t o n t s l u i t i n g v a n
de rnleiding en de Arabische tekst volgen. Deze zijn achtereenvolgenseen
b i b l i o g r a f i e v a n d e g e c i t e e r d ep u b l i c a t i e s ,e e n r e g i s t c r v a n n a m e n e n
l6 INLEIDING

b e g r i p p e n g e n o e m d i n d e i n l e i d e n d eh o o f d s t u k k e n ,e e n r e g i s t e ro p d e i n
de inleiding geciteerde handschrrftelilkc lrteratuur, registers op namen
van personen en plaatsen, van boektitels en Korancitaten in de Arabische
tekst van de lri-ad al-Qà;id en tenslotte het kritisch apparaat bij de
editie. Dan volgt de editie van de Arabische tekst, voorafgegaan door
een korte Arabische inleiding. De editie is geheel aan het eind van het
boek geplaatst, zodat het ook als een Arabisch boek opengeslagenkan
worden.
 English summary

At the beginning of my research I had intended to publish an edition of

I b n a l - A k f á n ï ' s t r e a t i s e o n t h e d i v i s i o n o f t h e s c i e n c e s ,e n t i t l e d I r í a d
'Abdalláh
al-Qasid ilà Asnd al-Maqàsid. It was compiled by Abu
Muhammad b. Ibràhïm b. Sà'id al-Ansárr, known as Ibn al-AkfànÏ, who
d i e d i n C a i r o i n t h e y e a r o f t h e p l a g u e 7 - 1 9 1 1 3 - 1\ '8Í y. f i r s t r e a d i n g o f t h i s
w o r k d a t e s b a c k t o 1 9 7 1 ,w h c n I * ' a s s t u d y r n g t h c m c d i e v a l A r a b i c
literature on the interpretation of drcams.Ibn al-Akfáni included a
section on that subject in his book. Whilc rr-adrn-q thr- 1riàd al-Qàsid I
was struck by its readability and the p r a c t i c a l a r Í a n g e m c n to f i t s s u b j e c t
m a t t e r . I s o o n f o u n d o u t t h a t t h e e x i s t i n g e d i t i o n sc o u l d h a r d l y b e c a l l e d
c r i t i c a l . a n d a l s o t h a t t h e c o n s i d e r a b l ei n f l u e n c e w h i c h t h e t e x t e x e r t e d
on later works of an encyclopedic and bibliographical nature in Arabic
had hardly been examined. I then decided to produce a critical edition of
the work and thought that this would not take too long to complete. It
turned out to be otherwise.
In the course of 1973-1974 I travelled to Egypt on thc assumption that
there the earlier MSS of Ibn al-Akfánï's little encyclopedia could be
found. I was wrong. Only fairly recent MSS are preserved in the
Egyptian National Library. Stemmatological exerciseson these proved
fruitless.
In the meantime, the number of MSS which I could trace in public and
private collections all over the world expanded rapidly. Brockelmann had
listed less than twenty referencesrand in the course of l98l I had already
found some twenty more. Now, early in 1989, I have found slightly less
t h a n s e v e n t y M S S a n d t h e i r n u m b e r w i l l u n d o u b t e d l y i n c r e a s e .H o w I
have made use of this overwhelming amount of manuscript sources,I
explain in my chapter on the manuscriptsof the Iriàd al-Qasid.
My first acquaintancewith the work was not with Ibn al-Akfánï's text
proper, but with the plagiarized version, entitled al-Durr al-Nazïm, as it

I GAL G II, 137;S II, 169-170.

l8 ENGLISH SU\,ÍMARY

i s p r e s e r v e d i n t h e L e i d e n M S O r . 9 - 5 8( . 1 1 ) : T . h e c o m p l i c a t e d q u e s t i o no f
the authorship of the plagiarizcd vcrsion,and also my growing
a c q u a i n t a n c e w i t h o t h e r w o r k s o f I b n a l - A k f à n r , w e r e i n c e n t i v e st o m e
to search for more information conccrning the personality of this
l4t.h-century Egyptian author. My intcrcsr receivedan extra impetus
when I read the contemporary information on Ibn al-Akfànï which may
be gleaned from works by his younger friend, Saláh al-Din al-Safadï.
From these it was possible to establish a morc preciseportrait of this
m a n y - s i d e d o p h t h a l m o l o g i s t a n d e n c y c l o p c d i s r .T h e r e s u l t . so f m y
research in this respect have grown, rathcr to my surprise, into a
fully-fledged bio-bibliographical survey on the life and works of the
a u t h o r o f t h e l r i a d a l - Q à s i d . l t h a s b e c o m e m u c h m o r e e x t e n s i v et h a n
w o u l d h a v e b e e n n e c e s s a r ya s a s h o r t i n t r o d u c t i o n t o t h e c r i t i c a l e d i t i o n
o f t h e A r a b i c t e x t . I n f a c t t h e r e a d e r h a s n o w i n h i s h a n d st w o b o o k s i n
one: a bio-bibliographical survey and a critical text edirion.
The object of this information is to elucidate thc image of Ibn al-Akfánï
as a wit and a man of learning,and also as a scholar who combined a
p r o f o u n d l y o r t h o d o x I s l a m i c p e r s u a s i o nw i t h a b r o a d i n t e r e s t i n t h e
natural sciences.He must have played a role of somc importance in the
intellectual life of Cairo in the fourteenth cent.uryA . lthough I was able
t o s k e t c h t h e i n t e l l e c t u a l p o r t r a i t o f a n i n t c r e s t i n gf i g u r e , I h a d t o s t o p
a t t h a t s t a g e o f m y q u e s t . M e d i e v a l M u s l i m s c h o l a r sa r e n o t l i b e r a l i n
providing information concerning their biography and spiritual
development.,much less concerning their personal history. The
f r a g m e n t a r y i n f o r m a t i o n o f a l - S a f a d ï , i n d i s p e n s a b l ea s i t i s , s u g g e s t s
much more than has in fact been lransmitted to us. That so much could
i n d e e d b e f o u n d b y t h e a s s i d u o u sc o l l e c t i o n o f b i t s a n d p i e c e s o f
information is in itself a reason for optimism. It promises much for
research on so many other interesting personalities of medieval Islam. In
that respect, this study on the life and works of Ibn al-Akfànï has a
wider bearing and may be considered a contribution to the publication of
the sources of the history of ideas of the Islamic Middle Ages. The main
problems that arise in an investigation such as mine are exemplified in
my research and in my efforts to draw up an inventory of the existing
material. These problems are the almost. entire lack of dependable text

I S e e t h e l i s t o f M S S o f the lríàd al-Qdsid and a l s o m y c h a p t e r o n t h e

influence of the work on later encyclopediasand bibliographies.
 ENGLISH SUMMARY 19

editions,the very incompletestateof the art of Arabic bibliography,and

the wide (in a purely geographicalsense)diffusion of the manuscript
material which makes it almost physicallyimpossibleto take all the
available material into account.
In the first chapter of my introduction, the bio-bibliographicalpart, I
treat the life and works of Ibn al-AkfànÏ. I first provide a summaryof
his biography, establishthe exact nomenclatureof Ibn al-Akfánï's name
and give the gist of the autobiographicalmaterial. Then I deal with Ibn
al-Akfánï's biography according to the information of his friend and
contemporary,al-Safadï.The informationavailablein a printed edition is
given in Dutch translation and what has not yet beenedited is presented
both in a Dutch translation and in the original Arabic version.I was so
fortunate as to find material on the conversationaltopics betweenthe
two friends, Ibn al-Akfánï and al-Safadï,and I give a summaryof these
as well. At the end of the biographical part I discussthe way Ibn
al-Akfáni's biographywas treatedin later biographicalliterature.
In my descriptionof Ibn al-Akfánï's I begin with a surveyof the sources
of his bibliography. I then proceed to divide the known works into four
groups. First there are the works that are both known with certainty to
be compiled by Ibn al-Akfáni and that have been preserved,and the
commentarieson these by later scholars(19 works in all). The second
part containsinformation on those works which may be safely attributed
to Ibn al-Akfáni, but the text of which seemsto be lost (ll works).The
third group consistsof those writings which, in the courseof time, have
becomesomehowassociatedwith Ibn al-Akfánï, but are probablynot his
(16 works). Finally, I mentionthree works which have been,in one way
or another,attributed to Ibn al-Akfáni but are decidedlynot his. All in
all, 49 works are treated in this survey.Along the lines of this division I
then discussall 49 works by mentioningthe edition(s),if any, the MSS,
and also, if necessary,the degree of authenticityof a work. Of the more
important works I give the contentsand sometimesextensivequotations.
In one case I even reproducethe entire text of a work in as far as it has
been preserved.It is what remainsof a treatiseon politics(No. tZ in the
survey). For those works that have been wrongly attributed to Ibn
al-Akfánï I mention the reasonwhy I considertheir attribution false.
The secondchapter containsa discussionof the MSS of Ibn al-Akfànï's
encyclopedicbibliography,the Iriad al-Qasid.First I presenta surveyof
all the MSS which I know. They are arrangedin alphabeticalorder
according to location. On the basis of this survey I have composeda
20 ENGLISHSUMMARY

chronological list of the dated MSS. I then proceed to discuss rhe rext
critical value of the four printed editions of the work. Three of these
prove to have little more value t.hanany recent MS of the text, while
t h e i r v a l u e i s e v e n m o r e h a m p c r e d b y t h e u n c r i t i c a l t r e a t . m e n tt h e y
received at the hands of their respective editors. The fourth edition
p r o v e d t o b e b a s e d o n t w o o f t h e e a r l i e r p r i n t e d e d i t i o n s ,w i t h o u t d i r e c t
recourse to any of the MSS. The valuc of the editions is, therefore, rather
d i s a p p o i n t i n g f r o m t h e p o i n t o f v i c w o f t e x t u a l c r i t i c i s m ,a n d m y e d i t i o n
remains the first critical one.
I t h e n d i s c u s s t h e m e r i t s o f t h e s e v e n m a n u s c r i p t so n w h i c h I h a v e b a s e d
m y e d i t i o n . I d e s c r i b e t h e m e x t e n s i v e l ys o r h a r t h c i r v a l u e f o r t h e t e x t u a l
history of the lriàd al-Qàsld becomcs clcar. I also give an account of
the eclectic method of editing which I havc uscd. I had no other choice
s i n c e i t p r o v e d t o b e i m p o s s i b l et o e s t a b l i s ha ' c l a s s i c a l ' s t e m m ao f t h e
a v a i l a b l e M S S . L a t e r I r e a l i z e d t h a t t o c s t a b l i s ha w o r k a b l e s t e m m a i s
e x c e p t i o n a l , a n d c e r t a i n l y n o t t h e r u l c a s s o m c h a n d b o o k so n t e x t u a l
criticism make us believe. In thc mcantime I had opted for a more
pragmatic approach. On the basis of secondarycriteria, namely age
and/or association value, I selected the scven manuscripts which are the
basis for my edition. The second chapter ends with twenty reproductions
taken from the MSS.
T h e t h i r d c h a p t . e r c o n t a i n s a s u m m a r y o f t h e c o n t e n t so f t h e I r i a d
al-Qasid. v/hile I was working on the edition of the Arabic rext I also
made a litcral translation in order to check on the editorial work. I came
to realize, however, that the publication of a literal translation would not
be a very useful undert.aking. The precision needed for a literal
translation vzould detract.from t.he readability of the Arabic original.
And with a scientific rext like Ibn al-Akfànï's trearise on the division of
t h e s c i e n c e s ,t h e t r a n s l a t o r c a n n o t t a k e t h e l i b e r t i e s i n w h i c h h e w o u l d
have indulged when translating a purely literary text. In order to retain
t h e r e a d a b i l i t y o f t h e o r i g i n a l I h a v e c h o s e n r o p r e s e n ta s u m m a r y o n r y ,
thereby hoping to make Ibn al-Akfánï's text even more accessible,rather
t h a n a l i t e r a l t r a n s l a t i o n . o r t o p u t i t i n A r a b i c t e r m i n o l o g y :I h a v e k e p t
the ma'nà but have given up the laf z.
Ibn al-Akfáni opens his text with an int.roductioncontaining general
rcmarks on the necessity of learning. This is followed by chapters on the
dignity of learning and the learned and on the conditions of teaching and
studying. A discussionon the limitations and divisions of the sciences
c l o s e s t h e i n t r o d u c t o r y p a r t . . T h e n t h e s c i e n c e sa r e t r e a t e d . f i r s t t h e
 ENGLISHSUMMARY 21

principal theoretical sciences(al-'ulitm al-asliyvtt ol-na:ttriyya) of which

t h e r e a r e e i g h t : p h i l o l o g y , l o g i c , m e t a p h y s i c sa n d t h c r c l i g i o u s s c i e n c e s ,
t h e n a t u r a l s c i e n c e s ,g e o m e t r y , a s t r o n o m y , a r i t h m c t i c a n d m u s i c . T h e r e
f o l l o w t h e t h r e e p r a c t i c a l s c i e n c e s( a l - ' u l l t m a l - a m a l i r v c ) , n a m e l y
p o l i t i c s , e t h i c s a n d e c o n o m y . T h e t e x t e n d s w i t h a n ! ' p r l o g u ec o n t a i n i n g
a n e x p l a n a t i o n o f b a s i c p h i l o s o p h i c a lt e r m i n o l o g y . A l l p r i n c i p a l s c i e n c e s
a r e t . r e a t e d w i t h t h e i r d i v i s i o n s , a i m s a n d m e t h o d s .a n d a l s o w i t h a n
.l'hc
account of the state of the art in Ibn al-Akfànï's timc. philosophical
'ulltm
t e r m i n o l o g y u s e d b y t h e a u t h o r i s e n t i r e l y A v r c c n n i a n .T h e
f a r ' i y y a o r t h e s c i e n c e s d e r i v e d f r o m e a c h m a i n s er r - Í l c cà r c g i v e n ,
t o g e t h e r w i t h a t h e o r e t i c a l b a s i s f o r t h e s e s u b d r rr s i o n s .I n m y
c o m m e n t a r y o n t h e c o n t e n t so f t h e I r í à d a l - Q à s i d i n t h c i o u r t h c h a p t e r I
h a v e s c h e m a t i c a l l y r e c o n s t r u c t e dI b n a l - A k f á n ï ' s l i n c o i r c a s o n i n gw h i l e
d e f i n i n g t h e w a y i n w h i c h t h e d e r i v e d s c i e n c e ss t c n i i r o m t h e e i g h t
principal ones.
E x a c t l y s i x t y s c i e n c e sa r e t h u s d e a l t w i t h . E a c h i s a c c o m p a n i e db y a
d e f i n i t i o n , a n i n d i c a t i o n o f i t s u s e f u l n e s s a, n a c c o u n t o f i t s m o s t
important practical application and, finally, a bibliography. The latter
feature was something of a novelty. The division inro cight principal
theoretical sciencesshows how Ibn al-Akfánï blcnds the Hellenistic
theories on the division of the scienceswith Islamic components.In this
respect the book is a true synthesisof what wcrc. long before Ibn
al-Akfánï's time, diametrically opposed outlooks. According to this
synthesis philosophy is confirmed by revelation or vice versa. Ibn
a l - A k f á n ï ' s w a y o f p r e s e n t i n gh i s m a t e r i a l a n d d i v r d i n c t h e s c i e n c e s
r e f l e c t s a s y n t h e s i sw h i c h w a s , i t s e l f , t h e r e s u l t o f a f i c r c c b a t t l e f o u g h t
a f e w c e n t u r i e s e a r l i e r b e t w e e n t h e o l o g i a n sa n d p h i l o s o p h e r s I. n t h e
fourteenth century it had become a generally acceptcd approach.
T h e f o u r t h c h a p t e r c o n t a i n s m y c o m m e n t a r y o n t h c c o n t e n t so f t h e
e n c y c l o p e d i a . T h i s c o m m e n t a r y i s k e p t a s s u c c i n c t a s p o s s i b l ea n d o n l y
r e a l l y c o n t a i n s s o m e f a c t u a l e x p l a n a t i o n sa n d b i b l i o g r a p h i c a la n n o t a t i o n s .
T h e f i f t h c h a p t e r i s r e s e r v e d f o r a m o r e s y s t e m a t i c d i s c u s s i o no f t h e
b i b l i o g r a p h i c a l m a t e r i a l s c o n t a i n e d i n I b n a l - A k f á n i ' s c n c y c l o p e d i a .T h e
four hundred odd titles that are given by the author make of the lriàd
al-Qàsid, which, as I have said, is primarily a work on the division of
t h e s c i e n c e s ,a l s o a k i n d o f a n n o t a t e d b i b l i o g r a p h y . I d r e w u p a
chronological list of all the authors explicitly mentioned by name or
implicitly by a reference to one or more of thcir books. The main
conclusion which may be drawn from that chronologicalsurvey is that
 ENGLISH SUMMARY

c o n s e r v a t i s mi n h i s
Ibn al-Akfánï shows a certain amount of
bibliographicalmaterial.HehardlyeveÍmentionscontemporaryauthor
Thismaybeexplainedbythefactthat,asaSummarizerandpopularize
developmentof sience'
he is always one or t*o !"n"'utions behind in the
Besides,thedistributionoftexts,andmoÍegenerallythespread
knowledgeinthefourteenthcenturywasconsiderablyslowerthanitiS
nowadays.
Inthesixthchapterldiscusstheinfluenceexertedbythelria
al-Qà;idonthelaterencyclopedicandbibliographicalliteratureofth
version, entitled
Arabs. I devote some attention to the plagiarized
al-Durral-Na7ïm,butlhavenotsucceededinidentifyingitsauthor.I
is a connectionwith
have, however, come to the conclusionthat there
Judeo.Arabiccirclesfromwhichthisversionmayhaveoriginated.Ithen
describethewayal-QalqaSandi,andTá5kÓprtizádaafterhim
into their own
incorporated the material of the Iriad at-Q-asid
line to the great
compilations.From !áSkÓpriizádathere is a direct
It becomesclear from
bibliographical reference wort by IJá[!ï Kalïfa.
occupiesa central
these tinis of influence that Ibn al-Akfánï's work
tradition' It is itself
position in the history of the Arabic bibliographical
predecessors such as Ibn
a digest of what naá been brought about by
and is in its turn a
Sïná, al-FárábÏ, Ibn al-NadÏm and al-SahÍastánÏ'
majorsourceforbibliographiesandencyclopediasofthepost-classica
of the
period. The chapte, on th" lnfluence is finished with a discussion
encyclopedia in
use that Josephvon Hammer made of Ibn al-Akfánï's
1804.
quoted books and
The ensuing chapterscontain first a bibliographyof
m entionedin the
aÍticleS, then indexes of names and subjects
introductorychaptersandofthemanuscriptsquotedtherein.Therefol
from the Qur'án
indexesof proper names,titles of books and quotations
aStheyoccurintheArabictext,and,finally,thecriticalapparatus.Th
ArabictextcomesnextprecededbyanintroductioninArabic.This
book may also be
arÍangementhas the adtantage, that the present
consultedas an Arabic publication'
 Leven en werk van Ibn al-Akfáni

Hier wordt de lezer eerst een biografie van Ibn al-Akfáni aangeboden,
die een resumé is van wat de betrekkelijk schaarscbronnen daarover
zeggen. Dan volgen de bronnen zelf, zowel in Arabische versie, wanneor
zij niet eerder zijn uitgegeven,als in Nederlandse vcrtaling.
Daarna volgt een lijst van de werken van Ibn al-Akfánï, voorzien van
een korte samenvatting van de inhoud, voor zover zij in handschrift of
druk bewaard zijn gebleven.
De lridd al-Qà;id zelf wordt in een volgend hoofdstuk nader behandeld.

Het leven van Ibn al-Akfànï. Een samenvattinpvan het bronnenmateriaal

Ibn al-Akfánï is geboren te Singár, in Noord-Irak, ten \Àesrenvan Mosul.

Zijn vader was rechter (qddi). Een oom van moedcrszijde is de
(overigens onbekende) dichter Fakr al-Din Hasan b. 'Ali b. Makzim
al-Singárï. Ibn al-Akfánï's geboortejaar is niet bekend, maar moet ca.
685/1286, of eerder, gesitueerd worden. Hij heeft, waarschijnlijk op
; e u g d i g e l e e f t i j d , i n H a m á t i n S y r i ë l e s s e ng e v o l g d i n d e m e t r i e k , l o g i c a
en traditie, en mogelijk in andere disciplines, bij dc historicus Óamál
al-Dïn Ibn V/àsil. De Ir|-ad al-Qaqid getuigt van een brede belangstelling
en opleiding, maar nadere gegevenshierover ontbreken.
Zijn carrière heeft Ibn al-Akfánï gemaakt in Egypte. Daar was hij als
arts werkzaam. Hij verwierf bekendheid en een zekerc faam door zijn
oogheelkunde, en zijn farmacologische kennis en bekwaamheid. Hij had
een adviserende functie bij het Mans[rï-ziekenhuis in Cairo voor wat
betreft de aankoop van geneeskundige materialen, en hij had daar ook
een aanstelling als arts, belast met de medische verzorging van de
krankzinnigen. Hij had een reputatie van bijzondere genezingen,waarbij
hij ook magische procédés toepaste.Hij had, getuigen de conremporaine
b e r i c h t e n , g r o t e k e n n i s v a n d e o v e r i g e n a t u u r w e t e n s c h a p p e ne, n v o o r t s
van de geometrie, de aritmetica, en van de verschillende filologische en
t h e o l o g i s c h e w e t e n s c h a p p e n .V a n z i j n g e s c h r i f t e n , d i e e e n v e e l h e i d v a n
onderwerpen behandelen,zijn, behalve de Iriàd al-Qasid, bijna alleen de
medische en paramedische werken overgeleverd.Wat Ibn al-Akfánï in de
I r 3 à d n a a r v o r e n b r e n g t o v e r d i e w e t e n s c h a p p e n ,w a a r o v e r h i j o o k
. p a r t e w e r k e n h e e f t g e s c h r e v e n ,i s v a a k n i e t e r g i n d r u k w e k k e n d . Z i j n
,)ír LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNi
h c c l t n o g c c n z i j d e l i n g s b e l a n g , n a m e l i j k v o o r h c t v a s t s t c l l c nv a n d e
g c l ) o o r t c d a t u m v a n I b n a l - A k f á n Ï . I b n V / á s i l s t i c r f , z . o a l sg c z c g d , i n
6t)6/l29ll. Als Ibn al-AkfánÏ in dat jaar nog bij hcm hcclt gcstudcerd
rrrot't lrij toen waarschijnlijk niet jonger dan twaalf iaar z)jn gcwccst. Als
loÍrltstc gcboortejaar van Ibn al-AkfánÏ kan dan ca. 685/l2tl6 worden
rangonomen. Bij zijn dood in 749/1348 zou hij dan minstcns 63 lunaire
j a r c n o u d z i j n g e w e e s t .T e v e n s v o l g t u i t d e z e r e l a t i e m e t I b n W á s i l , d a t
Ihn al-Akfáni tussen zijn verblijf in Sin!ár, waar hij geborcn is, en dat
in Cairo, waar hij zijn lcvcnsbcstcmming gevonden heeft, nog enige tijd
in Hamát heeft verbleven, waar Ibn Wásil doceerde na ziin terugkeer uit
Sicilië.
ln de Iriàd noemt Ibn al-Akfáni ecn aantal boeken van zichzelf. In
Iríàd 565 de Nulab al-T-a'ir min al-Bahr al-Zdkir, een werk over
Koran-exegese. In lrSad 615 de Tuhf at al-Muhibb, een algemene inleiding
in de geneeskunde.In lríàd 624 de Kaif al-Rayn fí Ahwdl al-'Ayn, een
werk over oogheelkunde, de Nihàyat al-Qasd fí Sina'at al-Fasd, een
verhandeling over het aderlaten, en de Bu[yat sl-Sd'il fï ILtisàr
al-Masà'il, een compendium op de verzameling vragen en antwoorden
van algemeen medische aard van Hunayn b. Isháq. Die werken had hij
dus waarschijnlijk al voltooid toen hij de Iríàd schreef. Dit is de enige
informatie over de chronologie van Ibn al-Akfánï's GuvÍe, want de lijst
achter in handschrift D is ongedateerd. Er moet echter steeds rekening
gehouden worden met de mogelijkheid van latere toevoegingen door de
auteur, hetgeen door de fragmentarische opbouw van de Iriàd niet
uitgesloten is. De titels van boeken die nog in de anonieme bewerking
van de Iridd, aI-Durr al-Nazïm etc., woÍden genoemd, blijven hier
buiten beschouwing. Deze worden behandeld in het hoofdstuk over de
invloed van de Iri-ad op de latere encyclopedische literatuur, en ook in
de lijst van werken van Ibn al-Akfàni in de tweede helft van dit
hoofdstuk.
Uit sommige passages ín de Iridd blijkt duidelijk dat Ibn al-Akfánï
medicus was. Hij betrekt met regelmaat de medische wetenschap als
voorbeeld bij zijn betoog, of gebruikt daarin terminologie van medische
oorsprong. Men zie bijvoorbeeld lriad 16, 67, 78, 96, 212 en 243. Ziin
opmcrking over Joodse artsen (Iridd 96) duidt misschienop een medische
controvcrsc, cn hctzclfde geldt mogelijk voor zijn opmerking over het
v c r n r i n d c r d c a a n z i c n v a n d e a r t s e n s t a n dQ r S a a 2 0 3 ) . N a d e r e g e g e v e n s
h i c r o v t : ro n t b r c k c n c c h t c r .
Mct:r dctails ovcr lcvcn cn wcrk van Ibn al-Akfáni zijrr bcwaard
LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI 27
geblevendoor zijn vriendschappelijkerelatie met zijn jongeretijdgenoot
al-Safadi.
Ibn al-Akfdni en $alàh al-Dïn al-Safadí
Het enige ons bekende eigentijdse verslag over levcn cn werk van Ibn
al-Akfánï is in verschillendeversieste vinden in hct biografischecuvre
v a n S a l à h a l - D ï n K a l ï l b . A y b a k a l - S a f a d ï r .D c t . c v e e l z i j d i g e e n
nauwgezettegeleerdeschreefondcr mccr dric, clkaar dcclsoverlappende,
werken van biografischeopzet, waarin Ibn al-Akfànï ccn vermelding
heeft gekregen. Deze zijn:-
l. il-WAfi bi-al-Waf ayZl, al-Safadï's grotc, algcmcnc biografische
woordenboek.Ibn al-AkfánÍ wordt genoemdals nr. 275.Hierondervolgt
een vertaling van deze biografle2.
2. A'y-an al-'Aqr wa-A'wdn al-Nasr, een biografisch woordenboekvan
tijdgenoten.Vele van de biografieënuit de A'ydn zijn in vergelijkingtot
de tekst van de Wdfï vaak enigszins intiemer van toon. Dezetekst is niet
uitgegeven.Hieronder volgt de editie en de vertaling van Ibn al-Akfáni's
biografie volgensde A'ydn, op basis van het Berlijnsehandschrift3. Dit
handschrift is betrekkelijk laat gecopieerd, namelijk op 12 p[ al-Hi[$a
933/1527,maar het maakt een betrouwbare indruk: het is duidelijk
geschrevenen er zijn nogal wat correctiesuitgevoerd op rasuur. Al met
al duidt dit op nauwgezetcollatiewerk door de copiist. Het Berlijnse
handschrift bevat niet de gehele tekst van de A'yàn, maar Ibn al-Akfánï's
biografie staat er onverkort in. Een completetekst van de A'ydn wordt
bewaard in het hs. Istanbul, Atrf Efendi 18094. De regels 17-30 van
f. 118b van het Berlijnse handschrift van de A'ydn bevatten de tekst die
al-Safadï ook in zijn Alhdn al-Sawd|i' geeft. De grote mate van
overeenkomst tussen deze beide handschriftenis een aanwijzing dat het
Berlijnse handschriftvan de A'yàn, ondanks zijn geringereouderdom,een
betrouwbare tekst geeft van de correspondentie,en daarom ook, mogen
we aannemen,van de biografie van Ibn al-Akfánï.
| 5.. 164/1363,vgl. GAL G lI,31.
2 Al-Safadï1949,pp. 25-27.
3 Wc. 29tt (Ahlwardt lttUT-99,nr. 9864),ff. ll7b, rcgcl 2{i - ll8b, rcgcl 30.
4 I ) e ft c r K i i t i i p h u n t - i A t r f I i f e n d i ( l s t a n h u l 3 l 0 / l t t 9 2 - l ) ,p . 1 0 6 .I ) c z c
c o l l c c t i tw
: o r r l ll h u r r si r r r l c S i i l t : v r n a n i h
v ci h l i o t h c c kl x ' w a i t r d .
 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI
\. Allfin al-Sawàli' bayn al-B-adi' wa-al-Muràli'. Dit is ecn vcrzamcling
bricvc:n van en aan al-Safadï, in poëzie en rijmproza. Al-Safadt hceft
tcllcrr hct eind van zijn leven zijn brieven alfabctisch op naam van
orftvangcr en/of afzender gerangschikt. Het Berlijnse handschrift van de
Alhunt is al-Safadi's werkexemplaar. Een microfilm van hct handschrift is
i n l . c i c l c n 2 .H e t b o e k , d a t n u g e b o n d e n i s i n t w e e d e l e n , i s d u i d e l i j k
o n v o l t o o i d , z o a l s b l i j k t u i t d e o n b e s c h r e v e nb l a d z i j d e n e n d e l e n v a n
bladzi.jdcn, die kennelijk bcstcmd warcn voor teksten waarover al-Safadï
nog nict kon beschikkcn op hct momcnt dat hij schreef.In de
ondcrstaande vertaling is aan ilc variantcn van het Berlijnse handschrift
van de Alhan meestal dc voorkcur gcgcvcn bovcn de lezingenvan het
Berlijnse handschrift van de A'yàn.
Hieronder volgt de biografie van lbn al-Akfàni volgcns al-Safadï, eerst
vertaald uit de WAfi en vervolgens gcëditccrd cn vertaald uit het
Berlijnse handschrift van de A'yàn, met opgave van de varianten uit de
Alhun, voor zoveel als de teksten elkaar overlappcn. Dczc stand van
zaken illustreert hoezeer de biografische werken van al-Safadr onderling
s a m e n h a n g e n ,e n h o e p r o b l e m e n v a n l e z i n g e n i n t e r p r c t a t i c i n d e e n e
versie kunnen worden opgelost met behulp van de andere tekst.
Ibn al-Akf ànï's biograf ie volgens al-Saf adï's al-V/áfï bi-al-Wafayát
Nr. 275. Ibn al-Akfánl, al-hakírz Sams al-Dïn Muhammad b. Ibráhïm b.
'Abdalláh
Sá'id Sams al-Dïn Ab[ al-Ansárï, bekend als Ibn al-Akfáni,
al-Singárt van geboorte en oorsprong, Egyptenaar van woonplaats. Een
eminent geleerde. Hij verenigde alle soorten van wetenschappenin zich
en blonk uit in de filosofische wetenschappen('ulirm al-hikma), in het
bijzonder in de wiskunde, want hij was een imám in de astronomie, de
geometrie en de aritmetica. Daarover heeft hij nuttige werken en
geschriften op zijn naam staan. Ik heb bij hem ccn goed stuk van hct
bock van Euclides gelezen. Hij placht de problemen die zich voordcdcn
b i j w a t i k b i j h c m l a s z o n d c r e n i g e m o e i t e o p t c l o s s e n ,a l s o f h i j h c t z i c h
v i s u e : c lv o o r s t c l d c . A l s i k c c n f i g u u r b c g o n t c m a k c n , b c g o n h i j o o k , n a m
r l c r l i s c u s s i co v c r , g r c c p d c l i n i a a l c n t c k c n d c d c f i g u u r e n d e l c t t c r s i n
h c t z r r n r lo p h c Í . s c h r i j f b o r d c n g a f e r z i j n m c n i n g o v c r i n h c l d c r c
W r l \ ( ) l ' t l ( A h l w u r t l t l l l l l ' / ( ) ( ) .r r r t ( ( r{ l )
' I tlttt A lír{) t(rl
LEVEN VAN II]N AI, AKIJANI 29
bewoordingen, alsof die figuur hct cnigt: was witar hi.i icts van wist. Ik
h e b b i j h e m g e l e z e n e e n i n l e i d i n g t o t l r c t s u r r r t ' r r s t c l l cvna n m a g i s c h e
v i e r k a n t e n e n d a a r g a f h i j m i j e e n u i t s r t ' k c n r l t rr r r r l t r gb i j . I k h e b o o k b i j
hem gelezen het begin van de lí-aràt cn hr; losrt'rlc problcmenvan de
commentaar van Nasir al-Dïn al-'l'usir ol) rnct schitterende
formuleringen en briljante verwijzingen. Wannt:trr ik lrr:rnook maar iets
v r o c g a a n g a a n d e d e f i l o s o f i e , z o a l s d e l o g i c a , t l t : r u r t r r u r w c t e n s c h adpe,
w i s k u n d e e n d e m e t a f y s i c a , g a f h i j m i j h e t b c s r c u n t w o o r d ,a l s o f h i j z i c h
de gehele vorige nacht in juist dat probleem had vr:rtlrr:pt.Wat betreft de
m e d i s c h e w e t e n s c h a p ,d a a r i n w a s h i j d e i m à m v a n z r l Í r r i . i d . H e t g r o o t s t e
deel van zijn medicijnkunst bestond uit het gcbruik van dc bijzondere
eigenschappenen de enkelvoudige medicijnen, waanncc hij dc zieken
ging opzoeken. Niemand kende deze medicijnen, wanr lri.l vcrandcrdc de
samenstelling en het uiterlijk ervan, opdat deze nicr btrkcnd wcrden. Hij
h a d w o n d e r b a a r l i j k e s u c c e s s e ni n z i j n b e h a n d e l i n g o p z i j n n a a m s Í . a a n .
Wat betreft de filosofie, daarin was hij onvergelijkbaar. IIij bcgrcep de
woordspelingen ervan, en had een intuïtief gevocl voor de moeilijke
p l a a t s e n e r v a n . H i j h a d a n e c d o t e s , g e b e u r t e n i s s c nc n s t c r f d a t a v a n
mensen geheel cn al en in grote hoeveelheid paraar. lp.2ól Van poëzie
h a d h i j z e e r v e e l i n z i j n g e h e u g e n ,v a n d e k l a s s i c k c A r a b i s c h ep o ë z i e e n
ook de poëzie van de post-klassieken, de moderncn cn dc lateren. Over
d e f i l o l o g i e h e e f t h i j b o e k e n g e s c h r e v e n .H i j k c n i l c d c f i l o l o g i e e n d e
stijltheorie goed. Ik heb nooit. een verstand als hct tilnc gczien,en nooir
bij iemand anders meegemaakt de wijze waarop hct in hclderheid en
snelheid en zonder enige aarzeling tot ontbranding kwam. Bij alle mensen
die ik heb meegemaakt heb ik nooit een juistcr cn hcldcrder verstand
gezien dan het zijne. Wat betreft zijn helderc cn bcknoptc wijze van
u i t d r u k k e n d i e v r i j w a s v a n o v e r b o d i g h e d e n ,i c t s d c r g c l i j k s h e b i k n o o i t
gczicn. De iayll Fath al-Dïn Ibn Sayyid al-Nás2 hcctt gczcgd: 'Nooit heb
ik icmand gezien die op zo'n beknopte wijze uirdrukking gaf aan wat in
z i j n i n n c r l i j k e w a s , a l s h i j . ' E i n d e c i Í . a a t .N o o i t h c b i k c e n a a n g e n a m e r
nrcns gczien dan hem, nooit heb ik een humoristischcr voordracht
rnccgcmaakt dan de zijnc, cn nooit icmand die belczcncr was over de
Iocstandcn va0 dc mcnsen, hun biografieën cn hun gcbcurtenissen,zowel
v a n d c v r o c g c r c g c n c r a t . i c sa l s v a n z i j n t i j d g c n o t e n . W a t b e t r e f t d e
I S t ( )/ . ) / 1 . /). 1 ,v g l ( ; ^ / . ( ; l , 5 0 l t
. ) S l l \ . 1/ l \ i . 1 , r ' ; i l ( ; . , \ l ( ; I l , / l
30 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI 3r

in de goede richting stuurde en hen op de verbetering van deze

ontwikkelingen in het Oosten en de recente gebeurtenissen van de
mislukking wees. Ik heb nooit gezien dat hij in enige verworvenheid
Tataren in hun land, in de tijd daÍ deze plaats grepen, wat betreft deze
vcrvolmaking behoefde, behalve dat zijn kennis van de Arabische
leek het wel alsof de boodschappcrs naar hem kwamen en de officiêle
grammatica zwak was en dat zijn handschrift zwakker was dan de zieken
missivenl aan hem werden voorgclczcn, zodaÍ ik van hem hoorde wat ik
in zijn ziekenhuis. Ondanks dat bezat hij de gave van het woord en een
niet op de kanselarij te weten kwam. Wat betreft magische formules en
gocde kennis van de grondregels van al-lgatt al-mansïtb en de discussie
amuletten, daarvan bewaarde hij ccn grote hoeveelheid. Hij bezat grote
daarover. Hij stierf, God hebbe zijn ziel, in de pestepidcmie in Egypte in
vaardigheid in de magie cn dc talismans cn wat dies meer zij. Van zijn
hct jaar zevenhonderd negenenveertig en ik voelde verdriet om zijn
geschrifren heb ik bij hcm gclczcn: de I riàd al-Qasid ilà Asna
vcrlies. God hebbe zijn ziel.
al-Maqd;id, en de Lubab fí al-llisàá, en de Nukab al-Daka'ir fí
'inda
Ma'rif at at-êawàhir, en dc Gunyut ut-Lahtb Gaybat al-Tabib' Tot
hcm hcb gelezen behoort het boek Ibn al-Akf àní's biografie volgens al-Saf adï's A'yán al-'Asr wa-A'wàn
de boeken van hem die ik nict bij
al-Nasrr met de varianten uit al-Saf adr'.s Alhàn al-Sawàgi' bayn al-Bàdi'
Kaíf al-Rayn fï Amr-atl al-'Ayn. tlij hccft ook poëzie gemaakt en uit
wa-al-Murápr'2. Arabische tekst.
hetgeen hij voor zichzelt hccft gcschrcvcn hccft hij mij deze regels
gereciteerd:
lf. il7bl
,lk
heb mij verbaasd om de man die de ulchemie afwiist in ziin
medicijnkunst, hii heeft iets af schuweliiks voortgebracht.
,.|:tiJl .1g*ijl .if.*ll .r1.fJl pt-ïl g$Jl rct- rr ;.,r;l ó{ r.s. ,al
Hij werpt koper op het oog en verandert het in een oogwenk, zosls het ;tiSïl
witte zilver.' ll.rJl 6*ll .lfJlf .laïl 61tf:...t1 611-iïl .lJl
,g.rJl ,J,{..f, íi-.,<-Jl gl
"+.
p/rJf iiEàl :^<-tl jj.r-Jt
e^r3 fÉ C Zx s )ÉLi 6tS ,;t.isil ,a! ;utt3
Hij had opsmuk in zijn huis en zijn kleding. Hij bereed kostbare paarden
r3$ .-.^':, .Jl i -r. :-C t; ir. d t^t tr.;5c 6,"
en droeg luxueuze kleren. Later beperkte hij zich hierin, bereed geen e- e1 ri.;t-àl ell c,;tSt ,/.r3Jl ol.1;l
paarden meer en nam zich voor niemand meer te behandelen,behalve in t-iJl r.lntc fJf rrrr+ .r.3liJt{ i! t^. iair.Ê..J| r':^(- J3 9 JqJ,Éiti O* ;'tf
zijn huis, of in het ziekenhuis of op straat. Hij had grote bedrevenheid in ':ll
r';rtj'll .r+ y'1 .r;il1 ....3i11. ir:- /
rrl{ JÉ Cr *iS1 -r-!l,Jà LJ
rfrl*tl
de kennis van goederen in natura, zoals edele stenen,textiel, werktuigen,
r.trt" dr r,l;Jt:':ll trJ Jl if-rdl ,.,p i+r riló t- rr:l
en van de soorten van kruiden en dieren. V/at het Mansirï-ziekenhuis in /,cr 1;;.rra^ll /.JtÀ-rr.
Cairo nodig had werd pas gekocht en kwam het ziekenhuis pas in nadat lr!l! +.J qtÉ-l
"+r dr "-h-+.-tl u-a. "r+ dr 6.J U [f. llSa] u,,r:.l\
het hem getoond was. Als hij zijn toestemming gaf kocht de intendant . ,.t.
.:L:^ ól
dr 1re JIJ-ïI .r;lp í/c . ...lil u {r+JJÀJl .:fiU fJf
her, en als hij zijn toestemming niet gaf, kocht deze het beslist niet. Dit / /-f
duidde op een grote belezenheid en een perfecte ervaring, want het [p.27] aÍl faj, ri1É ,...-cllrJ r..+r gt-.:lj.-i1ji;.ÉS rL -.rïl + / p1l: Jl |jr +it=+r
ziekenhuis wil alles hebben dat er maar bestaat van hetgeen betrekking
lrlfr k-!lr::;-tl i$r ir. >iÍ Jr'-':.''1, e:t[j-,.:ljt+. ti.Ft ai5gu3
heeft op de medicijnkunst, de oogheelkunde,de chirurgie en dergelijke.
Wat betreft de kennis omtÍent slaven, zowel mannelijke slaven als
tpJt +l.1'À t-Ài *'i r+-11 ir".l f ll 6.1l c.iíi a{ ós+l ll-t<-lf ót=Ftl
"1'i..,J.
slavinnen, daarin had hij het laatste woord. Ik heb gezien dat Or\.,,Ê. rl Éi'./\1- r-!r È:+;X-r rfl+rJl ; .r5l! e:^ .-.irl;trrJl3
enthousiaste beoefenaars van de alchemie bij hem kwamen en hem
v c r t e l d e n w a t e r m i s l u k t w a s b i j h u n w e r k z a a m h e d e nc, n d a t h i j h c n d a n

I l l r l k ' r l r p r W c . ? ( ) l ,(l A h l w u r t l t l l ( t l T ( X ) n r . ( ) l l í r . 1 )í Í. . l l 7 h , ? l t - l l t t b , l 0
I f l r l k ' r l r t n W c . l \ O ( A h l w i r r r l tl l l l {/ ( ) ( ) r r r l l ( rl l ) . r l c c l l , I I I l l b .
I nrulttlttlirt.Vgl. l)ozy ltt77 ttl, s.v
)L LEVEN VAN IBN AL-AKFÁNI LEVEN VAN IBN AI-_AKTTÀNI -1-t

: :+lajl dlJr! .ji-l c.jíi.:rt"i,l 'iJoJ ïj Jt - : ll .:jtS t-jtíi tf:Url y' tt:ilt ;:l.r,r>ie1 .jÉJl Jl1sl [rl1 o,s[.c
*., 1.rr\
'--:<
Olf:J /r'+L êIl'l J t-.n ê-l s-xl i€à{.*l^ --E: ;:liLl^ll, dl ,+:
l1.r:í-tlj .*Jt u..., órrl-i, c t J-t gjl ,:/lJEJl gf1. iF d3 fr.p .r'+:1 i.g3í X.+ l{L Er-g.i Élltr ut)l L.lt /l :,:tí ric rt-iiJl
.-.*t lf
l,*ï13 Ê{-Jój rJYl .r.1ë t^jtS ó*.Jt Jl JS +Jl.Jr elJl tir
*.r.f+ UJ t1r..Jl ClÉlJ p*)tJoJll ;t+|,-rrl ,/ JÉJl +Jl
l glfll aïï|1 jt ^: t1, ,elrCl i,., .it: tl U:-
r$t: s' .r,.r.Jl gt+Jlr JÉll
J|''j.ljj. js li;is:J 6tiÍtt/ ólJl4JL5,J-L êÉllJ:* dr ïj ouÀ a3fi2 ï st.r.-i.Jl óE{Jt^Jfll rJll L1 óUlf+Jlj
t't-istlgllglr;l Ji+ Gq

C;ttilt{
i3t- 6r-r;;,11.111C,ó il- ,/ JW rlJl r.-.1Crnr OU le:l^ ir JS i':tll ,É
d nj+: pJ,.rlf 2Jàtill ol.iál ojt;l 6U
ral- e-À2r .nr tl ól'r...Jl-rrll

g$Jt tu 6tS ri..;i ^.tL J-t-;rr r:::a1 .i:t: tJ dll Cr ljd+t: s ór.tL .!'' .f+ br r9!l t-S .rr.;, 6E-1t-r+ll 6U LE ii 'r-1 rÉS E:f.bl brj
/
ia r:e ll Lt-l 6tS r:U !a-l1!l ótfrt{ .r;i:1 i.S-Jl fÉ / Ly. S.;gJ| u,-,i a:|.+llr .rLll - ^ ll iF ..i*irl ii.r- Ll3 Jli l.f ..lall
si ó+rlÊlr Clr+Jlr Jlll1
.rES dr 3++ irÀi rjl- ;li i.rsi. gl';111 .iJrt oi .:lji ,í, dJ i3JClJ et*Jl1 iF Èel 6ir L rJ 61S+1 rll 61.;-r i't lt+ ófJr.Jl .-.rl.r, Jlli ,!.' JUI qJti

ólJ:il liU qia. óÉ, JL-.itil :iK y+ +t ol1illr.+ J'*.ilSj 'J'.+li1l .:lli C)l-|.J. \\A uÊ ] Jli ,tjil ,!,r JÉll
/ / Èd"JJ 1;lr-Jl Jl Ér.àr+ J^rJl [e
,.J. J..rJf f ótrt J(i.ll6;11 J+.ll i:11 1..r2-;:lÍJllta .r.p3 1r. ËÉ JÉi.Jl ; -ir;l .LrJ iir-' gjtS.!l.F 6l ïl Cl1.rl JtrS,;. oj;r: tlrL .1ly'j .rt*iJl
L. {.itS i-;l3:rJf ii-+ : U:+ i:ltt r:^ ..+.c1c.3iJl u-ll
JíÁll Clli .raf tl$ -i:tr t)lSJl, !r'r--i.Jl Jf-[+ i++ Ë.r-1 O.^ ;IS di dli g-1 r;li-:lr u--.r
èlrti,Jf Jrl .+l^ al.fl CÀ 6.,,-l i t{-}ii 6tiïl 6-r C
Lri- aJ^ alJ,ij r ...i it r tÀi | ó,. ;J.tjl3 ÉlJj,.-lc

,/ 1/ ir..iJL t-1i1t-àl,$11 ;.rt,^ J+t+,4rt"tl ,a.rJl * C.& J- ótíi

r^ - ótirJl ir c.ir
etrfj altlt geV>llt sr+lojl3 .lJdJl dr. :^<Jl frl+ ól'+ itJpr.LlL ,Ll ri dlÀ
s/
c !.:í11 ,JÁLrJ c4;.- $Jj
Ut-r.J.È óli1 &ljl JÉ ilf*Jl Íl.b Ctl+ r:5rt, C ótS ritS el1; ;^! ,t :ttl:.. itlsis.J; lttt:_ ort_:tlóÈrJl ,JÊ síg
?t4.i Êd.f.Jl. ;-r: ï ÉtnJ|ÈL C ,Jii ïES rrf .lt-rït+
Él;.r1 t-:i .lL l:"'ïl

Ll1 rt:.r.l g-i è-i!'lJ o1S ,gJl . ir. ^ rl Lir Crf +,.J. l.l;c .rrt:^ ll sll .r-lill .rl-i;l ri:it--: ,-* ^l^ al:il
;Ll 6tS.,iU.,loll étJl /r-tt ilriJl Jl
"f-i
..lr.j ait .r-l l+j.*r L1 .42J1 Jl t0-t .,5l; óll;r-1 uÊlr+ 'fL ...lti3 o.-. qJc .-.,':<, rl.ri j rr:
f+:, .+r 6l(i g.1Jl Ll3 r;)lr
C
.+Jr: óqLol dJ drl t ,:- Ws-l--g lt"+:<
: l^a :,Lti,r,tj.U iit+irJlj ititlj :tÉïl ó,. ;ii+Ji . -:rlJÉ ;ra, .':<r
f+ir f-t+.Jl al..;Él; .,& CÁJr Í/i-:'': è:j.ll ÉJ ril
Jl, tll qU.llJl lÉS rlL 'r.llill ui-J i tea:r re:l*r.-|.i.
óÉÉE 613,-^ .rrtr^llr t/.-X iF *+í frl'Jl JS 6JLla; JS .,Ja
.i.i g:lt Lf l+f+ g+Jlf ,rt'r)l j.;r1 ..;tíj . i:rl-oi rr,tïl ,j eJl ig1 '-rJl1
"Ê.
eil.rt+ t-l1 éil Jf ej. tiri c.l .-.JlJ J-J g:l.1 Lf i1ft td L. i- *.r rtSj .ri41 :ri; stÍi, .;'.ll+Jl Li-* iB.iJl ?l .-.-JlÊ.L C slalll rjl- óli1
rrs.rtjíl
f
dx.Jl Cí lÀit Jt l :r!!, / Jt-i I I l1^ s:lr Li Jl;ill iF iJt:Jl ;)+Fll i-+ ^i t1 rK /
.jL.l ,JHrir:1,5f, iir ert- rl.1ll y' l^., n.rp .ri1 :+*lJl i{$ r1,c y*{l
; eÍil Y1 e-i- i-l rl df r.pt .t1^;i+F illtr: o.xqi' gj L^ ,+a Lr.;::lt L rJ rtSl Jtri dJl r,s; riLil ,=-ri.l1 [al 5 riil c*Jtj, óu,rJl uál.,-l ,i.r óJy'l .-i.l.í
-r
r^-, irl: J- N'jLi' ff-+l-Ér uÉLill Jl,>l ..L r;- L^yl"l ,':íl Y1 ri2-.i.1 df É;ÉWl ;iJl, Lt-iJt Jul'Jt .-,. e+É.xr r-rJ- ,_,rt ó*,rj $lj J^+:
14 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI LEVEN VAN IBN AI,_AKITÀNI 35

,j rt ,-i:Éll .,j rl q*t Jl or$ 6l Jl l.r-l :JaJ ï .il r "'i: ,* Jlt sUÀll ."-iil 'ip1Jl
ir- t-+l .:ll Ul .-.t:(J
i! JS C ótiél *Stl l.r-.;.61í1 .r-1 .-':t Jl .+ét & ên lJ ótr{rt^Jtll

Jt-+ .x.Jl É! tJr;r:.r i3L:- êli..*5t J< / d1 61r-:.Jl 6E-1t^:tlt: t-t S.j. o.1.r;'ï3i1 s LE; d- ;
.F, t)l-
l-r;l iÈi- 6tS riï r-r!- -ir;11 lr:iÍ e--:l ;E-;t^:lll .rlàj .:JÉl -ju rgJl t-t-.-64J.ríiJ- jÉr t.rsliLi>1i.-4. i ,,
d ;J..i-lliJS-t+Jl i.r. L-.lB o,ric .ir .-r.rll .:L.: ;tS1 I r r1.r ,.1g"i..e3 ilt- dr+; t-lr,iJlr,lt tta t^.'I r6rí.à ..lrtt
1:.il ru-:lt s' ë ét
Ul c^ti a3UJ gJi-! U1 .-;É.rj--Jl itjl.r- .*, .:*- t cr.3 utli-.rt+Cl ,l tLl ó. ótSf ,J-l.i-:.llg:.1 l1-ti:l cS- I.iLhJ at+; taj t'r
.+ t l,r 4ai lirj c...r .rlhr rr4'ti3 J.i .r-,t+:
/t+l
l-l ^3ll ,.iU ti O*rll 6..11 c JJ,.; t+J .r+J...l: Íl JLii
oti! ir. JSI 6U r;')tiil,í,# órlJoJl Cr l-)lSJl | | rr[- & t-rÉ f t{+i J*bl c*J Jt-Jt L.tJ
*-,U
gjtiS g;tiÍtl Jii gjt-iS c6.rU 6guJl ,r"--t aL lrJl t-)tliJl ,rji uic fi.r3 nréb1 .-._,r,
*JLl
3UW UJJ. ".ír,
LilJ, OLír r*-r9r ótu;U l-ïtj . i*cj
Vanaf hier is dc Iekst van al-Safadi's A'yàn ook aanwezig in de Alhan
al-Sawàpi'. De variantcn volgens het Berlijnse handschrift van de
Alhàn worden hieronder gcgeven. lU g.fJl .iÉ rix {i} 5ï-9 r^,.'j-JJ 4"ÊJyl
C- .iÉr È*:rl3 Èól J+fo
6crr.r: . i.í r:i> .-^r l^ :.L-JJ
Afl:ll ,r .'t-.:Jl ó*t f+ -i-11 g1rJl tf+elf
' i4-tl '.J$: 8.r;1j l^K 7
iF qJl Ul ot:< ri c.iíJ 6 yJbJl Jtl^Jl gr.lll jJ"Jl ,t;l .rlrilt r,a tJ:.fo ,+'
LJÍ J.:i .ijl ,r 4-l L l::r.J LaL;J IJL rijll r-,111 o+:.J 10it-1 Li-fi en j;r

t.ttè1 t -.r:: l1.r r.rr1 .irl l tL.l lrt

u-tt+ óÉrJlC J1jll Jà Jài s t3l c.ií ri óJJl ÍJ*,1,rrïr-l d3l,- ,Jorl 6l u.rl r:l, l-r^i
êll"l ;.r,1-l;
u"--f.Jl ir lL dlG 19l rJ- ;li+s .r,i3 c *:ilfJj Jr.ct t rÉj- 6lirll Jj)ti C"ài::-ir Lr.ry UttJtC;i
!írJ 1.q )tr
"11

ttÉ t^i ctl':r.-Jgl.rtl ttigr-r

Jli Cr. Jl-lj+ll 9.-.':(: '|-j.Ê6.-.& .Fp

a-l:a.1t.rltr4-i. Uoi.r,i1 l6j9Jl è.,e.f dg$ i-3.,r^Jl

;-..,r
li.1-rJl ] I
rsl- r:^ st; .rr o.r-.i11 roJl.r óS; (J'J óÉ t+i Lj s;l 2
Êi-
Urï,! 3
o-JtL+ 4
r13 5
gí'+: 6
1 . 1
.,^J.rYl jiLiJl
f+í-ll 19.rl>i.,. ll 6iL-;ïl rrL- ó{ l
Ê+r}-f ; .r- - I ) v l

.r-ttJ ll
dxLf ir'rJl ;.rJl ;Lr;, C$tt ;l ,gJl cJ,--i ó-r,iJl .i'Á\^ll ;Ltl ()
viL/iÍt
I J"Ài
ijt^.r^., .,*j.lj ij,- vi:-rf-Jl :i$]ll ;r1Jl .--r:< ó [tL-, ] r(]
i+í'i ll
-
36 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI LEVEN VAN IBN AL-AKFANI )t

Ibn al-Akf aní's biograf ie volgens al-Safadï's A'yán al-'Asr wa-A'wán vcrbreding van haar bedding bij de speelplaatscnvan haar vissen,en met
al-Nasr. Vertaling hct begrijpen van de pointes en subtiliteiten van dczo wcrcnschap,en met
d c s t u d i e v a n d e m e t a f o r e n e n r e a l i t e i t e n , c n h c t p a r a a t h c b b e nv a n v c e l
Ibn al-Akfànï. Muhammad b. IbráhÏm b. Sá'id' dc ic yk, de v a n d e g e b e u r t e n i s s e ne n f e i t e n v a n d c A r a b i c r o n c n v a n d e
g c s c h i e d e n i s s e nv a n d e n o t a b e l e n e n d e r e g e l s d i c d a a r o p v a n t o e p a s s i n g
onvergelijkbare im-am, de ervaren en eminente geleerde, al-hakím Sams
'Abdalláh zijn. Ik heb met hem verkeerd en zag wondcrbaarlilkc rlingcn en reisde
al-Dïn Ab[ al-Ansárï, al-sinfárï van oorsprong en geboorte,
E g y p t e n a a r v a n w o o n p l a a t s e n s t e r f p l a a t s ,b e k e n d a l s I b n a l - A k f á n i . H i j i n d e r u i m t e v a n z i j n v e r b a z i n g w e k k c n d c z a k c n v i a d c < x l s t c n w i n de n d e
was cen eminent geleerde. Hij blonk uit in de filosofische wetenschappen z u i d e n w i n d e n .I k l e e r d e v a n h c m n u t t i g c f c i t c n v a n r l t : w i s k u n d ce n m i j n
('utum al-hikmà en verenigdc vcrschillende soorten van andere b a s s i n s w e r d e n g e v u l d d o o r d c d r u p p c l v a n z i j n w c t c n s c h a p p c nZ. o i e t s
w e t e n s c h a p p e ni n z i c h d o o r z i j n b c l a n g s t e l l i n g . A l s d e r c ' i s i h e m h a d als zijn uitdrukkingswijze zag ik nooit, cn cvcnnrin zo'n subticlc manicr
'Verwijzing' v a n a a n d u i d i n g . O p m i j w a s w a a r l i . j k v a n t o c p a s s i r r gh c r w o o r d v a n A b [
gezien, zou zijn IIÍaral naar hem zijn geweest en zou zijn
.Gcnezing' 'Rcdding' al-Tayyibr:
ÍSif A'l door hcm corrccr zijn geweest en zou zijn
l N a | a i v o l t o o i d z ij n g c w c c s t , e n z o u z i j n Q a n - u ng e e n m u z i e k h e b b e n 'Wie
'Oosterse geen is degene die de Arabieren vertelt, dut tk, nudut ik afscheid van
gemaakt en zou dc Wijsheid' [at-Hikma al-Mairiqiyyal
i n f o r m a t i e g e g e v c n h e b b e n e n v e r v o l g e n s i n h e t V y ' e s t e no n d e r z i j n hen had genomen,
gcgaan. Als al-Nasïr al-T[sïz zijn tijdgenoot was geweest zou hij geen Icmand als Aristoteles en Alexander heb g,ezicn/'2
'lk
observatorium hebben gebouwd en zou hij zich op een afstand gehouden heb ieder der beide geleerden ontmoet, en het was alsof
hebben door zijn grote vcrmogen in het schrijven, en zou hij zich beperkt God hun levens en hun tijdperken terug had gegeren.'l
hebbcn en zou hij kariger geweest zijn, en zouden de mensen zijn
geschriften van middelgrote omvang (mutawassitàt) nic,t bij dc beginselen Z.o blcef de Sayk als hij was, tot Ibn al-Akfànï wcrd opgcnomen in de
herhalen en zou hij geweten hcbben dat hij niet overwon door een lijkwaden (akf an) en zo werd tot werkelijkheid dc bctckcnis van Gods
'Een
geschenk van de astronomie tot aan de Dag van de Opstanding. Als woord: i e d e r , d i e o p h a a r i s , z a l v e r g a a n . ' a H i . 1s r i e r f , G o d d e
BatlamiyIs hem had meegemaakt zou hij geen astrolabium hcbben Allcrhoogste hebbe zijn ziel, in het jaar zevenhondcrd ncgcncnveertig te
vervaardigd en zou hij de grip lmapassl op de AlmagesÍ niet gehad Cairo, tijdens de pestepidemie in Egypte, hetgeen ecn vcrlics, aangedaan
hcbbcn en zou hij voor dat boek geen studenten gehad hebben. Als door God, is, vanwege hetgeen hij wist en gaf van de voorradcn van zijn
al-(unafi3 met hem gedisputeerd zou hebben zou hij hem niet hebben w c t c n s c h a p p e n e n z i j n v r u c h t g e b r u i k e r v a n . D e z . e3 a y f t S a m s a l - D ï n
docn zitten op zijn tafel lkuwdnl, en zou hij geweten hebben dat zijn bfonk uit in de filosofische wetenschappen('ulum al-hikma) cn was uniek
logica in de Kaif al-Asr-ar vergeefs was geweest bij zijn uitleg.a Ibn in dc pcrfcctie in de wiskunde, want hij was een imàm in de geometrie,
al-Akfánr hield zich uitgebreid bezig met de wetenschapvan dc filologie, dc aritmctica en de astronomie. Hij had daarover nuttigc werken en
mct dc veelhcid van haar disciplines, en hij wijdde zich aan de gcschriftcn op zijn naam staan. Ik heb bij hem een gocd stuk van het
bock van Euclides gelezen. Hij placht de problemen die zich voordeden
bi1 wat ik bij hcm las zonder enige moeite op te lossen,alsof hij het zich
visuccl voorstcldc. Als ik een figuur begon te maken, begon hij ook, nam
I Ibn Sïnà, st. 428/1031, vgl. GAL G 1,452
2 SL.612/'t274,vgl. GÁt G I, 508
I St. ír-1(r/1249, vgl. GAL G l, 463
. 1 l ) r t i s t y p i s c hv 9 9 r d c s t i j l v a n d c t a q r ï 2 .V g l . o o k h c t Í r a g r t t c nvl a t r I A f M u t l n u b b i , s t . 3 5 4 / 9 6 5 ,v g l . ( i Á L G I , 86
t r l ( ) l r l 1 1a i u r r r l r i n r r r i l n h o < l í ' rsl l r r k o v c r t l c i n v l o t : d v l t r r t l t : / r , i r i r / 2 V g l . a l M u t a t u r b h ï l t t ( r l ,p . 7 ' i l t , r c g c l j 9 .
r t l ( ) , 1 r r , / 1 1 p r l c l l t r t r r , . t' ' r r g y l l o p t ' t l r s c h t ' l i l c r l t t u u r . I : t ' t t ; t t l ( l ( ' r ( 'r ' r x t tl t t ' t ' l t l I VHI l/rrrl.l). 7l(),rcgcl ^12.
4 Attrttn l,V (.)ír).)(r.
* o t t l t ; i t ' ; i r ' v t ' t tt t t [ t o s t ' t t , 11t 1 l ( ) l i l
38 LEVEN VAN IBN AL-AKFANI
de discussie over, greep de liniaal en tekende de figuur en de letters in
het. zand op het schrijfbord en gaf er zijn mening over in heldere
bewoordingen, alsof die ene figuur de enige was waar hij iets van wist.
Ik heb bij hem gelezen een inleiding tot het samenstellen van magische
vierkanten en daar gaf hij een uitstekende uitleg bij. Ik heb ook bij hem
gelezen het begin van de lidrat en hij loste de problemen van de
commentaar van Nasir al-Din al-T[sil op met schitterende bewoordingen
en briljante verwijzingen. Wanneer ik hem ook maar iets vroeg
aangaande de wetenschappen van de filosofie, zoals de logica, de
natuurwetenschappen, de wiskunde en de metafysica, gaf hij mij het beste
anrwoord, alsof hij zich de gehele vorige nacht juist in dat probleem had
verdiept. Ik heb bij hcm gelezcn de verhandeling, getiteld al-lstibsdr
fïmd yudraku bí-al-Absàr. Dit is een klein boek over de optica,
geschreven door iay& SinaU at-nïn al-Qaráfi al-Usfilï al-Málikï2. Hij
loste de problemen van zijn betoog op en had kritiek op hem wat betreft
andere zaken. Wat betreft de medische wetenschap, daarin was hij de
im-am van zijn tijd. Het grootste deel van zijn medicijnkunst bestond uit
het gebruiken van de bijzondere eigenschappen en de enkelvoudige
medicijnen, waarmee hij de zieke bezocht. Niemand kende deze
medicijnen, want hij veranderde de samenstelling en het uiterlijk ervan,
opdat deze niet bekend werden. Hij had wonderbaarlijke successen in
zijn behandeling op zijn naam staan. Wat betreft de filologie, daarin was
hij onvergelijkbaar. Hij begreep de woordspelingen ervan en hij had een
intuïtief gevoel voor de moeilijke plaatsen eÍvan. Hij had anecdotes,
gebeurtenissen en steÍfdata van mensen geheel en al, en in grote
hoeveelheid paraat. Van poëzie had hij zeet veel in zijn geheugen, de
klassieke Arabische poëzie en ook de poëzie van de post-klassieken, de
modernen, de lateren en de tijdgenoten. Over de filologie heeft hij
boeken geschreven. Hij kende de metriek en de stijltheorie goed. Ik heb
nooit een verstand als het ziine gezien, en nooit bij iemand anders
meegemaakt de wijze waarop het in helderheid en snelheid en zonder
enige aarzeling tot ontbranding kwam. Bij alle mensen die ik heb
mcegemaakt heb ik nooit een juister en helderder verstand gezien dan
hcr zijne. Wat betreft zijn heldere en beknopte wiize van uitdrukken die
vrij was van overbodigheden, iets dergelijks heb ik nooit gezien- Onze
s J .( t l ) / l ? . - 1 . 1v ,g l . ( i Á L ( ; I , 5 0 t t
s r í | 8 4 / l ; 1 8 1v. g l . ( i A I . ( ; l , ] t t 5
LEVEN VAN IBN AI,_AKITANI 39
íayk, de hafiz Fath al-Dïnr zei mij:'Nooit hch ik icmantl gcziendie op
zo'n beknopte wijze uitdrukking gaf aan wat in zi.jn inncrlijk was, als
hij.'Einde citaat. Nooit heb ik een aangcnlrn('r rnt'ns gczicn dan hem,
n o o i t h e b i k e e n h u m o r i s t i s c h e r v o o r d r a c h t n r c t : g c r r r a u kr lta n d e z i j n e , e n
nooit iemand die belezener was over de tocstanrlt:n van dc mensen. hun
biografieën en hun gebeurtenissen, zowel van dc vr(x)ltc generaties als
v a n z i j n t i j d g e n o t e n . W a t b e t r e f t d e o n t w i k k c l i n g e n i n h c t O o s t e ne n d e
r e c e n t e g e b e u r t e n i s s e nb i j d e T a t a r e n i n h u n l a n r l . r n r l c t i j d d a t d e z e
plaats grepen, het leek wel alsof de boodschappcrsniurr hcm kwamen en
d e o f f i c i ë l e m i s s i v e n a a n h e m w e r d e n v o o r g e l e z c Í r .z o t l a t i k v a n h e m
h o o r d e w a t i k n i e t o p d e k a n s e l a r i j , b i j d e s e c r c t a r i s ,t c w e t e n k w a m .
Wat betreft magische formules en amuletten, daarvan bcwaarde hij cen
g r o t e h o e v e e l h e i d ,e n d a a r o v e r w i s t h i j u i t g e b r c i d t c v c r t c l l c n . H i j b e z a t
grote vaardigheid in de magie, de talismans,het tcvrxrrschijn brcngen van
verborgen zaken, en wat dies meer zij. Hij bezat, grorc vaardigheid en
grote bedrevenheid in de kennis van de goedcrcn in natura, en van
edelstenen, text.iel, werktuigen en de soorten van kruidcn cn dieren. Wat
het Mans[rï-ziekenhuis in Cairo nodig had werd pas gckocht en kwam
het ziekenhuis pas in nadat het hem getoond was. Als hij zijn
toestemming gaf kocht de intendant. het en als hij zijn tocsrcmming nicr
gaf, kocht deze het beslist niet. Dit duidde op een grotc bclezenheid en
pcrfecte kennis, want het ziekenhuis wil alles hebben wat cr maar bestaat
van hetgeen betrekking heeft op de medicijnkunst, dc oogheelkunde,de
chirurgie, de antidota en dergelijke. Wat betrcft dc kennis omtrent
slaven, zowel mannelijke slaven als slavinnen, daarin had hij het laatste
woord. Ik heb gezien dat enthousiaste beoefenaars van de alchemie bij
hcm kwamen en hem vertelden wat er bij hun wcrkzaamheden was
mislukt, en dat hij hen dan in de goede richting stuurdc en hen op de
vcrbetering van deze mislukking wees. Ik heb nooit gezien dat hij in
cnigc verworvenheid een vervolmaking behoefde, behalvc dat zijn kennis
van de Arabische grammatica zwak was, en dat zijn handschrift zwakker
was dan de zieken in zijn ziekenhuis. Ondanks dat bezat hij de gave van
hct woord en een goede kennis van de grondregcls van al-katt
ul-mans-uben dc discussiedaarover.
tlit hctgccn hij voor zichzelf hccft geschreven,heeft hij mij dezc rcgcls
g c r c ci t c c r d :
'/
I l l r r r S r r y y r t li r l N i s , s t . 1.1/l \4, v1il O tll. (; Il. /l
40 LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI
'lk
heb mij verbaasd om de man die de alchemie afwijst in ziin
gedachten, hij heeft iets afschuweliiks voortgebracht.
Hii werpt koper op het oog en verandert het in een oogwenk, zoals het
witte zilver.'
Van zijn geschriften heb ik bij hcm gelczen de Iriàd ql-Qtsid ilà Asnd
al-Maq-asid, meerdere malen van bcgin tot cinde. Door dit geschrift is
zijn waarde bekend. Over dat bock hcb ik geschreven:
De Sayk heeft zijn boek geschreven,maar op de helderschijnende sterren
Schiint iedere deugd in de spiegel die hii is, en daarin bestuderen wii
alle wetenschappen.
Ik heb ook bij hem gelezen de Lub-ab fi lllm al-Hisdb, en het boek
Nuksb at-Duka'ir fí Ma'rif at al-ëawàhir, en het boek Gunyat al-Lab|b
'inda
Gaybat al-Tabïb, en dit heeft hij nog verbeterd. Tot de boeken van
hem die ik niet bij hem heb gelezen, maar waarover hij mij gemachtigd
heeft behoort het boek Kaif al-Rayn fí Amrad al-'Ayn.
Ik voelde verdriet om zijn verlies toen het bericht van zijn dood mij
bereikte. God, de Allerhoogste, hebbe zijn ziel. Hij had overvloedige
opsmuk in zijn huis en in zijn kleding. Hij bereed raspaarden en nam
zich voor niemand meer te behandelen, tenzii deze naar hem toe kwam in
zijn huis of op straat of in het ziekenhuis. En hij weigerde om zich te
begeven naar iemands huis. Hij was de verschaffer van de samenstelling
van de antidota, ieder jaar in het ManslrÏ-ziekenhuis en hij ontving voor
iedere door hem gemaakte samenstelling het bedrag van zeshonderd
dirham. Toen de smïr Óamál al-Dïn, de gouverneur van al-Karak, het
ziekcnhuis kwam bezichtigen, vond hij dit prachtig en hij verdubbelde
zijn salaris, want dit was zestig dirham en hij stelde het op
honderdtwintig dirham, en hij gaf hem goud uit zijn bezit, nog bovenop
dc beloningen die voor hem waren vastgesteld. Hij behoorde tot de
artscn van het ziekenhuis en tot zijn taak daar behoorde de behandeling
van dc krankzinnigen. Toen het bericht van zijn dood mij bereikte sprak
ik dc volgcnde dichtregels:
Dortr dc pestepidemie is miin harl in beroering en vsn iedereen die aan
dt zicktr liidt is het hart vergankeliik.
'I 'Moge
ttrn ,\tnr,r d-l)rn sticrl, riep het.
t t . g t n h c l v r r l i t t v u n t i l - A k f t t n í . n u t g t 'l l i l m i i l x ' , t c h t r m t n
LEVEN VAN IBN AL-AKFÁNI 4l
Vanuit al-Rahba schreef ik hem in het jaar zevcnhondcrd dcrtig:
'Mijn
Heer Sams at-Dïn, u was de eerste, die de plaats van het licht
innam in mijn oog, zo kort geleden.
Oeen wonder dus dat mijn dag en mijn nacht verduisterd worden, en ik
hcb miin ogen afgeschermd tegen het opgaan van de zon.
llij schreef daarop ten antwoord:
[/w arts in Egypte is ziek van verdriet, en door dc .scheiding is ziin
vleugel gekortwiekt.
Wee degene die in een toestand van ziekte gegrrpen wordt door deze
kwaal, en daardoor te gronde wordt gericht, vunaf het ogenblik dat ziin
welzijn van hem verdwenen is.
lk schreef hem ook vanuit het welbewaarde al-Rahba:
Een g,roet heeft een verzegeling van muskusparf um g,eopend,en heeft de
blocmen ervan in een bloesemdek uitgespreid.
Dc heschrijving van liefde en de herinnering aan vriendschap en passie
hebben een zwaard dat in mijn lever stak weggenomen.
En hctevele toch zijn mijn klachten tot u in de frisse bries, en hoezeer
heeft passie en verlangen ons vermagerd.
En hoevele liefdevolle wensen zijn daarin. Hun adem leek op de geur
wn lavendel.
Dc daad van mijn oogleden en die van mijn hart ziin van dezelfde
toort, eerstgenoemde zijn aandachtig en laatstgenoemde maakt zich
betorgd om u.
Hct vuur vsn het hart wordt niet gedoofd en de traan uit het oog is
boven de wolken uitgestegen.
lPot hetreft deze toestand, daarover zal ik niet geven lange commentaren
voardoor deg,enedie ze aanhoorÍ zich maur verveelÍ.
ll heh rampspoed ondervonden door de tegenslag in mijn verwachtingen
on mijn vermocden, en een lot zo erg dat u daarbij vergeleken de
duistcrnisvergect.
En ecn Ieven dat beklemmend is, zodat miin zorgen zich nog
vtrmecrderdtn tn dc schciding von onze hecr was volledig.
G o d m i i b c . s c h t r n u ' nl * u l i n l l
l l c m u n n v l u r r l t r l t r a l l r r l t : c n z i j n l t : v t : n c i n r li g t n a c c n v r i c n t l s c h u lttl i c
42 LEVEN VAN IBN AL-AKFÁNI LEVEN VAN IBN AI,-AKI.-ÁNI 43

gekenmerkt werd door een sterkc band, en dic haar sporcn heeft
achtergelaten op het perkamcnt. En ecn passie dic zi.ynhcklcrc blik het
g e n o t v a n d e s l u i m e r i n g v e r b o o d . E , n c c n g e v o c l v a n v c r l < l r c n h e i dd a t
zijn ooglid leerde hoe de trancn vlocicn. En een gcvocl van spijt dat zich
bevindt tussen de ronding van dc ribbcn. En ccn gcvocl van licfde dat
bij hem het vuur van het hart doct brandcntclkcns wannccr dc stralende
bliksemflits oplicht. Dc verschijningvan hct idcaalbccld en dit
aanvaardde [?] iedere letter van hcm in dc vorm van ccn alif, en vormde
ervan voor zijn hals en zijn hoofd cn zijn oor ccn kctting cn een kroon
en een oorring. O, welk een horizon van dcugd is hij. Tclkcns wanneer
de volle maan ondergaat, doet hij zonncn opgaan. En wclk ecn zee van
cultuur is hij. Als hij een zoeker een nog vochtigc parcl schenkt, werpt
deze vervolgens een kostbare parel wcg. En ccn jongc vrouw die de
zonneschijf met haar licht omwikkelt, cn ccn stcrrcbccld waarvan het
snoer van verre schittert als kettingen van gcdcgcn goud.
Iets biizonders waarvan de eenzaamheid de cultuur gezelschap houdt.
Waarom passeert het aan het gehoor en gaat het op reis?l
De conversatie van lbn al-Akfdni
In de biografische notities door al-Safadï wordt Ibn al-AkfánI's
convcrsatie geprezen, Zijn veelzijdigheid wordt daar geroemd, zijn
uitstckcnde stijl van spreken, en ook zijn geestigheid. Alweer door de
gocdc zorgen van zijn vriend al-$afadi is althans iets hiervan aan ons
ovcrgclcverd. In het handschrift A van de editie van de lr5ád zijn twee
mondclinge toevoegingen van Ibn al-Akfàni aan zijn eigen tekst via
a l - S a f a d ï b e w a a r d g e b l e v e n , e n w e l n a a r a a n l e i d i n g v a n p a s s a g e si n
Irsad 345 (een lexicologische notitie) en lríàd 488 (een notitie over het
aantal geboden en verboden dat in de Tora is vervat, met, een ezelsbrug
voor hct onthouden van die aantallen).In het handschrift D van de editie
is dczc laatste toevoeging in verkorte vorm in de tekst van de
Iriad terecht gekomen.l Een rijkcrc ool{st aan opmcrkingen van Ibn
al-Akfánï is binnen te halen uit al-SaÍ'adi's conuncntaar op al-Tugrá'ï's
Ldmiyyat al-'Apam, getiteld at-Gay1 ul-Musttiittm Ir Sarh L-amiyyat
al-'Alam. Deze commentaar behandclt, naar aanlt:iding van al-Tugrá'i's
ode, een veelheid van onderwerpen, en zou zclí. t:ncycltlpcdischgenoemd
kunnen worden, ware het niet dat de enigc <lrdcning van het daarin
vervatte materiaal geschiedt via vrije associatic op dc inhoud van de
verzen van al-Tu$rá'ï.
In de volgorde van voorkomenin d e z e c o m m c n t a a r 2 v o l g c n h i e r I b n
al-Akfánï's opmerkingen:
Deel I:
- p. 8, 17-25. Anecdote over een s c h i j n e x e c u t i c v a n a l - T u $ r á ' ï , m c t
overlevering van vier regels poëzie die al-Tugrá'í daarbij gesproken zou
hebben.
- p. 10, 3-10. Mededeling over de doelstelling van dc alchemie. Deze
passage is later geciteerd door Hággï Kalïfa, en gcdccltclijk vertaald
door J. von HammeÍ.3- p. 30, 22-25. Een opmerking over de Griekse
metriek, waarbij Ibn al-Akfàni stelt dat het niet onmogclijk is dat de
Griekse theorie hierover al-Kalil b. Ahmad tot hulp is geweest bij het
formuleren van zijn theorie over de Arabische metriek.
- p. 50, l-6. Een anecdote, met isnAd, over het stellcn van een diagnose
door het raden naar en het noemen van de geliefde van dc patiënt.
- p. 56, 1-4. Mededeling, met isn-ad, over de aard van hct materiaal dat
samand genoemd wordt.
- p. 56, 6-11. Mededeling van Ibn al-AkfánÏ, uit cigen observatie,
cveneens over samand.
- p. 56, ll'26. Mededeling over de eigenschappen van een bepaalde
k lcurstof.
- p. 85, 18-27. Verklaring van het feit dat scheelheid de dingen dubbel
doct zien.
- p. 87, 4-7. Een mededeling van al-Safadí dat hij het boek over de
rrptica, getiteld al-Istibsàr fimd tudrikuhu at-Absdr, door zekere Siháb

I 7 . i c v o o r d c t c k s t v a n d e z e toevoegingenhet kritisch apparaatbij dc

ctl rt ic.
l l ) c r r r l c r p Í c l a t ivcu r rh t : t r l r : t r lv a r r a l S a l a r l r ' st c k s t t l u t o o \ u t { c A l h i n 2 Al SaÍatli lttt'tti.
r r l . l r l n ' r ) X ts' t : t i l l r s o t t z c k c r I l l i t [ [ i K a l l l a l l i l l 5 l t , V , p 1 t .? 7 \ , 1 V o n l l r r r r r r r rltl'{r( } . 1 ,1 . 5 1 í r .
 t t
LEVEN VAN IRN AI,_AKITANI LEVEN VAN IBN AI-_AKTTANI 45

; r l l ) n r i r l - ' l r i l q r [ . s l c Jb, i j I b n a l - A k Í á n r h c c l t l i c l r : z c nc n g c c o p i c c r d . l -p . latere biografische woordenboekcn tcrccht gok<lnrcn.Hicrin wordt echter

l(kr, | 5. Anccdotc ovcr lwcc suíi r'ayts. nauwelijks iets toegevoegd aan dc gcgcvcns van al-Safadï. Kennelijk
p . l O ( r , 9 - 1 5 .O v c r l c v c r i n g d o o r I b n a l - A k Í a n i v a n v i t : r r c g c l s u i t e e n
waren deze de enige voorhanden bron. Dc knrnitrk van Ibn IyásI vermeldt
r l t t . t i r l t rt à ' i y y a d o o r z i j n o o m v a n n l ( ) c d c r s z i j ( l c ,I r a k r a l - D i n H a s a n b . voor het jaar 749/1348het overlijden van lbn al-AkÍInr wcl iets nieuws:
'Af 'In
i t r M a k z l n a l - S i n f á r ï , i n h c t m c t r u m v a n I b n a l l i : l r i r l ' st à ' i y y a . dat jaar, in de maand Safar, overleed ul-ruyyi.r ul tahíb Sams al-Dïn
p 109, l-25. Anecdote over het maximum dcr mogclijkhcdente M u h a m m a d b . a l - A k f á n ï . H i j w a s z e e r g c l c c r d i r r r l c g c n c c s k u n d eH
. ij is
vclkri.jgcn door het veranderen van de volgordc van dc woordcn binnen dcgene op wic al-Mi'màr2 een spotdicht hccÍ't gcrrraakt,dat als volgt luidt:
ccrr vt:rsrcgcl:

. . . tr;a-b1 ditill Ibn al-Akfànï heeft een manier van genezen, ntuur ik vraag God om
f1ri3 t' 1r-Jt ; ;!l C r^+ c+r. . .
gezond te blijven.
Ibrr:rl-Akfànï werd, toen hij nog maar kort in Cairo was, gcvraagdnaar:
Nog nooit is een zieke van hem opgestaan, tenzij rtp de Dag van de
,,r ta;rr t J+Í:J rl;ïl Êjri+ .r.rrJl c1-3;. .rrl!1 .-.Jtll r óS^J t- .Jt{l . ..
t Opstanding.
" ' ,Fr-l
Ecn andere dichter heeft de volgende regels gemaakt:
- pp. 145, 32-146,4. Mededelingen over de grootte van
de hemelsfcrcn.
- p. 169, 9-25. Opmerkingen over de i'tid'sl Wi j hebben een arts wiens geneeswijze steeds de ziekte hrengt naar wie
al-mizd!. Deze passagc komt
nict voor in het hoofdstuk over medicijnkunst in de lriàd (610-628) en hem opzoekt.
cvcnmin in het desbetreffende hoofdstuk van al-Durr al-Nazïm (hs IIii heeft geen gebrek, behqlve dat het middel dat hij verschaft3 zwaar
Lcidcn Or. 958 (42), ff.226b,3 - 228a,t6). valt voor wie het moet innemen.

Deel II: Er wordt ook gezegd dat deze twee veÍzen gcmaakt.zijn over
- p. 53, ll-26. Mededeling over een merhode al-rayyis Tà[ al-Dïn al-Tabrïzï.'
om in slechts vijf
vermcnigvuldigingen de som van het aantal graankorrels te berekenen op Als voorbeeld van de afhankelijkheid van de laterc biografen van de
de 64 velden van het schaakbord, waarbij wordt verlangd dat op het gcgcvens van al-SafadI volgt hier de Arabische tckst van Ibn al-Akfànï's
eerste veld één korrel wordt necrgelegd, en op de volgende velden biografie volgens het Kitab al-Muqaf f a van al-Maqrizï, getranscribeerd
telkens het dubbele van het aantal dat op het voorafgaande veld ligt. uit dicns eigen werkexemplaar.a
- p. 169, 19-29. Mededeling over de reden
waarom het hart links in het
lichaam is gesitueerd.

Biografieën van Ibn al-Akf-aní in latere geschriften

Beschrijvingen van leven en werk van Ibn al-Akfánï zijn in verschillende
I Vgl. hierover ook al-Safadi, A'yàn al-' Asr (hs Bcrtijn Wc. 298
( A h l w a r d t 1 8 8 7 - 9 9 ,n r . 9 U 6 4 ) , f . l l U a ) ,w a a r d c t i t c l i c t s a n d c r sg c s c h r t : v r : n
w o r r l l , c n r l c n a a m v a n d c a u t c u r c o r r c c : li s w r : c r g t : g c : v t S
: r l ( ) i r rj - r l iu l - t l s i l r a l - M a l i k i .
r ni h: ; t hl r l l ) r l r
I lbn Iyás 1975, p. 523. Een late bron, want Ibn Iyás stierf ca.930/1524,
vsl. GAL G 11,295; S II, 405.
2lli1 is mogclijk Abi al-Zará'if Ibràhïm b.'Alï b. Ibráhim al-Mi'már
a l - l l á ' i k a l - M , r s r r , d c E g y p t i s c h e d i c h t e r d i e e v e n e e n si n h e t p e s t j a a r
149/l\48 sticrf, vgl. GAL G II, l0; S II, 3.
I n t u , t u h h u l u h u t' . < tg c l c z c n d o o r d c c d i t c u r , m a a r d c i n l . c r p r c t a t i c
m u . t h t l u h (uz i . j nl a x c : c r r n i r l r l cgl ,)c c f tr x l k b c t c k c n i s .
. l A l r r r r : r rhl . ' A l r a l N 4 a q r i z i ( s t . l J 4 5 / 1 4 4 2v, g l . ( ; A l . ( i I I , 3 9 ) . K
r t l l r l u , l r t l / , r ,l r s l . r ' t r l t ' t t( ) r . I 1 ( r í r l r I, l . l l ( h . 1 O i r( l l ( ) r s b l u n c o ) ,v l i l
V o o r l r o r ' v tl't ) H 0 .g r ) . 1 ( )
.l(r LEVEN VAN IBN AL-AKFÀNI LEVEN VAN IBN AKFANI 47

vili5ïl ó{tJ ir..r-Jl 611-;ïl .1J1"* yl 4.rJl u--} .rcLr rf pr.r.11ló{ r.s. óUlJlsJlJ .r$t:.Jl
Alil1 ól^:llj 9lo+ll -it:-l i.i._r-
s, Jl^ll.gJl rJ cr:lSj
:^<-Jf .:,il r;$l 6U erl- a;-
?* f Ër+r frJ'.tt &t:tl ê^+ '[áU .rlJl6*Jl J-Jlr .rJjJl.;rt.:...t1 !"ti,ll ol .rta '|
d
rJ 6.*:.:: )ti ,t.:....,1tJ1ell gt.:-- L3
:iK )L ,JÉ.!.lil J+ sl..{lj i-qJlj !+Jl + g. fL.l {;U rÉtdtl t-r--i, Jti IIJJ f OtSi g.rlrallj .'Llt^^ll ir..iJr!t-, rii.pr t-13 r.r; ïlj
L*lt.:Jl
t+.i .i.*: y ..itS --.'lf
iH i-:- : U; i;L* ri.e .f+ .*iiê óÉ{ j,r trltS J{l ó. ;'d ir L eJ 61"5+1 r,;Jl 61;- t+.+Íll
r+
i'i rtJ O*rJll a;l;j
"Ê.:
;urtl,r c.il ,í,/ ir. JL.J J Otír;:!p J+t+ rfÊlt rr.-ijt gÉ J+Jr orl. t*i ;rr: rll y'r .rl-iJl fJli
Ct-l ,J4 XJ.lr ?llJlJl;'.rir+ ÊaJL.-l t.É|,/
Lll -lr+ O*t-1yé+r, Jl gdïl1
rf!:Jtr sr+alajlJ.iÀi.Jlr:^<-Jtr jJr:a
t^, j 6'1.E-1t'
di':Il
.r-l t+i.r* Yf k+
*jtr alr.lrl u.lt+ r+b rrJUr r.- ;Ll g. ótS {iU ...Lll ïÏ.il :fr ;Jr::"":15;
Lfl rq)tc ,f +f ót{L-l d c,;tí-; Êld t . j- t+:tr-l t0i:s< $: 6l.í r;ï
ook Ibn al-Akfánï's biografieën in al-Durur ul Kàminut van Ibn HaÉar
;|,+r-dlf 6;Udlf :tÉtl & .:5i{,, ..' ^lti j9r_r1r':<: É"{.-.f .r1/ riU 9.rïl al-'Asqaláni (st. 852/1449, vgt. GAt. G il, ó7) t'.ttut-uudr al-TàIi'2 van
qi-J ir4=,S:t^a i+t U a f - S a w k à n I ( s t . 1 2 5 0 / 1 8 3 4 ,v g l . G A L S I I , t i l U ) z i j n r t i r c c t o f i n d i r e c r o p
:Jll É & LliJI Jl lÈií tr.i, ..-r-i.llir .rtiU
informatie van al-safadï gebaseerden vcrschaÍí'cngccn nicuwc feiten.
,-r-t.ll i:+f .ia:ti i.r-e9.rï11:^<Jl
f ót óJÉ1.:^ll36$.-^tlr,rrtrJlf
t-r !r.r td i- *l tSi éiJ'+ .iri .t. orl.r Lr 6.riJl
C)l-ll JUi l.U+ g+Jtr
i-+. : l1 ei.rl+. l-11 ljl Het werk van Ibn al-Akfànï: bronnen van de hibtiografie
dr. iJLiJl ;ja1Jl C-l o1l.1 O-J ^-.:ï.1
ï1 r-L ti.i
L.s ..1+ dp Ó:lt U Jrir ,.21iil .r1- ó. &Jl r, t+^o:ïr Li JÉíl
CÍ Ê*ÀJt6K llicronder volgen eerst enkele bronnen voor de bibriografie van het.
ï1 e:.;àt-r & 4íil Jr +i. 6]rl ll y'r gI-Jl Jti .-Ê. ii+r. iltl-r o x.; j (ruvre van Ibn al-Akfànï. van de bronnen I t/m 3 is dc auÍhenticiteit
bovcn twijfel verheven. Bronnen 4 en 5 zijn afgeleid van nr.3. Bron 6 is
Lll r *[.e Cr^.J tJft O'. Ér:U1-l pg;l;, uÉtitl Jl3sl ulc d. tÊ)tlol J{íl tlubicus, omdat het auteurschap van al-Durr al-Nazïm zoveel vragen
-
.JJl ,'+: .1t : ll i:jtS t .ití^i k:Uirl / fir*
t' rEitl iit.r.r;.:rl órÁJt JtFl oprocpt. Bron 7 is een ll/l7e eeuwse compilatie cn slcchts van indirect
LlJ 6lg-rJl .-.,. ...i-{ ,Jl^ ,J:i ;riut^ tl, bclang. Uit de vermelding van de titels in de Kaíf al-Zunítn kan worden
itl / +L elbl d L {i. C-l dl opgcmaakt welke werken van Ibn al-Akfánï in de ll/l'le ceuw nog een
Ji+ t-r f-)tLJll óLadl'5lll € JrJ,J,I +Jl .lr i,alÍ X.+ t{i. |:rri frljJlr zckcrc verspreiding kenden. De bronnen 8-ll zijn alleen in zoverre van
+ c,, rrttlll rrliíJ u-li.Jl ê-l Jl .r-ti.ll .rLàl| r:ti:. ^ Cr.r rrl+Jl |jr sri bclang dat zij naar handschriftencatalogi verwijzen waarin werken van
. : L( g[Í, =+tlojl irgê JiÊ l b n a l - A k f á n Í w o r d e n b e s c h r e v e n .M e t u i t z o n d e r i n g v a n n r . 1 r v a n d e
r+CJl :a:;, tl .+ll U.* f JÉt-iJl -,ij1 -t...-Jl hicrnavolgcnde lijst noemen zij echter geen werken van Ibn al-Akfánr
d1j.j. rE dr i,*Jl uàlJ,.l,f ,u|l tlic nict ook rceds in een eerdere bron zijn vermeld. Bron 12 is slechts
vun sccundair bclang, want deze is kennelijk gebaseerdop nrs. 4, j en 10.
l)c nrcdcdcling in dczc bron (p. ll5), op gezagvan'Abbàs al-'Azzáwl, dat
l-:.r.lU tt' ri 4S c tJ+íll oÁtrJ c4;.e .ri.l5
/ l b n a l - A k í ' á n r z i c h z o u h c b b c n b e z i g g e h o u d e n m e t s p i r i t i s m e ,h y p n o s e
r ' .r tl : :i tlsl i-J a I I t-r- u|.l-}ijl óÉJl s! r : n r i l a g n t : t i s m ci . s k c n n c l i j k g c b a s e c r d o p a l - S a f a d ï ' s m e d e d e l i n g e no v e r
irf ,Ji!

Fïl df É iÉtiJl aj,.ll, Lr-Jl J}ill ,>. qf .>.t'.-:t^, q.r J.+: d ,3tS1
/
.fuÊf *'l rl ..rtitL*+Jl gj ,l q+t *i ïl l.r-l :^hJ J r;1 l-^ij '* Jlt rUÀJl Ji, l h r r l l u i i u r l ( ) ? ( )1 1 ,t l c c l l , yrgr.?'/() llt0, rrr 7.1.1
A l S : r w h i n i l ( ) . ) ( )r.l c t ' l I . pp /() ll0. rtr. ll(l(
48 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFANI 49

de belangstellingvan Ibn al-AkfánI voor magischeprocédés. biografische gegevensuit dit hoofdstuk, en dczc bricf, zijn kennelijk
ontleend aan de bronnen 4,7 en 10.
l. De lijst achÍ.erinhet hs D van deze editie van de lrÍad al-QZsid (hs
Jeruzalem, Dár al-Katïb, f. 58a). Deze lijst bevat 2l titels. Zie voor een De bibliografie van de werken van Ibn al-Akf àní
t r a n s c r i p t i e v a n d e z e l i j s t h e t h o o f d s t u ko v e r d e h a n d s c h r i f t e l i j k e
g r o n d s l a g v a n d e I r 3 à d a l - Q à s i d . E e n r e p r o d u c t i ev a n d e l i j s t i s De compleetheid van de hier volgende bibliografic is om verschillende
opgenomenbij de facsimiles. rcdenen betrekkelijk.
Ten eerste is daar, alweer, de zeer onvolkomcn staat van de Arabische
2. Iríàd al-Qàsid ild Asnd al-Maqàsid, door Ibn al-AkfánI. Verwezen bibliografie.
wordt naar dezeeditie. D e t w e e d e r e d e n i s d a t i k n i c t i n a l l c b c s t a a n d c b i b l i o g r a f i e ë ne n
handschriftencatalogn i aar wcrkcn van Ibn al-AkÍanï hcb gezocht,
3. De biografischewerken van Salàh al-Dïn al-Safadi:al-Safadi 1949,lI, gesteld al dat deze daar stceds als zodanig waron hcrkcnd.Ik heb slechts
p. 26: A'yan, hs Berlijn V/e. 298, f. ll8b; Alhàn, hs Berlijn We. 150,deel I, d i e t i t e l s g e n o t e e r d d i e i k t c g c n k w a t n b i 1 r r r i . i ns t u d i c v a n I r i d d
f. 33a. al-Qasid. Toch geloof ik dat wcinig authcntickc titcls van Ibn al-Akfánï
nog aan mijn bibliografie zullen kunncn wordcn tocgcvocgd,omdat ik zo
4. Ibn !a!ar 1929-31,III, pp. 279-280 íor. 744); Ibn Hagar 1966-70,lU, gelukkig was de lijst achter in hs D aan tc trcffcn. Dc hier volgende
pp.366-7 (nr.3264). bibliografie mag dus hoogstens als een eerstc bcgin wordcn beschouwd,
cn zeker niet als een eindpunt.
5. Al-Maqrrzl, Kitàb al-Muqaf fd. Hs Leiden Or. 1366a,f. 40a. Wat in deze bibliografie zo goed als geheel buiten bcschouwing blijft is
dc reactie bij Ibn al-Akfánï's tijdgenoten, en bij de latcrc generaties,op
6. Kitqb sl-Durr al-Nqzïm fï Ahwàl al-'Ulïrm wa-al-Tq'lïm.Geciteerd zijn werk. Iets daarvan wordt duidelijk uit de citaten dic al-SafadÏ geeft
naar het Leidse hs Or. 958 @2).De toeschrijvingen uit dezebron zijn alle (vgl. bibliografie, nrs. 16 en l8). Zulke citaten zullcn ongctwijfeld in grote
onzeker. Zie de discussieover het.onzekereauteurschapvan al-Durr hocveelheden kunnen worden gevondenl. De gegevens van Shiloah 19792,
al-Nazïm in het hoofdstuk over de invloed van de lriad al-Qasid. Dols 19773en Miiller 19804in hun thematische studics ovcr resp. muziek,
dc zwarte dood en de slavenhandel wijzen al in dic richting. Ook de
7. HàÉÉi (alïfa 1835-58,Index, VII, p. 1216. invloed van Ibn al-Akfáni op l5e-eeuwse Egyptische gelcerden als
al-Munàwï (vgl. bibliografie, nr. 7) en al-'AyntábÏ (vgt. bibliografic, nrs.
8. al-Ziriklï 1979,V, p.299. 7 cn 12) zou nog nader onderzocht moeten wordcn. Ik laat dit alles

9. Kahhála 1957-6r,VII, pp. 200-201.

IO. GAL.
ll. Ullmann 1970:Ullmann 1972.
1 2 . A . - M . d c S t . É l i c g e e f t i n e e n a a n h a n g s evla n z i j n c d i t i c v a n I b n
a l - A k Í ' à n i ' sN u k a b a l - D a L a ' i r ( I b n a l - A k f à n ï 1 9 3 9 )c c n h o o f d s t u k ,
gctrtelrf: Sàhih hà/à al-Kit-abwa-Say'min 'l'ariamatih.llicrin cilt:r:rthi.j
u r l c ( ' n b r i c í v a n ' A h b l l sa l - ' A z z u w rr r r t l l u g h d a <( lg t : r l u t c c r( r l. l . l l(()) ) l ) c
I llijvoorbeeld in andere werken van al-Safadï dan de strikt biografische,
cn mogclijk in werken van Fath al-Dïn Ibn Sayyid al-Nás.
2 S h i l o a h 1 9 1 9 ,p . 5 4 , m c t d e v e r m e l d i n g v a n e e n c i t a a t i n a l - ' À m i l Ï ' s
ul-Kuikit, cn p.240, met vcrmelding van ccn citaat in al-Qádirl's Ràh
ut-()àm [í Saparat al-An!ám.
I l ) o l s 1 9 7 7 ,p . 9 9 , m c t v c r m c l d i n g v a n c c n c i t a a t i n I b n A b ï l l a f a l a ' s
K r t à b u l - ' t i h h o l - M u s n i t nf r D a l ' u l - ' l ' i t ' i n .E c n c i t a a t u i t l b n a l - A k l a r r r ' s
, 1 l. l .
O u n y t t !d I t l t r l t k t l t t t l v o o r i n I b n A b ï l l t r [ : r l a l t l ( r 1 1
.1Mtrllcr l()l(o
50 WERK VAN II}N AI, AKI.ANI WERK VAN IBN AL-AKFÁNI 5l

e c h t e r b u i t e n h e t b e s t e k v a l l e n v a n ( l o z r :s l l r ( l r ( ' o v t ' r l b n a l - A k f á n ï ' s [8) Nih-ayat al-Qasd fí Sinà'at ql-Fasd (aderlatcn)

Iriad al-Qàsid. [9) al-Awràq fï Tahrïr Nusftat al-Tirydq al-Fàríq (antidota?)
Ll0l Ikmdl al-Siydsa fr'Ilm ql-Firása (fysiognomic)
Overzicht van de geschriften vun lbn til Aklinr llll al-Nazar wa-al-Tal.tqíq fí Taqlïb al-Raqíq (slavcnkoop)
[12) al-Qawl al-Sadïd fï lf;tiyar al-lmd' wa-al-'Abíd, commcntaar op nr.
D e w e r k e n i n o n d e r s t . a a n d el i j s t z i j n d o o r l o l l c r r r lg c n r r r r r r r c r dv a n I t / m l1 (slavenkoop)
4 9 . Z i j z i j n t e v e n s i n v i e r g r o e p e n v c r d t ' c l r,l r r Í h u r r k c l i . j kv a n h u n Íl3 Nukab al-pafta'ir fï Ma'rif at al-ëawáhir (edclstccnkundc)
authenticiteit en bekcndheid. Í14) Mulhaq bi-Nuf;ab al-Daka'ir, aanvulling op nr. 13 (c<lclstccnkunde)
G r o e p I a ( n r s . I t i m l 9 ) : D e z e w e r k c n z i . j n r r r t : tz e k c r h c i d a a n I b n Íl5l al-Lubab fí al-Hisàá (aritmctica)
al-Akfànï toe ti: schrijven, en van dczc ttrkstt:nzr.jnccn o[ meer [16] Fragment(en) over alchemic (alchcmic)
handschriften bewaard gebleven.Nrs. 7, 12 cn 11 zi.jnlatcrc commcntaren tnl ÁdAb Suhbat al-Mulítk (politick)
o f t o e v o e g i n g e no p h e t .w e r k . N r . 2 i s e e n a n o n i c n r cb r : w c r k i n g . [18] Poëtische correspondentie(fragmcntcn) (p<iizii:)
G r o e p I b ( n r s . 2 0 t / m 3 0 ) : D e z e w e r k e n z i j n c v c n c c n sr r r c l z c k c r h c i d a a n U9l Lawámï al-Anw-ar fï Talftïs al-Adkàr (cthick)
Ibn al-Akfánï toe te schrijven,maar hicrvarr zijn tot op hcden geen
handschriften bekend. b. werken waarvan tot op heden geen handschrift bckcnd is
G r o e p I I a ( n r s . 3 l t / m 4 6 ) : D i t z i j n w e r k e n d i c g c a s s o c i c c r dz i j n m e t I b n
a l - A k f á n ï , m a a r w a a r s c h i j n l i j k n i e t d o o r h c n r z i j n g c s c h r e v e n .H e t 120) Nu[ab al-f,à'ir min al-Bahr al-Zàf,ir (korancxcgcsc)
'llm
betreft hicr mcest werken. die de anonicmc bcwcrkcr van al-Durr I2l) Nihàyat al-Tayslr fï Qà'idat al-Taf slr (korancxcgcse)
a l - N a z ï m ( b i b l i o g r a f i e , n r . 2 ) z c g t t c h c b b c n g c s c h r c v c no f t e w i l l e n I22l Muktasar al-Arbs'ïn li-al-lmdm FaLr al-Dín (thcologic ?)
'llm
schrijvcn. 123)Kifàyat al-Hussàb íï al-Ilisab (aritmetica)
'al-a
Grocp IIb (nrs. 47 t/m 49): Dczc wcrkcn zijn tcn onrechte op enigerlei 124) sl-Ta'lïq Kaif al-Haqà'iq li-al-Abhqri (filosofic ?)
'Amal
w i j z c a a n I b n a l - A k f á n I t o e g e s c h r c v e n .H c t b c t r e f t h i e r d r i e t e k s t e n d i e 125)Tallis al-lrndb f r al-Usturldb (astrolabium)
samcn mct nr. 46 in een en dezclfdc vcrzamelbundel staan. 126l Rawdat al-Alibba' fï lídrdt al-Atibbà'(artsenbiografic ?)
l27l Sarh'ald Fusïtl Buqrdt (medische aforismen)
'llm
I. Werken die met zekcrhcid aan Ibn al-Akfánï kunnen worden l2Íll KilAb fï al-Nabd (polsslag)
tocgcschreven l29l al-Kulaqa fí al-Tibá (inleiding medicijnen)
'Ilm
l30l'tuhf at al-Muhibb fí al-Tibb (inleiding medicijnen)
a. werken die bewaard zijn gebleven, met eventuele commentaren en
bewerkingen ll Wcrken die met Ibn al-Akfànl's euvre worden geassociecrd

Lll Irsàd al-Qasid ilà Asnà al-Maq-asid (encyclopedie) a. Wcrkcn die waarschijnlijk niet door Ibn al-Akfànï geschrevenzijn
l2l al-Durr al-Nazïm fï Ahwàl al-'Ulirm wa-al-Ta'lim (encyclopedie)
l! Bugyat al-Sà'il fï Ifttisar al-Mas-a'il (medisch leerboek, vragen en l3ll Muktasar al-ëàmi' al-Kabïr li-Ibn ul-At_ïr (onderwerpen van de
'l'rarl
antwoorden) itic)
Í 4 1 G u n y a t s l - L a b ï b ' i n d a G a y b a t a l - T a b ï b ( e e r s t eh u l p ) l.l2l 7.iyàdàÍ, op nr. 3l (idcm)
l5l KaÍf al-Rayn fï Ahwàl al-'Ayn (oogheelkunde) llll Muktasar Kitab li-lbn Munqid (stijllccr ?)
l6l ul-'l airrd min KaÍf al-Rayn (ooghcclkunde) I 14| ,ïrrrh I;uwa'itl al- ttarà'itl (droomuitlcg)
l ' / l W ' i q u y u t u l - ' A y n b i - S a r h ' l ' a l r í d K a í f a l - R a y n , c o m r n ( : n t u u ro p r r r . ( r l l S l M u k t u s u r M u s t i i l u l - Q u . r r u n ï( a s t r o n o m i c )
( o o l l t t ' r 'Il r r t t rcl ) 'tili
lVtl Mu'iktdàt u ! M u * n I l t l l t n l l i h r n Í r l( u s t r o r r o r r r r t ' )
 WERK VAN IBN AL-AKFÁNI Y/ERK VAN IBN AL-AKFÁNi 53

'l -
I I /l /{r tiltt [í ashrh al-Kïmiya (alchemie) aforismen 21
I txl | (rm(trut ut-Filàha (Muktasar al-Filaha al-Nabatiyya) (landbouw) - eerstehulp Á
'l'ah{ïb -
I t,,rl,líllrrr.rur al-Nukat li-al-Abharï (filosofie ?) artsenbiografie(?) 26
l,lttl l(ilmtm lstikmàl al-Mu'taman b. Hud (geometrie) - farmacie Á) 43,44
'í -
I'tll lul|ls f al-Handasa (geometrie) maten en gewichten 4ti
l.l;l Nu*tt (op al-Adwiya al-Muf reda van Ibn al-Baytár) (farmacie) - antidota (?) 9
l.l tl 41,,,1,,r.tar al-Adwiya al-Muf rada li-Ibn al-Baytàr (farmacie) Fysiognomie r0
l l ll ltluktusar 7'aSkirat al-Suwaydí (tarmacie) Slavenkoop il,t2
1,1\l / unhíhát Darítriyya (Muktasar Qanun Ibn Sïna)(medicijnen, Geometrie 40, 4 l
l rl l i c r r r t : c n ) Astrolabium 25
1.1(rlrrl Ris-alaal-Ntriyya fí al-Kuhl (oogheelkunde) Astronomie 3 5 36
Aritmetica 1 5 ,1..)
b . W c r k c n d i e m e t I b n a l - A k f á n I ' s c u v r e w o r d e n g e a s s o c i e e r dm a a r Edelsteenkunde ll, l4
daartoc zcker niet behoren. Alchemie r6, 1 t
Droomuitleg ).+
'IhÉ
l17l Nattpat al-Fikar fí al-Basar (oogheelkunde) Landbouw 3ti
lllll Dikr al-Awzàn wa-al-Makayïl al-Mustalal'alayhd fï Amr Politiek 17
ttl-'l ihb (medischematen en gewichten) Poëzie 16,
l1()l Maqàla fï al-Fasd (aderlaten) Stijlleer (?) -)-)

De onderwerpen van het werk van Ibn al-Akfanï

Bibliografie van de werken van Ibn al-Akf ànt
Naar onderwerp gerangschikt zieÍ de bibliografie van Ibn al-Akfáni er
als volgt uit. De cijfers verwijzen naar het hieraan voorafgaande Dc cijfers die direct na de titels van de hier genoemdc werken worden
ovcrz.icht. Bcgcven, verwijzen naar de hiervoor opgegeven bronnen van de
bibliografie van Ibn al-Akfànï.
I:ncyclopedie 1,2
K oran-exegese 20,2r )>l<<
-I'raditie
3r,32 Kitab lr|àd al-Qa;id ilà Asnà al-Maqàsid
'l'hcologie (?)
22
Filosofie (?) 24,39 bronncn:
Gcbcdcn, ethiek 19 l. f iist in hs D, nr. l0: ruznàma! al-'ulïtm Í?).
Mcdische wetcnschappen: 2. lrÍàd al-Qasid,dezc editie.
- inlciding 29,30 l. al-Wàf r ll, pt'26 A'yán,f. ll8b.
- algcmccn 45 l. fbn llafar 1929-31, III, p. 280.
r l o g h t : c l ku n d c 5. 6. t, 46, 4l J, al-Muqullà, t. 40a,1.
lrrlcrlllcn tt, 49 7, lliÈÈi KalrÍa llt35-5|,nr. 488 (1, p. 251).
l c c r l x r e k , v r a g ( : n( : n a n t w ( x ) r ( l c n 3
lxrlrslirg 2tt ? , t e v o o r r l c h r t r r sr lt ' h r i Í t c l r t lc l i i s t r n l r c l h o o í r l s t u k o v t ' r t l t '
54 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 55

handschriftelijke grondslag van de lriad al-Qà;id. Yoor een overzicht bcdoelt, hoewel van deze medicus in de literatuur gccn compendium op
van de inhoud van de lrí-ad al-Qà..sid wordt de lezer verwezen naar het Hunayn's Mqsà'iI bekend is.
speciaal daaraan gewijde hoofdstuk, elders in dit boek.
handschrift:
>>2<< - Cairo, Dár al-Kutub al-Misriyya, al-TaymIriyya 2O tibb; Ygl.
Al-Duru al-Nazïm fí Ahwal al-'Ulirm wa-al-Ta'lím a l - M u n a l f i d 1 9 5 9 , p . 2 5 1 ; 3 1 p p . G e c o p i e e r d 2 R a b i ' l l 1 3 0 3 / 1 8 8 5d o o r
'Awad
Ibráhïm al-Dawlatli. Microfilm in Leidcn: A 9l't9.Qà'ima II, 280.
Een anonieme bewerking van Ibn al-Akfàní's Iri'ad al-Qasid. De
toeschrijving aan Ibn al-Akfáni is onzeker; zie ook het hoofdstuk over O v e r z i c h t v a n d e i n h o u d v a n d e B u f y u t a l - S à ' i l v < t l g c n sh c Í . C a i r e e n s e
de invloed van de lridd al-Qasid. handschrift:
p. l. Titelpagina: fJt.ll #t -'.^tt Jl - '::l !a, JLJ| :J: r. s-*ll :Àll gr ïl:í tir
handschriften:
(ook opgenomen in de lijst van handschriften van de lridd al-Qdsid): 6tr- :Jl .rt-;l f$lrl ;rl
t-v *o-iJl
- Leiden, Universiteitsbibliotheek, Or. 958 (42), ff.l97a-243b.
p. 2. Begin: C*'.l.xl óa r..r. .;.rt rtl .rslll Jt': 4lJl Jl 'iill J.rJl JU (: t^ ', ;
- Vy'enen, Óst. Nationalbibl., N.F. 4. Titel op f. la: ... 'Ulum
fï Ahwal
al-Ta'lím. Een foto van dit handschrift is in Leiden geregistreerd als Or. ;$ ,i. 6t*iïl ól- l.q1 r: lr r;i ."píO*t ,,iJl .lJ r.Jl ' ' ' 6;1t-itl .r-cL- 6al
7125. .:tÍ ótSf dt+ iriU.ll fÉJl J+l i;. .,lall d- ;tS l I li Jr,J . . '
C ól*j)tJ
- Damascus, Zàhiriyya,5487 'àmm. Titel op f. la: ...
fi Ahw-al al-'Ilm il r^.-rrl i*L ei.rL+. al !l tr':ll1 .*Jl JÀh.Jl J+l .r 'it-t o*isl .-Ll .-^ tt
wa-al-Ta'lïm. c "a
- Londen, B.L., Or. 5565 C. Ongetiteld fragment in Hebreeuws schrift. ijL.l 4ijl"r. gf.; Ai- 6r rtl:l Jt''::-l O.1,U..143.r:pJltt#l 'it ^ (ÊF ÓtS
- Tarïm, Maktabat al-Ahqàf li-al-Maktfitàt, al-Ribáf 139;vgl. MMMA 21
C.. J.lÉll;iSi .1,3íïl f óêfu tjjt-j J.rl jl O*li:.àrll 6c ti*i;:j óÉ+JrLrl
( 1 9 8 3 )p
, .703.
1l y' 6ïl Jl !,-ilSJJ rLlrJl dF i-L+ o..oiil ólS alr sl'r<ll lf,r1 È41 J-i

,r3.. g{'tll }-3!'.J [t ] *U<lt .r.Lr. ir^ .-i. Ul .! 1L--'::-1t .\É ,/c lFi*.
Kitàb Bu[yat al-Sd'il fï Ikti;qr al-Masd'il t4il1 .^rc ,rl Ci ..."3i'.11 tir OfS1 ól f+:lf gí....illS uli. ..jí- lrU r1:;j
'::.-f
bronnen: Jt rf ..l,tJt i$+r tï,r ] .1^-.tt eqlll ir. ..i.ilJ l't-, ul:<ll .;r;-,
l. lijst in hs D, nr. 6.
Jt-ill ,/. dr3Jr.-l3t ...^tt
2. Iridd al-Qàsid 624: min ahmad al-mad-akil al-tibbiyya.
p. 3. t t: -lrjr Iir+]hJl ] iJ'+alejl rr-Jlr .,lojl i-.ó o\* ,.,r Jrïl
6. al-Durr al-Nazím, f. 227b, titel: Bulyat al-MusA'il fí IktisAr
al-Masd'il. p. 6. 6l;ïl O.rr Jlrl,t r;l.3'll Jr-ill

p. 10. :/l+tlsi àJÊll J-iJl

Ecn compendium op de Masd'il fï al-Tibb li-al-Muta'allimín door
Ilunayn b. Ishàq (st. 260/873. vgl. GÁS lII,249-251). De vorm van vraag ln hct handschrift lijkt geen vierde f asl voor te komen. Op p. 14 gaat het
cn antwoord is door Ibn al-Akfáni niet gehandhaafd.In zijn inleiding (p. onttcrwcrp ovcr van dc asbáb naar de dalà'il. Het is mogelijk dat daar
2) t.cgt Ibn al-AkfànÏ dat hij zijn compendium beknopterhecft gcmaakt hct hcgin van dczc f usl gct<>chtmoct worden.
r l a n r f a t v a n a l - N i l I ( s t . 4 2 0 / 1 0 2 9 ,v g t . G Á S I I I , 3 3 4 ) , m a a r o n g ( : v ( : ( :(r: v c n
u i t g t : h r t : i t la l s a l - N a s a w i , m c t w i c h i j w a a r s c h i j n l i j k ' A t r d l l W l l r i d b . p. I(), .,1óll J.r y cr.l;Jl ;!-iJl
'Alrrl
r t l R a z z i i qa l - K a t i b a l - N a s a w i ( l c c f r l c 5 ( ) 0 / t l 0 í r v, y . l ( ] A l . ( i t . 4 t i ( r ) p ?'1 i.r 'iJl !1.rïl*r rr.rtJl
"!-iJl
56 WERK VAN IBN AL-AKFÀNI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 57

p.28. i$r.Jll1lJlsiêilJlJ.ill - tsologna,Bibl. Univ., Coll. Marsigli, nr. 3406 Q). Vgl. Cat. V. Rosen,p.

pp. 30-31. pind; tl l:l .r-11 .rir^J i.l1.u.Jl ól+SJ.Jl ir

f06. nr. 457. De tweede tekst in dezelfde band als het hs A van deze
jl"r-.i ;lrh.ll te*t ...
cditie van de lriad al-Qdsid (ff. 71a-90b).Microfilm in Leiden: A 269.
Jb: {1ll r.s{ gl':<ll É ,;rtJl:Jítr.^J :.r:- brÁl1 l.rr+, tlll .-11 l.r.rc - Cairo, Dár al-Kutub al-Misriyya. Cat.l VII, p. 184, titel: Gunyat
. . . t/[rJl1 ul-Labïb hayl t-a yïrpad al-Tabib.In mapmïr'a133Q), ff. 70-101.
C"J-JI dlr el.-1J,tr.Jl rLtll +i5r1
- Cambridge, Univ. Library, Or. 1428 (tO). Vgt. A.J. Arberry, Second
p. 31. Colophon: e.cí \Y.Y ij- pï ê#J Y iiildl ,.l.*.l,Jl .lJl C .j,-j ÉJ Suppl. Handlist, p. 36, nr. 220. De tweede tekst in dezelfdeband als het
. . . s-ElrJl e.lll ,JÊf $ijl hs B van deze editie van de lriad al-Qàsid $f . 67a-92b).Microfilm in
l - c i d e n : A 3 6 5 . G e s c h r e v e nd o o r d e z e l f d e c o p i i s t a l s d e e r a a n
>>4<< voorafgaandetekst van de IrÍàd al-Qàsid, gedateerd Damascus,20
(iumádá I, 749/1348.Titel: Gunyar al-Labïh fímá yusta'malu 'inda
Kit-ab Gunvat al-Labïb'inda Gavbat al-Tabib
Gaybat al-labïb.
- Qorum, Genel 2940 0), ff . 2b-12a. Vgl. Dictrich 1966,p. 2lO, nr. l0l.
bronnen: 'lirel:
1. lijst in hs d, nr. 15. Gunyat at-Labíb hayt l-a yillad al-T'ablb.
- Dublin, ChesterBeatty Library, nr.3478.Vgl. A.J. Arbcrry, Handlist,Il,
3. al-Wdfï rI, p.26: A'ydn, f. ll8b.
4. Durar (Hyderabad) IIt, p. ZSO. p.97.
-a, - Gotha, Cat. PertschIV, pp. 69-70,m.2034(3). Titcl: Kitàb Gunyat
5. al-Muqaf f f . 40a, regel 8.
7. Kaif al-Zunltn, nr. 8651 0V, p. 338). al-Lqbtb fí Gaybat al-Tabïb.
- Istanbul, Beyazit Devlet Kiitiiphanesi,nr. 4118(Defter "'Umïrmiyya",p-
Een inleidend werk voor hen die geen, of geen betrouwbare, arts bij de 200.I deel, 13 regelsper pagina).
- Istanbul, Beyazit Devlet Kiitiiphanesi,nr. 4119(Defter "'Umilmiyya", p.
hand hebben.
200. I deel,12 regels per pagina).
- Istanbul, Kópriilii | 46 (3), ff. l09a-119b:9e/l5e eeuw; cat. R. $egen
handschriften:
- Baghdad, al-Mathaf al-'Iráqi, nr. 33001. Vgl. NaqSbandï 1981,nr. 443 (1986),I, pp. 47-8.
- Istanbul, Kópriilti II 187 Q\ ff . 52a-79b; einde llell7e eeuw; cat. R.
(pp. 229-230). Een editie van de Gunyat at-Labïb, door Sálih Mahdï
'Abbás
bezorgd op basis van het hs Beiroet en dat in het Iraaks Museum, Sc$cn(1986),II, pp.503-4.
- Istanbul, SiileymaniyeKiitiiphanesi,Esat Efendi 184 (l). Ygl. Defter, p.
w<rrdt vcrmeld in Akb-ar al-Turdg al-'Arabí 15 (Kuweit 1984), p. 13.
- Bciroct, al-Óámi'a al-Amríkiyya. Vgl. ibid. Dit is waarschijnlijk het hs t0, alwaar de foutieve titel al-Risdla al-Mudahhaba fi Hifz
nr. ll03 van al-Kizàna al-Ma'lfifiyya, dat wordt genoemd door pater al-$ihhq wordt opgegeven.Dit is een verwijzing naar de tweedetekst in
Anastasc-Marie de St. Étie in zijn edirie van de Nukab at-Daka'ir (Cairo dczc band. De tekst van de Gunyat al-Lab\b beslaatff. lb-17a.
- lstanbul, Topkapr Sarayr Mtizesi Kiitiiphanesi,Ahmet III, 2048 Tibb.
t939), p. ll2 (noot), zie deze bibliografie nr. 13. In dit handschrift zijn ook
tckstcn van de I ridd al-Qàqid (bibliografie nr. t) en de N uksb Vgl. al-Munaffid 1959,p.251.
- l-os Angcles,UCLA, MS Ar. 78 (I), pp. 8-38.Vgl. Iskandar 1984,p. 43.
ul-Duftà'ir (bibliografie nr. l3). Dit handschrift is hoogsrwaarschijnlijk
- S a r a j c v o , Q r i j e n t a l n i I n s t i t u t , n r . 2 9 4 8 - I . V g l . T r a k o 1 9 8 2 - 3 ,p p .
itlcntick mct het hs American University of Beirut nr. 039 I 13, dat wordt
gcnocmd in M. 'Adnàn al-Bakit en Nfrfán Ra[à al-Hamtd, Fihris 20tt-209,Nr. 7.
ul- M alstlttïtt al-'Arabiyya al-Musawwara, deel l, p. 163 (Amman
1 3 0 5 / l 9 t t 5 ) .D c a u t c u r s v a n d e z e c a t a l o g u sv e r m e l d c n d c t c k s t v u n d r : O v c r z i c h t v a n d c i n h o u d v a n d c G u n y a t a l - L a b i b v o l g c n sh c t h s
( ' a r n b r i d g(c) r . l 4 2 t {( 1 0 ) l, f . 6 7 a - 9 2 b :
N ukuh ul-l)ak-u'ir in dczclfdc band (ibid, p. na). Vgl. ('lrllogus Y.Q. 'l'rlcl:
K Í r i ( l ( ) f t 5 ) ,p . J , n r . 3 . l. (r'lit. :a*+hjl i t*' ..tj- J^r:-d t-i'i .i*+lll i'l;
58 WERK VAN IBN AL-AKFÁNI WERK VAN IBN AL-AKFÁNI 59

Een waarschijnlijk latere hand heeft hieraan toegevoegd, op grond van f. l5a. . . .Jl{-l Jl .hi{ el 'il-li.11Jl l1Êri ri J-i
Hággi Kalïfa's Kaif al-Zunitn: 6.21'..i1..r^ll e.l>rl ó{ r.s. .rr+Jl ,+ï t.15b. . . . tf,-ÉSr lÊ)l;tl;.r!: ,-L r)E ïl Ji
-:< ll..r-t-l ip Yto e.r.f gr,-Jl ;tistl
t.76a. . . . -l.hiïl u1uá gt-rC- ,;';-Jl6Lí 61"ï;
f . 67b. Begin:i,.(J'rr1 frrn: O,*t ..t )
C ót-itl |i$, siill4ll r-rJl... (:t t.76b. . . . ;r,iJt att Jl irt-i.yt
,r l;
J^:Àl ÈtrJli;1;r p-Jl:irLl iJtrJ o.,!i ural ... ËÍ-JolJ,- Jl el.'it rLÊ f. 1 6 b . . . . ,-à.Jl iuL
6r+ ira,utl u:À{13ri Ji
,rJc tl':*t1t 1 (ilJ,.ïl ór. j'l:Jl1 ïs. ll rli-
Cr. =ÁJl ft Cr G. r{ ï t ,-É l't.16b-17a. -:r(-:: | ^la-Uetf
Xf* cl5l u2À
t . u..lr-r.Jlir i.rr^'-.<i t".cr r+,.ijfr J Cr r+fr jl .,,rl**tr+rJ J êi.r qi "'rJ;
t..rjl t. 17b. ï -- Jl - ir. l ^:: :riU tit-J -
aàl;rtl6ftel ;.rii *.. ,jJ$l óSrl
iÉlíj éi+ r.lJl.- ! óJ;Sii l+':r,àJrl^<-Jl Olfl .:,..1::, ot:::l, fl ot f>f
ï. 17b. . . . Br.r:-. ir:l4itl i+;ïl rJtít irlrtt rl.-i
r/ J,.$S.Ji.rr
/
. . . OKrl i+.rl * Ut-rl .ir cÉir i:;; j)t;t3
f. 78a. .. . L*1, LFJTJ ;l.Állir++hll o1a 6l s.i_rlr J Ji
ff. 67b-68a. Jldll J*r- I *:- rt tÀi-,/.*fK;jr+r -
J^+ c4 JrJt óJt f. 78a. . . . J+LiJl rJl:t--.:tg Jul ,Jrl)í:,:|+l4ll ,rJl i,--.:tg .àJ.Jl;i Ji
f. 68a. Jt-+tl J.+-,,J.e 6t;ïl óf-; isri':...^ll éJt
Cj,-, f. 78b. . . . ;i l".i- JluÀê J- lil Jl.i
f . 70a. óJJ+rJ r!.àl :':... ,!j rt lr-y| b.r--i .J ;;t ót*itJ Ljul 19ïl .l-i f. 78b. . . . dllrinJt+ !r Oí.t t- gLrrïl ó*í.ó
s, {:+l J-i
l1jJt' ter^ -
tt.l8b-79a. t{L.tJr: L *1rl:rlL trliíl:+l- .rlr- Éi C 61l:Jtórl
f. 7Oa. . . . l:..l1.ll1 tllrlÍ .-j.c ,lJ,CJlJ-i '^l
ï t É t-.-i.l:-..1 Jl rll-l gr É L.r.- / O+rl rt *F.É É e:lrJt+
f. 70a. . . . lÊlJ'iil rrf LJl r*5 J-t;* Ji
Jli .r+.JÊJt+ uÉi+
f. 7la. rrst ilttJt .111J:Li.L. S+i .r-! rlJí3 t J t':.^ tl u-*Jl 6tS tJ .F D a n v o l g t e e n o p s o m m i n gv a n d e b i j z o n d e r e , m e d i s c h r e l e v a n t e ,
. . . t .1.É tdc urt+l Jl$.ïl ir" i"j-Íl cigcnschappenvan verschillendevoedingsstoffen,geneesmiddelen en
f . 72b. . . . lfitlr. dr. r.f t i+rl lr.tr !J,i. biJl6t /ct.F dicren (ff. 79a-80b),voorts verschillendekwalen en ongelukken met hun
bchandeling (ff. 80b-83a),de verschillendebehandelingenvan kwalen, in
t. 13a. Ê.+Jl ,rlê O*s1 6 óIJ 6rí-1 rr .' ^ïl i-'lJ Êél JË dc volgorde van de ledematen,van top tot teen (ff. 83a-91a)en de
f.'13a. ... :l'i6lÉt{irilr^ll jgï.F bijzondere eigenschappenvan een aantal voedingsstoffenen andere
- lskcn, met hun, niet alleen zuiver medische,effecten (ff. 91a-92b).
f. 73b. e+ó5rr J Cr .r+g 1l =*,t +r J Ér*! {JÊ|J,.íl-r*rs
C;tittóSlt l. 92b. Eind' r.,.i: grtLr {ilFl, e-r.r c+ei fr; JS l+dJlJJàj 61q;Jl i.+,
t. l3b. ,h r*';'r 4lralhl t .ÊJ^ll Êfilc Jíil lil ellLïl O*ii*Jl 6l .F "r
"rr .3r+.L .b yl rr^L:'ll J)t,)l rfi: ir. Élliíj r,i.151rilf -':a Jf ;31.rlli<j
,;-
. . . irl*ut1 6,a{1{-i# tl]-*
vL f)l-lll ;)l-JlJ Ut-rjl .i. o.r11i tr Él li. ó*J,ó1.1.g.r 6+- rJl- .rl.rr
*,i
f. 74a. . . . r-iJt{ ':3SJl fJl clÉl I ur1ÊJt6:/rltJi
f . 14a. . . . il'lÉlt+ )--_JlfJJl ClÉl t . iJ+.' llCfrjlJ-i komenin het r"n:f*f'*Ït*::':1Jïï=,
B^rnvcrmc'dingcn ;'ri
f . 74b. ui 'r+ ti liiJf .rr .z':, é-dl illl.rr óS-l ;. .jl ,L
(ft.7Oa,l2:17b,15)
wrrrtfcnlf ippocratcs en Galenus(f. 70a,13)
genoemd.
rt,t^y1 eU+t .F
. . . ,trJrJl
./4h
t. . . . Jt' Jí 'J^ ta u,i -, ;ÉJl ;trlr. 1,'+.r,-l..i
'/.rb '/1rr
fi .'. .t'z:Yl Fu l,;lrlt;J-i
Ur
 60 WERK VAN IBN AL-AKFÁNI WERK VAN IBN AL-AKFANI 6l

>)5<< identiek met het handschrift Beiroet (zic hicrbovcn).

Kitab Kaíf al-Rayn fï Ahwdl al-'Ayn - Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya, Tibb Tal'at 4t12, lt0 t'f.; 1252
A}J..
- Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya. V. Roscn, in l-e.s Manuscrits
arabes
bronnen: de I'lnstitut des Langues Orientqles, Saint-Pótcrsbourg 1877,p. lll '. ..;
f. lijst in hs D, nr.3: mutawassit. il y a un exemplaire du ,.,gJl.i-iS dans la bibliothèquc du Vice-Roi, cf.
2. Iríàd al-Qàsid 624:.min almad al-madàkil al-tibbiyya. le catalogue de M. Stern, p. Y1..'
3. al-Wafï 1I,26; A'yón,f. l18b:...fí Amr-ad... - Cairo,
Halïm 46 Tibb. Vgl. al-Munafifid 1959,p.251: 64 tf .
5. al-Muqaffa, f.40a,8-9: ...fl Amràd ... Íl Het is mogelijk dat een of meer van de handschrifren die door
6. ql-Durr al-Naqím,f.227a. al-Munafgid, Brockelmann, v. Rosen of K. vollers in (]airccnse collecties
7. Kaíf al-funïtn, nr. 10704(Y, p.207). worden vermeld identiek aan elkaar zijn. Het ongcnummerde door
Vollers genoemde hs zou idenriek kunnen zijn met 87 Tibb vanwege het
Handboek voor de oogheelkunde.Korte inhoud en evaluatieworden gelijke aantal folio's.
gegevendoor J. Hirschberg 1905b,pp. 88-90,cn 93:'Die beiden lerzren - Istanbul, Topkapr Sarayr Miizesi Kiiriiphanesi, A t968.
Vgl. Cat.
Lehrbiicher,aus dem 14. Jahrh., von Sams ad-Dïn Inamelijk: Ibn Karatay, III (1966), pp. 830-3, nr. 7285. Dit handschrift is hcrzelfde als
al-Akfànïl und Sa{ilï, sind noch ganz riichrige Werke. Weder sind sie genoemd door Levey 1973,p. 62: Istanbul, Topkapr Saray, Ahmet III, nr.
einfach aus den friiheren abgeschrieben,
noch enthaltensie Unsinn;beide 1968.
sind besser,als die europàischcnLeistungenauf diesemGebiet bis zum - Leiden, Universiteitsbibliotheek, Or. 18.004.
Copic van een hs in de
18.Jahrhundert.'Vgl.ook Hirschberg1905a,pp. 93-95. Khediviale Bibliotheek te cairo [d.w.z. van hcr hs Cairo hiervoor
genoemdJ, vervaardigd voor J. Hirschberg. Vgl. Hirschbcrg 1905b, pp.
handschriften: 82-84.
- Antalya, Elmah ilce Halk Kiiriiphanesi (Tiiyatok, nr. 2900/6, nr. l9t0; - Vaticaan, Sbath 13. Cat. P. Sbath I, p. 12 (Cairo 1928).
Microfilm in
vol. 3, pp.132-3. Leiden: A 726. Copie van 920/1514 (f. 5lb).
- Beiroet, al-Kizàna al-Taymflriyya. Vgl. 'Isá Iskandaral-Ma'l[f, in
RAAD 3 (1923),360. Mogelijk identiek mer handschriftCairo, Tibb Overzicht van de inhoud van de Kaif al-Rayn fï Ahwàl al-'Ayn, volgens
Taym[r 284 (zie hierna). hct hs Leiden, or. 18.004.Bij de opsomming der verschillcnde oogziekten
- Cairo, Azhar 84/7670.Vgl. Cat. Azhar,vt (1369/1950), p. l2g. hcb ik tussen vierkante haakjes het aantal der behandelde kwalen
- Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya.Car.rVI, p. 30. Copiisr'Imrán M.
b. b. opgegeven.
Abï al-N[r, al-ishír bi-al-Garyànï. Een afschrift hiervan is hs Leiden
Or. ltt.Oo4(zie hierna). f. la. Titelblad: u"--i L)l'lJ:ÀJt
- Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya 354 Tibb. Vgl. al-Munagfid 1959,p. C dt.,'JtJtr.t € tÉll.i.àí ?Uí tir
e3rs.;,r r,lJl r.rri5 611-iïl J.t-.it e{lffl ,r1-rJl6l,r.1'1,rarr:r,r1-rJl
25t;167 pp.
- Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya 883Tibb. Vgl. ibid f. lb. Begin: at:ji| 6rLr LyrJl .r
Jt'ill dtrjl ft-Jt êr.i.lt Jti (:t )
- ('airo, Dár al-Kutub al-Misriyya 87 Tibb. Vgl. ibid. Van dit hs is ""--:
een s;.rJl ..! r.sll ... J.t-
JS Ê 611-iïl ó.! C*.|>tl ,.rg.rJl6trra ,,r ursr 6r.rJl
rnicrolilrn in hct voormaligehandschrifteninstituut van de ArabischeLiga
r.+... rr-+1
tt: ('airrr, vgl. Ibràhim Sabbfih,Fihris, pp.156-7,nr. 206; 8l ff. [V iu-tiÍ ot-à.1l],.r1+rllr .lJaítJ óL*iJl J;iJ IrJi: tjti,i gà
('arro, l)Ir al-Kutub al-Misriyya.Vollers1890,p.382 vermeldt. nog ccn I l. .r,-u.tt .rt-i;l ] l).ss tr+ (Jjrt .rii:^<Jl a,u,_rs rt& dr.:^<-Jló! l,J€i
l u r r r r l s c l r r ri nl l t l t : K h c d i v i a l cb i b l i o t h c c kt c C a i r o .z o n d c rc c n n u Í n n r c[rc
. .. iïLi- ij)ti -Jr .':,':r1 'lJJl i-Li.- ul.i<ll lir e-L= ;U JrrJ .. . ,rJ-,
n(x'nrcn(l{O.l{l lÍ.). ,,,
( ' i t t t o . l ) r i r a l K u t u b a l M i s r i y y a ,' l i h h ' l ' a y n r i r?r t t . 1l;X . l p p t r , l o g c l r l l . . ó*rjl Jlr-l y' dÈy'| . i.L< ea-r
 62 V/ERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFANI

f. lb. ó.rJlJlFlc/ JrYt iJt:^ ll rrriddclen wordt, aangegeven.J. Hirschberg, Geschichte,pp.83-4, heeft een
'Alï
vcrgclijking gemaakt tussen de lijst van Ibn al-Akfáni en die van b.
i3..tÀrÍ1yït .r.r4 Jryt:el 'lsá.
6t-iïl O*c .p11À1 ,rrJl r-:l Jftl Ji-itt i$r.Jl Q1.rïl
ï.2a. t++tj.r ó,J,rJti: tr Ji-iJl óuq.àJl y' Jrïlvtll
C;Glt
f. 3b. ,.1'tJll ï- lliF óÉrJl JlFl lri àJÉll Jt-ijl Jt -íYt *r;Êlt !/L+Jl
f. 4a. :Jt<ll t{iL)14, óÉ.rJl ...1
Jlpl st f ,/ erly'l J.ill l)it hoofdstuk bevat een opsomming van recepten,met hun werking.
f. 5b. :rr^. tl .lf.Jl -r,11
C rjt3ll l. 6tla. óUl:"àJll Jllïl i+t- u- l i x-r !1.r1 t+-i JSil i-:tj,
d,{rll i-{ *.-
/ JJtt Jl.ill 1.70a. Eind: 9;1 ;j; .rrl9 Jí,.1l J.U-J;trJo C J . , r L i , - l 1 j : 1 4 . . . -" ! - i . . .
f. 6a. :JKll ir$Jl d:Ht'-;;ÊÍ . . . :/t tl Èrl^lj r.-Jl, |jr;.í:J1 .r rirr J-+
J.ill e^+: rl;l i3t3 U-i+
sl':<tl Éï
f. 7b. ^Jiall t+,t+lt-r lr:L)t r k+t+lr óCl u^ilr,.l .S3,rt iijtj.fi Ur;^ rl lÍ. 70b-80a van het Leidse handschrift bcvatl.cn g ccn tekst, van
mcdische inhoud, getiteld Fawd'id Mupamma'a fï Abwab Arba'a. Een
Itr] 6i5tt ,-.,t.rl
undcre titel wordt niet gegeven, evenmin wordt ccn autcur genoemd, en
f.fia. I tr] :^ -tt^ tl ::rLll rrl.>.1 in het colophon staan geen nadere details. Vergclijking met het hs
f.28a. [\Í] +rilt ,rt.rl Vaticaan, Sbath 13 leert dat d,eze f awd'id niet tot de tckst van de Kaif
ul-Rayn behoren.
f. 35a. I o ] : . , : . t 1, ; l . r l Í. UOb.Blanco.
f.39a. I A] ":''*rrt.rÉtl,-nt.rl
f. 39b. >>6<<
If ] i.:rrínJl::rLrl ,i,l.rl
al-Talrïd min Kaif al-Rayn,
f. 40a. [ \.] !,:rilti{Étt ,_nt:-l of Muktasar ÍKitdb Kaif al-Rayn fï Ahwàl al-'Ayn)
f. 4lb. [ \.] l**L"jjt.{rLJt,i,tyl
ï.42b. '.<, *.t|:: ll bron:
I Y] tL I uÊtr.l] ,,it+-l
l. lijst in hs D, nr. 4.
t.43b. I Y] i..+t.lt iirLrt,;l.rl
f. 43b. I o ] : r t t 1 : : r t . l l, ; ' , l . r l Compcndium over oogheelkunde.Een verkorte versie van de Kaif
al- Rayn (zie bibliografie, nr. 5). De verkorting geschiedtmet namedoor
t.44b. If ] .rtr.lt.--rJl ,;;,lyl wcglating van de stof die in de KaÍf in de derde maqdla,het hoofdstuk
f.46a. Io] r-r+Jt crlt,rt)-l ovcr mcdicijnen,wordt behandeld.
f.41a. I v] :t:^tlJ& uÁl,.l
hundschrif tcn:
t.41b. I r] ;utr ,it.rl - tstanbuf, NurÍosmaniyenr.3576 (Defter, p. 202). Vgl. Dietrich 1966,pp.
f.49a. [ \Y] k! r'.+.+,.ri-i.i t,r:lt dtr.tl líÉ-7, nr. 70.
- l . o r r r f o nI ,] . 1 . .O
, r . 5 ó 5 7 .V g l . H a m a r n c h1 9 7 5 p, . 2 1 4 , n r . 2 7 6 .M i c r o f i l m
í. 52b. fa'Jl .jtp,JJ-:r:.;. Lr.S.riJl i.r 'ÀJl !1.r!l ilJt-:'!l Uti^tl
vj rn l.t:iilt:rr; A 529.
l ) g . r . tm' t r q à l r r b c v a l c c n o p s ( ) n l r n i n gv a n s i n r p l i c i a ,u l Í u h c l r s r ' h( r l l r 1 ' r r r l )
g t ' r : u r l i s lt t r k t . I ) t : f i g 1 ' 1 1 s c h a ; l g w
l cor r r l c r rl r t . s t ' h r t : v ctr.rr r t t t . * , c l l r n g v l t r r l c 'f
r t c l . v r r fl i c l r s l l . . ) l t , . 1\ l t t u i r í d .
64 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFÁNI 65

f .2b. all. i.r'< pr.rJl ,;Eí ó. JJll:-elr- | Ê.Á^ll ,rJ.crtll-. =.aJ t- +."3 Leiden: A 725. Naam van d e a u t e u r h i e r ( f . 5 b ) : A b [ a l - H i m a m N [ r
óÉrltJt1-ï j al-Dïn. Titel op f. 7a.

Overzicht van de inhoud van al-Taprïd min Kaif al-Rayn, volgens het De auteur van deze commentaar is gedateerd,omdat hij ecn tijdgenoot is
hs Londen, B.L., Or. 5657. van Muzaffar al-Dïn Abi al-Taná' Mahm[d al-AmSátr al-'Ayntábï (st.
f. 2a. Titelblad: r.t- ót;1a1l ..ra.r.-u ;L)lJ óÉrjl Jl1rsl ,,r,tií 902/1496, vgl. GAL S II, 93), op wiens instigatie hij deze commenraar
f t4!l.i.i.S
heeft geschreven(hs Vaticaan, Sbath 16, f.6b).
lsicl 61t-jïl
f. 2b. Begin: ,rr ^ ' ll &tii+ y'trJt ;t ,tlj rL4ryl tii. d r.-Jl . . . (:t .r
) Overzicht van de inhoud van de Wiqdyat al-'Ayn volgens het hs
i-t:-, t-. +J+i [b Jr.tJ... Vaticaan, Sbath 16, dat blijkens het colophon (f. l99a) een afschrifr is van
fr-r.Jl .,.1Eí & JJJI Ê-Á^ll .rJc:q:- rl+i
een handschrift in de hand van de auteur.
. . . óÉrJlJlr-l r.*.<
C rr:Jt. f.5b. Begin: ji-.Jl J.ltl grtl fJtrJl ft-ll ÈÉll Lri..i Ju...(:l .l
)
f . 2b. tr:Lrlj.r l{Jljal f i:^J OCt gJ.Ê ,É,t,:.-
,.XJl .1f. Ê.+ll j'1l ó*+lai.Jl i.;31.r.,.L:,;g{i+.Jl urjl ug+JLhJl}ií ,jlr.ll
f. 7b. iJKll l^l':t-)t^r
k+l1.lr ,r>.tlti- lliF óÉrjl
Jlpl ,t l; ff. 5b-6a. ól{.lla.Jl ór^l r,)tr.,yJ-íJl
19ïl // :-U-a Jli:,iyLi rr{J .. .
f . 43b. Eind: óe* :r.-.:-^ ilÉr [t ] rlrÊ 6l ó+Jl c4 3".-, t:r: ur...rl ...
ó 1. " . 3 i . i i l : : - | t l + f f rij... ;l^lrll;9ïl A!,l1".;rr terr.-,.1-,
;t.:ll / :^ lrr, .ÉJl .ir;j Jjïl i.gt
r.^ óL)ul
eUJl 4s).:€
. i--: jl ;r;rreJl
. r -r.< {J+q ll
È:.àll i,JrJl Jlr-l *r rrrJl tr-J.Jl el':< tl-- ,:,. {i.àl3 óï ohrl
.r;r+:Jl Br rjtrll i-- U.r;l tr pL:l Lrrj óJtill j tt Jl gj Uïl e-.ri:3j
bi ó.t r.s- +lll+. yl ..,s.rJl1:t^tl r*3 Jil'ill;LÉl 6.Lt,JÉtiJl L)6ll tt-tl
-3 rll .r.-Jlj
tb .ltÍ Jt- ,J:-... ;tiS9l .1,1! X-iJt 611-iïl Jr't- ót e.lrl rg.rJl 6te1
| | asÀ|1' . . :-lJJl, qr-J
>>7<< ó;r:.Jl '1 rr:.;ïlài. /
f. 6b. it-léi;Lïl r:r-.rr. |.id.r+riiU eJL'- Lt'rr {+t'.
Wiqayat al-'Ayn bi-Sarh TaPrïd Kaif al-Rayn J+J C} Jl i*tJl
l:itl gl .;.rJl ilÀ.
;)t-ïl ègá Uïff U.g- fr- sJt'::rjl ,,JoLf..tl r..-. f)l-tl
Commentaardoor Ab[ al-Himam N[r al-Din 'Alï al-Munáwï (9/l5e
Jf+ bÉ èÉr . . . .:lli u.&. . . iJr*Jl JtJJtr :rir-rl it -': ll sÉti
eeuw) op Ibn al-Akfánï's oogheelkundigcompendiumTaprïd Kaif f
al-Rayn (zie bibliografie nr. 6). Het hoofdstuk over de geneesmiddelen, Jl t:r'^ ei)lS.i.. J+JJ ti)lii. .rlial rrtii glirl {+J ir.e . iL(i1 rrl-
il,r-
de derde maqàla van de Kaif al-Ralz, ontbreekt hier evenalsin de
C.r+:lJ l{+Jl CBr. ól.rl1j1 k+lc ïg- Jf-lf sl*trF ót^':':J ól^l^ .rsl! JJj
Taprïd.
rjr"J l^l(3 rrl- J.:+J q.ai rll
r, r.lJl s-iiLjl nt':-^t| r+:l^ .r.r JÍ
handschriften: Jl, óS-l6t JrirJt-r Jli l"r;!r.iJrl
- Baghdad,al-Mathaf al-'lràqi, nr. 11014. uUJEll rJl t--t':-^ .-i'^ll ,t.L J+^ ril.;t+-
Vgl. al-Naq5bandi1981,nr.l4l,
pp. 3116-7. uálJ:.tl 6* Blr.el {iJt+ L .-^l::1 .:í.f
- l . c n i n g r a d :S t . P c t c r s b u r g ,I n s t . i t u u t n, r . 5 5 . V g l . V . R o s e n ,L e s Í. 7a. .r1r+ CÊ rir'..1 t^fJJ...
&arJl Ltil il.lxll, i.r_,Li-ll.rr+.1 fti:.-.t:r
munu.rcrit.rarahes de I'lnstitut des languesOrientales(Saint-Pétersbourg
i.Étl' Àr'<
I t { ' / 7 ) p, p . 1 0 9 - l l l ,n r . 1 7 6 .H i c r w o r d t d c a u t e u rg c n o c m dA: b [ a l - l l i r n a m
N r r r i r l l ) r n ' A l r a l - M u n à w r .R o s c ng c c f t c c n c i t a a tu i t r l e i r r l c i r l i r cr gn í . 7 b . I l c g i n v a n d c c i g c n l i l k c c < l r n r r r c : n t a( a) pr " l l . ( ) u b i s c c n k r l r t t :
t ' r r L c l c l ) l s s : t l { c so v c r s t a : l r - o p c r a l i c s . o n t s tl r r i j v i l r g v a n d c t a a k v a n t l c r x l g h t : t : l k r r r r t l t : :
V i t t r t i u t t t . S h i r t l r l ( r . ( ' a t . l ' . S h u t h l , p . l 5 ( ( ' : r i r o l ( ) . ) X ) N ' l r r r o l r l r r rr r r tt- t+iuf t+l*ULl i- tt i{U,.r. t-{ ,rLill ,rl y Lt-l-
Vf J-ÍJl Êl^,
 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFANI 6',1

Lf-:,|.r-r óÉJl ,lj+l .i:. .,rJ dJi è t^il1 i.rfii- [r.r.11 i.r1;1- óÉrjl is f . 172a. ii-. . . .iJ,+Jl .*-rJl ,1ol-rl
j2.s .t)le Hi-Jl E. t41 ;ill t{"àJl iJ.c, lt-'lJ,.l elil1 ta'i- jy:1 lC'::l:-, t. t1tb. i-,.i lrll
dj nt :tl glll
"pil.pl
. : r ^ rl, s;,hill -t;+ll rr Ér1 tt,àl2rl gljjll Cxall :- k{ iJrJ ,-;il| ót )lrJl f. r80b. ' ' ' lrf*ll : l 'll la;t '' ll J; ll uàlJ''l,

.r. ;,. .Si L +ll -i$J JLr: dll Lt:l l;1 .19ïl oir dig 6t:l íJÊ ,-:il f.182a. ijyj )Áil ..itJl uÊlr,.l3
:- qi- atJJ-,* i.rr- ll
J^r.! /.Jl r'Clr ,Al f t*iLs CÉJl tir 6Él f. 186a. ,.à.c ii.Ë Oe"rJlrl;l & fj+l u-r:i ï,Jíl .JàlJ-tl
L. u.,;u-l r trrlÀl ót."laJl irt-i- 61 51r ist: ll oirl tl.'lyl |. 199a. Eind: 6>{rJl Alr.! i..:Jt'Jl iiïl 6.c r3t3. .Ér.Jl |jr J o-- órí3 ót{ . . .
t C)Lf óJÁl l l
'''Ltl 'éi JÀ+ ut$r>Jlr 1gjJ-ÈtS ;Jl,Jl Jr-Sït-1 .1t-':<ylJ CljJl jcuir i.rtJl il..i:-l
I ) t r c ' 1 v l n Í n s Í l t a t ovro c g t h i c r n o g a a n t o e ( f . 9 b ) : L ; l r r l . r l ; . : : ^ll Ol -Àrj, .ff .- gáll1 +irjl tit$lf ' i-JL.r1 s;1 c-i^llj
d.lf Jil*ll1 ,;l*l\ 6.1t- ..r.
ÈU :-ï td o.Éi 6ï JJj ui t.':.', LjÀ;J:itr. ll èJ.r
Jrl dF è.rÉ.JSi t- ,J.c ó:FJt-rJl!,.,JdJ .r-Jl1 ,.*rll1 ftrJt gi rglia

Yi. t{J.311t }'^( kil l1l ,"i ori. Colophon: o+r ltl.:< jJl .il1l i;.^.':,rJcÈ--i ri, e)lC;'i'.j1 'r.Jl el':<llÉ
I)c stof van de Wiqàyar al-'Ayn is als volgt ingedeeld:
A l - M u n á w i h e e f t n i e t e e n d o o r l o p e n d e c o m m c n t a a r g c s c h r e v e nd i e d e
Í. 9b. O*lt Ërft C.,t-, gchcle grondtekst van uitleg voorziet. De Wiqàyat al-'Ayn is meer een
f. 2tib . . óÉrJlJlr-|,_r\+t*t t; discussie, op basis van de indeling van de stof in lbn al-Akfànl'sTaprïd,
waarbij geresumeerd,geciteerd en becommentarieerd wordt. Zoals uit de
t.24b. iÈl.Jl Jl1sl -l a"'l
inlciding en indeling van de commentaar blijkt is Ibn al-AkfánÏ's
Í. 3tta. Axrlt:- TaÈríd voor al-Munàwï het uitgangspunt. Ibn al-Akfànr wordt door hem
".- /,,'JífgJJtl+-ill
(passim), of
f. 40b. JJ'+ óCl dlr-l Jr-ill 3ccitccrd als al-iayls (bijv. f. llb, regel 6), al-musannil
é C)L c,r;tll (Uijv.
cl-imdm f. 24b, regel l0), maar is geenszins de enigc medische en
l'.46a. ér.Jl lr.rll .r.r: tyl t' àJti.llJl.ill lcricografische autoriteit die wordt opgevoerd.
t.47b. \Í,V Le.r.rci l^ :.J t{+)lrr tf:L)l-f tf+Lylf óÉ'rjl uálJ-l ,Si C 'l.i Al-Munáwï neemt soms afstand van de ordening die door Ibn al-Akfánï
Í'. tl7a. á. i+Jl .4i,^..':l- ll .;lrrl trll In dc behandelde stof is aangebracht (bijvoorbeeld: ff. 87a, l02a-b, 135b,
Itl3a, l66b-167a), maar hij verlaat nooit de indeling van de Taprïd. Naast
f. il4b. . . . l;J,- É. i+.rl .SJill::,Lll ,$l:.ll lbn al-Akfànï citeert hij nog een aantal autoriteiten, die in de Kaif en
't'aÉrid
f. r3ób. . . . i -..^:- u{i iiJ-ll niet of nauwelijks voorkomen. Behalve de $ahhah (ff. l0b, 15;
lrirl l a a:'tj :Jr:- ll :: rL ll u;lJ-l Llj 6o
llr. 16; l4b, l0; 2lb, 3:36b, 9; 115a, 14; 133b, l0; 162a, 9; I78a, 2) van
í. l5la. .+Li.rt, i*:,ttll èl+É.rJl u;lJ-l t lJ
ll-Gawharï (st. 39311003,vgl. GAL G I, 128) en een werk door al-Asma'Ï
f. r-56b. ii$ t{ju iÊ,;ÈsnJl r: f L ll cÉlJ-l Ll, (rt. .r. 216/831, vgl. G AL G I, 104) op f. 133b,8, zijn het alle medische

Í. r51tb. ;)á.c iJ \*l.Jl!É.rJl lcÍkcn of autoritcitcn.

,.';l-rl
l. 163a. ;ri^ i3+L1'jll ..frl".rJt ,-,-l>.1 A l - M u n à w i n o c i ï t t w c c H e l l c n i s t i s c h em c d i c i :
l. 16l;l. i . r . , .: r < r , l . l l : : ' t l r i b r y à s i y u s ( f . 1 . 5 a ,2 ) : O r c i b a s i o s ,l c c f d c v a n 3 2 6 - 4 0 3 ,v g l . U l l m a n n ,
lLlt cÉlJ-1,
lledizin, 1t.t13.
I |/O:r :r^r l.- ll :i tL ll (J:l)-l
o 0ófinus (Í1. l5a. 12 27a, tl; -52a9 , ; 9 4 b , 9 ; l O i a , 5 ; l 5 l a , 5 ; 1 5 4 a ,7 ) :
I l/oh :..^r tf i^ ){-iJU:al ll irtLll
.rlr-l t-1, O r l c n r r s ,l c t : l t f c c a . l 2 t ) c a . l ( ) t ) ,v g l . l l l l n t l r n n , M r d i z i n , 1 t .\ \ .
 68 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFÁNI 69

Verder citeert al-Munáwï uit: - Cairo, Dár al-Kutub al-Misriyya, Tibb M 48;14 ff.
* Al-Lamha al-'Af tf iyya, door al-Isrà'ïli (ff. ZtU, 7; - Dublin, ChesterBeatty Library, nr. 4546.Vgl. A.J. Arberry, Handlist VI,
l.lb, t7: t4a, 15-16).
Data onzeker, vgl. GAL G l, 492. p. 15.Microfilm in Leiden: A 993.
* Al-Muhaddab, door Ibn al-Nafïs al-Qura5ï (f. lOb, - Londen, 8.L., Or. 10,847 (Gaster 794). Vgl. Vajda 1959, p. 310. Een
3 e n passim).St.
687/1288, vgl. GAL G I, 493. Judeo-Arabische versie. Titel: Nihdyat al-Qa;d fï Sind'at ul-Fqsd.
* Al-Muktàr, door Ibn Hubal (st.6l0/'t213, vgt.GAL G I, 490): ff. jja,7; Microfilm in Leiden: A 969.
78a,3;82a, l0; ll4a, 7: ll5a, 16; ll5b, 6; ll6b, t0; 111a,6: l2lb, l0; 135b,6; - L o n d e n , L i b r a r y o f t h e R o y a l C o l l e g e o f P h y s i c i a n s ,n r . I ( 4 ) , v g l . C a t .
195b,3. A.S. Tritton, in ./RAS 1951,182. Titel; Gàyat al-Qasd f'í Sinà'at al-Fasd.
* Al-Natípa, waaÍmec mogclijk is bcdocld Kitàb Natïlat al-Fikar - Mosul, Maktabat al-Awqáf al-'Ámma, No. 9/40 (2), vgl. Ahmad 1977,
'lla! fï
Amr-ad al-Basar: f f . 104a,ll; l6lb, 16: tl9b, 10. Vgl. ook mijn 1t.234-235. Gedateerd 2124/1817.KarSinï handschrift. Microfilm in
opmerkingbij het bock, gcnocmdin bibliografie,nr. 4j. l.cidcn: A 1505.
* Al-Nltriyya (ff . l9a, ll; 158a,13) en al-Nilriyya al-Sa'biyya (f. fi6a, - Mosul, Maktabat al-Awqáf al-'Àmma, No. 9/41 (2), vgt. ibid., p. 235.
14-15).Vgl. voor dczc titel ook hieronder:bibliografie, nr. 46. Microfilm in Leiden: A 1505.
* Al-Tabsira: ff.142b, 16;148b,ll; 149b,17. - Tunis, collectie 'Abd
$asan flusnï al-tl/ahháb, Bibliothèque Nationale,
* Al-Tadkira (ff. l8a, 9; l8b, 4;20a, 17;63a,12;66b,9:73a,7:73a,14:93a,
nr. 18514 (1), ff. la-7a. Vgl. Manstr 1969, pp. 418-9, alwaar een datering
1 4 ; 1 0 3 b ,l 7 ; 1 0 4 a , 6 ; 1 1 4 b ,l ; 1 3 0 b ,l 0 ; 1 6 3 a ,t 3 ; 1 7 6 b ,8 ; 1 8 3 b ,1 6 ) . van 9el15e eeuw wordt gegeven. Deze datering is onwaarschijnlijk
V / a a r s c hjin l i j k i s m e r d e z e t i t e l b e d o e l d h e t b o e k T a Q k i r a t ytnwege het papier, dat van Europese herkomst is, en ook omdat de
al-Kahhálïn door 'Alï b. 'Isá (st. na 400/1010,vgt. GAL G I, 483). twccde tekst in de bundel door al-Suyitï (gest. 9lll1505) geschrevenis.
* Al-Talwïh (ff . 20b, l0; 23a, 14; 3la,14-15;114b,l7).
Hct schrift lijkt op !ub-ar. Een microfilm van dit hs is aanwezig in het
Zonder vermelding van een boektitel wordt nog genoemdal-Rázï (st. ca. voormalige handschrifteninstituut van de Arabische Liga te Cairo. Vgl.
3ll/923, vgl. GAL G I, 233):ff. 141b,16: r46b, r7. Cat. Ibràhïm Sabbth, pp. 198-9, nr.270.
Hct wcrk, getiteld Maqdla fï al-Fasd, in het hs Yale U.L. 1508 &-311),
>>8.. ll, 56b-62a (vgl. Cat. L. Nemoy, pp. 159-160) bevat een tckst die verschilt
Kilïtb Nihàyat al-Qasd fï Sinà'at al-Fssd Vln Ibn al-Akfáni's Nihàyat al-Qa;d. Zie ook hieronder, bibliografie, nr.
49.
bronnen;
l. lijst in hs D, nr. 5: mutawussit. crzicht van de inhoud van de Nihdyat al-Qa;d volgens het hs Dublin,
2. Iriàd al-Qàsid 624: min ahmad al-madàkil al-tibbiyya. tcr Beatty Library 4546. Het werk bevat twee hoofdstukken, die
6. al-Durr al-Naz|m, f.227b. icvelijk de kulliyyàt en de puz'iyydt van hst aderlaten behandelen.
Dublinse hs vermeldt niet de titel van het werk, kennelijk is er een
Vcrhandeling over het aderlaten. nc in het exemplar. De Judeo-Arabische versie van het hs Londen,
1,L., Or. 10,847 bevat dezelfde tekst, met enige varianten, en daarin
hand.schriften: ïoÍdl wcl dc titcl gcnoemd.
- Ilciroct, Bibliothèque Orientale, nr. 644.
Cat. L. Cheikho, in: Mêlanges ' r^.illU.rrl J-i^llCK.lt+.Jl:r...:llèia
dt l'(l niversitê Saint-Joseph 8 (1922), 428-9, nr.3Z3. Í, lr. llcgin:
( ' u i r o , I ) à r a l - K u t u b a l - M i s r i y y a . C a t . r ,V I , p . 4 8 . I n c i p i t : r*r Àt l.sicl l;rl.rs-r.tl íJ*À L)lrJl dtrJl ft-Jl ( tt ...r )
rli-.,lJ r^Jl $ "+^ È+ÀJlJti
. . . -ldl Él., yt Jtl l/;r-l*ll-p À rsJl ris;: r"rri.3 61[ritl .rrt- r,,1 f*r1.,,,1
Jr- Jtri.!l
l ) c t u l i t l o g u s v o ( r l l ,ltr i r : r r r o g a a n t o c : !x{t{,/. t{+J
f r l r t p ' t ' l t ; t\ s r l r t l t c t l u r r r r l s c ' h r r l :t r t i r r V o l l c r s l t l ( X ) p :^<-tt{.jtr+.Jt .r-- d1-.1 .J^;l-tt, i)l-Jl, vl r-lj .:LrJtl
, \ f i . )* ' o r r l t v c r n r c l r l . !P1 f+.+Ll
70 V/ERK VAN IBN AL-AKFÁNI WERK VAN IBN AL-AKFANI 7l

yt-.'Jl r1,-,)l ierlr i)tr..a.-, ól ,rJ.t 11Lbill '.. !.r t;r

.J. r+f.Ér qar..,J q F: L1 rLrl J-iJl êls.Jc J.LiJ 1..".3-i,. Qi .tr11 Als laatste wordt genoemd (f. 10a): . . . titlór.
... i,*ta f. l0b. Einde: '--j LriS^Jl #rll ,,r ef+ lr..ií Jt-tl (i 6.rz t-rr-i3 ...
Het hoofdstuk over de kulliydt is als volgt ingedeeld (f. lb): U.b t)tíJl Él tirr ,:*lJClJ u*+-ll1,lJoJl;r .r.rr1
Èlcl.tl,
f. lb. I-i 61.^àr1óldJíll g-r? 6.r+t t+i Jjïl ut ttl Tcr vergelijking volgt hier nog, in Arabische transcriptic, hct begin van
dc Judeo-Arabische versie uit het LondenschandschriÍt (f. la): (:t^.-r )
.r-iJl .r- C Jrtl Ji;-lt
.!::< / .r.ct- d È.l.1'1l &r r.-r..,9rtrtl .rsljJl itl Jl l$j / -Jl r.rJl JJ4...
/;r!t JËll
irrrlÉJl ; i,$5 / àJÊll J-ill *1.* I Jl Ê{l.r:rL!l tiL À .r.-.lt (t .:t^t, = ).. JL ól rJ.Le 6.1t-.iïl

f.2a. e.:-i:^1 !t{ttiJrJ< r-iJl i1t{l .a.-..J / +r J-Q trj .l^ ^, r-iJl + ./^ J^là r.aln lif, -+r
/ C.rttt J*tJl
.tLi.tl,*.jrÊl^Jl IrJÉJl sl .J*.U.J|Jill
t.2b. z\Ê,êt J-iJl{ i.rf-i^Jl Él.rÉJlgj .r".rtJt IJr-il|] In detekstvandeNihayatat-eastt-";.:"ï:rïffi#::":'"ï
mct zijn boek Kitdb al-Ahwiya wa-al-Buldàn (hs Dublin, f.9a), en
\:.-,tt ráil| rj^ ,_.:J.;.fl| sy'll 4.6{tJlIJ-ill] Galenus (ibid., f. 4b).
t. :ll s;J l+J-'61.11ïlZi*C,.;*Lll .Fll
tt9.<
Í'. 3a. r-ill
Jl Cti- ..1'rat-* € e-Elll +-ijl al-Awrdq fï Tahrïr Nusftat al-Tiryàq al-Fàruq
Jáil| $r ir+isJl .b1ill *r Ét lt IJjll ]
f. 3b. r-iJl;JjS J--i J,.ríl61.11ïl ,/ * Dczc titel komt niet voor in enige andere bibliografic van werken van
6.rtsJl J-iJl
lbn al-Akfáni. Het is vrij zeker dat het hier gaat om ccn tekst van Ibn
ráill èUrl U:u d..àG;lill Jr-ijl rl-Akfánr, die mogelijk in de vorm van notities of slcchts in kladversie
1.4a. J,-iJt{ t..Ê{a t- 1l.r.t ,{t * èlt3Jl J-ill ls ovcrgeleverd, te oordelen naar het woord awràq in de titel. Het begin
:rtrrl/ ..n^ van dc tekst maakt een authentieke indruk. De tekst is bcwaard in éen
Crlll J-ill h a n d s c h r i f t , d a t m e e g e b o n d e ni s m e t é e n ( o f m e e r d a n é e n ? ) a n d e r e
tl-Lz jrr-r {ríl óUl{ÉJl
f. 4b
êlai d .Àc usG-Jl JÉJl lclst van Ibn al-Akfànï, de Gunyat at-Lsbïb.Ik ben er niet in geslaagd
lcnnis Lc nemen van de inhoud van deze tekst. maar het betreft
l. 5a. 6)lrJl 6. t2;Z uJz.r-iJl J..à'i,/ *.p.rul 'l-íl
waurschijnlijk een tekst over antidota.
J-iJtr dtr: :!. | ,rl:.16)l- / .-?..ê ëul J-iJl
Í. 5h. Ll.-Jl ,/ *lJrtllJ-ill hondschrift:
- Surrjcvo, Orijcntalni Institut, nr.2948-4. Vgl. Trako 1982-83,pp. 242-3,
.r-tiJl ltc Clrl.r: ,i *ê-titlJËll
Nl. oq.
l. (ra. i,
JL.JylóF6:,t-/ft llóiUJl,/óJrÁrJlJF-iJl
lfct hooftfstuk ovcr de !uz'iyyát bevat een opsomming van dc adcrcn dic Bcgin (1. glla):"r^L- r,,1 ;..112.1óJ Js grt+Jl .r-l!l Àl Jl ,aiill rrrjl Jri,J
v r x l r u r l c r l a t i n gi n a a n m c r k i n gk o m c n :
í. (rb. .r'11 JS U,r- F, [ó ]t+;.tt !r ]+. iil: ll ur ; A.r- t-*i ,jtjjl rt,t1 ett-3.111ê/l i4.q.1 rll.rJll rl.rJl .iJt- À .rstl r:Ll, .!l al.t gsá91
^l ^ 1+!í, : r - t ylr: '.i i.it^tl :lJl>:ÀrLl jl)rl .r+i r'..,
i5t- U;r.rr^+rll: .^. .ir/l r.lr il r-l ... ó+Jl y' irrÁ.Jl Jflt .;rtLitl .;tJttjl
.r
72 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFANI

. . . Jl dt-rl .iJtJ,)c.:^tt di+r1 & 2.rï ïth^l tf:.rr eritie3 Overzicht van de inhoud van de I kmdl al-Siyàsa, volgens het Parijse
handschrift:
Eind (f. l06b):
f. la. Titel (in twee handen): èi.i.Jl -iéJtJ i-l1,ill ÊL r' l-!!l {J,,l-l ./uS
Bovenstaande citaten zijn uit de beschrijving van Trako overgenomen. -l Àl r.-1 1411,-itl r.t- ó{ eralll ó{ r.s. L)trJl tt-Jl
Het einde van de tekst ontbreekt. f. lb. Begin: ól r.s.. 15.1ttrlu-rlll Jl"i Àt .,Jl siiJl r+ll Jr4 ( :l^--l )

)>10<( !1 u1r;!l & e+Flr rrfl6t.;ïl.!li g;.lJl& r.--ll 61t-]ïl r^t- ól e*.lll
.^irl rlgJll ,-rJlJ
Kitub Ikmel al-Siydsa fï'llm al-Firàsa 6t.iïl 6tÍ t^ti J+r... e-ll d $+r.^1^J t$ Êl+
ir. ,$S Lrt- ,Jl rJlj'-l EL f L?rt- 6t I lf V .r-litl rLà,1 ] 6t lt1 t+r.
bron'.
L lijst in hs D, nr. 11. . . . 4jr-l ^ i.jíJ r-ej t-i1l

f. 2a. Titet J.áiJ i-ri-,,J.G n{252-l2i)l * i-t:rl .rt-l-l r+sj...

f
Een verhandeling over fysiognomie.
i.it.ir

handschriften; I. 2a. drll lir Jlr-l O\s ó..^JJii JlCt"-i t aó Lri-Jl

- Istanbul, Siileymaniye Kiitiiphanesi, Aya Sofya 3782, vgl. Def ter
f. 8a. Een opgave van de bronnen van het werk: .;Sj Ííj JtiJl Ll1
Kiitiiphane-i Aya Sof ya (Istanbul 1304/1886-7),p.225: Ikm-al al-Siyàsa fï
'llm qi tiiir 19lJl i-lJiJl rr^l- r.rSi L- ... l{+-Ë1i Í/G ,t àêtl
al-Firdsa;33 ff., 17 regels p.p. Oud papier (9-l0e/15-l6e eeuw ?). fJ$l Jl ,;tll U
Gczicn in 1986. gjpl U.St óf J.r., f'lJ.i{|, 6r*$11 ordl}r|.-.Jl tr:.+ ..J.
e.r í-)lS
- Mcdina, 'Àrif Hikmet bibliotheek, 23 hikma wa-falsafa. Vgl. Kahhála
.,.rlJl ó{ ótJl g.ó.ll1..itÁJl;t-ï11:{lli.Jl & óiJl '-i;t-ï11
f973, p. 88. Niet gezien. "+'.
- Parijs, B.N., Arab. 2762, titel: As'as al-Riydsa 'Ilm . . . 1.1"lrrJl 6.Lr frf
fí al-Firdsa. Cat. De f. 8a. u,"ltl J.i
Slanc, p. 498. Microfilm in Leiden: A 516.
1.9a. J.r.i.Jl *t ,5.-t

I)c titcl van het Parijse hs is zowel op de titelpagina als in het colophon Í. lOa. H+l.5Jl J.i
door ccn latere hand toegevoegd. Op f. 27a zegt de auteur dat hij Í. lla. 6r+Jt"F
misschicn nog een werk over fysiognomie, maar dan voor zover deze
Í. l5a. 6liïlJi
rclcvant is in de slavenhandel, zal schrijven. Dit is mogclijk dc
vcrhandcling al-Nazar wa-al-Tahqïq fí Taqltb al-Raqïq (zie hierondcr, í. r5b. .iJ,ivl Ji
b i b l i o g r a fi c , n r . l l ) . l. l7a. 6l,i-ï11 .t i -f.ll1.lif l ,.i Ji
l)c tocschrijving van deze tekst aan Ibn al-Akfànï is verricht door
Yousscf Mourad (Mourad 1939,pp. 32-3) en wordt bevestigd door hct Í, ltla. .,JÍLri
voorkomcn van dc titcl in de lijst in hs D, en natuurlijk door dc naam Í, rttb. rellJi
van tlt: autcur in dc aanhcf van dc tckst.
I ) c c a l a l o g u s ( D e l t e r ) v a n d c A y a S o f y a - c o l l c c t i c v a n 1 3 0 4 / l l l l l óv c r m c l d t
Í. reb. órbí Ji
a l s u u l t : u r : . \ a r n sa l - l ) ï n A b i ' A b d a l l à h M . b . I b r à h ï m b . S a ' i d a l - A n s : l r i . í. 20b. .iustl JÉ
l ) c n r c d t : d c l i n gv a n I ) c S l a n c i n z . i j nc a t a l o g u s ' ( ' c l l cc o p i t :a ( : t í ' c o r r i g ( : t : Í, 2ll. r {làll Jt-;
p u r l ' r u l c u r ' w o r r l t n i c t b , c v c s t i g rdl r x l r h t : l [ ) a r i i s t :h : l r r r l sht r r l t .
í,2rh. .rrlr-.llr .;jlrllr .rt ' -Jl u!-i
I,I V/ERK VAN IBN AL_AKFANI V/ERK VAN IBN AL-AKFANI 75

fragment van een andere tekst. De custode lijkt weliswaaÍ te kloppen,

|,).)h. ltiJiï|1 611-ï11 -i .iSll Ji
maar de wisseling van onderwerp is abrupt. Ook lijkt het erop dat een
| .)lh ó.la'Jl, IJJIJ Jr-ll J|.i
andere copiist op f. 15la het werk heeft voortgezel. De titel verwijst
| .).1b. .:Jl;1ï13 jt+"GJl, iliiYl J.i mogelijk naar de Risdta f t Sta' aFRaqïq wa-Taqlíb al-'Abïd, door Ibn
Butlán (st. 460/1068, vgl. GAL G I, 483).
I l\a é:Jtl ór-llr J-tnJ| tLl ifi Ji
l. .lírb. ..1- ' llj:l:a: llj ólJÉJl Ji
Begin van de tekst, volgens het Parijse handschrift:
| 27tr. rii [t ]tnll Jlr-t+ .jt!:J t- t-l Jb rll Jlr-t+ .lJrli ts s.s t liri . . . f. 148a. Titelpagina: &t..r^i:;tiítl óit,j1irl...Jl:': / i;i-ijl, .*liÊll.Jtií
eJ ;.rril ctliJ 6t-;Jl e.ól ó1, .JJ-{ ó,r; t- .ÊSl óéirl rrÉr.l+Jl:;< .-pt+ a:.st

f . 1 4 8 b . B e g i n : 6 4 1u . - r . 6 r r r t l .sl!lJt'i Àt--tt xiill ','t1Jr4 ( rt^'-r )

t'. 27a.-+lÉll & .rrr<rl,.ïll agl.r.r.Jll p-ïl ó:I;l Cp rufl lr ;j:**ï Uq-.,Jc ejlrLl r.rrs js 1;illl .t .^-ll .tl e.s; U;.rt--itl .rl- 6'11f*.lll
. . . .rffïf1y*llr JiJlr ptllt efll5 ri1Jll óÉ-ll ê+- .-.rl:':
ir. J.Jl Jti.rl tt'r.: l dllsl J.t3f óaiJt /
a '..f,i. iJl-J rjl . .. r.s.
ï. 28a. ,Jf-tl, gta-Jt r.1,r;Jl+n óUlris óX;l Cr ,'a-t.Jl / Oft fK:rl1 ... e5.cLlo.-.fU . ' . -iJl'Jl
"lc
6lr- qtJl rii:l^>ll rjr;r ji:l 6iJll flgJlr tJl 6lrJ-1 lXlojll Ê:l0tlll
Eind van de tekst, volgens hs Istanbul, Kópriilii I 46 (6), naar catalogus
Ê€r*t sl':<ll Éi;JJ .. .
)t-i- ti Ur.ful
l,r.àtl r4l1 J;t aJlJ u4Jl'lotl"-11 rtS- t- ,J. tit-fl $cgen I, p. 48: rf. r:f o.t,.. .li gl oll; trl g{*
nir .É3 6r .tlyJl Ol d.lr ...
f. 31a.;'-r:.Jl ri. ór$ 6l lai)Lil5 óUlJ'J.r.Jl . . . r "'ii ïl,rd-. )ti .:ui

u{+i^Jl Jllsl ltr':-1 .rrrl::l{1 ./ t{++É t- ó)t-i'yl ir llrl- u"rli+ CiJ^iJtS

Hct gehele Parijse fragment is vertaald in Miiller 1980, pp. 177-180.
... ..r:t:-r{i)tilC+L
f .32a. Eind: 1l :r-.-.ll:tJr Jl fri.lt 6y' ,:f:í iili-Jl s, et.3Jl ir L*.rr ... Í In connectie met dit werk van Ibn al-AkfánÏ worden door $eqen nog
stï<ll lil / 4'.? ..+J3t- .lÊl lb óÉlJ Êlêl Àtr,.i*irt-l llL+ LS i.-!Jl Jt' dc volgende twee titels genoemd. Door de gebrekkige bibliografische
aanduidingen is het niet duidelijk of het hier om werken van Ibn
. . . fiÁll rtt.1u1:-lJill ÊL C i-tdy'l ,-'"t-t+ 'J*ll al-Akfàni gaat, en zo ja, welke.

>>ll<<
[Sifat Adwiyat KilAb Taqlib al-Raqiq)
al-Navar wa-al-Tahqïq fï Taqlíb al-Raqíq

Waarschijnlijk bevat deze tekst een overzicht van de geneesmiddelendie

Ecn vcrhandeling over de medische aspecten van de slavenhandel.
gcnocmd worden in Ibn al-AkfànÏ's verhandeling over de slavenhandel,
al-Nazar wa-al-Tahqïq fï Taqlïb al-Raqïq. De auteur is onbekend.
handschriften:
- Istanbul, Kóprtilii I 46 (6), ff. l50a-152b; 9e/l5e eeuw; catalogus $e$en I
hundst:hrift:
(l9lt6) I, p. 4tl. Begin is idcntiek aan het Parijse handschrift. - t s t a n b u l , K ó p r i i l t i I I 1 8 7 ( 3 ) , f f . 8 0 a - 8 2 b . V g l . c a t a l o g u s$ e ; e n ( 1 9 8 6 )I I ,
- I ' a r i j s , 8 . N . , A r a b . 2 2 3 4 ( 3 ) . V g l . C a t . D c S l a n e , p . 3 9 2 .D c t c k s t b c g i n t
p. 504;cinrtc llcll7c ccuw.
o p í . l 4 t l a . M i c r o f i l m i n L , c i d c n :A 5 1 5 .Z o a l s D c S l a n c a l o p n r t : r k ti s h c l
. a a r s c h i l n l i . j kh < l u t l td c t c k s t r t r t ' r l sr t l t r u t t t l t t : t
h u n r l s c h r itl i r r c o n r p l c c tW c u n l u k t t b i s l r r < l g c l i i kt : c n v t : r v t t l Sr l p t l i t o v c r z i c h t .
l ) c h i c r n a g t : t t o c t r t t tM
c r r r r lv l t t L l 5 0 t r .W a t h t : t v t : r v t l l Ft t p Í . l 5 l a l i l k t t c / r l l l l \ r t t o l l c l t ; ck c l t
76 III/ERK VAN IBN AL_AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFÁNI

ÍMuntakab min Kit-ab Taqlíb al-Raqiq li-Ibn al-Akfdnï) handschriften:

Een anoniem uittreksel van Ibn al-Akfànï's boek over de medische
aspecten van de slavenhandel, al-Nazar wa-al-Tahqïq fi Taqlïb al-Raqiq.
handschrift:
- Istanbul, Kópriilii II 187 (4), ff. 82b-ll8a; catalogus SeSen(1986) II, p.
504; einde lle/I1e eeuw.
Dit werk wordt gepresenteerd als een uittreksel (muntakaá), maar lijkt
een grotere omvang te hebben dat Ibn al-Akfánï's oorspronkelijke
verhandeling. Uit de beschrijving van $egen wordt de relatie tot Ibn
al-Akfánï's werk niet duidelijk, en evenmin is duidelijk op grond
waarvan de identificatie door $egen plaats hccft gehad; mogelijk alleen
door de in dit handschrift direct voorafgaandc tckst (zic hierboven). De
titel van dit werk is kennelijk door $egen bedacht.
Begin (volgens catalogus $egen):i,*-t:-:tl íJdr: 6r ,rl irïl
. . . ót-rJl JfÀi i.1t r{ óÉJl g, ..;rt+llf Jtill
Nadere gegevensover de handschriftenbij Miiller 1980,pp. 116-118.
- Cairo, Dár al-Kutub al-Misriyya, Firásat Tal'at 15;29 ïï-; als auteur
w o r d t d a a r g e n o e m d :M a h m t d b . A h m a d b . M [ s á b . A h m a d A b [
MuhammadBadr al-Dïn al-'Ayni.
- Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya, ma[m['a 77 (7), ff . 62a-82a.Vgl. cat.
CairorV II, p.565.
- Calcutta, Asiatic Society and College Fort Williams, nr. 1149.Vgl. cat.
Zuhir 'Alï (Calcutta 1253/1837),p. a8.
- Cambridge, U.L., Or. 1023 (7), tweede tekst: ff. 29b-49a.Vgl. A.J.
Arberry, SecondSuppl. Hand-list (1952),p. 6, nr. 31.Microfilm in Leiden:
A 919.
- Gotha, cat. Pertsch II, p. 426, nr. 1237.Incomplcet.Een editie en
vcrtaling van ff. 18a,7- 19a,4van dit hs in: Mourad 1939,resp.pp. - At
Àï en pp.l4l-2.
- Istanbul, Siileymaniye Kiitiiphanesi,Aya Sofya, nr. 3361(Def ter, p. 2Ol).
Calligrafisch handschrift. Tekst door auteur voltooid op 5 Rabi' II
1183/1478, handschrift voltooid ín 895/1489-90(f. 67a). Copiisc M. b. Abr
v+J, Jti . . .
al-Fath al-S[fi al-Sáfi'i.
lri+- t^l.r;a,U

Eind (volgens de catalogus): p ii. e tr-rr & J.i9l ... Overzicht van de inhoud van al-Qawl al-Sadíd volgens het hs Cambridge
JPr .rS Jl
Or. 1023(Z), rr. 29b-49a:
ótéJ.Jl ."Á3À'.
Dc tekst is door de auteur voltooid op 5 Rabï'a II 883/1478.Het
Mogelijk is er hier niet sprake van een aparte, zelfstandige tekst, maar handschrift is gecopieerdop l0 Rabï'a ll 964/1557door Ahmad b. Abï
ccrdcr van een vervolg op de in het handschrift voorafgaande tekst. De Bakr al-Fayy[mi al-Sáfi'i al-Azharl, van een voorbeelddat vervaardigd
bcschrijving van $egen is echter te onvolledig om conclusies uit te trekken. is op 2l Safar 887/1482,vervolgens vergelekenis met een autograaf en
corrccties van de auteur ontvangenheeft. Vgl. het samengestelde
>>12<< colophonop f.49a.
al-Qawl al-Sadïd fi lfttiydr al-Imà' wa-al-'Abíd Hct wcrk is ingedeeld in een inleiding, die nuttige aanwijzingenbevat.
yoor wie op de hoogte van de conditie van slavenwil geraken
Commcntaar door Muzaffar al-Din AbÉ al-Taná' Mahm[d al-Am5átï (Íf. 29b-3la),voorts drie hoofdstukken,achtereenvolgens handelendover:
al-lf anafl al-'Ayntábï (st.902/1496, vgl. GAL S II, 93) op Ibn al-Akfánr's l. [)c invlocd van dc verschillendelandstrekenvan de wereld op hun
'arab,'aP,am
ul- N azar wa-al-Tahqïq. b c w o n c r s ,d i c i n g c d c c l dw o r d c n i n d r i c c a t c g o r i e ë n : en
sidán (l'1. 3la-3írb),
llct hs Oambridgc Or. 1023 0), t. 49a geeft als naam: Muzhir al-Dïn 2, l'lt:nops<llrrming van vcrschillcndc plaal.scn van dc bcwoondcwcrcld cn
Malrnrutl b. Siháb al-Dïn Ahmad al-'Ayntábï al-íahïr ái-al-Am5áti. De dc bilzondt:rhr:dt:n van hun bcwoncrs(fÍ'. 36h-3()a), cn
l c l s l i s ( : c n c o r n m c n t a a r ,o f i n i c d c r g c v a l c c n w c r k g c ï n s p i r c c r d ,v o l g c n s 3, l'it:lrollsornrrring van rlc vr:rschillt:nrlc lctlr:tttatt:n, nlcl vcrrncldingvan
'l
/.cllI(:n vun tlc aulcur, op Ibn al-Akfànï's al-Nazar wtt tl uhqíq lï d c u r l r : r l r ; k t :l t : k c r r r : rr rl a a r v a n .I J i t r l t : b c l u r r t r l c l i r tbgl i l k t r l a t h t : t
I qlíh ul Ruqíq ( v g l . h i c r h o v c n ,b i b l i o g r a í i cn r . l l ) . o n d c r w c r pv l n r l c v t ' r l u u r r l c l r ntgl r u r sl r o o r t r r r h c l g c n r c/ i r à . r r r .l ) c
18 WERK VAN IBN AL-AKFÁNI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 79

definitie van firdsa dt Iridd al-Qd;id 632 wordt hier (f.39a, 1-8) rJlJ gt+t"Jte. ClJs1
'^UL
vermeld $f .39a-46à. . . . k-t+.|r l{-t+|'J. :4 Lr :r/l S.rj L JJIJ
De epiloog behandelt de wijze waarop slaven onderzocht moeten worden
en behandelt de opsporing van gebreken die slavenhandelaars vaak over 1.33a. ótJÁJl iF fÉ L.r l+jl<--.gUÈr t+-t+t .,Jc =.1* t-J 1.*Jl ,SlJ É
het hoofd zien (ff . 46a-49il. ... ó)l3ylj
Alleen in de aanhef van het werk wordt Ibn al-Akfánï en zijn werk,
l. 35b. .. ' ,l.rl*Jl,yt +l Ái
getiteld al-Nazar wa-al-Tahqïq fï Taqlíb al-Raqïq, genoemd (f .29b).
Aangezien dit werk van Ibn al-Akfáni slechts fragmentarisch is ll'.36b-37a. tttd g$o1i)..'^Jl .É11ï11irfi-i. ll gti-tl fj ;till J-ill
f
overgeleverd, (zie hierboven, bibliografie, nr. ll), kan niet worden . . . ',.lLijl lti. gj iritill?t<-tt dr. .'ll+ | | jJ'+ L1 É-lf1 f+ltltr
vastgesteld of, en zo ja in hoeverre, al-Am5átr een van Ibn al-Akfánï
'-tl
onaf hankelijke koers volgt in zijn betoog. In zijn aanhef G. 29b) 1.39a, l"- i-lJiJl ft Cr. uUïJl dr. t{.t u-i+ U, t )Íi *.i àJl,lJl Jt-ill
omschrijft al-Am5átï het boek van Ibn al-Akfànï als waraqdr, bladen, . . . a { } + J l J r l r l ^ < - . J l rt ^ l - l l 4 l U
hetgeen op een onvoltooide staat van het oorspronkelijke werk zou :Jii< t{*,
|. 46a. ór-t:-Jl e*ê: L1 ..i1i!l t Ji: Á+ 'Al 'p i.:lill
kunnen duiden. Slechts zeer zelden worden in de tekst namen van Griekse
of Arabische autoriteiten genoemd, vgl. bijv. f.31b: AristItálïs, . . . t/ q+rJló...i, .]-€J
al-Iskandar, Ibn SIrïn, al-Asma'I, al-Ma'm[n. Miiller 1980, pp. 177, 216) F.ind (ff. 48b-49a): rgr+ rfl tir t+tis ,r' b
ti .Éi L .:-:-15 ó. {il tLlJ
stelt op inhoudelijke gronden vast, dat Ibn al-Akfánï's werk niet ten
grondslag heeft gelegen aan al-Am5átï's verhandeling. I I ,-,itl-9,.i.irl !.trr+.,J. -i4 611 .ggJll t-yl lÉ :4 +utt ójr^,tl.lrt Or'+

Bcgin (f.29b): rrÍLót ,^-rl( :l ..r vl.-ll rJl 6.rt!11 .tr.Jl .tl1 jrt-^t11 Ët+lÊll, ó)l;tl !p rdl^ 6r:- trj
itt{!.rr+ll .j.rdrl-à,j. sr6.ljl& )
,.$ Àl ,l-5 6t."-1l1 lr- r.r--l 6ljrlalll .iÍll J.l 1/uJ Jàiif Ê^jl t À r.-.lt,
JÉill .-L:+ ;t* "L
Volgt het colophon van de auteur (f . 49a): ft-Jl è+.i.ll u.g- riJ1r Ju
L)l'Jl g$.lJ ati.lr .rJc iir:-t uii .rr,1 ... 6!.rïl Jáit+ ó.r.t ll .^-- U+-
jt-1| .r*l ..;g.rJl:,tÉ L)t Jl dtJl g$Jl d .r.'. ,.;gJl +i- Lt+iJl .isll LtrJl
/.,.,t,iíJt .i1rrljl 61t-iïl J.l- ót;+ll rl .rrsr Ltlill ..+.JlJ
"a! ... *e.f,Jl c/t'::J-ll
7'.'-,t1,frl Vlt-lt-t +l Jtr: &lJ st':<ll Er.i*lE -ia, ...
/ .iéi5:.llj Ji,ill l,.l^...;r.^tl
vrtt" i'. t{ii t r,!ill "Ét;l.tt{
':t1:È.r.1 . i*l[!l r.jr+rll ; 'afJl ir.4Jt-.,:t-jf ,r+t-jf ê)É ij-;till 6*.1 ugti
fl ;l ËJJU irt-L. .rLa.r;ïl ,rJuql tf :-::. irÍíi Êl t{Jl ;À . il:-
Volgt hct colophon in het exemplar van het hs Cambridge (f. 49a): ,.1tSj
L- i-tr...ll J.l l^<JlJ i-lJ,iJl J.rl ,t^lrJl dtj t-:^t. +lrl:^f ^ .r.rl9i t4;Jl
Quf.r.:r. ^ll L!:É....:,.1r .rp-Jl Jtl .r1.r-.JlJriJl qtlí dr. èl).ill
r.:t:r1 Éllt...^rl J.+l Àt ;r^+ 4J tSJt- dJj Ji;*
.1f-t C'Ë1 LJi-.-L /
q Cit+
e:^r +bi1 rJf t-:- ':,
. . . ra+Jl1 ;Ltl .rta':r1 +.kJl JÉt{.i^.-J i.itif 71l| r:rr+r t.r-,1 oJr+rl Jr+rll .tl 6i.l iJr.Jl ,rJc
!.r
ót 3f .r+t-jJ ^ ll trf1ïl
. . . rrlÉr,-i;jtl :,sli: .r1.;3iFl :-iU !t-r tf+i ÁiJ,ll,rr1L.li.Jl 6+- i-i- ,-ri'jl 'i- r+-l OCr.i. 6.rl'r .f,-rjl JLtl .:l.rl f

L lll. ir+ll ar++Jl il.4Jt

.r;eJll Lttl Jlptlir. .,.+ JÉ u,-+ t-J Êltr.Jl .rt +l .Ái Jrtl Jl.ill
Volgt hct colo'phon van dc copiist van het hs Cambridge (f.49a): pr_,
Jrl.^ll dr. .,ltq |iJ'+ t-, L-..f:llr::...J1 Ju.itlj li)liylj a!ÁJl,"'. *r rll d,-
al Jl ,*iiJl .r,eJl .g ,rJ. Lt ^. . .':, .:,::-1 er1;l :: -..;tl,tl ËJ )É É1. I - f.;tl
,titl l.rr
Vj:r.itirl
.^ tt i)u;l d Àt ;; Lil"f A>rj!11 lrri^ -rit-:.11, l.la,J-.:,iJl -É -.rl ,,, .rsl ,_rJtr:
gtÈJt; ,l.r1tl1 ,J-iyl ,/ ÉV t1J rt.^ t|, iftlr óÍ' ól Êl^l
1., .,14.t..*r-+l ó*-l-ll JíJf .:"ll!f
ófrrr trl;t-jyl dtrjl u.l:.|.l É.tj Ol t *L !r+r .'lli< .rYl ;t5; ljll li)ltyl,
80 S/ERK VAN IBN AL-AKFÀNÍ WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 8l

>>13<< 8 0922),387-8, nr. 247. Titel: . . . fi Ahw-at al-ëaw-ahir. Dit is het

Nukab at-Dakd'ir fï Ma'rifat at-ëaw-ahir handschrift waarop de editie door L. Cheikho is gebaseerd (Ibn
al-Akfáni 1908). Het is, volgens mededeling van Cheikho afgeschreven
bronnen: door A.-M. de St. Élie van een handschrift in zijn bezit. De editie,
1. lijst in hs D, nr. 18. kcnnelijk op basis van ditzelfde hs, in het tijdschrift al-Muqtabas lY,572
3. al-Wdfí II, p.26; A'yàn, f. ll8b. vv en 641 vv, heb ik niet gezien.
4. Durar (Hyderabad)tll, p. ZSO. - Beiroet, al-Óámi'a al-Amrïkiyya. Een microfilm hiervan is in het
5. al-Muqaf f à, f . 4Oa,regel 8. voormalige handschrifteninstituut van de Arabische Liga te Cairo. Vgl.
'Abd
7. Kaif al-funín, nr.6080 (fIf, pp.386-7);nr.l'3627(VI, p.314). Cat. Fu'ád Sayyid III, 4, pp. 215-6, nr. 110.De copiist hcct al-Fayy
b. MahmËd en het handschrift is gecopiccrd tc Quslantïniyya (Istanbul) in
Korte verhandeling over 14 soorten edelstenen. 1007/1598-9.Door de naam van dc copiist is hct duidelijk dat dit
HàÉCï Kalïfa vermeldt het boek in Kaif al-lunïrn, nr. 13627 (HáCCr handschrift identiek is aan het hs nr. ll03 van al-[iz.àna al-Ma'lÍfiyya
Kalïfa 1835-58, VI, p. 314). Maar eveneensin Kaif al-lunïrn, nr. 6080 dat wordt genoemd door A.-M. de St. Élic in t,ijn cditic van de Nukab
(ibid., III, pp. 386-7), wordt een tekst vermeld onder de titel: Risàlat ul-Dakd'ir (Cairo 1939), p. ll2 (noot). In dit handschrift zijn ook de
al-ëawhar al-Ma' danï wa-al-Hayawdnï wa-Apn-asihi wa-Anw-a'ihi tcksten van de Iridd al-Qdqid (bibliogratic, nr. l) cn de Gunyat
wa-{awàqsihi wa-Qaymqtihi. Blijkens het door HáÈCï Kalifa gegeven al-Labïb (bibliografie, nr. 4). Dit handschrift is hoogstwaarschijnlijk
incipit mag worden aangenomen dat deze risdla identiek is aan de Nulgab idcntiek met het hs American University of Beirut, nr. O39 I 13, dat
'Adnán
al-Dakd'ir. tIà[[ï Kalïfa noemt als auteur van deze Ris-alat wordt genoemd in M. al-Bakït en N[fàn Ragá al-Hamid, Fihris
al-ëawhar een zekere Kwága Magd al-Dïn. Ten onrechte heeft al-Maklilldt al-'Arabiyya al-Musawwara, deel l, p. 174 (Amman
Steinschneider 1895 deze ris-alc als verschillend van de N ukab 1 3 0 5 / 1 9 8 5 ) .D e a u t e u r s v a n d e z e c a t a l o g u s v e r m e l d e n d e t e k s t v a n d e
al-Dak-a'ir opgevat (p. 260). Steinschneiders mededelingen, in hetzelfde ëunyat at-Labïb in dezelfde band (ibid., p. 163). Vgl. Cat. Y.Q. K[rr
artikel, over de naam van Ibn al-Akfánï, zijn evenmin betrouwbaar. Zie (t9tt5),p. 3, nr. 3.
voor een recente comparatieve studie over het materiaal van Arabische - Bologna,Bibl. Univ.,Coll. Marsigli,nr. 3406(3),vgl. Cat.V. Rosen,p.
stcncnboeken, inclusief Ibn al-Akfáni's Nuftab al-Dak-a'ir: Schónfeld 1976, l0ó, nr. 457. De derde tekst in het hs A van deze editie van de lriad
passim. ol-Qàsid (ff. 91a-101a).
Ucn Duitse vertaling, met commentaar, van dit werk is in Wiedemann - Cairo, Dár al-Kutub al-Misriyya. Cat.l VII, p. 640. In ma$mt|a l5l (1),
le70 I, pp. 835-853. Íf. l-18. Titel: . . . fí Ahwàl al-ëawdhir.
Í L. Cheikho, in al-Machriq ll (1908), 752, noemt nog een handschrift in
handschriften: Cairo, in de Khediviale Bibliotheek, en noemt de bibliografische
- llaghdad: het hs, voorheen in de bibliotheek van de ongeschoeide v c r w i j z i n g : 7 , 3 1 4 , v a n d e c a t a l o g u s v a n d e C a i r e e n s e c o l l e c t i e .I n z i j n
Karmclictcn tc Baghdad. Het is het exemplar van het hs Beiroet, nr. 556. bcschrijving van het hs Beiroet nr. 556 (cat. nr. 241) geeft Cheikho als
'f
itcl: . . f ï Ahwàl al-ëawáhir. Het hs is de grondslag van de editie vcrwijzing voor dit Caireense handschrift: VI, p. 314. Ik ben er niet in
r l o o r A . - M . d c S t . É l i e , C a i r o 1 9 3 9 ( I b n a l - A k f á n ï 1 9 3 9 ) .D e h u i d i g e gcslaagd ccn beschrijving of vermelding van een tweede handschrift van
vt:rblijfplaats van hct hs is mij onbekend. Sommige handschriften uit dczc tckst in eqn Cairecnsc verzameling te vinden.
r l t : z r : l í t l cc o l l c c t i c z i j n t e r c c h t g e k o m e n i n a l - M a t h a f a l - ' l r à q ï i n - (lanrbritlgc, Univ. Library, Or. 1428 (tO). Vgt. A.J. Arberry, Second
l l u g h d r d . l i . c n f a c s i m i l c v a n f . 1 7 i s a f g c b c c l d i n d c e d i t i c C a i r o 1 9 3 9 .E c n Suppl. llandlist, p. 36, nr. 220. Dc derde tckst in het hs B van deze editic
I r r r l c r c c c r r s i cv a n d c c d i t i c d o o r M . K u r d ' A l ï s t a a t i r r R A A I ) l l ( 1 9 4 2 ) . vrn rtt: Ir.íàd ul-Qá.sirl(ff. 93a-104h).
4(rl. - l . o n t f t : n ,l t . l . . , O r . 1 2 1 4.1 Í ; . c nu i Í t r c k s t : l o Í o c n h c w t : r k i n g .V g l . C a t . S . K .
l l c r r t r c l . l l r h l . ( ) r i c n t a l t : ,n r . 5 5 6 . V g l . ( ' a t . 1 . . ( ' h c r k l r o ,r n M i l t n g t . r l l n r r u r r r r c l rp, p 2 5 4 5 .
82 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL_AKFANI 83

- Parijs, B.N., Arab. 2176 Q), vgl. Cat. De Slane, p. 500. Titel: Kitab p.19. órirJl.J. J3ill
Nukbat al-Dqkd'ir fï Ahwat at-êaw-ahir. pp. 83-84. Eind: rir ll )S,i,/^ ó..-iil1 sr':<ll ljr *r;XÍJl Éï lljr óSJJJ
re-i[i.J ;l.llrJl t{-r ,J-:;, ;K911 ;J}Lll L.Éi: ,ríl :+i'iJl tgÍ .lnt.lr+Jt
Í Citaten uit de Nukab al-Dakà'ir zijn nog te vinden in al-SafadÏ 1888,I, Jjstl fruf Àttl :'--.-J. . . Jl4l.irl .r.-1 sl':<lí Ê3 óí ri1. . . i$;
p. 55, 7-21, overeenkomend met cditie Cairo 1939, pp. 2,6-3,3; 8,6-9,8;
ll,6-7: ll,ll-12. Van elk der veertien sooÍten stenen beschrijft Ibn al-Akfánï de
verschillendevariëteiten,hun uiterlijke kenmerken,hun vindplaatsentot
Overzicht van de inhoud van de Nukab al-Daka'ir op basis van de editie ver buiten het Midden-Oosten,hun benamingen, hun waarde in geld en
door A.-M. de St. Élie (Cairo 1939). hun medische eigenschappen, met toepasselijkecitaten uit. werken van een
aantal autoriteiten:
p. l. ill eii t/ES
.;,.lr+Jl Jlr-ï C il: * Arist[tálïs: pp. 11,19,23, 6I, 71.
61t-iïl r-t- ó{ r*.lr+l ó{ J.5.,;rrltl .rrlll Jl }liill +tJlJJ+ ( :t 't ) * al-Bïr[nï, Abu al-Rayhán - : pp. 41,59.
-.- { * Diyasqlridus: p. 61.
i-)13 qi !/tÍ |j{i .rtlf eJlf ursr U+* s-t^;I-ll3 dtáiï rtiS ó r.-Jl
* al-Gáfiqi: p. 61.
t{rbLt i..r::ll rt^<Jl iF óJÉtnll ix.aiït p)lí I Hirmis: p. 62
.;rlr+Jl Ái C ..lgqlr.Jt
tiit g;fÍ{ ta.;LjrJ te I ll-l ËtLJl i1}+,t^Jl la':^::1 U1 'r-Jl t#"t-f t{iti-J * Ibn Abi al-AS'a1:pp.19,62.
* Ibn WahSiyya:p. 11.
r+ ;Èr sl rLJl r+ c,+Lrr /lJ+ll Jlr-l iliJl e;Q e:ujj ir-ï3 ' Ibn Zuhr: pp. 11,61.
"p "-'-
. . t/q!16"c .r.i,iJl ' al-Kindï: pp.29, 60.
' Násir al-Dïn al-Zumurrudï,al-Sayyidal-Sarïf - : p.23.
Vcrvolsens behandelt Ibn al-AkfànÏ een aantal edelstenen:
' Nasr al-Óawharï;pp.23, 40.
&i\rll,.J.JfJl
Násir al-Dïn al-Zumurrudï is mogelijk een persoonlijkerelatie van Ibn
g r .I 4 . .JiÀl+ll,+ JriJl rt-Akfàni (p.23: aLbaraní . . . ). Oe koning van Hind die daar eveneens
g;.r$!1,.Jl JliJl wordt. genoemd,zou dan Mubárak San I qutU al-DIn, die van 716 tot 720
p.17.
AH in Delhi regeerde(vgl.Zambaur 1927,p.285),kunnenzijn.
p. 20. u'"tJl ,/- JJËl
>)14<<
p. 26. ïfltt rJl ,+ Jr,i'll
Mulhaq bi-N ukab al-Dakà' ir
Jr.4l{. .r.1-.2Jt.,Jc JjjiJt

p.5l. r:t!|'J- Jrill Ecn rccentc aanvulling op het voorgaande werk, geschrevendoor A.-M.
dc St. Étic (at-.ab Anastás Márï al-Karmalï al-Bagdàdr) en door hcm
1 t .1 1 . ejrr+Jt.+ JriJl
locgcvocgd aan zijn cditic van de Nukab al-Dakà'ir (Ibn al-Akfànï 1939),
p . ( rl . rAlr,É Jrijl pp.tt5-r02.
1 t .í r ' / . .,.+ll,JJ3 JFJI Dct.c mulhary tlcvat dc bcschrijving van ccn aantal cdclstcncn dic Ibn
a l - A k í à n i k o r t h c i d s h a l v ch a d n a g c l a t c nt c b c h a n d c l c ni n z i j n N u k u h
p. írr). el,.Jl,/Ê Jrill o l - D u k à ' i r ( z i c :h i c r b o v c n ,n r . l 3 ) .
l) /,t. ..,i:lt,/. JÉJl
p / \ ,rjiLi.ll,..lr JÉJl
84 WERK VAN IBN AL-AKFÀNI WERK VAN IBN AL-AKFÁNI 85

>)15<< >16<<
al-Lubab fï al-Hisab Fragmenten over alchemie

bronnen: I. Twee regels poëzie,beginnend: t !.51.l ,JÁlrJ c4;.c .riJj

3. al-Wafï lI, p. 26; A'ydn, f. 118b.
1. Durar (ed. Hyderabad) III, p. 280. bronnen:
5. al-Muqaf f à, f. 40a,7. 3. al-Wàfï 11,26;A'yàn, f. ll8b.
7. Kaif al-Zunïtn (ed. Fliigel), nr. 11054(V, p.301). 4. Durar (Hyderabad III, p. 280; Cairo III, p . 3 6 1 ) g c c f t c c n v a r i a n t i n d e
tweedemisrd'van het eerstevers: .t-S j i.p.v. riJ6 nf .+b,!rr.
Ecn compendium over aritmetica en de praktische toepassingendaarvan. :p
5. al-Muqaf f d, f. 40a,l0-ll.
lfct is mogelijk identiek met KitAb Kifayat al-Huss-ab fï'llm al-Hisàb,
dat nict bewaard lijkt te zijn gebleven. Zie hierna, bibliografie nr. 23. De regels bevatten mogelijk een verwijzing naar ccn alchemistisch
procédé. Zij worden in het begin van dit hoofdsruk zowcl in origineel als
h u n d s c h r i tf : in mijn vertaling van de biografische teksÍen van al-Safadi gcnoemd.
- Ilaghtlad, al-Mathaf al-'Iráqï, nr. 3435.Vgl. al-Naq5bandï t980, nr.270,

1 r 1 r .l 2 - 5 - 6 . V o l g c n s a l - N a q 5 b a n d ï e e n h a n d s c h r i f t u i t d e 8 e / l 4 e e e u w , IL Een citaat uit wat mogelijk een verhandeling van Ibn al-Akfánï over
v o o r z i t : n v a n l . c k c n i n g e n .H e t i s e c n a f s c h r i f t d a t v c r g c l c k c n i s m e t . e e n alchemie is geweest. Het is echter ook mogelijk dat hct hicr slechts een
c x c r r r l r l a rd a t c c n q i r à ' a n o t i t i c v a n I b n a l - A k f à n ï d r o c g . D e e u l o g i e d i e , onderwerp van de conversatie van Ibn al-Akfánï betrcft. Het citaat
r u l r l rl r r : l c i n d v a n d c t c k s t , a c h t c r d c a a n d u i d i n g v a n d e a u t e u r w o r d t wordt gegeven door Há![i Kalïfa 1835-58, deel V, pp. 273-4, in zijn
'ilm
Hcl)lilatst zou misschicn kunncn bctckcncn dat hct handschriftBaghdad hoofdstuk over al-kímiyà'. Hier lijkt het citaat uit ecn geschreven
t l a t c r : r t v a n l . i j d c n sh c t l c v c n v a n l b n a l - A k f à n i : a d á m a A l l d h z i l l a h u . H e t vcrhandeling afkomstig te zijn. Het is echter overgenomen uit al-safadí's
w t : r k v a l t i n d r i c d c l c n ( q i . r n r )u i t c c n . I l c t c c r s t c d e e l b e v a t e e n i n l e i d i n g commentaar op de Ldmiyyat al-'Apam van al-Tugrá'7, al-Gayt_
(muquddima) cn zcvcn scctics (íasl) ovcr dc dcfinities en grondbeginselen al-Musallam ( C a i r o 1 3 0 5 / 1 8 8 3 ) ,I , p . 1 0 , r e g e l s 3 - 1 0 . E r z i j n e n k e l e
vnn dc rritmctica. l{ct twcctlc dccl bcvat ccn inleiding en drie secties tckst.varianten tussen deze beide edities. De passagekomt niet voor in de
o v c r h c t v i n d c n v a n < l n b c k c n d c nc, n o v c r a l g e b r a . H e t . d e r d e d e e l b e v a t lríàd al-Qà;id (682-702) en evenmin in al-Durr ar-Nazïm (hs Leiden
e c n t n f c i t l i n g ,d r i c s c c t i c so v c r h c l l a n d m c t c ne n f i g u r e n ( a i k à l ) . Or. 958 (42), ff.230b,3 - 232a,13).Het lijkt mij, gezien de herkomsr van
Regin: Vtsll lip .rrrl ... ..Jt{J )l* .r"- r.n, ï 19iJl À .r-Jl hct fragment, waarschijnlijker dat het een zin betreft die door al-Safadï
1.lc ./ Fi3{
uit dc mond van Ibn al-Akfànr is opgetekend, dan dat we hier te maken
. . . :iJLill \lÉJlJ ;:J: Jl
\iÉJl Jjr.
"J^ loudcn hebben met een uit andere bronnen verder niet bekende
ll,ind: ,lr iel J- L.-t e. ..1+r,r:lr-tt+ Jt : Àrtl l.tt.ljt a;tt ,;í [r.. . . . vcrhandeling over alchemie.
ft-l
Hct bcgin van her fragment luidt, naar al-Gayt- al-Musallan (p. l0):
. . . ..!ó Àlt at.rl . ::' ^ ll Jti
ól Xr.Jl rlll6l Ll g;.rr :ïl r.t- i! e*.|>ll &t r.s. 4.rJl .r,-.t Ltrjl
l f c t h r r n r t s c h r i í t h c v a t 1 2 4 b l t . . A l - N a q i b a n d ï g c c f t i n z i j n c a t a l o g u sc c n è+àJl
r l l u r t Í t t t r c v a n d c t i t c l p a g i n a( p l a a t 2 0 ) . H c t i s m i j n i c t g c l u k t d c Urr. Jl Ct.:r1"l dre.Ét5l ^-.J.yíJlJ ó$.iit Cr :-rrLtl .':.: U dÀl t+j eL..
l l c r t l t t l l t n g o v t : r r l t : z t :t c k s t t c k r i l g c n . B o v c n s t a a n d cg c g c v c n sz i j n
"' '!'eli-"|
r l u u r o l r lrl l c o r r t l t ' c r r lrul r n a l - N a q i b u r r r l r 'csa t a l o g u s .
lltl1Èï Kalrfa hccft i.p.v. ,sy'LhJl: dÉ,"tt"tt.
l i e n g t : < l r : c l t c l i j k cv c r r a l i n g v a n h c t f r a g m c n t i s i n v o n l l a m m c r t Í 1 0 4 p
,.
Í16,
86 WERK VAN IBN AL-AKFANI V/ERK VAN IBN AL-AKFANI 87

>>17<< t-+l ,Ë ó*i*ÉJl i,*.FJl -itirtr ui:i-Jl r.rl; ÈÉ .rrsl r.;p 6l-i .rr-r
Risdtafí al-Wasày-aat-Mutïrkiyya wa-ÁdAb Suhbatihà Uit deze tekst wordt duidelijk dat het handschrift is geschonkenin
w a q f d o o r d e O s m a a n s e s u l r a n M a h m f i d I ( r e g e c r d c 1 1 4 3 / 1 7 3 0-
bron: 1168/1754)aan een collectie in Mekka of Medina. Het schrifr waarin deze
l. lijst in hs D, nr.20. mededeling is geschreven is duidelijk l8e-eeuws en kan nict. afkomstig
zijn uit de regeringsperiodevan sultan Mahm[d II.
Een verhandeling over de omgang met vorsten. Boven aan de bladzijde staat.een waqf-stempel, ondcr aan de bladzijde is
een ovaal eigenaarsstempel.
handschrift: H i e r v o l g t a l l e s w a t b e w a a r d g c b l c v e n i s v a n d c A r a b i s c h et e k s t , d o o r
- Istanbul, Siileymaniye Kiitiiphanesi, Aya Sofya 2838, vgl- Def ter, p.l7l, mij afgeschreven van het (overigcns incomplctc) handschrift Istanbul,
alwaar titel en auteur: Risdta fí ÁdAb Suhbat al-Mulitk, door M. b. S i i l e y m a n i y e K i i t i i p h a n e s i , A y a S o f y a 2 t l 3 t l ,m c t b c h o u d v a n d e
Ibráhïm b. Sà'id al-AnsárÏ. Het handschrift is incompleet. oorspronkelijke pagina- en rcgclindcling van hct handschrift,maar
'literaire'
Omdat dit werk de enige tekst van Ibn al-Akfánï is (als men zonder de complete vocalisatie. Dc vocalisatic dic wcl door mij in mijn
de lrÍ-ad al-Qdsid even niet meerekent, en als deze al literair genoemd afschrift is opgenomen is gebasecrd op rlic in hct handschrift. De lacuncs
kan worden), die bewaard is gebleven, volgt hier een integrale uitgave in de tekst worden veroorzaakt door hct ontbrckcn van bladen tussen
van de voorhanden fragmenten van deze tekst. rcsp. ff. 2b-3a en ff. 7b-8a. De onderstrccprc woordcn zijn in hct
h a n d s c h r i f t g r o t e r e n l o f i n g o u d g e s c h r e v e n .N a d c t c k s t v o l g e n n o g
Itandschrift op papier; 14 ff., Oosters papier, licht roze gekleurd; 190 x cnige noten van tekstkritische aard. In de tekst wordt naar deze noten
130 mm (tekst ll5 x 80 mm); 7 regels per pagina; Oosters schrift, mogelijk vcrwezen met cijfers tussen ronde haakjes.
uit rfc l4e of 15e eeuw; zwarle inkt; gevocaliseerd; hoofdregels in goud lf. lal ,t^<-ll :L:':l^ slJl
f:{( iF
rlct zwarte outline; custoden op sommige verso pagina's, soms in een
lf. rbl r+r ;;-y't jbl
hand andcrs dan van de copiist. Samenstellingvan de katernen: II (a), 3 ;*\it ,:*2Jt Ê-i
(7). lll (13), I (14). Kartonnen band, met papier beplakt, waarschijnlijk 6.1trtl u-l!l dll rdl
Jl ËiiJl JJi:
van Ícccnl.c datum.
.!i- ,b .rrsJl 61t-;Jl .rt- d Ë.l1l ó{ r.s-
.:l:- Li.g* ,J.c Crl-1 o.r-
í. ls. Titclpagina. Hierop titel door copiist, in goudinkt met zwarte ,+ .r-l
cgntourlijn: ,l-<-tl ÊIS ir. iLl'rt^ -ltl. In een latere hand is hieraan tit-J o,i{j rrf Ul .+$, .Jï .}f
r o c g c v r r c g d :È . - t l l t . . . ] É l É J l :t-- En op de regel daaronderstaat ra':L:':rl
t+{ ei+ ,r^<Jl e:/S C,
t'
" i . i1x -lrl
8c*chrcvcn: dll r--.1 ;tistl ,.lal 4uJl ,J'-.i fJtrlJ JÉJl *i. (t )O+:-t Àq1 af:..ri1 .:JcLJl :,-. -l.rï
'-lllj F .i.LJl d rr)iJl l^<-ll ifJU
trcrc titct(s) zijn waarschijnlijk niet origineel, want zij zijn kennelijk
gcmtrlt 0p grond van de tekst in het begin van de inleiding (f. lb). O*t6,r *ít rlJtS Ér JJ Cr:^
Orndrt in dc tckst cigcnlijk geen titel voorkomt is hier de titel, zoals Ul:-11 tlat''
rl, Lrrf-.àf
ei:jl l'.JlJ'+
d c r c i n { c c o p i c v a n { c i i à z a i n h e t J e r u z a l c m s eh a n d s c h r i f t v a n d c 'ji-l dli ;*^n y' ;1 .iaLlll ta--
I r , l à d t l - Q r i , r i r l ( h a n d s c h r i f r D v a n m i j n c d i t i c ) v c x r r k o m t ,g c h a n d h a a f d .
la(l- (2 )JrlJl '.- lrjur tr-il>-t+
( ) o l 9 p d c t i t c l p a g i n a c c n c i g c n a a r s n o t i t i c. :u t s I)aarop volgt bj|,;rr
ccn nrrfrfic vtn wdqf'. dÀLJl ;lJt-Jl, Ujtlcl- i;-ijt È.r -iJ, rf LtL'r .tl Jri, Lt-bJl, i-=" '.tg
dÀ^tl
,Jit.|Jt drtLt tl U i$iÉJl ;r,.F1l ;,^Jll J.y'l il,i'
,tLl"rl lrL; It+Xlr Ê+{rf 2i1 '4iJt É\ ÊaJ t-Jl,
88 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 89

tf.zbl tf. 4bl | ?: Cli. ;{-i: ïJ

-iJlJ]'tl3 Êe:+lÀ. 611 |r|jdt-r. ..J ll e^?l3

g++r: ;.r.1 ,/t ,.Jlslïr Jrr: U. J.lill '.i rti t-

ÉJl-il JJiJI f+êt{l
tfrl- 1ll1 .:lL ta{ .rlJt..^l
$G d{J{13, r rle+ t- ff-+tt:r et l jU
i-}ill jt{Íl :tllJl Jll rrt*l chll'.- -t'.í cU ;iJ ïJ
Jl ;raLi,.1l1
i"tJl ri.c f+lli r-,1 i-ctlaj ,-1 i+iJ U'.i^r óS J ,t f ,,.+
É:+-:r "È
:^Í<ll
e^! rtjr-'r rr-'Jl jlj'c irUull trír trtsr Crc

(3 )Ê0.J1 iitj.ll ?.litl .rr1 aer. t^t ijt{:-tl d .{lÀU t<l- c.."r; lil

tf. 3al ,y U? tf.5al ..tf l- af ,-}.Ài L{ .--r:ll, rrl- 41 grLi^l

p1rr+ é ftt,JÉ'J3, t+Jl di{

3,itítl rt-ÉJ! ;r.11 dr. J-l ./ d]{là ^!i.r ( 4 )r.ric ..ryj5 ïf

;- ÊaJ ÊF t&
Áit ólr rf :^ .ra:': ï1 ÉlrLjl

ItJÀf É! tf :- iLrirjl .:tE c.+É :t*'lt1

ê'JÊ Jl^<ll ;'rrti:, 6:' ,r:Jl
1jt ttt- Jtill tl:'--J
;#ro & J-lr r+t+ trjÊ ilÁu Jl.S J aft--l ;iJlr rl
'3itt r+ll .lrfiJ
ó.ÉiJ cÉa1 )|g$ ïl r,t*- fÁr ++L u ,'i+
ÉJei4 É..r

;r$ -.:-.; É.;h Ê{-rrl i"+ *r .+tl ..$ J{j J t { r1'l^ 6 *.in ï1 g.rJ
'r^ t^l ï1
tf. 3bl U-+1
qJÉ-, 15J:a t fjr..il di.1tr1 tf. 5bl .:Lt .i.-f:+ ai,1i .ril
t^*r Éltà1, +|Íi t á. .:lÉi
rr *.í t:lS ir r dlrn ,,Jc Jr.lJ

,sslrl t-ir 41 :J+.ó CLI d .idi: ï1 rg;a

Éí|.{ïrjr 611;i!l
""t+J
i+-lJl .-i.rrll ê€.-Jl .tsi.rrl1 41 .rlL- ': 6jJl g.l$JtS r^Jïr s?Ll dJ+i
r^.r:': .!!l c.* ls.n 1{ i.rj.ó d;l ï.1
lJr ..& Jh?|, Ji5Jt{ '-ir gP':rll
r.r .;{.i; É;S t- Ci.- Il+ ó,éí.ó óJJï lilj q gáJl 611;115
slbr ";s:
Jj. ólÉtl, o.pf .l-1 ,t't erl .!i.rU 'rll^ll siÉ
Ër.f.i.ll ;;Jlr cr+ .:xl ê
.'!rl .:llJt gria.J arJ
If. 4al óEJ, ,/. Jr:'JJ j;3 lf. 6al ó+<."t1;t+l É
":*lotsr
vpl óÉ-lr. ,./ il,"rtl;1 .'l:t g s, .rt.aiïl Jl'i
t, dli .t+ !..:ill
'f '; rlF
J i t, 6JL ,2. 'Jt^ óJri I'^1 Jl Ot+ JlSr .r ïl ''ll^ll {/Jl+-
drFl :fu, t4rf. 4+t ÊlJl ::"'lí l3l1 2,..ïl (l.,, {ié{ (S ),,t-r 4 i.-,t rl{lil-r

sj+ht; É .:L)tS é-1, ,Jjill É 6jt; ïl r^K.: )ti .'ll^ll srr, ;g* 1.rr Él3itj
y ÉLl .J .;Sil1 ''tt^t1
,r.r. ,JÀfi tf Ll-U
.,Jr É+: ï1 ,-.i ÉlitJ .ilL:
'"'rr-
t-rt J Érj: t, |I ) ir: f, 6:u Jr* J1t+ órtftrl ,},1, .J J)t+l
90 WERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 9r

tf. 6bl gull .:.ilj \^f.t-g ..iU rn Ê-+ll1 tf. 8bl tË2,c,i Ut-rl .':aql, sl 4ll
i;'-:
e.
PE irg r 6.lï cijll :^a':11 êr ++t g+ftt r:JL e91 liU ;titl ,/c
"l
t(...^':^ .rll^tl 61,,1(ljl lil1 rJJ'ii t- JlÉll
ri{Jl t-S, .rí,t L.l.r r.iU
";+
t*ls. rr.ri6
6tS 611 .pt'rtg óJJl+ 61 elj Élr. óÉ d t- .:lt ÉlLlt+ J".Jl
',É-i
;r: d óÉ+.r .rlt. rl 6!i d ê1r.ll
1j- C. Oíf r:l\f r-r.r!U r:^
É
loti-l+ .iJU t-jt.r t<t^ C^..r; lill .i*<1 ,:.1 ólS ,.13ld Jii .hg, 6U .r,it<ll
rL:--g l;te tct^ C.r.ri ljlj {iÉ1,5 4jU l4/Sf
el .+-Jl L*r t;"b 6t1
[f. 7a] .'ll^ ll iflf .:aáti ,t à.ll+ .j. ..tr^ ll élJ .,Íi
óI3l [f. 9a] ótS tlÀ; lil, C..ï+
.ÉLr4 r*l- ,.1,r ct+lor j
óg $- U. ó:/Bl 6l ..1-11 .j^ 4J JE:-tl .:Jr$ J+U

i,. áii1 ól .éJl È+{il jl- Cr qJl .pul1 .:JÉJl 6U Ëj ,L er- e-:+ ,l ! .:-:-':
flLJl .r1.1lill yïl dli ./ rli:, .rl-..i, .:lÉJl tij)Ë dF L:i': t, Jli 6. -ijÍ:
glrr-.:...1 '"1
6u cL.;tg .'n+, i;,J Ljl .:lli ;u
f i óríJ uUlSJl ('JiJ
lilJ ..1Él-;tt .-. dji ;j r^t^!i JJi cr .Ê:ó1 ;tr-Jt r.;1í rrl".:: trí .Jll
Jl tJl
. 'Jlir: ,t r+lÉ fl rrtr-b ll dltc.r J'{ ÊÉ 11pt ,, .+ -i*tíll
,t É at--^.<t;Jl
tf.7bl .ir-ll ï1 j..-i.ll .:lÉlt ptrJo 6t /.ct3 tf. 9bl --,sl-1 .l-. Jl .i"l,l
e?14 "ir
,J".n )ti i+L U.i! Jl ,:llrll ÉlriJ lSlJ 3-,í till ri:- rsi: il.áiJl
JIJ tl*r elrï|1 ..iósll 4*L 1..- L !íJ1 tl:- Jil- = fU ifr. .'ll^ll .!lJ
"'.
óll; lilj ..Êi' j
chl;:,. orr Jl p!ïl r+J iF ..í.à r':-.: fá|1 .t'l
.!rnl
JtJtr JbtJ J-i Xi cliJl sr;l3 .'lt^r ïr r1ll Jj-l t
t^l pt+iJl "'iz ni
JjS
;JL .S1.t tt:ll olcui ,Jíl Jl.;,-Jl óÉ+s ÍJ:5 . iK': Jl t{-i Ujj. IJJ.ll LJ; j
6t:-
( 6 )e.+J! rlSj d.!1 r.rLr- g)l- -:-c Jlj 6U i.i[r'i-.| Jl i,l;r
ï Jt -cl Jl
ll. ttal ljll l1.f -,ir: ilil .'l:- 1.r.i3 ïj Íf. lOal .'ll^rl .JG
C-tj.U "i+ ;'tr Jictl Jii lil1
J d.c .:lt$ dlJl 6.,9 6l '1-.t-':...1 J'fi.rl1 .ÉC.ifJI Jilï, óS-Jt{ xi.ll rr<1,
iill cu Jriu i4LiitL & ir.Jr ;Ési .ir rJ.)l-iJl 'r'lLU rl.r-ctl ;'. .rg.Jl
Ut-t ;i .'ll^ll .'lii:l lil, Éh.)l-l i-r-rg B.r Éiijr
.lrtjl
És-lt.Fíl L e-:-ti J.LJI 't-- t#
É.JriJ Ér+.r ,-i êl:+
.t^:= qrlc
6ifr At t\'.-. t,tr eU .rt- j)rJJ ;i.llJl 'i- ..J^ Jtd Àl ó- ;."b
.--tii-. Ut-!l ;*.rl lil'i .fli lri.r rl r.-1":^ll )tf (i
Èf-f^Jl u{ÊJ.r3,
92 V/ERK VAN IBN AL-AKFANI WERK VAN IBN AL-AKFANI 93

lf. l0bl J.:+ JJ J':i tf. 12bl 1et)t .tt^t -

Je Ai ,rlc Ai{ }-il fJ iSJf .48r 4 U
j+t Jl óÉf.í3+J t1 erríll ip r.,l-r":.''1,rJ. JtÊt;Jl 6t-':<,
"i-11
ar.pll * liót.r.J t iF{ q'J ï1 rrÁll ï5 tr.r;fg i2,e u]> Q;,i .,.'l:':, .lrJl rri
Ib+t5 ,-.s.r LllJ'cïl j ...iil1 .rsi 6,r i.rt r":"'1 Cr J.r-lf tr.1.ll ' ^,
,lLtttl Cf.+ -3n3 .'1.-l:,]. :.tj Ul..-:il .'hi ltir .rr:cl 1l dlj"r rrlEr
.?lttltr e++ o.i:n Jl [:r: .'l--'.^':óílJ .ilic
e..l"ll 6,c o;:;j b. cly
r+!. .JÉl|.t u-i-rs t- 4-ÉÊ Jl Js ïr (7 ).:l-r+ - r,rÁ-l iF .i;li JJ Él.LJ.1l
lÍ. llal .lllril 6,r G..ri t *.i Éf i-ly'l tf. l3al jta'::-ïl Jl rJl- U J; ,;l 6l!l d;"r1

.,Jr:.ri tÉ. di+U tllp 6tí 6U dl a.o-l t t-:'i .1a'!t1 .:l.1*.

ÉSlJ
óS.l L d. .:lJr:4U ,l L:- ól,:í ólJ rtlail J+c irl JK 1l -t-l ;tl iFi
.:lÉi lir.i j5..r- r:l^ óJri t- piil ulí 1l
É J$-Jl .r. r:. Íltr !r
SiJl Crrii .lt:':--.': t- i-ÉJl j{:il, óli
,ii ,Jl Jlj .rr1 t{ju r+tl Jíi
Ilárt Olr JjJl & uÉl i5l J^Jl .Jc ir g.r.Jl Jf .;r'11 9l-.-ll y -É
X4 !,.J ÉLl+ L,Ái:lJ É f.t ,.ij i€lltJlCl'-Jl . -14 4-11 ":gil^i.Jl
lÍ. nbl iF ''ll^': uu ir ir. l,'5ll .it*r tf. 13bl t{+r.i 1y!l ,.i1U. j .lJl Jl t+llr
i^.rll lrtS.n óS, kirr .'ftJÈ ea ód-1, le ti.u ,.tl
.,i e,Ji-tl 4\
ï1 elJl ÉlÈ{: t ;r.tJl ui l2** 1.+ d 4r tLti. rJ$; 6tS O^i
Éltl1-l Ul<ï ellJl ..lLt.ri Er j J1'rJl |j. Él Er ó,íJJ
i.r.;l pui-lj 4Jt- r JJ:I:J rlrl fr trS .t .r.-Jl1 ,JiyirJl
É11.r. ,^rr--. .j3-11 6t .-tt+ *l*Jf l+rl1 dll .r.r. U.* ,,Jc .:I-J
Cl>rt+* ir. iÉlJJ e-ir grl .]-ïl .rr1 r JS1JI f-r nt tt."'-,
lÍ'. l2aI fé11 6rrlill JF ï1 e,i1l.n1 If. l4a] Toevoegingin hand,verschillendvan die van de copiist,in zwarte
"J.
6í' .rlii tl ó*iJlL clÀtt grLtr inkt: ; l r i i l e t ^ < - J t[ . . . ]etot
iJrlill i.rra r.r É!J dl1,rl c.a$.?.| ,Flíl ÊS-Jl óri^ll dtJl rLïl ÉÉll
Jt ^U 1;ldsJtl .& cil3 .lLi j.r-l 6.1t-iïl J.l'- ó{ t*al-rll ó4 .Li. ,.14J1
"+i ",.-.i
j 3.11 gLliJl .,111.^-J j1
Él+lt fj.-ll{ .p irdt+ Jtr: ;LriStl ,raL1 .r-Jl
I r r r l c l i n k c r m a r g c h i c r o n d c r , g e s c h r e v e ni n r o d e i n k t , d e e l s a f g e s n e d e n
s+t.Jl >rr+ t Jii óí.1 L ,|lti:r
'lsyl
t : n n i c t g o c d m c c r l c c s b a a r ,i s n o g t c z i c n : t...1
,l t,;t,l.1 $ti:-tt 6t fi
["' ] r.r
 3r,l
WI:RKVAN lltN Al AXt.ANl
WERK VAN IBN AL-AKFANI 95

Jtrj H:< materiaal in deze tekst. Het werkje behoort tot het genre àdàb (of
.i:- ^ll siydsat) al-wuzarà', waarover niet alleen aparte verhandelingen zijn
geschreven, maar waaraan vaak ook speciale hoofdstukken zijn gewijd in
[... ]l drJr werken van het genre vorstenspiegel. vergelijkbare, maar niet identieke,
[. . . ]Jl(J;ill vermaningen en raadgevingen vindt men bijvoorbeeld in het Kit-ab
Notities naar aanleiding vun htt httnt!:thrtlt a l - T à p v a n p s e u d o - Ó à 1 r i " 1A, e Á a a b a F W u z q r - a ' v a n I b n S á 4 á n 2 e n
al-Gazzálï's ql-Tibr al-Masbïtk3. ln d,eze en dergelijke werken vindt men
(l) Irr rrrargc toegevoegd, vele anecdotes over en uitspraken van Kisrá Antsirwán of zijn wijze
in andere hand: ó:*t-l .)r+,
(?) ln nrargc toegevoegd,in vizier Buzur[mihr. De Grieken die in deze verhandelingen worden
andere hand: p;
(l) lf icr volgt, in hand van genoemd zijn meestal Aristotelcs cn Alexander. Ibn al-Akfánï noemt
de copiist, een cusro.c (;jz;t, ), cn daaruit
hlijkt dat tussen ff. zb en 3a (het hart van hct katcrn) deze twee trouwens ook, nict in dczc kortc vcrhandeling, maar in het
ct:n racuncin de
tckst is' die mogelijk 4 bradzíjden,of een vecrvoud hoofdstuk over politiek van dc Iriàd al-Qà.rtd (839). Dc vermelding van
daarvan, gr(x)r.is. de Griekse filosofen en de Perzische cn Indischc wijz.cn rcfereert aan de
(4) llicr is in rode inkt en interlineair
toegevoegd,in andcrc hand: werelden waaraan de moslims o.a. hun idcccn ovcr koningschap hebben
(5) llct handschrift heeft hier .fj
waarschijnlijk: êr ontleend. De epiloog bevat mogelijk enkele cigcn gedachten van Ibn
((r) ook hier is waarschijnlijk
een racunc. Dc oudc custode is al-Akfánï. Het blijft naruurlijk altijd mogelijk dat in de onrbrekende
wt:ggcradcerd en in een andere hand is cen delen van de tekst nog meer hoofdstukken hebbcn gestaan. Het boek is
cusr.odclocgcvocgd, conform
h(:t ccrstc woord op f. ga. Tussen ff. 7b en ga binnen het euvre van Ibn al-Akfànr om meer dan éen reden
i s c e n k a t c r n s c h e i d i n ge n
t:r kunncn dus meerdere bladzijden ontbreken opmerkelijk. Het is het enige ons bekende literaire werk. Het getuigt
op deze plaats.
(7) llct woord ,J;q in door zijn inhoud van een politieke interesse van Ibn al-Akfánï, wiens
de laatste reger van f. lzb is als custode op te
vallcn. werk, voor zover ons bekend, juist erg a-politiek van aard is. Uit het
leven en werk van Ibn al-Akfànï blijkt duidelijk dat hij binnen een
Irr tfc:zc risàla geeft Ibn al-Akfànï een aantal maatschappelijk verband heeft gewerkt, maar welk dat is geweest is niet
praktische aanwijzingen
vorrr hovclingen met betrekking tot duidelijk. Al-Safadï noemt Ibn al-Akfànï een soort sociery arts die zijn
de omgang met vorsten (suhíat
ul-mulilk). zowel het dienen van de vorst rijkdom, kennelijk verworven door zijn medische beroepsuitoefening,
als het vermijden van de graag vertoonde. Zijn positie bij het Mansiri-ziekenhuis wordt door
'nrlcrgang van de hoveling komen aan de
orde. Na een korte inleiding
(fÍ. lb-3b) volgt de indeling al-Safadï speciaal vermeld en ook de beloningen die hij ontving van de
in vieren:
l' w''rdcn gouverneur van al-Karak, en van het ziekenhuis voor zijn receptuur. Ibn
v a n K i s r à A n f i s i r w à n , d e S a s s a n i d i s c h ek o n i n g ( r e g e e r d e
531-579), die in de Arabische literatuurl al-Akfáni is van politieke ontwikkelingen ('de Tataren in het oosten')
de personificatie van het vaak beter op de hoogte (door zijn familie in Singár?) dan al-SafadI
koningschap is gcworden (ff. 3b-4b).
2. Raadgcvingen van de Griekse filosofen (ff.4b_6b), ondanks diens relaties bij de Dïwàn. Het is duidelijk dat Ibn al-Akfànï
gevolgd door: ccn maatschapelijke positie van belang bekleedde. Meer concrete details
3. Raadgcvingcn van de Indische wijzen (ff. 6b_l0a).
4. I)t: vcrhandcling wordt. besloten door ovcr patronage ontbreken echter ook in deze verhandeling.
een epiloog, waarin mogelijk
o;rrrt:rkingcn van Ibn al-Akfànï zelf zijn opgenomen (ff.
lOa_l3b)
lh lrch gccn uitgcbrcid ondcrzock gcdaan
naar dc hcrkomst van hct
I al-(;àhit 1914.
Zic hcr rcgisrcr,p. 244.
2 lbír Sidàn l97tt,pp. 6-lt.
t a l - ( i a z z i l l r l l l ( ) ( ) . V t : r n r t : l riln g c n v a n A n u Í i r w l l n h i j v r l r l r b t : c l r lo p p p . 4 4 ,
I M N t o r o l r y a, r t . K r s r i l A r r u i i r w l l r rr. r r :/ : . / ?
\ 1 , \ . 1 , 1 t { , 1 ( ) , 6 1 . ( ) ' .l t 0 \ , l l 0 . l l l . e n z .
96 WERK VAN IBN AL-AKFÀNI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 9I

>)19<< 6. ul-Durr al-Nazïm, ff. 222b,25 - 223,3:'Abr al-Td'ir min al-Bahr

Poëtischecorrespondentie al-Zdlir.

Twee regels poëtischecorrespondentie,beginnend:6r cÊ-2t .s.,i ..lallL Waarschijnlijk een werk over Koran-exegese, en kennelijk van vrij grole
r 6r+ll omvang, gezien de toevoeging in de lijst in hs D. Geen handschrift
bckend.
bron:
3. A'yan, f. ll8b; Alhàn l, f.33a. >>21<<

Nihàyat al-Tayslr fï Qa'idat'llm al-Taf sir

Zie voor de complete Arabische tekst van Ibn al-Akfánï's deel van deze bron:
correspondentiemet al-Safadi mijn editie in het biografischegedeelte l. lijst in hs D, nr. 9.
van dit hoofdstuk,
Waarschijnlijk een inleiding tot dc Koran-excgcse. Gcen handschrift
>>lg<< bckend. In Iridd al-Qd;id 551-560 is ook sprake van een qa'ida in
Lawàmi' al-Anwàr fi Talk* al-Adkdr li-al-Nawawï vcrband met taf sír.

bron: >>22<<
l. lijst in hs D, nr. 19:al-Anwdr fï Tal!ís al-Adkdr. Mulgtasaral-Arba'ïn li-al-Imdm Fakr al-Dïn
bron:
Een uittreksel van het Kitdb Hilyat al-Abràr wa-Si'Ar abAftydr fï l. lijst in hs D, nr. 14.
Talkïs al-Da' awàt wa-al-Adk-ar al-Mustahabba fi al-Layl wa-al-Nahdr,
een verzameling van gebeden voor de verschillendetijden van de dag en Waarschijnlijk een compendiumvan al-MsbahiL al-Arba'iln fi Usirl
hct verrichten van de godsdienstigeverplichtingen,door Ab[ Zakariyà' al-Dïn, een theologischwerk van Fakr al-DIn al-Ràzï (st. 606/1209,vgl.
al-Nawawï (st. 676/1278,vgl. GAL G I, 395).Dit werk dat tot her genre GAL G I, 507).Geen handschrift bekend.
'ethick'
behoort,is in de wandeling bekend als de A/kdr al-Nawawï.
>>23<<
handschrift: Kitàb Kifàyat al-Hussdb f t'llm al-ltisàb
- Istanbul, Kópriilii I, nr. 45 (5), ff. 130b-150a.
Vgl. gegen1986,deel I, p. hron:
48. Ik ben er niet in geslaagdom kennis te nemenvan deze tekst. l. lijst in hs D, nr. 17.
Bcgin (volgenscatalogus$egen):.pt$f ^^n sily lu.-- À r.-ll. .. [ :l .-t ]
Waarschijnlijk een werk over aritmetica. Geen handschrift bekend. Dc
. . . artiJt è+Àtl ,tSiÍt -tÍ 6u r*{ ul. . . .+r. tckst is mogelijk identiek met al-LubAb fï al-IIisàb, zic hierbovcn,
Eind (volgens catalogus): &a.Jtrll e; ó .r.'Jlj JriJl Éï É. ó'ÍJJr. . . bibliografie nr. 15.

,r24<<
tt20r<
ul-l'a'líq'alà Kaif ul-lluqa'iq li-ul-Ahhurí
Nugbat al-Tà'ir fï al-Taf sír
I r rt t n n t ' n .
l t r o n n tn :
l . l r l s t r r r l r s l ) , r r r .I I .
l. fiist in hs I), nr. 2l: urbu'ot asfor.
6 , u l l ) u r r r t l N t t : I m , l . . ) ( ) ( ) l lM u I t t t : t t r K t t . t l
? l r , í à l u l Q à . r i d5 ó . 5 :N u 1 3 a bu l - ' l l i r r m i n u l - l l u h r t t l / i \ t r
 WERK VAN IBN AL-AKFANI V/ERK VAN IBN AL-AKFÀNI 99

\ \ ' ; r ; r r r rl r rl n l i 1 k c c n c o m m c n t a a r < l p h c t b o c k K a . i / a l - l . l a q - a ' i qf ï T a h r ï r >>29.

, t l l , , t ' l r t ' t t l ,c c n l . i l o s o I i s c h w c r k v a n a l - A b h a r r ( s t . 6 6 3 / 1 2 6 5 v, g l . G A L G Kitab íï'llm al-Nabd
l . . l ( ' ' l \ ) . ( i c c n h a n d s c : h r ibí tc : k c n d . bron:
l. lijst in hs D, nr. 7.
,r25r.
Kitab'l alkïs al-ltnàb fï' Amal al-Usturlàb Aan de titel te oordelen is dit waarschijnlijk een verhandeling over de
polsslag. Geen handschrift bekend.
I lrt\l rn lrs D, nr. 12.
t 29r,
Wrrrrrschijnlijk een inleiding tot het gebruik van het astrolabium. Kildb al-Kuldsa fï al-Tibb
fr4ogeli.jk csn compendium van een uitgebreider werk over dit onderwerp. bron:
( it't:rr lrandschrift bekend.
1. lijst in hs D, nr.2: mulstasar.

>>26<< Aan de titel te oordelen betreft dit waarschijnlijk een compendium over
Kitdb Rawdat al-Alibbà' fí lSarat al-Atibba' de medicijnkunst in het algemeen. Geen handschrift bekend.
ltronnt:n:
l. Iiist in hs D, nr. 16. ,r30.<
t t . Z i r i k l i 1 9 7 9 ,d e e l Y , p . 2 9 9 . Kitab Tuhf at al-Muhibb fi'llm al-Tibb
bronnen:
Al-Ziriklï geeft als titel: Rawdat al-Alibbà' fï Akbàr al-Atibbd' en l. lijst in hs D, nÍ. l; mutawassit.
vcrmcldt dat het een mufttascr betreft op de'Uyïtn al-Anbà', het 2. Iridd al-Qd;id 615:mukta$ar; titel alleen: Tuhfat al-Mul.tibb.
biografisch woordenboek van artsen door Ibn Abï Usaybi'a (st. 668/1270,
vgl. G AL G 1,326). Het is niet duidelijk hoe al-Ziriklt aan deze Waarschijnlijk een compendium of een werk van middelgrote omvang
informatie komt. Hij noemt althans geen handschrift. Mij is van deze over medicijnkunst in het algemeen. Geen handschrift bekend.
tckst gecn handschrift bekend.
>r31..
,rzJ << Mulstasar aI-GAmi' at-Kabir li-Ibn at-ALïr al-Gazarï
Sarh'alá Fusill Buqràt bron'.
Dronneni 6. al-Duru al-Nazïm, f.2O4b.
l. lijst in hs D, nr. 8.
6. al-Durr al-Nazïm, f.227b: iarh muqta;id. Dc toeschrijving aan Ibn al-Akfànï is onzeker. Het is waarschijnlijk een
compcndium van het Kildb ê-amï at-U;ïtl li-Ahadït al-Rasfil, een soort
Waarschijnlijk een commentaar op het Kitàb al-Fusltl, de Aforismen, van on6crwerpenregister op de Islamitische Traditie, geschrevendoor Magd
Hippocrates. Geen handschrift bekend. Niet genoemddoor Ullmann, al-Dïn Ibn al-A1ïr al-ÓazarÍ (st.606/1210, vgl. GAL G I,357). Gecn
Mcdizin, pp.28-9- h a n d s c h r i f tb c k c n d .
 WIlRK VAN IBN AL-AKFÀNI WERK VAN IBN AL-AKFANI l0r

>>32<< 1,221). Geen handschrift bekend.

Ziyàdàt (op hct vooralgaande wcrk, nr. 3l)
tr36<.
( r r t l l ) u r r u l - N a z í m ,t . 2 0 4 b .
Mu'àlgaQàt'alà al-Mulnï li-lhn Ilibints
oron:
l)t' rrcst'hrijving aan Ibn al-Akl'àni is onzckcr. Kcnnctijk toevoegingen
6. al-Dun al-Nazïm, f.229b, 4.
, g r l r t ' l c o r r r p o n d i u mg, c n o c m d o n d c r n r . 3 0 . G c c n h a n d s c h r i f tb c k e n d .
De toeschrijving aan Ibn al-Akfánï is twijfelachtig. Het betreft
o33.. waarschijnlijk een kritische notitic ovcr al-Mu!,nï, een werk over
Muf,tasar Kitqb li-lbn Munqid astronomie door Ibn Hibintà (4c/l}c ccuw, vgl. GAL G 1,221). Geen
I\ ()n.
handschrift bekend.
(t rtl l)urr al-Nazïm, f .205a.
,,3J,,
[)c tooschrijving aan Ibn al-Akfánï is twijfelachtig. Het is waarschijnlijk
Risóla fi Tashïh Amr al-KImiyà
ccn compcndium van het Kitab al-Badï' fí al-Badï' door usàma b. bron;
Mrrnqiti (st. 584/1188,vgl. GAL G I, 320). ygt. CCO V, p. 137 en CCA t, p.
6. al-Durr al-Nazïm, f.232a.
22. (iccn handschrift bekend.
De toeschrijving aan Ibn al-Akfánï is twijfelachtig. Het betreft
>>34'< waarschijnlijk een verhandeling over de alchemie, mogelijk van
Sarh F awà'id al-F ará' id polemische aard. Zie ook hierboven, bibliografie nr. 16, voor teksten van
ltron'. Ibn al-Akfáni over alchemie. Geen handschrift bekend.
6. al-Durr al-Nazïm, f .229a.
tr38..
I)c tocschrijving aan Ibn al-Akfànr is twijfelachtig. Het betreft (M
Tqmarat al-Filaha uktasar al-Filàha al-N abatiyya)
w a a r s c h i j n l i j k e e n c o m m e n r . a a ro p e e n w e r k o v e r d r o o m u i t l e g . l n I r i d d
al-Qà.sid 641 wordt de Fawd'id al-Fard'id toegeschrcven aan een zekere bron:
Ibn al-Daqqàq- Fahd 1966, p.335 geeft een ciraat uit het colophon van
6. al-Durr al-Nazim, f.232a.
ccn handschrift van een andere tekst over droomuitleg, die op naam staat
van ccn Ibn al-Daqqàq. uit dar ciraar blijkr dar die Ibn al-Daqqáq in
Dc toeschrijving aan Ibn al-Akfáni is onzeker. Het betreft waarschijnlijk
Icvcn was in 112/1312.Geen handschrift bckend.
ccn compendium op basis van al-Filaha al-Nabatiyya van Ibn V/ahSiyya
(3c/9c eeuw, vgl. GAL G 1,242).
o35..
Mul5tasar Masà'il al-Qasrànï hundschriften'.
ltron'. Van ccn Lckst Ínet deze titel zijn handschriften bewaard:
6. ttl-l)urr al-Nazïm, f .229b. - l.cidcn, U.8., Or. 524, incompleet aan het einde.
- Lcidcn, LJ.B.,Or. 1184(2), ff. 63b-188a.
I ) t ' r o t ' s c h r i j v i n ga a n I b n a l - A k f i l n r i s t w i j f c t a c h r i g . I I c t b r : t r c Í l
V g l . v o o r b c i d c h a n d s c h r i f t c n V o o r h o c v c l 9 t t 0 , p . t i 4 . t l c t h a n d s c h r i f tO r .
w l r ; t r s ltl i i r l l l i k c t : n c o t t t p t t n t l i u t(n) v c r l r s l r ( ) n o l l l i cg,c h a s c : r : rot 1l l l r c t À ' r l a h
'llm l l l l 4 ( 2 ) i s c c n l 7 c - c c u w s a f s c h r i í ' tv a n O r . 5 2 4 . O p h c t t i t c l h l a t lv a n O r .
t t l ' l l r t . t t t ' tllI t t l t l h k i m t l o o r \ ' : r ' t r1r t r h ' A I i : r l ( ) : r s r : r r r( r . ; ' l ( ; , , 1 t (. i 'Abtllllrlh
5 1 . 1s t r r a l c ( ' n : n r t ( : r r vr t : r l r r c l t l : M . h . u l M u k u r n r r r br . A b r
 lo.) WERK VAN IBN AL-AKFÀNI- WERK VAN IBN AL-AKFÁNI 103

rl lf irsirn b. Ahmad al-Ansàrï al-kàtib. Mogelijk is bcdoeld: Ab[ tatmim aan van het handboekover geometriedoor al-Mu'tamanb. Hud
'Alrrl;rlLllr
ctc. (leefde 478/1085).Vgl. echter over de Istikmdl ook lríàd al-Qdsid 721.
( )r 12.1, f. la. Titelpagina:
.i4 ;2Í-Jt ó{ r.5. Àl Jq;-i,l i-)till ;É 1,'tií al-Durr al-Naz'ím, f.234a,4-5: t rJ.c [, ]r. ó{ iF:r.Jl Jr^<t'^.|Oil rl
"+.
r'.- .fu1LL -;t<ll 6jt-tïl .r,l O'gl e.r:.; riU st':< ll .-,sl- o.r-i
q;j
ó-Jl gJl 1i33+l Él qirf
"i,r
Itcgirt (Í'. lb): r.rp54Jrri r.5. r.rrs .is À .r^r.tt... ( :l -r ':
Ur+-,-$ drl-1 ) Iriàd 121: t+tí Otít etle.-1 J,. ói i'.Jl.JJ Jt^<".'.J1, :J:- J.S , óSJ .'.
tih-
^-',^.-.5.rtlt
r2-) J cy t ti..-..:itr
J;t**':fff5; Voor een reconstructie van dit bock ovcr g c o m c t r i c op g r o n d van
h a n d s c h r i f t f r a g m e n t c n i n C a i r o , D a m a s c u s ,K o p c n h a g c n c n L e i d e n z i e
. . . f--i-l Àtt ,i.-XJt H o g e n d i j k 1 9 8 6 .Z i e o v e r d c a u t c u r o o k l l l 2 , d c c l I I I . p . 5 4 2 .
Op f'. 7a begint de behandeling van het onderwerp istinbàt al-miyàh
wu-handasatuhd.In de Iriàd al-Qd;id (747-748) verwijst lbn al-Akfàni rt4l.<
bij zijn bespreking van de wetenschapvan het vinden van water naar Ibn Talkïs fï al-llantlusu
Wah5iyya's al-Fildha al-Nabatiyya. Noch daar, noch in het hoofdstuk
bron:
ovcr landbouw (lridd al-QdEid 703-712) vermeldt Ibn al-Akfánï echrer ln al-Durr al-Nazïm, hs Leiden Or. 958 (42), t.234a,2 kondigt de
ccn compendium van zijn hand. De anonieme bewerker van al-Durr anonieme bewerker van deze versie van de Iriàd al-Qa.rid een talkïs aan
ul-Nazím vermeldt wel dat hij een compendium heeft geschreven op de van verscheidene geometrische handboeken.
Itiloha, getiteld famarat al-Fildha (hs Leiden Or. 958 @D, t.232a). Er
al-Durr al-Nqzïm, ft.233b,23 - 234a,4:6.tJl:+Fttll -r1<llojr iJ.;i
zijn gccn nadere aanwijzingen dat die !amarat al-Fildhs identiek is met ,J^
dc tckst in de Leidse handschriften Or. 524 en Or. ll84 (2). Op grond van ifJll .p1ïUlJ iiÉl Jl<r.Jlr .-pr*o.rltil étl1 u.JiliJ ól' ;':."J1 :*-
allccn de overeenkomst van titel wordt deze toeschrijving gemaakt door
;Lb1 .i^Jlj crÍ+.,iJt ii.il .luJl iJSllJ || ;rÍJlf .,r.Jii nl"it ií '.3.J1
D c J o n g 1 8 6 5 ,p . 2 1 5 .
:l+--. d:Lri^{ lt':tlrff .,:íJl .L Jtl". u-l-Jt- Jtr3 itl '+l 1,111.J"r**ï
,r39rr. t-i 6l ;.;-. |:r lt \Á+. ?|iS Ë.,]t*.:, r':] '3'igl L
Jtri.bl crt óill ê..i.r,313
M uktasar Tahdïb al-N ukat li-al- Abharï Dcze passage komt niet voor in Iríàd al-Qà;id 724-5. Van deze Talkls is
bron; mij geen handschrift bekend.
6. al-Dun al-Nazïm, f.224b,23-24.
>>42<<
Dc tocschrijving aan Ibn al-Akfánï is twijfelachtig. Het betreft Nukat (op al-Adwiya al-Mufrada van Ibn al-Baytàr)
waarschijnlijk een compendium dat is gebaseerdop de Tahdïb al-Nukat,
kcnnclijk cen werk van al-Abharï (sr. 663/1265,vgl. GAL G I, 464), maar bron:
(iÁL ncrcml.deze titel niet. Geen handschrift bekend.
6. ul-Durr al-Nazïm, f .227a.
.!,
>>40<<
I)c tocschrijving aan Ibn al-Akfànï is twijfelachtig. Het betreft
Tatmlm Istikmàl al-Mu'taman b. Hild waarschijnlijk notitics over de Simplicia van Ibn al-Baytár (st.646/1248,
v g l . O A L G l , 4 9 2 ) . G c c n h a n d s c h r i f tb c k c n d .
hrttn'.
S i r r r l r l i c i aw o r d c n d o o r I b n a l - A k Í ' I n r b c h a n d c l di n d c d c r d c m a q à l a v a n
ln ul-l)urr al-Ntzím, hs l-cidcn Or. 95lt (42), f.274it,4lonrtrgt dt: g t t t t l b o t : kK u . \ [ u l - R u y n ( t . r c t l t : z c b r h l i o g r : tift : , n r . 5 ) .
z r j r r r r o g l r c c l k u r r r l li u
i r n r t t t i c t t t r :l t t : w c r k t : r v a n r t c z c v c r s i t : v a n d c . I r . i r t , l í l l ( r í l t l í , c ( . t l V c r g c f r ; k r t t gv l u t d r t , t r n t t q i h t l t t t ' t r r l ë u m i r i l K t t b t r v : t t t I l t t t t r l I t l r l ' t i r
lí).1 WI:RK VAN IBN AL_AKFÀNI WERK VAN IBN AL-AKFÀNI 105

'Ali
w r l \ t u r t , r l a t t l i t h o o l d s t u k , d a t l b n a l - A k f á n i n i c t h c c f t o v c r g c n o m e ni n handboek van Ab[ Ibn SÏná (st. 428/1037, vgl. G AI' (] I, 493). Gccn
rrpr I ulríd van dc KaÍf al-Rayn (z)c dczc bibliografic, nr. 6), niet als handschrift bekend.
f ( ' n ( ( ) n u u ( : Í l t a a ro p , o f c o m p c n d i u m v a n I b n a l - B a y t à r ' s w c r k b c s c h o u w d
\ ; r r r w o r t l r : n . I n d i c n c r w c l s p r a k c v a n c c n d i r c c t c b a n d w a s g c w c e s t ,z o u >>46<<
Irt'I voorslclbaar zijn dat dczc dcrde maqàla ook als onafhankelijk al-Risàls al-Nfrriyya fï al-Kuhl
f ' c \ ( l f Í r f t h a d g c c i r c u l c c r d .I n d c G u n y a t a l - L a b t b ( d c z c b i b l i o g r a f i e , n r . bron:
. l ) r s o o k s p r a k e v a n g e n e e s m i d d e l e n ,e c h t c r n i c L i n d e v o r m v a n e e n 6. sl-Dun al-Nazim, f . 2 2 7 b .
s p r ' tl r : r l r l a a r a a ng c w i j d h o o f d s t u k .
Een handboek over de oogheelkunde. De toeschrijving aan Ibn al-Akfáni
>>43<< is in ieder geval niet aanwezig in het handschrift:
M ufttasar al- Adwiya al- M uf rada li- I bn al- Baytàr - Yale, U.L. 1508 &-377), vgl. Cat. L. Nemoy, pp. 159-160.Ff. 3a-56b.
ltron'. Microfilm in Leiden: A 614. Titel: al-Risdla ul-Nítriyya fï al-Amrítd
6. ul-Durr al-Nazlm, f .227a. al-parilriyya (f. 3b).
De identificatie door L. Nemoy is alleen gebaseerd op het voorkomen
Dc tocschrijving aan Ibn al-Akfànï is twijfelachtig. Het betreft van deze titel in de beschrijving van hs Leiden Or. 958 (42), in CCA l,
waarschijnlijk een compendium dat is gebaseerdop de Simplicia van Ibn pp.2l-23, van al-Durr al-Na{m (zie deze bibliografie, nr.2)- L. Nemoy
'All
af-Ilayrár (st.646/1248, vgl. GAL G I, 492). Voor Ibn al-Akfáni's vermeldt in zijn catalogus (p. 160) een appendix door Ntr al-DÏn
bcrrrocienis met simplicia, zie ook het voorgaande nummer (42). Geen al-Mutafabbib (hs, f. 13b). De naam van Ibn al-Akfáni wordt niel.
handschri[t bekend. genoemd in het handschrift.
Al-Munàwï noemt in zijn commentaar op Ibn al-AkfánÏ's Talríd een
>>44<< werk met de titel at-Nilriyya, of at-Nïtriyya al-Sa'biyya (zie dezc
M ufttasar TaSkirat al-Suwaydï bibliografie, nr. 7). Door al-MunewÏ wordt geen verband gelegd tusscn
bron'. de door hem geciteerde Niriyya en lbn al-Akfánï.
6. al-Durr al-Nazïm, f.227a. Uit het begin van de tekst blijkt al direct dat" deze Nilriyya niet
geschreven kan zijn door Ibn al-Akfàní (f. 3b): ul fÉl .'. ( :l "t )
Dc toeschrijving aan Ibn al-Akfáni is twijfelachtig. Het betreft jJ -lrtï Cr .r.'Jlj cl.r-:
,,.t1ïl a;;a lJ ..jU rr{J . . . .:lil'.rJ 6r .$Jli .:JJl.t
waarschijnlijk een compendium van het Kitdb al-Tadkira al-Mufïda, een
tg.rtr-., -tJll tt"*ir.U :J<l^ll LjlLl.'.t| .+lr-:Jt Llt'll
handboek over verschillende ziektes en de daartegen te gebruiken at.rt 4s)lrJl:J-JtJl
':,
simplicia, door Ibràhïm b. M. al-Suwaydï (st. 690/1292, vgl. GAL G l, altr.Jt ilt-rl{ e:is,lr... i-cl'loJl5êJ! .:Ili'-'116 JJll,.,i 13tií ' i.:'
/
493). Geen handschrift bekend.
'À- iraJl, t-J. 'À.c:-f.ll t+!.1g..i.1 .JJL: Jl Íir"'ii.'. Qlf.Jl uÊlJ'.tl
.:...^tl &11
>)45<< ót :/--
Tanbïhàt Darïtriyya (Muktasar Qdnïtn lbn Sïna) lbn al-Akfánï hccft voor zover uit zijn bewaard gebleven werk blijkt
n o o i t o p d C r g c l i j k e w i j z e i n o p d r a c h t v a n h e e r s c r s g c s c h r c v c n .U i t d c
bron: a a n h c f z o u m c n k u n n c n o p m a k e n d a Ld c t . c v c r h a n d c l i n gi s g c s c h r c v c no p
6. al-Durr al-Nazïm, f .227b. vcrzock van ccn lid van dc Rasulr dynastic uit Jcmcn
( 6 2 6 - t t 5 l t / l 2 2 9 - 1 4 5 4 ) .D c d a t u m i n h c t c o l o p h o n ( Í . 5 5 b ) , t l i c
I)t: tocschrijvingaan Ibn al-Akfánï is twijfclachtig. llct h(:trcít w a a r s c h i j n l i l k g c l c z r : n n r o c t w r l r r k : na l s z < l n d a g2 2 ( i r r r r r l l l : ll l 7 ( X ) / l l t t t i ,i s
w r r : r r s c h i j r r l i j kn < l t i t i c so v c r r r l - Q r ni - u n f í u l - ' l ' i b b , l r c t g l o t c r r r c r l i s c l r c w a l r s t . l r i i t r l i i kt t c r t u l r r r r vr a n v r t l l r t o i t l l lv l t Í l r l t : t c k s l c l t / o l t l t ' a i t n v r r l l i r r l
 WERK VAN IBN AL-AKFÁNI WERK VAN IBN AL-AKFANI

wunt lrct hs Yale lijkt op paleografische gronden van vccl rcccntcr datum Daar wordt, in het colophon van cl-Risdta al-Nitriyya (zie deze
Ic / rln. ln dat geval zou de tekst en,/of de aanvulling misschien bibliografie, nr. 46), een aantal titels aangekondigd.De tekst van een
vcÍvrilrrligd kunnen zijn op bevel van al-Malik al-ASraf Mumahhid werk, getiteld Nati$at al'Fikar, komt echter niet in het hs Yale voor.
; r l l ) r r r I s m à ' i l ( r e g e e r d e 7 j 8 - B O 3 / 1 3 1 7 - 1 4 0 0H ) .c t c o l o p h o n ( f . 5 5 b ) i s o o k Mij is van deze tekst evenmin een ander handschriftmet verwijzing naar
n 0 1 i r la a r o m v a n b c l a n g o m d a t L . N c m o y m c d c o p g r o n d d a a r v a n Ibn al-Akfánï bekend.Ibn al-AkfánÏ wordt ten onrechtedoor L. Nemoy
r i i l f n ( ' ( : r n td a t d e o v c r i g c t c k s t c n i n d c z c m a l m u ' a u i t y a l c e v e n e e n sd o o r verondersteldauteur van de drie teksten in het Yale hs te zijn. Zie ook
l l r r r r r l - A k [ à n ï g e s c h r e v c n z . i j n o [ k u n n c n z . i j n .D c t c k s Í .v a n h e t c o l o p h o n de discussieover deze kwestie hiervoor, onder nr.46.
lrrrrlt: .,1Sj.ltt U 6t of+j r.r-1 .t .r.-ll, i.rÉl iJl:r tl .rr, ._,g.rL1l.fïl ...
É Brockelmann vermeldt in zijn GAL twee enigszins gelijkende titels, van
rrF:1 .r-iJl Uti. t:rl rÉir1 ...Lll .Fl t+iL auteuÍsdie dezelfde persoonzoudenkunncn zijn:
C C CJl"-Jt JaJt<^tlJ ólj3yl
GAL S I, 898:Natilat al-Fikar fí Amràd al-Basar,door al-Maqdist' die
d. Lflilf OtSr .rr-r-r ti+-,.J. -*t
fLr Àl sJ-t ,-+ll CIL C ÁiJl i+a.:: r schreef tussen 637-641/1240-9,en
i3t^.t.-l d,Jr...:ild iF.,jtll rt^r 6g...i^clLl .rsïl fJd ,ló 6ljl .r:c GÁL S II, 170:Natílat al'Fikar f t'lhÉ Amrád al-Basar,door al-Qaysi,
Nu Ibn al-Akfáni kennelijk niet de aureur van de Nitriyya in het hs die schreef v66r 850/1446.
Yalc is, is hij dat hoogstwaarschijnlijk evenmin van de overige teksten in Hamarneh 1969,p.316 noemt de auteur van dit bock Ibn al-Hawáfir en
rJcz.ema(mil'a. geeft als zijn sterfdatum657/1259.
Al-Risàla al-Nïrriyya eindigt in het hs yale op f. l3b. De rekst wordr Een werk, getiteld al-Natí!a, wordt genoemdin al-Munàwï's commentaar
voorl.gczet, door dezelfde copiist, als volgt: jJ. l
-lrf iG ir{Jyl 9lgïl c^É op Ibn al-Akfánï's Talrïd, vgl. deze bibliografie,nr.7.
,/'l Àl t l, 6l tl'::uy-J ó*rjl J#"' !r ;tljl iajl .'IrJ iJJJ,iJl Ut-tl .r JrJl >>49.<
.19r 6.r:rr; JSfJI ef rtl t:t,-- .^ -- lf U.- Amr al-Tibb
Êl-1 ,l^ itt ,,t-, ..r-1 À .bsJl3 Dikr al-Awzàn wa'al-Makdyïl al-Mustalah'alayha fí
j4 L- ól)Jr"rll, .:J;1;
Jt-SJlr óUqÁyt *St cr;tiÍ ;;Jte4+ O^1irl
Deze tekst mag niet aan Ibn al-Akfáni worden toegeschreven. Hij is
s-Ltxl Jlrll crJdjl clJl.J,r Jt Jr rJJsJr -r:ilr ti.r1*l uïJ- ..ësil &^nt bewaard in dezelfde mapmi|a als al-Risdla al-Nïtriyya. Zie de discussie
.rt*Jt+ i,ÈJl-<ll, ttLJl .rS.r *Jot Jl..J. Or.rJl .lf. rf)LJl JtrJl,J-Ltl6.1r-Jl hierover in deze bibliografie, onder nrs. 46 en 47. De naam van Ibn
. . . r':f1J )lcl1 ailtr.., rrll riri; Àt pllt ia.l.|.Jl
al-Akfàni wordt niet genoemdin het handschrift.Deze tekst is, blijkens
JL.-ÊïIJ il *Jl het begin (f. 56a), genomenuit een Kunnd| van Ibn al-Qalánisi,met wie
Dit tweede deel van, of zo men wil: deze aanvulling op, al-Risdta
al-Nltriyya behandelt de verschillende medicijnen en in het colophon op
mogelijk bedoeld wordt Badr al-Din M. b. Bahrám b. M. al-Qalánisi
f. 55b wordt de tekst aangeduid met al-aqrdbddïn. Het is mogelijk dat al-Samarqandï,die in 590/1194een Aqràbddín geschreven heeft (vgl.
dc vcrhandeling haar titel ontleent aan de op f. l3b genoemde Nir GAL G I, 489; Ullmann 1970,p.320). Het Berlijnse handschriftvan deze
al-Din al-Mutatabbib, 'het hoofd der artsen en oogartsen in Egypte en de Aqrdbddïn (Pet. 370, Ahlwardt 1887-99,nr. 6438) vermeldt op f. l30b als
syrische provincies' maar rtrat precies diens bemoeienis met al-Risdla hct 47e hoofdstuk Dikr al-Awz-anwa-al-Makdyï1.
al-Nïtriyya is geweest (behalve dat zij mogelijk naar hem vernoemd is) Bcgin en eind van de tekst, volgenshet hs Yale:
valt buitcn het bestek van deze studie. Bcgin (f. 56a): Jlil :^hll J,.l ,ÉJt+J.LelL-Jl Jnt<^rll 6l;1ïl :Si ( : t. "'' ;

>>47
<<
J+tl,LJt{prl;.r :lt*r.i-i1i.i.c i+frJl &l'^-.1 Ír-i)tiJl ,fl óUS Cr
1..rl.r"Jt+
Natípat al-Fikar fï'thÉ al-Basar
Iiintl (Í. 56b):À rsJt, Jrrl<^llr .11j1ïl.Éi r, ;)l-Jt1 .;Li.l ir11l at-' :' '
I ) c t o t : s c h r i j v i n ga a n I h n a l - A k f a n i i s < l n j u i s tD
. c t i t c l w o r t l t g c l r r r n r r ti n
ótJtrll -J
l t c t h s Y a l t : U . 1 . .l 5 0 l { ( 1 . 1 7 7 ) .Í . 5 5 h , v g l . ( ' a r . 1 . . N t . r r r r y .
P g r t . l ( tl í { )
108 WERK VAN IBN AL-AKFANI

>>49<<
Maqàla fï al-Fasd

Een verhandelingover het aderlaten.De toeschrijvingaan Ibn al-Akfàni

i s o n j u i s t , o m d a t d e z e i s g e b a s e e r do p h e t v o o r k o m e ni n d e z e l f d e
malmil'a als de drie voorgaandeteksten. Ibn al-Akfánï wordt niet
genoemd in het handschrift; Nemoy veronderstelthem als auteur op
g r o n d v a n h e t v o o r k o m e nv a n c / - R i s d l a a l - N i t r i y y a i n d e z e l f d e
mapmit'a (zie de discussiehierover in deze bibliografie,nr. 46). nij
vergelijking met de Niháyat al-Qasd van Ibn al-Akfánï (zie deze
b i b l i o g r a f i e ,n r . 8 ) b l i j k r d a t d e M a q à l a f i a t - F a s d i n h e t h s y a l e
daarvanverschillendis.
Het hs Yale is anoniem.Grieksegeleerdendie erin wordengenoemdzijn:
* Galenus:ff. 57a, 22; 58A,9; 59a, 15-16,met
een verwijzing naar het
Kitàb al-Fa.rd; 60b, 14; 61a,19;6la, 20: 61a.22.
* Hippocrates,met verwijzing naar een boek van
hem, getiteld,Kitàb
al-Ahwiya wa-al-Bulddn: f. 58b, 7.
* P l a t o :f . 5 8 b , 9 .
Een verwijzing naar de Syrischeartsen (al-Suryàniyyin) staat op f. 60b,
aÁ

Een aantal verwijzingen is naar Amïn al-Dawla Ibn al-Tilmïd (st.

560/1165,vgl. GAL G I, 487), en waarschijnlijk naar zijn werk over her
aderlaten,getiteld al-Maqdla al-AmTniyyafi al-Fasd: ff . 57b,9: 59a,22;
59b,l2;59b, ult.; 60a, 18;60b, l; 60b, t2; 6ta,9:61a, 16; 61a,22.
Op f. 62a, 18 begint een anecdotedie speelt in Aleppo in het jaar
654/1256.
De maq-alabehandelt de namen en de posities van de aders in het
lichaam.Aan het eind volgen enkele medischerecepten.
Begin en einde van de tekst, volgenshet hs yale:
Begin (f. 56b): 6l Êlsl r-ijl :t .r )
r' Utt- È-! r;r.r Àt .r.-*,6u:4 (
iF \É é1,': Cr ,* *..f óCl ótdtr- .ÉíJt C L_ss.t-... 613 tJ J-iJl
. . . U:1. q ór$ 6l gl1lu.
Eind (f. 62a):,t:t*, [t ] 699ïl p.6 ó1.rjjt ÉiJ fJt .r"+-: .g.rj i:. ...
s{:ilJ.r:+l Ll-*f .!;+JJ ri;.rrl1
Jí& 1.,<,1;dij
 il De handschriften van de lrsad al-Qa;id

I n d i t h o o f d s t u kg e e f i k e e r s t e e n o v e r z i c h tv a n a l l e m i j b e k e n d e
handschriften van Ibn al-Akfánï's encyclopedieIri-ad al-Qdsid il-a Asnd
al-Maqdsid. Dit zijn er op dit moment 66. Ongetwijfeld zullen in de
nabije toekomst meer handschriftenvan deze tekst bekend worden.De
a f g e l o p e nj a r e n i s d a t o o k h e t g e v a l g e w e e s t I. n m i j n a r t i k e l ' I b n
al-Akfànï'r van 1982 stelde ik het aantal handschriftennog op ongeveer
veertig. Aan dit overzichtvoeg ik een chronologische lijst van gedateerde
handschriftentoe. Daarna wijd ik aandachtaan de vier gedrukteedities
van de lriàd al-Qa;id en bezie in hoeverrezij waarde hebbenvoor de
tekstkritiek. Vervolgensgeef ik een uitvoerigebeschrijvingvan de zeven
handschriftenwaarop ik mijn editie, de eerstekritische,heb gebaseerd.
Deze beschrijvingenworden gevolgd door een verantwoordingover de
methode die ik gevolgd heb bij het editeren. Het hoofdstuk wordt
beslotenmet een aantal illustraties van bladzijden uit de gebruikte
handschriften.

Overzicht van de handschriften

Gezien de situatie waarin de Arabische bibliografie op dit moment

verkeert kan onderstaande lijst slechts zeer incompleet zijn. In maar een
enkel geval kon worden vastgestelddat twee handschriften in directe
verwantschap met elkaar verbonden zijn. Talloze handschriften zijn
ongetwijfeld verloren gegaan, waardoor even zovele schakels en
vertakkingen in de overlevering van de tekst van de Iriàd al-Qàsid ons
onbekend moeten blijven. Ik heb voornamelijk door middel van de
bestaande, gedrukte, catalogi van Arabische handschriften naar
exemplaren van de Iríàd al-Q-a;id gezocht. Sommige handschriften heb
ik persoonlijk onderzocht, andere heb ik bestudeerddoor middel van een
microfilm. Sommige handschriften bleken inmiddels onvindbaar of
verloren bij de instellingen waar zij bewaard werden. Tot weer andere
heb ik geen toegang kunnen krijgen. Als een microfilm van een van de
hieronder genoemde handschriften in het bezit van de Leidse

I E/2 Supplement,
dln l-3, p. 381
ll0 D E H A N D S C H R I F T E N V A N l ) 1 1/ / { , ( , 4 / )Á t ( ) Á , \ t t ) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL_QÁSID 111

I J l r r v c r s i t e i t s b i b l i o t h e e ki s , i s d a t s t c c t l s u a Í r l { c f ' , c v ctnt t t ' l h c t n u m m e r nu van een nieuwe signatuur voorzien: Maktabàt 267, vgl. Qá'ima I, p.
w u ; t r o t t d e r d e m i c r o f i l m i n d e b i b l i o L l t t r c k r s g c Í c l l t s t r c o r d .V o o r 101; niet gezien.
l r r l r l r o g r a f i s c h eg e g e v e n sv a n d e h a n d s c h r i l l t ' n t u t l r l o g ti . i j d e l e z e r - Dár al-Kutub al-Misriyya, nr.26 mafámr' M; vgl. Fihris VI (1933),p.
v ( ' r w ( : r c n n a a r d e b i b l i o g r a f i e ë n v a n A . J . W . l l t u s t t t : t t tc r r I i . S c z g i n , e n 180; ff. 33a-68a; gezien in 1973-4; film A 585.
v r t o r ( 1 0g e g e v e n s v a n r e c e n t e l i j k g c p u b l i c e t : Í ( l ( ' ( l t t a l o g i n a a r d e - Dàr al-Kutub al-Misriyya, nr. 9 ma[ámï' (t02); vgl. Fihris VI (1933),p.
b r b l r o g r a f i e i n d i t b o e k . D e h a n d s c h r i f t c nw o r t l t : r rl r r t ' r o t t t l c rv c r m e l d i n 180; ff. 556a-573a; 1272/1856: film A 598.
rrfÍrrbt:tischevolgorde van de plaats waar z.ij worrlctt bewltitrtl. - Dàr al-Kutub al-Misriyya, mabáhi1 Islámiyya Tal'ar 369; niet
beschikbaar in l9l3-4, evenmin in 1978 en waarschijnlijk als verloren te
ANKARA: beschouwen.
- Dár al-Kutub al-Misriyya, 'Aqà'id Taym[r l0l;
I)il ve Tarih-Co[rafya Fakiiltesi,collectic Isrnail Saib I, nr.688; ff. Qà'ima I, p. l0l; 50 ff.;
l-96; 813/1469; copiist Ab[ Bakr b. Y[suf; gcdccltcli.ik in fotocopie ll54/ll 4l-2: niet gezien.
- Dár al-Kutub al-Misriyya, al-Zakiyya 204:
SCZlCn. Qà'ima I, p. l0l; ll0 pp.; niet
BITIROET: gezien.
- al-Óámi'a al-Amrïkiyya, al-Yizàna al-Ma'llfiyya, nr. 1103.Vgl. A.-M. - Dár al-Kutub al-Misriyya, Ma'árif 'ámma Tal'at 2-5tl;
Qá'ima I, p. l0l;
rlc St. Élie, in zijn editie van de Nukab al-Daka'ir (Cairo 1939),p. ll2; 109 ff.; niet gezicn; mogelijk is dit handschrift door omnummering
'Abd identiek aan het hiervoor genoemde handschrift mabàhi1 Islámiyya Tal'at
catalogus Y.Q. {urï (1985),p. 2, nr. 3; copiist al-llayy b. Mahm[d,
Qustantrniyy a 10O6/1591-8;niet gezien. 369.
T}OLOGNA: - al-Maktaba al-Azhariyya, nr. Óawharl 42104:vgl. Fihris VI (1950), p.
- Biblioteca Univcrsitaria, collectie Marsigli, nr. 3406 (l); vgl. catalogus 179; 16 ff . 994/1586; copiist Ahmad b. Ismá'ïl al-Husaynï at-Safl'l;
V. Rosen, p. 106, nr. 457; ff. 3b-67b; 1008/1599;gccopiccrd van al-SafadI's lacuncus handschrift; film A 689 (2).
gcautoriseerde copie van 137/1336,te Aqhisár (Prusac in Bosnië); copiist - al-Maktaba al-Azhariyya, nr. al-Saqqá' 2885ó; vgl. Fihris VI (1950), p.
Ibráhïm al-Aqhisárï; film A 269; handschrift A van deze editie. r79:36 ff.: film A 689 (l).
CAIRO: CAMBRIDGE:
- Dár al-Kutub al-Misriyya, nr. 129 mafámi' M; vgl. Fihris VI (1933),p. - University Library, Or. 1254 (8); vgl. Arberry, Second Supplementary
ItiO; ff. 61a-87a; gezien in 1973-4: film A 584. Hand-list, p. 21, nr. t26 6): ff. lb-32a; lllg/1107-8; copiisr N[r al-Dïn
- Dàr al-Kutub al-Misriyya, nr. ma'álim Taym[r 80, aldaar bewaard in al-Miqdádi al-Qudsï; gezien in 1983; film A 366.
microfilm met nummer 11444: 54 blz.; 1167/1754:microfilm gezien in - University Library, Or. 1428 (t0); vgl. Arberry, Second Supplementary
Cairo in 1973-4. Ygl. Qd'ima I, p. 101: 64 ff. en daar gedateerd Hand-list, p. 36, nr. 220 (a); ff. l-66b; 149/1348 te Damascus;gezien in
rroT/1695-6. 1983;film A 365; handschrift B van deze editie.
- Dár al-Kutub al-Misriyya, nr. 456 ma'árif 'ámma; vgl. Fihris VI (1933), DAMASCUS:
p. t80; 62 ff .: 898/1492-3; was niet beschikbaar in 1973-4, en evcnmin in - Dár al-Kutub al-7áhiriyya, nr. 5487 'ámm; vgl. catalogus Falsafa enz.,
'Abd
1978. Is intussen mogelijk van een nieuwe signatuur voorzien: Maktabát door al-HamÏd al-Hasan (1970), p. 219; 64 fÍ.: t2j6/1860l' een versie
266, vgl. Q-a'ima I, p. l0l; niet. gezien. van dc bcwerking, getiteld al-Durr al-Nazim; film A 498.
- Dàr al-Kutub al-Misriyya, nr. 386 ma'árif 'ámma; vgl. Fihris VI (1933), I)TJBLIN:
p . l t t 0 ; 5 t t f f . ; 1 2 9 7 / l Í 1 1 9 - 8 0 ;n i c t b c s c h i k b a a r i n 1 9 1 3 - 4 , c n c v c n m i n i n - Clhcster Bcatty Library, nr. 4517: vgl. Arberry, Handlist VI, p. 7; 48 ff.;
1 9 7 U .I s i n t u s s c n n r o g c l i j k v a n c c n n i c u w c s i g n a t u u rv t x r r z i c n :M a k t a b à t l0ttt)/16711; gczicn in l9tl5; film A 317.
2 6 t i , v g l . Q t ti n u t I , p . l 0 l : n i c t g c z i c n . l:1. I:S(IORIAt,:
- I ) i l r a l - K u t u l l a l M i s r i y y r t ,r r r . 1 2 t ir r r a ' : t r i'Íi l t t t t t t av;g l . l i i l r r i sV l ( l 9 l l ) , ' R c a l l l i b l i o t c c a d c [ : l E s c o r i a l ,n r . 6 9 7 ( ó ) ; v g l . c a r a l o g u sD c r c n b o u r gI ,
p . l t i ( l ; . 1 ( )l í . , r r r e t b c s c l r r k b : u r rr r r l ( ) ' / 1 . 1 ,c n ( ' v c n n r r tr r r l ( ) ' / l {l.s r r r o g c l r l k ; r 1 r .. 1 ( ) l . 1 ; Í Í . 2 2 6 2 5 2 : n r a g r i b i h u n r l ; 9 4 6 , / 1 5 1 (r):;t : nc x c ( : r l ) rv a n d c t c k s t ,
tr2 DE HANDSCHRIFTENVAN DE rRsAr) At. QÁSu) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL_QÁSID ll3

vgl. M.J. Hermosilla Llisteri in al-Qantarc I (l()tlO). ?{t\ 275; gczien in 440.
1986; film A 847. - SiileymaniyeKiitiiphanesi,Trrnovah,nr. t859 (2); ff.'lla l23b: 12 Rabï'
- R e a l B i b l i o t e c a d e E l E s c o r i a l , n r . 9 4 9 ; v g l . c a t a l o g u s l ) t : r t r n b o u r g& 'Abd
II 1049/1639; copiist al-Qádir al-Siddïql,;gezienin 1986.
R e n a u d I I / 3 , p p . 8 l - 2 ; f f . l - 7 4 ; m a S r i b í h a n d ; g t : r ' o p i t : t : r dv a n e e n JERUZALEM:
handschrift gedateerd Cairo 741/1340dat de ildza van dt: autcur bcvatte; - Dár al-Katib, zonder nummer;vgl. Fu'ád Sayyid,catalogusmicrofilms
gezien in 1986; film A 312;handschrift C van dczc cdiric. IV, pp. 79-80, met een lacune; "188/1386 te Damascus;in de tweede
GOTHA: generatieverwant met een door de auteur van i!àza voorzien exemplaar;
- Forschungsbibliothek, Arab. 233; vgl. catalogus Pcrrsch IIIl1, pp. 208-9, h u i d i g e v e r b l i j f p l a a t s v a n h e t h a n d s c h r i f ti s o n b c k e n d ;f i l m A 8 8 1 ;
nr. 163;30 ff.; gekocht door U.J. Seetzcn in Cairo in lll0tl; copiist M. b. M. handschrift D van deze editie.
b. Mahm[d al-Óawharï at-Safi'l; fitm A 335. KASTAMONU:
- G e n e l K i t a p h k , n r . 2 5 0 1 ;v g l . R .
HYDERABAD (Deccan): , a w a d i r I ( 1 9 7 5 ) ,p . 3 4 , ï f . 4 7 ;
$ c s ; c nN
- Salar Jang Museum, M.U.5;58 ff.; ll0tl/ló96: vgl. H. Daibcr, in: MME I lle/l1e ceuw; niet gezicn.
(1986), p. 33, nr. 76; nier gezien. aI-KÀZIMIYYA:
- Privé-collectie dr 'Ali
ISTANBUL: $usayn Mahf[2, nr. 134; vgl. M M M A 6 (1960),
- S i i l e y m a n i y eK i i t t p h a n e s i , B a f d a t l r V c h b i E f c n d i , n r . 7 5 l ( 1 ) : 4 7 f f . : 3 O ; z i e o o k Z á h i d a l b r á h ï m , c a t a l o g u sM i c r o f i l m s B a g h d a d( 1 9 7 0 ) ,p . 4 ; t t .
nasta'liq schrift; 25 Muharram 1055/1645;copiist Musrafà b. 'Abd al-Ganï, 48: 1144/1732;afkomstig uit Perzië; film A 412.
bekend als Aq Qadàzáda (?); gezicn in lgttó. LEIDEN:
- Siileymaniyc Kiitiiphanesi, Carullah, nr. 1640; 54 ff.; 2 Sa'bàn ll29/l7ll - Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Or. 958 (a2); vgl. Voorhocvc, Handlist
tc Qustantíniyya; copiist M. b. Walr al-Dïn b. M., bckend als Qará (1980), p. 136; ff.97a-243b;954/1548-9; een vcrsie van dc bewerking
(wá[a al-Anqarawï; gczicn in l9tt6. al-Durr al-Nszími copiist Ahmad Walï al-Hunaydï al-Málikr al-A5'arï
- Siileymaniye Kttiiphancsi, Carullah, nr. 2089 (3); ff. 95b-l3lb; copiisr al-Sá'idï; gezien.
'Abdallàh 'Alï 'Alï 'Alr - Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Or. 7125;vgl. Voorhoeve, Handlist
b. b. Abr al-Hasan b. al-Badïwï b. b. Qád[s
al-Subramallisï al-Sáfi'ï; van voor 1142/1729-3}; gezien in 1986. ( 1 9 8 0 ) , p . 1 3 6 ; f o t o c o p i e v a n h e t h a n d s c h r i f t V y ' e n c n ,N . F . 4 ( z i e
- Siilcymaniye Kiitiiphanesi, Esat Efcndi, nr. ll39 (3); vgl. Defter, p. 68; ff. hieronder); 47 ff .: een versie van de bewerking al-Durr al-Nazïm: gezien.
39a-ll0b; nask, met t.rekken van diwáni-schrifq p[ al-Qa'da 1025/1616, - Bibliotheek der Rijksuniversiteit, Or. 8301(f); vgl. Voorhocve, Handlist
naar een voorbeeld gedateerd I Sawwàl 873/1469, dat was gecopieerd (1980), p. 136; fragment van de tekst, gecopieerd door C. van Arendonk
door Abd Bakr b. Y[suf b. M. al-Sàfi'í; dir exemplar is kennelijk het hs van het handschrift Leiden Or. 958 Q2), met collationcring met het
Ankara, Saib I, nr. 688; gezien in 1986. Vy'eensehandschrift N.F.4; ff. l-16; gezien.
- Siilcymaniye Kiitiiphanesi, Esat Efendi, nr. 1322 (6); vgl. Defter, p. 78; LEIPZIG:
fÍ'. l0la-159b; incompleet, eindigt bij Iriad al-Qàsid J4l: van vóór 8 - Universitàtsbibliothek der Karl-Marx-Universitàt, nr. 2l; vgl. catalogus
Óumàdà I 1060/1650,maar niet veel ouder; gezien in 1986. Vollers,p.l;79 ff. film A 513.
- Siilcymaniye Kiitiiphanesi, Esat Efendi, nr. 1480 (tZ); vgl. Defter, pp. LENINGRAD:
87,
326: R. $eqcn, Nawadir I, p. 34; ff. l66a-179a; 9e/l5e eeuw (?); cursief - Openbare Saltykov-Shchedrin Bibliotheek, nr.12l: vgl. de Indices van
s c h r i l ' t ;g c z i c n i n l 9 t t ó . Salcmann & Ro,pen,p. 26; collectie lantáwi, nr. 29; ff. 63; niet gedateerd,
- Siifcynraniyc Kiitiiphancsi, Halct Efcndi, nr.796/6: vgl. Dcftcr, p. ír5;ff. maar vcrvaardigd tussen 1348 en 1395-6 door een copiist van de auteur;
94lt 122. Salar ll20l170Íl; gcz.icn in l9tt6. film A 331;handschrift E van de editie.
SrrlcyrnaniyK c i i t u p h a n c s iR
, c i s Í l k 0 t t a b ,n r . 4 4 0 , I ) c Í t e r ,p . ) ( ) ; l ? . l l . : I-ONDEN:
v l t t t v t t t i r ( ) 6 1 / 1 5 l. -54 ; g c z i c n r n l 9 t l 6 . D i t i s h c t l l r r r r l sltr r r l l r l u t r l o o r - Ilritish Library, Or. 5565 C; vgl. R. Gotthcil, in JQR, N.S. 23 (1932-3),
l l r r r tl c l l t t i t t r n( ) A l , S l l , l 6 ( ) ) l h r r s r c v c l i j k: r l n g c r l t r r *r lo t r l l r r r c l' À { r r l , 1 r 1 rl.( r 1 - v v . ; J u ( l ( : oA r a h i s c h í ' r a g n r c n t ;í f . l - l ; 1 1 1 4 / 1 4 6 \c, o l l i i s t S a ' r d h .
 tl4 D E H A N D S C H R I F T E NV A N I ) I : I R j Á I I . ' 1 1( ) , ' 1 . \ I I ) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL-QÀ$ID ll-5

D á w [ d a l - Y a m a n ï ; e e n v e r s i e v a n t l c b t ' w t ' rI r r r l i , r / l ) u r r t t l - N a z l m : deze editie.

a f k o m s t i g u i t d e C a i r o G e n i z a h ;g c z i c n i n l ( ) . / l Jl.r l r r r À ( r . l ( r RABAT:
MARRAKECH: - Al-Kizána al-'Ámma, nr. D 489; vgl. catalogus Lévi-Provengal, p. 270,
- ( i z à n a t I b n Y I s u f , n r . 6 0 0 ; v g l . a l - S a t rl t ; I ] t ' l ' : r r : r t rlii,i l r r i s M a k t u t à t nr. 538/vi; pp.155-226; magribï hand; begin ontbreekt; film A 109 Q).
( i z á n a t I b n Y [ s u f b i - M a r r á k u S ( M a r r a k c c h l ( ) f il ) , p . ] ( r ( g t : c n n a d e r e - Al-Kizána al-'Ámma, nr. D t325: vgl.catalogus Allouche & Regragui II,
gcgcvens bcschikbaar). p. 60, nr. t920; 44 ff.; magribí hand;1294/1877; film A 710.
MEDINA: - Al-Kizána al-Hasaniyya (in het Koninklijk Paleis), nr.7l74: vgl.
- M a k t a b a t ' Á r i f H i k m e t . M i c r o f i l m v a n r lr t h : r n r l s c h r r l ra n w c z i g i n
catalogus M. al-'Arabi al-Kattàbï, deel 4 (Rabat 1405/1985),pp.124-5, nr.
M c k k a , U m m a l - Q u r à U n i v e r s i t c i l . ,M a r k a z i r l I t : r l r r : r l ' l l r r r r w a - I h y á ' 251; magribl hand, 44 ff . Mogelijk een tweede-generatie copie van hct
a l - T u r á ! a l - I s l à m ï n r . 2 4 0 / 9 , v g l . l i j s t ( o n g r : l r r r b ltr' tc r r l r y p o s c r i p t ) ,n r . l 2 l ; exemplaar van al-Safadï (vgl. hs. Bologna); Ítlm A 1522.
tf.49: Cairo, Safar l2l8l1803, gccopiccr(l tloor Ahrntrl al-Su'aybï RAMPUR:
a l - A h m a d í v a n e e n h a n d s c h r i f t v a n 1 0 3 9 / 1 6 2 91 O ;l r l r r r A 1 5 2 1 . - K u t u b k á n a - y i R i y á s a t , n r . f a n n - i m u t a f a r r i q 4 ; v g l . F i h r i s t ( 1 9 0 2 ) ,p .
MILAAN: 695:126 pp.; niet gezien.
- B i b l i o t c c a A m b r o s i a n a ,n r . D 2 6 1 ( 2 ) ; v g l c a t r r l o g r rasl M u n a g f i d , p . 3 3 ; SALÉ:
c a t , a l o g u sL ó f g r c n & T r a i n i I I ( l 9 t l l ) , r r r . 5 2 1 I l ; Í r a g n r c n t : t f . 1 5 - 3 4 ; - Al-Kiz.ána al-'ilmiyya al-Subayhiyya, nr. 223/l: vgl. catalogus M. Há[[ï
1 2 2 6 / l Í l l l , g c c o p i c c r d v a n c c n h a n d s c h r i l r g t : r l a r t : t : r d9 6 2 / 1 5 5 5 :a l ' k o m s t i g (1985),p. 585, nr. 1265:24 ïf .: magribï hand; nict gczicn.
uit Jcmcn:film A 310. - A l - ( i z á n a a l - ' i l m i y y a a l - S u b a y h i y y a , n r . 5 1 7 / 1 ;v g l . c a t a l o g u sM . H á g g ï
PARIJS: (1985), p. 586, nr. 1266: 2O ff .: magribï hand; 12'19/1862-3;copiist Ahmad
- B i b l i o t h è q u c N a t i o n a l c , A r a b c 2 3 j l ; v g l . c a r a l o g u sD c S l a n c ,p . 4 0 9 ;
65 b. M. b. Ahmad b. al-Tayyib wa-al-'Uluww (?); nict gczien.
Í'Í'.; van voor ll9/1377-8 gr'tit',n in 1973; l'ilrn A 25t1,handschrifr F van TARIM:
dczc cditic. - Maktabat Át f af, nr. 5; vgl. al-Haba5Ï, Fihrist Q974), p. 15; ff. 82a-94a;
- B i b l i o t h è q u c N a t i o n a l c , A r a b c 2 3 3 2 ; v g l . c a t a l o g u sD c S l a n c ,p . 4 0 9 17' 7 film A 583.
ÍÍ.; gckocht tc Cairo in 1612 door Vanslcben (1635-1679);film A 293. - Maktabat al-Ahqáf li-al-Makt[tàt, al-Ribàt 139;vgl. M M M A 27 (1983),
- Ilibliothèque Nationalc, Arabe 2333; vgl. caralogus De Slane, p. 409; ff. 'Alr
p. 703; 63 ff.; 29 Safar 1158/1745;copiist Sa'id b. al-Qayrawánï; een
l-43: 1023/1614;copiisr 'Abd al-Rahmàn al-Murawwal (?) at-Safi'i; film A versie van de bewerking al-Durr al-Nazimi film A 997.
2()l. TASHKENT:
- l t i h l i o t h è q u c N a t i o n a l c , A r a b e 3 4 4 2 ( 5 ) : v g l . c a r a l o g u sD e S l a n e ,p . 6 0 0 ; - Institut Vostokevedeniia, nr. 1458/iii; vgl. catalogus Scmenov III, p. 66,
l r a g r n c r r t ;Í ' f . Í t l b - 8 5 a ;f i l m A 3 1 4 . 'Abd
nr. 1950; ff . 52a-79a; 838/1434;copiist M. Nàsir al-Din b. al-Haqq
íicolc dcs langucs Oricntalcs vivantes, nr.589 (l); ff. la-50b; basisvan al-Sàfi'ï al-Qudsï; film A 525.
rlt: t:drtic door Mahm[d Ab[ al-Nasr, Cairo 1318/1900:film A 708. TEHERAN:
l : x c o l l c c t i c C . S c h ó f c r ; v g l . P c r t s c h ,c a t a l o g u s G o t h a I I I / 1 , p . 2 0 9 ; - Parlemcntsbibliotheek, nr. 2737 (1), vgt. catalogus X/3, pp. t1024; tf.
h u r r l r g t :v t : r b l i 1 Í ' p l a a tosn b c k c n d ,c n d u s n i e t g c z i e n . l-16: 995/1587; niet gezien.
I ' Rl N ( ' l : ' l ' )( N : TUNIS:
t l r r r v c r s i t y l . i h r a r y , n r . 1 1 2 9 B ; v g l . c a t a l o g u sH i t t i c . a . ,p . 3 5 4 ; t t . 3 4 ; - Bibliothèque.,,Nationale, nr. 9212; 20 ff.; magribï schrift; 7 p[ al-Hi[[a
'Ahtlallah
f . )/ \ / f l { \ ( ) ; r ' o p i i s t S a ' r l a l - G a m r a w i ; f i l m A 2 6 1. 1242/1827;cx-collectie amïr Kayr al-Din; gezien in 1987.
l l r r r v t ' r s r l y l . i b r a r y , r r . l l 2 9 C ; v g l . c a t a l o g u sH i t t i c . a . ,p . l 5 ' 1 : 1 ' 1 . 4 4 : WENEN:
( r t r X l l \ í í 1(,' o J ) u \ tI b n l l r r r r b 'Ali: - ( ) s t c r r c i c h i s c h cN a t i o n a l b i b l i o t h c k ,N . F . 4 ; v g l . c a t a l o g u sF l Í g c l I , p . f l ,
r. Íilll A 2t12.
l l t t t v c t r r l y l . r b r l r r y ,Y : r h u r l l cr o l l t : r ' t i cn, r . 5 5 l ; v g l . i l r t u l o ; i r r M s at'h n r . 2 ' , 4 J í Í ' . , c c n v o r s i ( :v a n d r : b c w c r k i l t g .u l - [ ) u r r o l - N a z l n \ g c z i t : n t l o r l r
l l ' , 1 I l , p 4 , t u I l ; 5 / l l ; l l r ' , / l . l tc' t ' r r w( ' l ) : l r l r r rA ( ) 0 . ' .l r , r r r r l r r l r l (r il l v l r r r r r r r r l r l cv lu n t l t : l o t o t ' o 1 l irct t l . t : r r l c n( t l l l , ( ) r T l l l ) .
ll6 DE HANDSCHRIFTEN VAN DF- tR.\Ar) ttt Q.'1.\tr) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL-QÀSID 17

- Osterreichische Nationalbibliothek, Mixt, lOl.);vgl. catalogus datum van af- plaats van datum signatuur (verkort)
l . o c b c n s t e i n ( 1 9 7 0 ) , p p . 1 6 0 - 1 , n r . 2 3 2 l ' , i n c o r r r p l t ' c t l,. l . ) l l . . l l 4 8 / 1 7 3 6 : schrijven afschrijven exemplar
'Alí 'Ammár;
copiist Hamdàn b. Y[suf b. b. í ' i l r r rA ] o . l
1089/1678 Dublin
Chronologisch overzicht van de gedateerdt httntl:thrrf!t'n vun Ibn rroS/1696 Hyderabad
al-Akf ànï's lr5àd al-Qasirl rrr9/r707-8 Cambridge
Or. 1254 (8)
tlatum van af- plaats van datum s i g n u t r r r r( rv c r k o r t ) tr20/r108 Istanbul, Halct Ef.
schrijvcn afschrijven cxemplar rr29/r1r7 Istanbul Istanbul, Carul. 1640
v66r ll42/ Istanbul, Carullah
na 741/1340 Magrib 741/1340 liscorial9,19 r72t-30 208e(3)
149/1348 Damascus ( ' a r r rb r i r l g c n44/n32 Perzië (?) Kázimiyya
or. l42tt (10) rr48/r736 Wcncn, Mixt. l0l2
tuss.74911348 I - c l ti n gr a d rr54/r74r-2 Cairo, Dàr al-Kutub,
cn 198/1395-6 'Aqà'id
Taymur l0l
v66r 179/ Parijs 2331 lt58/r745 Tarïm, al-Ahqàf
1311-8 1167/r754 Cairo, Dàr al-Kutub,
188/1386 Damascus Jcruzalcm ma'álim Taymur 80
838/1434 Tashkent r2r8/1803 Cairo 1039/1629-30 Medina
1714/1463 Cairo (?) Londcn vóór 1808 Gotha
873/1469 Ankara 1226/r8tr Jemen 962/1555 Milaan
898/r492-3 Cairo, Dàr al-Kutub 1242/1827 Magrib Tunis
'àmma r272/1856
456 ma'árif Cairo, Dár al-Kutub,
946/1539 Escorial 697 9 magàmï'(102)
954/1548-9 Lciden, Or. 958 (a2) r275/1859 Princeton ll29 B
v6ór 961/ Istanbul, Reisiilkiittab r276/1860 Damascus
r553-4 1279/1862-3 Magrib Salê 5r7/I
9(rt3l1560 Princeton ll29 C r294/r877 Magrib Rabat D 1325
994/t586 Cairo, Azhar, Óawh. 1297/1879-80 Cairo, Dár al-Kutub,
995/t587 Teheran 'àmma
386 ma'àrif
l(X)6/l-597-Ít Istanbul Beiroet
l(X)ttl|.sg9 Aqhisár 737/1336 Bologna
t02f/t6t4 Parijs 2333
t025/t616 873/1469 I s t a n b u l ,E s a t l l 3 9 ( 3 )
to19/t6\9 I s t a n b u l ,T r r n o v a l r
lO55/l(r45 I s t a n b u l ,I l u f r l l r t I r
Vchbrl:lt'rrrlr
voor l(Xí),/l(r50 I s t l r n b r rll' ,. s u It l l . ) ( ( r )
vtxl l(r'l.) l';ttt1r,!ll,r
n8 DE HANDSCHRIFTEN VAN I)1, tnSatt At. ()A.\tt) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÀSID ll9

De gedrukte edities vsn de Ir3àd en hun wtutrdr vtxtr tl( tekstkritiek. Sprenger een handschrift van wel zeer middelmatige kwalitcit ecnvoudig
naar een zetterij heeft gebracht en naar de uitgavc nict mcer heeft
E r b e s t a a n v i e r e e r d e r e e d i t i e s v a n d c I r l i d u l ( ) , i , r l r / r(.i c t ' n v a n d c z e i s omgekeken, waarbij ik er dan nog van uitga dat hij niet meerdere
betrouwbaar en voor geen van deze is do<lr rlt: bczorgcrs tckstkritisch handschriften gecontamineerd heeft. Dit zou kunnen verklarcn waarom nu
werk verricht. De handschriftelijke basis van dr: r:t:rstc dric van deze is geen handschrift aan te wijzen valt dat als kopij voor dc Calcutta cditic
waarschijnlijk smal en geen der zcvcn door rnij voor mijn editie heeft gediend. Kopij werd immers mcestal na het voltooicn van dc druk
g e b r u i k t e h a n d s c h r i f t e n l i j k t d a a r t o c t c b c h o r r : n ;d c v i c r d c c d i t i e i s weggegooidl. Dit gaat echter niet zo ver dat Sprengerstckst onbruikbaar
uitsluitend gebascerdop de eerste en de dcrdr: crlitic. wordt, maar als het er op aankomt is deze tckst nict betrouwbaar.
S p r e n g e r s e d i t i e h e e f t i n i e d e r g c v a l d e v e r d i e n s t ed a t z i j v o o r h c t c c r s t
De eerste editie van de Iriad al-Qàsid is bczrlrgd d<xrr A. Sprcnger en is in wijde kring, in Oost cn Vy'cst,dc aandacht op de lriàd al-Q-asid hcctt
samen met zijn editie van het Kitàb I.ludud ul-Nohw van'Abdalláh gevestigd. Meer waardc dan ccn willckcurig jong handschriftheeft dezc
al-Fàkihï opgenomen in het boek dat de volgcndc titcl draagt: e d i t i e e c h t e r n i e t . H i e r o n d c r v o l q c n c n k c l c v o o r b c c l d c n v a n v a r i a n L c ni n
Two Works on Arabic Bibliography. Editcd by A. Sprcngcr. Bibliotheca de editie Sprenger:
Indica. A Collection of Oriental Works. Calcutta ltt49. lDccl 5 in de seriel
99 pp. editie Sprcngcr mijn cditic:
Dc tckst van de Iriàd al-Qasid beslaat hicrin pp. 14-99. In hct exemplaar
van deze editie in de Leidse Universitcitsbibliothcek2is ecn lijstje
p. 14, r. 3 .;,t:---.ll (,Jl >:"'ll
gcplakt met varianten van het Vy'ecnschandschrift N.F. 4, vcrvaardigd
door C. van Arendonk (1881-1946),die, blijkcns zijn notities in het Leidse r.16 9L | i . 8
h a n d s c h r i f t O r . 8 3 0 l f e n d c a a n w c z i g h c i dv a n d e f o t o c o p i e v a n h e t r. l8 l0
Jil rlrj
Weense handschrift N.F. 4 in Lcidcn3, kcnnelijk plannen voor een editie
*r.19 l0
heeft gchad. ól& 6l
Over de handschriftelijkc basis van deze editie worden door Sprenger p. 15, r.4 Ësr L.ri:1 12
gcen mededelingen gedaan. Het is mij niet gelukt om een handschrift te
r.8 U*ijl $*ï 15
vinden dat aan deze cditic ten grondslag gelegen kan hebben. Er is
bijvoorbeeld geen handschrift van de Iríàd al-Q-asid in de bibliotheek r. 12 ói+:^Jl ólilJl 19
van de Asiatic Society of Bengal te Calcutta, maar ook de handschriften r. 12 J{J Jr& 19
die ik geraadpleegd heb lijken niet de basis te zijn geweest van * r.l2 dlUlr ó1*L+ 19
Sprengers editie. Het handschrift Rabat, Hasaniyya 7174, vertoont tal van
lczingcn, die ook in Sprengers editie voorkomen. Waarschijnlijk is hier r. 13 .t rai-ll r. ill 19
sprakc van cen gemeenschappelijk exemplar, direct of indirect. Sprengers r. 15 2l
r,J JaJ J.:i3
cditcursarbeid kan niet indrukwekkend genoemd worden. Het boek
wcmclt van de minder geslaagde lezingen. Het heeft er veel van weg dat r. l8 4JJ+J ('{d 25
r. l8 4.jlJ,
f'-rJ, 25
* r.20 .+e-, erirl 27
l l ) c c r l i t i c d i c ' A l ï S á m ï a l - N a S S á rz e g t r c h c b b c n v e r v a u r t l i g t l
( a l N a i i i r l t ) 7 t t ,p . 3 2 ) i s w a a r s c h i j n l i j k n o o i t g c p u b l i c t : t : r d .
f Nrurrrnt:rV tl4(r:-5.
| ( i r ' r c g r s t r c r : rat l s l r u r r r l s c h r i (Í )t r . 1 1 2 5 ^ I Z r c W i t k u r r rl ( ) l /' lh
r20 D E H A N D S C H R I F T I : N V A N l ) 1 . / / ? , ( . 4 / )A t Q Á , \ ' u ) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL_QÀSID t2r

editic Sprcngt:r rilr[r c(ltlrc: De plaatsen van Sprenger die ik voorzien heb van een asterisk hebben
een pendant in mijn kritisch apparaat. Van de veertig varianten die hier
bij wijze van voorbeeld zijn opgenomen en die zijn verkregen door
p. 16, r.2 Jsy Jtty 30 collationering met de tekst van Iridd 1-106 hebben er zeven een pendant
*r.6 )l*'f )l+'f 39 in het apparaat, waarbij nog opvalt dat het dan mecstal gaat om
varianten die ook voorkomen in de handschriften F en G van mijn editie.
r.9 lacunc ól+ .x.r y'LrJl :.-. 42
r.9 tf"'('
/rJl
^ t '<' 43 De tweede editie is bezorgd door Mahmid Ab[ al-Nasr. Dc tekst op het
r. 13 titelblad luidt:
órJl ; )l-ïl 47
Kitàb Iriqd al-Qàsid ilá Asnït al-Maq-asid. Ta'Iíf al-l.lakím al-Fàdil
*r.16 ut-il 50 'Asrihi
,t-:l Awhad wa-Farïd Dahrihi Muhammad b. Ibràhïm b. SA'id
'af 'anhum
r. 17 Cl;rj 5l al-Ansdrï à Atlah hi-Mannihi wa-Karumihi Àmín- Iubi'a
- 1900
bi-Mafta'at al-Mawsït'át bi-Bàb al-Sar|a bi-Misr. Sanat l318 II
r. l7 lacunc 1t- -Ul -'':l 51-52
M. rO4 pp.
p.ll, r.6 elijl 65 Dit is een vrij zeldzaam drukwerk. Ik hcb hct cxcmplaar van de
etÀijl
r. 15 bibliotheck van de School of Oriental and African Studies in Londcn
Jl ï1 t5
gebruikt. De editeur wordt niet op het titelblad vcrmcld, maar hij
r. 18 lacunc riai t6 ondertekent de Tqnbïh tegenover het titelblad. Daarin verklaart hij dat
r.2O :l:ll- ll :Lll^ll 78 hij toevallig een exemplaar van de Iríàd at-Qasid in de École des
Langues Orientales te Parijs (Madrasat al-Lu[at al-Sarqiyya bi-Bdrïs)
p. 18, r.2 ..ll- II
JrJr 82
aantrof en dit gecopieerd heeft. Dit is hoogstwaarschijnlijk het
r.6 -t -Í 85
fst{ fsu handschrift dat nu in de bibliotheek van de École is gcregistreerd onder
r.8 rl-.3J1 87 n r . 5 8 9 . H e t i s e e n v e r z a m e l h a n d s c h r i f t ,w a a r i n d e l r i a d a l - Q à s i d a l s
o-llJl
eerste tekst wordt gegeven (ff. la-50b). Het is ongedateerd, maar vrij
r. 12 lacune :^<-Jl 9l recent, te oordelen naar het schrift en sommige eigcnaarsnotitiesbij deze
r. 15 i r< -Jl :^<-Jt{ 94 en de andere teksten; het dateert waarschijnlijk uit dc achttiende of
negentiende eeuw. Vy'at de editeur van deze tweede editie niet kon weten
r. 18 ót{ t J 96
(hoewel hij er door een bezoek aan de Bibliothèque Nationale wel achter
r. l8 i l.f.l- t i -L-r
96 had kunnen komen) was dat het handschrift van de Écolc nauw verwant
*r.19 il{itl 97 is met het handschrift F dat eveneens in Parijs wordt bewaard. Over het
u.iil !.r!l.ritll
geheel genomen is het handschrift van de École heel bruikbaar en biedt
r.20 iÍilrJl ili.rJl 97 een vrij nauwkeurige weergave van de tekst die ook in het handschrift F
p. 19, r.2 't^J-{ CrÀ"tl r00 wordt gegeven. De werkwijze van de editeur kon daarom ook eenvoudig
blijven: hij heeft zijn model gecopieerd en heeft in enkele gevallen waar
r.3 Jt!l JUI r0r
dc tckst hem onduidelijk voorkwam deze naar beste weten veranderd.
r.3 ,tJ.Jl ,;.ël t0l Sommigc klcine verschillen tussen het handschrift École nr. 589 en de
*r.5 tg.r l0l cttitic Cairo 1900 kunncn ook z.ijn vcroorzaakt door foutcn van dc 7.clter.
!r+r
I : n k c l c v g o r b c c l d c n v a n p a s s a g c sw a a r d c c d i t i c C a i r o 1 9 0 0 v a n h c t
r. 7 ; ,hiJl ÈlJl t{)4
g c h r u i k t c h u r r d s c h r i í '(tí r t . o l cr t es 1 . . ( ) . r, r r . 5 l l ( ) )a t ' w i . 1 k vt o l g t : n h i c : r o n d c r :
122 DE HANDSCHRIFTEN VAN I)I t R , \ , ' v,,' v (),,1.\
/ /) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÀSID t23

mijn ed. handschrift École nr. 5U9 c r l r t i c1 9 0 0 Universiteit te Cairol. Op het omslag en het titelblad staat na de titel en
de auteur een kort resumé van de inhoud en de bedoeling van het boek,
t2 f. lb,l7 dat waarschijnlijk van de editeur afkomstig is. Dit resumé wordt gevolgd
ii 'r- 1l 5,'1 efi.rr
door een noririe van Táhir b. sálih al-ëazá'irr (1268/1851-1338/1919)2
19 f.2a,7 J.r.ig p \,ll J-- waaruit men zou kunnen opmaken dat iayk Táhir al-Óazà'iri de editie
19 f.2a,18 ^i^ p.5,1.1 t{n heeft verzorgd3, ware het niet dat het colophon duidelijk een andere
'Muhammad
naam noemt: Salïm al-ÀmidÏ sl-iahír ài-al-Bukárl'. Deze
20 f. 2 a , 9 JLS p. \.1í, tr.s tekst aan het begin van het boek, die niet anders dan om
32 f.2b,2 &t p. (r,() reclamedoeleinden - hoewel het hier niet een taqríz lijkt te betreffen en
43 t.2b,9 ::tlojl . t.-<* p. (r,l(r ea-t- -.'.<f /rJl
de naam van de editeur cr in ontbreekt - op omslag en titelblad
afgedrukt kan zijn luidt als volgt:
:-GtfoJl
Jt : u*Lsal.,+r tJ.ïtl {ii, c}l*Jl
6l f.3a,4 Cï- ir. ,$S ;h c.il, Ct- Ol JrtL JriJ
.i-i p. 1,2 lc"^i
iF . rJJ.'":Jl el1;l-t L.-.L. .'irall UL-;Jl oi-r
,siíl t{+li eillt e't*;+tt Étl
82 f.3b,r2 r-+ p. tt,le J-ii
L C.a J+ ótS.Jl 1.rl-1:r'-':t1 *r gg; r'
q*-; ól :"ll, i'r!./11 ,,L"Fllr
96 f. 4a,12 afd! p. (),1(r : li -,.
itil.r'' C' tÈ : l'r:- tl, ï hr^ tl la r-"': ;t o'; ,riií'l
e+)J ;Jl fíJt ; d3í
t'l: hJ c+rJl i;9" g'r-Jl ijg1' óJtri ':lJi gi
I k d c n k d a t d i c a f w i j k i n g c n i n b o v c n s r a a n d cI i j s t v a n d c c d i t i c C a i r o ê$ll ítJl- Jí J,ttJt',
It)00 dic corrcspondercn mcr mijn cditic 19 (ccrstc), 43 cn 96 door Zowel omslag, titelblad als colophon vermelden als degene die de uitgave
M a h m I d A b I a l - N a s r n a a r c i g c n g o c d d u n k c n z i j n a a n g e b r a c h t .D c bekostigd heeft As'ad Bey Haydar, een notabele uit het district Baalbek.
ovcrigcn afwijkingcn zijn wcllicht vcroorzaakt door tocdocn van de Op p. 144 vermeldt de editeur dat toen het grootste deel van de editie al
7.cllcÍ. Dc waarde van dc cditic van 1900 voor dc tckstkritick is. evenals van de pers was hij de hand wist te leggen op een goed handschrift van
dic van Sprenger,nict vccl mccr dan die van ccn vrij recenthandschrift. de I riàd al-Qásid dat was afgeschreven door Muhammad al-JantáwI,
I)<lor dc cigenmachtige tocvocgingen van de editeur ncemt deze waarde me1 wie wel de voorlaatste eigenaar van het handschrift E zal zijn
nog a[. bedoeld. De editeur van de editie Beiroet heeft dit handschrift

I)c rlcrdc uitgave is gedrukt in Beiroer in1322/1904. De edirie is, blijkens

hct col<rphon op p. 139 bezorgd door Muhammad Salim al-Àmidï at-\ahïr
àr-al-llukàrï. Hct boek is getiteld:
Ir,iàd al-Qàsid ilà Asnà ul-Maqdsid li-al-Sayft al-Imàm al-'Atldma
Sum,r ul-Dín Muhammqd b. Ibrdhïm b. Sq'id al-Ans-arí al-Sinparï.148
blz. I)atum cn plaats van publicatie staan in het colophon op blz,139.
()oL tlcz.c cditic is ccn zcldzaam drukwerk. Ik heb het excmplaar
gcrirrtflrlccgd dat wordt bcwaard in de bibliotheek van de al-Az.har
I Vgl. de gedrukte catalogus van de Azhar-bibliotheek, deel 6, p. 180. Het
boeknummer van dit exemplaar is: 57584, Hasanayn BáSà 3561. Een film
hiervan is in de U.B. Leiden: A 689 (3); onder dankzegging aan dr. J.J.G.
Jansen, die bij het verkrijgen van dit materiaal bemiddeld heeft. Ik heb
ook een exemplaar van deze editie in de siileymaniye bibliotheek in
Istanbul gezien: Celal Ókten, nr. 710.
2 Dc organisator van de 7àhiriyya bibliotheek in Damascus en de
[.álidiyya bibliothcek in Jeruzalem.In die kwaliteit kan hij veel
h a n d s c h r i f t c n v a n d c I r i à d a l - Q a s i d g e z i e n h e b b e n . V y ' a a rd c z c n u
z r r u r t c nk u n n c n z i j n w c c t i k n i c t . Y g l . G A L S I I , 7 7 7 - Í t ,d i c d i t v a n S a r k r s
l()213. pp. 6llll-691 hccí't.
I [ ) c r c c o t t c l u s i tw: t t r t l t t l t x r r S a r k ï s l t ) 2 t i .p ' 1 í r ^ 1g c t r o k l c t t .
 t24 DE HANDSCHRIFTEN VAN I)ll IR,\At) AL ()^,\il) DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÁSID r25

gccollationeerd met zijn druk en op gronrl rluurvitn ('('lt lijst van ruim enkele Islamitische secten uit de eerste eeuwen van dc Islam, geciteerd in
v i c r b l a d z i j d e n m e t v e r b e t e r i n g e na a n h c t b < x ' k t o t . g c v o t ' g t lt.l i t d c z e l i j s t een veertiende-eeuws boek, in de gevangenis tc bclandcn. Het is een
m c t e r r a t a b l i j k t n i e t z o n d e r m e c r d a t h c t n i t . r r w g c v o r r r l t : nh a n d s c h r i f t illustratie van de repressie die aan de eind van dc rcgcringsperiode van
c c n d i r e c t a f s c h r i f t v a n h e t h a n d s c h r i f t E i s , r r r : r i r rh c t t s w c l v a n b e t e r e 'Abd
de Osmaansesultan al-Hamïd II werd uitgeocfcnd.
kwaliteit dan het handschriftdat voor hct gr(x)lsl('rlct'l vun dczc cditie Er is in de bibliografische literatuur soms nog sprakc van een editie
is gebruikt. In de tekst van de IrÍàd al-Qá.sirl,orrr t'crr crrkt:l voorbceld te B e i r o e t 1 9 1 4 ,m a a r i k d e n k d a t h e t h i e r e e n z c t f o u t v o o r 1 9 0 4 b e t r e f t ,
nocmcn, mist het handschrift F in ll4 hct woorrl ttl qutlttmà'.Dc cditie omdat. ik zo'n editie nog nooit in werkelijkheid bcn tcgcngckomcnr.
B c i r o e t .1 9 0 4 m i s t d i t w o o r d o o k ( b l z . 1 2 , r . l 0 ) , r n u r r rt l t : l i i s r m c t e r r a t a
( p . Á 4 , r . l 0 ) v o e g t h e t a l s n o g t o e . W e l k c d c h a n r l s t l r r r l r c l i j k c b a s i sv a n 'Abd
Dc vierde editie is bezorgd door Dr. al-Latil' M. al-'Abd. Het boek
d c z c e d i t i e i s , i s n i e t g o e d t e r e c o n s t r u e r c no, r r r r l t rt l t : c r l i t c : u rz w i j g l o v e r is getiteld:
hct handschrift dat hij aanvankelijk hccÍ't gr:bruikr cn waarop het Iríàd al-Qasid ila Asn-aal-Maqàsid.'l'a'líf al-ln[tm M. b. Ibrahïm b.
g r o o t s t e d e e l v a n z i j n e d i t i e i s g e b a s c e r d .W a a r d t : z c c : d i t c u ra l c v e n z c e r Sà'id al-Ansàrï al-Akf ánï al-Siniàrt (ol-mutuwuff o sanat 749 II. -
ovcr zwijgt is dat hij de editie Cairo 1900 ook bi.j dc hand hccft gchad. 1348 M.) Taqdím wa-Tahqtq Dr.'Abd al-l.uttl M. al-'Abd. (Cairo
Het bewijs hiervoor wordt geleverd doordar hi.l in dc tckst van Iriàd 1 3 9 8 / 1 9 1 8a,l - M a k t a b a a l - A n g l o a l - M i s r i y y a , 1 7 0 p p . ) 2
al-Qàsid 43 dezelfde variant geeft die dc ctliric van 1900 ondcrscheidde A a n d e z e e d i t i e l i g g e n t w c c v o o r b o c l d c n t c n g r o n d s l a g ,n a m e l i j k d e
van hct handschrift École nr. 589 (zie hct lijstjc mct ccn aantal van deze h i c r v o o r a l b e h a n d e l d cc d i t i c B c i r o c t 1 9 0 4 c n , v o l g c n s T . e g g e nv a n d e
v a r i a n t e n h i e r b o v e n ) . D e z e v a r i a n t i s c c n i m p r o v i s a t i cv a n M a h m i d A b [ 'oude 'stccndruk'
cditeur, een slccndruk'. Van dczc gccft al-'Abd gccn
al-Nasr, en de editeur van dc cditic Bciroct hecft deze kennelijk enkelc bibliografische informatic, bchalvc dc signatuur in de bibliotheek
a a n t r e k k e l i j k g e n o e g g e v o n d c n o m o v c r L c n c m c n .U i t d i t a l l e s b l i j k t d a t van de Univcrsitcit van Cairo (Nr. ló000). Dc inlciding op deze editie
dc editie Beiroet 1904 ecn contaminatic is van: 1. êê,n o[ meer in eerste bevat een parafrasc van de biografieën van Ibn al-Akfánï door Ibn
i n s t a n t i e g e b r u i k t e h a n d s c h r i f r c n ,2 . e e n h a n d s c h r i f t i n d e h a n d v a n Hagar en al-Sawkánï.
Muhammad al-Tantàwi, en -?.dc editie Cairo 1900.Meer waarde dan een Bij collatic blijkt bij het onderzochte decl QrSaa ul-Qusid l-75), dat
modern, gecontaminecrd, handschrift kan men deze editie dan ook niet 'stccndruk'
zonder uitzondering alle varianten van dc gclijk zijn aan de
tockennen. Voorts blijkt nog dat deze editie het slachtoffer van censuur - v a r i a n t c n d i e d o o r d e e d i t i e v a n S p r c n g c r ( C a l c u t t a 1 8 4 9 )g e g e v e n
zclf opgelegd of afgedwongen is niet duidelijk - geworden is. Mcn is worden. Bijgaande lijst illustreeÍt dit. Twee conclusies zijn mogelijk: 1.
gcncigd zich af te vragen wat de actualiteit van de lriad al-Qàsid in al-'Abd heeft de editie Sprenger gebruikt, en deze tcn onrechte als
1904 in Beiroet geweest.kan zijn, maar voor de volgende vier passages 'steendruk'
aangeduid (de Calcutta editie is met loden letter in boekdruk
hcbben de editeur enlof de drukker, al dan niet op bcvel van hogerhand, geproduceerd), of 2. er is ooit, op basis van de editie Sprenger, een
hel zckcrc voor hct onzekere genomen: steendruk van de IrÍad al-Qàsid vervaardigd, en die steendruk is dan
I riád 421 (ed. Beiroet, p. 56) weer door al-'Abd gebruikt. Aangezien zo'n steendruk, of zelfs maar een
e.iU 6l Ll...t| Á-r- ïl . . .
*-i+ 1l.r preciese bibliografische verwijzing ernaar, mij nog nooit onder ogen is
I ríàd 446 (ed. Beiroet, p. 59) ij-Jt -ilL:' tit tt-il -J. 6j.;iJt ór++rrJ . . . gckomen, acht ik de eerste mogelijkheid de meest waarschijnlijke.
IrÍàd 446 (cd. Beiroet, p. 59) ,/Fl .1.i Lt-lJ;Lïl6,c rlijt t1j.;s1. . . Bcide voorbeelden waarop al-'Abd zijn editie baseert zijn hiermee dus
bckcnd, en deze recente editie kan daarmee geëlimineerd worden als
IrÍàd 459 (cd. Bciroct, p.6l) yp) ct:t -ilt-:..J| 6tLl...ll J1;;i,*.-r:r...
.^(-t

I ) r : t : d i t i c g c c í ' t i n p l a a t s v a n c l k v a n d c z c p a s s a g c sc c r r t l t s ( . r c ( : l
s t i p l t p c l l i i n t j c .l l c t i s h c g r i j p c l i j k d a t d c c d i r c u r c n / o l t l c d r u l l c r c r I I b n a l - A k Í á n ï 1 9 3 9p , . l14.
w c r Í u l { v o o r v o c l r l c n o Í l r v a n w ( . 1 { cr l c z t : l r a s c n i l r t l t . h c r rh i l r y l n l v I n 2 [ i c r r c o l l i c v a n r l t r z t :t : r il t i t : w t : r r l l r r i . jr l o o r l l r o í . t l r . l l u r r s I ) a i h t ' r t c r
l r t ' slti l l L r r r g g c s t c l r l w
, ltlrrvtxrrliilrk.
t26 DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL_QÁ,SID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL-QÁ$ID t21

'Abd
tckstgetuige, temeer nog omdat. al-'Abd naar cigcn gocddunkcn afwijkt Iriàd editie Beiroet steendruk gelijk aan
van zijn voorbeelden, zoals blijkt uit zijn opmcrking op p. 14,noot 1, en 1904 in appar. ed. 1849
overal uit zijn kritisch apparaat,waar dir bcidc sigla bcvar cn de tekst
dus van al-'Abd's eigen makelij is.
50 p.7, olsr p. 15 ,rl.Í1 p. 16,16
'Atxl
IriM editie Beiroet stccndruk gelijk aan 3-4 6l*iïl 6t-;Yl
1904 ln appar. ed. 1849
6t-;l ut*il
5l p. 1, Ê.L liU p. 15 ÊL liU p.16,17
6 p.2,r2 .*Jl p-ll gL p. 14,13
p.3,2 4*5 Jt- Jl-
8 Ur p. ll .;r t- p. 14,16
... uL-il t- UIHÊ
r0 p. 3,6 Êlr: p.t2 JÍ p. 14,18
L tilg*
t4 p. 3,15 +J^J p.l2 o+i: p. 15,6
l5 p. 4,3 p.t2 51 p.1,rr 1 . 1 3 t1a : ^ p. ló rarl^ p. 16,21
ój*l u*ijl p. 15,8
t{+ll s.Fr
l9 p. 4,9 óli:-ll p.13 óiJc.Jl p. r5,r2
t.g;ll
l9 p. 4,10 JJ& p. 13 J.J p. r5,r2
62 p. 7,18 6rg; p. 16 .;É:; P.17"4
19 p. 4,ll ll'.^ r :ll p. 13 .lf-i-ll p. 15,13
^i^
65 p.8,2 eÀijt p. 16 eliJl p.17,6
13 p. 8,16 dl p.l] 1'r p. 17,15
20 p. 5,2 Jt.s J+ï p. 13 tr.s p. 15,14
t-i. i .:.iil 14 p. 9,1 {.il p.l7 I p. 17,16
t

{:16J- J&J lfLf

De handschriften waarop deze editie is gebaseerd
e:.ór^J
40 p. 6,7 p. 14 -:dl +*- p. 16,6 De tekst van de Iriad al-Qasid is overgeleverd in talrijke handschriften,
Érjl )+
zoals blijkt uit de hiervoor gegeven lijst van alle door mij tot dusver
42-43 p.6, dtrll:t-- p. 15 ( :t''< ) p. 16,9
opgespoorde handschriften. Er bestaat, voor zover mij bekend, geen
l0-ll ól+ óJJ autograaf van de auteur, noch voor een handschrift van de lríàd, noch
voor enige andere tekst door Ibn al-Akfáni. Het is overigens goed
ÊLll.,, mogclijk dat deze bij de voortgang van de Arabische bibliografie eens te
','"(J
voorschijn zal komen. Evenmin bestaan er handschriften met. een
tf -l- i!àza-notitie (&.w.2. een machtiging afgegeven door de auteur om de tekst
vcrdcr ovcr te leveren), of enige andere notitie in de hand van Ibn
47 p. ó,15 ;)'t-ïl p. 15 óJrJl p. 16,13
al-Akfànï. Dc contcmporaine berichten van al-Safadï brengenons nog
.1ll gr. 7,1 p. 15
óÉYrl iÈY,l ; t . l ( r ,I I h c t d i c h t s t b i j I b n a l - A k f à n ï . U i t d c v o o r a f g a a n d cl i j s t v a n h a n d s c h r i f t c n
49 gr 7,1 p. 1.5 p lír,l\ v a n r l c I r Í u d h l i . i k t t l a t t w c c h a n d s c h r i f t c nz i j n g c c o p i c c r d v a n
Js Jír l r u r r r l s c l r r i Í 1 ct lni c r l c l x à z r rv : r n r l c a u l t : r r rr l r o c g t : r rh: c t h l r n r l s c h r i Ír-rti t h c t
128 D E H A N D S C H R I F ï ' t 1 NV A N I ) I : / Á , ( A / ) A I ( ) A . \ I I ) DE HANDSCHRTFTENVAN DE IRsÀD AL-?ÀSID r29

' r r r r r t r l c l s t(tl:c c a d c ' v a n

Escoriaal (met.een copie van ccn ii,àzttgt:ttlrtccrtl greep uit dit geheel. In theoretisch opzicht is deze situatie onbevredigend,
R a b ï ' I I 7 4 1 / 1 3 4 0 )e n h e t h a n d s c h r i Í t u i t l k r l o g n r r( r n t ' t t ' t ' r rc o p i c v a n e e n aangezien zij geen andere praktische oplossing biedt dan het maken van
i ! à z a a a n a l - S a f a d í , g e d a t e e r d 1 2 R a n r a t l u r r ' 1 . \ ( )l ./ )l ( ) ) l ) u r r i s c r n o g e e n een selectie op grond van secundaire criteria, dus op grond van de
h a n d s c h r i f t d a t i s g e c o p i e e r d v a n c c n h a r r t l s t h r r l r (, l : t r w c c r g r : c < l p i c c r di s hiervoor genoemde uiterlijke, historische, kenmcrken. Met de
v a n e e n h a n d s c h r i f t d a t d e i ! , - a z av a n d c a u t t ' r r r r l r r x ' g .l r c t h a n d s c h r i f tu i t aanwezigheid van twee handschriften die direct zijn afgcschreven van een
J e r u z a l e m .D a a r w o r d t e c h t e r d e t c k s t v a n r l t ' r , ( r r . ' r rn r t ' l g c c i t c c r d e n exemplar met. de i!,dza van de auteur (Bologna en hct Escoriaal),en nog
e v e n m i n w o r d t e r e e n d a t u m v o o r g c ) n ( x ) r r r rI )l .t ' r c r lr r c h a n d s c h r i f t e n een handschrift dat in de tweede generat.ie op ccn gcautoriseerd
h e b b e n b i j n a d e z e l f d e w a a r d e a l s d o < l r r l t r u r r t t ' r r r/ c l Í g ( : a u t o r i s e e r d e exemplaar teruggaat (Jeruzalem), en voorts door dc aanwezigheid van
s t u k k e n . D e o v e r i g e v i e r h a n d s c h r i f t c nw a a r ( ) Í )r l t ' t ' r l r t r t : r s g c b a s c c r dz i j n vier handschriften die door hun ouderdom dicht bij hct autcursexemplaar
g e k o z e n v a n w e g e h u n o u d e r d o m : h c t h a r r i l s r ' hr lrt u i t ( ' a r n b r i d g e i s moeten staan, zijn er voldoende garanties voor ccn sl.cvigc basis voor
gecopieerd in het jaar van dc dood van dt: aut('rrr (149/l34tl). Het deze editie. De drie handschriften dic ecn geautorisccrdcxcmplaar als
h a n d s c h r i f t u i t L e n i n g r a d i s g e c o p i c c r d d o o r r l t r s t ' r ' r t r t a r io sl copiist van model hebben bieden verschillcnde ondcrlingc afwijkingen. Mijn
d e a u t e u r , m a a r n a d i e n s d o o d , z o a l s b l i . y k t u i t l r t : t g i ' 5 1 u 1 Lv a n d e pogingen om dat probleem op te losscn vcrmcld ik bij dc vcrantwoording
t q r h í m . H e t h a n d s c h r i f t u i t P a r i j s i s g c c o p i c c r d i r r o í v o o r ' l J 9 / 1 3 7 7 - 8 ,e n van de methode van de editie. Hicr volgt ccrst ccn bcschrijving van de
het handschrift uit de Yahuda collcctic in ['rinccton. zou. tc oordelen zeven handschriften waarop de editie is gcbasccrd. Ik heb deze
n a a r h e t s c h r i f t , i n d e 8 e / l 4 e c c u w v c r v a a r d i g d k u n n c n z . i j n .D c o v e r i g e handschriften de volgende sigla toegedacht, cn wcl in dc volgorde van
handschriften hebben nict dcrgclijkc bilzondcrc kcnmcrkcn en zijn hun voorkomen in de lijst van alle bekende handschriften van de lridd:
evcnmin in de 8ell4e eeuw vcrvaanligd.
Deze zcven handschriftcn zijn dc basis van dczc cditie. Hun selcctie voor A. Bologna, Bibl. Univ., Coll. Marsigli, nr. 3406 (l).
wat betreft hun vcrwantschap mct hct autcurscxcmplaar van de IrÍdd is B. Cambridge, Univ. Libr. Or. 1428 00).
geschied op grond van dc sccundaire critcria die hierboven zijn C. El Escorial, nr. 949.
aangegeven.Een poging tot. sclcctic op grond van primaire criteria, D. Jeruzalem, Dár al-Katib, zonder nummer.
namelijk door cen ondcrzock van alle varianten in alle handschriften (of E. Leningrad, Saltykov-Shchedrin Bibl., nr. 721.
minstens door een procfcollatic van een kortere passage),gevolgd door F. Parijs, Bibl. Nat., Arab. 2331.
h c t o p s t e l l e n v a n c c n s c h e m a v a n v e r w a n t s c h a p , e e n s t em m a , i s G. Princeton, Univ. Libr., Yahuda coll., nr. 551.
vruchteloos geblcvcn door het verwarrend grote aantal handschriften van
de Iríad. Slechts in éen geval kon op grond van vergelijking van Beschrijving van de gebruiktehandschriften
varianten worden vastgesteld dat twee handschriften een eerstegraads
vcrwantschap hadden, namclijk het handschrift Parijs 2331 en het >)A<<
handschrift. Princeton ll29 C. De gegevens uit het colophon van Bologna, Biblioteca Universitaria, collectieMarsigli, nr. 3406 (l).
handschrift Istanbul Esat Efendi ll39 (3) maken het waarschijnlijk dat dit Beschrevendoor V. Rosen,Remarques. . ., 106-7, nr.457. Microfilm
handschrift een direct afschrift is van het handschrift Ankara Ismail Saib aanwezigin UniversiteitsbibliotheekLeiden: A 269.
I, nr. 6Í18. Het was onmogelijk om meer nadere verwantschappenvast te
stcllcn. Tevccl verbindingen in de overlevering van de tekst ontbrekcn op Handschriftop.papier;133ff.; 200 x ll5 mm.
d i t m o m c n Í , o n d a n k s h c t g r o t e a a n t a l h a n d s c h r i f t e nd a t b e h o u d c n i s Hct is een verzamelhandschriftdat drie tekstenvan Ibn al-Akfáni bevat,
g c b l c v c n . H o n d c r d c n c n h o n d e r d c nh a n d s c h r i f t e nv a n d e I r Í à d m < l c t c ni n voorts twee korte fragmenten en ongeveertweederdevan een boek dat
tlr: l<rop tfcr tijd t.ijn vcrvaardigd, wat op zich ccn bcwijs voor rlc aan al-Gazzálï wordt toegeschreven. De drie tekstenvan Ibn al-AkfánÏ
p o l l r r l a r i t c i l .v a n d c t c k s t i s . D c r u i m z c s t i g h a n r l s c h r r l l c rvra r r d t : zijn in hct bijzondcr van belang.Hoewcl zij werden gccopicerdtusscn
l r . í i l d r t i k h t : h w ( : l ( : nt c l < r a l i s t : r r : nv o n n c n c r : n v o l s t r c \ t w r l l c l c r r r r g t : Ra[ab 100]/1599cn Muharraml00tt/1599, wat vrij laat is, was hun modcl
 Il0 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÀ$ID DE HANDSCHRIFTENVAN DE TRSÀDAL-QÀ$ID l3r

(:cn handschrift dat was gecopieerd door $aláh al-Dïn Kalïl b. Aybak auteur die al-$afadi uit zijn mond had opgetekend (ff. 2lb, 33a)1.In de
al .Saí'adr(gest.764/1363),waarop de i!àza van de auteur, dat wil zeggen marges van de tekst komen verschillende collatie-notities voor:
t lc m a c h t . i g i n g o m d e t e k s t v e r d e r o v e r t e l e v e r e n , v o o r k o m t . D a t 1. Notities voorzien van Cr voor collatie met het model, op ff. 4a, lZa,
af-Safadï ipàzàt van Ibn al-Akfánr had verkregen is ook uit al-Safadï's l4b,31a (bis),43a,55b en 66a.
cigcn mcdedeling bekendr. Uit een notitie op f.3a blijkt dat al-Safadï de 2. Notities voorzien van è voor collatie met een ander handschrift, op ff.
tckst van de lriàd al-Qdsid bij de auteur gelezen heeft in éen enkele a6a (?),6la en 64a.
r.itting in Cairo op 12 Ramadán'129 (maandag l0 juli 1329).Al-Safadï -J. Notities, luidende i!ti-.-.:t, of soms i:.^'.. rltlir.-.rlr , z'ijn te zien op
hccft zijn exemplaar van de lrÍad al-Qà;ld pas in de eerste decade van ff. 5a, 7a, 9b, l0a, lZa, l3a, l5a, l'la,19a,20a,20b,22a,23a,24a,28a,3la,
Óumádà | 137/1336 vervaardigd. Kennelijk heeft hij toen weer een zitring 3lb, 33a, 34a,35a,31a,38a,38b, 40b, 4la, 42a, 43a, 45a cn 46a. Het eind
mct de auteur gehad. Dat hij de lriad al-Qdsid meerdere malen heeft van het voorkomen van dezc notitics valt samcn mct hct bcgin van de
g c l c z c n b i j d e a u t e u r z c g t h i j o o k : ' a w d a n ' a l - q b u d ' i n 2 .D e t e k s t v a n d e o n b e s c h r e v e nb l a d z i j d e n ( f f . 4 7 a - 5 2 b ) d i c d c c o p i i s t d c a a n d u i d i n g c É L H
I riàd al-Qasid in het Bologncse handschrift is afgeschreven door g;- heeft gegeven,om aan l.c gcvcn dat cr gccn lacunc in dc tekst is.
I b r á h r m a l - A q h i s à r ï i n 1 0 0 8 / 1 5 9 9 ,i n d e v e s t i n g A q h i s à r ( P r u s a c i n 4. De notitie 6! is te zien op ff. 5a, lb,9a,l5b cn 2la.
Bosnië), zoals btijkt uit het colophon op f. 67b. De collectie Marsigli is 5. Verwijzingen naar al-SafadÏ's cxemplaar: f. 4b: 6.riJl loi ó+lo ; tÏ.9a,
ook in dcze streek verworuen.3 De andere teksten van Ibn al-Akfání in l O a h e b b e n n o t i t i e s d i e z i j n o n d e r t e k e n dm c t 6 ; . r i - ; t f . 2 4 b , 3 6 b h c b b e n
dit vcrzamelhandschritt zijn door een aantal personen afgeschreven die notities die eindigen met de woorden 1;riJl :;-": |jÍ. Deze twcc
allcn dc naam al-Aqhisárï dragen: Káfï al-Aqhisárï (f. 7la), flasan notities zijn gesigneerd met gjLí , met wie wcl Káfï Hasan al-AqhisárÏ
al-Aqhisárï (f. 90b) en Muhammad b. Ahmad al-Aqhisárí (f. l0la), maar zal zijn bedoeld, de copiist die wordt genocmd op ff. 7la en 90b.
hÈn aÍ'schrijfwerk vond plaats in Istanbul, eerder in 1599.Daarna moet Kennelijk had hij al-Safadl's exemplaar en hct afschri[t crvan, dat door
al-Safadï's handschrift, samen met de reeds gemaakte afschriften, met de Ibràhïm al-Aqhisàrï was vervaardigd, tesamen tot zijn bcschikking en
AqhisárI's meegereisd zijn naar Aqhisár, waar de tekst van de Iriàd heeft hij de twee nog eens vergeleken. KáfÏ is de copiist van de eerste
al-Qàsid wcrd afgcschreven. De hierboven genoemde Káfr al-Aqhisárï en twee titelpagina's, zoals blijkt uit het opschrift op f. 7la.
Hasan al-Aqhisárí zijn vermocdelijk éen en dezelfde persoon, namelijk De kwaliteit en de voorgeschiedenisvan hct model makcn, samen met het
KaÍ'i Hasan Efcndï al-Aqhisárï, dic leefde van 951/1544tot 1025/16164. gewetensvolle redactionele werk van de beide Aqhisári's, hct Bolognese
Van dc overige teksÍ.en in dit verzamelhandschrift worden geen handschrift tot een belangrijke en betrouwbare schakel in de
afschrijvcrs genoemd. De handen van de copiisten van die teksten lijken overlevering van de lríàd al-Qasid.
tc vcrschillcn van die van de Aqhisárí's. Het verzamelhandschrift bevat de volgende teksten:
Ibráhïm al-Aqhisárï, de copiist van de Iríàd, moet zich ervan bewust lÉr
f. la. Titelpagina en inhoudsopgave: I .rJl .r-Uttl ut-i.;l etÍ dJl b.i
zijn gcwccst dat hij een belangrijke schakel in de overlevering van de
I rÍàd voor zich had, en hij heeft nauwkeurig alle notities van al-Safadí ,/ / tt-:'.ilt *,i;9tÍ1 !++lqll i#ê J-i. / rO*ttt:J": stíi3 rát:^ll s:-l
gccopiccrd cn als zodanig aangegeven,inclusief twee opmerkingen van de r^t- / ,.1a.r.-..,.1gJ1 ÍJ-.-i e-i'rJt tt ïl / ótiin 6'. 9l9ll
ót C*.lrrl Jli'-l
/ i"pétt L .;lalill ó#JtrJl p eUS, I C:.!i, -.r 'rl- / s;.rt-iïl
*l

I A l - S a f a d i 1 9 4 9 , l l , 2 6 . Y g l . o o k d e door mij uitgegeven cn vcrtaaldc

b i o g r a f i s c h c n o l . i ti c s v a n a l - S a f a d ï i n h c t h o o f d s t u k o v c r l c v c n c n w c r k
van Ibn al-Akfànr. I Ucidc (naar aanlciding van rcsp. I ríád al-Qà.sid 345 cn 488) aan hct
2 A ' y à n ,Í . l l t t b . ht:gin voorz.icn van dc notitic: . i: ^ ll cn aan hct cind
?t U i*jL'
I V F I r l c c a t a l o g u sv a n R o s r : np, . l l . rcsl). ttl(:t 6l,i.Jl t - : - ! Lr-ra1 l i . Í l t : n 6liJl L:-J lL<^
rl: dJlill
. l ( ; , ' l l . ( ; l l , . 1 .l1. Z r c l l l l r i k o v r i 'l ( ) í r l ,p p . l ( ) . 1 1 .c r r I ' c t r ; r t r ' \ l t l \ t ) ^ i ' ^ - r l
 il2 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL-QÁSID DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL-QÁ$ID 133

I)an volgt een notitie van waqf door Jay( sulaymán Efendï al-wà'iz, die
aanduiding daarvan heeft de copiist er de woorden ggc- ,r\-- op
rxrk op vcrschillende plaatsen in het boek te zien is.
geschreven.
ÍÍ. lh-2b. Fragment van een ongeïdentificeerd werk over traditionariërs.
ff. 68a-70b bevat een fragment van een ongeïdentificeerdbiografisch
l.1a. Qirà'a-notitie door Kalil b. Aybak al-Safadr, gecopieerd in Aqhisàr
werk, misschienafkomstig uit dezelfdetekst als het fragment op ff.
rn 1007/1598-9 door de copiist van al-safadï's autograaf notitie. De
lb-2b, en waarvan het vervolg in de marge van f.7la staat geschreven.
copiist, Ibráhïm al-Aqhisárï, schreef er in het Turks boven:
'inda
4Jo; / fr:S .l.r13.rf- s-tjr.l L!:6.ti-;,gJl gy- / atfifl 6.r -iia 2. ff. 7la-90b: Gunyat al-Labïb Gaybat al-Tabïb, ook door Ibn
"rY1l gecopieerd KáfÏ al-Aqhisárï in 1007/1599van een
al-Akfánï, door
/ -iJlr6+orirJr.t.JjtirllL..-il / r..r.^l;tr9lÍ.1^r-1 l;rlg /.3.rj-..-.....
Dc tckst van al-safadT's qird'a-notitie en van de i!àza van Ibn al-Akfànï
exemplar dat de ildza van de auteuÍ aan al-$afadï bevatte,en dat door
luidt als volgt (f. ls); r-t:'ll
al-Safadï in 737/1336was afgeschreven.
rri-l .rJl .r-líl .lti.ll+ fr-r.Jl sr.:<rl tir ol;
f . 7la. Titelpagina: tJ"--i L)trJl pt-ïl at l " ^ / -++l^tl il:.è Jis rr:Cll :r::
c.Ll / óli:^ll óit^ll '!ii$ll L)lJl rii ^ r.2-l ..Jl dj I "r
rt-Jl É*.r.Jl ,L 6.
/ 4.1r :y| r.ct- ó{ C*,.|r+l / .rg.rJl.1l'r1 *-ULtl 6a .r.- Àl.ra' *'l / ,.rgJl
/ irgJl 6b1 6a .rr-rr &l.rp *rt 6gJl u-J iËrlit:rJl i+., #t.rtl
6utll
i,t-'-.'t Hier voegt de copiist aan toe:6..riJl el*l ,r rbli L.'^': ir. lr"":r^.fJiSi
:" J-yl I ir.r-ll ,J"b. g, r+lr+ &l ê:.1 61t-;ïl r.t- ót C=r.lll
/ !Ë,:S e{- ij- iJÊïl c.tt-+ 6. .àr ÍJ-r{l Cc.rq Ë.r!l / ' l*rÁJl 'L!
c+u É i-J1à.Jl / i9tít1 r.3l^-1.-J ra..tc1
e,ó i.id Êlár.ll 6t :r; ,Á. itj
Jtig{--.J1rI.; / tlrl- 'i:- ^ll ts g1Édl 'i: ^ll ,J. il-Jr^ll r3t^-t'-J
.Jr+ jf+f L / .++ J-ït .'t^..^- J,.r, .r- .n, t *,i :r...:ll rf,.
6+^+ ,a,jt-flf
/ 6.rt -:11gitS ,*lill s+31 I 61t-iïl &t- ó{ e*.lr+l 6a .r--. .,Í5
ul,
I e,ltt
/ i+!.Lrh,-l.1 -iJl5 er- Zi-J I ï/+J.Jl 3.;1 f'l / <r.lt+Jlr i^ I i ^

': Het colophon (f. 50b) luidc ó* c.ittJl cJr f ll .tl ,Jl *rijl r.r1- c..: . . .
fr+ll Oílr r r i.r'.- g$Jt É1 riJ
alrll;.J.
ÉJtr: &l t^t^-.1 . ir ^ll ,/. iró.Jl grri-rl .Fr' i;"':.ir tr":::^ ctJt' -ill
frJrJlJS6JLl* tr.rr r Gl.-J-tJS X+
Jtó.tl [.J.4 iáiÈilo-rf 1lr1-iJl16a- ii-J .:lrt,^ t1ót+r.i,.'1.i, Èli t'

I t^t'-^t.r.-./ {a!.J.
tal-.J& t.r,.t-.6.riJl&1.+.Of .:lgl .f r}a,li'.r..:<,
3. ff. 9la-lOla: Kitdb Nukab al-Dakà'ir fi Ahwàt at-ëawàhir, eveneens
I tlt ^ 15.1t-itl J.t- ót C*.lll ór r.-r..-.':<1 ,:llj gX,r- door Ibn al-Akfáni, gecopieerddoor Muhammadb. Ahmad al-Aqhisárï
Hicrboven door de copiist in het Turks: .l.rpll- ÍJ-l.:.l .:li.i-. in 1007/1599van een exemplardat de i!-azavan de auteur aan al-$afadï
d r o e g , e n d a t d o o r a l - $ a f a d Ï i n 7 3 7 / 1 3 3 6w a s a f g e s c h r e v e n E
. en
Op f. 3a staan ook nog enkele regels Perzischepoëzie,en een gebed in f. 9la. Het colophon (f. lOla) luidt:
titelpagina met inhoudsopgave staat op
hct Arabisch.
b * 'J-titl gÉrfi{ ;.r!l .+ÉJl rhsl g;ri-Jl cl*l O+.bli i+': ó. r':r':<

l. ff. 3b-67b. De tekst van de lríàd. De colophons van al-Safadï en . ir. ^rt B Àr. ^rl,/. SJri^Jlut^-r--J o$sr e+:,.-.ÉJl6.rlr;
eFrll.
Ibráhim al-Aqhisári op f. 67b luiden:Cr Jrït ..trlt
sj .L èt1'iJtOtSr .. . *lijl Ul, ,.f:Jl6;l-iJl È.ltl óJ "L-:. ..,.'iSJ.:tJi g+-.. df!
.rrt- 1.1,1 t+J.
.y,iill ..:lJ rt':< .iJf, e+- il-J ÊlÀ'^ll ótr.r. Él f ,r:Vt t^l'.^ [i4 rí.lt -lïl .rr-rl 64 .rr,'.
t i-J,-.Jl :>tuilt-1 .J.r+d, O13'Ëfe ij- JJtl 13Jt^È
-iJfl ;t-3 ::--.1,rlJl fr- tz- 6)1 . -J Jl p.rl;l gÉll
CL € C:41 !J .,i4 It ] ".'rr'"':,

tt. 47it
52bzijn.nbc:schrcvcn,
maar.,.r.,ï.;';.i.frffi iff"i 4 . t t . l 0 l b - 1 0 5 a : t : r a g m c n tv a n c c n h o c k m c t t l c t i t c l a l - A * l a q
 t34 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL-QÀSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL_QÀSID 135

al-Mustaf awiyya lin het handschrift: !F--+ltl fí 'Utum al-Hikma gegeven. De copiist collationeerde zijn afschrift mct zijn model en
al-'Amaliyya, door een zekere al-Kidr al-Mawsilï, alrhans dat kan min of schreef verschillende verbeteringen en toevoegingcn in dc marge, die hij
mccr uit. een notitie of f. l0lb worden geconcludeerd. Er is geen colophon. voorzag van de notitie e- , namelijk op ff. 6a, Ub, l4a, l7b, l9b, 2Oa,2lb,
22a,24b, 26a,27a,28b, 30b, 3la, 33a, 34b, 52b,54a (?),57b,58b,62b, of
5. ff. l05b-132b: Sirr al-'Àlamayn wa-Kaif mà fï al-Dàrayn. Hier is van de notitie e1l1- e- , namelijk op f. l3a, of van in hct geheel geen
gccn auteur genoemd, maar het betreft een aan al-Gazzàlí toegeschreven notitie, namelijk ook op f. l3a.
werk van populair-magische en -medische inhoud. Op f. l32b breekt de
tckst abrupt af in het midden van de twintigste maqàla (van de dertig), 'intlu ()uybat
2. ff .67a-92b:. Gunyat al-Labíb fïm-a yusia'malu al-Tabïb,
ovcreenkomend met de teksr in de editie Cairo 1327/1909,p. 76, regel 13, eveneensdoor Ibn al-Akfánï. Een latcrc hand hccÍ't op dc titelpagina
waar deze tekst overigens in de negentiende maqàla staat. enige verwarrende en onjuiste informatic tocgcvocgd: ó+ .rs rr+Jl
f. l33a bevat nog enkele regels Perzische poëzie. "+ï
/',^'t<t| cr I vtoii- 6.*Jl / ;L -i1..r^ll /;,rl;,1
rt'bl /JÊ ;usrt
Dit laatste is kennelijk ecn vcrwijzing naar tlag[i (alïfa's Ka.ï/
>rB<<
a l - l u n i t n , m a a r h e t s t e r f j a a r v a n d c a u t c u r d a t h i c r g c n o c m dw o r d t m o e t
Cambridge, Universiry Library, Or. 1428 (tO). Het handschrift is
een vergissing zijn. De hier gegcvcnkunyu Abu al-Ó[d wordt niet eldcrs
bcschrcven door A.J. Arberry in zijn Second Supplementary Hand-list, p.
gebruikt voor Ibn al-Akfánï cn bcrust wcllicht ook op ccn vcrgissingr.
36, nr. 220 (a). Microfilm aanwezig in universiteitsbibliotheek Leiden: A
365. Het einde van deze tekst luidt $. 92b): rir lri o.r;;i L Él l! ó+lJ ...
r.rrs j> À .t -:t Ul'-tl i,lii rr ,, *;)lJtl i)l-JlJ UL-rl
Handschrift op papier van verschillende kleuren; 105 ff.; 245 x 175 mm. van
Er is geen colophon, maar het schrift is zonder twijfcl dat de copiist
Dil. verzamelhandschrift bevat dezclfde drie teksten van Ibn al-Akfánï
van de eerste tekst.
dic ook in handschrift A staan. Blijkens het colophon is het handschrift
op 20 Óumádá I 749/1348 in Damascus afgeschreven (f. 66b). Her Ahwàl al-ëaw-ahir, cvcneens door
3. ff. 93a-104b: Nukab al-Dakd'ir fï
handschrift is door éen copiist geschreven, met uitzondering misschien
Ibn al-Akfánï.
van dc titelpagina's. Het. handschrift komt uit het bezit van R.A.
De titelpagina luidf (t)t z / Jl .r.t-,.1aï 1rrl*ll / Jlpl p y't l'iJt .;;
Nicholson (1868-1945).
Ilct vcrzamelhandschrift bevat de volgende teksten: Het einde van de tekst luidt (f. l04b): J[ri &l .r.-1/ sl':<ll ir: ól rir ...

óÉr,....J| rrt* lf dl ,.J.f ó{J+Jl ÉBf / !Él-J.ll +s r..x U":- ,.& ;)l-llJ
l. tt.2a-66b: de tekst van de lrÍàd al-Q'asid. De titelpagina draagt de
volgcndc tckst: / JStt | *otÀl t il--J óÉr.J,.llatgl algttoJl I 'Tltilt
Er is geen colophon, maar het schrift is zonder twijfel dat van de copiist
ó{ .r.À. Jld .tl Jl / {fill J+Jl -.iat".i 15lr- ll . )-l ,rJl / r-t-fJl .lt-à11-liS van de eerste tekst. Op f. l05a staan twee lezersnotities, waarvan éen is
/ :++lojl iaa"è Jj.:.:Cll :a:: !/tií / e1jf ,r:. Àl U.6.1triïl
/ .rrL- ó{l Ë.xl geschreven door een zekere Óawhar b.'Abdalláh op 2 Ramadàn 937/1531.

& f . ^ - . 11 , , . 1 ^ i . . . < J >

., >>C..
op dc titelpagina staan nog verschillende eigenaarsnotities.Een van dczc
is gcdatccrd 976/1568-9. El Escorial. Real Biblioteca de El Escorial, nr. 949. Het handschrift is

ffct colophon luidt (f. 66b):15JL+ :S;r ,tí1 ..,

ë.;.ltriJt
"grÀrJt
i-, *Jl .iL+ ijl ^.t...J ,_*11lf C,.f ff-,/rtl
( ) v c r h c t c x c n r p l a r v a n d i t h a n d s c h r i [ tw o r d c n g c c n r l n ï l J r t n g c n I Z i c < l < l kn r i j n p a r a g r a a f < l v c r I b n a l - A k Í ' i l n i ' s n a a r n ,i n h c t b c g i n v u r r
h t : t l r r x r Í r l s t r r ko v r : r z i i l t l t : v t : t tt : n w t : r k .
 lkr DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÀD AL-QÁSID DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÀD AL-QA$ID r37

hr:schrcvcn door H. Derenbourg en H.P.J. Renaud in deel 2, fasc. 3 van / iJ-tl iJ{.?..J| p!.Jl 6-..+ rtsl egi / -r cl+-.r slÉ Àl êr.l / g,tiSïl
hun catalogus, pp. 8l-2, nadat het al door M. Casiri was hschreven in
/ :r 4Jl Srill / k$lr.rtr oir .,:Jl JFr-Jl, J.rj.Jl *r i+./tr
r.ryn llibliotheca Arabico-Hispana Escurialensis . . . Madrid 1760-1770,
Op de titelpagina staat ook een citaat van een werk dat de Qaw-a'id
rtt:cl I, pp. 379-380, nr. 944. Microfilm aanwezig in 'Abdalláh Ibn
al-Zarkaíí (maar in het citaat staat als auteur Abi
tlnivcrsiteitsbibliotheek Leiden: A 312.
al-Qattán en als boektitel al-MutdrahZt)l wordt genoemd,voorts een
e i g e n a a r s z e g e le, n n o g ( ? ) e e n n a a m v a n e e n e i g e n a a r :A h m a d b .
lfandschrift op papier;76 ff., maar met een fout in de paginering: 'Abdalláh. De tekst van de IrSdd al-QaEid begint op f. lb.
49-50-61; 195 x 150 mm; MaSribi of Andalusische hand; niet gedateerd,
collationeringstekensdoor de copiist ( r ) staan op ff' 6b' 7a' 36a' 47b
rrraar achter de tekst van de lridd al-Qasid wordt een copie gegeven van
en 73a-Marginale notities door M . C a s i r i , w a a Í v a n s o m m i g ev r i j
tlc ifràza van de auteur, zowel voor wat betreft dit boek als voor al zijn
uitgebreid, staan op ff. 43a, 43b-44a, 44b-45a,45b, 50a, 50b, 6lb, 64a,
andcrc geschriften, aan een zekere Ab[ al-Fadl Mutrammad b. 'Abdalláh
64b,69b en ?1b.Het eind van de tekst staatop f. 73b.
b. Su'ayb al-'U1mánï en zijn twee zoons, Muhammad en'Abd al-Rahmàn,
De copiist heeft hierbij in de marge geschrcvcn: J.-ll, / i-Êt . .l-ta .,h1,t
gcdatccrd te Cairo in de middelste decade van Rabï' II 741/1340. De
u-1 &
copic van de notitie van de copiist en de i!-aza van de auteur luiden als
volgt (f. 74a): >)D<<

i-fJS JÀ| .i. AlJl st':<ll li. Cf.+ es / r.r.-.1 À .r.-*lt &r. : t-
J,.ïl .Èl f Jeruzalem, Dár al-Ka1ïb, zonder nummer.Het Dár al-Katib was een
tl+É
particuliere bibliotheek, die door de eigenaars,de familie al-Katïb, uit
ÊJtrJf JblJl èi'àll liiJ 6,. .r-Ulrjl st-l Jl / r-UUl ut,àll+ s*Jl .j.
veiligheidsoverwegingenverborgen en verspreid is kort na de bezetting
r-1ïf rpt-rJl J"iliJl uUJ+Jl ÊÉll 611 .rrrr ,lgrJl ,r-.i | ,,-. .go1 ir:frJl van oud-Jeruzalem door het Israëlischeleger in 1967.De huidige
r1f i1Lrïl !rlr: Àl.tr,l ri. JLI rflr tJl .rc[- ë Ê*.l.1'1l a;.ll I Otrrr verblijfplaats van het handschrift is onbekend2.Een film van het
fr-r^tl
gJJ, / jrt-':^t1 f'Étl,r.L handschrift wordt bewaard in het Instituut van Arabische handschriften
ri!r.4.irir ^J qJtrt I
d.Jt J"t ig1 g* *,rt te Cairo, vroeger behorend tot de Arabische Liga. Het wordt beschreven
À Jf lit^-r-J / Ox.{.r11r-l pt- iF Étl
e#r l-.,r1 ,t"Jl It i-J.*ll --a door Fu'ád Sayyid in zijn catalogus van handschriftenop microfilm, deel
4, pp. 79-80. Fu'ád Sayyid's mededeling,op p. 80 van de catalogus,dat
rf, r.-r,. rl.rJ11/
flt^'t.tl:+r.à Àt.+. ór J.s.. Jr:ill 11l e:^t o2al rÍj
"r dit handschrift afgeschrevenis van het auteursexemplaaris niet juist,
r.r.ct-1 tn- Àl 1'qÉ ï d ii;l / dti. L .+r+, s{:rl ó.stl
Jí /.iJrill zoals blijkt uit de mededelingvan de copiist aan het eind van het boek
r.l r,fí1 4J.i JU / .r..r,r.L r+ li Jlj Xi r':.-'1 rl Lr (ff. 57b-58a):,.J. illJ,Ul, iltl.Jl{ llJl- ,-,t:í- ii*i 6r rl':l:r iÀ{j iP "'
fllrr 6r.+ / r-r.
t ft^ 'l .:t i'.. ^ eÉ.? d,J-r.il ijL"ït{.ii-Jl i: -^ ll
lli' ++LGJ.
.irLJl I +tJStt r>lrl .lríirjl gg.ltitl y' rrlt-iïl J.t- ór;gr2l 11
Een microfilm van het handschrift is in het bezit van de Leidse
/ l.#íÀr.--ttr.i:ilet- re.ll1.res.r1t{Jt-?,&t.,.t tI boven de regel: BíI Universiteitsbibliotheek,nr. A 881.
Dc íí. 74b-75a en 75b-76a bevarren notities in verschillende handen, die
gccn vcrband houden met de Iriàd al-Qà;id, terwijl f. 76b een
inhoudsopgave in het Latijn bevat die waarschijnlijk door Casiri
gcschrevcn is. Voor het begin van de tekst zijn vier pagina's in het
h $ n d s c h r i f t g e p l a k t m e t e e n i n h e t L a t i j n g e s c h r e v e nb e s c h r i j v i n gv a n d e I Vgl. Há![ï Kalïfa 1835-58,nr.12217 en GAL S II, 978. Het citaat op het
i n h o u d v a n h c t b o c k d o o r M . C a s i r i : ' C o d i c e mh u n c t o t u m p r l c g i . . . ' titclblad van handschrift C wordt als incipit gegeven van het handschrift
v a n d c z c t e k s t . :L o n d c n , I n d i a O f f i c e , n r . 1 7 7 7 ; v g l - C a t a l o g u s d o o r R -
l)c titclpagina luidt (f. la): / .r-tl Jl ..i-l Jl / .r-Utlt .rl,-32l.ylJllÍ/ tr t , c v y ( 1 1 , 3 )3, 0 1 .
Eífií
J1 rr.Jl 6;tr;tl .rrt- ;al I f*r, ó{ r.! .1.rJt pAl| .fJU ..,1,e 2 M c d c { c l i n g v a n { r . L J r i M . K u p f c r s c h m i d tt c T c l - A v i v , m c t d a n k v ( X ) r
"at1 "r-i zijn nasJrcuringcn.
 r38 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÁSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL-QÀSID 139

llandschrift op papier; de tekst zou de derde tekst in een 8) ilol"+., lol 'i{ Jyt * C}
vt:rzamclhandschrift moeten zijn, maar op de film is het.onmogelijk vast
l(: stcllcn welke de andere teksten zijn geweest; de bladen zijn
e) É""ifjl /.e i.rcU *.a Jé.rFJl
r'Jt{J

ongcnummerd: 58 ff. (een door mij aangebrachte nummering); lg0 x 135 t0) r-tirJl ê-l Jl.r-till 'rtÁ.;l vEí
fr'bf [r ]e.U;,
rrrrn; hct handschrift is niet compleet, het mist minstens éen blad tussen
lu) i-lJiJl Ê.L rf i-l+-Jl Jt.Sl 1/tis
ll.4-5. De tekst die hierdoor ontbreekt correspondeert met mijn editie
q9-152. Afgeschreven op 13 Ragab 788/1386 12) ,:/t..h-ïl J.^,t4 9l-ilÊïl u4aÀ13,''/tis
in Ard al-Mizza, in de
:
huitcnwijken van Damascusl.Een copiist wordl. niet genoemd. 13) cr+{tJ i5t Jt .i.l,S,J. ii+lr:Jl
llct colophon luidt (ff.57b-58a): l4) ,.;g"rJl;i it-YJ 6$t.rïl rin
:t--.ir u2iJl.,r.u .'1.à ,À^ LJtS .:lrt,^tg !,+a.Ljllr1 1:4j iF Ll1,iJl.!ill.... ,:+$loll i+Ê ri.c ..,a#ljl i*iÊ ?ES
15)
;.r-ll .rtl+ trrrtl+ i-J ,...^Jlj.L.r1 iit ^-t.-l ,rr.Ljf [correctie ? : ier.- J 6t-l 16) 't f LJl ól.rt-il *r rt!ïl i;rl .rEí

l^i tf:l-J.i:- -ll rJ1U-Jt{ l++ i;.-.: ir. r0.:rz: i;-^... & 17) !r,t^..-ll í,t,/ vtl-Jl idtií.íEs
,/.;ll,.lJl, t/rtÍ-
.ir . i'.. ^l iii ^ '':( --J+i ljrl Z;:- iLi'.lJl .,ij
rjti:. r cr.f.f.J ijL1>tt{ .:r. ^tl l8) rrlralf f
ut-tl l9) JtÍitl {J.#'.b g'. JljÉtl
I)an volgt cen lijst van de werken van Ibn al-Akfànï die veruit de meest Ub.r
20) t{Lts yl.rll i:íÉJl lil'-tl d
u i t g c b r c i d c b i b l i o g r a f i e v a n z i j n g e s c h r i f t e ni s . A l s i k h c t c o l o p h o n g o e d
bcgrijp is de rclatie van het Jeruzalemsehandschrift tot het 2r) .lr r .^'li+.ll ' 'a-i:Jl ,!4 .l|Jtl"Jl i+ii
a u l c u r s c x c m p l a a rd c v o l g e n d e :
/. lfandschrift mct notitic omtrcnt qirà'a cn iiàza van de auteur.
Dit is de laatste titel van de lijst. Het is niet duidelijk of de toevoeging
2, AÍschrift van [1] door dc copiist van het Jcruzalemsehandschrift.
na nr. 10 een explicatie van het voorafgaande is, dan wel als nieuwe
.1, Afschrift van [2] door de copiist van het Jeruzalemsehandschrift. en (of
boektitel geïnterpreteerd moet worden. De lezing ruznàma!
tlit is dan het handschrift D. 'overzicht') is niet zeker'
barnàma!?, beide in de betekenis van
l)c liisr mcr wcrkcn van Ibn at-Akfánï luidr (f. 58a):
De copiist van handschrift D besluit met de opmerking (ff. 58a-b): r.rrl
t) lÀ..,Ji.. :Áll È.L ll::-.j slÍ( tf':l:r óri: ^ll
t'.r-^ ^ll ,rJ.eij i.Jl i)JS-i.Jl Ut-y'| tt'; ll iJsl ir'ql
2) /.r:
F,Ë-., :Áll gi i-)li'Jl .tEíJ
... / d.tÀt1 t'rt t{:{uí/ grt:
3) la-Jn . ógJl Jlf-l i,r.< uESl
C4;,gy'|. De titelpagina luidt (f. ta): 1Jaï .r-ulJl sj-l / Jt r-till .rti,;l / s|jí
4) o.rf,ir1
I 1l U21l c.; C$-i 4ií-1, e:rrl Àl ra.i: / gjtiStl
5) lÀ..,J,i., .r-iJl i.[ir,/ J-iJl i3t{j -ESJ Deze laatste mededelingbetekent dat het handschrift 58 bladen omvat
f.
ó) Jt"^
tl Jr - 'r:-l Qrb = 50 + 8 = 58). Het begin van de tekst is op f. lb, het eind op 58b.
c/.JÉut i.i+ YEí, toen deze telling verricht werd.
Kcnnelijk was"er al een lacune in de tekst
7)
>>E<<

t,cningrad, Opcnbarc Saltykov-Shchcdrin Bibliotheek, nr. 721, collectic

'l'antnwï
n r . 2 9 . H c t h a n d s c h r i f t i s b c s c h r c v c nd o o r C . S a l c m a n nc n V .
I Yíqrit, Mu'ium ul ltuldánlV. 522 R r r s c ni n h u n l n d i c c s a l p f u i l r c t i c i , p . 2 ó . l l c t h l t n r l s c h r i f kt o n t t t r i t l t t : t
 t40 DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL-QÀSTD DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSAD AL-QÁ$ID t4l

ht:zir van Muhammad'Ayyàd al-Tantàwï (1810-1861)1. Microfilm van het geschreven,vooral in het begin, maar geen hiervan is een bijdrage tot de
hantlschriftin Universireitsbibliotheek
Leiden:A 331. tekstkritiek. Meestal bevatten zij aanwijzingenvoor de interpretatie van
de tekst, en zij zijn soms voorzien van een bron voor deze interpretatie.
lfandschrift op papier;64 ff.; reksr van de lríàd al-edsid op ff.3a-63b; Enkele van deze bronnenzijn:
rÍrnctingcn onbekend.Katernsignaturenin de linker bovenhoekvan het ff.9a,24a: ,ai-tl e.Hl / ;r- 6.t-r
ccrstc blad van ieder katern: ff. l2a, 22a, 32a, 42a, 52a, 62a. Het
f. 9b: ójtJl / OjB
handschrift is niet gedateerd,maar het moet een bijna contemporain
afschrift zijn. Aan het eind (f. 63b) vo€grde copiist namelijk toe: ri.r.:< ïf.32a,32b,34a, 48a,52a,53a,54b, 59b: g; i.il

Jtr: Àl r^-, ri: ^ | t i-U óg] rrrll :tll * Oa.tt f. 47a: óf.rfj,-rf Ut-.1
Aangczien de copiist, N[r al-Din 'AlI al-Banhàwï,zichzelf hiei copiist .
g
3
f. 47a: {-
(of sccretaris)van de auteur noemt,en tegelijkertijd aan de vermelding
van de auteur de tarhim, de eulogie die uitsluitend voor overledenen f. 47a: c.lt+
gcbruikt wordt, verbindt, is het duidelijk dat lbn al-Akfáni reeds f.62b: N1'L. )lJclrlÊJlcÉ
gcstorvenwas toen dit handschrift gereed kwam, maar dat het toch zeer
dicht bij het auteursexemplaargestaanmoet hebbn. op de titelpagina
(f. 3a) komt een eigenaarsnoririevoor, die de datum 7gt/l3gs-6 draagt en Te oordelen naar deze referenties,en naar de hand waarin zij geschreven
mcn mag dus aannemendat dit handschrift tussenhet sterfjaar van de z i j n , m o e t e n d i t t o e v o e g i n g e nv a n v r i j r e c e n t e d a t u m z i j n . D e
a u t e u r ( 7 4 9 / 1 3 4 8 )e n d e d a r u m v a n d e n o r i t i e o p d e t i t e l p a g i n a collationeringsnotitie 4Jgkomt tweemaal voor (ff. 3lb, 35a) en slechts
vcrvaardigd is. op f. la staan enkele korte notities, die geen betrekking enkele marginale notities zijn voorzien van het woord g- (ff. 37a, 4Oa,
hcbben op de lridd en die niet door de copiist zijn geschreven. 40b, 44b, 48b, 50b).
Op ff.
lb-2a staan enkele notities in het Turks die evenminverbandhoudenmet
>>F<<
rJcIridd, noch door de copiist zijn geschreven.op f. 2b notitiesover de
Islamitischeen Koptischekalender,die niet van de copiist afkomstig zijn. Parijs, Bibliothèque Nationale, Arab. 2331,beschrevendoor De Slane in
zijn catalogus,p. 409. Microfilm in UniversiteitsbibliotheekLeiden: A 258.
Dc titelpagina luidt (f.3a): yt
rt ê+ÀlJ/ 13r:-rl é-l Jl .rrt-tJt .rti,.ll
jf1lf r.rr I ,)lÉ rtl e--1 / 151t-iïl r.t- ó{ Handschrift op papier; 65 ff.; 230 x 150 mm; door een eigenaargedateerd:
f=.r>fl ,f .rs.r,rgJl ,J--i L)trJl
Sawwál 779/1378(f. 64b).
/ o\/ u:r.-.:tl
De titelpagina luidt (f. ta): .i*JlJ / r-ULJI -)-l Jl .r-tíl / .rLà.11
vEí
cn is gcschrevenin verschillendehanden.Een eigenaarsnotitie luidt
tr- I é;sL;ïl .r.ct- íit f+.tl / .r.--. o>r.r +tf
,,1a1 r,-c
6S-tl .rrll / .ptitl
(f. 3a): / Vll i:- /6.r-1yl,r O*Jl 64 Àl J+. ra .r^-l
/ -r r:. Àt
Ecn andere eigenaarsnotitie
luidt: / ,i-61tu'.t-tl/ .l\pór J.-r. rfiiJlr<r^
Hierop zijn ook verschillendeeigenaars-en lezersnotitiesgeschreven,
lr:. waarvan sommige gedateerd zijn, bijvoorbeeld 1004/1595-6,1178/1764-5
Hct begin van de reksrvan de lridd al-Qdsid staar op f. 3b, het eind op cn 1119/1765-6r Een eigenaarsnotitie,die door de beschadigingvan het
Í. ó3b. Op f. ó4a staat een notitie in het Turks, die niet van de copiist titclpagina niet volledig leesbaaris, en waarvan niet duidelijk is of het
a f k o m s t i g i s . I n d e l o o p v a n d e t e k s t z i j n t a l r i j k e m a r g i n a l cn o t i t i c s om ccn doorlopendetekst gaat, bevat kritiek op Ibn al-Akfánï (f. ta):
I t594t.rr>l .. . . idLrrl r11 i.-.1 Èlll / ' l.''' t1.+^ll Jl rtÉ .j*A Jii:;t

6*.+lr;tJi-Jt{.'J É;, I yt* ;r <r 4{i >i Àt ,U g;1ta"i-Jlfar^Jl

I V g l . T . i r i l l i 1 9 5 4 - 5 9d,c c l V l l , p . 2 1 2
 I/12 DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL-QÀSTD DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL_QÁSID 143

I a.l / .r19UJl rJll .r.-*1óti.!rJl1 ó,éi.JFJlJ I at^t,... Jlf id> *Jl De titelpagina luidt (f. ta): -i+tti/ J,t:^ll'J!lJl r-UlJl .rli.,l/ i/tÍ tir
/ ;'* 'lrjlsj
iJSi.Jl...':<tl irluc. .rr1/ t;F.tt / ... . :.-.. rl r,tjrjlJl JËl j1
É ,.1a11 ,rrJl / 6.1r ..:J1 urt- 641 C*.lrrl ó{ J's' / Àl 'r;' g'l ÊJtrJl ft'tl
..'-^<lirJrL^l| ,r,!Ji OIS ri.i:^.^ll ,l / -':líÍ rii+ iJ'íil| .níll ... Jlr . .. / Crr.l.':^ -t &t..r"i: *JUSJI
:r,Lf l; jt:,^ur:lt | ... Begin van de tekst op f. lb, eind op f. 57b. Er zijn geen tekstkritische
.,t$rí 6tS .Si cj.Ér rr$é sÉtirl lJ!- t$ tqJ /
voorzien,
notities. De enige marginale noot die met de aanduiding C- is
1... *,Jtl ... (f . l2a). Als bron van een notitie op f.
is niet van de copiist afkomstig
lrr tlc marge van de titelpagina is ecn notitie door dezelfde persoon die
36a wordt gegeven: r-|.p.
hct handschrift aan het eind, op f. 64b, heeft gedateerd, en wiens hand
zt:t:r vcrschilt. van die van de copiisc ósl ÍJiJl -i+;Jl J+Jl Jl JiÍl De methode van de uitpave
"a
6l .iil! t ^f | 1., 6J5 t ^, t Att ';
l)c tckst van dc lriàd begint op f. lb en eindigt op f. 64b. Aan het einde Nadat het mij onmogelijk was gcblckcn ()m op primairc criteria een
van dc tckst staat een notitie die niet van de copiist afkomstig is, en in selectie te maken van handschriften dic als basis voor ccn editie konden
dczclfde hand is geschreven als de hiervoor geciteerde notitie op f. la: dienen, heb ik besloten om secundaire, historischc, critcria toe te passen.
I . i. ' I JlIj .,.':<, eJll / .r.-. r: l:- ,J.i ,Jc C)l-1 &l .- - ó..+iJ Als gevolg daarvan is mijn keus gevallcn op dc zcvcn hierboven
ff-f q--f
/ ..1 .ïl ,,Ë i3t^.f...j u*r+r1 beschreven handschriften. Bij variantenkritiek zoudcn dcze zeven, of
ê.ó:l- I JtÉ # ré, .!;-l ó{,LJt rbt or,^
minstens een aantal van hen, waarschijnlijk ook wel door mij uitgekozen
l,*lO*rlsJt zijn, en het enige risico dat ik loop bij de uitsluitendc toepassing van
61.+lr +.rJlrJf
Op f f. 64b-65a staan nog enkele eigenaars- en lezersnotities. Het historische criteria is dat een jong handschrift, dat in dirccte lijn verwant
handschrift bevat slechts enkele marginale notities van tekstkritische is met een inmiddels verloren zeer oude getuige, nu buitcn beschouwing
waardc, namelijk op ff. 29a,36a en 60a, welke alle voorzien zijn van het blijft. Dat risico wordt door mij op de koop toe gcnomen, omdat de
wtxrrd C- . zcven oude en belangrijke handschriften naar mijn mening een voldoende
Aan hcl. cind van de tekst is in de marge geschreven (f. 6ab): i!u. gezonde en brede basis voor een editie vormen.
ê11
Het is alleen jammer dat de hoeveelheid werk die in het collationeren
/ iiu"Jl J.ra g*i / t -:-.
"J van vele handschriften van de Iridd al-Qasid is gestoken niet in mijn
Iicn marginale noot door (?) genoemde Elme5 b. Ishàq staar op f. llb.
kritisch apparaat tot uitdrukking komt. Uitgaande van de stemmatische
N<rtitics van al-Óawzá, dezelfde die de titelpagina van een kritische
methode als beschreven door Paul Maasr had ik namelijk geprobeerd, in
notitic vooÍzag, staan op ff. 46b,47b,53b en 54b. Op f. lOa staat nog een
dc loop van 1972-79, om een stemma van het gehele mij bekende
notitic van ccn lezer (of de copiist ?): / irjl,l". êJg
handschriftelijke materiaal op te stellen. Dat is niet of nauwelijks gelukt;
slcchts in enkele geïsoleerde gevallen kon verband [ussen [wee
t>G..
handschriften gelegd worden. Ik kreeg zelfs de indruk dat naarmate er
I'rinccton, Univcrsity Library, Yahuda collection nr. 551. Door R. Mach
mccr handschriftelijk materiaal bekend werd de mogelijkheid om een
b c s c h r c v c n i n z i j n c a t a l o g u s ( M a c n 1 - 9 7 7 )o p p . 4 , n r . 1 3 . M i c r o f i l m
stcmma te kunnen vervaardigen dienovereenkomstigafnam. Tenslotte heb
a a n w c z i g i n U n i v e r s i t c i r s b i b l i o t h c e kL e i d e n : A 6 0 2 .
ik rtc knoop doorgehakt, en heb ik de onvruchtbare stemmatische
mcthodc ingcruild voor selectie op basis van secundaire criteria. Ik ben
l l a n d s c h r i f t o p p a p i c r ; s c h a d c d o o r v o c h t e n o n g e d i e r t ca a n h c t c i n d v a n
eclfs gaan ondcrz.oekcn of die befaamde stemmatischemethode iiberhaupt
h t : l l r a n r l s c h r i f t ,m c t c n i g v c r l i c s v a n t c k s t ; 1 5 8 x 1 2 5 m m , o n g c d a t c c r d ,
t t u r i t r v o l g c n s M u c h v c r v a a r d i g d i n d c l l c l l 4 c c c u w , w i l t g t r z i c nh c t s c h r i í ' t
i l t r l c r t l i r i t rrl r r o g c l i l k i s .

I Miuts l()50
t44 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL-QÀ$ID
wcl bruikbaar was bij de editie van Arabischeteksten,maar de uitkomst
van dat onderzoek valt buiten het bestek van d,ezestudiel. Pas later
hcmcrktc ik overigens,door lectuur van Martin L. Vy'est2, dat ook veel
rnindcr rigide positiesdan die van Maas mogelijk zijn. Met name r$y'ests
g c b r u i k v a n h e t b e g r i p ' o p e n r e c e n s i o n ' b i e d td e e d i t e u r i n
mcthodologischopzicht meer ruimte dan de systeemdwang die uit Maas'
bchandclingvan het stemma-makennaar voren komt.
I)c door mij uitgekozen zeven handschriftenvan de lríàd al-Qàsid zijn
nict alle even waardevol voor de editie. Het is onmogelijkom uit deze
r . c v e n é e n o f m e e r h a n d s c h r i f t e n t e s e l e c t e r e ne n d e o v e r i g e t e
climineren; daarvoor was de overleveringvan de tekst van de lriàd
al-Qásid al in de 8e/I4e eeuw, en waarschijnlijkal tijdenshet leven van
Ibn al-Akfáni, te gecompliceerdgeworden.Her feit dat twee van de
handschriftendirect gecopieerdzijn van geautoriseerde exemplaren(A en
C) en dat, er nog een handschrift is dat met éen tussenschakel van zo'n
gcautoriseerdhandschriftafstamt (D), wil niet zeggendat bij afwijkende
lczingen de handschriftenA, C en D steedsunaniemzijn. Éen blik op het
kritisch apparaatleert onmiddelijk dat dit verre van het geval is. Er
moctcn talloze geautoÍiseerdeexemplarenhebbenbestaan,elk met kleine
cn ondergeschikteverschillen in de tekst, en het materiaal dat ons
daarvan, in de vorm van deze drie afschriften, bereikt heeft is slechts
c c n w i l l e k e u r i g e g Í e e p u i t w a t e e n s a a n h a n d s c h r i f t e l i j km a t e r i a a l
b c s t a a n m o e t h e b b e n . D e h a n d s c h r i f t e nB e n E z i j n a l e v e n m i n
onbclangrijk, door hun ouderdom,en E daarbij nog omdat het door een
copiist van de auteur is afgeschreven.Het handschrift F is ondanks zijn
Íraaic calligrafie en volledige vocalisatieminder betrouwbaaren het
handschrift G, waarvan de datering slechts geschatis, biedt nauwelijks
nicuwe Segevensvoor de tekstkritiek. Het handschrift D valt nog op
door hct eigenzinnigeen individuele schrift en het feit dat de copiist de
cpiloog heeft geschraptals overbodig (zie het kritisch apparaatbij 847),
maar al dcze eigenzinnigheid gaat gepaaÍd met grote slordigheid,zoals
blijkt uit dc vele door homoioteleuton ontstanelacunes(bijvoorbeeldin
4te-42t, 468-469, 602-603,610-611, 688-689,730-740. Daarbij komr nog
dat hct handschriftD incompleetis. De handschriftenA en B blijken
c l k a a r d i k w i j l s t e v o l g e ne n h e Í f e i t d a t i n d e z e b e i d e h a n d s c h r i f t e n
I 7.ic Witkanr l98ll
2 Wcst 1973.
DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL-QÁSID 145
behalve de tekst van de lridd al-Qásid ook de teksten van de Gunyat
al-Labíb en de Nuftab al-Dakà'ir aanwezig zijn duidt al evenzeer op een
relatie. De handschriften F en G hebben, zoals blijkt uit het kritisch
appaÍaat, eveneens een relatie, terwijl voor de overige handschriften
moet worden vastgesteld dat zij zich soms onafhankelijk opstellen, zich
dan weer bij de groep AB aansluiten en dan weer bij de groep FG. Het
is onmogelijk om binnen de groep ABCDE éen enkel handschrift aan te
wijzen dat superieur is aan de andere, eigenlijk zijn ze alle voorzien van
goede antecedenten, bieden ze alle goede lezingen en vindt men in alle
de bekende copiistenfouten, zij het dat hct handschrift D wat dat betreft
een wat slordiger indruk maakt.
Deze editie van de tekst is daarom tot stand gekomen door een
gelijktijdige beschouwing van dc lezingen van dc handschriften en een
eclectisch gebruik daarvan. Het kritisch apparaat maakt het mogelijk om
elk der gebruikte handschriften op zich te rcconstrueren, waarbij wel
deze beperking moet worden vermeld dat de orthografie in de editie is
genormaliseerd naar de regels van het hedendaagsgeschrevenArabisch
en dat van varianten in dit verband geen opgave wordt gedaan in het
apparaat. In het enkele geval dat geen der handschriften een
aanvaardbare lezing bood zijn alle handschriftelijke lezingen in het
apparaat opgenomen (wat dan blijkt uit de kluster van zeven sigla) en
geeft de editie mijn conjectuur; dit is echter bijna nooit nodig geweest.
Het overvloedig aanwezige handschriftelijk materiaal maakÍ. zo'n ingreep
slechts bij uitzondering noodzakelijk. Marginale en interlineairc
toevoegingen aan de handschriften zijn, voorzover zij bctrekking hebbcn
op de lezing van de tekst, steeds opgenomen in het apparaat, zelfs
wanneer gerede twijfel bestond over hun ouderdom.
De handschriften bieden alle een verschillende graad van vocalisat.ie.
Handschrift G is nauwelijks gevocaliseerd,de handschriften A en C zijn
cnigszins beklinkerd; handschriften B, D en E zijn vrij volledig voorzicn
van vocalen, terwijl de vocalisatie in F nagenoeg compleet is. Mcn
vcrgclijke ook de illustraties. In de editie is van de vocalisatie nicts
ovcrgcnomen. In enkele gevallen is door mij, bijvoorbeeld door plaatsing
van ccn taSdid, voor éen bcpaalde interpretatie gekozen. De alif is in dc
c d i t i c s l c c h t s d a n v a n c c n h q m z a v o o r z . i e n ,w a n n c c r z i j b o v c n d c
rrli/ gcschrcvcn bchoort tc wordcn, dus als dc vocaal ccn fatha of
d u m m u i s , < l f b i j s u k í t n .E c n a l i f z . o n d c r n a d c r c a a n d u i d i n g w i j s t o p d c
a a n w c z . i g h c i dv a n o í w c l w a s l a , o Í . w c l c c n h u m z u n r t : t l r r . r r r l .
I ) t : t t : k s t v a l t d t : I r . i à d u l - Q r r . r r r /i s t l o o r r r r i j r r r g c r l c c l rrl n s y n t i t c l i s r ' h ( '
 146 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÁSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL-QÀ$ID t4l

conhodcn van zekere, vrij geringe, lengte, dic ik van ccn doorlopende bij mijn editie van de lr\àd al-Qasid, buiten beschouwing.
n u r n r n c r i n g h e b v o o r z i e n . N a a r d e z e n u m m c r s w o r d t s t o c d sd o o r m i j
v(:rwozcn. Uriaa aFQa;id l) Rabat, f. 2b: Rabat zet"na de basmala: ..É J-r.tll
rJbl ur-u U+- en vervolgt dan met: ... JU. "-t-
Een handschrift dat niet voor de editie is xehruikt Het is opvallend dat lri-ad al-Qdsid I in het handschrift A van de editie
geheel weggelaten is, er is zelfs geen basmala, terwijl hct handschrift
I r r r lc K o n i n k l i j k e B i b l i o t h e e k t e R a b a r w o r d r o n d c r n r . J l 7 4 e e n Rabat er een traditioneel bekende versie voor heeft, vcrgclijkbaar met de
l r a n r f s c h r i f t .v a n d e I r i a d a l - Q à s i d b c w a a r d r . I l c t h a n d s c h r i f t i s door mij gekozen lezing in de editie.
gcschrcvcn in Magribijns schrift, en is nict gcdatccrd, maar het is (lriad al-Qdsid 3) Rabat, f. 2b: 6U.r-e.!j
opnrcrkclijk dat aan het einde van de tekst (f. 45b) ccn mcdcdeling is Een lezing die niet door dc handschriftcn A t/m G gcvolgd wordt.
tocllcvocgd over de verwantschap tusscn dit handschriften de (lríàd al-Qàsid 4) Rabat, f. 3a: jl
r"r .:llj
gcautorisccrde copie van al-Safadï. Dezc medcdcling luidt als volgt: Niet zo in handschriften A t/m G.
^rl lÀir..ll lê+ (lriàd al-Qasid 18) Rabat, f. 3a:
J'-l ,* t*y c+t É.-^lii t{,i- È--:lJl L...'.ll oirj... ;/,Jla
Niet zo in handschriften A t/m G.
dÍ óf ,+- .,t ÊJ"rXl ó{ J.s. .z'. ^ uL eJ Crl ;+ 6.riJl t.ricl ;Í,q ó" &lf t?l (lr\àd al-Qasid 19) Rabat, f. 3a: or-i-Jl 1l.ri-Jl
j1 'r-Jl <rrr- :Jl .r.et- Niet zo in handschriften A t/m G; kennelijk ecn poging van de copiist
e:.+lt itl ;-; ;tiStl ,,,t
Met hïtdihi al-nuska wordt waarschijnlijk hct cxcmplar van de copiist om de tekst begrijpelijker te maken.
ht:docld. Dit exemplar is dus afgcschrcvcn van, en t.wecmaal (lriad al-Qdsid 24) Rabat, f. 3a: ti*is3r r;Ji-:
l l ( : ( ' o l f a t i o n c c r dm c t , d c c o p i c d i c a l - S a f a d i v a n d c I r Í a d a l - Q a s i d h e e f t N i e t z o i n h a n d s c h r i f t e n A Í / m G ; m o g e l i j k e e n f o u t d i c i s o n t s t a a nb i j
1,1t:rrurakt. DaI dczc copic hcel't bcsl.aan wcten we uit de notities in het de omzetting van Oosters naar Westers schrift.
hanrlschrift Bologna, dat ccn dircct afschri[t van het geaut.oriseerde Q*aa aFQdsid 27) Rabat, f. 3a: 4.c-J
t : x c : l r r p l a a rv a n a l - S a f a d l i s . U i t d e m c d e d e l i n g a a n h e t e i n d v a n h e t Rabat heeft variant. lezing als in handschriften F en G.
'7174 (Iríad al-Qasid 27) Rabat, f. 3a:
Iranrfschrift Rabat z.ou kunncn blijken dat dit een afschrift van de orlll1l,.,p:'1
twccdc gcncratic van al-Safadï's copie is. Rabat heeft variant lezing als in handschriften A, B, C, D en G, maar in
In de nrcdcdcling aan hct cind van hct handschrift Rabat zitten echter de editie heb ik gekozen voor de lezing van handschriften E en F.
twcc cvidcntc onjuisthcden: Het patronymicumvan al-Safadï is fout (Iríàd al-Qdsid 32) Rabat, f.3a, vult het citaat uit" Koran LXY (12)12
gcrpekl: B:ibak, in plaats van Aybak, en aan Ibn al-Akfáni wordt een, aan: 2rri ,,/ Jí,Jl.c &l 61. Oit is wat betreft syntaxis een verbetering, die
ruvcrigcns in allc andcre bronnen onbekende, grootvader 'Abdallàh echter niet door handschriften A t/m G wordt bevestigd. Het is kennelijk
ttrcgcdicht. t{icr is misschien sprake van een onjuiste spelling van zijn een toevoeging door de copiist van het handschrift Rabat.
'Abdalláh. (lriad al-Qdsid 33) Rabat, f. 3a:
Lunya Ab0 Immers ibn en abïr of abï hebben een grote Jl F Jt;r
r t n d e r l i n g c g r a f i s c h c g c l i j k c n i s . D c z c t w e e o n n a u w k e u r i g h e d e nw e k k e n a l Niet zo in handschriften A t/m G; kennelijk een eulogiedie door de
rlc nodigc twijícl omtrcnt dc kwaliteit van de tekst in het Rabatse copiist van het handschrift Rabat in deze vorm is gesteld, in plaats van
I t r n r t s c h r i ft v a n d c I r Í à d a l - Q à s i d , e e n v e r m o e d e n d a t w o r d t b e v c s t i g d hil ta'Ab van de andere handschriften.
t f r r r r rc c n p r o t : l c o l l a t i c m c r I r Í à d a l - Q à s i d 1 - 1 0 6 .K w e s t i e s v a n p u n c t u a t i c (t ríàd al-Qdsid 42) Rabat, f. 3b: it-€J
dlrJl
c n s p c l l r n g h l i . j v r : ni n o n ( l c r s t a a n d Ici j s t , n c t a l s i n h c t k r i t i s c h a p l ) a r a a t N i e t z o i n h a n d s c h r i f t e n A t / m G : m o g e l i j k e e n f o u t d i e is ontstaan bij
dc omzctting van Oosters naar \ily'estersschrift.
(l riàd ul-Qasid 5l-52) Rabat, f. 3b mist de tckst t$r - liU tcn gcvolgc
v a n h o m o i o t c l c u t o n . D c l a c u n c i s o o k i n d c c d i t i c v a n S p r c n g c r ,p . 1 6 ,
'Alrllr
| ( ' u t n l o g u sr l o o r M . t r l : r l K u t t t r h rr, l c t : l. 1 ( R : r h ; r tl , l l l l / t O t l ) , p 1 r r r : g r : l 1 7 , w a a r r l o o r S p r c n g c r , o Í ' z i . j n l c t t c r z . c t t ( : rr,: c : ns l c : c h tg c l u k t r :
l , r ' l ' 1 ,t r r .J \ l : l r l r t rr r r l . c r r l c nA: l \ l l .
t.lll DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL_QÀSID DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL-QÀSID r49

l)ogrng tot cmendatie is uitgevoerd. Het handschrift Rabat heeft nog een Concordantie van de paragraaf-nummers van de editie nsqr de
rrurrginalc toevoeging bij deze zin, maar ook deze is onvoldocnde om de
bladzijden en regels in de zeven handschriften
gcht:lc lacune aan te vullen.
(lrilul al-Qasid 75) Rabat, f. 4a: Ll.':-;:^ hs. A hs. B hs. C hs. D hs. E hs. F hs. G
Nict z.o in handschriften A t/m G (overigens wel zo in editie Sprenger).
(lriltd al-Qàsid 77) Rabat, f. 4a: l-rU l 3 b 2b 1b lb 3b lb lb
Nict zo in handschriften A t/m G (overigens wel zo in editie Sprenger). 20 4b,l 2b,2 4a,14 2a,15 2b,3
3b,l 2a,13
(tr.iud al-Qàsid 77) Rabat, f. 4a mist
J+ t. 52 5a,18 4b,l 3b,4 3a,10 5a,ll 3a,14 3b,5
Nict zo in handschriften A t/m G.
82 6b,4 5b,4 4b,10 4a,12 6a,ll 4b,l 4b,10
(lrÍád al-Qdsid 95) Rabat, f. 4b:
Êlrlló{:.J 105 7b,7 6b,6 5b,r6 7a,9 5b,2 5b,14
Rabat hceft lezing als in handschrift B. r2t 8b,1 7b,4 7a,l Ua,5 6a,14 6b,14
(lríàd al-Qàsid 97) Rabat, f. 4b:
..,i:-Jt 6.qJl 153 9b,3 8b,5 8a,5 5a,2 9a,4 7a,13 7b,17
Nict zo in handschriften A t/m G. r13 10b,4 9b,8 9a,10 6a,6 10a,3 Ua,l4 9a,4
(lrÍad al-Qàsid 102) Rabat, f. 4b: *Jl;ót^,.{rLll r92 llb,5 l0b,l2 l0a,l5 la,8 lla,4 9a,17 10a,8
Nict zo in handschriften A t/m G. 216 r2b,6 llb,l4 llb,2 8a,9 lZa,l l0a,l7 lla,9
\l rÍàd al-Qdsid 104) Rabat, f. 5a: ull11r.rJ16c 238 13b,4 l3a,l 12b,5 9a,12 l2b,l5 lla,l7 12a,8
Nicl. zo in handschriften A t/m G. 248 14b,6 14a,3 l3b,ll l0a,ll l3b,l5 l2a,l7 13a,7
(lrsad al-Qàsid 106) Rabat, f.5a voegt toe aan het einde van de
261 15b,3 15a,3 14b,I6 lla,6 l4b,l3 l3a,l5 14a,5
paragraaf: +l&lJ. Dit is niet zo in handschriften A t/m G. 274 16a,19 16a,2 16a,2 llb,l7 l5b,l3 14a,13 l5a,l
285 l1a,ll l6b,l3 17a,l rzb,6 16b,1 15a,7 15b,9
Bovcnst.aandelijst is een welsprekende getuige van de geringe
297 18a,8 l7b,l3 18a,5 13b,4 17b,5 l6a,l0 16b,8
bclrouwbaarheid van het handschrift Rabat 7174.De copiist heeft tal van 309 19a,3 l8b,l3 19a,8 14b,5 l8a,l5 11a,9 17b,3
l.outcn gemaakt bij het afschrijvcn, en soms ook eigenmachtig aan de 322 19b,18 l9b,l3 20a,ll l5b,l0 l9a,l2 l8a,ll l8b,l
tckst locgevoegd. De vele nieuwe lezingen van het handschrift Rabat die 335 20b,19 21a,2 21b,2 16b,9 20b,1 l9a,l4 l9a,l7
t.<t'tijn ontstaan worden met éen uitzondering (lriàd al-Qasid 27) niet 349 22a,2 22a,5 22b,9 l7b,ll 2rb,4 20b,1 20b,1
bcvcstigd door het handschrift A, dat een directe copie van al-Safadï's 361 22b,r6 23a,2 23,r0 18b,9 22a,14 2la,l5
handschrift is en dat daarom juist op alle of bijna alle punten mer her 319 24a,5 24a,6 25a,3 rgb,r2 29b,2 22b,5 2rb,3
handschrift Rabat zou moeten overeenstemmen.Deze in de praktijk
392 25a,10 25a,13 26a,15 21a,2 23b,5 23b,r3 22b,4
gcblckcn onbetrouwbaarheid van het handschrift Rabat heeft mij docn
406 26a,ll 26a,13 27b,4 22a,2 24b,3 24b,r6 23b,3
bcsluitcn van dit handschrift geen verder gebruik te maken voor de 416 27a,13 27a,14 28b,r2 23a,1 25b,3 26a,2 24b,2
rcccnsic van de Arabische tekst van d,e Iriad al-Qàsid, hoewel het, 421 28a,18 28b,4 30a,6 23b,18 26b,8 27a,10 25b,r6
volgcns dc door mij gchanteerde secundaire criteria voor de selectie van
441 29a,19 29b,7 3la,l5 25a,10 27b,ll 28a,14 26b,6
handschriften, op grond van de mededeling over zijn relatie met 452 26a,17 28b,12
30b,1 30b,I0 32b,6 29b,2 27b,8
al-Sa[adï's cxcmplaar op f. 45b alleen, zeker zot zijn uitgekozen. 465 3la,l6' 3lb,ll 33b,ll 27a,15 28b,6
30b,10 30b,6
417 32a,16 32b,r5 35a,2 28a,16 3lb,ll 3tb,r2
490 33a,16 34a,2 36a,8 29b,3 32b,10 32b,t2 29b,5
50ó 34b.2 35a,10 37b,6 30b,r3 33b,15 34a,5 30b,9
519 35a,1ó 36a,9 3Ub,7 3rb,l0 34b,10 3.5a,4 31b,4
'1óa,l5 '15b,10
514 l1it,l2 39b,tír 12b,r0 l(ra,9 12b,2
|\0 DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL_QÀSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-?ÁSID l5l

(.'oncordantie van de paragraaf-nummers van de editie naar de

bladzijden en regels in de zeven handschriften, vervolg

er l . hs. A hs.B hs. C hs. D hs. E hs. F hs. G

546 31a,7 38a,8 40b,16 33b,5 36b,4 37a,6 33a,12

55tl 38a,2 39a,8 42a,3 34b,3 37b,1 38a,4 34a,6
56(.) 38b,18 4oa,r2 43a,10 35a,18 38a,13 39a,5 35a,3
582 39b,7 41a,8 44a,8 36a,10 39a,6 39b,15 35b,I0
593 40b,1 42a,8 45a,12 31a,8 40a,5 40b,16 36b,5
fi)4 4la,l9 43a,10 46b,3 38a,7 41a,5 42a,1 37b,3
614
628
638
651
663
676
42a,15
43a,14
44a,3
44b,16
45b,15
46b,14
44a,9
45a,ll
46a,7
47a,5
48a,9
49a,9
47b,8
48b,14
49b,r4
50b,17
52a,9
53a,16
39a,14
40b,6
4rb,2
42b,2
43b,ll
44b,12
42a,5
43a,5
43b,r3
44b,9
45b,ll
46b,ll
43a,3
44a,7
44b,16
45b,13
47a,2
48a,4
38a,17
39a,16
40a,6
40b,I6
4lb,t7
42b,r5
llï$siiïi
n*$.$
6ti7 53b,16 50a,5 54a,15 45b,7 47b,5 49a,2 43b,8
699 54b,14 51a,8 55b,4 46b,8 48b,4 50a,6 44b,16
lt3 55b,5 52a,5 56b,5 47b,4 49b,1 51a,5 45b,1
1"r 1
56b,4 53a,8 57b,13 48b,9 50b,5 52a,r0 46b,1
140 57a,14 54a,4 58b,I3 51b,2 53a,6 47a,ll
748 57b,r7 54b,9 59b,ll 49b,2 52a,9 53b,14 48a,1
75tt 58b,3 55b,1 60b,10 50a,8 53a,1 54b,1 48b,8
710 59b,2 56b,6 62a,3 51a,9 54a,3 55b,4 49b,8 ,/,.i
7U0 60a,10 57b,1 63a,6 5lb,l6 54b,15 56a,16 50a,15 ../ \r|
..1' {'
790 60b,17 58a,ll 64a,8 52b,6 55b,11 57a,8 51a,3 , ,tl .JY
n00 6lb,lO 59a,11 65a,13 53b,3 56b,8 58a,2 5lb,l2 J f. v '
tilI 62a,19 60a,9 66a,16 54a,12 57b,4 58b,12 52b,2 /""
/t'
822 63a,9 61a,5 67a,16 54b,19 58a,14 59b,4 53a,9
tt34 64a,9 62a,ll 68b,13 56b,2 59b,4 60b,10 54a,9
It46
It-59
ttTl
64b,18
65b,13
66b,9
63a,8
64a,8
65a,10
69b,14
70b,r7
72a,8
57a,14 60a,15
61a,15
62b,3
61b,6
62b,5
63b,6
54b,15
55b,9
56b,7
N
tt84 67b,5 66a,12 73a (57b) (63b) (64b) 57b,2
l . H a n d s c h r i f t A ( B o l o g n a 3 4 0 6 (t)), rt. 2b-3a. op f. 2b enkele
biografischc notitics.Op f.3a dc copic van dc qirà'a-notitic van
a f - S a í ' a d rc n v a n d c i f r à z a d o o r l b n a l - A k f á n ï , m c t n o g c n k c l c a n d c r c
'/,it'.
nolitics. 1t1t.129-34.
t52 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL_QÁSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE TRSÀDAL-OÁSID r53

$
)

..\
,d

'.,*..:;*

ï$
d
.L
i$
11
rïï
-{à

r Êlï 3, -,'
á,1
,l
i*
,'ilt{,11,';1"oi,",,
í' ,/! i
,r,r,lr;tÍii
ril

a 3. Handschrift A (Bologna 3406 (l)), ff.32b-33a. Teksr van de Iridd

al-Qàsid 418-491.In de marge van f. 33a een copie van een opmerking
dic al-Safadï uit de mond van de auteur heeft genoteerd.Zie kritisch
2 . l l n n r l s c h r i l t A ( t l o l o g n a 3 4 0 ó ( l ) ) , f f . 3 b - 4 a . R c g i n v a r rr l c r c l r t v t n a p p a r a a t b i j 4 t t 8 . B e n c d c n ,i n d c m a r g c v a n f . 3 3 a , c c n
lr,\iut ol-Qi.1id (l-l()).'/,íc pp. 129-14. collati<rncringsnotitic: holufiatmuqàhalahasana.7.ic pp. 129-34.
 r54 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL-QÀSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL_QÀSID 155

i
,J
)s
ip È
\:

i:li $
I "'{

$ïí
:l| .d'

i'ï
L. d

ï11
.$:t$
,t }:I .ti ï {
ts *ï ï' it
ïï t

4. llandschrifr A (Bologna 3406 (l)), ff.67b-6ga. op f.67b cinrt van rtc

It:kst van dc Ir.iud al-Qà.sid (ttÍil-cind), gcvolgd door rtt: rckst vln rtc
c o l o p h o n sv a n a l - s a l a d ï c n d c c o p i i s t ,I b r á h ï m a l - A q h r s l r i . ( ) g rl . 6 l l n h c t 5 . H a n d s c h r i f t B ( C a m b r i r l g e 1 4 2 1 1 ( 1 0 ) )f f, . 2 b - 3 a . B c g i n v a n d c t c k s t v a n
v c r v o l g v a n d t : b i o g r a Í ' i s c h cn < l t i t i t : s/.. i c <lc IrÍíul ul-Qisid (l-19).7.ic pp. lj4-5.
1 t p .l 2 g - l ' 4 .
 r56 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL_QÀSID DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL-QÀSID r51

5
,$
* tQr'-.{-t
u* --,Ï. *
.4t /è
"
i/-., ..9/
ol-:'
r t*:.

ír. llrnrf schrifr B (cambridgc l42tt (10)),fï. 66b-67a. op f. 6ób hcr cind
v n n r f e t e k s l v a n I r Í à d a l - Q à , s i d( 8 8 . 5 - c i n d ) ,m c t h c t c o l o p h o n .g t : r h t t : c r t t
f)nnrrrcur 20 (iumádi | 149/l?. ll. op Í. ó7a dc titclpaginl vun de Cunyat 7 . H a n d s c h r i f t C ( E l E s c o r i a l 9 4 9 ) . B c g i n v a n d c b c s c h r i j v i n gd < x r r M .
ol lnhlh. 7.ic pp. lj4-5. ( ' a s i r i , g c : p l a k tv r x r r i n h c t h a n r l s c h r i l ' t . ' / . i tp. p . l j 5 - 7 .
 r5u DE HANDSCHRIFTENVAN DE rRsÁD AL-QÀS\D vAN DE tnSÁo tt-eÀ$to
DE HANDScHRTFTEN 159

"N trË"1

#,*b-- .."*
**ti
*l

'.W;';.f'su'tea1s'1 " l

t -iir}-prpa,# 1
+:fé14;i'itr;i1rap'la'ti*ï'
4joi#u
ffir
,ët}{ fr 5j

#blt#i"Í*ft.íW
w
9. HandschriÍ't C (El Escorial 949), fï.1b-2a Bcgin van dc tckst van dc
t ' f ,l l a r r r l s t h n t r( ' ( l r l l i s t ' o r i u l( ) . 1 ( )r)., r a ' r ' i r c l p : r g i n a . ' / , pt tp I l l l, lr.Íïul ul-Qítfld (l-19).Z.ic pp. 135-'7.
 l(r0 DE HANDScHRTFTEN
vAN DE tnSÁo tt-gÀsto DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁDAL_QÀSID l6t

3$
;r-

1rs
:-*r \ :
,3".
$ïl t ,ir E:
$r,tl''-'t 1 :
.i) r .,
[.]: rQl"'
. J \

slï+,
jl.
.*" ïï
ïI d ll $ Ë È-i {, j,i
$ . ^ r * ,*
r :i)

r
r t {
\
I
$
i:
3 . \ , .:À,

r$*. Èl
I J

/ ij jl :t l .
$, l xx5; -
t a ,t :,f t*,
":\
,à R J,':
3, 1
f,3, 5 3 : 3'. '
rt . 1
' ."1. \
:a'

1 \ .iïF ."rl ,i\

iïïrij$
1.1 ^1 t'
!i'
è+ $.i.
FI :\
)*
,l
\ {
\

Ëi r3\..3r
$ti{3.1
.1.5
ili)?. 9$, \ .i! .."\
l.\.lF
l ó

I
l:fiË:!
NT
;*
'lï, \ .à
. *,,ur*liim! **
\a ' o t '

*ii.L{sryt$lÉ.rr$ -.S

{ i
$$lï$$${iïï
t'í

'^t
$N$$$$$
'f t' 't' \r t\
. . - "
$,1 -iÊ*.{"*

1 0 , l f r r r r r l s c h r i Í (t ' ( l l l l l s c o r i a t 9 q 9 ) , f Í . 1 3 b - i 4 a . O p Í . 7 1 b l r c l c u r t l v a n
r l c t c k s t v a n d t : l r . í u d o l - Q a . r i r l ( l l l l 5 - c i n d ) . O p í . ' / 4 : r r t c t o;rrc vtn rlt: l l . I l a n r l s c h r i f t D ( J c r u z a l c r n ,D à r a l - K a t i h ) , f Í . l h - 2 a . I l c g i n v a n d c r r : k s r
n ( r l r l r c so v < ' rq i r l i u c . t ri i i t z u . Z i t : p p 1 1 5 - 7 . v : r r rr l t ' I r . i i r l t t l ( ) i . s r r /( I 2 l ) Z i c p p | 1 7 - ( )
 DE HANDSCHRIFTEN
vAN DE tnSÁo etctÁsto DE HANDSCHRIFTENVAN DE TRSÁDAL_QÁ$ID 163

'-'..ffi1 -=
S u ! * *,l. . , i i . -

rï;ïu,*Tq
: '3'S'.i',J-
ï, ",i
iqll* $c.f :

$$iï$ïï$$ïï$$
'W*$W,
,"*-ï
Ë'$ry
$Èï'ïiïq\,i ;
1'.".ïá,+ír
ïrti.4l1rï,\
*ïl*:Y'*s:'"*';*r'Hr*.: =I!|

$$$]$$$N
$$$$$NN.N}$È$; ',ï. ^l I '.\.
J
l . ' l l u r r r l s t ' l r lrr I ) ( J c r u z a l t r n rl,) i I r a l - K a t I b ) , f f . - 5 7 b - 5 g ao.p Í 5 / b l r c r
r ' t r t r lv n t r r t r ' t r ' l s l v l r r rt l t ' I r . i a d u l - e à . r . i r l w , a a r h i - id c c o l l i i s t r l t . t . p r l r x r g
I t c r ' í l w c g l i r ' l : r r t ' nv, 1 i l . l r c t k r i t i s c h u l ) l ) u r a a tb i i t t . l / . ( ' o l o p l r p r 1 r 1r l . i . l l a n d s c h r i Í ' t E , ( L c n i n g r a d 7 2 1 ) ,f f . 3 b - 4 a . B c g i n v a n d c t c k s t v a n d c
l l 1 / h r t X . . .I r l s t v a n w t ' r k c Í t v i t Í t I b n a l A l l ; r r r t \ r . l l i l r o pr l c IrÍàd ul-Qàsid 0-21), mct cnkclc vcrklarcndc notitics in tlc marqc. T,it:
l 1 ' , i ; r rl x ' l t c \ \ r r r 1 ' r r r o t .ltr t l.r l r t . r1r i t ' l r : ror lp | \ l i ; r .Z r t . ', p p . I 1 ( ). 1 1 .
I)l) |(i
 VAN DE IRsÀD AL-QÀSID
r)r1HANDSCHRTFTEN DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÀD AL_QÀSID 165

'l "
*#h,
,A,#j:
.,';#i&".t2
vYètilsplCr&ilt;b#h
* LL'$II eÉ:. dlhyk;**y
(,ryfi:W o1ry'4':.tut
L) |s.W
-;"*J,f-U.f l; Nl, |óí
--, P
fut8êl,e'rt 2tZltfi I *ra *i3{ri:ï$!."11lr
u*:kvi t "JA; .i jlt j
Q Wby.rtèilt, ,'tf' YYl's,,íl{r,
+'ÁÍr)#r=*1(;A 4r
k"i*d
fi;#tre,rJ:Tlv-4,bl
6,.1táj; ar;t$z.f,t1*a*
:;4!$Yr,:rg;W,u
.Ll)
iJ V-YU l,$';* -:b g'ilË É ,*j:+1ï*@t'íí
ë, & I,J!i:9;, .-lof1j Ï
Pr.L Ë
-&íiJbrryr.à, l}" ,. *, url!_r*qgUl r;
,l*-- l,j.i5r;13; JLi -'$*13.i*-'ll*-,,h èf
c -tt;ít i*:4"iJ k I kj :Vug,,.1
i,] ^+í

r.' t
EY
*b.
V

lv/J,\ ' 3&i

t . ,
r
&
t . l f f n t t r f r t h r r l t l r ( l . t ' n r n g r : r r l7 2 1 ) ,I ( r l b I : i n t l v a n r l t ' t t ' k s t v t r r rd t l r . í t t d
r t l ( r r ) f l r l ( l ' l l { l c r t t r l) , r r r t ' t r l c n o Í l l i ( ' v t r r r r l t : ( ' o l ) l s l r ' ; r r r t l c : r r r t c r r r .Z i t '
'l
r I t l l', .ll 1 5 .l l : r n r l s t l r r r l[t; ( l ' r r r i 1 sA, r ]lll), I l : r . i t t ' l p l r g r n :Zr r c p p l . 1 l I
| (rít DE HANDSCHRIFTENVAN DE INSÀO AL_QÁ$ID DE HANDSCHRIFTEN VAN DE IRSÁD AL_QÀSID r67

.-Lr
-i ,*9 ? a - . - , i !

*iÀ;"{,air.!rt ;'i;,i.;. ..,,i, r

.$c ,) Í i;tr' -..-t .:.r'..il,r:: 4:l r

à ï:\

f,iï
ï,l
) - . - í. Ji
$*rï .i
^5 ) r
ti{
-'*^
\,-.:,

- j r r i : ) * - : ' -' , ',.r, '.

* \ 1 1 ' 1 ï ] " ; ' I{ : Jfi
1r.lr.-A-ï ' ''
\
(\. ", J.l"q' .".1 ït^
'-dr
\l&r , t,'i È.i 'i'i --l.l,1
- 1 + " : ) { - - \ 1 . . 1 .

ï\' , i ï l - i * I ri '+{ -{ j , i \'

i { l, r'J.tÍ ., ,
. . ! \ l
--?'{:ïi 15ï .ï r'l
ri.í,f + 1-ï.':|,-.{
'.. " ,i -
*.1t- .' J
,à '1.r..
4 i )í -^.':J
; ' ] \ i-q
:'" .r.'
' r l J , i '

'Jt'
::i
,.t-,
.lj*,'

' !.

;1 :.
;l.tl .:\

-i'

1 7 . l l a n r l s c h r i Í ' tI r ( P a r i j s , A r . 2 3 3 1 ) ,f f . 6 4 b - 6 5 a . O p f . 6 4 b h c r c i n d v a n
t l c t c k s r v u n d c l r . \ i d u l Q u . s i d ( l t t l 2 - 1 . t u 3g) ,c v < l l g d d < l < l rd c g c d a t c c r d c
l ( r . l l i t n r l s t ' l r r i Í Ir j ( l ' a r i j s , A r . 2 l 1 l ) , l l . l b - 2 a I l c R i r r v a n r l c l c k s t v a n d t : c l l { ( : n : t l r r s Í l o t i t ri cl c, c o l l a t i r l r r e r i n g s n o t i ti inc ( l ( r r n a r g c ,( ' n n ( ) g t l i v c : r s r :
l r . i i d t t l 7 ) l t , r t d( l . l ? ) . 7 . i t : p p . l . 1 l ? . l i t l c r cl u t t t l c k ( ' n r Í r l l (( )' Íp1l.. í r \ t r t w t ' t ' l t ' z c r s n o l r t r cZsr c. P p l . 1 l ?
 r)r, TTANDSCHRTFTEN
VAN DE tnsÁOet-?ÁStO DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSAD AL-QÁSID t69

t,r3'í:3 1
$J.;i, * vutniqf o,r* i*' i;:t' ' { ", " "S",tt,

ïll'r
l1{ï1 *l'*l{,*ïiÍ
ïii iiiJ,ïiïïïfi
r4!t-*t3, * ir ;,f*h
**tt*r,lrt*.*
i l
,\,
v
',),
tLJo'
r;!c
t -l
t'. tr r)lr.rl

V W*í**p-r.rr,r -.t*-íC,f
6,\-
;;j;i;ili{ ',

|
pn*.'' r/"tu - 1o' .-i Ly , l-
u*- .* .-v -

ïi7,lÍl:ï,íi;{11
&

fi1 ."j 1 i, ::'i ' j-,ï'oryrilJ

-i - . : ,
!L r L ,"!.i ' ;. y. *$r,JYl.e
_rL +-J
"il,i - "il*4'; r. Í*."4Y;''r!3r*t*;gf s J{-r
'ry&qtwe.e,@
i r .*r ul l " f r ' - ..* , L ,S" l * , J }:,f
W," .*::-
*:,.
.ry--'*_* 44&
{S i
7
*
t.
'\ .?,1 ï

ïï;tííi
'1

r:,ii, l I l, j,
" \r
l " lI{
a

'li'IJ 1," ',',

I
4" i {j:ri ;i i ï ï #ry,
i

i' ; : 1 ,
"1 t
-l
,j; 4 iïrtY
:'; +1i':
í,rj,lti,{
!r
* ; l . -.t.

i it';{ i ^ l l
i j,iÍíii -t*&-$,,')i,i'?;,.{
J -1,-l
i.*'
\ :j
I { trl
:-: , t "
' N 'I

A .
,
ll
1"
.1{

4 -- "
í.*
" l
f"
I
',} "-,á\ r&
I
NV ;fu& ,

E
! : ' - ,) &
t\ I n' ï, J
-l: a *"'

ÀïHilÍ,$ +,1áï{'1i
*1.
i)
1. I
* g
-t: b " i a{.
*t- t , . r . ^f,
iï {ii*$Ji
-t
-t 3
+-J,"?$l tj,l
I 1 " t .
' {

Á
"t
t -r' L a .

l l { . l l : r r r t l s c l r r i Í( ti ( l , r i n c c t < l nY. a l r u r l a5 5 1 ) ,Í í . l h 2 a I l c l i i l r v u n ( l c l c k s t l ( ) . l l a n d s c h r i Í t ( i ( l ' r i n c c t o n ,Y a h u r l a5 5 1 ) ,f . 5 7 b . I : i n r l v a n d c t c k s t v a n

v i t t t r l t ' l r . i i d u l ( ) i . r i d ( l l t ) ) . ' / . i t p p 1 . 1 ?l dc lr.íil d-Qi.sid (tll'll-('1111 71. i)c. p p 1 4 2 -l .
 170 DE HANDSCHRIFTENVAN DE IRSÁD AL-QÀSID

' { '

! t '

,+p27S tt V,1gt t* Ftt p *,

rnlËt-s-&'.qri.-$i;
iwíruu* galw i ?'m
-
e vrcrà
,"'Wi:
', lr,

,
7,,i
" l

2 0 . H a n d s c h r i f tL o n d e n , B . L . , O r . 5 5 6 5 C , f . 3 b . E i n d
van het
Judeo-Arabischefragment van de Iriàd al-eàsid met het colophon
van
Sa'ïd b. Dawud al-Yamani, gedateerd4 Siwan 1774/1463. zie pp. 262-3.
 III Overzicht van de inhoud van Ibn al-Akfáni's
Iríàd al-Qasid ila Asnà al-Maqa;id

Inteiding (1-251

Na de doxologie (1-3) constateertde auteur dat de mens behoefte heeft

aan de vervolmaking van zijn ziel, voor wat betreft haar theoretischeen
haar praktische vermogens,aangeziendit het middel is tot het eeuwige
geluk (4). Deze vervolmakingkan alleenplaatsvindendoor het weten van
de essenties,opdat de waarheid geloofd wordt en het goedegedaan.Het
is daarom de plicht van de mensom de hiervoor benodigdewetenschap
te verrflerven,opdat hij deugdenen ondeugdenkan onderscheiden (5-7).
De auteur laat een zeventalalgemeneopmerkingen volgen die hij in dit
verband van belang acht:
1. De opwekking van verlangen bij de pure zielen naar de menselijke
volmaaktheden,aangezienniets zo lelijk is als wanneerde menszijn ziel
verwaarloost.Hij kan toch zien dat zelfs paarden en jachtvogelsdoor
wat zij geleerd hebbenin waarde toenemen(8-11).
2. Als iemand een wetenschapwil bestuderenmoet hij weten wat het
profijt is dat hij ervan heeft, want pas dan bezit hij er inzicht in en
heeft hij zelf kennis te bieden (12).
3. Hij dient iedere wetenschapop zich, en ook in relatie tot andere
wetenschappen te kennen,en bovendienop de hoogtezijn van de situatie
van de beoefenaarvan die wetenschap. Hij moet ook wetenof de kennis
die hij verwerft nuttig is voor het leven in het hiernamaals, dan wel hem
van pas komt in het leven op aarde,of anderszins (13-14).
4. Hij dient de wetenschappen met elkaar te vergelijken en daardoor te
weten te komen welke wetenschapde beste en de edelsteis, welke de
zekersteen betrouwbaarsteis, en welke de zwaksteen onbeduidendste is.
Daardoor ontst.aatals het ware een sonde door middel waarvan hij
kennis krijgt (15-16).
5. Hij dient in het bezit te zijn van kennis omtrent de toestandvan de
persoon die beweert een wetenschapte beheersenen een onderzoekte
kunnen instellen naar de juistheid van zijn bewering(17-18).

I De cijfers tussenhaakjesverwijzen naar de paragrafenin de editie.

 lt) DE TNHOUDVAN DE IRSÀD AL-QÁS|D
í r . l ) c g c c u l t i v e e r d e e n v e e l z i j d i g e g e l e e r d ed i e v a n z i n s i s o m d e e l k e n n i s
t(' v(:rwcrvcn dient te weten wat de verlangde hoeveelheid is (t9).
/. l)c wctcnschapsbeoefenaar dient faciliteiten te biedcn aan lieden van
n r v ( ' a u , o p d a t z i j g e l i j k w o r d e n a a n w e t e n s c h a p p e r sa l s z i j d a t w i l l e n
vrnwcgc dc voortreffelijkheid van de wetenschap(20).
'l
c r r s l < l t t ck o n d i g t d e a u t e u r n o g t w e e i n l e i d e n d e h o o f d s t u k k c n a a n e n
v t ' r r r r t : l d th i j d e t i t e l v a n d e v e r h a n d e l i n g : ' D e l e i d r a a d v a n d c z o e k e n d e
rLrrr hcr schitterendste der doelen' (21-22). Hij zegt toe naar vcrhouding
rrrctrr aandacht te zullen schenkcn aan de verborgen wetcnschappendan
ruundc rccds bekcnde, en dit op een wijze die precies is cn ccnvoudig te
bcvarrcn Q3-25).
lltt aanzien van de wetenschap en de geleerden (26-10ó)
llct aanzicn van de wetenschap blijkt genoegzaamuit hct feit dat zij é,en
van dc attributen van God is, en dat Hij haar hccft. gcmaakt tot een
nrirfdcf voor Zijn profcten en Zijn heiligcn om l{cm te kcnnen en zo
d c c l a c h t i g t e w o r d e n a a n h c l g c l u k i n h c t h i c r n a m a a l s .D c b c o c f e n a a r s
van dc wctenschap volgcn op dc cngclcn v(x)r waÍ. bctrcft dc crkcnning
v a n / , i j n g o d d c l i j k h c i d , c n l l i j h c c f t h c n g c m a a k t t o r d c c r f g e n a m c nv a n
tfc profctcn (26-29). Dc wctcnschap is hct cdclstc crfgoed van de edclste
c r f f a t c r ( 3 0 ) . A l s b c w i j s v o o r h c r a a n z i c nv a n d c w c t e n s c h a pw o r d t G o d s
worrrd gccitccrd, rcsp. Koran LXV (12)12, XXV (25)25, XXLX (42)43 en
XXXIX (12)9 (31-3Ít).Vcrvolgcns wordcn tocpasselijke uitspraken van de
ptoÍcct Muhammad cn van 'Ali b. Abi Tálib gcciteerd Gg-47), en volgt
o c n u i t s p r a a k v a n P l a t o ( 4 u ) . D c m c n s i s s l e c h t sm e n s i n p o t e n t i e ,z o l a n g
hij nict woet. Pas als hij wccr wordr hij werkelijk een mens die zijn
lfccr kcnt en hct rccht hccfr in Zíjn nabijheid te verwijlen.Als de mens
r.ich aan onwctcndhcid schuldig maakt. is hij slechts een dier, sterker nog:
ccn dicr is bctcr dan hij. In dit verband volgt een citaat uit Korqn xxy
(4ó)44 (49-54). In dc cthick is vastgestelddat de belangrijkste deugden
vrn dc mcns zijn: wcrcnschap, moed, kuisheid en rechtvaardigheid.Al het
rndcrc kan lot tlct.c vier hcrlcid worden. Deze vier deugden houden
vcrbrntt mct rcsp. dc rationclc zicl, dc irascibile ziel, de begcrcndc zicl
c n d c j e r c c h t i g h c i d . D c r a t i o n c l c z i c l i s o n g c t w i j f c l d d c c d r : l s r cc n
r l l t r o m i s h a a r d c u g d , n a m c l i j k d c w c t c n s c h a p ,d c c d c l s t c . I ) r : a r r r t t : r c
r l c u l d c n l u n n c n s l c c h t s b c s t a a n d o < l r t < r c t l < r cvna n r l c w c t c l r s lt r i r p . l r r l i t r
t l e w c l c n s c h u p k a r r h c t s t t : l l r : nh u i t c : nh c n . I ) c z t : t l c r r ; i r l c rhr c h o c v c n r t c
w c l c n r t ' h n pc t t r l u : t r o n rr s ( l ( : w ( ' t c n s c h a ph c t c r l c l s t S o r r r n r r ; v1rcn { c r l r r c
DE TNHOUDVAN DE /fisÀD AL-QÁSID r73
andere deugden bestaan ook bij redeloze dieren, maar dc wetenschap is
een eigenschap van de mens, die hij gemeen geeft met dc engelen (55-63).
De wetenschap is bestand tegen de tijd, en ter illustratic hiervan wordt
een profetische traditie geciteerd (64-65). Hoewel de wctcnschappenhet
aanzien met elkaar gemeen hebben zijn er ook verschillcn. Zo kan een
wetenschap onderscheiden worden naar haar ondcrwerp (bijvoorbeeld de
medische wetenschap), of naar haar doel (bijvoorbecld dc ethiek), of naar
d c b e h o e f t e d i e e r a a n b e s t a a t ( b i j v o o r b e e l d d e r c c h t s g c l e c r d h e i d ) ,o f
naar de kracht van argumenten (bijvoorbccld de wiskundc). Er zijn ook
wetenschappcn waarvan hct aanzicn nog wordt vermecrdcrd doordat zij
alle of dc mecstc van dczc ovcrwcgingcn in zich vcrcnigcn, zoals het
geval is bij dc theologic. Immcrs daarvan is hct ondcrwcrp cdel, het doel
v o o r t r c f f c l i j k e n d e b c h o c f t c c r a a n a a n z i c n l i l k 6 6 - 1 2 ) . W c t c n s c h a pi s
a l t i j d n u t t i g c n o n w c t c n d h c i d i s a l t i j d s c h a d c l i l k ( 7 1 - 1 4 ) .V a n i e d e r e
wetcnschap die in dit boek wordt bchandcld zal hct nut wordcn
aangeduid, hctzij voor in hct hiernamaals,hetzij voor dit lcven, hetzij
voor wat betreft dc menselijke volmaaktheid (75). Soms worden evenwel
bcpaalde voorwaardcn niet.in acht genomenen kan hct cr dc schijn van
hebben dat bepaalde wetenschappen schadelijk en zondcr nut zijn. Aan
i e d e r e w e t e n s c h a p s b e o c f e n a a ri s e e n g r e n s g e s t e l d , d i c h i j n i e t m a g
overschrijden (76-11). Een verwarrende omstandighcid is dat men het
d o e l v a n e e n w e t . c n s c h a pk a n o v e r s c h a t t e n .Z o w o r d t v a n d e m e d i s c h e
wetenschap wel gedacht dat dezc in staat is iedere ziekrc te genezen,
m a a r e r z i j n z i e k Í e n d i e m e n n i e t d o o r e e n m e d i s c h e b c h a n d e l i n gk a n
genezen íJ8-79). Men kan ook het aanzien van een bepaaldc wetenschap
o v e r s c h a t t e n , z o a l s w e l g e b e u r t m e t d e r e c h t s g c l c e r d h c i d ,t e r w i j l d e
theologie beslist edeler is (80-81).Men kan ook een wetenschapnastreven
om een ander dan haar eigenlijke doel, bijvoorbeeld voor het verkrijgen
van bezit of maatschappelijke positie. Het doel van de wetenschappenis
niet het gewin, maar het beschouwen van de esscntiesen de veredeling
van de zeden. \ily'ie wetenschap bedrijft als een beroep is slechts in
uitcrlijk gelijk aan de wetenschapper (82-8+). De geleerden van
Transoxanië hielden een rouwplechtigheid voor de rvetenschaptoen zij
'Vroeger,'
vcrnamcn dat scholen werden gesticht in Baghdad. zo zeiden
'wcrd
zij, wctcnschap bedreven door lieden met hoogstaandeidealen en
rcinc z.iclcn, cn van hcn en hun wetenschaphad men nut. Nu er een
lloloning op hcÍ. bcocfcncn van dc wctcnschap wordt gcstcld,zullcn
slcchts vcrachtcli.jkc pcrsoncncn luiaards cr op aÍ'k<lmcn'(li5-t't7).
) cl )nl l c l l ( : vÍe1 ,t x l k a l w a r c n t l f z t : t t l l
l ) a l r r o r r rz i j r r r l t : w i ; s h c i r l s w c l ( : Í r s ( ' h a l ) f o
 t74 DE INHOUD VAN DE IRSÁD AL-QÁSID DE INHOUD VAN DE IRSÁD AL-QÀSID 115

zich cdel. Ter illustratie wordt Koran Il (272)269 geciteerd, en ook een alleen mondeling, zodat wetenschap niet terecht kon komen bij wie er
aantal uitspraken van de profeet Muhammad en'Alï b. Abï Tálib geen recht op had. Door het. grote aantal beoefenaars en door hun ijver
(tltt-94). Een andere verwarrende omstandigheid is dat een wetenschap bleven de wetenschappen voortbestaan. Toen het enthousiasme
vcrlaagd wordt doordat zij gcmeengoed wordt bij anderen dan haar verminderde stierven sommige wetenschappenuit, en daarop begon men
h c o c f c n a a r s . D i t i s h e t g e v a l m c t d e m e d i s c h e w e t e n s c h a p .D e z e w a s zulke wetenschappen in boeken vast te leggen opdat zij níet verloren
vrocgcr ecn wijsheid die was geërfd van hct profeetschap,maar zij heeft zouden gaan. Bij bcpaalde wctcnschappenwerd daarbij terughoudendheid
lraar aanzien verloren sinds enkelc s.iofele Joden zich met haar zijn gaan b e t r a c h t o p d a t z i j n i e t i n h a n d c n z o u d e n v a l l e n v a n m e n s e nd i e e r g e e n
llczig houden. Ter illustral.ie volgt ecn uitspraak van Plato, en een rccht op hadden, en daarom kwamen symbolen in gebruik. De
gczcgdc uit de 'oude profetie' (95-99). Dc situatie bij de asrrologie is w c t c n s c h a p s b e o e f e n a a r sb c p c r k t c n z i c h b i j d e d r i e b e s t a a n d em a n i e r e n
rlczclfdc (tOO). gen andere verwarrendc omstandigheid is dat het doel van v a n a a n d u i d i n g t o t d c a a n d u i d i n g n a a r h i j k o m s t i g h c i d ,m c t v o o r b i j g a a n
do wct.cnschap, dat edel en verheven is, maar zelden wordt bereikt, en a a n d c a a n d u i d i n g v a n d c v o l l c d i g c o v c r t c n s l c m m i n gc n d i c v a n d e
dat vcrachtelijke lieden het doel vervalscn. Dat is bijvoorbeeld gebeurd i m p l i c i e t c o v c r c c n s t c m m i n g "W i c h u n d < l c l c i l t d t : nk c n t c n g c h t l l p c nw o r d t
i n d c w e t . e n s c h a p p e nv a n d e ( a l ) c h e m i e , d e s l m i y à , d e t o v e r i j e n d e d o o r d c G o d d c l i j k c g c n a d e ,v e r k r i j g t w e t z i J h t ' t k r r ' l t ' t(t l l - l - l l 9 ) .
talismans. Ieder die beweert deze wetenschappen te behcersenmoet Aan hct bcgin van hun boek zc|ten dc autcurs vcrklarcndc hoofdpunten.
llcwantrouwd worden. Immers, wie ook maar iets van dczc wetenschappcn Dcze zijn acht in gctal (120-l2l).
bchccrst.,verbcrgt zijn kennis zelfs voor zijn vadcr cn zijn zoon. Waarom 1 . F I c t d o c l . D i t i s h c t e i n d p u n t d a t c c r s t i n d c v c r b c c l d i n g b e s t a a te n
zou hij deze geheimen openbaren, en welk motiet hecft hij daarvoor vcrvolgcns wordt gerealisccrd (122).
(r0r-r0ó)? 2. Het nut. Dit is hct voordeel dat voor de zicl wordt vcrkrcgen (123).
3. Hct kcnteken. Dit is dc titel dic bcknopt wecrgccft wat latcr in dctail
Ondcrwiizen en leren, en de voorwaarden die daarbii in acht moeten behandeld z.al worden (124).
wrtrdcn genomen (107-230) 4. Dc autcur- Deze wordt vermeld opdat men zijn waardc als zegsman
kan bcpalen. Als voorwaarde wordt aan hem gesteld dat hij hct doel doct
Icdcr onderwijs cn lcrcn is vcrstandclijk. Hct gcschiedt door een vooraf bereiken waartoc hij hct bock geschrevenhccfl, nict mccr en niet
a a n w c z i g c w c t e n s c h a p ,d o o r c c n w c t c n d e v e r s c h a f t a . an ecn niet wetende minder, en dat hij abstruus taalgcbruik vcrmijdt, bchalvc bij symbolen.
mct bctrekking tot icts dat dcze nicr weer (107-108).Soms geschicdt dit Het is hcm vcrboden dc ene wctenschap met de anderc [e vcrmengcn en
door natuurlijke aanlcg, dic wordt geholpen doordat de intellecten zich om het bewijs te construcren uit hst te bewijzenc, opdat niet ccn
rcgclmatig met allcrlci zaken bezig houden. Het resultaat hiervan heet. cirkelredencring ontstaat. Latcr is hier nog de eis van gocde compositic,
'cmpirische
wctenschap' (t09). Soms geschiedt dit echrer door de wil, die beknopte formulering cn heldcrc aanduiding toegevoegd (125-129).
wordt bijgcstaan door speurwerk, onderzoek en nadenken. Het resultaat 5. De soort: namelijk van de bchandelde wetenschap.Haar plaats in de
'analogische
Iricrvan hcct w e t e n s c h a p '( l l 0 ) . W e t e n s c h a p i s b e p e r k t t o t rangorde van de wetenschappen moet bekend zijn. Een bock kan van een
v o r l r s t c l l i n g c n b c w c r i n g . D e v o o r s t . e l l i n gw o r d t v e r k r e g e n d o o r bcpaalde soort van de wetenschappen alle problcmen behandclen, maar
ruitsgrrakcndic ccn uitlcg geven, zoals definities, beschrijvende definities soms ook slechts een deel daarvan, en soms is een boek slechts een
t:n rlt:rgclijkc. Soms wordt zo de essentie van dingen gekend, soms wordt inlciding tot die wetenschap(130-132).
t : r : n b c c l d v a n d c z a a k g c v o r m d ( l l l ) . D e b e w e r i n g g e s c h i c d to p g r o n d ó. Hct niveau. Dit bepaalt wanneer men een boek kan lezen"Kan men er
v a r r p r c r n i s s c n m c I b c t r c k k i n g t o t v a n s y l l o g i s m e ne n l c i d t t o t c < l n c l u s i c s . dircct mce bcginnen of moet men er een ander boek aan vooraf laten
S o l r r sw o r t l t h i c r d o < l r z c k c r h c i d v c r k r c g c n ,s o m s a l l c c n < l v r r r t u i g i n(gl l 2 ) . gaan (133)?
l l r 1 l r c t o t t r l r r r w i . j ss t c l l c n r l c w c t c n s c h a p s b c o c Í ' c n a uur sl s p l c r r r r s s td: c 7. Dc ordcning. Soms is ccn bock ócn doorlopend betoog, en soms is dc
w c l c t t s c l u t l l r l r t : l r r : t l r r t : t : s lt r i n r r t : nh c t b t : r c i k l i g t , o p t l u t r l c r c n l s l l l r l t t c r opbouw gclccd, in hoofdstukkcn,paragrafcn cn dcrgclijkc. Er zijn
\ l t t t l t t l t l ; t ' r ( ' t tn i u r r r l c v o l g t ' l r t l tw ' c l c n s c l u r l(ll l l ) . V r o r ' ; i r ' rw n r o n r t tr w r ; s v c r s c l r i l l t ' r r r l sc ( x ) r t c l l v a n i n t l c l t : n :t l i c v a n ' a l t t t : t n c c n
n a a r h i i z t t n d c r ,t l i c
l l(t DE TNHOUDVAN DE IRSÁD AL-QÁS|D DE TNHOUDVAN DE IRSÀD AL-QÁSID 111

vln hct gcheel naar de delen, die van het universele naar dc particularia, die wetenschap. Boeken zijn er in twee soorten: wetcnschappelijk en
tlrt: van hct genus naaÍ de species, die van de species naar het. individu, niet-wetenschappelijk. Onder niet-wetenschappelijk wordt verstaan poëzie
rlrt: van cssentieel naar essent.ieel,die van universeel naar cssentieel en en hisrorische geschriften in proza (16l-163).
:rc'r'irlcntccl,die van essentieel naar accidenteel, die van accidcnteel naar Er zijn twee soorten dichters: de originele dichter, dic gcvoel heeft voor
('ss(rlticcl, die van accidenteel naar accidenteel,en tenslotten de indeling de thematiek en deze aankleedt met fraaie vormen, cn dc dichter die uit
rlrt: zich beweegt tussenontkenning en bevestiging (134-140). een origineel een goed motief doet ontstaan en op subticlc wijze variaties
lJ. l)t: mcthode van onderwijs. Dit is de beschrijving van de weg die op zijn voorbeeld maakt. De tweede soort ovcrtreft wcllicht de eerste.
hclrrrrrdcld wordt op zock naar het doel (l4l). Ieder ander is slechts een metriek-knutselaar, gccn dichtcr (164-166).
l:.r r.ijn vijf methoden: Daarop laat de auteur een korte bcspreking volgcn van dc vcrschillende
l. l)c indcling. Deze is reeds behandeld (142). collecties Arabische poëzie 061-174).
2. I)c compositie. Het stellen van proposities tot premissendic leiden tot De geschiedwerken zijn van nut bij hct bcstudcrcn van bcrichtenover
hct gczochte (143). koningen, wetenschapsbcocfcnarcncn notabclcn, cn van dc gcbcurtenissen
l. I)c analyse. Deze premissen aan een nadcr onderzock ondcrwcrpen. Dit in vroeger tijden. Zij zijn ccn verfrissing v<xrr dc gccst cn ccn lcs voor
worrlt kritiek genoemd (144). lieden met inzicht (175).Daarop laat dc autcur ccn kortc bcsprcking
4. llct dcfiniërcn. Hct vermelden van de dingen door middel van hun volgen van verschillende historische gcschril'tcn (176-l7l'l).
t l t : l i n i t i c s d i e o p g e d e t a i l l e e r d ew i j z e h u n e s s e n t i e sa a n g c v c n( 1 4 5 ) . De wetenschappelijke boeken zijn nict tc tcllcn, vanwcgc de grote
l. llot bcwijs. Een juist syllogismeop grond van warc premissen, hoeveelheid der wetenschappen, hun tallozc ontlcrvcrdclingen en dc
w u a r d o o r m c n c c n z c k c r c e n g o c d c w a a r h c i d v i n d Í . .H c t b c w i j s k a n v e r s c h i l l e n d e d o e l e n v a n d e a u t e u r s ( 1 7 9 ) .G c m c l c n n a a r h u n o m v a n g i s
g c b r u i k t w o r d e n i n d i c w e t c n s c h a p p c nd i c z i c h m c t h c t v i n d e n v a n d e een indeling in drieën mogelijk:
waarhcid bczig houdcn.Voor dc ovcrige is dc overtuiging voldoende - l. beknopte boeken: de formulering is korter dan dc inhoud. Deze
( t4 6 - t 4 8 ) . boeken bieden een geheugensteunvoor de voornaamstc problcmcn en zijn
l)t: voorwaardcn dic bij hct ondcrwijzen en het leren in acht moeten van nut voor de vergevorderden. Een enkele scherpzinnigc beginner kan
wordcn gcnomcnzijn twaalf in gctal (149): er ook zijn voordeel mee doen.
l . l l c t d o c l v a n d e w c t c n s c h a p d i e n t t e w o r d e n v a s t g e s t e l d .D i t d o e l l i g t - 2. uitgebreide boeken: deze zijn het tegenovergestcldevan de beknopte
olwcl in dc wctcnschap zclf besloten, ofwel deze wetenschapis het werken. Zij hebben hun nut bij de lectuur.
rrriddcl tot ccn andere wetcnschap. Het doel mag echter nooit geldelijk - 3. de boeken die een middenpositie tussen beknopt en uitgebreid
gcwin, maarschappclijkepositic, antagonismeof competitie zijn (150-156). innemen. De formulering gaat gelijk op met de inhoud, en hun nut is
2, Dc studcnt moct slechts die wetenschap zoeken, die hem van naLure algemeen.
ligt. Nict icdcrccn is gcschikt voor het wetenschappelijk bedrijf, en niet Bij de bibliografie van de wetenschappen zullen deze drie categorieën
lcdcÍccn dic ccn bcpaaldc wetenschap beheerst is daardoor ook geschikt steeds worden aangeduid (180-184).
vrxrr hcl bcrrcfcncn van andcrc wetenschappen (157-158). Dc auteurs wier werken gezag hebben zijn te verdelen in twee groepen:
.1.l)c rtudcnt dicnt zich tc vcrgcwisscn van het niveau van de wetenschap - l. de auteurs die in de wetenschap volmaakt meesterschap,voldoende
r t t c h t 1 w i l b c s t u d c r c n ;h i j m o c l h a a r d o e l k e n n e n e n w e t e n w a n n e e r e n ocfening, betrouwbare ervaringen, goede intuïtie en een snelle
hoc hry nroct lczcn (l-59). hcrinncring bszitten. Hun werken zijn tot stand gekomen vanuit de
' 1 , l ) c r t u d c n t ( l i c n t z . i c h d c p r o b l c m c n v a n d i c w c t c n s c h a p( : i g c n t c kracht van hun inzicht, de spitsheid van hun gedachten en de soliditeit
n r n l c n , v u n b c r g i nt < l t c i n d , w a a r b i . jh i j d c m c t h o d cv o l g t v a n v r x r r s t r : l l i n g , van hun mcning. Zij verenigen in zich het vermogen tot verfijnd
b c ; 1 r t p c n h ( : v ( : s l l l i i r r gr l o r l r t r c w i . j z c n d, i c v o o r d i c w t r t c n sltu r p l r c t r r r t : r : s l formulcrcn cn bckwaam rcdigeren. Hun bocken kunnen door nicmand
IcCtlrnd rs (l(Í)). g c n r i s rw o r d c n ( l l l 5 - l t t t t ) .
1 l ) c r l u r l c l t l r l r c l r l r l t ' g o t r r l c h o c k t ' r rt c z o t ' k t : nv o o r r l c l r c r l t t t l c t t n gv l l r - 2 . d c a u t ( : u r s < t i t : c t : n s c h c r p v c r s t a n ( l c n c c n g < l c d cw i . i z c v l t t r
 | /li D E I N H O U D V A N l ) l r / R . i ' ^ / )/ 1 t ( . ) , ' l \ l l )
l' DE TNHOUD VAN DE IRSÀD AL-QÁ$ID t79

t t t l r lr r r Lk t : n h c b b c n . A l s z i j g o c t l c b t t t : k r r r t ,l r t ' t ' r l r l c Í n r c t c l c g a n t veelvuldig heeft gedaan is Galenus (2ll-212).

; ' t ' r rl r r r ' v t : t zt i j n , a a n t r e f f c n , h a l c n z r . 1r l t : p i t r t ' l sr r r l r l t ' z t 'l r o t ' k t ' tct n r i j g e n 12. De student dient de rechten van zijn leermeester te rcspecteren,want
r l r ' z t o p Í r a a i c w i j z c a a n c c n . V a n h u n w t ' r k l r t ' l r l r tr l l t ' g m n c r se n deze is voor hem als een vader. De kameraad in de studie is als een
l . r ' o r t l t ' r r l o nn u t ( 1 8 9 - 1 9 0 ) . broeder, en de leerling is als een zoon. Een ieder heeft een recht dat
í r l ) t ' s t u d c n l . m o c t z i j n l c c r b o o k I t r z t : r rl l r ; e c r r l t ' t ' r r r r t ' r ' s lrcl ri c h c m d e gerespecteerd dient te worden (213-215).
r r r ' r ' w r . i s t c n g o c d c a d v i c z c n g c c l t . l l r ; r r r o t ' lr r r t ' lo r u r l l r l r r r k t : l i w - j kc r k e n , De wetenschap kent ook hindernissen. Enkele hiervan zijn:
\ ( ' r l r ( ) u w c n do p z i j n v c r s t a n d . ' W c t o Í l s ( l r :r rsl )r r ( l ( ' r r [ ) ( ) l s l c rnr ,i c L i n d e l. het te grote vertrouwen op de toekomst. De mens moct juist steeds de
r ( ' l ' ( ' l s v i t n b o c k c n . ' E c n b c k c n d v o o r l x ) t ' l ( lv l n ( ' ( ' n g c l c t ' r t l ct l i r : L c v c c l o p gelegenheid benutten, en deze nict voorbij latcn gaan (216-220).
/ r l n ( ' r g c n v c r s t a n d v c r t r o u w d c i s I b n S i r r : i ,r l r t ' z ( ) r l o t ' r r r lnci c l l l c v r i j w a a r d 2 . h e t t e g r o t e v e r t r o u w c n v a n d e s t u d c n t o p z i j n i n t c l l i g e n t i e ,e n z i j n
r r 1 i t ' h l c v c nv o o r v c r g i s s i n g c n T . o t d c t a k t ' n v : r n r l t ' l t ' t ' r r t t r : r : s tb c rc h o o r t v e r w a c h t i n g d a t h i j v c c l w c t c n s c h a pi n w c i n i g t i j d k a n v c r w e r v e n . A a n
t l ; r t h i . j d c o r d c n i n g v a n d e w c t c n s c h a pr r r t l t ' g t r, l : r t h r ; ( l ( : g c w ( x ) n t c nv a n menigeen is hierdoor de wetenschapontglipt Q2l-222).
( l r ( ' w c t c n s c h a p o n d c r w i j s t e n d a t h i . yr l c b t ' g r r r n t : rz r t ' l r t l t : p r < l h l c m e ne n 3. het omzwaaien door de studcnt van dc cnc wctcnschap naar de
t l t ' r l a a r o p b c t r c k k i n g h c b b c n d c r c g o l s l t ' t : rI v o o r l t : s t c l l c n . A l s d e volgende, nog voordat hij zich in dc ccrstc voldtrcntlc mccstcrschaphecft
s t u ( l o n t d c p r c m i s s c n b c h c c r s t m a g d c l t : l u r r r l t : r r : g c l s h c v c s t i g c nm c t veÍworven. Hij moet evenmin van het enc bock naar hcl. andcre gaan
i l r l l u n l c n t c n . H c t f o r m u l c r c n v a n p r o b l c n r a t i s c h tP : u r r t c no n h c t a a n v o e r e n v o o r d a t h i j h e t e e r s t e k e n t . D a t z o u d e v c r n i c t i g i n g b e t e k c n e nv a n
v r t n d c o p l o s s i n g d a a r v a n i s s l c c h t sv o o r l ) c h o u ( l ( : a n a n d c g c v < l r d c r d c nd i c hetgeen hij heeft opgcbouwd (223).
Iot vcril'icatic in staat zijn ( l 9 l * 1 9 6 ) . 4. het najagen van geld en het zich overgeven aan dicrlijkc gcnoegcns.
/ . I l c s t u d c n t m o c t i n f o r m a t i c u i t w i s s t r l c nr r r c tz i . j ng c l i j k c n u i t v c r l a n g c n De wetenschap is te edel om verworven t.e worden in combinatic mct icts
n l [ r r c x a c t h c i d c n h c t b i o d c n v a n h u l p , n i c t r l r n w i l l cv a n a n t a g o n i s m c n andcrs, of als iets ondcrgeschikts (224-225).
( o n r p c t i t . i cH . i j m o c t p r o Í ' i j t z < l r : k c rer : np r o Í i j t g c v c n ( 1 9 7 ) . 5 . h e t v e r k e r e n i n b e n a r d e o m s t a n d i g h e d c nc n h c t g e b r c k a a n m i d d e l c n
l { . W i c c c n m a a l c e n w c t c n s c h a ph c c l ' t v c r w o r v c n m a g d c z c n i c t t c n i c t om zich met wctenschap bezig te houden (226).
t l o t ' n d o o r v c r w a a r l o z i n g o Í d < l < l rh a a r t c o n t h o u d c na a n r e c h t h c b b c n d c n . 6. een te grote belangstelling voor de wcrcld, waardoor men
l r v c n n r i n m a g h i j d c w c t c n s c h a pt k l o r g c v c n a a n w i c c r g c c n r e c h t o p werkzaamheden op zich neemt en functies uitoefent (221).
I t c c Í - 1 .E c n p r o f c t i s c h c t r a d i t i c c n c c n g c z c g d c o p g e r . a g v a n d e o u d e De wetenschap maakt haar ware beoefenaar zichtbaar cn gcliefd in de
t)toÍ'ctcn wordcn hicrbij door dc autcur t.er illustratie gecitccrd.Dc harten der mensen. Wie deze tekenen niet duidelijk hecft is iemand dic
\ l u ( l c n t h c c f t d c p l i c h t o r n d c r c s u l t a t e nv a n z i j n d e n k a r b e i d v a s t t c ccn slag om de arm houdt en niet oprecht is (228-230).
le ggcn in bockcn tcn bchocve van latere gencraties.Hij mag dc reputatic
v l n c c n w c t c n s c h a p e n h a a r b e o e f c n a a r sn i c t s c h a d e n .H o e s c h a n d c l i j k i s De begrenzing van de wetenschoppen (231-248)
w a t d i t b c t r c f t d e s i t u a t i c w a a r i n d e m c d i s c h e w c t c n s c h a pv e r k e c r t ,
verzucht dc autcur Q91-209. f cdcre wetenschap wordt nagestreefd, ofwel omwille van zichzelf, of niet.
(). l)c Dc ccrstc groep omvat de filosofische wetenschappcn,en met filosofisch
studcnt mag nict mencn dat zijn kennis van ccn bcpaaldc
w c t c n s c h a p n i e t v c r m c c r d c r d k a n w o r d e n . E c n p r o f e t i s c h et r a d i t i c c n wurdt hicr gedoeld op het streven door de rationele ziel naar
( rrilrcn van Koran XX (ll3)ll4 cn XII (lS)lO illusrreren dit (204-208). v<llmaakthcid voor wat betreft haar theoretischeen praktische vermogcns,
l ( ) D c s t u d c n t m o c t w c t c n d a t i c d c r c w c t c n s c h a pc e n g r c n s h c c f t d i c n i c t binncn dc grcnacn van het menselijk kunnen (231-233).
ovt'rschrcdcn mag wordcn. Laat hij dus nict in dc grammatica bcwi.;zcn Op Lhcorctisch nivcau geschiedt dit door het verwerven van
w t l l c n c o n s l r u c r c n . l " l i j m a g o o k n i c t t c k o r t s c h i c t c nc n b i j v o o r b c c l d z i c l r zckcrhcidgcvcndc gcloofsvoorstcllingenomtrcnt dc kcnnis van dc
h rI t l c a s l r o n o r n i ct c v r c ( l o ns t c l l c n r n c Ld i a l c c t i c k( 2 ( ) 9 2 l o ) . l l t : s t a a n t l cz a k c n c n h u n t o c s t a n d c n .O p h c t p r a k t i s c h c v l a k k o m t d i t
l l l ) c s t r r r ln e t n r a g r r i t r tt l t : c l l c w c t c Í r s c h l ripn r l t r a n t l t ' r t 'r r t l r o r l rtr' tr c t t .l ) r t s l r ( : v ( : n t ( ) t s t a n ( l d < l o r h c t r c i n h < l u d c n v a n t l c : z i c l , r l a t w i l z t : g g c nl t t : t
r r l t t ' P t r ' ( ' t w : r rr r r t g . I : t ' r t v o o r l r t ' t ' l t lv l r t r t ' t ' n l t t ' k ( ' n ( ll i ( ' l r ' t ' t r l rt'l t c t l t t v c r w c r v ( r nv a r r t l t ' u g r l t ' t ct t t l t c l v c r r n i j r l c l tv l t t t t t t t t l t ' t t g t l re ( I 1 . )1
l x () DE INHOUD VAN DE /RSÀD AL-QÁSI D D E T N H O U DV A N D E r R s À DA L - Q À S \ r )

l)r' twccrlc grocp omvat de wetenschappendie niet omwillc van zichzelf de vormleer, de begrippenleer, de rhetorica, de stijllecr, dc mcrrick, hcr
u'orrlt'rr nagcstreefd, maar sen werktuig tot een andere wctenschap zijn. rijm, de syntaxis, de regels van het schrijven en de regels van hct lczt:rr
l l t ' t r t ' l t h c t d c b c t e k e n i s s e n ,d a n g a a t h e t o m d e l o g i c a . B c t r c f t h e t d e ( 2 5 2 - 2 5 6 ) . D e z e w e t e n s c h a p p e nz i j n n i e t s p e c i f i e k v o o r h e t A r a b i s c h
r r r r r l t l t ' l c r tr o t d c b e t e k e n i s s e n .d u s d e f o r m u l e r i n g e n e n h c t s c h r i f t . d a n Voor wat betreft het Arabisch worden zij ontleend aan dr:
1 i : r : rhl c t o t n d c f i l o l o g i e ( 2 3 5 ) . zuiver-Arabisch sprekenden, met name de stammen die zich nict
l ) ( ' t l r c o r o t i s c h e í i l o s o f i s c h e w e t e n s c h a p p e nw o r d e n v e r d e e l d i n h o o g vermengd hebben met hun buren zoals de Abessijnen, Grieken of perzcn
( r l r t ' t r l o g i c ) ,l a a g ( n a t u u r w c t c n s c h a p e
) n m i d d c n ( w i s k u n d e ) ( 2 3 5 - 2 3 8 ) .D e (257-259). Tenslotte zijn de regels van dezc wetenschappcn tot in dc
* ' r s k r r r r r l cb c s t a a t u i t d c g c o m c t r i e , d e a s t r o n o m i e , d e a r i t m e t i c a e n d e pcrfectie vastgelegd (260).
rrruzrt:k (239). De praktische filosofische wctcnschappen zijn de politiek,
tfc ctlrick cn het huishouden (240). Deze zijn de elf grondwetenschappen I. De lexicografie (261-265)
t'rr irllc: andcre zijn afgeleide wetenschappen. Zij zullen in de Deze wetenschap houdt zich bezig met hct. overbrcngcn van woorden met
tlcslrt:trcÍÍ'cndehoofdstukken in detail behandeld worden (241). enkelvoudige betekenisscn,voorts met de orthografie, en hct aanbrengen
lrr lrt:t Kilàá al-Burhàn wordl. gcstcld dat ecn essentiële wetenschapniet van een onderscheid tussen het eigene van ecn taal en dat waÍ. van
kirn nrisscn:bcginsclcn, problemen, en een doel (242). b u i t e n a f i s b i n n e n g e d r o n g e n .Z i j g e e f t o o k n o g e e n g e d c t a i l l e c r d c
I l l c t o n d c r w c r p i s d e z a a k i n d i e w e l . e n s c h a pn a a r d c t o c s t a n d c n opsomming van de esscnties (261-262). HeÍ. nut van dezc wcl.cnschapligt.
w i r ; r Í v A Í lc c n o n d c r z o c k w o r d t i n g e s t c l d .I s h e t o n d c r w c r p u n i v c r s e e l ,d a n in het verstrekken van informatie hierover, en voorts dat tij het mogelijk
r s r l t : b c t r c f f c n d c w c t c n s c h a p c e n g r o n d w c t c n s c h a pz, o n i c t , d a n h c b b c n maakt welsprekendheid en variatie te bcoefenen. Zij kan nicr zondcr de
wt: tt: rnakcn mct ccn afgclcidc wctcnschap,bijvoorbccld dc medische syntaxis en de vormleer (263). Volgt bibliografie (264-265).
w c t c n s c h a pa l s o n d c r d c c l v a n d c n a t u u r w c t c n s c h a p (243-244).
2. f)c: bcginsclcn: dcr.c t.ijn <ll'wcl voorstcllingcn oIwcl bcwcringcn 2. De vormleer (266-274)
( 2 4 1- 2 4 ó ) . Deze wetenschap behandelt de principes van de woordvormingen, en wel
l . l ) t : p r u b l c m c n z i j n d c s t u r l i c o n d c r w c r p c nd i c a a n d i c w c t c n s c h a pe i g e n op grond van de enkelvoudige lelters (266-270l.. Deze wctcnschap gaat
,f rn cn waaraant.ij ccn vcrklaring tracht tc gcvcn. noodzakerlijkerwijs vooraf aan de begrippenleer en dc rhctorica, en is
4 , l l c t d o c l i s d c z a a k o r n w i l l c w a a r v a n d c w c t c n s c h a pw o r d t b c o e f e n d . benodigd in de lexicografie en het rijm (271). Aanvankclijk werd dcze
l)f t onlstaat ccrst in thcoric cn daarna in dc prakti jk (241-248). wetenschap behandeld bij de syntaxis, maar Ab[ 'U!màn al-MàzinI heeft
haar aparr behandeld (272). Yolgt bibliografie (273-274).
Dc I tltilotiitt (219-32-l)
3. De begrippenleer (275-279)
Dlt ir tlc wctcnschap waardoor kcnnis wordt verworven oml.rent hetgeen Deze wetenschap behandelt de toestanden van de samengestelde
I n d o j c c s t c n b c s t a a t , c n d i t g c s c h i c d t d o o r a a n d u i d i n g e ni n w o o r d c n taaluitingen en de bijzondere relaties (275). Het nut van deze wetenschap
forchÍiÍt (24()). Dr:tt twcc zijn hct ondcrwcrp van de filologie en hel. nul. is dat zij leert een brief te begrijpen en het antwoord te formuleren
v r n d c r c w t : l r : n s c h a pb c s t a a t h i c r i n d a t z . i j d c b c g r i p p e n d i e i n d c z i c l (216). Oeze wetenschap biedt hulp bij de rhetorica en zij kan niet zonder
v l n d c f l r c n s a a n w t : z i g z i l n n a a r b u i t c n b r c n g t c n d c z c o v c r d r a a g l .a a n de lexicografie, de vormleer en de syntaxis. In de boeken wordt deze
c c n t n r t c r r r r r l r v i r l rvr a n d c n r c n s c l i . j k sc p c c i c s o , n g c a c h lo f d c z c d a a r b i j wetenschap meestal behandeld in combinatie met de rhetorica en dc
I t n w c r t ; j r s o l l r i c t ( 2 5 0 ) . l ) e z c w e t c n s c h a pw o r d t a a n r l t : a l t r l c r c sti jl lcer (217-27 8). Vol gt biblio gr af ie (279).
v o o í ( t f t l l c r i l c l r,l o r t t t l a t z r i r l c t : t : r s t c i s v a n r l t : n t t t lt l el e r r t o l ( lc
v o l n t t l l t h c r r l y y ' . ' 1 tl : z c w c l r ' t t s t ' l u t l ltt t i s t k : t t t t t o o r l t t c i t t t tcl r t : 4. De leer vun de figuurlijke uitdrukkingen (280-283)
v o l t n l l l l l r c r l c n v l r r r r le z r t ' l v c r w t ' r v t ' t t( l 5 l ) . I ) c r l r t c l c t tv r t t t t l t ' z c I ) c z c w c t t : n s c h a pb r : h a n d c l t d c t o c s t a n d c n v a n d c s a m c n g c s t c l d t :
w f l f n r ( h t | | r w ( ) r r l t ' n( ) i l r v ; t li l r ( ' ( ' n l r c n t l l l w ( ' l c n sl(l l r l t l x ' t tr l r ' l c r l t | l l r t t l t c , t l r a l r r i t i r r g c l tr ,o i t l s t t t c v o r l r k < l r t c nb i i g o c r l A r a b i s c h s c h r i j v t : r r r ltc' n
I8.1 DE TNHOUDVAN DE lRsÀD AL-QÁSIt) DE INHOUD VAN DE IRSÀD AL_QÀSID ||]l

w(:lsprckendeauteurs (280). Het nut van dezc wctcnschap is het vergissingen die op dit gebied gemaakt worden (303). Votgt bibliografic
v c r k r i j g c n v a n v a a r d i g h e i d b i j h e t o p s t e l l e nv a n t a a l u i t i n g c n v o l g e n s d e (304).
rlrr:rrbij gcldende conventies,opdat die bijdragen tot ccn gocd bcgrip. Een
v o l g z a a m k a r a k t e r e n e e n b r i l j a n t v e r s t a n dz i j n d a a r b i j n o d i g ( 2 8 1 ) .D e z e 8. De syntaxis (305-314)
wt:lcn5gf13pkan niet zonder de lexicografie, de vormlccr cn de syntaxis. Deze wetenschap geeft informatie over de rcgcls van vcrbuiging en
Mt:nrrlriserenis van groot belang, met name van hct Hcilige Boek vervocging in samengestcldctaaluitingen (305). Ilct nut van deze
(?82-283). Volgt bibliografie (283). wctcnschap bestaat in het verschaffcn van hcldcrhcirl in dc toestandcn
van samcngestclde taaluitingen (306-307). Dc i'rïth bchourt tot dc natuur
5 I)c .stiilleer (284-290) van de Arabicrcn. Bij dc cxpansic van dc Islam drcigrlc kcnnis hiervan
[)czc wctenschap behandelt de versiering en vcrfraaiing van dichterlijke v e r l o r c n t e g a a n . ' A l ï b . A b i ' I á l i b h t : c Í t d a a r o p r c g c l sg c Í ' o r m u l e e r d i c
t a a l u i L i n g e n .H e t n u t v a n d e z e w e t e n s c h a p b e s t a a t i n h c l . v c r v o l m a k e n d o o r A b I a l - A s w a d a l - D u ' a l ï z i . j n o v r : r g c n o n r c (n] 0 8 - 1 0 9 ) .V i a e c n k c t c n
van dcze uitingen, zowel in proza als poëzic (2t14).Zij geett een v a n g r a m m a t i c i i s d c z c k c n n i s b i 1 S i h a w a y h i t c r t : c h t g r : k o m c n .D i t i s d e
klassificatie naar het gewenste doel (285). Zij kan niet zonder de s c h o o l v a n B a s r a ( 3 1 0 ) . ' A l i b . l l a n r z a a l K i s a ' i h t : r : í t r r : g c l sg c f o r m u l c c r d
lcxicografie, de syntaxis, de vormleer, de bcgrippcnlccr cn de rhetorica. d i e d o o r d e s c h o o l v a n K u f a z i j n o v c r g t : Í r o Í n c Í(r3 l l ) . V < l l g t b i b l i o g r a f i c
Kcnnis van uitstekende gedichten is van bclang (286). Volgt bibliografie 3r2-3r4).
(2t11-289). Deze wetcnschappen zijn middclcn die leiden tol. het begrip
van Gods openbaring en dc woordcn van Ziin Profcct. Deze ziin 9. De regels van het schrijven (315-319)
narnclijk wat belrcft wclsprckcndhcid onnavolgbaar (290). Deze wctcnschap gecft informatie ovcr dc vormcn van dc lcttcrs apart en
i n c o m b i n a t i c m e t . e l k a a r ( g t S ) . g e t n u [ v a n d c z c w c t c n s c h a pi s c v i d c n t .
6. I)c metriek (291-301) Dcze en de volgende wetenschap hangcn noodzakclijkcrwijs samcn tcn
I)czc wctenschap gceft informatie over wat. juist en onjuist is in de mctra behoeve van écn docl, namelijk de kennis van dc rclat.ic tusscn schrifÍ. en
van dc poëzic, en vermeldt de soorten van de metra, met hun wijze van taaluiting (316). Alle kcnbare dingcn worden immcrs gckcnd door éen van
af lcitting (291). Het nut van deze wctenschap bestaat in de mogelijkheid deze drie: aanwijzing, woord of schrift (3tZ). Ranwijzing is allccn
offr naar dc vorm te bepalen wat poëzie is Q92). Iemand mst een gezond mogelijk bij persoonlijke aanwezigheid cn hct woord vereist de
karaktcr cn veel ervaring op dit gebied kan buiten deze wetenschap. aanwezigheid en hct luisteren van de toegcsprokcnc.Ilct schrift kent
l)rrnrnrc pcrsonen hebbcn er geen nut van. Alle anderen, en dat ziin d.e deze beperkingcn niet en daarom is het nut crvan hc[ mccst.algcmecn.
nrccstcn, hcbbcn haar nodig (293). De eerste die de Arabische metriek Hct is een bijzondere eigenschapvan de menselijkc spccics (31U-319).
hcclt bcschrcvcn is {alrl b. Ahmad. Al-Gawharï en al-Akfa5 hebben zijn
iyÍrtccm gcmodificeerd en aangevuld (294-297). De boeken over metriek 10. De regels van het lezen (320-323)
rrjn lllc volgcns de leer van al-KalïI, met de toevoeging van al-Akfa5 en Deze wetenschap geeft informatie over wat niet gcschreven wordt. In
ccn opgsvc van wat al-Óawharl vermeldt (Zgg). Het aantal boeken op dit deze wetenschap zijn de verschillende leestekens ontwikkeld (320). Hct
gchicd is groot, maar zij vocgcn niets toe aan al-KalIl en al-Akf a3 (299). nul van deze wetenschapis bij de voorafgaande wetenschapvermcld.
Volgt bibliografic (300-301). Door deze twee wetenschappen wordt het eigene van de mensclijke
spccics van potcntie tot werkelijkheid, en onderscheidt de mens zich van
/ llet rilm (.i02-304) h c t d i c r ( 3 2 1) . D o o r d e z e w e t e n s c h a p p c n w o r d c n e i g e n d o m m c n
l ) c r c w c l c n s c h a p g c c f t i n l o r m a t i c o v c r d c w i j z c w a a r o p d t : t : t l t t l t : nv a n g c r c g i s t r c c r ( l , s i t u a t i c s g c o r d c n d , w c L c n s c h a p p c nb c w a a r d d o o r d c
r t c v e r r r c g t : l s w r l r d c n g r : Í . o r t n c c r d( 3 0 2 ) . H c t n u I v a r t t l t : z t ' w c l c t t s c l t a pi s v c r s c l r i l l c r r r l ct y c l i v a n t l c t i . j d h c c n , b c r i c h t c n v a n d c c n c t i j d n a a r d c :
l n r k x t g l t n d a t v a n t l c : n t c : l r i t : k ,n t a a r i s d r i n g t : l t t l c r . v i t l l w c l l c t l c v c l c I u r r l c r co v c l l i c l c v c r t l , t : n i n h ( : t g c h c i Í n v a n r l c c n c p l : r a t sn a a r r l c a n r l r . r t '
o v ( ' Í f l ( ' J r l ;lttrt ( l , ) J ) . V n l l w c l ' , ct l c z c v t x l r t l c l c t tl r t ' c Í t r l c t t t c t t s c l t i k tI 't : t t r r r r r
Ir{.1 DE TNHOUD VAN DE IRSÁD AL-QÁ$ID DE INHOUD VAN DE IRSÀD AL_QÁSID 185

(lcr(: twcc wetenschappen bewaard, en daarom is er geen boek over hen wetenschap of begrip tekort schiet voor het bewijs, en het behandelt
r r t x t r g( 3 2 3 ) . voorts de plaatsen waaruit de dialectische premissen worden gevonden, en
ook de aanwijzingen voor wie antwoord geeft en wie vragen stelt (333).
l ) r l t t N i c a( 3 2 4 - 3 5 8 ) 7. Rhetorica (het overredende). Dit onderdeel behandelt de overredende
en welsprekende redeneringen, die tot overreding leiden en nuttig zijn in
In rlt:zc wetenschap wordt kennis verkregen over de soorten van toespraken tot de menigte, bij raadplegingen, bij vijandschappenen
ovt:rhrcngingen van zaken die aanwezig zijn in het menselijk verstand, en cont.roverse, en bij listen die nuttig zijn bij het zoeken naar verzoening
vlurrlaar naar zaken die er nog door moeten verworven. Voorts wordt in en vriendschap (334).
tlt: logica kennis verkregen over de toestanden van deze zaken, de 8. Poetica (het dichterlijke). Dit ondcrdccl behandclt de dichterlijke
orrlcning van de overbrenging, de samenstelling van zaken die leiden tot syllogismen en hun premisscn. Voorts bchandclt hct dc suggestieve
t:vt:rrwichl en de soorten van zaken waarbij dat niet het geval is 32a). v e r g e l i j k i n g d i e l c i d t l o t t o c s t a n d c nv a n o p w i n d i n g v a n d c z i e l , e n o o k
llt:t ondcrwerp van de logica bestaat uit de kenbare zaken die berusten de ontvankelijkheid voor aantrckking cn afstoting, lof en blaam,
op voorstelling en op bewering, naarmate zij op juiste wijze leiden tot aansporing en waarschuwing, verhcfl'ing cn vcrncdcring, cnz. (335).
t:cn docl bcrustend op voorstelling, of een doel berustend op bewering 9. De Sophisticis elenchis (het ontzcnuwen van dc drogredenen, die
(125). Dc afleiding van het Arabische woord voor logica, mantiq komt gebruikt worden door lieden die zaken vats vo<lrstcllcn).Dit onderdeel
'innerlijke behandelt de valse syllogismen, de soorten van vcrgissing die voorkomen
van hct bcgrip red,e'(al-nutq al-ddkilÍ), dat wil zeggen het
vt:rstanrlcI i jke vermogen (326). in definities en redeneringen, voor wat betreft woord of betekenis en
Aristotclcs hccft deze wetenschapgeordend in negcn ondcrdclen: inhoud of vorm, en het behandelt ook de wijze waarop men daartegen
l . I s u g o g e( i n l c i d i n g ) . D i t o n d c r d c c l b c h a n d c l t d c v c r d u i d c l i j k i n g v a n d e waakzaam moet zijn (336).
c n k c l v o u d i g c b c g r i p p c n , v o o r z o v c r d c z c a l g c m c c n ,u n i v c r s c e l z i j n . D e z e Soms wordt De Sophisticis elenchis direct na de Analytica
p r c d i c a b c l c n z i j n : g c n u s , s p c c i c s ,v c r s c h i l , h c t c i g c n c , g c m c e n s c h a p p e l i j k posteriora behandeld, en dan is dit het zevende onderdeel.
sccidcns {321-328). Over deze negen onderdelen heeft Aristoteles negen bockcn geschreven.
2. (;utegorie (calegoricên). Dit ondcrdccl bchandclt dc enkelvoudige Het eerste, de Isagoge is niet aan ons overgeleverd, maar het werk van
bcgrippcn dic in hct algcmccn allc bcstaandc zakcn omvatten. Deze zijn Porphyrius over dit onderwerp is wel tot ons gekomen (337). De latere
d c r u b s t a n t i c c n d c n c g c n a c c i d c n t i a , t c w e t c n : k w a n t . i t e i t ,k w a l i t e i t , geleerden laten de discussie over de categorieën uit hun geschriften over
Íohtic, plaats, ti-id, positic, habitus, activitcit cn passiviteit (329). de logica weg, omdat de discussie daarover niet tot de logica behoort
3, Dc interpretatione (intcrprctalic). Oit onderdeel behandelt de wijze van (338).
r t m o n i l c l l i n g v a n d c c n k c l v o u d i g c b c g r i p p c n d o o r h e t b e v e s t i g e n d ee n Er zijn lieden die beweren dat de logica niet een wetenschap in zichzelf
ootlGnncndc vcrband, zodat zij worden tol. een propositie en een is, omdat zij als instrument dient voor andere wetenschappen.Het éen
boworing, dic noodzakclijkcrwijs waar of onwaar is (330). sluit het ander echter niet uit. De geometrie is bijvoorbeeld èn een
1, Aaolyticu priora ('analysc in omgckeerde richting'). nit onderdeel instrument. voor de astronomie, èn een wetenschap in zichzelf (339).
b o h r n d o l t t l c w i j z c w a a r o p p r o p o s i t i c s w o r d c n s a m e n g e s t e l do, p d a t e e n Het nut van de logica bestaat hierin dat zij de student de weg wijst bij
t Í f U m o n t s t i c u i t h c n o n t s l . a a td i c i n f o r m a t i e v e r s c h a f t o v c r e e n ieder onderzoek, en naar de wijze waarop definities en beschrijvingen
o n b o l o n d c , c n d i t i s h c t s y l l o g i s m c( 3 3 1 ) . z i j n s a m e n g e s q e l d ,e n v o o r t s d a t z i j w a a k z a a m h e i d b i j b r e n g t t e g e n
), Aaolytica p()s!(riora ('hct bcwijzcndc'). Dit ondcrdccl bchandclt dc onjuiste voorstellingen en beweringen (340). De logica is de sleutel tot de
v o o Í w l l r d c n v a n h c t z c k c r h c i d v c r s c h a f f c n d c s y l l o g i s r r r cc n z i j n v c r s t a n d e l i j k e w e t e n s c h a p p e n ,e n z i j i s d e l a d d e r d i e t o t d i e
promlrrcn (i 12). w c t c n s c h a p p c n l e i d t . Z i j i s d e w e e g s c h a a ld e r b e g r i p p e n .H a a r v e r b a n d
6 , I o p l t : o ( d c p l u a t s c n i n d c d i a l c c t i c k ) . I ) i t o n d c r r l c c l h c h u n t t c l td c mct dc bcgrippcn is tc vcrgclijkcn mct hct vcrband dat bcstaattusscn
r t t r l c c l l r c h c r c r l c t t t : r r r t rBl i t : n u t l r g i s h i p h t : t g c s p r c L n t c t r t c l c n c w r c l r s s y n t a x i s c n w o u r d , c n t u s s c n m c t r i s k c n p o ë z . i c .D c l o g i c a m a a k t d c
 ll{(r DE INHOUD VAN DE IRSÁD AL_QÁSID DE TNHOUDVAN DE IRSÀD AL-Q^SIt) |l{/

knrcht cn de zwakte van iedere wetenschap en wctcnschapsbeoefenaar l. Het Onderzoek naar de algemene zaken, zoals beStaan,wczcn, ccnlttrrtl.
tf rrrrfr:lijk. Al-Gazzáli heeft de logica onder meer 'dc loctssteen van de v e e l h e i d , n o o d z a k e l i j k h e i d , m o g e l i j k h e i d , e e u w i g h e i d , t i j d c l i l k h t rr t l ,
w c t c Í r s c h a p ' g e n o e m d .D e l o g i c a s c h e r p t h e t v e r s t a n d . D c l o g i c a i s h e t oorzaak, gevolg en dergelijke (361).
s r c r a A dv a n h e t h a r t , z o a l s d e f i l o l o g i e h e t s i e r a a d i s v a n d c t o n g e n d e 2. }J.et onderzoek naar de beginselen van alle wetenschappen,mct opgav(:
vlÍrgcrs (341-344). van hun premissen en rangordes (362).
'l
wcc soorten mensen kunnen buiten de logica: Hij dic door God, de 3. Het onderzoek naar de bevestiging van het bestaan van de warc God,
A l l c r h o o g s t e , g e s t e u n d w o r d t , e n h i j w i e n s w e t e n s c h a pn o o d z a k c l i j k i s . I n en het bewijs van Zijn eenheid en enigheid in Goddelijkheid, dc:
ccrr glossc verklaart de auteur deze t.wee groepen als:1. dc profeÍ.en en bevcstiging van Zijn attributen en de verklaring van het feit dat de:
ht:iligcn, en 2. de beoefenaars van de geometrie en de aritmctica (345). attributcn geen veelheid in Ziin wezen noodzakelijk maken (363).
Wic nict tot deze groepen bchoort, en dat zijn de meestc mcnscn, heeft 4. Het onderzoek naar de abstracte maÍ.eries,zoals de intelligentics, tlc:
r:r wcl bchoefte aan. De wetenschap van de logica wordt afgcwczcn door zielen, de engelen, de !inns en de satans, en naar hun essentics cn
wic haar niet begrijpt en niet wenst te begrijpen (346). Sommigc lieden toestanden (364).
bcwcrcn ten onrechte dat de logica de dogma's doct wankclcn. Dcze zijn 5. Het onderzoek naar de toestanden van de menselijke zielen, nadaÍ z'íj
d c o n c r v a r e n e n , d i e , h o e w e l i n t e l l i g e n t , g e e n b c v r c di g i n g i n d e zich hebben afgescheiden van hun menselijke omhulsels, de toestand van
l ilosofische wetenschappen hebben gevonden.Zij vcrwachtcn tcn onrechte het hiernamaals, en het verband tusscn de schepping en het Goddclijkc
van dc wet.cnschappendat deze voor allcs bewijzen kunncn lcvcrcn. Hct bevel (365).
lrt:dcrÍ.komt. dus van hcn, en niet van de wctcnschap (347-34U). Het nut van deze wetenschap is dat de ware dogma's omtrent de esscntics
l)c opstcllcr cn bcdcnkcr van dczc wetcnschap is Aristotclcs. Hij had van de bestaande zaken waarin men moet geloven, en de valse dogma's
ni(:ls om op tcrug tc vallcn, bchalvc dc catcgoricën cn dc Elementa van waarvan men zich verre moet houden, erin worden duidelijk gemaakt mct
l:uclidcs (349). Commcntarcn op cn cxccrptcn van Aristot.eles' doorslaggevende en zekere bewijzen. Deze wetenschap is het doel waar
O r g u n o n b c s t a a n v a n a l - F - I r à b r c n t b n R u S d ( 3 - 5 0 - 3 5 1V) .o l g t b i b l i o g r a f i e de mcns naar moet streven, voor zijn eigen vervolmaking en voor hct
v a n w c r k c n d i e d c l o g i c a a p a r t b c h a n d c l c n( 3 5 2 - 3 5 4 ) .V o l g t b i b l i o g r a f i e g e l u k i n h e t h i e r n a m a a l s . I e d e r e a n d e r e w e t e n s c h a p ,w a a r v a n h e t n u t
v8n buckcn waarin dc logica bchandcld wordt tesamen met. de verband houdt met het hiernamaals, is een middel tot dcze wetenschap.
n[luurwctcnschap cn dc mctafysica (355-358). De overige wetenschappen ontlenen hun beginselen aan haar, maar zi1
kan zonder hen (366-369).
I)e mctul ysica ( 359-526) De behoefte aan deze wetenschap is groot, het voordeel dat zii biedt is
verheven en haar onderwerp is edel. Daarom zijn de motieven om zich
ln dcec wctcnschap wordt kennis verkregen over de bestaande zaken, met haar bezig te houden talrijk en zijn de wegen dic tot haar leidcn
vfirÍr.ovcr dczc losgcmaakt zijn van de materie en haar verbanden. Van verschillend (370):
dcrc rrkcn bchandclt de mctafysica de staat.van bepaaldheid, de l. Er is een groep onderzoekers die haar wil begrijpen door onderzoek cn
d u u r z u r m h c i d , h c t v a s t s t c l l c n v a n d e e s s e n t i e se n h u n a c c i d e n t i a . h u n speculatie en die voor wat zich aan hen voordoet een argumentatic cn
o n d c Í f a n g c v c r b a n d c n , c n w a t a l d e z e z a k e n g e m e e n s c h a p p e l i j iks e n w a t bcwijs construeert. Dit zijn de filosofen, en aan hun hoofd staat
hun bijzondcr is (359). Deze wetcnschap wordt 'goddelijke wetenschap' Aristotcles. Zijn boek Metaf ysica bevat het rcsultaat hiervan, en dc
jcnrrcmd. omrlat t.ij tlc wctcnschap mer betrekking tot de goddclijkhcid samcnvattiqg van de doelstellingen ervan door al-FáràbÏ is ecn slcutcl
( ) n f v t l , l , i j w < t r < l t< l 0 k ' u n i v c r s c l c w c t c n s c h a p 'g c n o c m d , o m d a t z i j hicrop. Voorts is er nog het boek Theologia. Hct bock al-Mahàhit
l l l c m c c n i s , c n d c u n i v c r s a l i a v a n d c b c s t a a n d cz a k c n b c h a n r l t : l t .Z i 1 u l - M a Í r i q i y y a d o o r a l - R á z ï s t a a t b a r s t c n sv o l m c t o n d c r z o c k i n g c no v c r
'ntt:laly5ic1'
wrtrttl txtl g t : n o c r n d ,o m d a t h a a r o n i l c r w c r l t i s l o s g t . r r r i u r k l d c z c o n d c r w c r p c n ( 3 l l - 3 1 3 ) . B i j s o m m i g cd a a r v a n i s d c u i t c r l i j k c v O r n t i t t
v I n ( l c t t u l c Í i c s c : n l r x l r t : h < l r t : n( l ( r 0 ) . strijd mct dc lcttcrlijkc tckst van dc warc Wct, nraar bij nattwkt:ttrt8
l l c v r x r n u u t t r s l t0: l r r l c r t l c l t ' vl rl r n ( i ( . r cw c l c Í l s c l r : rz1rtl r r v r ; l r l r g c l u l : prrrtt:rzor:b k l i i k r d a r ( : r g c ( : n s t r i j r l i g h c i r li s , l x h a l v c t n t l t : l t l r t t t t t l c r r t l p
I t{tt DE TNHOUDVAN DE lRsÀD AL-QÁ$ID
Mcrr zic hicrvoor het boek Fasl al-Maqdl van Ibn Ru3d. De methode van
rlcrc grocp onderzoekers zou nuttiger zijn als zij de onderwerpen in hun
t()rirlrtcit zouden behandelen en op grond hiervan zekere bewijzen zouden
(()Írstrrrcrcn.Zo is het helaas niet (374-376).
.). l:r is nog een groep die zich met deze wetenschap bezig houdt, maar
r l: u r r l o u r m i d d e l v a n d e r e i n i g i n g v a n d e z i e l d o o r o e f e n i n g e n i n
zcfíbr:hccrsing. Dit zijn de asceten.De meesten van hen bereiken
gcvoclszaken die hun worden onthuld door aanschouwing en die te
vt:rlrovcn zijn om met de tong te beschrijven. Hun gevoel is hun
lrgumcnt. De asceten van onze godsdienst zijn de Sufi's. Zij kennen
gt:hruikcn die gebaseerd zijn op de Wet, en zij bedienen zich van een
slrt:cialc terminologie (317-37D. Volgt een overzicht van boeken die door
cn ovcr de Sufi's zijn geschreven (379-380).Het gÍootste deel van deze
bockcn bcvat symbolische verwijzingen, en wie deze letterlijk wil nemen
isolccrt zich ervan (381).
1 . l : r i s n o g e e n d e r d e g r o c p b e o e f e n a a r s v a n d e z e w e t e n s c h a p .Z i j
hcginncn met onderzoek en speculatie,en zij eindigcn mct onthechting cn
rciniging van de zíel. Zij combineren de voordclen van beide hicrvoor
gcnocmdc groepen (382). Volgt nog cen korte opsomming van personen
cn txrcktitcls in dit vcrband (383-3{14).
Dcec dric groepen bcstaan uit pcrsoncn dic gcïsolcerd staan in de
tijdspcriodcn. Voor dc grolc massa ligt hct andcrs. Ook bij de massa
lccÍt hct vcrlangen naar dc mcnsclijke volmaaktheiden het besefdat de
mcni ycrschilt van de dicrcn. Dit is het onderwerpdat Ibn Tufayl in zijn
vcrhrndcling I.layy ibn Yaqz-anhccft uitgcwerkt (385). Er is echter een
rtnttl hindcrnisscn tcn gevolge waarvan de massa deze methodcn niet
hooÍt wctcn tc bcreikcn. De licden die wat dit betreft gefaald hebbcn
rl! In twcc Srocpcn tc vcrdelen:
l, Zat dic zich mct spcculatic hebben bezig gehouden, zonder ervoor
SllwrffÍlcccrd tc tijn. Zij dwalen cn doen dwalen.
2 , Z l l d l o a a n d c g r c n s z i j n b l i j v e n s t . a a nc n n i e t v e r d e r h e b b c n k u n n e n
dordrln3cn (3ltó).
Errrtgoncmdcnzijn ondcrtc vcrdelenin groepen:
- l, Do durlistcn, dic zcggcn dat cr twcc goden of twee principcs zijn
(lr7-ilt).
- 2, Do Srhiërs, dic aardsc afgodsbccldcn van hcmclsc hcrt:n, dat wil
,oltoo do llerrcn, vcrcrt:n (31.|9).
- f , D c J l r n í f c n , d i c i n g c : c : s l t : l i 1 kw
c ( : z c n s ,d i r : r l c s l c Í Í c n b c s t u r t : n ,
lolovon (3tI)).
DE INHOUD VAN DE IRSÀD AL-QÀSID 189
- 4. De Ashdb al-Hayakil en de Jamsiyya 891).
- 5. De Qintdriyya, die alleen Noah volgen (392).
- 6. De Baydaniyya (393).
- 7. De Kàzimiyya (394).
- 8. De Tabï'iyya (395).
- 9. De Ahl al-AhwA' (3r9O.
- 10. De Mu'auila (397).
- ll. Degenen die geloven in de terugkeer naar deze wereld (398).
Maar zij die hun blik afwcndcn van de spcculatic, en de onmacht van de
mens erkennen, ontvangcn van hun Schcppcrdc gcnade dat Hij hun
profeten zendt vanuit hun middcn cn hun opcnbaart wat nuttig is voor
h e n i n d i t l e v e n e n h c t v o l g c n d c l c v c n ( . 1 9 9 ) .D c w c r c n s c h a p d i e z i c h
'dc
hiermee bezig houdt wordl. wctcnschap dcr gcbodcn' gcnoemd, en
deze wordt na de mehfysica behandcld (400).
Dit is de groep der geopenbaarde godsdicnstcn, cn in onze tijd zijn er
d a a r v a n d r i e : d e M o s l i m s , d e J o d e n e n d e C h r i s t . c n c n( 4 0 1 ) . I e d e r v a n
deze godsdienstgroepen is te verdelen in talrijke sectcs.Dc Profeet heeft
gezegd,dat vóór de komst. van de Islam de geopenbaardc godsdiensten
vcrdeeld werden in 72 secten,en dat de Moslims verdeeld zouden worden
i n 7 3 s e c t e n , w a a r v a n e r 7 2 i n d e h e l t e r e c h t .k w a m e n e n é e n i n h e t
paradijs, en dat is de Gemeente (402).
l. De Moslims (403-486). Dezen zijn het onderling scns over de zending
van de Profeet Muhammad, en over hun aanvaarding van de Wet, en de
Openbaring als vervat in de Koran. Tevens bestaat er onder hen
o v c r e e n s t e m m i n g o v e r d e v i j f z u i l e n v a n d e g o d s d i e n s t ,t e w e t e n d e
gcloofsbelijdenis, het gebed, de vasten, de belasting cn de bedevaart.
Over de attributen van God verschillen zij van mening, en over Gods
macht en die van de mens, over de belofte en dc waarschuwing,over lof
cn blaam, over de toestanden van het imàmaat en het profeetschap,en
ovcr de aanwijzing daartoe volgens tekst, of door activiteit of door
vcrkiczing (403-406). Uit dit meningsverschil zijn veel secten ontstaan,
dic wordcn beschreven in de speciaal daaraan gewijde werken van het
tyltc al-Milal wa-al-Nihal, van al-Sahrastánï en anderen. Of deze de
scctcn z.ijn dic door dc Profeet zijn bedoeld wetcn wij niet zeker (407).
llicrop laat de autcur een bespreking van 72 sectcn volgcn, mct
v c r r n c l d i n g v a n h u n n a a m , s o m s v a n h u n s l . i c h t c r ,c n c c n k o r t c
s a r r r t : n v a t t i n gv a n h u n l c c r s t c l l i n g c n ( 4 0 Í t - 4 t 1 6 )E. c n w a t u i t g c b r c i d c r c
h t : l r a l t d c l i l rvga l t d c . l r ' a , c n d c d a a r a a n a f g c l c i d c c n a Í g c s c h c i r t c n
l { Í ( ) c l ) ( ' r r n l { c nt,t r b c r r r t ( . 1 2 14 1 7 ) ( ) o k r l t : À r r* ' à r t f r w o r r l t : r r ,r r r t : tl r u r r
l(x) DE INHOUD VAN DE /RSÁD AL-QÁSID DE INHOUD VAN DE IRSÀD AL-QÁSID r9r

r r l s l r l i t s i n g e n ,w a t u i t g e b r e i d e r b e h a n d e l d ( 4 4 5 - 4 4 7 ) . D e a u t e u r b e s l u i t Hcilige Geest, en zij duiden deze ook wel aan met resp. existent.ie,
zrjn opsomming met:'Dit zijn de welbekende opinies en de vermelde wcLenschap of woord, en leven" Yahyá ibn 'Adï heeft aan deze leer van
l c c r s t e l l i n g e nG . od spreckt de waarheiden Hij wijst de weg (486). drie personen een soorr filosofische grondslag gegeven (Stt-St:). Zij zíjn
.) I)t: Jodcn (487-509). Dezen hebben vele secten. De bekendste drie zijn hct er ook over eens dat Christus geboren is uit Maria, cn dat hij de
rclit:rrwoordig de Rabbanieten, de Karaïeten en de Samaritanen.Zij zijn kruisdood is gestorven. Driehonderdzeventien groten van hen zijn in
Irct ccns over het profeetschap van Mozes, Aáron en Jozua, en over de vcrgadering bijcengekomen in het paleis van dc koning van
I ( ,r u e n d e d a a r i n v e r v a t l . e r e g e l s , o o k a l i s d e z e v e r v a l s t e n Constantinopel en hebben ecn geloofsbelijdenis vastgcsteld, die zij
ovt:rgclcvcrd in verschillende versies. Zij ontlenen hieraan 613 plichten, onÍlcncn aan hct cvangelie. Wie zich nict aan deze gcloofsbelijdenis
tlrt: zij nakomen (487-488). De Rabbanieten en Karaïeten zijn het, in houdt stelt zich buitcn hct Christcndom (514).Hct cvangclic dat zij
t t : g c n s t c l l i n g t o t d e S a m a r i t a n e n ,n o g e e n s o v e r h e t p r o f e e t s c h a p v a n h c b b c n i s d e l c v c n s b c s c h r i j v i n g v a n C l h r i s t u s ,d i c i s s a m c n g c s t c l dd o o r
: r r r r l c r c nd a n d c d r i e v o o r n o e m d e . V a n d c z e n l e v e r e n z i j 1 9 b o e k e n o v e r , vicr van zijn mctgczcllcn: Matthcus, l.uc:asM , a r c u s c n J o h a n n c s .H e t
'evangelie' 'gocdc
rlic: zij voegen bij de vijf bockcn van de Tora. Deze 24 boeken noemen woord bctckcnt brxldschap'.Zi1 hcbbcn bockcn die zij
'wctten'noemen
t.i.1'Dc Profeten' (489). e n d i e g c s c h r c v o n z i j n d o o r h u n g r o l . c n .N a a r d e z e
f. [)c ccrst.e groep bestaat uit de vijf boeken van de Tora. De auteur bocken verwijzen zij voor de rcdactic van dc al'gclcidc rcgcls. Hun gcbed
gccÍt kort hicrvan de inhoud weer (+90-+9+). v c r r i c h t c n z i j m e t d c p s a l m e n( 5 1 5 - 5 1 6 ) .
- 2. I)c twcede groep bestaat uit vier boekcn, dic de 'eersten' worden Dc Melkictcn verschillen van de andere twec door hun lccr dat een decl
gcrror:rndD . c auteur geeft kort hiervan de inhoud weer. Hct bctreft dc v a n d c g o d d e l i j k e n a t u u r z i c h g e v e s t i g dh e c f t i n d c m c n s c l i l k c n a t u u r c n
brx:kcn lozua, Richtercn, Samuel en Koningen (495-491). ócn gewordcn is met het lichaam van Christus.Zij gclovcn dat hct woord
- l. I)c dcrde grocp bcstaat uit vicr bockcn dic dc 'laatstcn' worden zich heeft vcrmengd mct. het lichaam, zoals wijn zich mct water
g t : r r o c l n d .D c a u t c u r g c c f t k o r t h i c r v a n d c i n h o u d w c c r . H c t b c t r e f t d c vcrmcngt. Zij stellen dat het wezcn van God niet gclijk is aan de drie
bot:kcn Jcsaja, Jcrcmia, Ezcchië|, cn als vicrdc ccn collcctic van twaalf pcrsonen en zij spreken zich uit voor de leer van de dricccnheid. De
g t : s c h r i f t c n m c t w a a r s c h u w i n g c no v c r p l a g c n c n r a m p c n , v c r w i j z i n g e n autcur citeert hicrtegcn Koran Y (71)13. Zij stellen ook dat Christus een
n r a r t l c t c v c r w a c h t c n c c n n a a r d c o p s t a n d i n g ,d c l o t g c v a l l c n v a n J o n a , totalc, niet een gedeeltslijke mcnselijke natuur is, en dar dc kruisdood de
h c t g c b c d v a n H a b a k u k , h c t p r o l c c t s c h a pv a n Z a c h a r i a , v c r w i j z i n g c n nrcnsclijkc natuur is aangedaan,niet de goddelijke naruur (517-519).
n r r r d c J o n g s t c D a g c n d c a a n k o n d i g i n g v a n d c k o m s t .v a n a l - [ i d r Dc Jacobieten verschillen van de andere twee door hun lcer over de
(4ett-Í)2). goddclijke natuur van ChrisÍ,us.Zij stellen dat het woord is vcranderd in
- 4 . D c v i c r d c g r o c p w o r d t ' d c b o c k c n ' g c n o c m d ,c n d i t b c t r c f t c l f vlccs cn bloed, en dat Christus God is, en zichtbaar door zijn lichaam. De
bockcn. Dc autcur gccft hicrvan korl. dc inhoud wccr. Hct bctrcft dc autcur citeert hiertegen Koran V (76)72. Zij beweren dat het woord is
K r o n i c k c n , P s a l m c n , J o b , S p r c u k c n , d c g c s c h i c d c n i sv a n d c r c c h t c r s v ( r ó r ócn gcworden met de gedeeltelijke menselijke natuur, niet met de totale.
dc koningcn, Hooglicd, dc vcrzamcling van wijshcid van Salomon, 7,ij stcllcn dat het wezcn éen is, en dat de persoon éen is, maar dat hij
K l u u g l i c d c r c n v a n J c r c m i a , d c r c g c r i n g v a n A r l . a x c r x c sc n h c l . o n l s t a a n i s u i t t . w e e w e z e n s . S o m s z e g g e n z i j ' ê , e n n a l . u u r , o n t . s t a a nu i t
'Uzayr (503-50tt). f wcc narurcn' 620-522).
I ' o c r r n t - í c c s t , I ) a n i ó 1 ,c n h c t b o c k Dc Rabbanictcn
o l r r t c r s c h c i d t : r zr i c h v a n d c a n d c r c t w c c g r o c p c n d o o r h u n c o m m c n t a r c : l t I ) c N c s t . o r i a n c nv c r s c h i l l e n v a n d e a n d e r e t w e e d o o r h u n l e e r d a t d e
'l g o d d t : l i . j k c n a t u a r rd o o r s c h i j n t i n d c m c n s e l i j k e n a t u u r , z o a l s h e t z o n l i c h t
t r p r f t : g t : h r x l t : nv a n d c o r a e n d c d a a r v a n a f g c l c i d c r c g c l s , d i c z i 1 < l p
l l c / . a gv a n M o z t : s o v c r l c v c r t : n( 5 0 t ) ) - stlrr;nt o[) ccn kristal, cn in dc mensclijkc natuur zichtbaar wordt, zoals
l . l ) c ( ' l r r i s t t : n r : n( 5 1 0 * 5 2 5 ) O . o k z i l h c b b c n v c l c s c : c l c n .l ) c h t : k c : n d s t t : hct gcgravccrdc bccld in ccn zcgclring. Zij stcllcn <lok dat dc wijz.c
I t t c r v r t n / . r . 1 Í(l : r r l r i t : : M t : l k i t : t t : n ,J a c o b i r : t ( : n( : Í l N t : s t < l r i u t t t '(t 5
t 1 0 ) ./ , r I z r p r w u a r o l ) r le g o r lr l c l i j k c n a t u u r z i c h i n d c m c n s c l i j k c n a t u u r h c c Í . t
I t c l c l r t v r : r t : t : t t s ,r l a t ( i o t l ó t : r r i s t u t i t r w ( : z ( : n ,r t t t : l r l r t c t ) ( ' Í s o l l ( ' nr,l l t t w r l l l c v c s t r g r,l o 1 l o r r v c r g t : l i y k h a r cw i . j z r :c < l r r r l l l t : ci s: t ( 5 l t 5 2 . { ) . M t : t d c
/ c N l l c n l t l l Í l l ) l l l ( ' 1 1l .) c z c p c r s o Í l ( ' nn ( ) ( ' r n ( ' nur ; t l c V l r t l c l . r l c / . r x r l tc l t r l c N í c l l t r c l ( ' Í l/ l ; n r t ; l t c l ( ' ( ' n s( ) v ( ' r r l t ' k r r r r s r l o o rllr, : r r r r c1l kr r l a t r l t ' z c r l c
l()). DE TNHOUDVAN DE lRsÀD AL-QÁ$ID
rncnsclijke natuur betreft, en niet de goddelijke. Zij bedoelen daar dan
rcs1).rncc het lichaam en de geest (525).
l)(: autcur besluit het hoofdstuk als volgc'God is verheven boven wat de
orrrcchtdoeners en zondaars zeggen. Lof aan God, Die ons de Islam heeft
gr:schonken en ons geleid heeft door Zijn Profeet Muhammad' 620.
I)t wetenschap van de geboden (527-590)
l)<l<lrdcze wetenschap wordt kennis verworven omtrent de toestandenen
dc csscntie van de profetie, en van de soort van behoefte die daaraan is.
'nám[s' (hier 'gebod',
Mct vertaald als vóÉos) worden verschillende
dingcn bedoeld: de openbaring, de engel die de openbaring brengt, en de
sunna (527).
lfct nut van deze wetenschap bestaat hierin daÍ zíj een opgave doet van
dc noodzaak van de profetie en van de behoefte van de mens daaraan,
z<lwcl in dit als in het volgende leven. Het nut van deze wetenschap
hcstaaÍ.tevens in de mogelijkheid van het maken van onderscheid tussen
tfc warc profetie en de nietige pretenties,en ook in het feit dat zij
kcnnis vcrschaft over de wonderen van gezantcn cn profeten, en de
wondcrt.ckcnsvan vromcn en heiligen (528-529). Hierovcr bestaat een
bock van Aristoteles. cn ook ccn van Plal.o. Dc mceste kwcstics in dit
vcrbsnd worden behandcld in hct bcrckÀrà' al-Mudlnu al-Fàdila van
ul*lrilrdbl (530). Het is ccn gcnadc van God jcgcns Zijn schcpping dat Hij
Iczsntcn zcndt die medcdclingcn docn ovcr dit lcvcn cn hct volgende
l c v c n ( 5 3 1 ) . D e W c t b c v c c l l . h c t a a n v a a r d c n v a n d c w a r c d o g m a ' s ,h c t
n r u w S c z . c tu i l . v o c r e n v a n d c r i t u c l c v c r p l i c h t i n g c n d i c d c m c n s n a d c r t o Í .
(lod brcngcn, cn ook hct bcvclcn tot hcl gocdc cn hct vcrbicdcn van hcl.
lwrdo (532).
O p j r o n d d a a r v a n w o r d l . c e n i n d c l i n S v a n a c h t w c t c n s c h a p p c nv a n d e
\Vot 3omaukt: dc Koran-lczingcn, dc ovcrlcvcring van dc Traditic, dc
Koron-cxcgcsc, dc kcnnis van dc Traditic, dc grondslagcn van dc
grxtrdlonrt, dc grondslagcn van hct rccht,dc dialcctiek en het rccht (533).
l r , c n v 0 r l n l w o o r d i n g , m c t c r i t c r i a , v a n d c z e i n d c l i n g v o l g t ( 5 3 4 - 5 3 7 ) .I l c t
r r l d o i n t c l l i g c n t c l c z c r n i c t o n t g a a n ,z . o v c r v o l g t d c a u t c u r , d a t d c z c
wotootchrppcn grotc voordclcn hebbcn:in dit lcvcn doordat z.ij vortr
b c r c h o r m i n g v a n l i j f c n g o c d 7 . o r g c n ,c n i n h c t v o l g c n d c l c v c n d < x l r d a t
, t l d o m c n i r r : d d c nv a n r l t : v t : r s c h r i k k c l i j k cs t r a l ( 5 l t t - 5 4 1 ) .
DE INHOUD VAN DE IRSÀD AL_QÁSID 193
l. De Koran-lezingen (539-541)
Dit is de wetenschap van de overlevering van de taal en de i'ráb van de
Koran, die vaststaat door de continue mondelinge overlcvering (539).
Volgt een korte bibliografie, waarbij de auteur opmerkt dat de meeste
boeken over dit onderwerp gesteld zijn in gebondcn rede, om een
precieze vaststelling van de behandelde woorden te garandcrcn (540-541).
2. De overlevering van de Traditie (542-545)
D e z e w e t e n s c h a pv c r s c h a f t k e n n i s o v c r d c w i j z c v a n o v c r l c v c r i n g v a n d e
woorden en dadcn van dc Profcct, dic bcstaat d<xlr continucmondelinge
o v e r l e v e r i n g , e n z i j b c h a n d c l t < l o k d c v a s t l c g g i n gc r v a n ( 5 4 2 ) . D c m e e s t .
precieze collecties zijn dc bockcn van al-l]ukàri cn Muslim, cn na hcn
v o l g e n d e o v e r i g e c a n o n i s c h c v c r z a m c l i n g o n ,c n d c m u s n a d s . H i c r o p
volgen enkele bibliografische vcrwijzingcn (543--54-5).
3. De Koraz-exegcse (546-565)
Dcze wetenschap vcrschaft kennis dic nodig is voor hct bcgrip van God's
Bock dat is nedergedaald op Zijn gezonden Profecl, gccÍ't dc verklaring
van de betekenissen ervan en brengt de daarin vcrvail.c regels en
w i j s h e d e n t e v o o r s c h i j n ( 5 a 6 ) . B i j d e e x e g e s ei s s p r a k c v a n v c r b a n d m c t
d c v o l g e n d e w e t e n s c h a p p e n :d e l e x i c o g r a f i c , d e s y n t a x i s ,d c v o r m l c c r , d e
bcgrippenleer, do rhetorica, de stijlleer en de wctcnschap van dc
K o r a n - l e z i n g e n ( 5 4 7 ) . B o v e n d i c n i s v o o r d e z e w c t c n s c h a pk c n n i s v c r c i s t
omtrcnt de aanleidingen van de Openbaring, de regcls mct bctrckking tot
dc afschaffende en afgeschafte verzen, en de geschicdcnis van dc twee
andcre geopenbaarde godsdiensten. Bij de exegesc is dc hulp nodig van
dc wetenschap van de grondslagen van hct rccht en van de
disput.eerkunst (548). Volgt bibliografie (549). De mecste excgeren hebbcn
hun bijzondere voorkeuren in de behandeling van de stof. Al-Ja'labï
sprcckt over de verhalende gedeelten, Ibn 'Atiyya bchandelt het
taalkundigc aspect, Ibn Faras de rechtsregcls,al-Za$Páp dc
b c g r i p p c n l c c r ,c n z . ( 5 5 0 ) .
(iotf hccft icdcrc gczant gezonden mct een openbaring in dc Laal van
r l r c n s v o l k . D q z c o p c n b a r i n g b c h o c f t e x e g e s e ,h o c w c l i c d c r m c n s c c n
bock bij vo<lrkcur zodanig schrijft dat hct op zich, zondcr nadcrc uitlcg,
h t : g r c l l c n k a n w < l r d c n ( - 5 5 1 - 5 - 5 2N) i. c t t c m i n i s c r c o m m c n t a a r n o d i g , c n
wt'l onr tlric rcdcncrn:
' l . l l t : t h o g c n i v c a u v a n r l c a u t c u r t : n r l c h c k r r o l l l l r c i t vl a n z r ; r r
l r t r t t t t t l c r t t t l i t ' lSt .r t t t t sh t ' t t t o c r ll rk t t l r t h c l h c l i r r pt ' l r r l l l t r o n r . / rl n c r l n t l ( ' u Í s
 l().1 DE INHOUD VAN DE /RSÁD AL-QÀSID DE TNHOUDVAN DE IÀsÁD AL-QÁ$ID r95

( l r , ' ( ' ( ' Í r( o r n m c n t a a ro p h u n c i g c n w c r k h e b b e ng e s c h r e v e n( 5 5 3 - 5 5 5 ) . attributen van God, en over de kwestie van de voorbestemming en de
. ) S o r r r sl a a t e e n a u t e u r e n i g e p r e m i s s e n o n v e r m e l d , o m d a t h i j d e z e vrije wil (570-573). Al-A5'arï heeft hun stellingen overgenomen, maar er
l , t ' L t ' r r r la c h t , e n s o m s i s h e l b e t o o g o n g c o r d e n d . I n d a t g e v a l m o e t d e veel aan veranderd (574). Volgt bibliografie (575-570.
( ()n|ln('Íttiltorhet betoog aanvullcn en ordenen (556-557).
I l'it:n woord kan soms bctckcnissen hebben die alleen gevonden 6. De grondslagen vsn het recht (577-579)
u o r t l t : r r d o o r e e n n i c t - l c l t c r l i j k e u i t l e g . O o k k a n e e n b e t e k e n i st e s u b t i e l D e z e w e t e n s c h a p v e r s c h a f t k e n n i s o v e r d e w i j z e v a n v a s L l e g g i n gv a n
v o o r r r i t d r u k k i n g z i j n . D a n z i j n m c t a f o r e n o f a a n d u i d i n g c nn a a r d c praktische wetsregels,en over de wijze van aflciding ervan met
I r r l k o r r r s t i g h c i dn o d i g ( 5 5 t 1 )D. c c o m m c n t a t o rd i e n t o o k h e t o o g m e r k e n d e argumenten en door thcoretische bcschouwing (511). Volgt bibliografie
v o o r k c u r v a n d c a u t c u r t c b e h a n d c l c n ,e n o n v e r h o o p t ev c r g i s s i n g e nm o c t (ó78-s7e).
l r r l s i g n a l c r c n( 5 5 9 ) .
l)c K rtran is nccrgczondcn in de Arabische taal in de tijd van dc mecst 7. De kunst van het disputeren (580-582)
w t r l s l r r c k c n d e A r a b i e r e n . Z i j k c n d e n d e l e t t e r l i j k e b e t e k e n i s s e ne n d c Deze wetenschap vcrschafl. kcnnis ovcr dc wijzc van vastlcgging van de
r l a a r u i l . a f g e l c i d c r c g c l s . D e s u b t i e l e e n v c r b o r g c n b c t c k c n i s s c nk o n d e n bewijsvoeringen van de wct, ovcÍ hct al'wcrcn van twijfclachtigc
ook zij slechts na studie doorgronden, en zij kondcn de Profcct cr meningen en ondcrmijnende redcncringcn, cn ovcr dc ordcningen van
n r ( : o s r a lo v e r o n d c r v r a g c n ( 5 6 0 - 5 6 1 ) . W i j h e b b e n , m c c r n o g d a n z i j , p u n t . e n i n d e c o n t r o v e r s e ( 5 8 0 ) . D e z c w e t c n s c h a p i s o n l . s t a a nu i t d e
btrhot:Ítc aan uitlcg (S0Z). exegese is voor ecn dccl hct uitsprcidcn van dialectiek die een onderdeel is van de logica, maar wordt speciaal
b t r k r r o l r t cf o r m u l c r i n g c n , m e t e c n o p g a v c v a n h u n b c t c k e n i s s c nV. o o r e e n gebruikt voor onderwerpen van godsdicnstigc aard (581). Volgt
:rnrlcr dccl is cxegesc hcL prcfcrcrcn van sommigc mogelijkheden boven bibliografie (582).
l r r r l t : r r :( . 5 6 3 ) .D i t k a n n i c t z o n d c r h c t f o r m u l c r c n v a n e e n a l g e m e n er e g e l .
l)trzt: rcgcl is door cic autcur vastgclcgd in zijn wcrk, gctiteld Nupab 8. Het recht (583-589)
ul I liir. Dat werk bcval. Lcvcns ccn discussic over de mysterieuzc leil.crs Dezc wetenschap behandelt de praktische wetsregels, te wctcn de rituele
iuttt ltt:t bcgin van sommige sircs van de Koran (564-565). voorschriften, de voorschriften met betrekking tot dc transactics tusscn
de mensen onderling, en de gewoonten (583). De ccrstc dic bocken
4. l)c krnnis van de 7'raditie (566-568) 'Abd
schrcef over deze wetenschap was al-Malik b. Óurayg, maar nu
l)cr(: wctcnschap vcrschaft kcnnis over dc soorl.envan ovcrlcvcring cn de volgt men wat dit betreft de scholen van de vier imdms (584). Volgt
r c A c l s t l a a r v a n , o v c r d c v o o r w a a r d c n w a a r a a n d c o v e r l e v e r a a r sm o e t . c n bibliografie van Hanafietische werken (585), van Málikietische werken
vtlldocn, ovcr dc soortcn van ovcrgclevcrdc stof, en het vinden van dc (586), van Safi'ietische werken (587) en van Hanbalietischc werken (588).
bololcnisscn crvan (566). Dcz.c wetcnschap kan nict zondcr dczelfdc Volgt opgave van werken die het recht behandelen op een omvattende
r0fon$chappcn als dc Koran-exegesc, Le wetcn de lexicografie, dc wijz.e die niet beperkt is tot enige school (589).
r t n l r r i $ , d c v o r m l c c r , d c b c g r i p p c n l c c r , d e r h e t o r i c a ,d e s t i j l l c c r , e n d c 'Dit
Dc auteur besluit het hoofdstuk: zijn de wetenschappenvan de Wet.
glondrlugcn. Dczc wctcnschap kan evcnmin zondcr kcnnis van dc Z i j t . i j n d c r o o m d i e o n t s t a a t b i j d e k a r n i n g v a n d e m c t a f y s i e k .L o f a a n
l c r c h t e d c r r i s v a n d c t r a d i t i o n a r i ë r s , c n d c d i s c u s s i eo v e r d c c r i t c r i a ( 5 6 7 ) . (iod, Dic ons de goede weg wijst. Zonder Zijn leiding zouden wij de wcg
V r t l g t b t h l i o g r a Íi c ( - 5 ó t l ) . nict kunncn vinden. De gezanten van onze Heer hebben de waarheid
gcbracht'(590)...
I llc |rondlltgcn vun de godsdienst (569-576)
l ) c l c w c l t : n s c h a l lh t : h n n i l c l tr n c n i n g c nc n d o g m a ' s c n o n r l c r s l c u r r tr l c z r : l)( nutuurwetenschap( 59 l-7 12)
r t o r l t v c t r l i r n r l t : l i . j k rb: 1 : w i _ j z tc: n v t : r k l a a r tt o t v a l s i r l l r t ' t g t ' c rtr' l l r r t ' t :r n
l r l c f r i p n u t \ r s ( 5 ( ) ( ) ) l. ) t : t ' t ' r s t t ' r rr lr t : z i c l r r r r t : tr l t ' z t ' w ( ' l c Í l \ (l l : l l ) J r c b bne ln tlczc wctcnschap wordt onrlcrzockgcdaan naar ht:l waarnconrbarr:
l r c r t l ; l c h o r r t l c nz r l r r t l c l t v ' t r r ' t l r z r l r ( ' tl((')n( ,' n l r t ' n l u r l l t ' l l r c v r r r l io v c r r l t ' I r t ' l u u r r r(r: Í r Í r a a r r l t : l t r a l t : w a l r r i l t r li l o r t r l c r l t t : v i gi s l u r t r v t ' r i t t t r l t : r i t t g' t t
| ()í) DE INHOUD VAN DE /RSÀD AL_QÁSID DE INHOUD VAN DE 1RSÁDAL_QÀSID 197

\ l i r l ) r l r t o i t . A r i s t o t e l e s h e e f t d e z e w e t e n s c h a pi n a c h t o n d c r d e l e ng e o r d e n d werkzame principes en doeleinden. Zij houdt zich ook bezig met de

( \ ( ) l) bcstudering van de geheimen van deze lichamen, zoals dc bijzondere
I I'h vsica. Dit. onderdeel behandelt de zaken die alle cigenschappen van de sferen en de merkwaardighedcn van de mcngsels
i l ; r l U r l r w c t c n s c h a p p c ng e m e e n h c b b c n , z o a l s m a t e r i c , v o r m , b e w e g i n g , van de elementen. Deze wetenschap is ook nuttig voor dc geometric en
l f: r t r l r l r ,c i n d c , o n e i n d i g h c i de n d e r g c l i j k e ( 5 9 2 ) . aslronomie, en voor de metafysica, want zij bereidt hcl vcrst.andvoor op
.) l)r crxlo en mundo. Dit onderdcel behandelt de hemellichamcn cn de onderwerpen van de metafysica. Daarom wordt dc studie van de
( ' l ( ' n r c Í l t c n ,h u n n a t u u r c n h u n p l a a t s e n ,e n v e r s c h a f t k e n n i s o v e r h u n n a t u u r w e t e n s c h a p a a n d i c v a n d c m e t a f y s i c a v o o r o p g c s t . e l d .D c
s r r r r t ' r r s t c l l i n(g5 9 3 ) . n a t u u r w e t e n s c h a pi s o o k n u t t i g v o o r d c c r v a n a f g c l c i d c w c t c n s c h a p p c n ,
\ l)c Íleneratione el corruptione. Dit ondcrdcel bchandelt de wijze d i c h i e r n a g c n o e m d w o r d c n ( 6 0 1 - ó 0 3 ) .O v c r d t : z c a c h r o n d c r d e l c n h c c f t
\\'lurrop dc samcngcstcldc zakcn onl.staan en vcrgaan, cn voorts geboorte, A r i s t o t e l e s a c h t b o c k c n g c s c h r c v c n . I b n S r n a h t : c Í ' tr l c z c g c ë x c c r p c c r d ,e n
v o o r t p l a n t i n g ,g r o c i , v c r g a a n c n v e r a n d e r i n g( 5 9 4 ) . l b n R u S d h e c f t e r c c n n u t t i g c s a n r c n v a t t i n gv a n g c Í n l r a k t -A a n h c t e i n d e
4. I)t phenomenis meleorologicis. Dit ondcrdcel behandclt dc elcmcntcn van het hoofdstuk ovcr dc logica is al ntclding gcnraakt van bocken dic
vririr dc vcrmcnging, cn wat zich aan hen voordoct, zoals vcrdunning cn c c n g e z a m e n l i j k e b c h a n d e l i n gv a n l o g i c a , n a t u u r w c r c r r s c h acpn m c t a f y s i c a
vcrrl ichting, cn dc soorlcn van bcwcgingen door invlocd van de hemelse bcvatten (604-605).
s t o l l c n d a a r o p . D i t o n d e r d e c l b c h a n d c l t o o k d c v e r s c h i j n s e l e nd i c D c n a t u u r w c t c n s c h a p k e n t . t . i e n a f g c l c i d c w c t c n s c h a p p c n :m c d i s c h c
ontstaan in dc lucht, zoals wolkcn, rcgcn, donder, blikscm, halo, w c l . c n s c h a p ,d i e r - e n v o g e l g e n e c s k u n d c f, y s i o g n < l m i c d , roomuitlcg,
rcÊcnboog, dondcrslagen,vallcndc stcrrcn cn tekcncn, cn van dc a s t r o l o g i e , t o v c r i j , t a l i s m a n k u n d e ,s ï m i y à , a l c h c m i c , c n l a n d b o u w ( 6 0 6 ) .
v c r s c h i . j n s c l c nd i c d a a r u i l . o n t s t a a n b o v c n d c a a r d e , z o a l s s n c c u w , h a g c l , I)c aut.eur vermcldt de critcria die hij tocpast bi1 dczc indcling
r l l r r r w ,v o r s t , w i n d c n , r o < l k , v l o c d c n c b , c n o o k v a n d c v c r s c h i j n s c l e nd i c (ó07-609). Hicrop volgt dc bchandeling van dczc afgclcidc wcr.cnschappcn:
t l u : r r u i t o n t s t a a n o n d c r r l c a a r d c , z < l a l sa a r d b c v i n g ,a a r d v c r s c h u i v i n cgn
lrct ollwcllcn van walcr (5().5-5(Xr). l. De medische wetenschap (610-628)
\ . M r r r c r a l c n . D i t o n d c r t l c c l b c h a n r l c l td c l c v c n l o z c z a k c n , z o a l s m c t a l c n , I n d c z e w e t e n s c h a pw o r d t e e n o n d c r z o e k i n g e s t c l d n a a r h c t l i c h a a m v a n
k 0 s l h a r c c d c l s t c n c n c n a n d c r c z a k c n , z o a l s v i t . r i o l e ne n d c s t c n c n w a a r u i t dc mens vanuit het oogpunt van gezondhcid en zicktc, mct dc bedoeling
z r . i w o r t l c n v c r v a a r d i g d , v o o r t s d c z . o u t c n ,z w a v c l s , d c s o o r t c n a r s c n i c u m , dc gczondheid te behouden cn de ziekte te bccindigcn (610). Her
c r r l r et k w i k z i l v c r , c n d c w i j z c w a a r o p z i j o n t s t a a n( 5 9 7 ) . ondcrwerp van deze wetenschapis hcÍ. menselijk lichaam, cn dc csscntiële
6 . I ) c p l u n t i . r .D i t o n d c r d c c l b c h a n d c l t d c g r o c i c n d e ,n i c t - v o c l c n d c z a k c n , ondcrdclcn, mengingen, humeuren, ledematcn, levensgccsLcn, vcrmogens en
rrrrrls rfc grasscn cn bomcn, cn ook dc wijzc waarop zij tich vocdcn, handclingcn die dit omvat. Haar onderwerp is ook de gczondhcid en
llÍocrcn cn gcli.lkcn voortbrcngcn (59tt). zicktc van hcL lichaam, en de oorzaken daarvan zoals etcn, drinken, de
'1
. L r f u r u n i m a l i u m . D i t o n d c r d c c l b c h a n d c l t d e t o e s t a n dv a n d c g r o c i c n d c l u c h t d i c h c t l i c h a a m o m g e e f t , e n v o o r t s b e w e g i n g ,s t i l s t a n d ,o n t l a s t i n g ,
cn voclcn(lc dingcn, dic bcwcgcn door dc wil. Het bctrcft dicrcn dic vcrstopping, vaardigheid, gewoonte, geslacht, leeftijd cn de vreemde
lcvcrr irr tlc zcc, dc lucht cn op hct land, cn de dicrcn dic gcdomcsticccrd zakcn die hct lichaam binnenkomen. Deze wctenschap bestudcert ook de
/ t l n , ( : n v ( ) o r t s d c r v i j z . cw a a r o p z . i j g c b o r c n w o r d c n c n z . i c hv o o r t p l a n t c n tckcns dic duiden op de toestand waarin het lichaam verkeert (6ll). In
( \()()) dczc wctcnschap worden ook best.udeerdde voorschriften met bctrckking
1 1 l . t l t r r . 1 . ' f r . r r . r( ! . \ ( n . \ u t i .D i t o n d c r d c c l b c h a n d c l t d c k r a c h t c n d i c i o t c l . c n c n d r i n k c n , d c k c u z e v a n k l i m a a t , d e b e o o r d e l i n gv a n b e w e g i n g
l r c w c 6 r l r g( : Í r w a u r n c n r i n gv c r o o r z a k c n ,i n h c t b i j z o n d c r b i . j r l t : l n c n s ,c n c n s t r l s t . a n d ,d c c n k c l v o u d i g c c n s a m e n g e s t c l d em e d i c i j n e n c n d e
r x r k r l c l o t : s t l u r r l t ' rvra n s l a : r p ,r l r t x r r t rc n w a k k c r z i l n ( 6 ( X ) ) . c h i r u r g i c . I ) c z c h c b b c n a l l c t o t d o c l o m n a a r v c r m o g c n d c g e z o n d h c i dt c
l l ( ' l Í r u t v : r t t r l t : l l l t u r l r w c l ( ' n s c l u thl lt : s l l u t tl r i t r r i nt l l r t z r j l t ' l t t r r sv c t s c l u r l l b t : h o u rcl n r : n z i c k t c n t c b c h a n d c l c n ( 6 1 2 ) . D c z c w c t c n s c h a pw o r d t
o v t ' l r l t ' e r r k e l v o r r t l r g c Í l s l u n ( l r g e s t c l t l ci c l u r r r r t ' rl r( ,' w ( ' l ( ' n r l c s l c l t ' r t ,t l t ' u t 1 1 t : r l t : t : li rnl t h t : r l r c t i s c h c n p r a k t i s c h . V r o ( : g o r a l w a s c r c c n g r o ( : l )
r ' l t ' t r r c l r t c (n' n r l c t l Í l ( ' v ( ) ( ) Í t l l l t ' n g s c l t ' r 'rn, o v t ' r l r u n n r i t l ( ' t t c v, o r n r , b c t l c l c t l l | Í t ' trtli c z r c h r r i t s l r r i t c t t lrrl c z r g h r c l t l r r r r ' t( ' x J ) ( ' r r r n c Í t l (( '' nl l,( ' ( ' i l
| ()l{ DE TNHOUD VAN DE IRSÀD AL-QÁ$ID
g r o ( : l ) d i c z i c h b e p e r k t e t o t t h e o r e t i s c h e b e s c h o u w i n g e n .D e w a r e
o n r l t : r z o c k c r s c o m b i n e r e n e x p e r i m e n t e n t h e o r e t i s c h e b e s c h o u w i n g .D e
g r o r r r lb c g i n s e l e n v a n d e z e w e t e n s c h a p z i j n d e e l s d o o r e x p e r i m e n t
vt'rkrcgcn, deels door goddelijke inspiratie (613-614).Volgt bibliografie
((rf5). Dc auteur noemt als belangrijkste werk de Qàniln van Ibn Siná. Hij
vcrifctf igt Ibn Sïná voor wat betreft de keuze van de titel al-Q-anltn, en
gct:Ít ccn korte uitweiding over de betekenissen van het woord qdnïtn,
zowol in het algemecn als bij wijze van technische term in andere
w c t o n s c h a p p e n ( 6 1 6 - 6 2 3 ) .V o l g t b i b l i o g r a f i e v a n w e r k e n d i e z i c h m e t
ondcrdclen van de medische wetenschap bezig houden, aan het eind
waarvan de auteur enige eigen geschriften vermeldt. (624). Het nut van
(lcze wetenschap geldt zowel het lichaam als de ziel. Gezondheid is dc
bcstc toestand van het lichaam, en ziekten verhinderen de ziel bij haar
strcvcn naar de volmaaktheid van haar theoretische en praktische
vcrmogens (625-626). Een ander nut van deze wetenschapis dat de
hcocfcnaar doordrongen raakt. van de volmaaktheid van de schepping en
rlc almacht van God (ó27-62$.
2. Dc dier- en vogelgeneeskunde(629-631)
Wat dc medische wctcnschap mct bctrskking tot dc mens is, zijn dczc
lwcc wct.enschappen met betrekking tot de dieren (629). Oiergeneeskundc
Qtuytara) houdt zich exclusief met paarden bezig vanwege hun nut voor
dc nrcns in het oorlogsbedrijf, en vanwege hun fraaie vorm en goede
Iocrusting. Vogelgeneeskunde(bayzara) houdt zich bezig met jachtvogels
vrrnwcgc hun nuÍ bij de jacht (630-631).Volgt bibliografie (631).
-1.I)e f ysiognomie (632-636)
In dczc wctenschap wordt kennis verkregen over het karakter van dc
mcns op grond van zijn gestalte en uiterlijke kenmerken. Dczc
wctcnschap maakt het mogelijk om conclusies te trekken, op basis van
hct uitcrlijk, over het innerlijk van de mens (O:Z). Uet boek van al-Ràzi
is ccn samcnvatting van het werk van Aristoteles over dit onderwerp,
nrct bclangrijke toevoegingen.Polemon heeft een werk over dc
íysiognomic van vrouwen geschreven (633).Deze wetenschapheeft nut. in
hct nrcnsclijk vcrkccr met vriend, echtgenoot en slaaf, zoals dat in dc
stcdcn voork<lmt. Dczc wctcnschap wordt toegestaanin dc Wct. Dc
i n r l c u r c i t c c r t h i c r v t x r r K o r a n X V ( 7 5 ) 7 5 c n K o r u n l l ( 2 14 \ 2 1 3 ,c n c c n
u i t s p r a a k v a n r l c P r o f c c t ( 6 3 4 - ó 3 5 ) .D i c h t b i j d c z ( : w c r c n s c h s ps t a a n r l t :
I u n s l v a n h t : l s p o r c n l c z c n c n d c k u n s t v a n h t : l l c r c t t v r n d c u r t r : r l jrk c
DE TNHOUDVAN DE 1RsÁD AL-QÁS|D 199
tekens van de mens. Dat zijn echter geen wetcnschappen die men kan
verwerven, maar intuïtieve gissingen.Dat geldt ook voor hct. lezcn van de
lijnen in de hand en de lijnen op het voorhoofd (636).
4. De droomuitleg (637-641)
In deze wetenschap wordt kennis verkregen ovcr dc wijzc van het
t r e k k e n v a n c o n c l u s i c s u i t d r o o m v o o r s t e l l i n g c no m t o t b c g r i p t e k o m c n
van hetgeen de ziel tijdcns dc slaap zict van dc vcrborgcn wereld (637).
D c a u t e u r c i t e e r t d e T r a d i t i c d a t d c t l r < l m c nl / 4 6 d c c l v a n d c o p c n b a r i n g
vormen (638). Soms corrcspondcrcn tlc dromcn cxact mct hctgeen
a a n g e w e z c n w o r d t . c n i s c r g c c n i n t c r p r c t a t i c n o r l i g . S o n r sg a a t d c d r o o m
z o v e r d a t d e v o o r s t e l l i n g o v c r g a a t i n c c n z i n t u i g l i . j k c w a a r n c m i n g .D c
m a t e w a a r i n d r o o m u i t l e g m o c t w o r d c n t o c g i c p a svt c r s c h i l t p c r m c n s ( 6 3 9 ) .
H c l . n u t v a n d e z e w e t e n s c h a pl i g t i n h c t b r c n g c n v a n g o c d n i c u w s c n h e t
w a a r s c h u w e n t . e g c nh e t k w a d e , e n o o k i n h c t g c v c n v a n i n z i c h t i n d e
gcbeurtenissen op de wereld voordat zij plaats hcbbon gcvonden (640).
Volgt bibliografie (641).
5. De astrologie (642-646)
In deze wetenschap wordt kcnnis vcrkrcgcn ovcr hct Irckkcn van
conclusies uit de constellaties van de sfercn om tot bcgrip tc komen op
grond daarvan met betrekking tot gcbcurtenissen van hcÍ. ondcrmaansc
(642). Volgt bibliografie, eerst van werken over hct gchclc onderwerp,
daarna van werkcn over deelgebieden, en tenslot.l.eccn opgave van de
inlcidende werken (643-645). Het nut van deze wetenschap bcstaat hicrin
dat zij inzicht verschaft in verbanden die tussen bcpaalde zaken bestaan,
cn mccst.al betreft het hier de invloed van de positics van de stcrren op
tocstanden van koningen, landen, en afgeleide kwestics, cn in de keuze
van hcl juiste ogenblik om ergens mee te beginnen (646).
ó. De toverii (647-672)
In dczc wctcnschap wordt behandeld de wijze waarop men, door
b c h c c r s i n g v a n d c z i e l , i n s t a a t i s t o t v r e e m d e h a n d c l i n g e nd o o r
v c r b o r g c n k r a c h t . c n( 6 4 7 ) . H c t n u t v a n d c z c w e t e n s c h a pb e s t a a th i e r i n d a t
zrJ waarschuwt. Zij mag nict acticI bcocfcnd wordcn, hocwcl dc
n t c n i n g c n v c r s c h i l l c n o v c r d c m a t c v a n o n g c o o r l o o f d h c i d .S o m m i g c
g r : l t : t : r r l t :snt r : l l c n d a t k c n n i s v a n d c z c w c t c n s c h a pr : c n c o l l c c t i c v cp l i c h t
t s . r l l t r l a l t t t c t tt : r t l o o r i Í l s l a a t i s o n t v a l s t : l l r o l c l ( ' n l c o r r t r r r a s k t : r t . n
( ( r 4 8 ( ) . 1 ( ) )l ) t ' k t ' r r n t ' r v l u r r l t ' z c w c l t ' l r s h
t : r P k i r r r o o k l r r ' p l r l c no l n r y . i r . v : r l
 , )(x ) DE INHOUD VAN DE IRS;D AL-QÁ$ID DE INHOUD VAN DE /RSÀD AL-QÁSID 20r

v:ur (lo(lelijke afloop bij toverij de wettelijke bloedwraak moet worden toverij gerekend worden. Hij wijst deze, namelijk het goochelen en het
. r is waarachtige en niet-waarachtige toverij, en de auteur
r ( ) c l i ( ' l ) u s tE wcrken met automata, af als onderdelen van deze wetenschap(669-672).
n o ( ' n r r i n d i t v e r b a n d d e t o v e n a a r s v a n F a r a o ( 6 5 0 - 6 5 2 ) .A a n g e z i e nd e
o r r r z r r k c nv a n d e t o v e r i j o n b e k e n d z i j n e n v e l e n z i c h e r m e e b e z i g 7. De talismankunde (673-677)
Irorrrf t:n, t.ijn er verschillende methoden: In deze wetenschap wordt kennis verkregen over de wijze waarop de
I l)tr rncthode van de Indiërs bestaat uit de reiniging van de ziel en uit vcrmenging plaats vindt van de hoge, actieve, krachtcn met de lage,
r l c r r r r t h c c h t i n gv a n d e z i e l a a n d e l i c h a m e l i j k c h i n d e r n i s s c n .D e l a t e r e ontvankelijke, krachten, opdat daardoor iets merkwaardigs plaats vindt in
'ccn
lrlosoí'cn volgen de mening van de Indiërs en een groep van de Turken dcze wereld (6T). f lasm betekent, naar men zcgt, knoop die niet
lr:rrrrlcltook als zij (653). losgemaakt. kan worden', en cr wordt ook gezegd dat mcn de betekenis
.). I)c mcthode van de Nabateërs bestaat uit het gebruik van geschikte van dit woord vindt door hct achtcrstcvorcn tc lczcn: musallit. Deze
rtrrrgcn, van bezweringen en wierook. Deze geschikte dingen kunnen zijn wetenschap is gcmakkelijkcr tc vcrwcrvcn dan dc tovcrij, omdat de
bt:r:ldcn, afbeeldingen of tekeningen, soms knopen waarop geblazen grondbeginselen en oorzaken crvan bckcn,J t.iin (674). Volgt bibliografie
wordt, cn soms ook beschreven stukjes papier. Die zaken worden (675). Hct nut van deze wetenschap is cvidcnt cn groot, maar haar
bt:gravcn in de grond, in het water geworpen, in de lucht opgehangen,of mcthoden zijn moeilijk. Ten onrcchtc wordt bij dczc wctenschap
vt:rbrand. De bezwering wordt uitgesprokcn tot de ster die actief is voor gcrekend de kennis van de bijzondcrc cigcnschappcn van zeldzame
h(:t llcwcnste doel. De wierook bcstaat uit kruiden die met die stcr in kruiden, want in dit verband is er gccn sprakc van ccn kunstmatige
vt:rband worden gebracht. Volgt vcrmclding van een boek van Ibn vcrmenging van de krachten van de wereld. Vecl ovcr dcz.cwctenschapis
'Stencnbock'
Wahiiyya (654-656). ook te vinden in medische werken, het van Aristoteles, en
'De
I l)c mcthode van de Grieken bestaat uit het dienstbaar maken van hct hct boek Nabatese landbouw' 617).
gt:cstcfijk clcmcnt van dc sfcrcn cn dc stcrren. Zij gaan daarvoor staan
clr Íocpcn deze aan. Zij geloven in de werkzaamheid van de geestelijke 8. De Sïmiyit 678-681)
'niet-waarachtige'
t:lr:rrrcntcn,en niet in die van de lichamelijke elementen,en in dit opzicht Dcze naam wordt soms gegeven aan de vorm van
vcrschillcn zij van de Sabiërs. Voor het aanroepen van iedere ster is cr toverij, en die is de best bekende. Het resultaat van dcze wetenschap
t:cn bcpaald moment en gelden speciale voorwaarden. Volgt opgave van bcstaat uit het tot stand brengen van beelden die alleen in de
cnkclc werken van Aristoteles, en een van al-Mafrïtí, over dit vcrbeelding bestaan en niet volgens de zintuiglijke waarncming (678).
ontfcrwcrp. Dc oude filosofen volgden deze methode (657-660). Dcze naam wordt ook gegeven aan het creëren van zulkc beelden in de
4. I)c mcthode van de Hebreën, Koptcn en Arabieren bestaat uit hct zintuiglijke waarneming. De auteur wil niet uitweidcn over de wijze
s l c u n c n o p h e t n o c m e n v a n n a m e n w a a r v a n d e b e t e k e n i s s e no n b e k e n d waarop deze beelden tot stand worden gebracht, maar verwijst naar de 17
zijn. alsof zij ccdformules en bezweringen waÍen. Zij doen dit op een vcrhandelingen hierover die aan al-Halláf worden toegeschreven,zij het
spccialc manicr, alsof zij een onzichtbare aanwezige toespreken,want zij dat in dcze verhandelingen symbolische taal is gebruikt (680). get nut
gt:lovcn in hct bestaan van de linn (661). Van deze eedformules beweren van dczc wetenschap is evident als men deze wetenschap geheel of
r i j r f a t d c z c m a c h t g e v e n o v e r d e e n g e l e n ,d i e s t e r k e r z i j n d a n d e p i n n . gctlccltclijk beheerst.De naam símiyà komt uit het Hebreeuws en
'/.t1 'naam
makcn ondcrschcid tussen drie soorten procédé's,die zij resp. bctckcnt Gods' (681).
tsti*ilàm, istinzàl cn istihd-ar noemen (661-664). Volgt bibliografic
(({r5 (r(r7). 9. I)e alchcmie (682-702)
l ) i t z r j n d c m c t h o d c n d i c i n a a n m c r k i n gk o m e n .H c t i s o n m o g c l i j ko m d c Irr tlczc wctcnschap wordt gcstrccfd naar hct onttrckkcn van bepaaldc
( : ( : n ( l ( : v o r l r k c u r t c g c v c n b < l v c nd c a n d c r o p g r o n t l v a n t l t t : t l r c : t i s c h c c r g c l r s c h a p p c na a n d c c s s c n t i c sv a n m i n c r a l c n , c n h c t t o c v t r c g c nd a a r a a n
1 1 y 1 . s ' s y 1 : 1 3 illlrtg: t :gni.t a t h i c r < l l i l g c v ( ) c l s n r a t i g cz u k c r r ( ( t ( t t ' l )I.) c a u l t : u r v u n a n d c r c c : i g c n s c h a p p c (nó l t 2 ) . I ) i t s t c u n t < l p d c o l ) v a t t i n g d a t t l t :
b c l u r r r r l c lltr o g c n k t : l c z i ; r l t : l i r r g sv t ' r b u n t lh o u r l t ' l r r l t ' r l t k crt ltt c t { ) t r t sl ( ) l ( l c I r r tt a l c n c ( : n l { c n r c c n s c h u l l p c l i j kkcw l r l i t c i l b c z i t t c l t ,c n r l l t l r l c v t : r s c l r i l l c r t
 .)().) DE TNHOUD VAN DE 1RsÁD AL-QÀS|D
t r r s s ( : nh c n a a n d e b u i t e n k a n t z i j n , a c c i d e n t e e l z i j n , e n o v e r g e b r a c h t
krrnncn worden (683).
l l)t: grotc menigte van geleerden werkt aan een middel dat zij elixir
n ( ) ( : n r ( : nc n w a a r v a n d e m a t e r i e d o o r h e n ' d e s t . e e nd e r w i j z e n ' w o r d t
gcrr<rcmdG84). zii voegen elixir toe aan hct lichaam wanneer dit zich in
('1:n passieve toestand bevindt en hierdoor treedt een verandering op
(685). Zij hebben ook een substituut voor dc 'steen' waaruit een elixir
ontstaat dat vcrschilt. van het elixir van dc 'stccn'. Zij hebben ook iets
d a t l i j k t o p d e ' s t e e n ' e n i e t s d a t l i j k t o p h c t s u b s t i t u u re n o p h e t e l i x i r
'steen',
van dc waarmee verschillende handelingen verricht kunnen
wrrrdcn, afhankelijk van de recipiënten. Zo wordt zilver in goud
vcranderd, witte yàqïrÍ wordt rood geklcurd, en kwikzilver wordt
gcbondcn. In de medische wet.cnschapkunncn hicrmce resultaten behaald
wordcn die uitgaan boven het effect van de normale geneesmiddelen
(0t10).uct substituut van de 'steen' hecft écn werking, maar transmuteert
n i c t . H e t w e r k e n m e t d e ' s t e c n ' c n z i j n s u b s t i t u u tw o r d t ' e s o t e r i s c h '
gcnocmd. Het elixir van het gclijkcndc op de 'stecn' heeft cen werking
dic in éen opzicht gelijkt op dc wcrking van de'steen', maar dit
transmuteert evenmin. Het clixir van het gelijkende op het substituut
h c c f [ e e n w e r k i n g d i e g c l i j k t o p d i c v a n h e t s u b s t i t u u t ,m a a r d i t w o r d t
vcrandcrd in éen of mccr kercn door de hitte van het vuur. Het werken
'gelijkcndcn' 'exorerisch'
rnct dc beide wordr genoemd (687-639). Men is
hct cr over eens dat de 'stecn'
enkelvoudig is, zelfs als hij bcstaat door
vorlrtbrenging, maar de bewerking brengt de scheiding teweeg. Er wordt
allccn met vuur gewerkt, en soms zijn spoelende of bindende kruiden
nodig (690). In de boeken van de geleerden van andere volkeren wordr.
gcsprokcn over de 'steen' en staan aanwijzingen naar zijn wezen en dc
wijzc waarop zijn bewerking plaats moet vindcn, dit echter ín zecr
mocilijk te begrijpen bewoordingen, en dat is in verband met het
algcmcnc belang dat wordÍ. gediend met het bewaren van deze zaken
(ó91). Van de boeken van de Ouden is de overdracht niet zo goed als bij
d c o v c r i g e w e t e n s c h a p p e nh e t g e v a l i s . V o l g t d e v e r m e l d i n g v a n c c n
aantal werken (692).
2. Er z.ijn geleerden die een andere methode gevolgd hebbcn. Zij
trachtt.cn de natuur na te bootsen in haar inwerking op de oermatcric.
I)aarom zochten zij naar de hoeveelheid kwikzilver en zwavel dic in
g<lud aanwczig is, want deze twee vormen de basis van allc mctalcn
(ó93).Zij brachtcn kwikzilvcr cn zuivcrc zwavcl bij clkaar in dczt:
v t : r h r l u d i n gc n v c r w a r m d c n d i t m c n g s c lo p c c n c o n s l a Í r t cl c r r r l x ' r : r l u urrl,r c
DE INHOUD VAN DE /RSÁD AL_QÁSID 203
hoger is dan de temperatuur van het mineraal. Zo trachtten zij dc
tijdsduur te verkorten, gedachtig aan de wijze waarop leem tot
aardewerk wordt en zodoende lijkt op de steen die de natuur in
duizenden jaren heeft samengebonden. In theorie is dit juist, maar de
uitvoering van dit procédé is bijzonder moeilijk (ó94).
3. Er zijn ook geleerden die een derde methode gevolgd hebben, door de
onderlinge verhoudingen van volume en gewicht van metalen te weten te
komen, en vervolgens een lichaam vervaardigden dat wat betreft gewicht
cn volumc gelijk was aan het gezochte lichaam. Deze kunst is bekend als
'de
mengverhoudingen' (695-696).
4. Onwetenden voeren experimcnten uit waarbij zij ecn resultaat zoeken
zonder daarvan de premissen te kennen. Zij verkríjgcn slcchts premissen,
geen resultaten, want zij passen op de mctalen de bcwerkingen van
vcrkalking, oplossing en binding toe (697). Volgt dc opsomming van een
serie van bewerkingen die deze groep van onwetenden uitvoert, met
vermelding van hun mislukkingen en povere resultaten (698-699).
5. Een andere groep onwetenden heeft zich van de metalen afgewend en
vervaardigt nu uit dierlijke grondstoffen, zoals haren, eieren, gal en
dcrgelijke, reinigende vloeistoffen, zachÍe vetten en zuivere kalken. Zij
zijn de verliezers die genoemd worden in Koran xvIII (103)103-(104)104
(700-701). Het woord kïmiyà (alchemie) komt uit het Hebreeuws en
bctekent dat deze wetenschap van God afkomstig is (702).
10. De landbouw (703-709)
In deze wetenschap wordt kennis verkregen over het werken met planten,
vanaf hun eerste ontstaan tot aan de voltooiing van hun groei. Dit
wcrken geschiedt door de verbetering van de grond, door bevloeiing,
door hct los maken van de aarde en door bemesting, waarbij rekening
g c h o u d e n w o r d t m e t d e k l i m a t o l o g i s c h e o m s t a n d i g h e d e nv a n d c
vcrschillcnde landstreken (103-t0q). Zo is er verschil tussende landbouw
van al-'Iráq, waar de Nabatese landbouw wordt toegepast,de landbouw
in Syrië, Diyár Bakr, al-R[m en Andalusië, waar de Griekse landbouw
wortlt tocgepast, en Egypte dat een eigcn landbouwsysteemheeft. AI dczc
s y s r c m c n h c b b c n d c a l g c m c n c z a k c n m c t c l k a a r g c m c c n ( 7 0 5 - 7 0 7 ) 'H c t
nul van dczc wctcnschap ligt in hct vcrkrijgcn van dc oogst in grancn cn
v r u c h t c n c n d c r g c l i j k c . D c z . c w c t c n s c h a pi s n o < x l z a k c l i j kv < x l r d c m c n s i n
r f t : z c w c r t : l t l . c n d a a r r l t : ni s f i l à h u ( l a n <hl o u w ) c t y t t t t l l < l g i s c hv c r w a n t t r t t : l
: t:rt:ltl (70lt). 1'ottlt: suhtilitcilcn vilÍl
/ r l l ; l r ( h t : i l ) , t : n r l a t i s d r : v o l g t : r r r t tw
r l t : z c w c t c n s t ' l r : r pb c l r 0 o r l h c l t 0 t s t : r t r r l r r c t t S ( ' t vl i t r l r c s t t l l i t l c l to l ) c c Í l
 DE TNHOUDVAN DE /R.fÀD AL-QÁS|D DE INHOUD VAN DE /RSÀD AL_QÁSID 205

rÍr(lcr dan het geëigende tijdstip, hct ontlcnen van bepaalde ontstaan uit cirkels die op een bol liggen (719).
- 8. In dit deel wordt duidelijkheid verkregen omtrent lichamen met
l i r o n d b e g i n s e l e n a a n e e n a n d e r e d a n d c g c b r u i k c l i j k e o o r s p r o n g ,e n h e t
('nrcn van de ene boom op de andcrc (709). platte vlakken.
- 9. In dit deel wordt duidelijkheid verkregen omtrent bollen, cylinders
l ) i t z i j n d e a f g e l e i d e n a t u u r w c t c n s c h a p p c n .D o o r s o m m i g e n w o r d t d e cn kegclsneden(720).
g c o m a n t i e e r n o g b i j g e r e k e n d , c n h o c w c l i n d c z c w e t c n s c h a pc o n c l u s i e s - 10. In dit deel wordt duidelijkheid verkregen omtrcnt dc roterende bol.
g c t r o k k e n k u n n e n w o r d e n , g e s c h i e d t d i r t o c h o p g r o n d v a n g i s s i n g e nd i e Dc auteur verklaart nog nooit een boek te hebbcn gez.icndat deze tien
s t c u n c n o p o n v o l d o e n d e e x p e r i m c n t c n .I ) c a u t c u r c i t c c r t . c e n P r o f e t i s c h e ondcrdelen alle bchandelt. Als de Istikmál van al-Mu'taman ibn H[d
t r a d i t i c w a a r d o o r d e g c o m a n t . i eg c s a n c t i o n c c r dw o r d t . V o l g t v e r m e l d i n g maar voltooid was gcwccst, dan was cr nu ccn adcquaatboek geweest.
van twcc boeken over dit onderwerp (110 112). D e E l e m e n t av a n E u c l i d c s b c h a n d c l t h i : t h c l a n g r i j k s t c v a n d e d e l e n 1 , 2 ,
4 , 5 , 6 e n 8 . D c e l 3 w o r d t a p a r t b c h a n d c l dd r x l r A p o l l o n i u si n d e C o n i c a ,
l)e geometrie (7 13-7 55) d c e l 7 d o o r M e n e l a o s i n d e Sp h c r i c n . I ) c c l 9 w o r d t . g e d e e l t e l ij k
bchandeld door Euclides in zijn Illcmenla \'.n gcdccltelijk door
[)oor dczc wetenschap wordt kennis vcrworvcn omtrent de grootheden en Archimedesin zijn'Boek over de Bol cn dc Cylindcr'. Dccl l0 wordt
'Bock
hun tocbchoren, van de onderlingc positics en relaties van deze, en voorts apart behandeld in het over de Rotcrcndc Bol' van Autolykos
van de bijzondcrheden van hun figurcn. Ook van de wijze van (721-124). Hct nut van deze wetcnschap is bchalvc hct kcnnisnemen van
construcrcn van hctgcen gcconstruccrd moct worden, en van dc manicr dcze ondcrwerpcn ook het schcrpcn van hct vcrstand cn hct genoegen dat
waarop cigenschappcn van figurcn worden afgeleid door middel van dit verschaft. Met dezc wetenschap lcert mcn hct bouwcn van forten,
hcwijzcn (713). Het ondcrwcrp van dczc wetenschapzijn de abstracte huizen, gewelven en bogen en dcrgelijke, en ook hct aflcidcn van
g r r r o t h c d c n ,d . w . z . h e t w i s k u n d i g e l i c h a a m b l - l i s m a l - t a ' l l m | ) , h e t v l a k , k a n a l e n u i t r i v i e r e n , h e t g r a v e n v a n k a n a l c n ,h c t v i n d c n v a n w a t c r e n h c t
rlc lijncn cn toebehorendaarvan, te weten hoek, punt cn figuur (nq).Oe transport ervan vanuit dieptes naar hoger gelegen landstrckcn. Een andcr
lroolddclcn van dezc wetenschapzijn tien in getal: nul. is dat mcn afmetingen leert vinden, en meÍ malcn cn gcwichtenlecrL
- l. In dit dccl wordt duidelijkheid verkregen omtrent de wijze waarop omgaan. In deze wetenschap krijgt men duidelijkhcid over de
rt:chlc lijncn vcrbonden en gescheidenvan elkaar zijn, en omtrent hun vcrschillende aanzichten van de dingen en de oorzakcn daarvan. Deze
l x r s i t i c s( 7 1 5 ) . wctcnschap geeft informatie over het. vervaardigen van brandspiegels,
- 2. In dit dcel wordt duidelijkheid verkregen omtrent cirkels cn rstronomische instrumenten, oorlogsmachinesen pneumatische
bogcn,
tlic in plattc vlakken liggen, benevenshun koorden en raaklijnen (Z16). instrumenten. Door de toepassing van deze wetenschap kan men zware
-.1. In dit dccl wordÍ duidelijkheid verkregen omtrent de bijzondcrc gcwichtcn verplaatsen en opheffen mel. geringe kracht (725-726). DiL
cigcnrchappcn van de kromme lijnen, namelijk hyperbool, cllips en w o r d t i n d e t a i l b e h a n d e l d b i j d e v a n d e z e w e t e n s c h a pa f g e l e i d c
pilÍtb(tol, cn wal. cr gcbeurt wanneer deze verbonden worden mcl. dc wctcnschappen, en bij de relatie tussen deze wetenschapen dc
rt:chlc cn cirkclvormige lijn, en omtrent de figuren dic daaruit astÍoÍrornic, dc aritmctica cn de muziek. Deze van de geometrie afgelcidc
vrxrrtlomcn (717). w c l c r r s c h a p p c nz i j n t i c n i n g e t a l ( 7 2 7 - 7 2 8 ) :d e c o n s t r u c t i ev a n g e b o u w c n ,
- 4. ln dit dccl wordt duidclijkheid vcrkregen omtrcnt ten opzichtc van d t : o p t i c a , d c b r a n d s p i e g e l s ,d e l e e r v a n d e z w a a r t e p u n t e n( s t a t i c a ) ,d c
reclrlo lijncn onrgcschrcvcncn ingcschrcvcn cirkels (71t1). l a l r t lr r r c c t k u n d c , h c t o m h o o g b r e n g e n v a n w a t . e r , h c t v e r p l a a t s e n v a n
1. ln dtt tlccl wordt duidclijkheid vcrkrcgcn omtrcnt dc univcrsclc 1 1 t : w i c h l c : nd,c u u r w c r k c n , d c o o r l o g s m a c h i n c sc n d c p n c u m a t i s c h c
vcrhtudingcn,zowcl dc globalc als dc gcdctaillccrdc. n r a c l r i n r : sl ). c a u t c u r v c r m c l d t d c c r i t c r i a d i c h i j t o c p a s tb i j d c z c i n d c l i n g
O , l n d r t r t t : t r lw r t r t l c n b c w i j z c n g c l c v c r d v o r l r t t t : g c l u l s l r r a t i g c ( ' t) e t t 4 l .
t:r6cnrhtpgxn,
/ . I n d l l t l c c l w o r t lt t l u i r l c l i j k l r c r t vl c r k r c g t ' n( ) r n t Í ( ' n rt l c l r g u r c r rr l r t .
 2()(r DE TNHOUD VAN DE /RsÀD AL-QÀ$ID DE INHOUD VAN DE /RSÀD AL_QÁSID 201

l. I)e constructie vqn gebouwen onderwerp (742-744).

l)czc wetenschap behandelt de posities van gebouwen, de wijze van het
allcidcn van kanalen uit rivieren, het aanleggen van kanalen, het 5. Landmeetkunde
a í ' s l u i t c n v a n v l o e d g a t e n e n d e a a n e e n s c h i k k i n g v a n h u i z e n .H e t n u t i s In deze wetenschap wordt kennis verworven omtrent het meten van
groot bij de architectuur van stedcn, forten en huizen, en ook bij de lijnen, oppervlakken en lichamen door hun maren, namelijk de tijn, de
landbouw. Twee boeken ovcr hct ondcrwcrp worden genoemd (135-736). oppervlakte- en de inhoudsmaat. Het nut van dczc wctenschap is
verheven in verband met de landbelasting, het vcrdclcn van percclen
2. Optica grond, het opmeten van huizen cn dcrgelijkc. Dric boeken van
Irr dczc wetenschap wordt kennis vcrworvcn omtrent de hoeveelheid en verschillende omvang over het ondcrwcrp wordcn gcnocmd (145-74í).
hocdanigheid van zichtbare zaken, vanuit de vraag of zij dichtbij zijn of
vcr wcg voor degene die kijkt, en omtrcnt dc vcrschillen in hun vorm en 6. Het omhoogbrengen van water
p<lsitic, en wat zich bevindt als medium [usscn kijker en gcziene objecten. In deze wetcnschap wordt kcnnis vcrworvcn omtrcnt hct ontdekkcn en
llct nut van deze wetenschap is dat mcn ccn inzicht krijgt in de mate hct tevoorschijn halcn van watcr dat in dc grond vcrborgcn zit. Het nul.
van (on)betrouwbaarheid van een waarneming. Dcze wetcnschapverschaft van deze wetenschap is het tot lcvcn brcngcn cn bcwcrkcn van dode
ook hulp bij het opmeten van ver vcrwijdcrde objecten en bij de grondcn. volgt de vcrwijzing naar twce bockcn ovcr dczc wetenschap
wctcnschap van de brandspiegels.Drie boeken van verschillende omvang 047-74$.
ovcr hcl onderwerp wordcn genocmd (737-]39).
7. IIet verplaatsen van gewichten
3. Brandspiegels ln deze wetenschap wordt kennis verworven omtrcnl hct vcrvaardigen
In dczc wetenschap wordt kennis verworven omtrent de lijnen van de van instrumenten voor het verplaatscn van voorwcrpcn mcl een groot
lichtstralen, die omgebogen, weerkaatst.en gebroken worden, en over de gcwicht door middel van een geringe kracht. volgt dc vcrwijzing naar
plaatscn waar zi j vallen, hun hoeken, en de plaatsen waar zij terugkeren ccn bock hierovcr (749).
c n v o o r t s o v e r h e t w e r k e n m e t b r a n d s p i e g e l sd o o r m i d d e l v a n d e
wccrkaatsing van de zonnesÍ.ralen,en over de wijze waarop zij moetcn 8. IJurwerken
wordcn opgericht cn naasl.elkaar moeten worden gezet. Het. nut van deze ln dczc wetenschap wordt kennis verworvcn omtrcnt hct vcrvaardigen
wctcnschap is evident bij het belegeren van steden en forten. De Ouden van insl.rumenten voor het met.en van tijd. Het nut van dcze welenschap
vcrvaardigdcn deze spiegels uit platte vlakken, en sommigen gebruikten is dc kennis van de tijden van het gebed en het vinden van de
dc hollc kant van een bol, totdat Diocles bewees dat als deze asccndantcn van de sterren en van de tekens van de dicrenriem. De
oppcrvlakkcn hol waren als een parabool hun brandkracht maximaal was. outlcn maakt.en hiervoor uitsluitend gebruik van instrumenten die
Volgt dc vcrwijzing naar een boek over brandspiegels(740-741). wcrktcn volgcns het principe van doorstromend water, omdat deze pasten
hij dc posil.ics van de hemelsferen in de afbeerding. Het profijt voor hct
4. /.wuurtepunten vcÍslan(f ligt in dc praktische en theoretische beoefening van d,ez.e
In rtczc wctcnschap wordt kennis verworven omtrent de wijze waarop hct w c l ( : n s c h a p .v < l l g t c c n v c r w i j z i n g n a a r e e n b o c k v a n A r c h i m c d c s
r w u o Í l c p u n t v a n h c t . t c d r a g e n l i c h a a m w o r d t g e v o n d e n .M c t ( 7 J O - 7 5)t.
'rwurÍtcpunt'
w < l r d t .h c d o c l d d a t p u n l . i n e e n l i c h a a m w a a r h e t v o l m a a k t
rrr cvcnwrclrt is tcn opzichtc van dc dragcr.Het nut van dezc wctcnschap 9 , ( h t r l o g . t n t uh i n t s
l l c s l l u r t r r r h t : t v c r Í n o g c n o r n g r o t c l i c h a m c ni n c v c n w i c h t t c b r c n g c n d o < l r In dcrc wt:11:rrsclrw a pr l r r l t k c n n i s v r : r w r l r v 0 no r r l r c n l h c : t v c r v a a r g i g c n
n r r r l r l c lv l r n r c t s < l a t c r r b u i t c n s t a a t ,d r x r r m i d d c l v a n r l t : u Í s t u n t l ,z o a l s h i , j Y l n t t o r l o g s t t t t t ' l t i n c zs o i t l s s l i r t g c r w c r k l u i g c nc n t l c r g c l 1
r k c .l l c t n l t v A l
tlc qtrutlun. llrt:r volgt rlt: vt:rwijzing naar lw('(' hoclcrr ovt:r hct d o l c w c t c r r s ht l r p r s v ; u r g r ( x ) l h c l l r r r gb r ; h t ' l ; r l w t ' r c r rv : r nt l c v r l r r r r rcl n r l c
.l()n DE TNHOUDVAN DE lRsÀD AL-QÁ$ID DE INHOUD VAN DE IRSÁD AL_QÁSID 209

v('r(lcdiging van steden.Volgt de verwijzing naar een boek (752). astronomie genoemd. Deze boeken baseren zich op de geometrie, omdat
de premissen voor hun bewijzen geometrisch zijn. Boeken die d,eze
lO I'neumatische instrumenten premissen niet behandelen werken met de voorstelling van deze zaken,
In tlczc wetenschap wordt kennis verworven omtrent het vervaardigen niet met de bewijsvoering. Dan noemt de auteur drie werken over het
vun instrumenten die werken volgens het principe van de onderwerp, geordend naar zijn indeling van omvang (161-163). De Ouden
o n b o s t a a n b a a r h e i dv a n v a c u u m , z o a l s d r i n k g e r e i e n d e r g e l i j k e . H e t n u t . hebben voor wat betreft de sferen zich beperkt. tot abstracte cirkels,
vurr dczc wetenschap bestaat in de oefening die de ziel verkrijgt door de maar Ibn al-Haylam heeft verklaard dat zij stoffclijk zijn cn heeft hun
'bekers
hr jzondcrhcden van deze instrumenten, zoals de van maat en eigenschappen en omstandigheden vcrmeld. Dc laterc gclccrden hebben
'druppelende
ovcrmaat', de lampen' en dergelijke. Volgt de verwijzing hem daarin gevolgd. Volgt vermelding van cen bock van Ptolcmrcus over
n:r:rr rfric boekcn over dit onderwerp (753-155). de woonplaatsenen de klimata. Dc bruikbaarhcid van dit bock is echtcr
voor Arabieren bcpcrkt, omdat plaatsnamcn dircct uit hct Grieks zijn
I )r uslronomie (7 56-785) o v e r g e n o m e n .H e t g r o t c g c o g r a f i s c h cw c r k v a n a l - l d r r s r i s i n d i t v c r b a n d
ook beperkt bruikbaar, omdat dc autcur gccn kcnnis bczaÍ.van dc
I)orlr dczc wetenschap wordt kennis verkregcn omtrcnt dc enkelvoudige a s t r o n o m i e ( 7 6 4 - 1 6 6 ) . H c t n u l v a n d c z c w c t c n s c h a pl i g t i n d c
l i r : l r a r n c ni n h o g e r e e n i n l a g e r e s f e r c n , o m t r e n t h u n v o r m c n , p o s i t i e s , verhevenheid van haar onderwcrpcn, dc kracht van haar bcwijzcn, dc
luÍnrt:tingcnen onderlinge afstanden, en omtrent de bewegingen cn z e k e r h e i d v a n h a a r g e g e v e n s ,e n d c l i c f d c v a n d c c d c l c z i e l v o o r h c t
r Í r r r c t i n g c n v a n d c s [ c r c n e n s t c r r c n ( l S 6 ) . O c t c w c t c n s c h a pb c h a n d c l t d c schonc ontwerp en evenwicht, en de volmaaktc afbcclding cn vorming.
g t : r r o c m d c l i c h a m c n v a n u i t h c t o o g p u n t v a n h u n h o c v c c l h c i d ,p o s i t i e s e n De goddelijke openbaring bevat daarom tal van plaatscnwaarin wordt
rroorlzakclijkc bcwcgingcn (757). De hoofddclcn van dczc wctenschapzijn aangespoord tot het bestudercn van deze wctcnschap en haar
vrcr in gctal: o n d c r w c r p e n . V o o r t s l i g t h e t n u t v a n d e z e w e t e n s c h a pd a a r i n d a t z i j h e t
- L ln dit decl wordt bchandcld wat allc sfcrcn bctrcft, hun onderlinge denkvermogen opwekt, en dat er een verband is mcl dc vaststclling van
;tosrlic cn rclatics, cn hct fcit dat zij bcwcgcn tcrwijl dc aarde stil staat dc tijdcn voor gebed en fransacties, voor medischc zakcn cn astrologie,
(75n). voor toverij en landbouw (767-168). De geleerdcn hcbbcn de vijf
- 2 . l n d i t r t c c l w o r d c n b c h a n d c l d d c b c w c g i n g e nv a n d e h e m e l l i c h a m e n , categorieën van de islamitische Wet op de astronomic tocgcpasl.:verplicht
hct fcit dat t.ij allc bolvormig zijn cn voorts hun aantal en hun is het om deze wetenschap te gebruiken voor hct vindcn van de tijdcn
hocdunighcid, cn wat daarvan vrijwillig cn wat onvrijwillig is. In dit deel van het gebed, aanbevolen is deze wetenschap voor hct vinden van
woÍdcn ook bchandcld dc hcmclstrckcn waarin deze hemellichamen zich argumenten voor het bestaan van de Schepper en van Zijn alwetendheid
bcvrndcn cn dc wijzc waarop mcn tc weten komt hoe hun positie is ten en almacht. Toegestaan is deze wetenschap voor dc bcstudcring van de
o p z i c h t c v a n d c t c k c n s v a n d c d i e r e n r i e m .T e v e n s w o r d t m e l d i n g invloed van de sterren op buitennatuurlijke zaken. Nict tocgestaanis hct
gcrrrnukl van zons- cn maansvcrduistcring(759). Lc menen dat zij invloed kunnen uitoefenen op natuurlijke zaken. Het is
- l. ln tlit dccl wordt dc aardc bchandcld, zowel hct. bewoonde als het vcrboden om aan te nemen dat zii onafhankelijk werkzaam zijn cn
o n h c w o o n d c d c c l c r v a n , c n t c v c n s d e w i j z e w a a r o p d e b e w o o n d ew e r e l d verering verdienen. Dat laatste is verschrikkelijk ongeloof, waarvoor God
r n * l t m d u i s i n g c d c c l d . O o k d c w o o n p l a a t s e n w o r d e n e r i n b e h a n d e l d ,e n ons moge behoeden (769-710). De van de astronomie afgelcidc
Itoc rlr:zt: vcrband houdcn met de dagelijkse beweging van dc sfcrcn. wctcnschappcn.zijn vijf in getal: tabellen en efcmcriden, tijdsbepaling, dc
'Ícvt'rrs
w o r r l c n h i c r b c h a n d c l d d c p l a a t s e nv a n o p k o m c n c n o r r r l r : r g a a n wijzc van obscrvatic, de projectic van een bol op ccn plat vlak (cn dc
v a r r t l t : z o n c Í l r l c l o n g t c v a n d a g c n c n n a c h t c n( 7 6 0 ) . i n s t r u n r c n t c nd i c m c n d a a r u i t a f l c i d t ) , c n d c s c h a d u w i n s t r u m c n t c nD. c
4 . l r t r lr t r l t : c l w o r r l t s t u d i c g c m a a k t v a n d c a f n r t : t i n g c rcr r r u l s l a l r r l t : l r a u t o u r v t : r r r r c l t l ld c c r i t c r i a d i c h i j t o e p a s tb i j d c z c i n d c l i n g ( 1 1 1 - 7 1 3 ) .
vittt rlc liclrarrrr:n r l r : r s t r : r r c nc n v a n d c m c t i n g v a n r l t ' s l c r t ' r r( / í r l ) .
V c r v o l g c t t s w r l r r l c n t l o r l r t l c a u l ( ' u r c n k e l t : i t l g c r n t ' r r r ' l r o c l c rnt v c r r l t '
 2to D E I N H O U D V A N I ) l : / / t , ( , , 1 / ,) , 1 / ( ) , . r \ / / ) DE TNHOUDVAN DE IRSÀD AL-QÀ$ID 211

l.'l'abellen en ef emeriden instrumenten tot oplossing van problemen van de sferische astronomie
l l i c r v e r w e r f t . m e n k e n n i s o m l . r c n tr l c l r l r r r t ' t r n l ' , (\ ,' n
: r nt t t . b c w e g i n g c nv a n komt. Daarna volgt vermelding van een viertal boeken over het
d c l o p c n d e s t e r r e n ( d e p l a n e t c n ) ,l < l sv a r rr l t . u n r ! ( . Í s ltt.. p n n ( r l x : s .H c t n u t onderwerp (182-78r.
v a n d c z c w e t e n s c h a pi s d a t m c n k c r l r i s l r r ' t ' l l ' , , : r rtrl t ' p o s r l r t :v a n i e d e r
van dc zeven Sterrcn ten opzichtc valt /t ;rr slt't'I t.rr tlc slt:cr van de 5. Schaduwinstrumenten
d i c r c n r i e m . D e z e k c n n i s b e t . r c f t o o k r l c v ( ) ( ) Í u r t l i : r r tri r h r r r rb a a n , h u n Hierdoor verwerft men kennis omtrent de afmetingcn van dc schaduwen
t c r u g k e e r , h u n l o o p i n d e r i c h t i n g v a n t l c t t ' k ( ' n \ \ ' : u rr l t . t l r t . r t : r r r i c rhnu, n van de gnomons en de lijnen die door hun uitcindcn (d.w.z. van de
w c n d i n g o o s t w a a r d sc n h u n w c n d i n g w ( : s l w : r : r r l sl ,r r l r o p k o n t s l .c n h u n schaduwen) woÍden getekend. Het nut van dczc wctcnschap bestaat in de
o t t d c r g a n g o p i e d c r t i j d s t i p e n o p i c d o r t : p l : u r t s .( ' n w l t t t t ' r t r a k c n h e e f t kennis van de uren van de dag dic men door dczc instrumcnl.enverwerft.
t t t c l .d e c o n j u n c t i e v c r b i n d i n g , m c I z o n s ( ' n n r : t : t r r s v t 'rrl tsl t c r i n g , e n T o t d e z e g r o e p v a n i n s t r u m e n t e n b c h o r c n d c h o r i z o n t a l c ,d c v e r t i c a l e e n
t fc r g c l i j k c . D c t a b c l l e n v o l g c n s d e n r c c r s tr ( ' (( ' Í r t ( 'o h s c r v a t i c z i j n d i e de schuine zonnewijzers en dergclijkc. V<llgt dc vcrmcltling van een boek
w c l k c v o o r H i i l à g I z i j n g e m a a k l . . D c n r < t t l t : r r r cI : g y p t c n u r t : ns t c l l c n e e n over deze wetenschap (184-185).
i a a r l i j k s c a l m a n a k s a m c n v a n h u n o b s c r v a t i c s( I l 4 I l 6 ) .
Het getal (786-818)
'l
2. i jdsberekening
l l i c r v c r w e r f l . m c n k e n n i s o m t r c n Í . d c t i . j r l t r r rv : r r r t l a g r : r r n a c h t , c n v a n Deze wetenschap wordt aritmetica gcnocmd cn vcrschaft kcnnis over de
hun tocstandcn cn van de wijzc hoc rnt:n (lt:zo kcnnis nloct vcrwcrven. s o o r t e n g e t a l l e n , h u n t o e s l . a n d c nc n d c w i j z c w a a r o p z i j u i t e l k a a r
I l c t n u t v a n d c z e w c t c n s c h a pl i g t i r r h c t k c n n c n v a n d c t i j d s t i p p c nv o o r onstaan (ZS0). tlet ondcrwerp van dcze wetenschap is dc gctallen bezien
hct gcbcd cn hcL bcpalcn van dc riclrting orvan. Dczc wclcnschap vanuiÍ hun samenhang en bijzonderheden. Er wordt hicr ccn verdeling in
bchandclt ook dc asccndantcncn dc klimrningcn van dc gradcn van de twee toegepast. Het eerste deel behandelt dic cigcnschappen die
d i c r c n r i c m , e n d c v a s t c s t c r r c n , w a a r t o c o o k d c s c h i j n g c s t a l t c nv a n d e ondeelbaar aan het wezen van de getallen verbondcn zijn, zoals het even
r n a a n b c h o r c n , c n v o o r t s d c a Í ' m c t i n g c nv a n d c s c h a d u w ,d c h o o g t e n ,d e en oneven zijn, en dergelijke 081). In het twecdc clcel wordt een
aÍwijking van dc cnc stad tcn opzichtc van de anderc, cn hun azimut. onderzoek ingesteld naar die vaste eigenschappenvan dc gctallen dic van
llicrna volgt vermelding van twee boekcn ovcr dezc wctenschap(711-i19). belang zijn wanneer de getallen met elkaar worden vcrgcleken, zoals
gelijk zijn, het overtreffen, de verhouding, het ondcrling ondeelbaar zijn
.1.I)t wiize van observatie en dergelijke. Ook wordt hier de wijze behandeld waarop men aan
llicrrloor vcrwcrft mcn kcnnis ovcr hoe men erachter komt waÍ. de resultaten hierbij kan komen (288). Oeze wetenschap heeft, net als de
a Í r r r c l . r n g c nv a n d e b c w c g i n g c n v a n d e h e m e l s f e r c nz i j n e n h o e m c n d i e metafysica, aan niets anders behoefte. Hier volgt de vermclding van drie
k a n v i n t l c n d o o r m i d d c l v a n i n s t r u m e n t e n v o o r o b s e r v a t i e .H e t n u t v a n algemene boeken over het onderwerp (Zgg).ffet nut van dezc wetenschap
r l t : z t : w c t o n s c h a p b c s L a a t i.n d c v o l m a a k Í . h e i d v a n d e a s t r o n o m i e e n d e bestaat in de oefening van het verstand bij het bestuderenvan abstracties
p r a k t i s c h c t o c p a s s i n gd a a r v a n . H i c r n a v o l g t v e r m e l d i n g v a n t w e e b o c k c n die los staan van de materie en toebehoren.Daarom bchandelden de
0vt:r dc:zc wctcnschap,ócn theorctisch cn éen praktisch van aard (780-781). Ouden deze wetenschap in het onderwijs voorafgaand aan alle overige
wetenschappen, omdat zij het voorbeeld van de wereld is bij het ontstaan
.l I)r lrroit'r:tit: vun de hctl op een vlak crvan uit Éen.,Noodzakelijke Die los staat van enige zaak die er buiten
l l r t ' r r l o o r v c r w c r Í t n r c n k c n n i s o m t r c n l .h c Í .v e r v a a r d i g c nv a n i n s t r u n r c n t c n i s , n c t z o a l s d c g e t a l l e n u i t d e é e n o n t s t a a n ,e n d i t i s h e t g e h e i m v a n d i t
t l r c t t t t ' t l l c h l s t r a l c n w c r k c n . I l c t n u t v a n d c z c w c t c n s c h a pi s r l a t r r l c nz i c h cdclc gctal (790). Hct nut van dcze wetcnschap bcstaat voorl.s uit dc
o r ' l t ' r r l r r r t l t r I l r t : r l r i r c: n p r a k t i - j k v a n d c z c i n s l . r u r n c l l l ( 'cnn, r n t l c w i j z t : k c n n i s v a n w a I u i t d c b i j z o n d c r h c d c nw o r d t a f g c l c i d ,z o a l sd c b c v r i c n d c
w i r i r t o J ), rr j t l o o r r n i r l r l t : lv r u r v ( : r s l : r n r l t : l i j k oc v ( : r w ( ' l l n l l i r ' rcro r r l o n r r t l c g ( : t a l l c n ,d c w < l n d c r b a a r l i j k ck r a c h t c n v a n n t a g i s c l t ck w a t l r a l . t l nc ,n u i t d t :
t t t l r ' t l r ; \ t ' s r t u : t t r t 'w o r r lt ' r r \ ' ( ' r v l t : t rrrgl r l , c r r l r o t . n r r . r r l o o í r l c r t . ( : r v i r Í r a í g r : l t : i r l t :w t : l t : t t s c h a l t p t r tttl,i c z t : s t t t 1 1 t : l a lr r l n ( ' l ( ) l' 7 ( ) 2 ) : h c t
 rl.t
D E I N H O U D V A N D E / R S À DA L - Q À S I D DE INHOUD VAN DE /RSÀD AL_QÁSID 2t3

hooltlrckcncn, het rekenen mct bord en liniaal, de algebra, het.rekenen helften van de vergelijking gelijk zijn. Algebra speelt ook een rol bij het
rrrr't rfrrbbclc onjuiste aanzct, hct tcrugdraaicn en de testamenten en het wegen van te wegen hoeveelheden met een weegschaal.Het nut van deze
r t ' k t ' n t : nv a n ' d e d i r h a m c n d c d l n á r ' . D c a u l . c u rv e r m c l d t d e c r i t e r i a d i e wetenschap is dat men getalsmatige onbekenden te wctcn komt. als hun
l r r ; r t r c l r a s tb i j d e z e i n d c l i n g ( 1 9 3 - 1 9 5 ) . accidentele omstandigheden bekend zijn, en verdcr het ocfcnen van het
verstand. Hierna volgt vermelding van boeken ovcr algcbra van
I llrtof drekenen verschillende omvang en met verschillende (aritmctischc cn gcometrischc)
llrt'r wordl kcnnis vcrworven omtrcnt hct wcrkcn mct gctallcn voor het wijze van benadering (803-807).
vcrkrijgcn van rekcnkundig bckendc gctallcn, zoals door optelling,
:rltrt:kkcn en de verhouding. Het. nut. hicrvan is dc prccisic in transacties, 4. Rekenen met dubbele oniuisle aanzet
h c t b c h o u d c n v a n b c z i t t i n g e n ,h c t d c l g c n v a n s c h u l d c n , h c t d c l c n v a n Hierin wordt kcnnis vcrworvcn omtrcnt hct vindcn van get.alsmatige
o r r v t : r d c c l d h c d c n i n n a l a t e n s c h a p p c nc n d c r g c l i j k c . I n d c a s t r o n o m i e e n o n b e k e n d e n . i n d i c n d c z c h u n o n t s t a a n k u n n c : nh t : h t r t : nu i t v i c r m e t e l k a a r
r u s t r o l g i c ,e n b i j h c t l a n d m e t e n c n d c m c d i c i j n c n h c c Í ' t m c n b c h o c f t c a a n i n v e r h o u d i n g s t a a n d eg c t a l l c n . l l c t n u t h i t : r v a n i s r l s h c t n u t v a n d c
( l c r c w c t c n s c h a p . E r w o r d t g e z e g d ,d a t m c n c r o o k i n d c o v e r i g c algebra, maar deze wctcnschap is rnindcr wi.id vcrbrcid cn gcmakkelijker
w t : l c n s c h a p p e nb e h o c f t c a a n h c c f t ; o m k o r t t c l i a a n , g c c n k o n i n g c n g c c n 'hct
tc beoefenen. Zij wordt rckcncn mct dc dubbclc onjuistc aanz.et'
o r r rcf r d a a n k a n c r b u i t c n . H i c r v o l g c n c n k c l c K o r o n - c i l a L c n o m h e t g c n o e m d , o m d a t e r e c n u i t k o m s t w o r d t v c r o n d c r s t c l d ,d i c g c t c s t w o r d t .
b t : l a n g v a n h c t ( a f ) r c k c n c n a a n t c t o n c n -I l i c r n a v o l g t d c v c r m e l d i n g v a n Als het klopt, dan is dat dc uitkomst. In hct andcrc gcval wordt dcze
e t r r ra a n l a l b o c k c n v a n v c r s c h i l l c n d c o l l l v a n g o v c r d c z c w c t c n s c h a p foute aanname bewaard. wordt wccr ccn uitkrlrnst vcrondersteldcn
Qe6-199). vcrvolgens getest, en als deze klopt is dat dc uitkomst. Zo niet, dan
wordt ook de twecde foute aannamc bewaard cn wordt dc uitkomst uit.
2 llckenen mel bord en liniual deze beide foute aannamen en uit de beide vcrondcrstcldc grootheden
l l i r : r w o r d t k c n n i s v c r w o r v c n o m t r c n t r c k c n k u n d i g eo p c r a t i c s m c t c i j f e r s afgcleid. Als het zo te pas komt dat een opgavc bcstaat uit vier met.
dic staan voor dc ccnhcdcn,cn dic dc daarna komcndc cijfcrs door hun clkaar in verhouding staande getallcn, kan men dczc vindcn door ccn
p o s i t i c s a a n g c v c n . D c u i t v i n d i n g v a n d i t s y s t c c mv a n n c g c n c i j f e r s w o r d t foutc aanname.Hicrna volgen twee bibliografischc vcrwijzingcn (808-812).
a a n d c I n d i ë r s t o c g e s c h r c v c n .H c t n u Í . v a n d c z c w c t c n s c h a p l i g t i n d c
v c r g c n r a k k c l i j k i n g c n s n c l l c r c v o l t o o i i n g v a n d e r e k e n k u n d i g eo p c r a t i c s , 5. IIet terugdraaien en de teslamenten
s l l c c i a a l d c s t c r r c k u n d i g c .D c b c w o n c r s v a n d e M a g r i b h c b b c n v o o r e e n Hicrin wordt. kennis verworven omtrent de groot.tevan dc hoeveelheid
dccl cigcn mcthodcn hicrvoor. Hicrna volgt dc vcrmclding van boeken als gcnoemd in het testament wanneer deze op het ccrsLc gezicht tot hct
v a n v c r s c h i l l c n d co m v a n g e n m o e i l i j k h c i d s g r a a d( 8 0 0 - 8 0 2 ) . tcrug te draaien deel behoort. Dit ondcrwerp moct bcslist worden
vcrduidelijkt mct een voorbeeld. Een man schenkt zijn vrijgclatcne
. 1 ,A l p h r u tijdcns zijn laatste ziekte honderd dirham, terwijl hij vcrder gccn
llrt:r worrlt kcnnis vcrworvcn omtrcnt het vindcn van getalsmatige vcrmogcn hccft. De vrijgelatene neemt dit aan, en sterft eerder dan zijn
r r r r h c k t : r r d c nd o r l r d c r . c t e v c r g c l i j k c n m e t d e e r b i j b e h o r e n d eb e k e n d e n . hccr. Zijn nabestaanden zijn een dochter en de al genoemde heer. Dan
l ) c h c t ( : k t : n i sv a n h c t w o o r d p a b r i s ' h e r s t c l ' , n a m e l i j k a l s m e n stcrí't ook dc hcer. Evident in deze zaak is dat de schenking van de
; i r o o t l l c r l c nw i l v c r g c l i j k c n m c L a n d c r c g r o o t h c d c n c n c r t r c c ( l t c c n h o n d c r d v o o r c c n d c r d c w o r d t u i t g e v o c r d . A l s d e v r i j g e l a t e n es t e r f t g a a t
v c l s t l t r l o p , r l u r r w o r r l t d i t v c r s c h i l o p g c h c v e n d o o r a a n v u l l i n gv l r r h c t dc hclÍt van hct tocgcstanc van dc schenkingtcrug naar dc hccr cn
( ) n t l t Í c t ( : n ( l tc: n w r l r r l l a a n d c a n d c r c z i j d c h c t g c l i . i k ct o t r g c v o t ' g rzl ,o r l a t w o r r l t a a n z i j n v c r m o g c n L o c g c v o c g dD . aardoor wordt hct vcrmogcn van
r l c l t t l l l c n r l r l t r v t : r g r r l i j k i n gg t : l l y k z l j l r . I ) c h c t c k t ' n r sv ; u t l r ( ' t w ( ) o r ( l t l c v r i j g c l a t c n c v c r n l c c r d c r d ,c n k r i . j g t t l c h c c r w o c r c c n g r o t c r c c r Í ' c n i s
n t u 4 t t l t r l l t st l t t ' t l l t l t ' t t v l t l l e t t v l t r t l r c l o v c r s t ' l r ovl : u r ( ' ( ' r r l c l h ' t r l c h c l l t c r r v a r r h t : n r ,( : n z o v ( x ) r l .I n r l c z c w c l t : n s c l t a pw r l r r l t r l r r i r l t : l i i kg t : l r r a u k tl t o t :
r ; t t t t l r ' v c r l i r ' l r ; l r l r 1 in, l r r l l r nl r t ' n ( r r l r r h t ' t ' l l v t ' r r r r h t . o j t r l t l r l c h c r r l c g r o o l r l t : l ( ) ( : l { ( : s l i t ns( t: h c l r k i l r g r s . l l c l t r r r l v i t t t t l c r c w c l t : l t s ltt i t l l t s
2t4 DE INHOUD VAN DE IRSÀD Ar.-Q^Str) DE INHOUD VAN DE 1RSÁDAL-QÁSID 215

duidelijk verheven, hoewel de behoefte eraan gcring is. Volgt vermelding het effect van menselijke stemmen op de ziel. Dan worden zij
van ccn boek over dit onderwerp (Stl-StO). onderbroken en hierdoor wordt het genot onderbrokcn (826). Het nut in
dit verband is dat men met sommige instrumcntcn tonen kan
ó. Rekenen van de dirham en de dïn-ar voortbrengen die men niet in de natuur aantreft cn hct is niet juist
l{icrin wordt kcnnis verkregen omtrent hct vindcn van gctalsmatige hierop inbreuk te maken (827).
onbckcnden wanneer er meer dan éen onbckcndc is (cn dus ook meer V o l g t v e r m e l d i n g v a n e e n a a n t a l a l g e m e n eb o c k c n o v c r m u z i e k ( 8 2 8 ) .D e
d a n é e n v e r g e l ij k i n g ) . V a n w e g e d i t o v c r t r c l ' l c n n o c m t m e n d e z e boeken ovcr deze wctenschap gcvcn slechts informatic ovcr theoretische
onbckcnden dirham, dínàr, /ils en dcrgclijkc. Ilct nul. van deze zaken. Wie muziek in dc praktijk bcocfcnt maakt zich ccn voorstclling
wctcnschap is gelijk aan het nut van dc algcbra, in hct gcval dat de v a n t o n e n e n r i t m c m c t d i c n v c r s t a n d c d a t z i j g c h < x l r dm o c t c n w o r d c n
soortcn van vergelijking talrijk zijn. VolgÍ vcrmclding van drie boeken v a n d e i n s t r u m c n t c n w a : r r d o < l r z i . j g c w < l o n l i . j kt c n g c h o r c w o r d e n
ovcr dit onderwerp, gerangschikt naar omvang (Ítl7-ltlÍt). g e b r a c h t . H c t g a a t h i c r b i j o Í ' w c l < l n r n a t u u r l i . j k c i n s t r u m c n t c nz, o a l s d c
m e n s e l i j k e s t e m , o f o m k u n s t r Í r a t i g ci n s t r u Í n c n t c n ,n a m e l i j k
De muziekwetenschap(819-833) muziekinstrumentcn (829). Dc thcorctischc bcnadcring bchandelt dc
m u z i e k a l s t e n g c h o r c g c b r a c h t i n h c t a l g c r n c c n ,o n g c a c h t d o o r m i d d e l
D c z c w e t e n s c h a p v e r s c h a f t k e n n i s o m t r c n t d c t o n c n c n h e t r i t . m e ,e n h o e v a n w e l k i n s t r u m e n t d i t g c b c u r t ( t t 3 0 ) . t l c t n u t v a n d c z c w c t c n s c h a pl i g t
m c l o d i e ë n w o r d e n s a m e n g c s t c l d c n m u z i c k i n s t r u m e n t e nw o r d e n in heÍ. ontspannen van de geesten, in hct tot stand brcngen van een
v c r v a a r d i g d ( 8 t g ) . H c t o n d c r w c r p v a n d c z c w c t c n s c h a pi s d c i n v l o e d d i e harmonieus gevoel bij hen, en in hct vcrstcrkcn cn o<lk hct vastncmen
hct gcluid uitoefent op de zicl door zijn ordening,zowel door hoogte en crvan. Ofwel de muziek beweegt de gecst vcrder a[ van haar oorsprong,
l a a g t c , a l s i n t i j d . D c z c w c t c n s c h a pv a l t u i t c c n i n v i j f d e l c n ( 8 2 0 ) . cn dit veroorzaakt vreugde en genot cn brcngt cdclmocdigheid en
llct ccrste deel bctrcft dc grondbcginselencn hun afleiding. dapperheid naar buitcn, ofwcl dc muzick bcwccgt tlc gccst dichtcr bij
llct twcede deel betrcft de tonen. De toon is een geluid dat enige tijd haar oorsprong en dit doet haar nadenken over hct uitcindc, de zorgen
aanhoudt en heeft ten opzichte van melodieën dezelfde functie die letters cn dergelijke (831).Daarom wordt muziek encrzijds gebruikt bij
tcn opzichte van woorden hebbcn (821). De enkelvoudige tonen zijn fcstiviteiten, in de oorlog en de genezing van zickcn, cn andcrzijds bij
zcvcnticn in getal en hun modi zijn vierentachtig in getal. De Perzen rouwplechtighedcn en in gcbouwen voor dc eredicnst (832). Er is ccn
lrcbbcn hieruit zeven modi uitgekozen die zij de bardàwZÍ noemen. thcorie dat de gevoelighcid van de zicl voor muziek vcrband houdt mcL
llicrop volgt een opsomming van hun namen, en van nog zes andere modi haar herinnering van haar vroegere wereld, en wcl vanwcgc de relatie
t fi c d c a w à z d t g e n o c m d w o r d e n . D e A r a b i l : r e n b r e n g e n d e t o n e n i n dic bestaat tussen deze melodieën en de bewegingcn van de hcmelsferen.
vcrband mct de stemmingen van de luit, o;ndat dit een bekend instrument Het gaat hier echter waarschijnlijk om een allegoric, want tussen de
is (1t22-1t23). sfcren is geen contact. Er vinden dus geen slagen plaats cn zij hebben
llct dcrdc decl betreft het ritme en dit is een beschouwing van de tijd dus gccn geluid (833).
vun hct gcluid. De modi van het ritme zijn bij de Aral,ieren zes in getal,
wuuÍvln dc namcn door de auteur genoemd worderi. De Perzen kennen Dit is het einde van de behandeling van de wiskundige wetenschappcn,
vi(:r soortcn, cn ook deze worden door de irrt+ur met name genoemd cn dit is tevens het einde van de behandeling van de theoretischc
0r24). wctcnschapp,enN . u volgt de behandeling van de praktischc
l l c t v i c r d c d c c l b c t r c f t d c w i j z c w a a r o p m e l o d i e ë nw o r d e n s a m c n g c s t c l d wctcnschappcn(834)"
cn gr:clt ccn opgavc van wat gcschikt hicrbij is.
l l c t v r ; l d c d c c l b c t r c f t h c t v c r v a a r d i g c nv a n m u z i c k i n s t r u r n t ' r r t c r r l r c t I )c polit iek (,\-j-5-,3-?9)
v I s l s l c l l c n v a n d c a Í ' r n c t i n g c nc r v a n . D c z c i n s t r u r ] r ( : n t c .nfl I n u r l l l c v o n ( l c t l I n r l c z t : w c t c n s c h a p v t : r w c r Í 1 .m c n k c n r r i so n l t r c l l t d r : v t : r s t ' h i l l t : t t r lsro: r l r l t : t t
o n r r n c r : n n o o r l z u a k c l r n u t l c v o o r z i c n ( t l 2 - 5 ) I. ) c z c r r r x x l r n l l h r t u d t i n v l r r r r t ' g t : r i r r g t, r t ' s t r r r rt r' n s t t : r l t : l r j k cs l r r r r c t r l t ' v r(rlr{gt 5 ) l l c t o l r r l c r w t : r lvl i t t t
.)lír DE INHOUD VAN DE IRSÁD AL-QÀSID
(lc/c wctcnschap bestaat uit de maatschappelijke rangen en de regels die
(ltulrv(x)r gelden. Het nut van deze wetenschap ligt in de kennis van het
o r r d t : r s c h c i d t u s s e n d e j u i s t e e n o n j u i s t e s t e d e l i j k e s a m e n l e v i n g e n ,d e
wrjzc waarop ieder van deze twee tot stand komt, de reden waarom zij
olrlroudcn te bestaan en dc richting waarin zij zich bewegen. Voorts is
lr(:t nul van deze wetenschap dat zij voorschrijft hoe dc koning dient. te
zi.jn, cn hoe zijn helpers cn ondcrdancn, cn hoc stcdcn worden gebouwd
(t{16). Koningen en hun helpcrs hcbbcn hct meest bchoeftc aan deze
wctcnschap, maar eigcnlijk kan niemand buiten haar, omdat de mens een
sociaal wezen is (837). De mens moet de Goede Stad tot woonplaats
kicz.cn cn de slechte stad vermijden, en hij moet weten hoe hij nuttig kan
zijn voor de mensen van zijn stad, en zij voor hem (838). Dit. nu geschiedt
dorrr middel van deze wetenschap. De Politica die Aristoteles voor
Alcxander heeft geschreven behandelt de hoofdzaken van deze
wcl,cnschap.Dan laat de auteur nog een verwijzing volgen naar het boek
van al-Fáràbï over de Goede Stad (839).
Dc ethiek (840-842)
ln dcte wetenschap wordt kennis verworven omtrent de verschillende
soortcn deugden en hoe deze verworven worden, en omtrent dc
vcrschillende soorten ondeugden en hoe deze worden vermeden (840). Het
ondcrwcrp van deze wetenschap bestaat uit de gewonc zaken die de ziel
z i c h v c r w e r f t . H e t n u t v a n d e z e w e t e n s c h a pi s e r o p g e r i c h t d a t d e m e n s
naar vcrmogen volmaakt in zijn daden is, opdat hij op aarde gelukkig is
c n i n h c t h i c r n a m a a l s g e p r e z e n ( 8 4 1 ) .H i c r n a v o l g t o p g a v e v a n
vcrschillcnde boeken over de ethiek, met onderschcid naar grootte (842).
De huishouding (843-846)
ln dczc wctenschap wordt kennis verworven omtrent de situaties die de
nrcns dcclt mct zijn partner(s), kinderen en bedienden, en wal hierbij de
juistc handclwijze is. Het onderwerp van deze wetenschap bestaat in de
onrstandighcden van familie en bedienden (843). Het nut van d,eze
wctcnschap bcstaat in de ordening van omstandighedenvan de mens in
z i j n h u i s , o p d a t h i j g e l u k v e r w e r f t i n d i t l e v e n e n i n h e t v o l g e n d el e v e n
(1t44). [Ict mccst bckcnde boek in deze wetenschap is het wcrk van
I l r y s o n . B i j a l l c d r i c d c p r a k t i s c h e w e t e n s c h a p p c nn, a m c l i j k d c p o l i t i c k ,
dr: t:tlrick cn tlc huishouding hccft mcn nut van hct bcsturlt:rt:n van gtx:tlc
b r o g r a l i r : c nv a n k o n i n g c n c n a n d c r c n ( Í 1 4 5 )E . r i s g c c r rn u l l l l { c Í b t o g r a l i c
r t a r rr l r c v a n t l r : I ) r o l c r : t M r r h a n r l n a r l .
DE INHOUD VAN DE /RsÀD AL-QÁ$ID 211
Einde van de vermelding van de hoofdwetenschappen en de afgeleide
wetenschappen (846).
Epiloog (847-882)
De bedoeling van dit werk was het geven van leiding aan de student om
hem te leren wat het belangrijkste daarbij is. Zij die bcginnen met de
studie hebben daar het meest behoefte aan. In deze vcrhandeling zijn
echter termen gebruikt voor het begrip waarvan de beginner een nadere
verklaring behoeft (g+Z). ne autcur hceft, zo zcgt hij' dcze epiloog aan
zijn verhandeling tocgevocgd, opdat dc lczet nict naar ccn ander boek
behoeft uit te wijkcn wannccr hij dc bctckcnis van dczc termen wil
begrijpen. Deze termen zijn dc volgcndc: wctcnschap,definitie,
beschrijvende definitie, de vijf prcdicabclcn cn dc ticn catcgorieën. Hun
beschrijvende definities en hun indclingcn zullcn hicr gcnoemdworden
(848).
Wetenschap is het veÍwerven van het bceld van dc zaak in het verstand.
Als zij zuiver verworven wordt, dus niet in vcrband mct ccn positief of
negatief oordeel, is het verbeelding (S+g). ets aan haar het oordeel is
verbonden dat een bepaalde zaak zo, en niet anders, dan betreft het de
bevestigende wetenschap. De zekerheidgevende bevestigcnde wetenschap
is dat men met zekerheid ervan oveÍtuigd is, dat iets zodanig is, en dat
het alleen maar zodanig en niet anders kan zijn, conform de toestand van
de zaak zelf (850). Soms houdt de perceptie van de universalia verband
met wetenschap en de perceptie van de particularia verband me1 kennis.
Met verstand wordt bedoeld het vermogen van de ziel dat geschikt is
voor de verwerving van nog onbekende gegevens (851).
De definitie is de uitspraak die duidt op de essentie van de zaak. De
complete definitie bestaat uit de nabije soortaanduiding van de zaak en
uit de aanduiding van hetgeen ervan verschilt (852).
Dc beschrijvende definitie is de uitspraak waardoor de zaak gekend
wordt. anders dan door de essentie,maar door een bijzondere aanduiding.
Dc complete beschrijvende definitie bestaat uit vermelding van de soort
cn hct cigene van de zaak (853).
Van dc viif predicabelen zijn er drie naar de essentie, te weten specics,
g c n u s c n v c r s c h i l , e n t w c e z . i j n e r a c c i d e n t c c l ,t e w c t e n h c t e i g e n e e n h c t
gcmccnschappclijk accidcns(854).Dc tcÍm soort wordt door de lcck
g c b r u i k t i n d c b c t c k c n i sv a n h c t b c c l d c n u i t c r l i j k c v c r s c h i j n i n gv a n t l c
z a a k . I l i j í i l o s o l ' c n h c c l t d c z c t c r m t w c c b c t c k c n i s s t : nc, t : n a l g c n t c n c c n
t : t : n b i j z 1 l n { c r t : ( t i 5 5 ) . I ) t : a l g t : l r t t : t t cb c t c k c t t t s i s t t t t t l c r l t t t : t : r t t t : 8 t : t l c
 .)lll DE TNHOUDVAN DE IRSÀD AL-QÁ$ID DE TNHOUD VAN DE /RsÀD AL-QÁ$ID 2r9

wuurvoor de term genus wordt gebruikt op primaire wijze en deze wordt substantie heeft vijf onderdelen: lichaam, oermaterie, vorm, intelligentie
rclaticvc spccies genoemd (856). De bijzondere betekenis wordt gebruikt cn ziel. Soms wordt de term substantie gebruikt in de betekenis van de
vorrr vclc zaken die overeenkomen in de essenties,bij het antwoord op wezenlijke essentie van de zaak. Het woord substantie wordt ook
tlc vraag:'Wat is dat?', terwijl het niet van belang is of de veelheid gcbruikt voor iedere bestaande zaak waaÍvan de essentie om werkelijk te
r r r rcl r d a a d o f s l e c h t s i n p o t e n t i e b e s t a a t . D i t i s e e n v a n d e v i j f bestaan geen andere, bijbehorende, essentie nodig heeft (865). Dit is de
prt:dicabclen en wordt wel aangeduid met: de'species van de species' 'De
betekenis van de soms gehoorde uitspraak: substantie staat op zich
(l{57). Dc term genus wordt door de leek gebruikt in de betekenis van zclf.' Substantie wordt datgene genoemd dat aan deze beschrijving
rlatgcnc waarin velen deel hebben, zoals vaderschap en ingezetenschap,en vofdoet en tot de eigenschappen waarvan behoort dat zii tegengestelden
vadcr cn stad. Bij filosofen wordt deze term gebruikt ter aanduiding van in zich opneemt zoals deze zich successievelijk aan haar voordoen.
vclc zaken, die verschillend zijn in de essenties,bij hel antwoord op de Substantie wordt al datgene genoemd waarvan het bestaan niet in een
v r a a g : ' W a t i s d a t ? ' . E r b e s t a a t e e n n a b i j e e n e e n a f g e l e g e na a n d u i d i n g rcccptakel is (866). Oermaterie is de term die wordt gebruikt voor
van gcnus. De meest algemene heet'genus der genera'(858). De term substantie wanneer het feitclijke bestaan daarvan verband houdt met de
verschil heeft bij filosofen ook cen eerste, algemene, bctekenis en ecn lichamelijke vorm. Oermaterie wordt ook gebruikt als term voor iedere
twccdc betekenis. De eerste betekenis wordt gebruikt ter aanduiding van zaak die de eigenschap heeft om ccn volmaaktc vorm die er niet in is in
hct onderscheid tussen twee zaken, ongeacht of dit nu individueel of zich op te nemen. Matcrie wordt gebruikt als synonicm voor oermaterie.
runivcrscsl is (859). De twcede betekenis is bijzonder, en er is nog een De term oermaterie wordt ook gebruikt voor iedcr object dat
nrccr bijzondere betekenis dan deze. De bijzondere betekenis is dus het volmaaktheid in zich opneemt, doordat het zich beetje bij bcetje met iets
vcrgczcllcnde predicaat van de accidentialiteiten zoals hct verschillend anders samenvoegt, zoals het geval is bij sperma (8ó7). Met de term
zijn van de mens van een paard doordat dit duidelijk is wat betreft vorm wordt bedoeld de essentie die het receptakel dat zij heeft tot
uitcrlijk en door het eigene van het eigene. Dit is nu precies het bcstaan brengt. De vorm wordt ook beschrijvend gedefinieerd als datgene
o n d c r s c h c i d e n d e d e e l . H e t v e r s c h i l i s e e n v a n d e p r c d i c a b e l e n .H c t dat bestaat in een andere zaak, zonder daar deel van uit te maken terwijl
vcrtlcclt het gcnus en brengt de spccics tot stand (860). Het eigene wordt hct bestaan van de vorm gescheiden van die zaak niet mogelijk is (868).
ook in twce betekenissen gcbruikt. De ene betckenis wordt gebruikt voor Dcze term wordt ook gebruikt voor species en in de betekenis van ieder
hctgccn ccn zaak bijzonder maakt in absolute zin of in vergelijking tot wczcn van een zaak, hoe deze ook bestaat. De term wordt ook gebruikt
ccn andcrc zaak. Dc twecde bctckcnis wordt gebruikt voor hct op voor de volmaaktheid die de species zoekt als haar secundaireperfectie,
u c c i d c n t c l c w i j z e e n k e l v o u d i g v o o r s t c l l e n v a n e e n e n k e l e e s s e n t i eH
. et is cn ook voor de essentie die de species tot bestaan brengt (869). Met de
ccn v&n de prcdicabelcn (861).Het gemeenschappeliik accidens is ccn tcrm intelligentie wordt bedoeld de substantie die losgemaakt is van de
tcrm dic op accidcntele wijze gcbruikt wordt voor mcerdere zaken die in matcrie en haar verbanden. De term intelligentie wordt ook gebruikt
hun csscntics vcrschillen. Een voorbeeld van deze vijf predicabclcn gaat voor de oorspronkelijke geestelijke gezondheid,en voor hetgeen de mcns
u l s v o l g t : m c n s i s c c n s p e c i e s ,d i e r i s e e n g e n u s , r e d e l i j k i s e c n v e r s c h i l , zich verwerft door ervaring. Voorts wordt het woord gebruikt voor een
hchcnd is hct cigcnc, uitcrlijk is het gemeenschappelijkaccidcns (862). lofwaardige constitutie in de bewegingen en stilstanden van de mens
Dc tien categorieënzijn de substantie en haar negen accidcntia, te wctcn: (tt70). Er wordt wel gesproken van theoretische intelligentie en van
l w t l r t i t c i t , k w a l i t c i t , r c l a t i e , p l a a t s , t i j d , p o s i t i e , h a b i t u s ,a c t i v i r c i r , praktische intelligentie. Beide zijn vermogens van de ziel. De term
p n s s r v i t c i l ( t t 6 3 ) .D c s u b . s t a n t i ek a n b c s c h r i j v e n dg c d c f i n i c e r d w o r d c n a l s matcridlc intclligcntie wordt gebruikt voor de faculteit die bereid is om
r l u t l 3 c n cd u t h c s t a a t m a a r d a n n i c t o b j c c t i c f . D c b e t c k c n i s v a n d c z c w c z c n l i j k h c d c n v a n z a k c n d i e g e a b s t r a h e e r dz . i j n v a n d c m a t e r i c i n z i c h
b c r c l t r i ; v c n d c d c Í i n i t i c i s d a t d c s u b s t a n t i cd c c s s c n t i ci s , w a a r v a n h c t op tc ncmcn. Dc tcrm intclligcntie door habitus wordt gcbruikt vcxrr dc
b c s t o t t n .w u f r n c ( : Ír l c z c b c s t a a t ,n i c t p l a a t sv i n d t i l r c c r r o b p c t . M r : t o h p c l v c r v o l m a k i n g v a n d c z c f a c u l t c i t . I n t c l l i g c n t i cd ( x ) r d a a d i s d c t c r m d i c
w r l r d l h r c r b t : d o c l d h c t r c c c p t a k c l r : n h c t o p z r c h b t . s t a a n r lrcl a l t o l w o r d t g c h r u i k t v o < t r d c v c r v o l n r a k i n g v a n d c z i t : l d < t < l rv t : r s t a n d c l i l k t :
h c r l 0 t l t w r l r t l t g c b r a c h t v o ( ) r h ( ' l l { ( : c r rz i c h r l l l r r r r r v c \ t l X l ( l t í r . l ) .l ) c v o Í r n ( : n .V c r w o r v t : n i n t c l l i g t : n t i t :i s t l t : l c r l r r t l i c w r t r t t t g c b r t t i k l v r x r r h c t
 220 DE INHOUD VAN DE IRSÀD AL-QÁSID DE INHOLJD VAN DE /R.lÁI) At,-QÁSrD 22r

abstracte wezen dat een zichtbare uitdrukking vindt in de ziel bij het l i d a g e b r u i k t . D i t i s d c s t a a t w a a r i n c c n l i c h a a n rv c r k c r r r t ,i n d i c z i n d a t
vcrwcrven vanuit de buitenwereld (871).Met ziel wordt bedoeld de h e t i n z i j n g c h c c l o f v o o r c c n d c c l w o r d t o m r i r r g r lr l < x r rt l a t g c n cc l a t z . i c h
nict-lichamelijke substantie. Het is de volmaaktheid van een lichaam, dat v e r p l a a t s t s a m c n m c t z i j n z i c h v c r p l a a t s c n ,z o a l s h c t d r a g c n v a n c c n
zij bcweegt naar vrije verkiezing volgens een rationeel principe. De term h e m d ( 8 8 1 ) .A c t i v i t e i t i s d e s t a a t w a a r i n c c n z . a a k v c r k c t : r t . i n d i c z . i nd a L
zicl wordt. ook gebruikt voor de volmaaktheid van een nat.uurlijk z i j i n v l o e d u i t o e f e n t o p i e t s a n d e r s , w e l k e i n v l o c d n i c t v a s t s t a a n dv a n
lichaam, voorzien van organen, en dat in potentie leven heeft (AZZ). Oe essentie is, zoals het snijden. Passiviteil is de staat waarin ccn zaak
tcrm'ziel van het al'wordt gebruikt voor het totaal van de verkcert wanneer zij invloed ondergaat van iets andcrs, zoals hct
n i c t - l i c h a m e l i j k e s u b s t a n t i e s d i e d e v o l m a a k t h e d e n z ij n d i e d e gesneden worden (882). Deze categorieën omvatten alle bcstaandc zakcn
hcmcllichamen besturen, die zij in beweging brengen naar vrije die mogelijk zijn. En dit moet het einde zijn van deze verhandcling (883).
vcrkiezing. Op dezelfde manier wordt ook de term 'intelligentie van het
al'gcbruikt (873). De term universele ziel wordt gebruikt voor de Hierna volgt de dankzegging (884). Het totaal aantal wetcnschappcndat
bctckenis die velen gemeenschappelijk hebben, waarbij elke ziel apart er in deze verhandeling is genoemd bedraagt zestig. Tien daarvan zíjn
ccn voor een bepaalde individu is. Op dezelfde wijze wordt de tcrm h o o f d w e t e n s c h a p p e n , w a a r v a n e Í z e v e n t h e o r e l . i s c hz i j n , t e w e t e n d c
univcrsele intelligentie gebruikr (874). Hoeveelheid is het accidens dat logica, de theologie, de natuurwetenschap, en de drie wiskundigc
voor zijn wezen gelijkheid, ongelijkheid en verdeling accepteert. wetenschappen, en drie praktisch, namelijk de politiek, dc ethiek en dc
llocveelheid wordt verdeeld in verbonden en niet-verbonden. Mct huishouding (885). Bij de welcnschappen zijn, naar zeggen van de autcur,
vcrbondcn worden bedoeld lijn, oppervlak, driedimensionaal lichaam en vierhonderd geschriften vermeld, en in de inlciding ongeveer twintig
tijd. Mct nict-verbonden wordr bcdoeld het getal (875). Kwaliteit is de geschriften (SSe).'E'nGod schenkt genade om het juiste te bcreiken (887).'
vastc constitutie in een lichaam, zonder dat de beschouwing van het.
bcstaan ervan in hct lichaam ccn dcling of ccn rclatie noodzakelijk
nraakt. Kwaliteit is tc vcrdclcn in vicrcn:Ten ecrstc dat wat eigcn is aan
ttc zakcn die hoeveclhcid hcbben, zoals hct vierkant, dc rcchtstandighcid,
hct cvcn zijn en hct oncven zijn. Ten tweede de passieveeigenschappen,
zoals klcuren, smaken, geurcn, warmte, koude, droogheid en dergelijke.
'l'cn
dcrde de faculteit en het ontbreken daarvan. Ten vierde de toestand
cn dc habitus (816). neUtie is de toestand die zich voordocr aan de
rubstantic doordat er iets anders is dat ermee in onl.moetingwordt
lcbÍscht. Hct bestaan ervan is slechts te begrijpen naar analogie met dat
tndcrc, zoals hct vaderschap en het kindschap 877). Plaats is een
conltlitutic dic zich voordoel. aan een lichaam ten gevolge van zijn relatie
t()l ccn plaats cn zijn aanwczigheid daarin. Er zijn twee soorten van: het.
ziln vtn hct wal.er in de kruik, en het zijn van Zayd in het huis. Deze
twccttc soort is nict naar de essentie (818). Tiid is de toestand die zich
osn ccn zaak voordoct tcn gcvolge van haar relatie tot de tijd en haar
r i l n t f u u r i n o f i n h a a r u i t . c i n d c ( 8 7 9 ) .P o s i t i e i s d e c o n s t i t u t i c d i c z i c h
v o o r r l o c l a a n c c n l i c h a a m l c n g c v o l g c v a n d e r e l a t i c v a n < t c < k : l c nt o l
c l k i t a r . l ) o u r d c z c r c l a t i c v c r s c h i l t d c r i c h t i n g v a n d c z r : r l t : l c l r ,z o a l s h c t
g c v u l i s b i 1 h c t z i t l c n n r c ( g c kr u i s t c b c n c n c n h t : l l u n g u r tl r g g c n ( l t l t O ) .
l l u h i t u , r : h i r : r v o r l r w o r r ll , h r : h a l v t :h t : l w o r l r r l n r r l Á , o o l h c l w r t o r r l

IV Aantekeningen op de lrÍad al-Qa;id
Hier volgt een beknopt commentaar op Ibn al-Akfánï's IrÍdd al-Qàsid.
De nummers verwijzen naar de paragrafen in dc editie.
In dit commentaar worden in de regel filosofischc tcrmen niet behandeld,
omdat Ibn al-Akfànl d,eze ontleend heeft aan hct filosofisch-technisch
vocabulaire van Ibn Sïná. De terminologie van Ibn Sïnà, zoals deze in
gebruik is in de verschillende kortere gcschriftcn van Ibn Sïná (zie
bibliografie Ibn Sïná 1881,1910,1933,1985),is door Ibn al-Akfánï steeds
gebruikt. In de veertiende eeuw was dezc Í.crminologie kennelijk geheel
ingeburgerd. De lezer van de Arabische tekst wordt verwezen naar
Goichon 1938, waarin de filosofisch-technische woordenschat van Ibn Sïná
uitputtend behandeld wordt. Het vocabulaire in Afnan 1964 is in dit
verband niet verhelderend gebleken.
Voor de identificatie en evaluatie van het bibliografisch materiaal in de
Iriad al-Qaqld verwijs ik naar hoofdstukken V en X.
1-25. Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859, pp. 5-6.
2. De formulering van de l.tamdala is geheel traditioneel. Zij doet ook
denken aan die van de veel oudere encyclopedie,het Kitàb Mafatïh
al-'Ulilm van al-Kwárizmï (al-Kwàrizmï 1895,p. 2).
15. Vgl. de identieke formulering door elatieven in al-Fáràbï's
encyclopedie (Fáràbï 1953, p. 8).
26-106. Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859, pp. 6-9.
29. waragat al-anbiyd': vgl. Concordance lY, p.321.
32. Koran LXV (12)12.
34. Koran XXXV (25)28.
-Jó. Koran XXIX G2)43.
ï , \ . À o r r r nX X X I X ( 1 2 ) 9 .
AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-QÁSID 223
40. Ygl. ConcordanceIV, p. 10.
47 gulma fï al-isldm: Vgl. Lane, p. 350;ConcordsncelY, p.320.
54. Koran XXV (46)44.
ó5. Vgl. ConcordanceIV, p. 380.
90. Koran II (212)269.92-93 Voor nagenoeg identieke teksten, vgl.
Concordance l, p. 491.
96. Dit slaat mogelijk op een controvcrsc mct Joodsc collega's.Misschien
moef er in deze context een verband gclcgd worden met de mogelijk
Judeo-Arabische plagiaatkwestie van de anonieme bewerking van de
Iriad al-Qàsid, al-Durr al-Nazím. Zie hierover hoofdstuk VI. Ibn
al-Akfànï is van mening dat de medische wetenschapin zijn tijd in
slechte handen is. Vgl. Iríàd al-Qàsid 203.
100. suht: onrechtmatig verkregen bezit. Mogelijk een toespeling op
Koran V (68)63.
107-230. Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859, pp. 10-16.
111-112.De termen ta{awwur en tasdíq zijn door mij steeds vertaald als
'voorstelling' 'bewering'.
en Over gebruik en betekenis van deze termen
zie Wolfson 1943, Goichon 1938, nrs. 374 en 361. Zie ook Ibn Sïná 1936,
'Vorstellung' 'Urteil' (van
pp. 3-4. Josef van Ess vertaalt hen met resp. en
Ess 1966, pp. 95-113,alwaar ook een uitgebreide discussieover oorsprong
cn gebruik van dit begrippenpaar). Zie ook al-NaSSár 1978, pp. 39-62
(ondcr dankzegging aan J. Lameer voor deze bibliografischc
vcrwijzingen). Zie ook Iríàd al-Qasid 849-50.
1 5 6 .C o n c o r d a n c el Y , p . 3 8 5 .
1.58.muyussar, vgl. Concordance Yl, p. 94.
? / ) / ) .V g l . M a t t h . 7 : ( r .
.tj(t Kttrttn XX (ll\)ll.l
224 AANTEKENINGEN oP DE rRsÀDAL-QÁS|D AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-QÁSID 225

208.Koron XII (76)16. (vervolg van het schema op de voorgaande bladziide)

23I-248. Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859,pp. 16-18. wetenschappen die niet omwille
van zichzelf beoefend worden
is d e v e r d e l i n g v a n de elf grondwetenschappen
23l-241. Schematisch dus \-- \betetenissen: 10. logica
\

\middel tot betekenis:ll. filologic

theóretisc 2 3 6 . D e c o m p o s i t i e v a n d e z e i n d e l i n g i s k c n n c l i j k b c Ï n v l o e d door lbn

Sïná 1910,p. 228, behalve dat lbn al-AkfánÏ adnà gebrtikl. waar Ibn Sïná
hoog: l. theologie asfal heeft. Vgl. ook Ibn Sinà 1546, f. 137b.

idden: wiskunde 239. De auteur deelt de riyadiyyat dus als volgl. in:

2. geometrie

3. astronomie

4. aritmetica

5. muziek

aag: 6. natuurwetenschap
\
praktisch nee

\ qarr al-dat ?
7. politiek
\
8. ethiek aj"r 3. aritmetica
/

9. huishouden(economie)
I
nee:4. muziek

Zie ook lráàd al-Qd,fid 885, waar met de wiskundige wetenschappcndezc

vier hoofdwetenschappen worden bedoeld.
?.)(t A A N T E K E N I N G E NO P D E I R S À DA I , _ Q À S I D AANTEKENINGEN OP DE TRSADAL-QÀSID 221

2-l() l)c indeling van de praktische wetenschappcngaar dus als volgt: (vervolg van het schemaop de voorgaandebladziide)

a l g t ' n r c o n l:. p o l i t i e k (laf z) -----7(murakkab)

bi.jzondcr: wazn

,i \individt: 2. ethiek F.-

\ surcl
\ \
mct zijn kdssa: 3. huishouding \ \ \rzatrass bi-al-wazn:5.'arild
\ \ \niet
212. Met het Kitdb al-Burhdn kan hier de Analytica posteriora van het zo:6. qaw-afí
\
Aristotelische Organon bedoeld zijn, maar misschicn is hct ook een
\
v c r w i j z i n g n a a r h e l h o o f d s t u k v a n d i e n a a m i n I b n S ï n á ' sN a l a t ( I b n màddq:7. al-bsdï'
S r n á 1 9 8 5 ,p p . 9 7 - 1 2 ï .
beide (muf rad en murakkab):8. al-naly
249-260. Duitse verÍ.aling bij Haarbriicker 1859, pp. 2l-22.

253-257. De indeling van de afgelcide wetenschappcnvan de adab is dus

als volgt:
bi-wad'ihi:9. kitsba
laf z
, / \ -a'
, " \ bi- al- i st idl al: lO. qi r a
\rnalrad1- sam-a':l. al-lu[a
..t
27 5-283. ilm al-ma'dnl wa-ul-bayàn. Zie voot de historisch
murakkab hirpla:2. al-tasrïf ontwikkeling van de betekenisvan dit begrippenpaar,en de problematie
die zich voordoet bij de vertaling ervan:S.A.Bonebakker,art. al-Ma'-an
mutla^ wa'l-Bay-an,in EIz, deel V, pp. 898-902.
/ \
\wtzn) tarklb al-kaldm: 3. al-ma'ànï 279. fí md ba'd: zie lr\-ad al-QaEid 288.
/

,(r", ,o, 4. at-bayàn 300. Óamál al-Dïn Ibn Wásil (gest.697/1298,

vgl. GAL G 1,322;S I, 555).

(vervolg van het schema op de volgende bladzijde) 315-319.Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859,p. 22.

320-323.Duitse vertaling bij Haarbrticker1859,pp. 22-23.

l l . 7 - . .11 ó .I b n a l - A k f á n ï g e e f t h i e r d c b o c k e n v a n h c l A r i s t t l t c l i s c h
( ) r y t t n t t np, l a a l s tc c h t c r d c s o fi s t c n g c h c c l a c h t c r a a nV. g l . b i i v t l r l r b c c
'/.rt'
l{r'rt ltcr l(Xr4. p. lt. Vgl. <l<lk/ r.íàd ul ()i.tid \\l v()()r Ílllllcllocl
 '228 AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-ZÀSID AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-QÁSID 22

identiekeformuleringenIbn Sïná 1910,pp.240-3. 426.Yg1.Sahrastánï, vertaling,I, pp.l9l-2.

tekst, pp. 126-7;Sahrastánï,

343. Mi'yar al-'Ilm is ook de titel van een werk van al-Gazzálí, vgl. 431.Ygl. Sahrastànï, vertaling,I, p. 174.
tekst, p. ll5; Sahrastánï,
GAL G 1,425:S I, 755 {r.r.62).
437.Yg1.Sahrastánï,
tekst, p. ll8; Sahrastànï,
vertaling,I, p.178.
359-401.Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859,pp. 23-25.
4 3 9 . Y g l . S a h r a s t á n ï ,t e k s t , p . l 2 l S a h r a s t à n ïv, e r t a l i n g , I , p . 1 8
373. utulu|iyà: de theologievan Aristoteles.Vgl. Peters1968,pp.72-3. Sahrastánï,heeft (tekst, p. 120,regels5 en 15) katir al-nawà. De sec
heet bij Sahrastànï'al-Sàlihiyya'.
400. sanadkuruhu:zie lríàd al-Qàsid 527-590.
440.Yg1.Sahrastánï,
tekst, p. ll9; Sahrastánï,
vertaling,I, p. 180.
402. Ygl. Concordance
Y, p.134.
tekst,p.132;Sahrastánï,
44t.Ygl. Sahrastánï, vertaling,I, p.199.
403. Koran XLI (42)42.
442.Yg1.Sahrastánï,
tekst,pp.124-5;Sahrastàni,
vertaling,I, p.188.
404. Toespelingop Koran XVII (90)88.
443. Ygl. Sahrastánï,
tekst, p. 132;Sahrastánï,
vertaling,I, p. 200.
406. nass (aanwijzing)en iptihàd (activiteit) zijn technischetermen van
de Sï'a.Zie voor hun betekenisen contextHalm 1988.in de index. tekst,p.126;Sahrastànï,
444.Yg1.Sahrastánï, vertaling,I, p.190.

409-410. Vgl. Sahrastànï1842-46(Arabischetekst), p. 59; SahrasrànI 445.Yg1.Sahrastánï,

tekst, p. 85; Sahrastáni,
vertaling,I, p. 128
1850-51(Duitsevertaling),I, pp. 88-89.
447. Yg1.Sahrastánï,tekst, p. 90; Sahrastánï,vertaling, I, p. l34.
412.Ygl.Sahrastánï,
tekst,pp.60-61;Sahrastànï,
vertaling,I, pp.89-90.
448.Yg1.Sahrastánl,
tekst,p.133;Sahrastánï,
vertaling,I, p.201.
al3. Ygl. voor het begin Sahrastánï,
tekst, p.64; Sahrastáni,vertaling,I,
p. 95. 449. Ygl. Sahrastàni,tekst, p. 134;Sahrastánï,
vertalinC,I, p. 202, waar z
'Ilbá'iyya
dc worden genoemd.
at7. Ygl. Sahrastànï,
tekst,pp. 6l-62: Sahrastánï,
vertaling,l, p.92.
449. Ygl. Sahrastáni,tekst, p. 134;Sahrastánï,vertaling, I, p. 203.
J18. Vgl. Sahrastánï,
tekst,p. 63; SahrastánI,
vertaling,I, p.94.
450. Ygl. SahrastánI, vertaling,I, p. 206.
tekst, p. 136;Sahrastánï,
-t19-420.Vgl. SahrastánÏ,tekst, p. 100;Sahrastànï,vertaling, I, p. l5l.
í-tl. Vgl.$ahrastánï,
tekst,p. 138;Sahrastánï,
vertaling,l,p.209.
-121.Y gl. Sahrastánï,
tekst,p. l0l; Sahrastánï,
vertaling,I, p. 152.
1 . 5 2 - 1 5V ; a h r a s t a nvrc, r t a l i n gI,, p . 2 l t 3 .
3 g l . S a h r a s t á nt ïc,k s t ,p . 1 4 5 S
-t)2. Ygl. Sahrastáni,
tckst,p. l0l; Sahrastànï,
vcrtaling,I, p. 111
, p . ( ) l - 2 ;S l r l r r : r s l u vntr',r t u l r r r g
í 5 í V g l . S a h r a s t a nt ti ,: k s t p l ,, 1 r .l l ' /
. / . ' i V g l . S a h r u s t l l r r i t, r r k s t , p . l 0 l l o r r t l c r ;S a l r r l r s t a n r v, t ' r t ; r l r n 1 1l .. g r l t r ' l
2r0 AANTEKENTNGENOP I)11IRsÁD AL-QÁSID AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-QÁSID

vertaling,I, pp.140-1.
tckst,p.94; Sahrastánl,
456. Ygl. echterSahrastánï, 479. Ygl. Sahrastánl,tekst, p. 107;Sahrasránï,verraling,I, pp. t6t-2.
Koran VI (146)145.
480. Ygl. Sahrastàni,tekst, p. 107;Sahrastáni,vertaling, I, p. 162.
vcrtaling,I, p. 143.
tekst,p. 95; Sahrastani.
457. Ygl. Sahrastánï,
48I.Ygl. Sahrastánï,
tekst, pp.135-6;Sahrasránï,
vertaling,I, p.205.
vcrtaling,I, p. 144.
tekst,p. 96; Sahrastàni,
458.Ygl. Sahrastànï,
482. Ygl. Sahrastání,
tekst, p. l4l; Sahrastànï,
vcrraling,l, p. 212.
vcrtaling,l, p. 144.
tekst,p. 96; Sahrastánï,
459. Ygl. Sahrastánï,
483.Ygl.Sahrastánï,
tekst,pp.142-3;Sahrasránï,
vertaling,I, p.215.
vcrtaling,I, pp.144-5.
tekst,p.96; Sahrastáni,
460.Yg1.Sahrastáni,
490-508. De indeling van de boeken van het Oude Testamentis bij Ibn
tekst, pp. 96-7; Sahrastáni,vcrtaling,I, pp. 145-6.
461-462.Vgl. Sahrastàni, al-Akfánr dus als volgt:
De eerstemqrtaba (tawràt) omvat:
vcrtaling,l, p. 147.
tekst,p. 97; Sahrastáni,
463. Ygl. Sahrastánï, - l. Genesis,2. Exodus,3. Leviticus, 4. Numeri, 5. Deuteronomium.
De tweede martaba (sl-uwwal) omvat:
vcrtaling,I, pp.146-1.
tekst,p.97; Sahrastànï,
464.Yg1.Sahrastánï, - l. Jozua,2. Richteren,3. Samuel,4. Koningen.
De derde martaba (al-akïra) omvat:
465. Y gl. Sahrastáni,tekst, p. 98; Sahrastánï,vcrl.aling, l, p. 147. - 1. Jesaja,2. Jeremia,3. EzechiëI,4. twaalf boeken,o.a. Jona,Habakuk
Zacharia.
466-467. Vgl. Sahrastání,tekst, p. 98; SahrastànÏ,vertaling, I, p. 148. De vierde martqba (kutub) omvat:
- 1. Kronieken, 2. Psalmen,3. Job,4. Spreuken,5. Rechters(?), 6. Hooglicd
468. Ygl. Sahrastánï,tekst, p. 98; Sahrastánï,vertaling,I, pp. 148-9.Daar 7. Prediker, 8. Klaagliederen,9. Arda5ïr(?),10. Daniël, ll. Ezra.
echter nisf al-'uir.
493. Ygl. Numeri ll:4-35.
vertaling,l, p.I49.
tekst, p. 99; Sahrastáni,
469. Ygl. Sahrastáni,
514.Ygl. Sahrastànï,
tekst, p. 174;Sahrastáni,
verraling,I, p. 264.
470. Ygl. Sahrastánï,tekst, p. 99; Sahrastáni,vertaling, I, p. 150.
517-518.Vgl. Sahrastànï,
tekst,p.173;Sahrastánï,
vertaling,l, p. 263.
47t. Ygl. Sahrastáni,tekst, p. 101;Sahrastáni,vertaling, I, p. 153.
519.Koran Y (77)73
472. Ygl. Sahrastánï,tekst, pp. 101-2;Sahrastáni,vertaling, I, pp. 153-4.
520-521.Vgl. SahrastánI,
tekst, pp.176-7;Sahrastánï,
vcrraling,t, p. 261.
vertaling,I, p.154.
tekst,p.102;SahrastánÏ,
473-474.Vgl. Sahrastánï,
5 2 1K
. oranY Q6)72
vertaling,I, pp. 156-7.
tekst,pp.103-4;Sahrastánï,
475. Ygl- Sahrastáni,
s22.Ygl. Sahrastàni,
rcksr,p. 177;Sahrastànï,
vcrraling,I, p. 2(rlt.
vertaling,I, p. 157.
tekst,p. 104;Sahrastání,
47ó. Ygl. Sahrastánï,
5 2 . 1V. g l . S a l r r a s t l ntic, : k s tp, . 1 7 . 5S;a h r a s t t l rvrcr ,r r u l i n gl, p . , ) ( r 5
vcrtaling,l, p. l5lt
tckst,p. 105;Sahrastánï,
í2,3.Vgl. Sahrastáni,
 AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL_QÁSID AANTEKENINGEN OP DE IRSAD AL-QASID 233

527-538. Duitse vertaling bij Haarbrticker1859,p. 26. de I'islamisme'>'.

5 3 4 - 5 3 8 . D e i n d e l i n g v a n d e a f g e l e i d ew e t e n s c h a p p evna n d e ' i l m bedoeld zijn de minerale, vegetatieveen

601. ql-muwaltadàt al-Lul-qr-a:
al-naw-amïs is dus als volgt: animale rijken.
'phoenix"
602. quqins:al-DamÏrÏ 1857-8,II, p. 308 geeft:quqïs:

Allah: l. al-qirà'àt 605.wa-qad taqaddama:zie lr\-ad al-Qà;id 355-358'

al-hsdit_ 6 0 6 - 6 0 9 . D e i n d e l i n g v a n d e a f g e l e i d e w e t e n s c h a p p e inn d e
natuurwetenschaP is dus als volgt:

al-lism al-bas1t

min kal-qm Allàh:3. taf slr al-Qur'-an f alakT: l. ahkdm al-nulum

min kaldm al-rasïtl: 4. dirdvat al-had7t unsurT:2.tilasmdt

taqrT al-Èism al-murakkab

" N
l \
t \ \zonder
li-al-drà': 5. usïrlal-d7n | mizà!:3.simiYa
I

li-al-af'dl: 6. u;-ul al-f iqh met mizAÉl--zonder ziel 4. kTmiYa

t , =

/
hà yusta'ànubihi:7. al-ladal met zie).- niet waarnemend:5. f ilàha
,/
./
waarnemendf-niet intelligent 6. baytara
istifràp al-ahkdm:8. al-fiqh I
inteliigent- y""- hif z al-;ibha:7. gibb
561. Deze traditie staat onder meer in de Musnad van Ahmad (Ibn / ' l
Hanbal 1895 I, p. 266), waar de Profeet dit zegt met zijn hand op de .r' ahwàl zàhira:8. f ir-asa
'Abbás.
schoudervan Ibn Al-Qas[alleni 1871geeft in zijn commentaarop
al-Bukári, Dabd'ib nr. 28 (deel VIII, p. 322), als epitheton voor Ibn ., ahwàlíf ,ror,9.tu'b7r
'Abbás: 'Abbás
al-bahr fi-al-'ilm. I!abr en balr als epitheta voor Ibn
wordcn genoemddoor Ibn al-Atïr 1963I, p. 328l.al-habr vanwegc zijn ó09.'alà ul-nuhii al-muraqaddim: lbn al-Akfàni bcgint cchtcr bij dc
wctcnschappcn,en al-bahr vanwegede omvangvan dezewctcnschap. l n c : d i s c h cw c l c n s c h a p ,z . i j n c i g c n s p c c i a l i t c i t -

'lcs ( r . l . l | ) c l a a t s t c t l r i c t r t c l s z rj r r w t : r k c l t v ; t t t l l r t t l l A k l i - l r r ir c l í . Z t e t l l r ; t
ttl tttlr ul-owwal: D<tt.y 1t177-[ll, s.v.: ,,spócialcmcnt: l)rctlllcÍs l('rrtl)s
 l\q AANTEKENINGEN OP DE IRSÀD AL_ZÀSID AANTEKENINGEN OP DE IRSAD AL-QÁ$ID 235

bibliografie van het werk, resp.nrs.5,8 en 3. 721. al-Mtr'taman b. Hnd. Zie voot een reconstructie van zijn werk over
de geometrieHogendijk 1986.
627. Koran XXXII (6)7.
726. i6inf man-aziral-aiyd': Dit betreft optische verschijnselen,zoals
628. asfal al-saf ilïn: Koran XCV (5)5. p a r a l l a x , w a a r b i j m e n v o o r w e r p e n o p v e r s c h i l l e n d ew i j z e z i e t ,
afhankelijk van de positie van degenedie kijkt.
635. Koran XV (75)75;Koran tI (274)2i3_
van de geometrie
728-734. De indeling van de afgeleidewetenschappen
636. concordancevII, p. 298. voor de divinatorischetechniekenqiyàf at is dus als volgt:
al-alar wa-qiyàfat al-baiar, zie Fahd t966, p.371.
universeleprincipes
638. Deze uitkomst wordt als volgt berekend.De gehelezendingvan de
Profeet Muhammad duurde 23 jaar. Zijn eerste openbaringenwaren
dromen die hij gedurendeeen half jaar had. De ware dromen worden "'K*
daarom, in tijd gemeten, l/46 deel van het profeetschapgenoemd.Deze
berekening staat aan het begin van de meesteArabische werken over / \K'
droomuitleg. \iu' t. mardkiz
al-aLqàI
/ I
652. Beide ciraten uit Koran VII 013)116.
l l
nee: 2. misàha
/
654. wa-yunfa1'alayhi: vgl. Koran CXIII (4)4. àldt ?

- (104)104.
701. Koran XVIII (103)103 meting?

7ll. Deze traditie o.m. in Muslim, masdpid nr. 33. Al-Nawawï in zijn ja:S- tr ansport: 3. ! ar r
commentaar hierop (Muslim 1930 v, p. 2, vermeldt weliswaarilgtilaf,
maar komt tot de conclusie dat dezetraditie een verbod op de geomanrie tijd: 4. binkdmdt
inhoudt. Zo ook Siddiqi in zijn verraling (Muslim tg13-5r, p. 272).De
variant in handschriftE2 is conform de tekst in Muslim,maar wordt hier n""'[- oorlog: 5. harbiYYa
niet gebruikt voor emendatie omdat daarvoor verderehandschrifteliike
steun ontbreekt. niet oorlog: 6. rithániyya

7 1 3 - 7 5 5 . D u i t s e v e r t a l i n g v a n , e n u i t g e b r e i d c o m m e n t a a ro p h e t nèe:7. inbdt al-miy-ah

hoofdstuk over de geometriein Wiedemann1970I, pp. ll0-143.
y u b h a t ' q m m d y u n z a r ilayhi ?
714. al-!;ism al-ta'lïmï: voor de zuiver filosofische betekenisvan d,cze
t o r r i l v g l . G o i c h o n 1 9 3 8 ,p . 2 4 9 , n r . 4 5 7 : . ' l e c o r p s q u i a p p a r t i c n ra u (vervolÍt van het schema op de volgende bladziide)
prórlicanrcntQuantitó'.
 AANTEKENINGEN OP DE IRSÀD AL-QÁSID
AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-QÁSID z)t

(vervolg van het schema op de voorgaande blqdziide)

(vervolg van het schemo op de voorgaande bladziide)

(yubhat'smmà yunzar ilayhi ?)

(bi-sl--aldt)

ia: in'ikds ? straling:3. tastThsl-kuru

D-\, a:8.maràyd
muhriqa schaduw: 4. Aht zilliyya

n!"' q. manàzir (tilia ma Mbarhanabi-al-f i'l ?)

nee: 10.'uqítd al-abniya ,/
nee:5. kayfiyyat al-irsdd

743. qarastítn: Een weeginstrument,vgl. K. Jaouiche,art. Karastfrn in

786-818. Duitse vertaling van, met commentaarop het hoofdstukover
EIz (deel IY, p. 629),en ook Jaouiche1976.
aritmetica, in Wiedemann1970I, pp. 428-436.
754. ka-qadl.tay al-'adl wa-al-!ïr: Het is niet duidelijk welke automaar
790. kamd -- bi-'adad: VgL ook al-Kwárizmï 1895,p. 184,regel 9-10.
met deze beide drinkbekers is bedoeld.Zij worden niet genoemdin Ban[
M[sà 1979en al-Gazari 1974-
791.al-a'dàd ul-mutahdbba:De bevriendegetallen.De bekendstezijn de
wa-al-surup al-qattàra: De druppelendelamp is wellicht een zichzelf
getallen 220 en 284. De som van de delers van 220 bedraagt 284 en de
bijvullende olielamp. vgl. de modellen 95, 96 en 97 in Ban[ M[sá 1979.
s o m v a n d e d e l e r s v a n 2 8 4 b e d r a a g t 2 2 0 , v g l . R à S i d 1 9 8 2 .H e t
eerstvolgendepaar, 17296en 18416,was ook in de Arabischewiskundige
7 5 6 - 7 8 5 - D u i t s e v e r t a l i n g v a n , e n u i t g e b r e i d c o m m e n t a a ro p h e t
traditie bekend,vgl. Hogendijk 1984.
hoofdstuk over de astronomiein V/iedemann1970l, pp.25g-270.
van de aritmeticaworden dus als
792-795. De afgeleide wetenschappen
77I-773. De indeling van de afgeleide wetenschappen
van de astronomie volgt ingedeeld:
is dus als volgt:
bekendegetallen
tabarhana bi-al-f i'l ?
./\
\gedachtenbeelden:
l. al-bisab al-maftïth
,/
geíchrevencijfers: 2. hisdb al-takt
bisdb a'mál-sterren ?
(vervolg van het schemaop de volgendebladziide)
ipdt en tuq-awim

hi-ul-alut
238 AANTEKENINGEN OP DE IRSÀD AL-QÀSID AANTEKENINGEN OP DE IRSÁD AL-QÁSTD 239

(vervolg van het schema op de voorgaande bladzijde) 817-818.Christel Hein vat de inhoud van dit hoofdstuk(de berekening
v a n m e e r d a n e e n o n b e k e n d em e t m e e r d a n e e n v e r g e l i j k i n g ) t e n
'Umrechnung
onbekenden onrechte samen als von Silber- und Goldeinheiten'(Hein
1985, 207). Vgl. Juschkewitsch1964,p. 2ll.
p.

819-833.Duitse vertaling van, en commentaarop het hoofdstukover de

muziek in Wiedemann1970deel II, pp.589-595.Zieook Shiloah1968en
1979.

830. Bijna identiek met al-Fárábï 1953,p. 70, regel 13-15(Arabischetekst).

niet vergelijking: ter
née:6. dirham wa-dindr
798. Koran XXI (48)47; Koran X (5)5; Korsn XXIII (ll5)113.
werking ?
845. Bryson,vgl. Plessner1928.
ja:5. dawr wa-wa;dy-a
847-863. Samengevatbij Haarbriicker 1859,pp.20-21.
8 4 9 . Y g l . v o o r a l - S a h r a s t á n ï ' ss a m e n v a t t i n gv a n I b n S i n á ' s l o g i c a :
Sahrastánï,tekst, pp. 348-9;Sahrastàni,vertaling, II, pp. 213-4.

800. Ibn al-Akfánï's eigen vaardigheid in het rekenen op een bord, of in 852. Vrijwel letterlijk overgenomenuit Ibn Sïná 1963,nr. 1 (Arabische
het zand, wordt vermeld door al-Saf adi 1949, p. 25; A'yàn a/-'Ásr (MS tekst, p. l0; vertaling,pp. ll-2). Ibn al-AkfánI heeft màhiyya vervangen
Berlijn V/e. 298 (Ahlwardt 1887-1899,nr. 9864)), f. ll8a. Zie voor de tekst door haqíqa.
cn vertalingen van deze mededelingen het hoofdstuk over leven en werk In het algemeenkan gesteld worden, dat Ibn al-Akfánï, met name in de
van Ibn al-Akfánï. epiloog van de Iriad al-Qdsid (maar eigenlijk in de gehele Iriad
'ammà al-Qasid), gebruik maakt van de filosofischeterminologievan Ibn Sïná,
talnà ba'dahd bi-al-mar-atiá: Hiermee wordt bedoeld dat men de
'gemakkelijke'boeken
ticntallen, honderdtallen enz. niet apart hoeft te kennen, daar deze en dat hij met name veel ontleent aan de van Ibn
vcrkregen worden door middel van dezelfde cijfers als welke voor de Sïnà, het Kitàb al-Huditd (lbn Sïná 1963),het Kitdb al-Napat (Ibn Sïná
ccnhcdcn worden gebruikt. 1985)en d,e Ris-alafï Aqsam al-'Ul-umal-'Aqliyya (lbn Siná l9l0). In mijn
hiervolgende annotatie bij deze epiloog verwijs ik slechts incidenteel
It()8. hisàb al-ka(a'ayn: Dit is d,eregula duorum f alsorum. Ygl. naar paralellen uit genoemdewerken van Ibn Síná.
Juschkcwil.sch 1964, pp. 214-7.
,853.Vgl. Ibn Sinà 1963,nr. 2 (Arabische tekst, pp. l0-ll; vertaling,pp.
,\11-lJI6. Hct hicr door Ibn al-Akfàni gegeven voorbeeld is een exces in t2-3).
(l(:z(: wctcnschap, en eerder bedoeld als een grap, bedacht door
sllt:cialistcn in hct erfrecht. Ibn al-AkfànI's voorbeeld komt neer op een 8 5 7 .a l - m a q u l , ' a l àk a t - ï r í n . . . : V g l . h e t i n G o i c h o n1 9 3 8( p . 4 0 5 , n r . 1 2 3 )
soort juridisch pcrpctuum mobile en is eigenlijk niet een serieuze aangcvocrdccitaat uit Ibn Sïná'sNalat.
r l l u s t r a t i c v a n h c t o n d e r w e r p v a n d e z e w e t e n s c h a p .D u i d e l i j k e r i s h e t
v o r l r b t : r : l dv a n d c b c r c k c n i n g v a n d e t e r u g g a v ev a n o n g c l d i g c l c g a t c n d a t ,\óí. Vgl. lbn Slnà 1963,nr. 7.
r l o r l r W i r : t l c l r r a n n1 9 7 0 I , p . 4 3 - 5 ,n o o t l , w o r d l .g c g c v c nc n < l a ti s o n t l c c n d
r u r t tt l c A l g t l t r u v a r r a l - K w i l r i z . r n i . , \ r ' r 5 , Y r ' r ól.) c t l t : Í i r r i t i c v ' a n i u w h u r is gcltccl crxtÍornt rlt'lortttrrlcrittg vttn
 AANTEKENINGEN OP DE IRSÀD AL-QÁSID

Ibn Sïná 1963,nr. 15. Ibn Siná 1881,p. 60 en in navolging hiervan Ib'n
SÍná 1933,p. 103hebbenechterli-snnahu yaftt-aqu, terwijl Ibn al-Akfánr
geeft, wat veel meer voor de hand ligt. De betekenisvan dr-
tà yal4t-apu
definitie wordt er wel door omgekeerd.Ibn. Siná 1963,p. 23 (Arabischc
tekst) bevestigtdeze,mijns inziensbetere,lezing.

867. De definities van hàyitld (ijtn) zijn geheelconform die in Ibn Siná
1963,nr. 6 (Arabischetekst, pp. 17-8;vertaling,pp. 25-7).Hetzelfdegeldt
voor de definitie van mddda (ibid., nr. 8).
'zoals het
ka-al-min-a: sperma'.Een wat beknopte vorm van Ibn Siná's
formulering (tbn Sina 1963,nr. 8 = Arabischetekst, p. 18).Bedoeldis, zo
blijkt uit Ibn Sïnà's tekst, de vermengingvan spermaen bloed om een
animalevorm tot standte brengen.

8ó8. De definities van silra zijn conform Ibn Sïná 1963,nr. 16 (tweede
helft).

870-871.De definitiesvan'aql zijn conformIbn SÏná 1963,nr.3.

872-874.De definities van na/s zijn conform Ibn Siná 1963,nr. 4.

885. De telling van zeven theoretische hoofdwetenschappen lijkt hier niet

te kloppen, want er worden er maar vier met name genoemd.Met de
'wiskunde'
algemeneaanduiding worden hier bedoeld de volgendevier
wiskundige hoofdwetenschappen: geometrie,astronomie,aritmetica en
muziek. Vgl. ook mijn annotatie bij lri-ad al-Qasid 239 en 23L-241.De
adab ontbreekt in deze opsomming.

88J-88ó. Duitse vertaling bij Haarbriicker 1859,p. 21.

 V Het bibliografische materiaal in de lrsad al-Qa;id

Een opvallend kenmerk van de stijl van de lriàd al-Qasid is de grote

hoeveelheidbibliografisch materiaaldie de auteurvermeldt.Zelf zegt hij
dat hij in de inleiding ongeveertwintig boekenen in de rest van de tekst
vierhonderd boeken vermeldt Uriaa aFQàsid 886). Dit overvloedige
bibliografischemateriaalmag echterniet zondermeer tot de bronnenvan
de Iriàd al-Qàsid gerekend worden.Het is eerder een opdrachtaan de
l e z e r o m v a n d i t b i b l i o g r a f i s c hm a t e r i a a l k e n n i s t e n e m e nd a n e e n
reflectie van Ibn al-Akfánï's kennis of bibliothcck.Ecn telling van de
titels volgenshet door mij vervaardigderegisterop bocktitelslevertcen
totaal op van 387 titels. Dit aantal valt hoger uit, wanneerde boekenvan
het Oude TestamentUrSaa aFQd;id 489) apart wordenmeegeteld. Bij de
beschouwingvan dit bibliogÍafischmateÍiaal dringt zich de vraag op
waaruit het bestaaten hoe Ibn al-Akfánï het behandelt.
Zoals hij zelf aankondigtQríàd al-Qa;id 180-184)deelt Ibn al-AkfànÏ
zijn bibliografisch materiaal in drie gÍoepenin: de beknopteboeken
(al-mukta$ara),de uitgebreideboeken(al-mabsitta),en daar tusseninde
boeken van middelmatigeomvang (aI-mutawassitc).Zijn doel bij deze
indeling is om de verschillendecategorieënvan geleerdente kunnen
verwijzen naar de boeken die bij hun niveau horen.De geleerdendeelt
h i j e v e n e e n si n d r i e g r o e p e ni n : d e v e r g e v o r d e r d (ea l - m u n t a h i ) ,d e
beginner (al-mubtadi') en daartussinde gevorderde{al-mutawassiÍ).De
b e k n o p t e b o e k e n z i j n b e s t e m d v o o r d e v e r g e v o r d e r d e no, m d e
voornaamstekwestiesvan een wetenschappaÍaatte hebben,en ook voor
de scherpzinnigebeginner, om snel toegang te krijgen tot een bepaald
vakgebied. De uitgebreide boeken zijn nuttig voor de lectuur, en de
boeken van middelmatigeomvang,waarin formuleringen inhoud(lafz en
ma'nd)met elkaar in evenwichtzijn, zijn van algemeennut.
In de meestegevallen geeft Ibn al-AkfánÏ een verkorte titel, met een
summiereaanduiding van de auteur.Somsvermeldt hij alleen de auteur
en geeft hij slechts een aanduiding van het genre van het boek, zoals
i a r h 0 4 m a a l ) , i u r i t h ( 4 m a a l ) ,k i t - a b( 4 9 m a a l ) ,k u t u b ( 3 m a a l ) e n
muktasar (15 maal). In een betrekkelijk klein aantal gevallengeeft hij
geen auteur op omdat hij die kennelijk in het kader van de behandelde
w e t e n s c h a pb i j z i j n l e z e r s b e k e n d v e r o n d e r s t e l tS ' o m sh e e f t h i j
auteursnamenen boektitels met elkaar verward, of heeft hij auteursmet
)'!2 BIBLIOGRAFISCH MATERIAAL IN DE IRSÁD AL_QÀSID BIBLIOGRAFISCHMATERIAAL IN DE IRSÁD AL_QÀSID

d c z c l í ' d c n a m e n n i e t d u i d e l i j k v a n e l k a a r g e s c h e i d e n .D a t l a a t s t e i s l. Klassieke en Hellenistischeauteurs, vermeld in de lríàd al-Qásid

hilvoorbccld het geval bij Ibn al-Agïr al-Óazari. Van twee van de drie
aldus gchctcn broers noemt Ibn al-Akfánï boeken, maar hij preciseert Apollonius ur. èj:J+i
lrun namen niet nader. De filosoof al-Samarqandï wordt niet van de
gclijknamige farmaceut, die ongeveer twee generaties eerder leefde, Aristoteles ,J{JtlÊ}l-Ji
ondcrscheiden, terwijl van de tussen deze beiden in levende jurist Archimedes .J"+^.àJl
lul-Samarqandï wel een boek wordt vermeld, maar niet de naam van de
irutour Qriad aFQàsid 585 al-Nàfi'). Contaminatie van boektitel en
Plato óÉr,i
i r u t c u r s n a a mz i e n w e w a a r I b n a l - A k f á n r d e ' K à m i l v a n A b i S u g á ' I b n Euclides .J,"4+lii
Aslam' vermeldt. In werkelijkheid gaat het om het handboek over Autolykos .rr+irJ.fl
algobra door Ab[ Kàmil Su!á'b. Aslam QrSaa aFQàsid 807; vgl. GAL S
I, .190;GÁS V, 271-281). Iets dergelijks is het geval waar Ibn al-Akfánï Heron ttxl

h c t b o e k K à m i l a l - S i n - a ' av e r m e l d t d a t d o o r e e n z e k e r e a l - M a l a k Ï Bryson ,9u+

gcschrcven zou zijn. Het. betreft hier inderdaad een boek van die naam,
Ptolemreus u!rJ.4
dat cchter vanwege de hoge patronage die de auteur, de l0e-eeuwse arts
al-Mag[sï, genoot, ook wel al-Kunnài al-Malakï genoemd werd (lriàd Tankal[5á l-:,'lín
ul-Qàsid 615;GAL G l, 237). Maar afgezien van deze incidentele, wellicht Galenus .r"f+lt-2'
in dc vcertiende eeuw al gecompliceerde,bibliografische subtiliteiten, zijn
Diocles ,Jijg.r
b o c k t i t c l s e n a u t e u r s n a m e ni n d e I r i à d a l - Q à ; i d s t e e d s o p a c c u r a t e e n
lrcgrijpclijke, zij het meestal zeer bcknopte, wijze door Ibn al-Akfánï Socrates lÊl .i-
aanllcgcven, en in slechts enkele gevallen was het mij onmogelijk
Porphyrius .-rtt*t)t
bocktitcls of autcurs te identificeren met behulp van moderne
b i b l i o g r a fi e ë n . Polemon 6 r.+li
orrr ocn inzicht te krijgen in de samenstellingvan het bibliografisch Philo ól*t
rrratcriaal van de Iríàd al-Qasid volgt hieronder een chronologischelijst
Menelaos ,.plYtjtr
van dc autcurs. Deze bestaat uit twee groepen:1. de klassieke en
l l c l l c r r i s t i s c h ca u t e u r s , a l f a b e t i s c h n a a r d e A r a b i s c h e s c h r i j f w i j z e v a n h u n Nikomachos ,J"dl'loll"-Jl JIJ, gi*-|.{+ll u-rLÉJJ
naarfr gcrangschikt, en 2. de auteurs uit de Islamitische periode,
gr:rarrgschikt, voor zover deze vast te stellen was, naar sterfdatum, of
2. Auteurs uit de Islamitischeperiode, vermeld in de lríád al-Qásid
arrrlt:rsnaar dat.um van leven, of volgens een schatting naar de eeuw. De
l u u t ( : u r s n a r n c zni j n d a a r b i j c o n f o r m g e h o u d e n a a n d e w i j z e w a a r o p z i j
vrrrrrkorrrcnin rlc Iriàd al-Qàsid. Voor afwijkende identificaties wordt de st. ca.99/717 .r1-ít sl,/J"lt
It'zcr vt:rwczon naar de rcgisters op persoonsnamenen boektitels, waar 150/167 ::a:..
1.ll
o o k r l t : n o d i g c b i b l i o g r a f i s c h c g e g e v e n st e v i n d e n z i j n , e n e v e n t u e e ln a a r
st. ca.175/791 .r.-f ..1aJrgJl
r fr f l Í r a a n t c k c n i n g c n o p d c I r 3 à d a l - Q a s i d . O n g e ï d e n t i fi c e e r d c o f
o r r rul t t : t : r b a r c a u t c u r s ( c c n k l c i n a a n t a l ) z i j n u i t o n d c r s t a a n d cl i j s t st. ca.117/793 4i}ta-
wr'119clattlt. st. ca. ltl9/805 jt .'.<tl;j.- ó++
.lt:/()t: r:cuw :a'r'-1 ;l
244 BIBLIOGRAFISCHMATERIAAL IN DE IRSÀD AL_QÁSID BIBLIOGRAFISCHMATERTAALrN DE rRsÁD AL-QÀSrD 245

ca. 200/815 gjl .-ill st. ca.310/922 9uét

3cl9c eeuw (?) ót=r- r-l+>lLa st. ca.3ll/923 cLljJl
3el9e eeuw (?) .r!;t+Jl sr. ca. 318/930 $.Jl
"rrl
3e,/9eeeuw gl-.à jal, d-ïral 320/932(oï:34r/953) sJg5lJ,-tl
lccfde 220/835 -.-;Jl 328/940 e.12.r5,.yl
st.ca.23l/846 ;u.lrlw,,i
: í l
333/944 g+iul
235/849 i+-i4ï..1,11 334/945 lr;'ll
24r/855 ( .t+-,a ) .r.-ï 335/946 ó{ erlrl
:dÉrJlóL.i.
voor 250/864 339/950 t-: -Xl . etlJLill
fLÈ,iJl
256/870 g;:t;{l leefde 350/961 :Lóé
259/813 ét-À.1 ,-r-r. * st. ca. 350/961 *'<
;sl
260/813 ..iL+*l ó{ óÉj5 350/96r ,JJlJlill
26r/875 Êl* 356/967 s+iiJl
272/886 ..ir- J,ri st. ca.360/910 g)^tÁl 6r-Jl
273/886 i+L oll 366/977 G-r't.r*l
215/889 .ljl.r j"l 370/980 {/:jt
219/892 gi.1.:Jl 384/994 ssl^ll
288/90r g+É 385/995
ldtJl;-É,r ,jlaiJlJl
292/905 rl.ill 386/996 JÉl
sS.JlJtlo
4e,/l0eccuw r.::,r6rl 388/998 ,Url 1"l. flljjall
4c,/l0cccuw Jio- J{ï. s,rJSJt 392/1002 c.:ill J,,1.gj+.rl
4c,/l0cccuw st. ca. 39311003 si . yl , g.1'rr+ll
? r
rÊÁll I
4c,/l0cccuw gi+-ll I st. ca. 395/1004 L,--.Jl i.l-
lccÍ'dc 4t',/l}e eeuw (?) yjt-tsJl .-ir1:;p. i lr 395/1005 .r.lu órl
4cll0cccuw
fj'rlrr;Jt ca.40O/1009 ' ;ajtl s-rlÊ A +
103/9r5
;ir ":rl st. na 400/1009 gi e| l
It'cítf t: l]l /91\) el.>s .10tll0to J+- rl , u---Jl
l( )()/().1
l G)tJl J '"-i. .tX . l o ./l l () 1 4
"**lt éul
246 BIBLIOGRAFISCH MATERIAAL IN DE IRSÀD AL-?ÁSID BIBLIOGRAFISCHMATERIAAL rN DE rRsÁDAL-QÀS|D 241

421/1030 st. voor 510/1116 èir orl

f:l
42r/1030 r1f<- ral 5r0/rrr7 €T +Jl
426/1035 1.-till sl. C*lt 6al 5r4/rr20 Et
L: ll i,rl

427/1036 leefde 515/ll2l

,at*lt s/jt3ll
428/1037 *l a,43)JlCri.lt. 520/1126 ( d.ro+t )
*
428/1037 st. na 527/1132
lrrt
"ï:
429/rO38 /Érl 528/rr33 i1l .LJl ,.;al
voor 430/1038(?) óJJl ójj , ,liliJl leefde 528/1134 .Ér:.-xl
430/1038 Él+Jl 531/rr42 ii-tll
"al
st. ca. 432/1040 ( ,t+rtt *l ort ) 538/rr44 gli-'!t
440/1048 ór.rtt rl. ;1;pr 542/rr47 fL-f oll

444/1053 ( ;l'tt I 544/n49 (ê,.Jr )

450/1058 g.t;1ul 548/rr53 ,lll- {.:^ll
456/1064 .r.*. gl , {/tlÀJl tj-,rl 560/1165 ( g'"t'''ttl )
458/1066 ( g'ttJ+Jt ) (?)
na 560/1165 ótSr,.Jlrl
458/1066 iq-,.1a1 st. ca.562/1167 ( 6j.r.-.y"1 )

463/r0tr d4É ót -É -xl 568/rr72 €:*n-lt

465/1072 e;Á;l-t st. ca. 570/ll'14 ,id.li.Jt cê t.ll| J'o^...J|

468/r075 gsly'l 581/1185 .É sl, sJ+ÉtlJ+iloJl

"al
476/1083 *iltèt'Jl 582/rr87 Q*,i+t
ca. 478/1085 JJE.óa iF:t ll 587/rr9r g.t1j..C-ll

478/1085 *'+Jl 590/rr94 ,/bti,'ll

483/1090 (*'"-*tt I 593/rr97 ( du*rr-tt )
6e/l2e eeuw plyJl ral 595/rr98 +J!l frl , u,i,.;i.1..,1
6e/l2e eeuw eSI O+t 597/1200 fjr+ltrrl
502lil08 ( ;ur,lt ) 1e/lk eeuw ( .-::.1;t )
502/rr09 v*ÀLll 602/1205
trj{r+ljl xt'Ur'Jl
505/rl | | ( ;t;rtt 1 lccfdc 602/1205 ë+Jl, rprj+Jl
248 BIBLIOGRAFISCH MATERIAAL rN DE rRsÁDAL-QÁ$ID BIBLIOGRAFISCH MATERIAAL rN DE rRsÁDAL-QÁSID 21()

606/1209 ..,,gJlF.i;Lïl, :+la;ll 663/1265 2,J3ll, gJ+r9l

"al
leefde 646/n09 .ilÀ^ll , ,/..Ljl 669/r270 lri*,-;al

610/r2r3 669/1271 L^Jt-i.ll

JP.rl ti>r
610/r2r3 6lr/r272 ('/-dl )
fj.llq'Jl
615/r2r8 ( ,frJtót,g.r.ït ; st. ca. 671/1273 g,$rill
615/r2r8 .; ,J^rJl 672/r273 è:Áll . É yfll ;1..rJl;..r-
619/1222 gsf r*Jl 672/r273 .:llt- 6,1t

620/1223 Lhi,ral 672/1274 6gJl .l+-igl13, s..JÈJl

626/1229 ét....tt 673/r275 *l*lt 6s.ït
627/1230 éel ca. 674/1275 (of: 693/1295) gJ+l'll
630/1233 ( ,rlrJt F )gr;ott;gÍt"al 676/r278 grlilt
63r/1233 g.r-11 619/1280 it.*Jt É..
637/1239 ( ,r"Jl,l;; ) Ét*Jt É- ïla*t 680/1281 drérr
638/1240 u,JJl sd- ógált, ,/tl"ll g.t/t ,;1t i 680/r28r ,lis r->+l

646/1248 ll,ln r+Ilral st. ca. 680-690/1281-1291 c;xuJlgd-. . ,i)tlJl

646/1249 ,1aj.ll:Jl 68r/1282(?) rel:^lt
646/1249 e*;tJl .lal 682/1283 *Y:1t
na 646/1249(?) grtJl 683/1284 ( s6"t+tt )
na 646/1249 (2) /4t e+ltcxl 683/1284 ijlJ.lal

leefde 641/1249 ( (rr-Jl ) 684/1285 (;t;rt ;

st. ca. 650/1252 .rdi,-xl 685/1286 -i^Ul ral
,/rr;ul
650/1252 rl st. ca.685/1286 .gr..r,.1a1
ir:
65r/1253(7) /t.+tl 685/t286 grl;-.!l
652/1254 i:^ ll lpl 681/12Í18 ,*$:Jl
al ",al
654/1256 6'r-tl *11..1a1 690/t292 g+rJ|,.,141
655/t251 rll lccÍ'dc 690/1291 g.rii 'r...Jl
656/12511 ( gril r-Jl ) 69f/t294 dríl
st. clt. ($(l/1262 ,1, ySlFJl (\()f/1294 .r1.c
,L "gJt *i-,;iJl
 BIBLIOGRAFISCHMATERIAAL IN DE IRSÀD AL_QÁSID BIBLIOGRAFISCH MATERIAAL IN DE IRSAD AL_QÁSID 251

696/1296 hebben, of bij de samenstellingwaarvan hij misschienheeft meegeholpen.

,,:l'ctJl 4l
697/1298 Het is mogelijk slechtseen documentvoor intern gebruik geweest,zoals
iÉJl Jt +. ,.1.-11611
zovele staatsadministratiesgehadmoetenhebben.Het lijkt er op dat deze
8e,/13eeeuw irisr,-,rl Mustalah niet bewaard is gebleven,tenminstehij wordt niet genoemdin
702/1302 .grJl ó:i.r r.;l Kennedy 1956. Al-Qutb al-sïrázÏ en Ibn Sayyid al-Nás zijn nog net als
710/r3rr overgangsfigurente beschouwen,waarbij nog opgemerktdient te worden
.,lqi.ll, gjlrÉJt
dat het boek, getiteld' Zahr at-Kam-a'il, dat Ibn al-AkfánÏ bij de
734/1334 ,.;"till .g- r,11 behandeling van de wetenschapvan de overleveringvan de Traditie
749/1348 (lr\dd at-Qàsid 544) vermeldt, niet of niet meer bekendis. De titels die
q;rl-rt
Ibn al-Akfánï van zichzelf opvoeÍt konden aan de hand van de
749/1348(de auteur) ( iJt-tl .ilt )s;tiSít.rat. . . e*.tlt ó{ r.s. boekenlijst achterin handschriftD van de editie worden geïdentificeerd.
Voor het overige geeft Ibn al-Akfánï als meest Íecente namen de grote
Verdeeld over de gehele Islamitischc pcriode noemt Ibn al-Akfáni 197 7e/I3e-eeuwse auteurs, die in zijn jeugd al een gevestigdereputatie
auteurs, inclusief 16 niet-gedateerde autcurs. Deze zijn als volgt over de hadden, of wier boeken hij in zijn jeugd had bestudeerd.Dat de
hilr a- eeuwen verdeeld: bibliografische componentin de Iridd al-Qásid zo conseÍvatiefis kan
verklaard worden uit het het feit dat Ibn al-AkfánÏ, naastgespecialiseerd
le eeuw I arts, toch voornamelijk een popularisator van de wetenschapwas. Per
2e eeuw 4 definitie is een popularisator minstenséen generatieachter bij het volgen
3e eeuw 20 van de ontwikkelingen in de wetenschappen. Daarbij komt nog, dat
4e eeuw, le helft 2l populariserenvaak geschiedt door terug te blikken. Dit conservatisme in
4e eeuw, 2e helft 12 33 de keuze van bibliografisch materiaal hoeft daarom geen indicatie te ziin
5e eeuw, le helft 16 voor een zeer vroege datering voof het ontstaanvan de Iríàd al-Qd;id,
5e eeuw, 2e helft 10 bijvoorbeeld rond de eeuwwisseling van de 7e-\e/l3e-l4e eeuw. De
6e eeuw, le helft l8 vroegste getuige voor het bestaanvan de lri-ad al-QàEid blijft nog steeds
6e eeuw, 2e helft 12 30 de notitie van al-$afadi, die is gecopieerdin handschriftA van de editie
7e eeuw, le kwart, ll (f. 3a), namelijk 12 Rama{àn 729 (maandag l0 juli 1329),en uit de
7e eeuw, 2e kwart 14 overige contemporaineberichten omtrent de overleveringvan de Iri-ud
7e eeuw, 3e kwart, 16 al-edqid (d.w.z. de gegevensdaarover uit de handschriftenC, D en E van
7e eeuw, 4e kwart 20 61 de editie) blijkt niet dat Ibn al-Akfáni zijn bibliografisch materiaal
8e eeuw 6 russen 729/1329en het jaar van zijn dood, 749/1348,heeft bijgewerkt, iets
ongedateerdeauteurs 16 dat de fragmentarischestructuur van de Iridd al-Qdsid zeer wel zou
totaal r97 hebben toegelaten. Hij heeft dus in die minstenstwintig jaar dat hij de
verspreiding van de tekst van de lr\àd al-Qàgid heeft bevorderd geen
Ibn al-Akfánï heeft dus bijna geen boeken van nog levende auteurs aanleiding gezien om tijdgenoten alsnog in zijn bibliografieën op te
opgcnomen. Een uitzondering maakt hij voor zichzelf, zij het dat hij zich nemen.De lr1dd at-Qà;id is dus wat dat betreft een statischboek, en de
zcldcn als autcur van bepaalde titels bekend maakt. De astronomischc bijna totale afwezigheid van 8ell4e-eeuwseauteurs in de bibliografie
tabcl rlic hij al-Mustslah noemt (lriàd al-Qasid 776) hccfr hii btiikbaar gccft gccn indicatieomtrent de dateringvan het ontstaanvan het boek.
g c k c n d . D c z c i s w a a r s c h i j n ljik c c n r c g c l m a t i g i n ( ' u i r o b r l g c w c r k t c :
v c r z i t t t t t : l i n tBa b c l l c n g c w c c s t ,w a a r v a n h i j d c s a r r r c n s t c l l cgrcsl c n r t k l r r r
 DE TNVLOED VAN DE /RsÀD AL-QÁ$ID 253

i#,fr.:.:.'t1 r<CLti i: ,*(r

;Ê:t 6ni'ttiÉ r y4 qU É3
VI De invloed van de lriad al-Qa;id
op de latere encyclopedischeen bibliografischeliteratuur ,;É,ig.tí, ;.v9tj';.:'i
.'*ii,tt ,f fr:ti t *2.1"4 éq
Ibn al-Akfànl's IrÍdd al-Qà;id is in veel opzichten een handig boek. Het
behandelt zowel de sacrale als de profane, zowel de Arabische als de
,H/t iJ,ÀJ;Á t g-|+ ístli
Griekse wetenschappen. Het geeft beknopte definities cn goed geordende ,x)+ 4 íi]3I r titÍ;l.l :egl
bibliografische verwijzingen. De indeling in basiswetcnschappen (n.li/) en .:$ii"tii- o ffiírl."
afgeleide wetenschappen (f urír') is geheel convcnrioneel, en Ibn
al-Akfánï's Avicenniaanse terminologie biedt de l4e-eeuwse lezer geen .'+rr LÉ',|,#r ï1J:*t:St
verrassingen. Het is een zeer bruikbaar compendium voor ieder die zich n' !;lt,idG t )L!(rLq:'!l #
met problemen van wetenschap en studie bezig houdt. Het bevat geen
originele kennis maar is een compilatie en herschikking van kennis die in
;,+atat:.?t-J\ r ÉÉ1è,.3i,tL
de 8e/l4e eeuw in de Islamitische wereld gemeengoed was. De ':xí-i È;Éj c 4-2í91i
verschillende inleidingen over de wetenschapen haar beoefenaren
vermelden nog eens precies de plaats van de wetenschapin het. leven van Dit is een verheven boek, dat vele wetenschappen bevat.
de moslim, en de voorwaarden die hij in acht moet nemen bij alle Dil zi jn zestig wetenschappen,die er in worden toegelicht.
wetenschapsbeoefening.De Iridd al-Qàsid moet een populair boek zijn Afgezien van het belang voor het begin, moet je zeggen dat zo iets
geweest, getuige alleen al het grote aantal handschriften dat er van definitief is.
bewaard is. Neem duarom het boek ter hand en bestudeer het, want iets dergeliiks
ben je níet tegengekomen.
Een lofdicht op de lr5àd al-Qàsid Wat een prachtig boek is het! De handen schieten er voor te kort.
'Abd Gods genade komt, tesamen met overvloedige gaven.
al-Haqq al-Safi'ï, mogelijk de vader van de copiist van her De wereld heeft waarlijk een steunpilaar, ik bedoel een auteur, die nu in
Tashkent'se handschrift van de I ríàd al-Qà.5id, schreef de volgende zijn graf ligt.
dichtregels naar aanleiding van de Irídd al-Qàsid (in het metrum Aldus spreekt'Abd al-Haqq, die mag hopen vanwege zijn goede geweten.
muÉtaLL)\: Hij is SaSïUt van overtuiging en vraagt om vergeving van zijn zonden.
's
IIij spreekt eulogieën uit,'s avonds en ochtends.
,éÉ;L6; c l#+q É1 En op ieder momení, tot het ogenblik dut de opjagende winden
voortrazen.
;*fLi*,i s til. í4 #t Over de man die beschaduwd wordt door een wolk op het heetst van de
.;*1 ,È tÍ'1t t :t*t ,e í 3+ dag:
Muhammad, die ons beroemde wonderen heeft gebracht.
En over zijn familie en gezellen, en volgers en verwsnten.

I l l a n d s c h r i f tT a s h k c n t ,n r . 1 4 5 8 / i i i ( v g l . c a t a l o g u s S c n t c : n < l vI I I , p ( r í r , n r . l f r t ' r t r r r t l c rv o l g t c c n < l n d c r z o e k n a a r d e w i j z e w a a r o p c n k e l c l a t c r c

l ( ) 5 0 ) . o p h c t t i t c l b l a d v i t n < l c I r i i t d a l - Q a . s i d . l l c t g c r li r h t s l i u t l r x r k i n t r r ry t l o g r t ' rt sl l c n r : n b i b l i o g r a f c n g c b r u i k h c b b c n g c m a a k t v a n I b n
'l'u . rI A l f i n i ' r / r . i i t d r t l Q à s t d . l l t : l b l i j k t d a t d c I r . í u d u l - Q à s i d v i a d c
h c t h : r r r r l s c l r r i Í t l ri s .
254 DE INVLOED VAN DE IRSÀD AL-QÀ$ID
Mif tah aFSa'dda van TàSkópriizáda doorgewerkt heeft in de Kaif
al-Zuniln van Há[!i Kalïfa en daardoor, zij het zeer indirect, mede tot
de grote bibliografische naslagwerken van Ahlwardt en Brockelmann. In
deze laatste twee komt men geen citaten meer tegen uit de lridd
al-Qa;id, in de KcJl al-lunitn van Hà[[ï Kalifa nog wel. Zoveel is
echter duidelijk, dat de Iridd al-Qd;id een, nu vergeten, positie inneemt
in de hoofdstroom van de Arabische bibliografie. Voor wat betreft de
modernere tijd kan nog vermeld worden dat de lríad al-QZsid door E.
Wiedemann gebruikt is als bron voor verschillende van zijn opstellen
over aspecten van de Arabische wetenschapsgeschiedenisl.
Een anonieme bewerking van de Ir3ád al-Qásid
V/ie de auteur is van de versie van de lriad al-Qa,yid die gaat onder de
titel al-Durr al-Nazïm fí Ahwal al-'Ulum wa-al-Ta'lïm is onbekend.
Over de datum van samenstelling kan, op grond van de datering van het
Londense fragment (1463 AD), alleen gezegd worden dat deze op
halverwege de l5e eeuw, of eerder, gesteld moet worden. Het is ook
mogelijk, dat de uitval van Ibn al-Akfàni naar Joodse artsen (l riàd
al-Qa;id 96) al op deze anonieme, geplagieerde,bewerking van zijn
encyclopedie slaat. Dan zou de bewerking al tijdens Ibn al-Akfánï's
leven hebben gecirculeerd. Er bestaan vier handschriften die, met kleine
varianten, deze titel dragen. Voorts is er het Judeo-Arabisch fragment
dat weliswaar geen titel draagt maar naar de tekst te oordelen het best
als een versie van al-Durr al-Nazím beschouwd kan worden. Deze
handschriften zijn, in de chronologische volgorde waarin zij gemaakt zijn:
- Handschrift Londen, British Library, Or. 5565 C (1774/1463).
Judeo-Arabisch.
- Handschrift Leiden, Universiteitsbibliotheek, Or. 958 (42) (954/1548-9).
- Handschrift Wenen, Ósterreichische Nationalbibliothek, N.F. 4 (l8e
ccuw ?).
- Handschrift Damascus, Záhiriyya,5487 'dmm 0276/1860.
- Ilandschrift Tarim, Maktabat al-Ahqáf li-al-Maktttàt, al-Ribàt 139.
V<ror dc bibliografische gegevens van deze handschriften wordt. dc lct,er
I W r c r l t : t t t : t t r nl ( ) 7 0 . Z i t : h t : t r t : g i s t t : r s . v . A k l i i r t r
DE TNVLOED VAN DE lRsÀD AL-QA$ID 255
verwezen naar het hoofdstuk met daarin het. overzicht van de
handschriften van de Iriàd al-Qdsid. De handschriften van al-Durr
al-Nszlm zijn daarin opgenomen.
Waar in de Iriàd al-Qasid auteur en titel genoemd worden UrSaa
al-Qa;id I en lridd al-Qàsid 22) geven de vier getitelde versies hun
eigen titel: al-Durr al-Nazïm etc. Ibn al-Akfánï's naam komt in de tekst
van deze versies niet voor behalve in het handschrift Tarïm, waar de
tekst van IrSad al-Qasid I ongewijzigd aanwezig is. Bij collatie van deze
vijf handschriften blijkt dat er sprake is van meer dan éen versie van
al-Durr al-Nazím. Deze collatie moet zich, vanwcge de geringe lengte
van het Londense fragment, beperken tot dat deel van de tekst dat
correspondeert met lriád al-Qàsid 821 tot het eind. Dan blijkt dat het
L o n d e n s e f r a g m e n t e n d e h a n d s c h r i f t e n u i t V y ' e n e ne n T a r i m t o t é e n
groep behoren en het Leidse en Damasceensehandschrift tot een andere
groep. Hoe deze twee groepen zich tot elkaar verhouden blijkt bij de
collatie van de twee fragmenten die door A. Shiloah zijn uitgegevenl.
Hoe verhouden de teksten van deze twee boeken, de lrídd al-Qà;id en
al-Durr al-NaVïm, zich tot elkaar? De fragmentarische structuur van de
Iriad al-Qa;id laat gemakkelijk allerlei wijzigingen toe, zonder dat aan
het karakter van het boek afbreuk wordt gedaan. Zo zijn in al-Durr
al-Nazïm de hoofdstukken over de sïmiy-a en de tilasmàr aanmerkelijk
uitgebreider dan in de Iriàd at-Qdsid2. Soms is in al-Durr al-Nazím een
i ê bibliografische sectie uitgebreider (vergelijk bijvoorbeeld handschrift
i$ Leiden, ff. 236b,25 - 237a,3 met lriàd al-Qa;id 776), soms echter is de
i* bibliograf ie in al-Durr al-N azïm kleiner uitgevallen (vergelijk
i$
t !
bijvoorbeeld handschrift Leiden, f. 200b,15-22 met Iriad
al-Qàsid I7l-I79).ln al-Durr al-Navím wordt wel eens een autoriteit
genoemd terwijl in de /riód al-Qa;id dezelfde uitspraak door Ibn
al-Akfánï wordt gedaan, bijvoorbeeld Galenus (vergelijk handschrift
Leiden, f. 197b,14meÍ lridd al-Qd;id l0). Andere autoriteiten die op een
bepaalde plaats in de lridd al-Q-a;id ontbreken, maar wel in al-Duru
lr al-Navïm voorkomen zijn bijvoorbeeld Hippocrates (vergelijk handschrift
[ ï
t
l'
I
I Shiloah1968,pp.234-248.
2 ' l i l u . s m à tI:r i á d a l - Q d s i d 6 7 3 - 6 7 7 :a l - D u r r a l - N a z ï m , h a n d s c h r i f t
I t'ttlt'tt.lt. 229h,13-230,8.
I
n
.\'rrrrryri; lr.íád ul Qisid 67Í1-681: al-Durr al-Nazim, handschriftI-cidcn,
|| .! ï{ll.ll ? l{}b..)
256 DE INVLOED VAN DE IRSÀD AL-QÁSID DE TNVLOED VAN DE /R.lÁD AL-QÀSID 251

Leiden, f.227a,12-13 meÍ"Irídd al-Qasid, eind van het hoofdstuk libb), en UÉl trS,fb, (rrlá, iÉ*f Jl f-i19, ',:^+lt; r.;ó ltrl' tri* J ,/l a-ltl
Plato (vergelijk handschrift Leiden f.230b,2 met Iriàd al-Qàsid, eind
Ui, t/.rt+iJl .J.c o;.1 f t)t...af,ii.,'ie':a Ol Jts f:dt .ri1 .lri t^O:tl
van het hoofdstuk sïmiya). De volgorde van de hoofdstukken in de IrÉ-ad *;;tS
al-Qa;id en in al-Durr al-Nazlm is vrijwel identiek. Er zijn twee -É Jrf ..3fJ+. C . i hrl1 uÉtJill, .t'+ljl ir-{ .--.^ ?- Crl i.j-ttt {J'"t+iJl }z 62>l
verschillen: de Iriàd al-Qasid geeft eerst de'ilm al-fadal en daarna de .éll 4j"t- Ji3 ótJtl 4+lr*g t^K .r.taj !r-:3iJ,íJJl .-il"llll ê.rsr rl Ë$
'ilm
al-fiqh (resp. 580-582 en 583-590), terwijl al-Durr al-Naqïm deze
ll-'*rl ii.rt- ótrlJrl:rlll ót-t{Jl1 !Ê, taj,r1 gJLF ól ..rl ir >rtlÀllr
beide wetenschappen in omgekeerde volgorde geeft (handschrift Leiden,
beginnend op f . 223b,21en f. 224b,10).ln de lríàd al-Qàsid wordt de blJi{tí 6g.r.ri:.Jl i^dtl +$l .S.ill1 ellJl .lÀitl .Jp É 'lg.+3 óL-L+i
'ilm "p.
al-raml niet behandeld. Ibn al-Akfáni (lrSdd al-Qasid 710) ti^1 Jelrftl èra1Li t-1.rr- *ÁJl 6tS
u-Ê1, u{GiJLr .!pU tLtl JU àr+ &J
beschouwt deze niet als een natuurwetenschap.In al-Durr al-Naz|m is
.il .rq3 ï1 6jl./l |.1-É; O.r .r.-. d.íi l-i[i1 j*l ,,, ,:*-is o eli
een kort. hoofdstuk over deze wetenschap ingelast (begin, handschrift ré4J Jtij
Leiden, f . 232a,22). Soms is een hoofdstuk in a/-Durr al-Nazím geheel ,J-rá+lojlJl l!....rr r,l #r.3rl g$Jt tt...- tJ-i3 e$:r qrfj C&
CU-JJ *
herschreven en opnieuw geredigeerd. Ter illustratie daarvan volgt hier
het hoofdstuk over de medische wetenschap ('ilm al-tibb), gecopieerd uit óit ja1'rJl .Ji i."of,i^Jl ;JJ+J| ,4íJl .r..1 fr+Jl lr<-ll .!Jaj^ll, st1;!./| ..'.
:r-:r] r1.rr...Jl rS.rijll
het Leidse handschrift van al-Durr al-Nazïm, ff.226b,3-228a,16: .-,er [.--.Jt Ctii-Jl 64ï rrti<ll t é.fl| ,,€il

.,,ft^'rfJ ,r:+l C.l t- :ar ir

ó+ ilr .Jf trJÀi3 I .'.-*r ÊJ. -.hJl É
6t-itl *;3'ull
rrtJlr.iiJl6aï
c46lr J+,:rï )r'i:-^ll1 ê*.a Aï .rt-i.,ïl órL.".:.Jl

Jtilf CJ 6t51ïl ii,r rrl- JL.r,! l'.J 6l;ïl ó+ r4JÉJ-t ,-r.ll Uljl., L ll q;- l4l: ll É.r rl;t1i.r.*i-t^ll i.ragJl *':<t1 rg *Sl.Jt l3l: ll
,[rtí;uor-+Jl 6'.j
t-11 i.r 'iJl .4t+tlr 1*b>llr .r.lLJlr Jl,ÀJl C, ++.r-Jlr yl.;ÊJlr Í.-ttj íj4tj ;.f.r:Jl1 É:ylt ó{t d. L-..al1Jt-.;;lj cÁ-i r.rl^ lit, .rtL*+ll ..1aïir .iJl ljrïl
""rr
.!ar L)l;ïlr.,.Lttl ultrll, cl*rqJl .r.rl+llr J./l ;trJll,/fl.Jl JtJl g+i i$FJl [,J'J-J| ] Jr- j.rL .i,rï ,Í;.ïl 6iti. grÉr rLi '.oiil1 g+r-Jl 4i
ff dr. 4Jlj,sl, gl1;ï11 "-1f1 "rl II
L Jtriïl1 cpll rr-'^Jl, l.rc...Jl1Êiryl1 I'iJll p.rJl t/tiS1 s4.rlp)lJ i:t;y1, ÉS 43tJl € U .* rÍ;.Jl
rilJiJl i1';. C .-3t
6l,flrfl st:rtll Olrrït+ iL.,-^ll i;frJlf 3,1t-à.J11étJl ;, t-++Lylf ,r-Áll +{-JfJ gtll1Jd rjll Jt-.ÈlJ g;u'ii *lJ t-+l d Jr+ll +ESr ól;.sJl
"1a.rt1l2.il1
.rLi+ïlf ól:<...ll1 ótS,rJll alcbJll ót l: ll1 óLil:':-yl1 ólil ,i:stl1 J .:"i.1 .;al aUí1 itr.Jt+ i+iJ. Jlll ,/ iJ1-t tir, i.Jllll+ ,rt+ Jr Jríll s/
:.:r, .r-iJl ..ti. i;t#, Cx!l.:^r.<1 .r,l9i ,;* $:
attrl t$i1J Jtritl s:- O. t{éL UhJl ótr)lrJl1 .+J.rill alu;l!|1 ór:.-.JlJ C J-iJl óÉrjl JlJ,-l f
'::-l
rlllJl rtr'::-11 rr.lrr.^ll, f,4rt.^ttr.ra{Jíl t1-ir jr+ t f kil.r,Jiir 6l.11ïl 3[ r: ll :ní Llj ..S)trJl ;Íi]Jl r.rg.r.Jl !t-h.Jl &r ,]t--.^ ll Jl - ./ ,-Ut-:'ll
4
Li-l 6rí-111 iSFJI óSl ètjJSi tr-ri Lr.r:-l! Jl -.:-l 6. tdl i1tdl .i '..3 6l ÍJj++ )u
6)Lcl i*Jl dl Jt -lr iS.*ltr:Li..tll !1.rtl1 ;.ri:3 Êt-tl J.-iJl
4:r.ir^j t{L óS^a 1 .,.-..- [t l-r.a:ir t-f eb.;i.ri1 tll::., ll|;':-.t,* Élli Cr.r{ *.É dijtS t-J lÊlJi+l
6.r.rJltrl rÉlll JIJ ó+Jl Jl:,.-.illr f n.r. n.r
t-l1 .--LltJ Jl ili'i.-"i ï1 dl1-l :- ltr dt^<i e.r .-'"t+ t;rl- Orl Uct t{-Éf 4*i- CÉ teal^
,7 r:ÁJU u-iill J$l gr gíl *.à1rJl u--illl,11pL)u3
"1l l'.,-'.
.=.+!oJl6l t -':11 Jli Cr iriL ;Jï11 tUi-ïl il iJ.rJl, iJ -lÀrll t{:r, j klt ^<"...1 iF .-lnJl G.1,+ Èti Jt i Àl 4rs1 & ,.J. *,l iJ+a3tl g$! OltiJl 1r,L:í Llj

y' .1=r :1r...^r ..F* .rt<r ï3 ef,. *E^lt

g:Jl .-11d C-r, t *l.r,,iJl, ..,*Lrr tl 6r Í;.cïl ibr CiriiJl *r
r Ji-ir +-ii:-J ï1Jptl1r ÈJrJl Jl j*i-hll3 êrlilt
u*êlror rJ[t )ê llÉer-6,srrj r:jLrrr r'illl i>til U.rtl;'s31 i'r r+i:r-ll A*
f ti-iil'ïI:'.:lr,/JsC,*t f*-Íll ê. Ër/t
-r.<:l JJi t-f ,1.t sn t-f^ g-L1rJtí .t'i-ial óJÉt:^tl ,ï.,11 ó*..ri:.Jl irl< i-y; .,rl+ió :l^Jt*f
,l d. ó1Jl iJJJj, ,+-j tÍ9t dr. aliLi- 6-f JS ,/.
"^+
jt --.ll -1 ..-.(l ó. !o L p ó*liL JÀ.-l r.r; .;l prt ,J.Ull rÉr+, t'-)tt- ita*r:-'l rU ';;l ri1 :J^<Jl +lr^llr 'i'l.Jl
.r-Jl e- b ó*.ÍLJl é-t g.rJl
 DE TNVLOEDVAN DE IRSÁD AL-QÁ$ID DE INVLOED VAN DE /RSÁD AL-QÁSID

eill 9r-l ótíl li:.ll ca'rf ri*l:J^.-.'rll ,JÉS. t gÉll Olf it-l'f. Jdê
r!^."'t in de afdeling van de werken, die weliswaar met zijn auvre worden
'raJ geassocieerd, maar waarschijnlijk niet door hem gcschrcven zijn. Het
i-tj..JS f irJ.lrijl6l JJil drt'lriJl ,Jjr. d'i d .ju óitiJl .l;uiJ::,:-r
Leidse handschrift van sl-Durr al-Nazïm geeft de volgcndc passages:
J.Lfu tg;{3í rti-il t^e :^ .r-l1 JS *,t o.;--i, ir-L} gl:JK &JUl / Éf
L.iSl .-& Jl drll {rJ;J- ./ r!áïl .:lli {i'L l. f.204b,l-3: 2.13ï1,-14ï,*+íJl e.t+Jl i.gJtott^"'ó.rJl6'.j
rU.""i.!l16.1Fll
êl Cj.+,/.:dt;;- ÊlrJl
..Jl trtiËl alr!;
Llj t'tlJ1 .).6.tt Lq,Ji+ XIJÊlrJl JliCr t- t{{ Ll:ÉJ t li.rr-6oí:1
'r Deze verwijzing naar een muktasar van al-ëàm| al-Kabïr van Ibn
i.r,ilf rlJ^i.JlJ rtii..1 ÉrJl dli ell^ 6j,iry t-
Ê-,ld t{J JeJJ [t )t-13 ll al-Alïr al-Óazari met ziy-adàt komt niet voor in I ri-ad al-Qasid 283.
Vergelijk de lijst van geschriften, nrs. 31-32.
& JJif 6t;tl
fJlr-:+Ft 'É,ét .gn ól{ L1L !..i t^il ;Ë3SJl
"Jc
Ë ÊL g, Uiti óLí JJ'i JSr 6rt-i-Jt, plrJl cr tr;c, i-)tijl, sLrlj Lr':<rl 2. f..205a,l-2:
-.rr- t|
.Jí JS ót^-J ,L.riJtójtS Él[], e'r^il rl UJSJ t- ,JÀ+J óit.i t tJ riU l.r; .i+LJ .,-.3i. rti.""ji'll ii:. :,tií r+ i.19.Jl t':< ;t,
"aï
Yan een boek van Ibn Munqi{ komt
Deze verwi jzing naar een mukta{ar
"i
dJi 21i Jl :iiJS Jl f-?:J^< dr r-i lalÊ ri u*ll órí1 óJ s.,'.c, U ót-':^t c.L-
niet voor in Iriad al-Qasid 287, waar Ibn Munqi{ cvenmin wordt
tí,t*Jl r':l lurrl cXjlfJlf o'h*Jl3 .ltSr+Jlf JjjtJl Uf,U genoemd. Vergelijk de lijst van geschriften, nr. 33.
eill- 'f-
il órdlj'i il,9-h ...':<t .2*íÉt cÁ+ .Jíl ;>-ii,.ll ._.':<ll1 !;;l1i
fr+ll Jfl"+f
3. f . 209b, l-2: rU...^:.:'ll gr+ttl i'r'< ;rollólJ..;i.Jl ó^i
lï,iit:Jt.
il*S btJl lttr;r1 t4J t:-tc;r,!j;r.óS r!ól ;--: o.rrJl i$i ,Í..i,t c,;tS Deze verw i j z i n g naar een ",JJl
m u k t a g a r v a n a l - A b h a r ï ' s K a i f
df
al-Haqa'iq komt niet voor in Iríàd al-Qa;id 356. Vergelijk de lijst van
o.rr g3r.;.J óiliJl e! :rLiílt Lre .r.r+l l'^i |jr Ê14 lil3 ; xií ,-ti.il l:^ lr:J JJ'JI
geschriften, nr.24.
{i. to.J-a cl;: l^t .r.;i:11 pj'iJl :Á,/ t-,J4 15Ji5l rii iL+Jt-tr.ri .rf.ïl
1;jlJi.i,Jl .-.L:ll r.)bJlj l-':-- lrri^ L-É,.iJill u._iijl óf r11r1lbÉ "rif 4. ff.222b,25-223a,3: rillJl "-rjl ir. itJoJl J'*{,*ll
l:ftÍl à[i-cJ3l ri3
j,'-Jl
iXrJl gt '*'^tl CP 1'rr*f q1' r-É ,r^ Ê{Jt ,ti':<l J.4Jl ,J3lrl f i.r.*iJl Lilrl ,} f XSlt+ .!IJl'jl rLii.r1l3
In hct algemeen kan gesteld worden dat de auteur/bewerker van al-Durr .Jiijl CJ- ótS ó-l st:LYl
al-Nazïm zich geheel vrij tegenovcr de tekst van de lríàd al-Qasid heeft In lridd al-Qaqid 565 heet dit werk oveÍ Koran-uitleg:
gcvoeld. Wie deze auteur/bewerker is geweest kan niet met zekerheid Éljlt ,5.J1",r jttalt r;:
Deze titel komt ook voor in de door Ibn al-AkfánÏ zelf opgestelde lijst
w o r d e n v a s t g e s t e l d .D e h a n d s c h r i f t e n g e v e n e r w c l e n k e l e i n l i c h t i n g e n
ovcr, maar deze zijn niet expliciet genoeg of kunnen de toets van de van zijn geschriften, die, in afschrift, bewaard is in het Jeruzalemse
kritick niet doorstaan zoals ik hicrna zal aangeven. handschrift van de lríàd al-Qdqid. Daar heet dit boek (f. 58a):
,
llct ccrste dat in dit verband moct. worden onderzocht is de vraag of Ibn Jr i ...1: - tjl , r.-.i:Jl 'Jj >rll"Jl i+r
al-Akfánï misschien zelf de hand in het schrijven van al-Durr Dit werk oveÍ Koran-exegese is ongetwijfeld van de hand van Ibn
ul-Naztm hccft gehad. Afgezicn van het handschrift Tarïm geeft geen al-Akfánï (zie mijn lijst van geschriften, nr. 20). Een handschrift van
'authentieke'
< cf r v i j f h a n d s c h r i f t e n v a n a l - D u r r a l - N a z ï m e e n d i r e c t e a a n w i j z i n g i n rlczc tckst is echter niet bekend. Wat echter in geen van de
t fi c r i c h t i n g . I n d c t c k s t v a n a l - D u r r a l - N a z ï m w o r d t d o o r d e bronncn staat is dat Ibn al-AkfánÏ een hierop soort supplement
(arduf nàhu) ovcr dc mysterieuze letters aan het begin van sommige stras
a u t c u r / b c w c r k c r s o m s m c l d i n g g c m a a k t v a n c o m m e n t a r e n ,n o t i t i c s o f
cornpcndia van cigcn hand. In dc mcestc gcvallen ontbrckcn dczc gcschrcvcn zou hcbbcn. Vergclijk echter ook Ir\àd al-Qasid 564-5.
v c r w i j z i n g c n i n d c t c k s t v a n c l c I r Í a d a l - Q à s i d .A l l c g c g c v c n sv u r r r l c z c
5. 1.277it,22-24 i.r'il| !1.rtt :rti ll rjr rl;t ir'i:.ll i ' * i l l ' . ^ ' : < t1 l r,
: u r r t,l r l i t : i k i n u l - l ) u r r u l - N u z í m h c b a a n g c t r o l l c r t , l r t ' b t \ o o k
)L;;'1,.--(: e r l - L i t l ;l L : r l l ;1Y
( ) l ) l ' . ( ' n ( ) n ri n
( ' nl t c l o v t ' r z i t ' l r vt : t n t l t ' 1 ' , c s t l r r i l l (v' iÍut r l l r r r , r l r \ \ l . r l r t .z r ; l r c l
260 DE TNVLOEDVAN DE lRsÁD AL-QÁ$ID DE TNVLOEDVAN DE /RsÁD AL-?ÀSID 261

Deze verwi jzing naar notities over en een mufttasar van de Simplicia van komt niet voor in Iríàd al-Qàsid 692-3. Vergelijk de lijst van
Ibn al-Baytàr komt nict voor in lriad al-Qdsid 624. Yergelijk de lijst geschriften, nrs. 16 en 37.
van geschriften, nrs. 42-43.

Jil ialo+ll:-XiJl
13. f . 232a,19-21: otj ';;lr:Jr...J.irl .di i#nrll .-":<ll ir3
6. ï. 221a, 24-25: oU.,"ai;'l115+J-Jl ó{ï;JS.r]J|J r-:{iJl 3r.3 ot ir^ "' :Jlií ../
Deze verwijzing naar cen multasar van de'l'aQkira van Ibn al-Suwaydï Deze verwijzing naar een muftlasar van al-Filáha al-Nabatiyya onder de
komt niet voor in Iríàd al-Qàsid 624- Vergclijk de lijst van geschrifren, titel Tamarat al-Filabc komt niet voor in lriàd al-Qàsid 705. Er zijn
nr. 44. twee handschriften met een tekst, getitcld f amarat al-Filàha. maar
nadere aanwijzingen dat het hier een werk betreft door de anonicmc
I . f . 227b, 4: q.;ét+ : .: | ^ Jlll ,rj Ut-1 lil3 auteur/bewerker van al-Durr al-Navïm ontbreken. Zie de lijst van
Deze verwijzing naar een werk door de autcur, gctiteld al-Ris-ala geschriften van Ibn al-Akfánï, nr. 38. De naam van de autcur die in een
al-Nitriyya. komt niet voor in lriad al-Qàsid 624. Yergelijk de lijst van van deze twee handschriften wordt genoemd biedt geen nadere
geschriften, nr.46. aanknopingspunten.
Alleen de titels genoemd onder 4 en 8 zijn ook uit anderen hoofde
8. f . 221b,8-1Q; le u;-*. j.c .:lli 622t a92-73
c.jtS u lolJj{lfLyJ Jr.ill óSJ bekend als werken van Ibn al-Akfánï, en de titel van nr. 4 wordt
lJ.-f,i- l,-;t, ol;;à -ri1 l a l::, genoemd in de I riád al-Qasid. Twee met name genoemde werken, [e
Deze verwijzing naar ecn commentaar op dc Fus-ulvan Hippocrates komt weten die worden vermeld onder 7 en 13, zijn niet bekend als werken
niet voor in de lríàd al-Qasid, aan hct cind van hct hoofdstuk ovcr de van Ibn al-Akfánï. Van de overige werken, hier vermcld onder de nrs.
mcdische wetenschap. Deze commcntaar wordt. wel genoemd in de door l-3, 5-6,9-12, worden in al-Durr ql-Nazïm geen titels gcnoemd. Het is
Ibn al-Akfànï zelf opgesteldc lijst van zijn geschriften, achter in het mogelijk dat sommige van de werken uit deze laatste groep identiek zijn
Jeruzalemse handschrift van dc Iriád al-Qàsid. Daar wordt dit boek aan werken die worden genoemd in Ibn al-Akfánï's lijst van zijn eigen
genocmd (f. 58a): Jor*+r , lof 4 Je * geschriften, achter in het Jeruzalemsehandschrift van de lriad al-Qàsid.
C$
Vcrgclijk de lijst van geschrifacn,nr.27. Enig nader of extra bewijs daarvoor is er niet. Evenmin kan men er
zeker van zijn dat het gebruik van de eerste persoon meervoud, zoals dat
9. f . 221b, 18: \s1-n ót{i+rii oLi gai.ll .r.i3 te zien is in de hierboven aangehaalde passagesuiÍ. ql-Durr al-Nazïm,
Dcze verwi jzing naar een mufttasar van de Qanun van Ibn Siná komt niet door éen en dezelfde persoon geschiedt.De vermelding van de
voor in lriad al-Qasid 617-8. Vcrgelijk de lijst van geschrifren, nr. 45. commentaar op de Fu;íl van Hippocrates (nr. 8) door de
auteur/bewerker van al-Durr al-Nazïm duidt op bekendheid met het
10. l'. 229a, 12-13:. rr .-,.t+ ï CÉ rrl^ !il, ui - . irLl F.ily r3l.;,ill JSliJ overige werk van Ibn al-Akfánï. Opvallend is verder nog dat bijna alle
Dczc vcrwi jzing naar een commcntaar op een muftta;ar oveÍ droomuitleg, toevoegingen in het hoofdstuk over de natuurwetenschap aangetroffen
gctitcld Fawà'id al-Farà'id komt niet voor in Iriàd al-Qàsid 640. worden. Dat Ibn al-Akfánr de auteur is van al-Durr al-Nazïm kan
Vcrgclijk dc lijst van geschriften, nr. 34. hieruit niet automatisch afgeleid worden. Er zijn trouwens, zoals uit het
volgende nog zal blijken, meer ongewishedenmet betrekking tot de vorm
n . 1 . 2 2 9 bl .: oLi...oi.ilj;l Fill #l
...^llf waarin al-Durr al-Naqlm overgeleverd is. Al met al te veel om [o[ een
I)t:zc vcrwijt.ing naar ccn mufttasar van de Masà'il van al-Qasránï komt zckcrc idcntificatie van de auteur van al-Durr al-Nazïm te komen.
rritrl vorrr ín Irsïtd al-Qàsid 644. Vcrgclijk de lijst van gcschriftcn, nr. 35. Iicrr andcrc, compliccrcnde, omstandigheid van de overlevering van
t t l l ) u r r t l N u z í m i s n a m c l i j k h c t J u d c o - A r a b i s c h ef r a g m e n t i n d c B r i t i s h
l.l. Í. 2llu, l.l: Qli ri-..ról :,+:r(#lt yl 6e,-:;Ut-, Lil, I rlrr;uy.
l ) t ' z t ' v t ' rw r j z r r r gn i l l l r ( : c n v c r h l t r r t l c l i r togv t . r : t l t ' h t . r r r r tl o
. or rlc ;tttlcrtr l l t ' t I o l r r l c r r r r l' n r g r r r t ' r rils a l k o r r r s t i gr r i t t l r : ( ' a i r t : t : n s t(:i t : r t i z : t l th; c t i s i n
262 DE TNVLOED VAN DE 1RsÀD AL-QÁ$ID DE TNVLOEDVAN DE /ftsÀD AL-QÁSID 261

':lJi ,f+
Hcbreeuws schrift geschreven. Het bevat, afgezien van enige lacunes, de 6:r+ ttóJlr d:!+hjl, óli"rJtl ó\--
tckst die correspondeert met Iriad al-Qà;id 821 tot aan het einde van De tekst van het colophon van het Londensefragment van al-Durr
hct boek. Het bevat dus het grootste deel van het hoofdstuk over de in Arabischschrift, als volgt (f. 3b, 5-9):
al-Nazím luidt, getranscribeerd
muziek, voorts de hoofdstukken over de drie praktische wetenschappen, r:-'-i f;r ( i
trr ëlr èl Pl ót.S
de politiek, de ethiek en de huishouding, en tenslotte - in zeer verkorte
i: *i4 ó. óJ 'À4J 6rL:6fX*
vorm - de epiloog. Copiist van het fragment is Sa'ïd b. Dawud 6,r

al*Yamani, die blijkens het colophon op f. 3b het handschrift in het jaar o+ Lrl r "';:l;3(1 ,-Jrr
1774 van de Selcucidische tijdrekening, dat wil zeggen in 1463 AD, heeft
rr-L:| .-.r.-l ,j.:ll .11.ró +r.ur
afgeschrevenl. Het Londense fragment is uitgegeven en vertaald door R.
Gottheil, maar deze heeft het fragment niet herkend als een bewerking ój.HJ

van Ibn al-Akfánï's Irí-ad al-Qd;id2. Deze identificatie is door H.G. Vergelijking van de hand van de copiisten van dc bcide handschriften

Farmer gemaakt, en Farmer heeft daarbij nog de copiist van het levert de conclusie op dat niet uitgesloten is dat hct hicr om dezelfde

Londense fragment geïdentificeerd, en wel met de copiist van het afschrijver gaat. De identificatie is echtcr vcrrc van zeker. Twee

handschrift Oxford, Bodleian Library, Hunt. 5923. verschillen in de formuleringen die gcbruikt zijn in dc colophons zijn

Deze laatste identificatie is twijfelachtig, en veroorzaakt trouwens meer opmerkelijk:

problemen dan ze oplost. Wat is namelijk het geval met het Oxfordse 1. De naam van de afschrijver. In het Londense fragmcnt noemt deze
handschrift Hunt. 592? Het bevat een deel van al-GazzàIí's Maqàsid zichzelf Sa'ïd b. Dawud al-YamanÏ, en in het Oxfordse handschrift Sa'Ïd
al-Faldsifa, een werk dat in Joodse kring een zekere verbreiding genoot, b. Dáwud al-'Adani al-Isrá'ilï al-Rabbanï. De namen sluiten elkaar
hetgeen blijkt uit het feit dat een aantal handschriften van deze tekst in echter evenmin uit.
Judeo-Arabische vorm is overgeleverda.Het Oxfordse handschrift Hunt. 2. De datering. In het Londense fragment wordt als de datum van
592 draagt op f. 37b een soort colophon, tussen de hoofdstukken over de afschrijven genoemd de vierde dag van SÏwan, de achtentwintigste dag
logica en de theologie. De tekst van de colophon luidt, getranscribeerd in van Safïrat Ha-Omer, in het jaar 1774 van al-Setarót, en dit is
Arabisch schrift, als volgt: omgerekend naar de Christelijke jaartelling 1463. Het Oxfordse
handschrift lijkt ook een datum aan te geven. Als de letters in de laatste
ritg{ U.r.rl t- tirf
óto.i-
",r regel van het colophon/explicit op f. 37b een jaartal verbergen, zou dit
.irJti3 4r-+4 ,r-r-Gl'- u,".ill ;tsj 878 zijn. Dit jaar kan alleen volgens de Islamitische tijdrekening opgevat
i--r,.Ê3J.Jl ÀtlJl worden, en is omgerekend naar de Christelijke jaarrekening 1473-4.
l,i:LJl
Gebrek aan zekerheid over de identificatie van de handen, en vooÍts de
íe óD .r1l.r641+"....&t
d"tJl verschillen in de nisbas van de copiisten (hoewel deze clkaar ook weer
r.-.J11,.;\)l J3l*ll niet uitsluiten) en in de jaartellingen die gebruikt zijn in de colophons,
dit alles maakt Farmers tweede identificatie op formele gronden niet erg
orrl iS
waarschijnlijk. Het tegendeel is echter evenmin aan te lonen.
De Sa'ïd b. Dáwud van het Oxfordse handschrift is bekend geworden als
de plagiaris van al-Gazzà17'sMaqd;id al-Falasifa, dat hij, blijkens het
colophon, presenteert onder de titel Zakàt al-Nuf its. Dit plagiaat is door
l Zic illustratic nr. 20 in het hoofdstuk over de handschriftcn van dc M . S t c i n s c h n c i d e r g e c o n s t a t e e r da a n d e h a n d v a n h e t O x f o r d s e
IrÍàd al-Qàsid. l r u n r t s c h r i Í t ( : n c c n h a n d s c h r i f t d a t t c n t i j d e v a n S t e i n s c h n c i d c re c r s t i n
2 (i<rtthcil 1923-3. l r c t l r c r r l v a r r ( ' . v o n T i s c h c n d o r f w a s c n l a t c r i n S t . P c t c r s b u r gt c r c c h t i s
I l i a r r n c r l 9 ( r l - 2 , p . 6 ( ) . V g l I r a r r n c r l ( ) ó 5 ,p . 5 4 ; S h i l 1 1 : rl lt r) / ( ) ,p p , l 4 ( l 1 5 0 .
. 1 l l l t l u w i l ( X r l , 1 1 151t.' l - ( r 2 .
264 DE INVLOED VAN DE /RSÁD AL_QASID
gekomenr. Beide handschriften bevatten een Judeo-Arabische versie van
al-GazzálT's Maq-asid al-Faldsif a. De formules in de colophons van deze
twee handschriften zijn voor Steinschneiderhet bewijs van het plagiaat.
Het is verleidelijk om te willen bewijzen, of alleen maar veronderstellen,
dat deze Sa'ïd b. Dáwud in de bewerking van de lridd al-Qasid tot
al-Durr al-Nazïm de hand heeft gehad. De methode, gevolgd bij
al-Gazzáll's werk en bij dat van Ibn al-Akfánï, is dezelfde. In het
Londense fragment van al-Durr al-Nszïm presenteert Sa'ïd b. Dawud
zich echter slechts als afschrijver en in de andere drie handschriften van
al-Durr al-Nazïm wordt zijn naam in het geheel niet genoemd. Tegen
deze hypothese pleit nog dat de depreciërende opmerking over Joodse
artsen Qríaa al-Qàsid 96) in al-Durr al-Nazïm gehandhaafd is
(handschrift Leiden, f. 199b, ll). Tegen pleit bovendien dat de drie van de
vier handschriften die de titel al-Durr al-Nazïm dragen anoniem zijn.
Hoe aantrekkelijk de identificatie ook is, enige zekerheid dat de Sa'ïd b.
Dawud van het. Londense fragmcnt van al-Durr al-Nazïm dezelfde is als
de Sa'id b. Dàwud van het Oxfordse handschrift, is er niet. Andere
bewerkers, of eigenaars,van handschriften van al-Durr al-Nazïm hebben
het boek aan Ibn Sïná toegeschreven2,aan wie trouwens in een enkel
geval ook de Iríàd al-Qàsid wordt toegeschreven.3Deze toeschrijvingen
zijn misschien te verklaren door het vele gebruik van Avicenniaanse
terminologie door Ibn al-Akfánï, maar houden bij nadere inspectie geen
ogenblik stand. Hàggï Kalïfa volgt deze toeschrijving van al-Durr
al-Nazlm aan Ibn Sïná, maar hij heeft het boek kennelijk niet onder
ogen gehad - hij citeert althans geen incipit - want anders had hij door
de overvloed van dateerbare bibliografische gegevensin al-Durr
al-Nazïm het anachronisme van zijn toeschrijving onmiddellijk ingeziena.
1 Steinschneider 1858, pp. 18-21; Steinschneider1893,p.298; Steinschneider
1902, pp. 252-3. A. Neubauer, Catalogue of Hebrew Manuscripts, p. 477.
Al-Gazzáli 1888, p. 2. Yan het Oxfordse handschrift is een microfilm in
Lcidcn: A 884.
2 Handschrift Leiden, op het titelblad, maar door een latere eigenaar
gcradccrd; handschrift Wenen, op het titelblad. De titelbladen van hcÍ
Wocnsc (N.F. 4) cn hct Damasceensh e a n d s c h r i f td r a g e n o o k d c n a a r n v a n
Ibn al-Akl'ánï.
I l l a n d s c h r i f tW c n c n ,M i x t . 1 0 1 2 .
1 l l l t [ [ r K a l r l a l t i l 5 - 5 U ,n r . 4 ( X ) ] .
DE TNVLOED VAN DE /RsÁD AL-ZÁ$ID 265
Materiaal van de Ir5ád al-Qásid
in de Subh al-A'Sá van al-QalqaSandï
Al-QalqaSandï's grote handboek voor de kanselarijbeambte, getiteld Suàit
al-A'1a fï Sina'at al-In1àl, is in veel opzichten de tegenpool van Ibn
al-Akfànï's encyclopedie, de Iriàd al-Q-a;id. De Subh al-A'id is vele
malen omvangrijker dan de Iridd al-Qàsid, is gebaseerd op een grote
hoeveelheid bronnen en is werkelijk informatief over de onderwerpen die
het behandelt. Al-QalqaSandI (756/1355-821/14l$ leefde en werkte
ongeveer twee generaties na Ibn al-AkfánÏ, en heeft de lri-ad al-Qàsid,
die toen nog, mogen we aannemen, een zekere populariteit genoot,
uitgebreid bij de compilatie van zijn handboek gebruikt. Wat kon de
Iridd at-Qdsid al-Qalqasandï vertellen wat hij nog nict wist? Niet veel
waarschijnlijk. De verdienste van de IrÍad al-Qà.rld ligt dan ook niet in
i het produceren van originele kennis, maar eerdcr in het op bondige en
I tegelijk aantrekkelijke wijze resumeren van dc doclstellingen en
werkterreinen van de verschillende wetenschappen, met een opgave en
indeting van de daarbij meest gebruikte boeken. Daarvan heeft
al-QalqaSandï in ruime mate gebruik gemaakt. In de Fahàris Kitdb $ubh
al-A'3à2 wordt bij de boektitels de Iriàd al-Qu;id genoemd (p. 597), en
in het register van persoonsnamenwordt Ibn al-AkfánÏ vermeld als Sams
al-Dïn al-Akfáni (p. la5). Wie deze plaatsen opzoekt in de tekst van de
Subh al-A'id vindt verschillende citaten uit de Iridd al-Qasid. Zo bevat
$ubh at-A'32 III, p. 8 citaten uit resp. Ir\àd al-QaEid 315' 321-322,323
(met kleine wijzigingen) en 317-319,alle betrekking hebbend op de regels
van de schrijfkunst.$ubb al-A'íd XIII, p. 224 e.v. bevat fragmenten over
heresiologie, die uit het hoofdstuk over metafysica Gl-'ilm ul-iláhí) van
de Iridd at-Qàsid afkomstig kunnen zijn. Het is mogelijk dat
al-Qalqa$an di deze mededelingen over de islamitische secten en over de
joden en christenen direct uit al-Sahrastán7'sKitdb al-Milal wa-al-Nihal,
dat ook de bron van Ibn al-Akfánï's informatie is, heeft overgenomen,
maar in een aantal gevallen verwijst hij in dit verband naar de lridd
I Al-Qalqa5andï 1913-1919.
? A l Q a l q a Í a n d ï 1 9 7 2 . E e n a n a l y s e v a n h e t b i b l i o g r a f i s c h cm a t e r i a a l i n
t l t ' z t ' s c r ' l i r : v a n d c S u b h a t - A ' . ï à i s i n W i c t 1 9 6 3 .I d c n t i f i c a t i c v a n I b n
; r l A l f i t t i ' s t t u t l t : r i a a il n d c S u b l r a l - A ' i t t i s g c n r a a k t d r l o r W i c t l 9 í r - lt : n
r r o r r l l r x r t v c l t n c l r lt l r l l c r t t t r t s i l l al ( ) f t O
 266 DE TNVLOEDVAN DE /RsÁD AL-QÁS\D DE TNVLOED VAN DE /RsÀD AL-QÁ$ID 261

al-Qàsid. de aritmetica de behandeling van de vergelijkingen met meer dan éen

In zijn eerste maqàla behandelt al-QalqaSandi ($rálr al-A'Sà I, pp. onbekende (ttm hisdb al-dirham wa-al-dínàr, vgl. Iriad
461-481) de wetenschappen die in gebruik zijn onder de geleerden en de al-Qàsid 817-818)geheel achterwege.
meest bekende boeken die erover geschreven zijn, met opgave van hun Soms verandert al-Qalqasandï de bibliografieën enigszins, maar het is
auÍ.eurs. Hij behandelt hier zeven grondwetenschappen (zszl), waaruit sreeds duidelijk, dat hij Ibn al-Akfáni's Iridd al-Qa;id heeft gebruikt als
v i e r e n v i j f t i g a f g e l e i d e w e t e n s c h a p p e nv o o r t k o m e n . H e t o v e r z i c h t v a n model voor zijn overzicht van de wetenschappen. Van de zestig
wetenschappen dat dan volgt is in feite het gehele bibliografische wetenschappen die in de Ir3àd al-Qàsid worden behandeld neemt
gedeelte van Ibn al-Akfánï's Iri-ad al-Qdsid, iets dat Bjórkman in zijn al-Qalqajandï, zoals ik al heb geconstateerd, er acht niet over, althans
studie over de bronnen van al-Qalqa5andï niet heeft gesignaleerdr. telÍ deze niet mee om aan ziin getal van vierenvijftig te komen, namelijk:
'ilm
Al-QalqaSandï geeft geen wetenschapsdefinities, maar alleen het al-adab, al-man1iq, al-'itm al-tabl'\, al-handasa, al-hay'a, al-'adad'
'ilm er
bibliografische materiaal uit de Iridd al-Qàsid. Bij een aanral bisdb al-dirham wa-al-dín-ar en'ilm al-mïrsÍqà, en hij behandelt
hoof dwetenschappen (al-adab, al-t abï' ï, al- hand asa, al-hay' a en al-' adad) twee meer dan Ibn al-Akfánï: al-bayzara en darb al-raml. Zo komt hij
noemt hij geen titels of auteurs, kennelijk omdat de lrídd al-Qàsid d.eze aan zijn aantal van vierenvijftig. Aan het eind van zijn behandeling van
daar meestal evenmin geeft. De hoofdstukken over de logica en de het bibliografisch materiaal vertelt al-QalqaSanai ($ubh al-A'Íà l, p. 479),
'Als
muziek ontbreken in al-Qalqa5andi's overzicht geheel. Bij de afgeleide hoe deze informatie de kanselarijbeambte van pas kan komen: de
wetenschappen van al-adab en al-nswàm|s heeft al-QalqaSandí soms een schrijver [d.w.z. de kanselarijbeambtel deze wetenschappen en disciplines
iets st.rengere ordening aangebrachr. Bij d,e'ilm al-adab laat hij de (f unitn) kent en weet welke boeken erover zijn geschreven, is hij in staat
syntaxis (al-nahw) direct op de vormleer (al-tasrïf) volgen. Bij de deze Íe gebruiken in zijn geschrift &ilAD door de vermelding van een
afgeleide theologische wetenschappen gaat al-Qalqasandï systematischer edele wetenschap om deze als vergelijking aan te voeren of om een
te werk dan Ibn al-Akfànï: eerst algemeen (al-nawàmïs), dan de voorkeur aan te geven, en lis hij in staat tot] het vermelden van een
Koranische wetenschappen (al-qirà'dt en al-taf sïr), dan de boek dat daarover geschreven is, wanneer er de noodzaak tot zo'n
traditiewetenschappen (riw-ayat al-hadït en dirdyat al-hadïi, en dan de vermelding is.' Hierop laat al-Qalqalandï een voorbeeld, in feite een
o v e r i g e g o d s d i e n s t i g e w e t e n s c h a p p e n .B i j d e i n d e l i n g v a n d e o v e r i g e schoolvoorbeeld van taqrïV-stijl, volgen van de wijze waatop hij
'Mij
hoofdwetenschappen volgt al-Qalqa5andi Ibn al-Akfánï's indeling zonder dergelijke bibliografische kennis heeft gebruikc is zoiets gebeurd bij
wijzigingen aan te brengen. Al-Qalqa5andï heeft de titel van het mijn lof op onze heer, de opperrechter, de íaylg al-istám Óalál al-Drn
hoofdstuk over de regels van de schrijfkunst (alwaar: kitdba) veranderd 'Abd heer, de íayll al-islàrn AbË $afs
al-Rahmán, de zoon van onze
in'ilm qawdnïn sl-katt, waarschijnlijk omdat het begrip kitdba, schrijven, 'Umar vgl. GAL G II, ll2-31,
al-Bulqïni al-Kinánï al-Sáfi'i Íst. 824/1421,
in de lriàd al-Qàsid een veel ruimere betekenis heeft dan in de Snóá [waarbij ik schreef]: ..Als hij spreekt over het recnt (fiqh), is het alsof
al-A'ià. Al-Qalqa5andi geeft twee afgeleide wetenschappenmeer dan in het de rong van al-Sáfi'ï tst. 204/820, vgl. GÁS I, 4851 is waarmee hij
de Iríàd al-Qdsid, namelijk de vogelgeneeskunde('ilm al-bayzara), d,ie spreekt, alsof hij op gezag van al-Rabl' [st. 139/756, vgl. GAS 1,34)
in de lr|àd al-Qd;id {é29-631) in éen adem mer de veearrsenij ('ilm overlevert, en al-Muzanitst.264/817,vgl. GÁS I, 492lvan hem leert. Of
al-baytara) wordt behandeld, en de geomantie (darb al-raml), die volgens als hij de grondslagen van her recht Q;ïtl al-fiqá) behandelde, zou
'Hij
Ibn al-Akfàm (lridd al-Qdsid 710) geen naruurwerenschapis. Dit laarsre al-Gazz.àli tst. 505/1111, vgl. G AL G I' 4241 gezegd hebben: is
?.ou cÍ misschien op kunnen duiden dat al-Qalqa5andi een exemplaar van unanicm de imàm,' en zou hij al-Sayf al-Àmidi Íst- 631/1233, vgl' GAL G
dc anonicmc bewerking van de Iriàd al-Qdsid, al-Durr al-Nuzïm, toÍ I , 3 9 3 1 d c p a s a f g e s n e d e nh e b b e n ,z o d a t h i j n u a b s o l u u t d e v o o r s t e w a s i n
zijn bcschikking heeft gehad. Al-QalqaSandi laat in het hoofdsruk ovcr dit vak. of als hij zich bczig ging houdcn mct dc Koran-cxcgcsc, zou
'llij
a l - W a h i d ï l s t . 4 6 U l 1 0 7 5v, g l . G A L G l , 4 l l l g c z c g t lh c b b c n : is tlc
g c l c c r d c , ' c nz o u I b n ' A t i y y a l s t . 5 4 ( r / l l 5 l v
, g l . (;Al. o I,4l2l
unickc
l r c l l b c n l o c l { c l { c v ( ' Ít rl u t z i j n s g c l i l k c i t t t t t ' À r r r r r n - c x ( ' l l c snc l c l b f s l o l l ( l 'c r l
I l l t r r k r n : r r rl ( ) ? l l
268 DE INVLOED VAN DE /RSÁD AL-QÁSID
zou de auteur van de Ka33àf lal-Zamak5arï, st. 538/1144,vgl. GAL G l,
2891 erkend hebben dat hij duistere plaatsen had opgehelderd en zou de
imdm Fa\r al-Dïn [st. 606/1209. vgl. GAL G I,506J gezegd hebben: 'Dit
zijn de sleutels van het verborgene en de geheimen van de openbaring,'
cn zou het meningsverschil zijn opgeheven en zou degene die
tegenwerpingen maakt zijn verdreven. Of als hij begon met de lezingen
en de orthografie van de Koran, zou hij ... enz.rr'Dan volgen nog
uitgebreid (Subh al-A'Ja I, pp. 479-481) op dezelfde wijze de wetenschap
van de grondslagen van de godsdienst (u;itl al-dïn), de logica bl-mantiq),
de dialectiek (al-padal), de lexicografie (al-lu!a), de syntaxis en de
vormleer (ul-nahw wa-al-tasrïf), de rhetoriek (al-balà!a), de
overlevering van de poëzie (riwdyat ai'àr al-'arab), de metriek en het
rijm (al-'aritd wa-al-qawdfï), de medische wetenschap (al-tibb), de
overige natuurwetenschappen (fiayruhu min al-'ulïtm al-gabï'iyyà), de
geometrie (al-handqsa), de astronomie (al-hay'a) en de rekenkunst
'Abd
Gl-hisdb). Het spreekt voor zich dat
al-Bulqïnï zich, volgens al-QalqaSandI, zou hebben kunnen meten met de
beroemdste geleerden van al deze vakken, als hij hen al niet voorbij
streefde, en het is duidelijk dat voor het componeren van zo'n lofprijzing
(taqrïz) een boek als de lriàd al-Qa;id van Ibn al-Akfáni bijzonder
nuÍtig is.
Rest nog de vraag of al-QalqaSandï'scitaten uit de I riàd
al-Qasid kunnen dienen als getuigen voor de vaststelling van de
Arabische tekst. Het staat immers vast dat al-QalqaSandi éen of meer
tlcll4e-eeuwse handschriften van de Iriàd al-Qd;id tot zijn beschikking
hccft gchad. Bij mijn selectie van handschriften voor deze editie van de
I riàd al-Qàsid was de ouderdom van de handschriften éen van de
critcria. Het antwoord op de vraag is ontkennend. Moeilijke namen van
autcurs cn min of meer ongebruikelijke boektitels komen in de editie van
dc Subh al-A'3à bijna steeds in getrivialiseerde vorm voor. In het
algcrnccn kan gesteld worden dat de huidige uitgave van de Suàft
ul-A'Íà gccn betere lezingen geeft dan deze op grond van zeven
hantlschriften opgestelde editie, en dus geen bijdrage voor de tekstkritiek
van dc IrÍàd al-Qasid levert. Omdat de editie van de $ubb
o l - A ' Í á ( C a i r o l 9 1 3 - 1 9 1 9 ,1 4 d l n . ) n i e t k r i t i s c h i s , k a n n i e t w o r d e n
v a s l g c s l c l d o f d i t d o o r m o g e l i j k e s l o r d i g h e i d v a n a l - Q a l q a 5 a n d ïw o r d r
v c r o o r z a a k t ,d a n w c l d o o r d i c v a n c o p i i s t c n ,c d i t c u r ( s ) o f z c t t c r ( s ) .
DE INVLOED VAN DE IRSÀD AL_QASID 26e
Materiaal van de IrSád al-Qàsid in Tdíkàpriizàda's Miftáh al-Sa'áda en
de latere encyclopedische literatuur
De zestiende-eeuwse Turkse biograaf en encyclopedist Ahmad b. Mustafà
Tàskópriizáda (90r/r495 - 968/1561, vgl. GAL Il, 425) heeft bij het
compileren van zijn Miftàh sl-Sa'àda fï Mawdi|at al-'Ul-umt onder meer
Ibn al-Akfánï's Irísd al-Qasid als bron gebruikt2. Deze Mif t-ah
'Sleutel
al-Sa'-udq, de tot het Geluk', is een omvangrijk, in het Arabisch
'weten
geschreven, encyclopedisch werk waarin het gehele menselijk en
werken' ('ilm wa-'amal) behandeld wordt. TàSkópriizáda doet dit vanuit
een dubbele benadering. De eerste kant (al-taraf al-awwal) van zijn
Mif tàh al-Sa'àds behandelt de wijze van verwerven van wetenschapdoor
het aanleren (al-ir\àd ila kayf iyyat tshsíl tarlq al-nazar). De tweede
kant (al-taraf al-1dnï) behandclt de wetenschap in connectie met het
mcnselijk handelen, en dit vanuit een sfifi en ethisch standpunt (al-'ulïtm
'Umar
al-Rahmàn b. al-muta'slliqa bi-al-tasfiya allatï hiya gamarat ul-'amal bi-al-'ilm).
TáSkópriizáda typeert deze twee benaderingen door oppositie van een
aanral begrippen (Mif fth al-Sa'dda I, tekst p. 66):
nazar ta;f iya
al-'ilm al-'amal
al-istidlàl al-muí-ahada
darapat ql-'ulumd' al-rásikïn daralat al-Eiddïqïn
al-'ilm al-'irf àn
al-iahàda al-layb
Ter illustratie geeft TáSkópriizáda een allegorie (Uiínn al-Sa'àda I, p.
'Er
68): wordt verteld dat de bewoners van China en van R[m lang
gclcden met elkaar wedijverden in de kunst van het schilderen en
tckcnen. Lang duurde tussen hen de strijd en het dispuut, en draaide de
discussic tussen hcn over onvolmaaktheid en volmaaktheid. Deze wedijver
'l'aiktipruzida
I l 9 6 l l . V o o r v a r i a n t l e z i n g e nh e b i k o o k g e b r u i k g e m a a k t
'l'iikiipriizada
v:rrr l ( ) 1 0 1 7 .( i c c n v a n b c i d c c d i t i c s i s k r i t i s c h .
I l : r r k c l t ' a r r r l c r c b r o n n c n v a n ' l ' i l i k ó p r i i z á d aw o r d e n d o o r O . R e s c h e r
g c r r r r c r r r ti ln / r l n , ( ) n v o l l o o i r lg r r h l c v t : n v, c r t a l i n g v a n d c M i f t à h
t t l , \ ' t t ' t n l t(t l i i } . o p r t t r i t l ; t l ( )1 . )1, 1 t V .
270 DE TNVLOED VAN DE IRSÁD AL-QÀ$ID DE INVLOED VAN DE IRJÀD AL-QÀ$ID 211

liep tensloÍÍe zo hoog dat men behoefte had aan onderzoek en Ir|àd al-Q-a;id worden behandeld. TáSkópriizàda voegt daar nog velc
experiment. Voor beide groepen werd een muur opgericht, en tussen deze wetenschappen aan toe, en net als in de Iridd al-Qaqid geeft hij bij de
twee muren werd een gordijn opgehangen, opdat tussen het volmaakte en meeste wetenschappen een bibliografisch advies.
het onvolmaakte wat dit betreft onderscheid gemaakt kon worden. De Hoewel de lridd al-Qàsid en zijn auteur nergens door TáSkópriizáda in
mensen van China verzamelden wonderbaarlijke verven en buitengewone de Miftah al-Sa'àda worden genoemd is de invloed van de lriad
'kant'
kleuren, en legden zich toe op zeldzame vaardigheden en schitterende al-Qàsid overal in de eerste van de Mif tAh al-Sa'àda merkbaar. In
tekeningen, totdat zij al hun inspanning hadden gegeven aan het streven zijn autobiografie schrijft TáSkópriizáda niet over hel. tot stand komen
naar het doel. De mensen van R[m hielden zich in plaats van met van zijn eigen werk, en hij noemt de lri-ad al-Qaqid daar ook niet onder
tekenen bezig met polijsten, want zij wisten dat in het nalaten van het d e w e r k e n d i e h i j h e e f t b e s t u d e e r d r .D e e d i t e u r s v a n d e M i f t à h
versieren ten gunste van de openbaring de vervolmaking ligt. Toen het at-Sa'àda is deze invloed ook opgevallen. Zij zeggen daarovcr (inleiding
doek werd weggenomen en het gordijn werd opgehesenom te weten hoe Miftàh al-Sa'-ads, p. l5):'Wie het boek Iriàd al-Qasid leest zal
de groepen het er hadden afgebracht, zag men dat de kant van de onmiddelijk bemerken dat Tá5kópriizáda beinvlocd is door deze
mensen van Rim glansde van alle schilderingen van de mensen van verhandeling. Hetzij wat betreft de presentatic van hct doel van het
China, met extra grote zuiverheid en zachtheid van polijsting en boek, hetzij wat betreft de wijze van behandcling. Sommige delen van de
helderheid. Dit is het beeld van de wetenschappenvan waarneming en de verhandeling heeft TáSkópriizáda in de inleiding van zijn boek
wetenschappen van onthulling. Eerstgenoemdeworden verworven door de overgenomen, en ook heeft hij definities van wetcnschappenovergenomen.'
zintuigen, met moeite en inspanningl, de tweede soort wordt verworven Enkele voorbeelden mogen dit illustreren:
vanuit de welbewaarde tafel (vgl. Koran LXXXV: QZ)22) en de hoogste De tekst van lrÍdd al-Qàsid 209-210, over de tiende voorwaarde van
raadsvergadering (vgl. Koran XXXVIL (8)8).' ta'lím en ta'allum, is door TáSkópriizáda gebruikt in zijn tiende
De soort wetenschappen die Ibn al-Akf áni in zijn I ri àd wazif a van de muta'allim.
at-Qd;id behandelt, en die toch alle wetenschappen zijn die men door
'kant'
noeste vlijt kan verwerven, wordt door fá5kÓpriizáda in de eerste Irídd al-Qa;id 209-2lO Mif tdh al-Sa'àdaI, p.34, 5-7
van de Mif tàh al-Sa'dda genoemd. Daar vindt de lezer een uitgebreide
en verfijnde indeling in stammen (dawl1à, twijgen (3u'ba) en trossen
'*l
('unqud), waaraan het betoog over de wetenschappenis opgehangen.De r* eL Jít ol rh ol ÉtrJl 6l: t eh ol .r-i*r t-l
'stammen'
zijn soms nog voorzien van een inleiding (muqaddima) en de
'twijgen' 'trossen' r-Jl .:lJi jrLai1 :ti d-r;s ï ï 6tr!1.-.-.- l.rr J. JíJ
zijn, behalve in ook onderverdeeld in paragrafen
' k a nt' L.S LUI J-ij J )lj., ol.rr:r
(mattsb). In de tweede van de Miftah aI-Sa'-uda wordt een ft ; iÉ.lrall LUil J-ij
gedeeltelijk hiervan verschillende terminologie voor de indeling van
i'. lj5l . '-'i'.t ,.-\ Yl . r-:Jl r.i. .áii tJ JsiJl ./ CÉ.l.;'1Jl
hoofdstukken en paragrafen gebruikt.
'stammen' 'kant' . iSrCl É; Jr.Jt-r Éi* >ti o.rs , iirCl j J"+Jt-rd:: 6tS, t':i
Dc van de eerste worden door Tà5kóprtizáda
ondcrscheiden i n : / . s c h r i f t w e t e n s c h a ppen, 2. wetenschappen met.
bctrckking tot woorden, 3. wetenschappen die verstandelijke begrippen Of ovcr hct nut van de lexicografie:
ondcrzocken, 4. de filosofie en metafysica, en 5. de praktische
'twijgen' 't.rossen'
wctcnschappcn. De en bevatten, vaak in vrij kortc
p a r a g r a [ c n , o n d c r m c c r d e w e t e n s c h a p p e nd i e o o k i n I b n a l - A k f á n Ï ' s
I Achtcr in zijn biografisch woordenboek, al-Saqà'iq al-Nu'màniyya, als
l u u t s t t : h i o g r a l i t : . I k h c b h c t L c i d s c h a n d s c h r i f t O r . 8 5 2 1 ,f f . l 4 8 a - 1 5 0 a ,
g c b r r r r k t ( v g l . V o o r l r o c v t :l ( ) t t 0 ,p . 3 2 9 ) . T c k s t o < l k i n T i l i k i i p r i i z a d al 9 t l 5 ,
I Lczrrrg vlttt rlt crlitic llytlcrlrlxrtl ('liikoltrrrz:irlltl()lo l/) l. 1t ír'l pp \\.) \(í)
272 DE INVLOED VAN DE lRsÁD AL-QÀS|D DE INVLOED VAN DE /RSÀD AL_QÀSID l/{

Ir\àd al-Qa;id 263 Mif fih al-Sa'ddaI, P. 101,3-4 al-Sa'dda met de lriad al-Qdsid gemeen heeft te constateren:ecn vccl
uitgebreidere, maar niet erg veel informatievere behandeling van tlc
definities en doelstellingen, met een bibliografie die bijna gehccl
l.lÊ ót-llgll à.i+i iJot'ïl r':- i : ^-; óL rlt-ll li{-t ilÊtrïl : r':-i: ^J
gebaseerd is op de bibliografische notities van de Iríad al-Qàsid. Zic
i.lr t' ll ii:/Jor lr:Jlj+r;rr frJl ii)llor
bijvoorbeeld: baytara en bayzara: Iriad al-Qasid 629-631 en Mif tah
*l óli:Jl ,. OS.:ll1 óS-iJlJ
al-Sa'dda I, pp. 330-l; f ildba: Iríàd al-Qàsid 703-109 en Mif tdh
..
i-* : t1$tilÍtr
itr.ll gt.4lj p:rsJl cr *tl . p)lsJt ,'i r:;i:tt rrr al-Sa'àda I, p.332; f iràsa: Iríàd al-Qásid 632-636 en Miftàh al-Sa'dda I,
tt
iirt,t; Jl,'íl, Jl1iÍl1 i-:-r tl óul++lt /t-^ pp. 333-335. Natuurwetenschap, geometrie, astronomie en aritmetica zijn
::.l.ll kennelijk wetenschappen waar TaSkópriizáda geen weg mee weet, en daar
is de vernis die hij over de IrÍad al-Qd;id heeft aangebracht het
transparantst en is zijn voorbeeld het best zichtbaar. Zodra hij zich
Het hoofdstuk over lexicografie beslaat in de Mif tah ul-Sa'-ada dertig buiten het kader van de lriïrd al-Qà.Jid beweegt is zijn bibliografische
bladzijden (I, pp. 100-129). Op pp. 106-119 geeft TáSkópriizáda de 'wetenschap
kennis van minder gehalte. Over de bibliografie van de van
bibliografie van deze wetenschap en hij noemt daarin nauwelijks andere de maten en gewichten die in de medische wetenschap worden gebruikt'
boeken dan in lriàd al-Qa;id 264-265 worden genoemd: schrijft hij bijvoorbeeld, (Mif tàh al-Sa'dda l, p.350): *':< rJ . i:- .ril3
trdflj- t+.* i,.óir1 U rh. . Het hoofdstuk over de wetenschap van de
muktasar: Kiráb al-'Ayn (ut1nn I, p. 106) 'rekenwijze
van de terugwerking en van de testamenten' is door
al-Muntaleaá(ibid., p. 108) TáSkóprtizáda geheel uit de Iridd al-Qàsid overgenomen, inclusief de
en al-Muparrad (ibid, p. 108) curieuze casus die Ibn al-Akfánï aanvoert Qriád al-Qasid 813-816 en
mutawassit: al-Mupmal (ibid., p. 109) Mif tàh al-Sa'ddq I, p. 392). De beredenering van de indeling van de
Dlwàn al-Adab (ibid.,p. ll0) f urït' van de natuurwetenschap is door TáSkópriizáda precies zo ontleend
mabsíl; al-'Alam fí al-Lu[a, in honderd delen, aan Ibn al-Akfàni's indeling Uriaa aFQdsid 601-609 en Mif tah
maar niet gezien door !áSkópruzáda; al-Sa'dda I, pp. 325-6). In het hoofdstuk over hoofdrekenen, in Iriad
niet genoemd in de IríAd (Mif tah I, p.lll) al-Qasid 796 genoemd'ilm al-hisab al'maf tïtl.t, en in Mif tàb al-Sa'dda l,
at-Tahdïb: niet in lriád (ibid., p. lll) 'ilm
p. 393 genoemd hisàb al-hawà', heeft TáSkópriizáda het theoretische
sl-'Ubàb al-Zakir (ibid., p. 112) gedeelte anders geformuleerd dan de Iridd al-Qàsid, maar het
al-Muhkam (ibid., P. ll4) bibliografische gedeelte is grotendeels ontleend aan Ibn al-Akfànï.
al-$al.rhàh(ibid., p. 115) Talloze van dergelijke voorbeelden zouden hieraan kunnen worden
tocgcvoegd.
Dan laat TáSkópriizáda nog een aantal boeken volgen die hij niet uit de Maar ook voor de wetenschappen waarvan TáSkóprízàda wel grote
I r s a d a l - Q a ; i d h e e f t : e n k e l e m a b s t t t à t ( 1 , p p . 1 1 9 - 1 2 3 )e , nkele kutub kcnnis had, zoals de godsdienstige, heeft de Iríàd al-Qàsid de MiftAh
(r, pp. 123-124) en nog andere mukts$ardt (I, pp. 124-129). Yan
!àmïa al-Sa'dda tot modcl gediend. Niet naar de letter, maar naar indeling en
cnige integratie van het bibliografisch materiaal uit de Iriad p r c s c n t a t i c .D c ' u l - u m \ a r ' i y y a i n d e M i f t à h a l - S a ' - a d a( I I , O O . 6 - 3 6 8 ) z i j n
al-Qasid met het overige materiaal is geen sprake. Dat in de Miftàh 'ilm
;rrccics zo ingcdccld als de afgeleide wetenschappenvan de
ut-Sa'ada veerticn bladzijden (1, pp. 106-119)nodig zijn om dezelfde titels ul-nuwámís in dc Irsàd ul-Qàsid (527-590), met uitzondering van de'ilm
to nocmcn die in de lriad ql-Qà;id slechts enkele regels beslaan komt al-iudal, dic in Mif toh al-Sa'ádq I, pp. 304-306 wordt behandeld. Een
d o o r d c w i j d l o p i g c s t i j l v a n T á S k ó p r i i z á d aB . ij dc vcrmclding van dc coÍr(:cli(: in tlc syst(:lilatischcopbouw van dit hoofdstuk zoals
: n t t o u r s k o m t h i j m c t t a l r i j k c g c g c v c n su i t d c b i o g r a l i s t ' l r cl t : x i c a c n al QalqaÍarrdi norlrg rxrrrlt:t:lrlc,is bij TáSkópriizàdaachterwege gebleven.
v t : r n r c l d t{ a n < l 9 k n 9 g w c l k c a n t l c r c b t l c : k c nz i , i l r c l r l r c r lri c s tl t t c v c t t . ( ) v c r r l c l u t c r c c r r c y tl o p c r l r s c h cl i t c r a t u u r c n m a t c r i a a l v a n d c I r i à d
l ) r t p r o c ó r l ó i s l l i j v c l g v a 1 t l t r w ( : l c r t s ( l r l t p p cttltt c r l c À í t l t i h
274 DE TNVLOEDVAN DE /RsÁD AL-QÁ$ID DE TNVLOED VAN DE /fisÁD AL-QÀS|D 215

'Abdalláh,
al-Qàsid dat daarin verwerkt is, kan ik kort zijn. Mustafá b. en de wiskunde in haar onderdelen, en drie praktische wetenschappen,
beter bekend als Kátib Óelebï, en ook als Há[[r Kalïfar is vooral namelijk de politiek, de ethiek en de huishouding. De auteur noemr bij
beroemd gewordcn door zijn grote bibliografische woordenboek, getiteld alle wetenschappen in totaal vierhonderd boeken.' Uit dit letterlijke
'an
Kaif al-Tunltn Asdmï al-Kutub wa-sl-Funírn2. De systematiek van citaat van een deel van lriad al-Qàsid 2 en de parafrase van lriàd
dit naslagwerk is niet analytisch, maar alfabetisch. Ongeveer al-Qasid 885-886 blijkt dat TáSkópriizàda in ieder geval een handschrift
vijftienduizend titels worden erin behandeld, en tussen deze wordt, van de lríàd al-Qasid onder ogen heeft gehad. Dat kan echter niet
volgcns hun plaats in het alfabet, ook een groot aantal wetenschappen gezegd worden over al-Durr al-Navím. welk werk door Hággí Kalïfa op
behandeld met vermclding van definities, en bibliografische verwijzingen. naam van Ibn Siná en zonder incipit wordt vermeld (XaS1 al-Zunïtn, nr.
Door allerlei uiterlijkhcden, zoals de formulering van de hoofdstuktitels 4903).
in de inleiding, formules in de definities, bibliografische curiosa en Dat materiaal uit de Iridd al-Q-asid via Tá5kópriizáda's Mif tdh
dergelijke is gemakkelijk vast te stellen dat Há[[ï Kalïfa de Miftah al-Sa'-ada in Há[!ï Kalïfa's Kaif al-Zunítn is rerechr gekomen kan
ul-Sa'-adq van TáSkópriizàda uitgebreid heeft benut. Hij vermeldt dit niet gemakkelijk aangetoond worden door een aantal dubieuze bibliografische
in zijn artikcf over de Miftàh al-Sa'dda Kaif al-7uniln, nr.12574), maar gegevens uit de Iriàd al-Qàsid. Enkele aureurs en boektitels uit de lridd
vcrwijst wel meerdere keren naar de Turkse vertaling van de Miftàh al-Qd;id kunnen namelijk niet eenvoudig geïdentificeerd worden, en het
al-Sa'-sda, die door TáSkópri.izáda'szoon Kamàl al-Dïn was vervaardigd blijkt dat deze alle in d.e Mif tah al-Sa'àda, en via d,eMif tah
onder de titel Mawd-u'àt al-'Ulitm (Mevzuatr Uhà, bijvoorbeeld Kaif al-Sa'dda bijna allemaal ook zo in de Kaif al-Zunïtn Í.erecht zijn
al-Zunïtn V, p. 80; VI, p . 43; VI,p. 365. Deze uitdrukking, mawdt'-at gekomen. Bij sommige wordt ín de KaÍf al-Zunïtn naar de Turkse
al-'ulítm, is trouwens bij Há[!ï KalÏfa de aanduiding van het genre vertaling van de Miftàh al-Sa'àda verwezen (in onderstaandetabel met
'indeling
boekcn over de der wetenschappen' (Xaif st-Zunirn, nr.13434). ccn asterisk aangeduid). De kans dat TáSkópriizádaof HáCCï Kalïfa deze
In welke mate en op welke wijze Hággï Kalífa de Mif tàh al-Sa'àda en boeken ook werkelijk hebben gezien moet gering worden geacht.
andere bronnen heeft gebruikt valt buiten het bestek van deze studie,
maar dat materiaal uit Ibn al-Akfànï's Iriad al-Qàsid direct of indirect auteur en boek(en) Ir\àd Miftàh Kaif al-Zunïrn
in de Kaif al-Zunltn terecht is gekomen is eenvoudig vast te stellen.
'Nr.
Over de Irí-ad al-Qàsid zegt HáCCi Kalifa: 488. Iriad al-Qs;id ilà al-Andalusï (at-Ídan 666 I, p. 339 nr.1568(I, p. 515)
Asnà al-Maqàsid, door ia)& Sams al-Dïn Muhammad b. Ibràhïm b. Sá'id al-Ayki (Mullta;ar Badi' fï
al-Ansárï al-Akfánï al-Sakàwï3, gestorven in het jaar 749. Een al-'Arud) 300 r, p.216 nr. 8l3l (IV, pp.202-3)
compendium. Begin: ..Lof aan God, Die de mens geschapenheeft en hem G. fí al-Qawdfï) 304 I, p.219
bevoorrecht heeft etc.>) De auteur vermeldt daarin de soorten en typen Ibn al-Daqqáq,(Fawa'id
v a n d e w e t e n s c h a p p e ne n h e t b o e k i s d e b r o n v a n d e M i f t a h al-Fard'id) 641 I, p. 336 nr.9280 (tv, p. +ll)
al-Sa'áda van TàSkóprizàda. In totaal worden er zestig wetenschappcnin lbn Mahalll al-Mawsilí
gcnoemd, waaronder tien basiswetenschappen,en wel zeven theoretische K. fi'llm al-Misàha) 146 I, p.377
wctcnschappen, namelijk de logica, de metafysica, de natuurwetenschap (Mu&tasar fï al-I.lisób al-) 799 I, p.394 nr. 10051(V, p. 7a)
Multuh)
(ul-M uíId) 807 I, p. 391 nr.12644 (VI, p. 43)*
()àmi' at-I/ sírt) U07 I, p.391 nr. 3871(II, p.506)
I t-ccÍ'rlc 1017/1609-1067/1657,vgl. over zijn leven en wcrk GAL G ll, tl- Mafritri,'I.ayn al-Din
. 1 2 t 1a; r t . K á t i b Ó c l c b i i n E 1 2 ,d e e l I V , p p . 7 6 O - 2 , d o o r O . S .G ó k y a y . (L lI 'llm lli.ràb ul- K ttttiuyn) lll2 r, p.392nr. 10089(V, p. 80)*
I S t r : c d sg c c i t c c r d n a a r t l á g g ï K a l r f a 1 8 3 5 - - 5 1 t . (nr. 4724)(III, p.la3)
I / . i t : v o r l r r l c v c r b c t c r i n g v a n r l c l z c< l n . i r r i snt Li .'s. l t t ht t ' t l r o o Í r l r t u ko v c r r l t '
l r r r r l i n r Í rv( l' u l l t r n l r l A k Í l l r t i .
2'.76 DE INVLOED VAN DE /RSÁD AL-QÁSID
(vervolg)
auteur en boek(cn) Iríàd
Anon. (Nal à'is al-Y awáqït) 719
Met het voortgaan van de tijd wordt het steeds moeilijker om in
encyclopedische werken een directe of zelfs maar indirecte invloed van
Ibn al-Akfàni's Iri-ad al-Qàsid vast te stellen. En wanneer dat dan lukt,
zoals in bovenstaande tabel. is het eerdcr door anomalieën en fouten dan
door de informatieve waarde van de ontleende gegevens.Dat die invlocd
wcrkzaam is geweest staat vast voor wat betreft de Subh al-A'íà van
al-Qalqa5andï en de Mif tAh aFSa'àda van TáSkóprizàda, maar na hen
kan eigcnlijk niet meer van directe invloed gesproken worden. Ibn
al-Akfànï's Iriad al-Qàsid is door zijn opvolgers en navolgers geheel
ingekapscld en overvleugcld, en daardoor aan het gezicht onttrokken en
in vergetelheid gcraakt. Op treffende wijze wordt dat nog geïllustreerd
door cen passage van M. Ullmannl, waar deze de Mif tàh van
TáSkópriizáda citerend over magie en talismans, kennelijk zonder het te
beseffen uit dc desbetreffende hoofdstukken van de Iriud al-Qàsid (resp.
647-672 en 673-611) citccrt en excerpeerL.
Ibn al-Akfàni's lrSàd al-Qásid in Europa vóór Sprengers editio
princeps (1849)
I'loewel in enkele Europese bibliotheken reeds in de lle, 18e en het begin
van de 19e eeuw excmplaren van Ibn al-Akfànï's IrÍàd al-Qasld of van
dc anonicmc bcwerking daarvan,al-Durr al-Nazím, in handschrift
aanwczig warcn, lijkt het boek nict dc aandacht van oriëntalistcn
g c t r o k k c n t c h c b b c n . D c z c n h a d d c n i m r n c r ss i n d s d c t w c c d c h c l f t v a n < l c
f 7 c c c u w H á S È t K a l ï Í ' a ' sK a Í f a l - Z u n u n t o t h u n b c s c h i k k i n g ,w a a r i n h c t
I I l l l r r r l r r rlr(t) 7 2 ,p p . 3 ( r l a . I J l l n u r r r nk c r r t t f c I r . i l t t l t t l ( ) r t . t r t l ( ) v c r r l l ( ' Í r s
w ' t ' 1 .t ' n ( r l ( ' ( ' Í l ( ' Í l l r; l r c r l l r l r r r rgr r t .
DE TNVLOEDVAN DE IRSÀD AL-QA$ID 271
wctenschappelijk bedrijf veel uitgebreider en diepgaander werd
bchandeld dan door Ibn al-Akfánï, of zelfs door !áSkópriizáda in zijn
Miftah Kaif al-Zuniln Miftàh al-Sa'dda"
Antoine Galland vermeldt in zijn voorrede bij d'Herbelot's Bibliothèque
(VI, p. 365)*
I, p.382, nr. 13913 Orientalel dat deze laatste uitgebreid van Há[[i Kalïfa's werk gebruik
met toe hceft gemaakt. Materiaal uit Ibn al-Akfán7's Iridd al-Qàsid is langs die
voeging weg dus mogelijk in d'Herbelot's encyclopedisch woordenboek
aan ti- tcrechtgekomen, maar zo versluierd dat enige woordelijke ontlening niet
tel mcer vastgesteld kan worden.
Dc eerste die in Europa Ibn al-AkfànÏ's stem direct laat. klinken is, de
om zijn slordigheid veel verguisde, Joseph von Hammer. In zijn
Encyklopàdische Uebersicht (Leipzig 1804) volgt hij weliswaar
grotendeels de KaÍf al-Zunïtn, maar gcbruikt daarnaast nog zes andcre
cncyclopedische werken, vier Arabische, éen Perzische en éen Turksc
bron. De groep van Arabische werken bestaat uit t.wee boeken van
al-Suy[tï, de Unmildag van al-TarsÍsl en al-Durr al-Nazlm. Uit de wijze
waarop Von Hammer de titel van dit boek cireerr (p. 17) blijkr
onmiddelijk dat hij het titelblad van het Weense hs. N.F.4 hecft
g c c o p i e e r d . H e t V y ' e e n s eh a n d s c h r i f t n o e m t d a a r w e l d e i s m v a n I b n
al-Akfánr maar niet zijn'urf . Von HammeÍ zegt over zijn bcweegredenen
tot het samenstellen van zijn overzicht der oosterse wetenschappenondcr
mccr het volgende (pp. x-xii):
'Dic
Geschichte unterrichtet uns von dem Aufbltihen der Cultur und dem
Vcrfalle der Gelehrsamkeit im Orient, unter den Chalifen, Schachenund
S u l t a n e n . W i r w i s s e n , d a s s d i e S o n n e d e r W i s s e n s c h a f t e na u s d c m
goldcnen Gewólbe der gebildersten Sprache in Jemens Thàlern aufgieng,
am Fi.irstensitze Bagdads im hohem Mittag flammte, und im Untergehen
noch die Thiirme von Ispahan und Stambul mit ihren Strahlen róthet.
lndcssen ist unsere Kenntniss von dem wahren Zustande der
( i c l c h r s a m k e i t b e i d i e s e n V ó l k e r n u n v o l l k o m m e n g e b l i e b e n ,u n d d i c
S c h á t z u n g v o n d e m , w a s w i r n o c h v o n d o r t h e r z u e r w a r t e n h a b e n ,b a l d
zu hoch und bald zu niedrig gehaltcn worden. Die Namcn der meistcn
Wisscnschaftcnwarcn nicht einmal in unscrn Wórtcrbiichcrn zu findcn,
r l i c N a c h f o r s c h u n g c nv o n R c i s c n d c n u n d G c l c h r t c n , w c l c h c n c u c Q u c l l c n
u n d l l i i l l ' s m i t t c l a u f z u f i n d c n w i i n s c h t c n .h l i c b c n < l Í t a u s M a n Í r c l t l i : r
I M;lrstl rtlrl I / /(r, J)l) xrv xv
218 DE TNVLOEDVAN DE /RsÀD AL-QÁSID

nóthigenNamen und Titelkenntnissfruchtlos.

Dieses V/erk wird iiber das Dunkel Licht verbreiten,den MaaÊstabzur
g e h ó r i g e n V / i i r d i g u n g o r i e n t a l i s c h e r G e l e h r s a m k e i te i n i g e r m a s s e n
berichtigen,und eine allgemeineUebersicht der von Arabern, Persern
u n d T i i r k e n b e a r b e i t e t e n V y ' i s s e n s c h a f t einn, V e r b i n d u n g m i t d e n
vorziiglichstender dariiber geschriebenenWerke und ihren Verfassern
darstellen.Hadschi Chalfa's Vorrede enthált,aussereiner philosophischen
Abhandlung,iiberhaupt kostbare Daten fiir die Litteraturgeschichte der
Araber, Perser und Ti.irken, das Vy'erkselbst fiir die V/issenschaftskunde,
und die Biichergeschichte dieser Vólker.'

In zijn EncyklopàdischeUebersicárbehandelt Von Hammer vervolgens

ruim driehonderd wetenschappen, meestop basisvan HággÏ Kalïfa, met
toevoegingenuit zijn andere bronnen.In enkeletientallengevallenwordt
zo direct lit sl-Durr aI-Nazím geciteerd,terwijl nog ander materiaal van
Ibn al-Akfánï onder de vlag van Hág[ï Kalïfa in Von Hammers
overzicht is terechtgekomen. Ook het citaat over de alchemie(vgl. de
bibliografie van de werken van Ibn al-Akfáni, nr. 16) is door Von
Hammer in vertaling uit de Kaif al-Zunïtn overgenomen(Von Hammer
1804,p. 516),zonder dat de auteur zich overigensdaarbij realiseerdedat
hij de auteurvan zijn anderebron,al-Durr al-Nazím.indirect citeerde.
In de aantekeningenop mijn editie van d,eIríàd al-Qdsid verwijs ik
naar de door Von Hammer vertaalde fragmenten.In algemenezin kan
wel gesteld worden dat Von Hammersfaam van slordigheidmedeop dit
Uebersichtmag berusten.De vertalingenzijn vrij en selectief,en in de in
Arabisch schrift geciteerdebibliografischeverwijzingenwemelt het van
d e s p e l f o u t e n ( i n V o n H a m m e r s D u i t s e t e k s t t r o u w e n so o k ) . V o n
Hammers EncyklopàdischeUebersiclrris, kortom, het werk van een echte
amateur,echter in zowel de goedeals slechtebetekenisvan het woord.
 VII Lijst van geciteerde en gebruikte publicaties

Werken die alleen in handschriftzijn overgeleverdworden niet in deze

lijst vermeld. Oudere catalogi van handschriftenverzamelingenzijn
evenmin opgenomen;voor deze wordt verwezen naar Huisman1967.
Onderstaandelijst mag niet als een uitputtendebibliografie worden
beschouwd.

Afnan 1964
SoheilM. Afnan, PhilosophicalTerminologyin Arabic and Persian.Leiden

Ahlwardt 1887-99
W. Ahlwardt, Verzeichnissder arabischenHandschriftender kóniglichen
Bibliothekzu Berlin. 10 dln. Berlin

Ahmad 1977
'Abd
Salim al-RazzàqAhmad, Fihris Ma\tDtàt Maktabat al-Awqáf fï
al-Mawsil. dl. 6. Mosul 139'l/1911

Avicenna,zie: Ibn Sina

Babinger1927
F. Babinger, Die Geschichtsschreiber
der Osmanenund ihre Werke.
Leipzig

Badawï 196l
A. Badawï, Mu'allafát al-Gazzàli.Les Oeuvresd'Al-Ghazali. Cairo

Ban[ Misà 1979

Bani M[sà b. Sàkir, The Book of Ingenious Devices.Translaredby
Donald R. Hill. Dordrecht

Bjórkman 1928
W a l t h e r B j ó r k m a n , B e i t r á g e z u r G e s c h i c h t ed e r S t a a t s k a n z l eiim
islamischenÀgypten. (Abhandlungenaus dem Gebiet der Auslandkunde,
Band 28; Reihe B. Vólkerkunde,Kulturgeschichte und Sprachen, Band 16)
Hamburg
IrJ0 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 281

I l l a s k o v i ó1 9 6 1 Derenbourg1941
J. tllaskovió (red.), Arabische, tiirkische und persische Handschriften der H. Derenbourg,Les manuscritsArabes de I'Escurial décrits d'aprèsles
lJnivcrsitátsbibliothek in Bratislava. Bratislava notes de Hartwig Derenbourg (. . . ) Íevues et complétéespar H.P.J.
Renaud,deel 2, fasc.2. Parijs
Cachia 1973
I'. Cachia, The Monitor. A Dictionary of Arabic Grammatical Terms Dietrich 1966
(...).Beirut,/London A. Dietrich, Medicinalia Arabica. Studieniiber arabischemedizinische
Handschriftenin tiirkischcn und syrischenBibliotheken.Góttingen
Casiri 1760-70
M . C a s i r i , B i b l i o t h e c a A r a b i c a - H i s p a n a E s c u r i a l e n s i ss i v e l i b r o r u m Dols 1977
<lmnium Mss. quos Arabice ab auctoribus magnam partem Arabo-Hispanis M.W. Dols, The Black Death in the Middle East.Princeton
compositos Bibliotheca Coenobii Escurialensis complectitur Recensio et
E x p l a n a t i o ,2 d l n . M a d r i d Dozy 1877-81
R. Dozy, Supplémentaux dictionnairesarabes,2 dln. Leiden
CCA = Catalogus Codicum Arabicorum Bibliothecrc Academia
t-ugduno-BaÍavre,.2 dln. Leiden 1888-1907 EI = Encyclopediaof Islam.Leiden

(lClO = Catalogus Codicum Orientalium Bibliotheca Academire van Ess 1966

'Adudaddïn
l.ugduno-Batavar-.6 dln. Leiden 185l-1877 Josef van Ess, Die Erkenntnislehredes al-Icï. Ubersetzung
u n d K o m m e n t a r d e s e r s t e n B u c h e ss e i n e r M a w á q i f . ( A k a d e m i e d e r
(irncordance Vy'issenschaften und der Literatur. Veróffcntlichungendcr orientalischen
A.J. Wcnsinck e.a., Concordance et Indices de la Tradition Musulmane. Kommission,Band XXII) Wiesbaden
l-cidcn 1936-1988(8 dln.)
Fahd 1966
(lrcswcll 1952-59 Toufic Fahd, La divination Arabe. Études religieuses,sociologiqueset
K.A.Cl.Crcswell, The Muslim Archil.ecturc of Egypt, 2 dln" Oxford folkloriques sur le milieu natif de I'Islam.Strasbourg

l)aibcr 1986 al-Fáràbï 1953

lfans Daiber, Ncw Manuscript Findings from Indian Libraries, in:.MME I Edición y traducciónCastellanapor
Al-Farabi, Catálogo de las Sciencias.
(leltó), pp. 26-48. Angel GonzalezPalencia.Segundaedición.Madrid etc.

al-l)arnrrï ltt57-8 Farmer 196l-2

Karrrll al-Dïn al-Damirï, flayàt al-Hayawán al-Kubrá,2 dln. Cairo H.G. Farmer, Two Geniza Fragmentson Music, in: TGUOSt9 (1961-2),pp.
t214-5/t851-8 52-62.

-- 1965
Id., Thc Sourccsof Arabian Music.An AnnotatcdBibliographyof Arabic
M a n u s c r i p t sw h i c h d c a l w i t h t h c T h c o r y ,P r a c t i c c a, n d l l i s t o r y o Í
A r u h i a n M u s i c f r r t t n t h r : I i i I h t h l t l t l t c S c v c t t t c c r t t h( ' c r t l t t r v , l . t : i t l c t t
282 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 283

al-Óáhiz 1914 Gottheil 1932-3

al-óáhiz, Kitáb al-Tá! fï Akláq al-Mul[k. Ed. Ahmad Zaki. Cairo R . G o t t h e i l , A G e n i z a hF r a g m e n t o f a T r e a t i s e o n t h e S c i e n c e si n
t332/r9r4 General, in: JQR, N.S. 23 (1932-3),pp. 163-180

GAL = C. Brockelmann,Geschichteder arabischenLitteratur. Leiden Haarbriicker 1859

1937-49.5 dln. T . H a a r b r i i c k e r , M u h a m m a d I b n I b r a h i m a l - A n s s a r i ' sa r a b i s c h e
E n c y c l o p à d i e d e r W i s s e n s c h a f t e nv,o r n e h m l i c hi n p à d a g o g i s c h c r
al-Óazarl.1974 Beziehung.In: Jahresbericht iiber die Louisenstádtische Rcalschule(. . . ),
The Book of Knowlcdge of Ingenious Mechanical Devices by Ibn Razzáz pp.l-26. Berlin
al-Iazarl. Transl. by Donald R. Hill. Dordrecht
Haba5ï1975
'Abdalláh M.
al-Gazzáli 1888 al-HabaSí,Fihrist al-Maktfltát al-YamaniyyafI Hadramawt.
G. Beer, Al-Gazzálí's Makàsid al-Falásifat, I. Teil: Die Logik. Cap. I-II. Al-Muháfaza al-Kámisa.Aden
Nach der Berlincr und Oxforder Handschrift zum ersten Male
herausgegeben, i.ibersctzt und mit Vorwort nebst Anmcrkungen versehen. Ha[gï 1985
Lciden M. HagÈï, Fihris al-Makt[tàt fï al-Kizàna al-'Ilmiyya al-Subayhiyya.
Kuwait
-* 1899
Abu Hàmid al-Gazzáli, al-Tibr al-Masb[k fÏ Nasihat al-Mulfik. Cairo HáCCï Kalïfa 1835-58
'an
r3r1/1899 Hággr Kalrfa, KaSf al-Zun[n Asàmï al-Kutub wa-al-Funin. Lcxicon
Bibliographicum et Encyclopaedicum(. . . ), ed. G. Fliigel, 8 dln. Londen
-- 1904
-- 1957
Id., Kitáb Fátihat al-'Ul[m, Cairo 1322/1904
The Balance of Truth by Kátib Chelebi. Translated with an Introduction
-- 1909 and Notes by G.L. Lewis, Londen
Id., Kiráb Sirr al-'Àlamayn wa-KaSf má fï al-Dárayn, Cairo 1327/1909
Halm 1988
-- 1963 Hcinz Halm, Die Schia. Darmstadt
Id., Maqágid al-Falásifa, o Intencionesde los Filósofos.Traduccion,
prírlogo y notas por Manuel Alonso Alonso, Barcelona Hamarneh 1969
Sámi Kalaf Hamárneh, Fihris Maktfitát Dàr al-Kutub al-Záhiriyya.
Goichon1938 AI-Tibb wa-al-Saydala. Damascus1389/1969
A . - M . G o i c h o n , L e x i q u e d e l a l a n g u e p h i l o s o p h i q u ed ' I b n S i n a
(A viccnnc),Paris -- 1975
( ' a t a l o g u c o f A r a b i c M a n u s c r i p t s o n M c d i c i n c a n d P h a r m a c ya t t h c
-- 1939 Ilritish t-ibrary, Clairo
I { . , V g c a b u l a i r c sc o m p a r ó sd ' A r i s t o t e e t d ' I b n S i n a . S u p p l é m e n ta u
k:xiqucdc la langucphilosophiquc d'Ibn Sina(Avicennc). Paris von llanrntcr ltt04
J . v t l t t l l a t t t l t t t ' r ,l r r r c y k l o p a t l r s c hIcl l r c r s r c h tr l c r W t s s c t t s t ' h u l l c tr tl c s
284 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 285

O r i e n t s a u s s i e b e n a r a b i s c h e n ,p e r s i s c h e nu n d t i i r k i s c h e nW e r k e n Huisrnan 1967
tibersetzt, 2 dln in l. Leipzig A.J.W. Huisman, Les manuscrits arabes dans le monde. Unc bibliographie
des catalogues. Leiden
al-Hasan1970
'Abd
al-Hamïd al-Hasan,Fihris Maktfitát Dár al-Kurub al-Záhiriyya. Ibn Abï Ha[ala 1863
Al-Falsafa wa-al-Manriq wa-ÀOàUal-Bahg.Damascus1390/1970 Ibn Abï Hafala, Dïwán al-Sabába. Cairo 1279/1863

Hein 1985 Ibn al-Akfànï 1849

C h r i s t e l H e i n , D e f i n i t i o n u n d E i n t e i l u n g d e r P h i l o s o p h i ev o n d e r Ibn al-Akfánï, Kitáb Irsád al-Qásid ilà Asná al-Maqàsid, in: Two Works
spàtantikenEinlcitungsliteraturzur arabischenEnzyklopàdie. Frankfurt on Arabic Bibliography, editcd by A. Sprenger (nibliothcca Indica 5), pp.
am Main etc. 14-99. Calcutta

d'Herbelot 1697 -- 1900

B. d'Herbelot,BibliothèqueOrientale(. . . ), Parijs I I d . , K i t à b I r S à d a l - Q à s i d i l à A s n à a l - M a q à s i d .E d . M a h m u d A b u a l - N a s r .
Cairo l3l8/1900
Hermosilla1980
María José Hcrmosilla Llisteri, Sobrebibliografíaárabe.Un resumcndel -- 1904
I r S á d a l - q á s i d i l à a s n à a l - m a q á s i d :M S . 6 9 7 , 6 d e E l E s c o r i a l ,i n : Id., Kitàb lrSàd al-Qásid ilá Asnà al-Maqásid. Ed. M. Salïm al-Àmidr
al-Qanlara I (1980),pp.263-278 al-Bukárï. Beiroet 1322/1904

Hirschberg1905a -- 1908
J . H i r s c h b e r g ,D i e a r a b i s c h e nL e h r b i i c h e rd e r A u g e n h c i l k u n d eE
. in Id., Kitàb Nukab al-Daká'ir fï Ahwál al-Óawáhir. Ed. t.. Cheikho, in:
Capitel zur arabischenLitteraturgeschichte. Unter Mitwirkung von J. al-Machriq ll (1908), pp.75l-765
Lippert und E. Mittwoch, in: Abh. der kónigl. Preuss.Akademie der
Wissenschaften1905,pp. l-ll7 -- 1939
Id., Kitáb Nukab al-Dakà'ir fï Ahwál al-Óawáhir. Ed" A.-M. de St. Élic,
-- r905b 'Alï
Cairo. Recensie hierop door M. Kurd in: RAAD 11 (1942), p. 463
Id., Geschichteder Augenheilkunde.2. Buch, Abt. l. Geschichteder
Augcnheilkundebei den Arabern.Leipzig -- 1978
'Abd
Id., Kitáb Ir5ád al-Qásid ilá Asná al-Maqásid. Ed. al-Latrf
Hogcndijk 1985 Muhammad al-'Abd. Cairo
J.P. Hogendijk, Thàbit ibn Qurra and the Pair of Amicable Numbers
11296,18416,in: Ílistoria Mqthematicat2 (1985),pp. 269-273. Ibn al-Alir 1963
Ihn al-A!ïr al-Óazari, al-Niháya fi Garib al-Hadr! wa-al-Alar. Bcltl.
-- l9tt6 'l'irhir
Ahnrad al-Zawt & M. al-Tanáhï.Cairo. 5 dln.
Irl., Discovcry of an llth-century GeometricalCompilation:the Istikmál of
Y I s u f a l - M u ' t a m a n i b n H f r d , K i n g o f S a r a g o s s ai ,n : l l i s t o r i a Ibrrrl-llaytar 184(l-42
Muthemotical3 (19U6), pp. 43-52. l b n a l - l l a y t u r , ( i r o s s c T , u s a r r r r r r c n s t c l l ur r lrlgc r r l r c K r : r l t c r l c r l r t : k l t n n t t ' l r
c r l r l a c l r c nl l c r l u r r r lN l h r r r r r g s r r r l t (c.l ) l r r r s r l t ' r t rA r : r h t v l t c t tu h c r s c t z t
286 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 281

von Dr. Josephvon Sontheimer,2dln. Stuttgart -- r88r

Id., al-Risàla fï al-Hudud, in: Tis' Rasá'il fr al-Hikma wa-al-Tabï'iyyàt
-- 1874 (... ). Istanbul1298/1881
Id., al-Óàmi' li-Mufradàt al-Adwiya wa-al-Ag!iya, 4 dln. Cairo l29l/1874
-- 1910
Ibn Hafar 1929-31 Id., Aqsám al-'Ul[m al-'Aqliyya, irt: Ma[m['at Rasá'il.Cairo 1328/1910,
Ibn Halar al-'Asqalànï, al-Durar al-Kámina fi A'yàn al-Mi'a al-!ámina, pp.225-243
4 dln. Hyderabad
-- 1933
-- 1966-70 A.-M. Goichon,Introductionà Avicenne.Son épitre dcs définitions.Paris
Id., al-Durar al-Kámina fI A'yán al-Mi'a al-!àmina. Ed. M. Sayyid Óàd
al-Haqq, 5 dln. Cairo -- 1936
Ibn Siná, DàneSnáma-yi'Alá'ï. Vol. I, ed. Ahmad Koràsánï.Tehcran
Ibn Hanbal 1895 1315/1936
Ahmad b. Hanbal,al-Musnad.Cairo l3l3l1895,6 dln.
-- 1955-58
Ibn Iyàs 1975 Avicenne,Le livrc dc la science.Tr. MohammadAchena& Henri Massé,
Muhammadb. Ahmad Ibn lyás, Badá'i'al-Zuhir fi Waqà'i'al-Duh[r.Ed. 2 dln. Parijs
M. Mostafa, I, l. Wiesbaden1395/1915
-- 1963
Ibn Kaldón 1862-8 A v i c e n n e ,L i v r e d e s D é f i n i t i o n s ( K i t à b a l - H u d [ d ) . E d i t é , t r a d u i t e t
Prolégomèneshistoriquesd'Ibn Khaldoun.Trad. W. MacGuckinde Slanc. annotópar A.-M. Goichon.Cairo
P a r i s , 3 d l n ( N o t i c e s e t E x t r a i t s d e s m a n u s c r i t sd e l a B i b l i o t h è q u e
Nationale, 19-21) -- 1985
Ibn Sïnà, Kiráb al-Nafàt fï al-Hikma al-Mantiqiyya wa-al-Tabï'iyya
-- 1958 wa-al-Ilàhiyya.Ed. MáÉid Fakrï. Beiroct
Ibn Khaldun, The Muqaddimah. An Int.roductionto History. Transl. by
Franz Rosenthal.London. 3 dln. Ibráhrm1970
ZÁhida Ibráhïm, Fihrist al-Makt[tàt al-'Arabiyya al-Musawwara fr
Ibn Sádàn1978 al-'lráq wa-al-MawÉ[da fï al-Maktaba al-Markaziyya li-Óámi'at
Ahmad b. Óa'far Ibn Sedán,Adab al-Wuzarà'.Ed.'AbdalláhMuhammad Ilagdàd.Bagdad
al-Gaddámï.Exeter(thesis)
Jaouichc1976
Ibn Sina 1546 K h a l i l J a o u i c h c L, c l i v r c d u Q a r a s t l n d c T h á b i t i b n Q u r r a . É t u d cs u r
'I'ractatus I ' o r i g i n cd c l a n o t i o nd c t r a v a i lc t d u c a l c u ld u m o m c n st t a t i q u cd u b a r r o
Aviccnnacde DivisionibusScientiarum, ab Andrea Belluncnsi
cx Arabico t.ranslatus.In: Avicennae. . . Compendiumde Anima (. . . ), horrrogr:nc:. l,cidcn
Vcnctië 1546.ff. 131-145.
lskantllr l()f{.1
t l A r ; r b r t M l u r r r s t l r l ) l s( ) n M c r l r c r r t cu l r r l
A . Z . l s k : r r r r l : r rA, I ) c s r ' n l ) t r v ( ' l . r s o
 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 289
288

Science at the University of California, Los Angeles. Leiden Levey 1973

Martin Levey, Early Arabic Pharmacology. An Introduction based on
de Jong 1865 Ancient and Medieval Sources. Leiden
Catalogus Codicum Orientalium Bibliothecae Academiae Lugduno
Batavae auctoribus P. de Jong et M'J. de Goeje. Vol. IIL Leiden Loebenstein 1970
H. Loebenstein, Katalog der arabischen Handschriften der
JQR = Jewish Quarterly Review Ósterreichischen Nationalbibliothek. Neuerwerbungen 1868-1968.Teil I.
Codices mixti ab Nr. 744. Vy'enen
JRAS = Journal of the Royal Asiatic Society
Lófgren 1975-81
Juschkewitsch 1964 O s c a r L ó f g r e n & R e n a t o T r a i n i , C a t a l o g u e o f t h c A r a b i c M a n u s c r i p t si n
A.P. Juschkewitsch.Geschichteder Mathematik im Mittelalter. Basel the Biblioteca Ambrosiana.2 dln, Vicenza

Kahhála 1957-61 Maas 1950

'Umar Paul Maas, Textkritik. Leipzig2
Ridá Kahhála, Mu'gam al-Mu'allifÏn' 15 dln. Damascus

-- 1973 Mach 1911

Id., Al-Muntakab min Makt[tàt al-MadÏna al-Munawwara. Damascus R. Mach, Catalogue of Arabic Manuscripts (Yahuda Section)in thc
1393/r913 Garrett Collection, Princeton University Library. Princeton

Kátib Óelebï, zic: Há[[Ï Kalifa Manslr 1969

'Abd
al-Hafïz Mansir, Fihris Malt[tát al-Maktaba al-Ahmadiyya
Kcnnedy 1956 bi-Tlnis (Kizánat Gámi' al-zaytina). Beiroct
E.S. Kennedy, A Survcy of Islamic Astronomical Tables, in:.Transsctions
of the American Philosophical Society, N.S., 46 (1956), pt. 2. MME = Manuscripts of the Middle East

al-Kwàrizmï 1895 MMMA = MaÉallat Ma'had al-Mak![tát al-'Arabiyya

Libcr Mafátih al-Olfim explicans vocabula technica scientiarum tam
Arabum quam peregrinorum auctore Ab0 Abdallah Mohammed ibn Mourad 1939
Ahmcd ibn Jisof al-Kátib al-Khowarezmi. Edidit, indices adjecit G. van Youssef Mourad, La Physiognomie arabe et le Kitáb al-Firása dc Fakhr
Vlotcn. Lciden al-Din al-Ràzï. Parijs

Koran Miillcr 1980

( i c h r u i k t z i j n d o o r m i j d e e d i t i e d o o r G . F l i i g e l ( L e i p z i g 1 8 3 4 )e n d e H a n s M i i l l e r , D i c K u n s t d c s S k l a v e n k a u f sn a c h a r a b i s c h c n ,p c r s i s c h c nu n d
I:gyptischc Fouad-uirgave (cairo 1342/1924).Fliigels nummering van de t i i r k i s c h c n R a t g c b c r n v o m 1 0 . b i s z u m 1 8 . J a h r h u n d c r t .( l s l a m k u n d l i g c
ayrrl is stoc(ls tusscn haakjcs naast die van de Cairo-uiLgave gezeÍ- IJntcrsuchungcn 57). Frciburg

l,arrt: lt'l(r.l-9J
l : . W . l . a t t t : ,A n A r a b i c - l ; . n g l i s lh. t r x i c r l n( . ) I]<xlk I, pl. I ll. l.olttlott
290 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 2el

al-Munaffid 1959 Plcssner 1928

'an 'inda 'Bryson'
Salàh al-Dïn al-Munafgid, Masàdir Óadïda Ta'rï\ al-Tibb M. Plessner,Der Oirovoutrós des Neupythagoreers und scin
al-'Arab, in: MMMA 5 (1319/1959),
pp.229-3a8 Einfluss auf die islamische Vy'issenschaft.Edition und Ubersetzung dcr
crhaltenen Versionen, nebst einer Geschichteder Ókonomik im Islam mct
Muslim 1930 Qucllenproben in Text und Ubersetzung.Heidelberg
Sahïh Muslim bi-Sarh al-Nawawï. Ed. Mahmild Tawfïq. Cairo 1349/1930,
18 dln. Qà'ima = Qá'imat Hisr al-MaktIlát al-'Arabiyya bi-Dàr al-Kutub
wa-al-Wa1à'iq. Cairo 1912-19 (Getypte titcllijst in 3l delen van allc
-- r9t3-5 Arabische handschriften in de Nationale Bibliotheek te Cairo,
'Abdul ongepublicecrd)
$ahïb Muslim (. . . ) RenOcrcdinto English by Hamid Siddiqi.
Lahorc 1973-5,4 dln.
al-Qalqa5andr l9l3-19
al-MutanabbÏ 186l AbI al-'Abbàs Ahmad al-QalqaSandï, Kitáb Subh al-A'5á fÏ Siná'at
Dïwán Abï al-Tayyib al-Mutanabbï. Mutanabbii Carmina cum al-lnSá, 14 dln. Cairo
commcnLario Wahidii. Ed. F. Dictcrici. Bcrlijn
-- 1972

a l - N a q 5 b a n d ï1 9 8 0 M. Qandïl al-Baqlï, Faháris Kitàb $ubh al-A'Sà fi Siná'at al-In5á

Usáma Násir al-Naqsbandr, Ma&titàt al-Hisáb wa-al-Handasa li-al-Qalq5andï. Cairo
wa-al-Óabr fi Maktabat al-Mathaf al-'Iráqï. Bagdad
al-Qastallànï l87l
-- 1981 Ahmad b. Muhammad al-Qastallánï, Ir5àd al-Sàri ilà Sarh SahÏh
Id., Makt[tát al-Tibb wa-al-Saydala wa-al-Baytara fï Maktabat al-Bukàrï. Cairo 1288/1871,
l0 dln.
al-Mathaf al-'Iràqï. Bagdad
RAAD = Revue de I'Academie Arabe de Damas
al-Na55ár 1978
'Alr 'inda RaIid 1982
S á m ï a l - N a 5 5 à r ,M a n á h i I a l - B a h ! Mufakkirr al-Islàm
wa-lktiiáf al-Manhag al-'llmï fr al-'Àlam al-lslàmï. Cairo41978 RuSdi RáSid, Nusis li-Ta'rIk al-A'dád al-Mutahábba wa-Hisáb
al-Tawáfuqàt, in:.Journal f or the Ilistory of Arabic Science6 (1982),pp.
Pcllat 1966 271-209
C. Pcllat, Lcs cncyclopódics dans le monde Arabe, in: Cahiers d'Histoirc
Mondialc 9 (1966),pp. 631-65ti Rcschcr 1964
N. Rcschcr, The Development of Arabic Logic. Pittsburgh
Pctcrs l96tl
l...ti.Pctcrs, Aristoteles Arabus. The Oriental Translations and R o s c n t h a l1 9 7 0
('ornnrcntarics on thc Aristotelian Corpus. Leiden I;. Roscnthal, Knowledge Triumphant. The Concept of Knowledge in
Mt:rlicvalIslam.Lciden
l ' e t r i r i ' t : kl 9 - 5 9
K u r t : l l ' t : t r í r i ' c k ,I ) i c C h r o n o l o g i c d c r W c r k c v t t n I l t t s l t t tl t l K i Í r
: r l A t l l r r s i r i, i r r ' .A r c h i v ( ) r i e n t á l n i 2 7 ( 1 9 5 9 ) p
, p. 407--1ll
)()2 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 2 ( )l

-- lgtjl al-Sawkánï 1929

'tllurbs' (taqrïz) 'Alï
f r o m f o u r t e e n t h - c e n t u r y E g y p t , in: Oriens 27-28 (1981), Muhammad b. al-Sawkànï, al-Badr al-Tàli' bi-Mahásin man ba'd
1t1t.177-196 al-Qarn al-Sàbi', 2 dln. Cairo 1348/1929

al-Safadï 1888 Schónfeld 1976

S a l á h a l - D ï n K a l ï l b . A y b a k a l - S a f a d ï , a l - G a y 1 al-Musagfam fï Sarh Jutta Schónfeld, Uber die Steine. Das 14. Kapitcl aus dem'Kit.áb
Làmiyyat al-'A[am, 2 dln. Cairo 1305/1888 al-Mur5id' des Muhammad ibn Ahmad al.-Tamrmï, nach dcm Pariscr
M a n u s k r i p t h e r a u s g e g e b c n ,i i b c r s c t z t . u n d k o m m c n t i c r t ( I s l a m k u n d l i c h c
-- l93l- Untersuchungcn38). Freiburg
I d . , K i t à b a l - W á f ï b i - a l - W a f a y à t . D a s b i o g r a p h i s c h eL c x i c o n d c s
Salàhaddrn LIalïl Ibn Aibak as-Safadí (gibtiotheca Islamica,Bd. 6), Se;en1975
Wicsbadcn l93l- R a m a d à ng e q e n ,N a w á d i r a l - M a k t I t à t a l - ' A r a b i y y a f ï M a k t a b à r
Turkiyya, dl. l. Bciroct
-- 1949
fd., Kiráb al-Wàfr bi-al-Wafayár. dccl 2, cd. S. Dcdcring (Bibliothcca -- 1986
I s l a m i c a ,B d . 6 b ) , I s t a n b u l Ramazan gegcn & Cevat lzgi &" Ccmil Akprnar, Fihris Makr[tàr
Maktabat Kópriilii. Catalogue of Manuscripts in the Kópriili.i Library, 3
Sahrastáni 1842-46 dln. Istanbul 1406/1986
Muhammad al-Sahrastàni, Kitàb al-Milal wa-al-Nihal. Book of Rcligious
. ditcd by William
a n d P h i l o s o p h i c a l S c c t s b y M u h a m m a d a l - S h a h r a s t a n iE Sczgin 1967-
Curcton. London. 2 dln. Fuat Sezgin, Gcschichte des arabischcn Schrifttums.Band I- , Leiden

-- 1850-51 -- r9t4
A b Í ' l - F a t h M u h a m m a d a s c h - S c h a h r a s t á n i 'R s e l i g i o n s p a r t h c i c nu n d Id., Geschichte des arabischen Schrifttums. Band V, Mathematik bis ca.
P h i l o s o p h c n s c h u l c nZ. u m c r s l . e nM a l c v o l l s t a n d i g a u s d c m A r a b i s c h c n 430 H. Leiden
iibcrsctzt (. . . ) von Thcodor Haarbriickcr. Halle, 2 dln.
Shiloah 1968
a l - S a m ' à n ïl 9 l 2 A m n o n S h i l o a h , D e u x t e x t e s a r a b e s i n é d i t s s u r l a m u s i q u e ,i n : Y u v a l I
'Abd (196u),pp.22r-248
a l - K a r ï m i b n M u h a m m a d a l - S a m ' á n Ï ,K i t á b a l - A n s á b . R e p r o d u c e d
i n f a c s i m i l c f r o m t h e m a n u s c r i p ti n t h e B r i t i s h M u s e u m A d d . 2 3 , 3 5 5 W
. ith
an introduction by D.S.Margoliouth (Gibb Memorial SericsXX), Lcidcn -- t979
ctc. Id., Thc Thcory of Music in Arabic Writings (c. 900-1900). Descriprivc
(lataloguc of Manuscripts in Libraries of Europe and thc USA
Sarkis 1928 ( R ó p c r t o i r c I n t c r n a t i o n a ld c s S o u r c e sM u s i c a l c sI R I S M I B X ) , M i i n c h c n
J.lr. Sarkis, Mu'gam al-Matbil'àt al-'Arabiyya wa-al-Mu'arraba. Cairo
t\,n /t928 S t c i n s c h n c i d c rI t l 5 t i
'Iischcntlttrí''schcn
M . S t r : i n s c h n c i r l c r[ ,) i c l l l t r r t l s c h r i l t t ' ni r,r : l l c b n r c i s c l r e
l l i b l i o g r a p h i t : | ( l t t 5 t t ) ,p 1 t .l t t -2 1
294 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 29\

-- 1893 Orijentalnom Institutu u Sarajevu, in: Prilozi za Orijentalnu

Id., Die hebraeischenUebersetzungen des Mittelalters und die Juden als filolosiju 32-33 (1982-83), pp. 199-265.
Dolmetscher.Ein Beitrag zur Literaturgeschichtedes Mittelalters meist
Ttyatok = Tiirkiye Yazmalarr Toplu Katalo[u. The Union Cataloguc of
Quellen.Berlin
nach handschriftlichen
Manuscripts in Turkey
-- 1895
Id., ArabischeLapidaricn,in: ZDMG 49 (1895),pp.244-278 Ullmann 1970
M. Ullmann, Die Medizin im Islam. Leiden etc.
-- 1902
-- 1972
Id., Die arabischeLiteratur dcr Juden.Ein Beitrag zur Litcraturgeschichte
Quellen.Frankfurt a. M.
aus handschriftlichen
dcr Arabcr, grossentheils Id.. Die Natur- und Gcheimwissenschaftenim Islam. Lcidcn ctc.

Tá5kópriizáda1895 Vajda 1959

Ahmad b. Mustafá TáSkópriizáda, Mevzuatr Ul0m. Ed. Ahmet Cevdct G. Vajda, Sur quclques textes médicaux arabcs cn transmission juivc, in:
(Turkse vertaling door Kamál al-DÏn MuhammadEfcndÏ),2 dln. Istanbul Arabica 6 (1959), pp. 310-ll
1313/1895
Vollers 1890
-- r9ro-37 K. Vollers, Aus der vicekóniglichen Bibliothck in Kairo. IL Dic
Id., Miftáh al-Sa'ádawa-Misbáh al-SiyádafÏ Mawdu'át al-'Ul[m, 3 dln. medicinische Abteilung, in: ZDMG 44 (1890),pp. 373-389
Hydcrabad 1328-56
Voorhoeve 1980
-- 1934 P. Voorhoeve, Handlist of Arabic Manuscripts in thc Library of thc
TaSkópriizade'smiftáh es-sa'áde[IslamischeEthik und Wissenschaftslehre University of Leiden and Other Collections in the Ncthcrlands. (Codiccs
dcs 10. Jahrhundertsd.H.l. Nach dem Druck Haiderabad1329und der Hs. Manuscripti VII) 2nd enlarged edition. The Haguc etc.
'Umumijje
5207 iibersetztlvon O. Rcscher].Teil I. Stuttgart
tJy'ensinck(A.J.), zie: Concordance
-- 1968
Id., Miftáh al-Sa'áda wa-Misbáh al-Siyáda fÏ Mawdu'át al-'Ulim. Edd. Wcst 1973
'Abd M a r Í i n L . W e s t , T e x t u a l C r i t i c i s m a n d E d i t o r i a l T c c h n i q u eA p p l i c a b l c t o
Kámil Kámil Bakrï & al-WahhábAb[ al-N[r, 4 dln. Cairo
Grcck and Latin Texts. Stuttgart
-- l9u5
'Ulamá' Wicdcmann 1970
Id., Al-Saqà'iq al-Nu'mániyya fi al-Dawla al-'U1mániyya,ta'lïf
'lsám
al-Drn Abr al-Kayr Ahmad b. Mustafá (. . . ) TáSkÓpriizáda- E i l h a r d W i c d c m a n n , A u f s à t z e z u r a r a b i s c h e nW i s s c n s c h a f t s g c s c h i c h tMc i. t
-l'ahqïq c i n c r n V o r w o r t u n d I n d i c c s h c r a u s g e g c b c nv o n W o l í ' d i c t r i c h F i s c h c r .
Ahmad Subhï Furát. Istanbul 1405/1985
l l i l d c s h c i mc t c . .2 d l n
'l'(;tJOS=
GlasgowUniversityOriental Society
Transactions
Wict l96l
'l'rako ( i . W i c : 1 ,l . t : s c l a s s i q u c sr l u s t ' r i b t :ó g y p t i c l ru r r X V c s r c tl t ' , i r r : S t r r r l i l r
l9lt2-3
Sulilr
'l'rako,
K a t a l o g r u k < t p i s a i z m c { i c i n c , f a r t t l a k o l t t S l l c I h t g t . ; c l l t :t t l s l u t tirt a l t ' l ( l ( X rl ) . . 1 1l t O
296 BIBLIOGRAFIE BIBLIOGRAFIE 29't

v/irkam 1982 -- 1979

'Ibn
J.J. Witkam, art. al-Akfani' in: Encyclopediaof Islam,Supplement I d . , A l - A ' t á m . Q à m f r sT a r á f i m l i - A 5 h a r a l - R i f à l w a - a l - N i s á ' m l n
vols.l-3, fasc.5-6, p. 381.Leiden al-'Arab wa-al-Musta'ribïn wa-al-Musta5riqïn.4e druk, 8 dln. Beiroet

-- 1987a
ld., Ibn al-Akfánï (d. 749/1348)and his Bibliography of the Sciences,
in:
MME 2 (1987),pp.37-4r

-- 1987b
Id., Manuscripts in Prin[ SomeArabic Examples,in: M M E 2 (1987),pp.
lr5-125.

-- 1988
Id., Establishingthe Stemma:Fact or Fiction?,in MME 3 (1988),pp.88-l0l

Wolfson 1943
'The
H.A. V/olfson, terms Tasawwur and Tagdïq in Arabic Philosophy
a n d t h e i r G r e e k , L a t i n a n d H e b r e w E q u i v a l e n t s ' i, n : T h e M o s l e m
World 33 (1943),p. rr4-r28

Yáqut 1866-70
Y à q Í t a l - H a m a w ï , K i t á b M u ' [ a m a l - B u l d á n . J a c u t ' sg e o g r a p h i s c h e s
Wórtcrbuch (. . . ), hrsg. von F. Wiistenfeld.6 dln. Leipzig

Zambaur 1927
E. dc Zambaur, Manuel de généalogieet de chronologiepour I'histoire de
I'lslam.Hannover

al-Zarní!Í 1947
Ar.-ZarnijÍ, Ta'lïm al-Muta'allim - Tariq at-Ta'allum. Instruction of the
Studcnt: Thc Method of Learning. Translated, with an Introduction by
G.E. von Gruncbaum & Theodora A. Abel. New York

ZDMG = Zcitschrift dcr Deutschen MorgenlàndischenGesellschaft

al-l.irikli 1954-59
Kayr al-Drn al-Ziriklï, al-A'làm. Qámis Tarágim Ii-Aihar al-Ri[àl
w a - a l - N i s a ' m i n a l - ' A r a b w a - a l - M u s t a ' r i b ï nw a - a l - M u s t l r Í r i t ; i n2. t : d r u k ,
l 0 r fl n . ( ' a i r o l l 7 . l - l t/ 1 9 5 4 - 9
 REGISTEROP DE INLEIDING 299

al-Adwiya al-Mufrada 52, 103,104, 260

VIII Register op de inleiding aforismen (medische) 53
Ahl al-Ahwá' 189
Dit register bevat de persoons- cn plaatsnamen en ook de boektitels die V/. AhlwardÍ 254
voorkomen in de hoofdstukken I t/m VI. Verwezen wordt naar de Ahmad b.'Abdalláh 137
nummers der bladzijden. Eigennamcn in bibliografische verwijzingen zijn Ahmad b. Abï Bakr al-Fayyimï al-Sáfi'ï al-Azhari l7
in de regel niet opgenomen, en cvcnmin de gegevcns in de Arabische Ahmad al-Óawzàal-munallimal-Singárï l4l,142
citaten. Arabische boektitels zijn mcest in verkorte vorm genotecrd. Ahmad b. Hanbal 232
Namen van klassieke en Hellenistischc autcurs zijn nict in hun Arabische Ahmad b. Ismá'ïl al-Husaynï al-Sáfi'ï lll
spelling opgenomen.Voor een complcte opgave van alle persoons- en Ahmad b. M. b. Ahmad b. al-Tayyib wa- al-'Uluww (?) 115
plaatsnamen en boektitels in dc Iriïtd al-Qàsid wordt dc lczer verwezcn Ahmad al-Su'aybï al-Alrmadï ll4
naar de hiernavolgende registers op tlc Arabische tckst. Ahmad WalI al-Hunaydï al-Málikï al-A5'arïal-Sá'idi ll3
al-Ahwiya wa-al-Bulddn 71, 108
Aàron 190 al-AkfaS 182
al-'Abd (Pr.'RUd al-Latif M.) t25-1 al-Aflaq al-Mustafawiyya 133-4
'Abd 125 at-'Átam fí al-Lu[a 272
al-Hamid II
'Abd alchemip 53, 85
al-Haqq at-Sàfi'i 252,253
'Abd
al-Hayy b. Mahmtd Ítl, ll0 Aleppo \ 108
'Abd 195 Alexanddr 31,78,95
al-Malik b. ÓurayÉ
'Abd
al-Qádir al-Siddïqï ll3 Algebra 238
'Abd 'Abdallàh
al-Rahmànb. M. b. b. Su'aybal-'Utmáni 25,136 Alhan alfSawa!í' 27, 28, 31,34-5, 48
'Abd 'Ali
al-Rahmánal-Mulawwal (?) al-Sáfi'ï ll4 b. 4bï Tálib 172,174,183
'Abdalláh 'AlÏ 'Alï
b.'Ah b. Abï al-Hasanb.'Ah al-Badïwïb. b. Qàd[s b.llsá 63, 68
'K
al-Subramallisïal-Sáfi'í ll2 Almagest
'Abdalláh
M. b. al-Mukarram b. Abr al-Hasanb. Ahmad al-'Àmili 49
al-Ansárï l0l-2 al-Am5átï zie: al-'Ayntábi
Abessijnen l8l Analytica posteriora 184,185,226
al-Abharl 98,102,259 Analytica priora 184
'Abdalláh al-Andalusï 275
Abt Ibn al-Qattán 137
Ab[ al-Aswad al-Du'alï 183 Andalusië 203
AbÍ Bakr b. Y[suf 110,ll2 Ankara 110,116
'Abdalláh
Abi al-Fadl M. b. b. Su'aybal-'UlmànI 25,136 ant.idota 53
Abu Kámil Su[á'b. Aslam 242 Apolfonius 205,243
'U!màn Aqhisár ll0, 116,130,132
Abi al-Mázinï l8l
Ádab *tultaqarc min Kal-amal-l.Iukamà' 86-95 Aqrïthàdín lO7
Àaat Sunuatal-Mulitk 51,86-95 Árà' ul-Madïna al-Fàdila 192
Ádàb ol-Wuzarà' 95 Arabicrcn 37, lÍt3,194,200,209,214,218
adcrlatcn 52 Archirrrctfcs 205,206.24i
A<lkltr ul-Nuwawl 96 ( ' . v : r r rA r c r r t l o r r k l l t t
 REGISTEROP DE INLEIDING REGISTEROP DE INLEIDING 30r

Aristoteles 37, 78, 83, 95, 184,185,186,187,192,196,197,198,200,20r, al-Bukàrï 193

216,228,243 K. al-Burhàn l8O,226
aritmetica 53 Buzurlmihr 95
Artaxerxes 190,231 Cairo 4, 12, 23, 26, 30, 31, 44, ll0, lll, ll2,ll4, 116,ll7,123, t30,136,r37,
artsenbiografieën 53 250
As'ad Bey Haydar 123 Calcutta ll8
al-A5'arï 195 Cambridge lll, 116,lll,128
As-as al-Riyàsa fï'llm al-Siyàsa 12 M. Casiri 136,137,157
Asháb al-Hayàkil 189 Categorie 184
Asiatic Societyof Bcngal ll8 China 269,210
al-Asma'ï 67,78 Christcncn 189.190
astrolabium 53 Christus l9l
astronomie 53 Conica 2Os
Autolykos 205,243 Constantinopel l9l; zie ook: Istanbul
Avicenna zie: Ibn SÏná K.A.C.Creswell 4
'Awad Ibráhïm Dawlatli 55 H. Daiber 125
sl-Awr-aqfï Tahrír Nuskutal-Tiryàq al-Fltrïtq 51,71-2 Damascus lll, 116,ll1,123,134,138,156
A'yàn al-Asr 2'1,28, 31-4,36-42, 48, 130 Daniël l9O.23l
al-Aykï 275 De crzlo et mundo 196
K. al-'Ayn 272 De generationeet coffuplione 196
al-'Ayntábr (al-Am5àti) 49,65,16,78 De interpretatione 184
al-Azhar Universitcit 122-3 De phenomenismeteorologicis 196
al-'Azzá,wi ('Abbás) 47, 48 De plantis 196
Baalbek 123 De Sophisticiselenchis 185
K. al-Bqdï' fï al-Badï' 100 Dclhi 83
al-Badr al-Tdli' 47 Deuteronomium 231
Baghdad 48,173,217 Dikr al-Awzàn wa-al-Makayíl 52, 107
Basra 183 Dioclcs 206.243
Baydániyya 189 Dioscurides 83
P. Bearman 7 Drwàn al-Adab 272
Beiroet 110,116,122,124 l)iyàr Bakr 203
nibliothèqueNationale(Parijs) l2l d r<xlrnuitlcg 53
al-Bir[nï 83 rlualistcn 188
gr. B.|órkman 266 l)ublin lll, ll7
Bologna ll0, 116,128,129 ul-l)urur al-Kàminu 47
ul l)urr ul-Nuztm l l , l - 5 ,2 6 , 4 4 , 4 1 , 5 l t , 5 0 , 5 4 , 8 4 , 9 9 - l 0 5 , l l l , l l 3 , l l 4 ,
Bosnië ll0, 130
i l 5 , 2 2 1 . 2 5 1 - 2 6 1 ,2 7 5 , 2 1 6 , 2 7 1
C. Brockclmann 254
Ilryson 216,243 Í r t o l c r l t : sl l n g r r t ' s( ) r r t : n t a l t : s l 2 l
Ilukyutul-Su'il 26, 50, 54-(t c ( l cl s t c c n ku l r ( l ( ' 1 l
302 REGISTEROP DE INLEIDING REGISTER OP DE INLEIDING 303

eerstehulp 53 Gamï at-usat 2i5

Egypte 23, 31,37, 41,243 Gamï al-Usitl ti-AhAdïLal-Rasill 99
'Abdalláh
Egyptenaren 210 Óawhar b. 135
Elementa 186,205 al-Gawhar al-Ma'danï 80
A.-M. de St. Élie 48, 81,83 al-Óawharï 67,182
elixir 201,202 al-GsyL al-Musallam 43, 85
Elme5 b. Isháq 142 al-Gaz.zàli 95,129,134, 186, 228,262, 263, 264, 261
EncyclopiidischeUebersichtder Wissenschaften des Orients 271-8 gebeden 52
encyclopedie 52 Genesis 231
El Escorial lll, 116,128,129 geometrie 52
ethiek 52 Gotha ll2,ll7
Euclides 28, 37, 186,205, 243 R. Gottheil 262
Evangelie 191 Grieken t8l, 200
Exodus 231 Grieks 209
Ezechiël 190,231 Griekse filosofen 95
Ezra zie:'Uzayr Griekse landbouw 203
al-Fákihï ('Abdallàh) ll8 Gunyat al-Labïb 2 4 , 3 0 , 4 0 , 4 9 , 5 0 , 5 6 - 9 , 7 1 , Í t l , t 0 4 , r33,r3-5,
145,156
Fakr al-Dïn zie: al-Rázï Habakuk 190,231
'Alï
Falr al-Dïn Hasanb. b. Makzfim al-Sin!árï 23, 44 Haggi Kalrfa 15, 43,48, 85, r35,254,264, 274-6, 211, 218
al-Fárábï 15,186,r81,r92,216,222,239 al-Hallàf 201
Farao 200 S.K. Hamarneh 107
farmacie 53 Hamát 23,25,26
'Ammár
H.G. Farmer 262 Hamdán b. Yfisuf b.'Alï b. 116
K. al-Fasd 108 Joscph von Hammer 15, 43,277-8
Fasl al-Maqdl 188 Hanaficten 195
Fawd'id al-Fard'id lOO,260, 275 llanbalicten 195
Fawd'id Mupamma'a 63 llanïfen 188
al-Filáha al-Nabatiyya 101,102,201:'zie ook: Nabateselandbouw A. Hartmann 7
'Izz
al-Dín Foda 7 I.layy b. Yaqzdn 188
FusÁl Buqrdl 98, 260, 261 lfcbrcën 200
f ysiognomie 53 I lcbrccuws 2Ol
al-Gáfiqï 83 ('. llcin 239
'l
pscudo-óàhiz 95 t f fc r b c l o t 2ll
'Abd 'Umar
Óalál al-Din al-Rahmànb. Abï Hafs al-Bulqlnï al-Kinànï llcrntcs 83
al-Safi'ï 267,268 lf t:nrn 243
Cialcnus 59,61, 71,108,179,243,255 ul llrkmu ul-MaÍriqiyya 36
A. Galland 217 X . I l i l y u t u l - A b r u r n u - S i ' a t ,a l - A k y à r 96
omír (iamil al-Dïn 40 llrplxxratcs 5(), 7 1 , 9 t l , l 0 t t , 2 . 5 5 ,
2 í r 0 , 2 6 1
'l
ul-ëunri' ol-Kahlr r.ic:al-Adwiyo al-Mufrudu J ,l ' . I l o g cl r r li y k
304 REGISTEROP DE INLEIDING REGISTEROP DE INLEIDING

homoioteleuton 144,147 Ibn al-Nafïs 68

Hooglied 190,231 Ibn al-Qalánisï 107
K. al-Hudltd 239 Ibn RuSd 186,188,197
K. Hudud al-Nahw ll8 Ibn Sàdán 95
Hilàg[ 2rO Ibn Sayyidal-Nás 29,39, 49, 251
Hunayn b. Isháq 54 Ibn Sïna 15,36,105,178,r97, r98,222,225,226,239,240,264
Hyderabad(Deccan) ll2,ll7 Ibn Sïrïn 78
Ibn'Abbás 232 Ibn al-Tilmïd (Amïn al-Dawla) 108
Ibn Abr al-A5'at 83 Ibn Tufayl 188
Ibn Abr Hafiala 49 Ibn V/ah5iyya 83, l0l, 102,200
Ibn AbI Usaybi'a 98 Ibn V/àsil (Óamàlal-Dïn) 23,25,26,221
Ibn al-Akfánï | en passim: zie ook: Iriad al-Qasid Ibn Zuhr 83
- zijn leven 23-47 Ibráhïmb.'Alï ll4
- bronnen voor zijn biografie 23-4 Ibràhïm al-Aqhisàrï ll0, 130,l3l,l:32,154
- zijn naam 24-5 arlaan 215
- autobiografische gegevens 25-21 al-Idrïsï 209
- berichten van al-SafadI 27-42 i(dza I ipàzàt 25, ll2, l2l,128,130,132,133, 136, 138,151,160,162
- reconstructie van zijn conversatie 42-4 Ikmdl al-Siyàsa 51, 72-4
- in de latere biografischc litcratuur 'Ilbà'iyya
44-7 229
- bronnen van de bibliografie van zijn werk 'llm
47-9 K. fí l.lisab al-{ata'ayn 215
- bibliografie van zijn werk 'llm
49-108 K. f r al-Misàha 275
- overzichÍ. van zijn werk 'Ilm
50-2 K. fí al-Nabd 51,99
- onderwerpen van zijn werk 'lmrán
52-3 b. M. b. Abï al-Nilr al-Garyáni 60
Ibn al-Atïr (tvtag0 al-Drn) 99,259 Indiërs 200
Ibn al-A1ïr al-Gazari 242 Indische wijzen 95
'Atiyya
Ibn 193,267 Irak 23,203
Ibn al-Baytár 52, 103, 104, 260 Irsad al-Qdsid I en passim; zie ook Ibn al-Akfànr
Ibn Butlán 75 - positie binnen het wcrk van Ibn al-Akfànï 53-4
fbn al-Daqqàq 100,275 - handschriften 109-117
lbn Faras 193 - ccrdcre edities en hun waarde ll8-121
Ibn al-Fárid 44 - dc handschriften waarop deze edit.ie is gebaseerd 121-143
Ibn lf agar al-'Asqaláni 47, 48,125 - mcthodc van uitgave 143-8
l b n a l - t l a w à fi r 107 - c o n c o r d a n t i cv a n d e g e b r u i k t e h a n d s c h r i f t c n 1 4 9 - 1 5 0
lbn al-llaylam 209 - i l l u s t r a t . i c sv a n d c g c b r u i k t e h a n d s c h r i f t c n l 5 l - - l 7 0
lbn llibintá l0l - <rvcrz.ichtvan dc inhoud 111-221
Ibn lluhal 6ll - a a n t c k c n i n g c nb i j d c t c k s t 222-240
lbrr Mahallï al-Mawsilï 215 ' biograí'ischnratcriaal 241-251
lbrr lyis 4-5 r t v l r t t : d o p l a t c r c t : l r c y c l o p t : r l i s c hctr:r h r b l r o g n r rt s t ' l r t .
lhn al Natlrrn l5 Irtcralurrr 251 ?7tt
306 REGISTEROP DE INLEIDING REGISTEROP DE INLEIDING 307

I sagoge 184,185 al-Katïb familie l3l

al-li-ardt 29. 36(?),38 al-Katt al-mansitb 31,39
Isfahan 217 Kawárif 189
al-Isrá'ïli 68 Kayr al-Dln (amïr) ll5
Istanbul 81,110,ll2, ll3, 116,ll7, l3O,27l; zie ook: Constantinopel Kàzimiyya(plaats) ll3,ll7
al-l stibsár 38,43 Kàzimiyya (secte) 189
istihdár 2OO al-Kidr 190
istikdàm 2OO al-Kidr al-Mawsilï 134
al-l stikmál 102-3,205 Kif àyat al-Hussdb 51,84,97
istinzdl 200 al-Kindï 83
Jacobieten 190,191 Kisrá An[Sirwán 94
J.J.G.Janscn 123 Klaagliederen 190,231
A.G.P.Janson l Koningen 190,231
Jcmcn 105,ll4, 111,211 Kopten 2N
Jcremia 190 kopij ll9
Jcruzalem ll3, 116,123,12t1,129, l3l Koran 52,182,189,192,193,194,2r2,259,267, 268
Jesaia 190,231 - rr (272)269 r14
.lob 190.231 - rr (274)273 r98,234
Jodcn 189,190 - v (68)63 223
Johanncs l9l - Y (76)72 r9r,231
Jona 190,231 - v (77)73 r9r,23r
Joodscartsen 26, 114,264 - vr (146)l4s 230
Jozua l9O- 231 - vrr (113)116 234
Judco-Arabisch 69,ll,ll3, 170,223,261-4 - x (5) 238
Káfr Hasanal-Aqhisárï 131,133 - xrr (7016 178
(àlidiyya bibliothcck 123 - xv (75)75 198,234
al-Kalïl b. Ahmad 43,182 - xvrr (90)88 228
Kamál al-Dïn (zoonvan TaSkópriizáda) 214 - xvrrr (103)103 - (104)104 203.234
^umtl al-Jtna a /+z - xx (ll3)ll4 r78
Karaïcten 190 - xxr (4947 238
al-Karak 40,95 - xxrrr (ll5)ll3 238
Kariini 69 - xxv (25)28 r72
Kaif al-Asrïtr 36 - xxv @6)44 172
Kasf al-l.laqà'iq íí Tahrïr al-Daqa'iq 98,259 - xxfx Q2)43 112
Kuif al-Rayn 26, 30, 40, 50, 60-3, 103 - xxxil (6)7 234
KaÍf al-Zunin 41, 80, 135,254, 274-6 - X X X V I I( t t x t 2 1 0
ul-KoÍkul 49 - xxxtx (r2)q n2
ul KaiÍàf 268 - xt,f (42)42 22u
K:tsllrrrr()nlrlll . | . v ( ? . 6 ) 2 . 6\ 1
308 REGISTEROP DE INLEIDING REGISTER OP DE INLEIDING l( )()

(Koran) Lxv (12)12 r41,1"72 Mahm[d Ab[ al-Nasr l2l-2,124

- LXXXV (22)22 270 al-Malik al-A5raf Mumahhid al-Dïn Ismá'ïl 106
- xcv (5)5 234 Málikieten 195
- cxrrr (4)4 234 al-Ma'mfrn 78
Kronieken l9O,231 MansfirÏ-ziekenhuis 23,30,39, 40,95
Kufa 183 al-Maqàla al-Amíniyya fï al-Fasd 108
al-Kulàsa fï al-'l.'ibb 51, 99 Maqàla fï al-Fasd 52, 108
al-{[na[ï 36 Maqàsid al-Faldsif a 262,263
Kunn-ai 107 al-MaqdisI 107
al-K unnàí al-Malak'i 242 al-Maqrïzï 45, 48
U.M. Kupfcrschmidt 131 Marcus 191
(wága Ma[d al-Dïn 80 Maria l9l
al-Kwàrizml 222 Marrakech ll4
al-(wárizmt 238 Marsigli collcctie 130
J. Lamccr 223 'llm
K. al-Mas-a'il fí al-Ahkàm 100
al-Lamlta al-'Af íf iyya 68 Masà'íl al-Qasràní 260
Lamiyyat al-'Apam 43, 85 Masd'il fï al-Tibb li-al-Muta'allimín 54
landbouw 53 matcn cn gewichtcn 53
Lawàmi' al-Anwàr 51, 96 Mattheus l9l
L . c i d c n 1 1 3 ,l 1 6 - Matth. 7:6 223
L.cipzig ll3 Medina 87,ll4, lll
l.cningrad 1 1 3 ,1 1 6 ,l 2 u medische wetenschap 52
Leviticns 231 -inleiding 52
Lilrcr animalium 196 Melkieten 190, l9l
Lihcr sensuset sensati 196 Mckka 87
l.ondon 1 1 3 ,1 1 6 ,1 2 1 Menelaos 205,243
ul-l.ubàh fï al-l.lisàb 30, 40, 51,84,97 Metafysica 187
l.ucas l9l Mevzuatr Ulítm 274
l'. Ma:rs 143 Mif tah al-Sa'dda 254,269-276
ul-Mubàhi1 al-Arba'un fï Usul sl-Dín 97 Milaan ll4,ll7
ul lvíultuhil al-Mairiqiyya 187 al-Milal ws-al-Nihal 189, 265
R. Mach 142 al-Mi'már 45
lltlitíh ul-'I/lum 222 Mi'yàr al-'llm 228
lr'l:rgrrlr 116,lll , 2'12 al-Mizza 138
; r l M : r g r i b i ( Z . a y na l - D ï n ) 215 Moslinrs 189
rrl Mrrgrrti 2(X) Mosul 23
rrl ft4rrgrrsl 242 Mozcs 190
l r l l r h n r r r It l l{7 Mu'àkulàt'ulá ul-Mukní 5 1 .l ( ) l
f r l l r h r r r r rl tl l t{/ Mu'itttrla lft()
il0 REGISTER OP DE INLEIDING REGISTER OP DE INLEIDING lll

Mubiirak San I qutU al-Dín 83 Mu'tazilieten 194

ul-Mufld 175 al-Muzanï 267
ul-Muparrad 272 Nabateërs 200
ulMupmal 212 Nabateselandbouw 203: zie ook landbouw,Grieksc landbouw,
ul- M ulnï l0l ul- F ilàhu al- N abatiyya
ul-Muhaddab 68 Nafà'is al-Yawdqït 216
Muhammad,de Profeet 172,174,182,189,192,193,194,198,216,234, 253 al-Nàf i' 242
M. b. Abï al-Fath al-S[fï al-Sáfi'r 77 al-Na!àt 226,239
M. b. Ahmad al-Aqhisárï 130,133 al-Nasawï('Abd al-Wáhid) 54
'Abdalláh 25,136 Nasïr al-Dln al-T[sï 29,36,38
M. b. M. b. b. Su'aybal-Ulmánï
M. Nasïr al-Dïn b.'Abd al-Haqq al-Sáfi'ï al-QudsÏ ll5 Nàsir al-Dïn al-Zumurrudi 83
M. Salïm al-Àmidí al-Bukári 122-3 al-Na55ár('Alï Sámï) ll8
M. b. V/alí al-Dïn, Qarà KwáÈaal-Anqarawï ll2 al-Natïpa 68, 107
al-Muhkam 212 Natïpat sl-Fikar fï Amràd al-Basar 107
al-Mufttár 68 Natïlat al-Fikar íí'lhÈ Amràd al-Basar 107
Muf,tasaral-Adwiya al-Muf rada 52, 104,260 Natípat al-Fikar fí 'lhÉ al-Basar 52,68, 106-7
Mufttasar al-Arba'ïn 51,97 al-Nawawï(Ab[ Zakariyá') 96,234
Mufttasar Badí' fï al-'Aríd 2'15 al-Nazar wa-al-Tahqíq 51,12, 74-6, 18
MufttasaraFëami' at-Kabïr 51,99,259 L. Nemoy 105-6,107,108
Mufttasar fí al-l.Iisàb al-Maftuh 275 Nestorianen 190.l9l
Mufttasar Kaif al-Haqa'iq 259 R.A. Nicholson 134
Muf,tasar Kaif al-Rayn 63-4 Nihdyat al-Qasd 26, 51,68-71,lO8
MufttasarKitáb li-lbn Munqid 51,100,259 Nihàyat al-Taysír 51,97
MufttasarMas-a'ilal-Qasrànï 51,100-1,260 Nikomachos 243
Mufttasaral-Qónïtn 52,104,260 al-Nïli 54
Muftasar TaQkiratal-Suwaydí 52, 104,260 Noah 189
Muf,tasar Tahdíb al-Nukat 52, 102 N ulab al-Tà'ir 26, 51,96-7, 194,259
Mulhaq bi-Nukab al-DaLa'ir 51,83 Nulbat al-Td'ir zie:.Nupab al-Ts'ir
al-Munáwi 49, 64,105,107 Nu&abal-Daka'ir 30, 40, 48, 51, 56, 80-3, 133,135,145
ul-Muntakab 212 Nukat(al-Adwiya al-Mufrada) SZ,103,259
Muntalyabmin K. Taqlíb al-Raqïq 76 N umeri 231
- Numeri ll:4-35 231
al-Muqaffà 45,58
Muslim 193 Nur al-Dïn 'Alï al-Banhàwï 140
Musnad Ahmad 232 NIr al-Dïn 'Alï al-Muratabbib 105
'Abd Nir al-Dïn al-Miqdàdïal-Qudsi lll
Mustafáb. al-GanÏ, Aq Qadázáda ll2
ul-Mustalah 250,251 ul-Niriyya 6tt, 105,260; zie ook: a/-Ri.ràlaal-Nuriyya
al-Mu'tamanb. Hid 103.205.235 ul-Nítriyyaut-Sa'biyya 6Íi, 105
al-Mutanabbi 31 txrght:t:lkuntlc 52
ol Mutàrtthàt lll
( )rcibasios 6'l
3r2 REGISTER OP DE INLEIDING REGISTEROP DE INLEIDING 3ll

Organon 186,226,227 al-Rahba 4l

Oude Testament 231.241 Rampur ll5
paragrafen 145-6,l7l Rastlï dynastie 105
Parijs ll4, 116,l2l,128 Rawdat al-Alibbà' 51,98
Perzen 181,214,278 al-Rázï 68, 187
Perzië 113,ll7 al-Ràzï (Fakr al-Dïn) 97,198,268
St. Petersburg 263 Rechters(?) 231
Prediker 231 Rhetorica 185
Philo 243 Richteren l9O,231
Physica 196 Risàla fï Aqsdm al-'Ulirm 239
Plato lO8,172,174,192, 243 al-Ris-alasl-Mudahhsba fí Hifz al-Sihha 57
Poerim-feest 190 ql-Risála al-Nïtriyya 52, 105-6,107,108;zie ook al-Nitriyya
Poetics 185 Risàla ft Sta' aFRaqïq wa-Taqlïb at-'Abïd 15
poëzie 53,96,177 Ris-alafï Tashïh Amr al-Kímiyd 52, 101,260-1
Polemon 198,243 Risdla fï al-Wasáyd al-Mulikiyya 51,86-95
Politica 216 al-R[m 203,269,270
politiek 53 Sabiërs 188,200
'Abdalláh
polsslag 52 Sa'd al-Gamráwï ll4
Porphyrius 185,243 al-SafadI 12,13,24,31,36,42, 43, 44, 41, 48, 49,82, 85, 95, 96, 110,115,
Princeton 114,116,ll7,128 r27, r28, 130,l3l, r32, r33, 146,r48, l5l, 153,r54, 25r
Prusac ll0. 130 al-Sàfi'ï 267
Psslmen 190,231 Sáfi'ieten 195
Ptolema:us 36,209,243 al-Sahhdh 67,272
al-Qàdirr 49 al-Sahrastáni 15,189,228-232,239,265
al-QalqaSandÏ 15,'36,265-8 Sa'id b.'Alï al-Qayrawáni ll5
al-Qànïrn fí al-Tibb 36, 104,198 Sa'id b. Dáwud al-'Adanï al-Isrá'ïli al-RabbánI 263
al-Qasránï 100,260 100,260 Sa'id b. Dawud al-Yamanï ll4,170,262,263,264
K. fï al-Qawafï 275 al-Sayf al-Àmidi 267
Qawá'id al-ZarkaSï 137 Salé ll5, ll7
al-Qawl al-Sadïd 51,76-9 al-Salihiyya 229
al-Qaysï 107 Salomon 190
Qintáriyya 189 samà'àt 25
qirà'a 84, 132,138,l5l, 160 samand 43
QustanLiniyya zie: Constantinopel, Istanbul Samaritanan 190
al-Qurb al-Sirázï 251 al-Samarqandï 242
Rabat ll5, ll7, ll8 Samsiyya lttg
Rabbanictcn 190 Sumuel 190,231
al-Rabi' 261 SurhI;uwu'idal-t:orà'id 51.t00.260
Ràhut-ëum 49 Surh'uli I;u.tulIluqrttí 51,9,ti 2ír0
3t4 REGISTEROP DE INLEIDING REGISTEROP DE INLEIDING 3r5

al-Sawkànï 47,125 al-T-a'iyya 44

Fu'àdSayyid 137 al-Ta'labï 193
Schoolof Oriental and African Studies l2l 'ala
al-Ta'líq KaSf al-flaqà'iq 51,97-8
U.J.Seetzen ll2 Tallsí; fí al-Handasa 52, 103
Sl'a r89 Talftïs al-Itnàb 51,98
Sïbawayhï 183 al-Talwïh 68
Sicilië 26 famarat al-Filaha 52, I0I-2,261
arStla' 36 Tanbïhdt Darltriyya 52, 104-5,260
Sif at Adwiyat K. Taqlïb al-Raqïq 15 TankaliSá 243
SinaU at-oin al-Qaràfï al-Usth al-Màlikï 38,44 'Ayyád
M. al-Tantáwï 123,124,140
Singár 23,26,95 Tantàwi collectie 139
Sirr al-'Àlamayn 134 taqríz 36,123,267,268
slavcnhandel 53 tarhim 128,140
Socrates 243 Tarïm ll5, ll7
Sphczrica 205 al-Tars[sï 277
A. Sprenger ll8-121, 122,125, 147, 276 ta$aw,wur 223
Spreuken 231 tasdïq 223
M. Steinschneider 263 Tashkent ll5, 116
stcmma 128 TàSkópriizáda 15,254,269-276
Stenenboek 2Ol Tataren 30, 39,95
V/.F.G.J. Stoetzer 7 Tatmïm al-Istikmàl 52. 102-3
Subh al-A'\a 265-8 R.C.Taylor l
Siileymaniye bibliotheek 123 Teheran ll5, 116
Sufi's 188 Theologia 187,228
Sulaymàn Efendi al-wd'iz 131 al-Tibb al-Masnïrn 49
al-Suwaydi (Ibráhrm b. M.) 104,260 al-Tibr al-Masbitk 95
al-Suyitï 277 C. von Tischendorf 263
Syrië 23,203 Topica 184
Syrische artsen 108 Tora 42,190
Tabï'iyya 189 traditie 52
al-'l'absira 68 Transoxanië 173
'l
aQkirat al-Kahhàlïn 68 al-Tugrà'ï 43, 85
K. al-'l'adkira al-Mufída 104,260 'l'uhf
at al-Muhibb 26,51,99
K. ol-'t.à! 95 Tunis ll5, ll7
'I'à[
al-DIn al-Tabrïzï 45 Turkcn 2O0.278
al-'l'airïd min Kaíf al-Rayn 50, 63-4,67, 104,105,107 ul-'Ubàh al-Zà[ir 212
al-Tah{ïb 272 M. ljllmann 276
'l 'ulim
ahdrh al-Nukat 102 al-hikma 2ll, 36, 31
'I'ilhir
b. Sillih al-Óazà'irr 12f t l r r i v t : r s i t cv: iat n ( ' a i r o 1 2 5
ll(r REGISTEROP DE INLEIDING

LJni vcrsiteitsbibliotheek
Leiden
al-Unmilla! 277
UsIma b. Munqi{ lW,259 IX Register op de in de inleiding geciteerdeen gebruikte
'U handschriften
yun al-Anbà' 98
'Uzayr (Ezra)
190,231
Vansleben ll4 D e h a n d s c h r i f t e n z i j n a l f a b e t i s c h g e r a n g s c h i k t o p p l a a t s van bcwaring,
vocding 59 vervolgens op collectie en signatuur. De verwijzingen zijn naar de
al-Wafï bi-al-Waf ayàt 27,28-31 pagina's in dit bock.
al-Wáhidï 261
waqf-notitie 87, l3l Ankara, Dil ve Tarih-Colraf ya Fakilltesi
Vy'enen ll5, ll7 Ismail Saib I, 688 ll0, ll2, 116,128
Martin L. West 144
E. Wiedemann 254 Antalya, Elmalr ilce IIalk Kiltilphanesi
G. Wiet 265 l9l0 60
Wiqàyat al-'Ayn 50, 64-8
'Adi Baghdad, ex-collectie Karmelieten (?)
Yahyà b. l9l
Yahuda collcctie 128 handschrift zondcr nummer 80
Zacharia l9O,231
at-zappàS 193 Baghdad, al-Mathaf al-' Iràqï
Záhiriyya bibliotheek 123 3435 84
Zahr al-Kamd'il 251 ll0l4 64
Zakàt al-Nuflrs 263 33001 56
al-Zama\Sari 268
Zayd 220 Bciroct, A.U.B. (al-ëàmïa al-Amrïkiyya)
al-Ziriklï 48 039r 13 56,81
Ziyadàt 51,100,259 Al-Ki4ánaal-Ma'lIfiyya,ll03 81,110,116

Bciroet, Bibliothèque Orientqle

556 8l
644 68

Ilciroct, T aymuriyya [?)

hantftichrift zonder nummer

I l c r l i j n , St u u ts b i b l i o t h ek Preussischer K ulturbesitz
I'ct. J70 107
Wc. 150 2lt, 3l
Wt:. l5l 2tt, ll
W c . l ( ) l { 2 7 . 1 1 .. 1 . 1
318 REGISTEROP DE HANDSCHRIFTEN REGISTER OP DE HANDSCHRIFTEN 319

Bologna,Biblioteca Universitaria, Collectie Marsigli Calcutta, Asiatic Society of Bengal

3406 146 rr49 77
3406(r) 110,116,r29-r34,1s1-1s4
3406Q) 24,57 Cambridge,University Library
3406 (3) 8l Or. rO23(7) 76,77
Or. 1254(8) lll, ll7
Cairo, Dàr al-Kutub al-Misriyya Or. 1428(10) 24,57,81,lll, 116,r29, 134-5,t5s-6
zonder nummer 60, 61,68, 81
9 ma[àmï' (102) lll, ll7 Qorum,Genel Kiitilphane
26 ma[ámï'M lll 2940 51
87 ribb 60
129ma[àmï'M ll0 Damascus,Ddr al-Kutub al-Zàhiriyya
'àmma 'àmm
328 ma'árif ll0 5487 54, lll, ll1,254,255
354 ribb 60
'àmma
386 ma'àrif ll0, n7 Dublin, ChesterBeatty Library
456 ma'árif 'ámma ll0. l l 6 4r.3418 57
883 ribb 60 Ar. 451'l lll, ll7
'Aqà'id
Taym[r l0l l1l, tr7 4r.4546 69
Firásat Tal'at 15 1l
Halrm 46 tibb 6l El Escorial,Real Bibliotecade El Escorial
Ma'álim Taymtr 80 ll0, n] 6976) lll-2, 116
Ma'àrif 'àmma Tal'at 258 l l l 949 r12,116,r29, 135-7,157-60
mabàhi1IslàmiyyaTal'at 369 lll
ma[m['a 17 (1) 77 Gotha, F orschungsbibliothek
ma[m['a 133Q) 57 Arab. 233 ll2,ll7
Maktabàt 266 ll0 Arab.1237 77
Maktabát 267 ll0 Arab. 2034(3) 57
Maktabát 268 110
microfilm 11444 110 tlydcrabad (Deccan),Salar Jang Museum
'ribb M.U. 5 Í2, Í7
M 48 69
'l'ibb
Tal'at 482 6l
'l'ibb Istanbul,BeyazitDevletKiitilphanesi
Taymlr 20 55
'l'ibb 4lr1,t 57
Taymlr 284 60
al-'/.akiyya204 ll0 4ll9 51

('air<r,al- M aktaba al- Azhariyya lstarrlrrrl, K itprilil K ittitpfutne

sí
81/1610 60 I .15(.5) ()(r
( i a w h a r ï4 2 1 0 4 l l l , l 1 6 I16(]) 51
al Satlqil'2tttl56 lll I . 1 í (r ( r ) 1 . 1 , ' 1 5
 120 REGISTEROP DE HANDSCHRIFTEN REGISTEROP DE HANDSCHRIFTEN 321

il tttT (2) 57 Or.958 (a2) 113,116,2s4-61

il ru7 (3) 7s Or. ll84 (2) l0l
I I I 8 7 (4) 76 Or. 1366a 45, 48
Or.7125 ll3, 115,ll8
Istanbul, Nuruosmaniye Kiitilphanesi Or. 8301(f) ll3, 118
3576 63 Or. 8521 271
Or. 18.004 60. 6l
Isl.anbul, Siil eymaniye K ilt ii phanesi
'Àsirl, ++o 12
Leipzig, U niversitàtsbibliothek der Karl-Mqrx-U niversitàt
Atrf Efendi 1809 27 2r ll3
Aya Sofya 2838 86-95
Aya Sofya 3361 77 Leningrad, InstituÍ Narodov Azii 55 64
Aya Sofya 3782 12
Bafdarh Vehbi Efendi 7510) 112,|6 Leningrad, Openbare Saltykov-Shchedrin Bibliotheek
Carullah 1640 ll2, 117 tzr ll3, 116,r29,139-41,163-4
Carullah 2089 (3) rrz. tr7 collectieTantàwï 29 ll3
Esat Efendi lU4 (l) 57
Esar Efendi ll39 (3) ItZ, |6,128 Londen, British Library
Esar Efcndi 1322(O llz, lt6 Or. 5565C 54, rr3-4, 116,170,254,261-4
EsarEfendi 1480(17) n2 Or. 5657 63
Halct Efendi 796/6 tt2, 117 Or. 10847 69
Rcisiilkiittab 440 ll2-3, 116 Or.12147 8l
Trrnovah 1859(2) ll3. 116
Londen, India Of f ice Library
Istanbul,Topkapt Sarayr Mitzesi Kiitiiphanesi t7t7 137
A 1968 6r
Ahmer III. 2048 tibb 57 Londen, Royal Collegeof Physicians
I (4) 69
Jcruzalcm, Dàr al-Katïb
handschrift zonder nummer 48, ll3, |6, r29. 137-9, 161-2, 259, 260. 26r Los Angeles,UCLA
Ar. 78 (I) 51
Kastamonu, Genel Kitaplrk
2.501 Il3 Marrakech,(iz-anatIbn Yïrsuf
ó(x) 114
a l - K a z i m i y y a , P r i v ê - c o l l e c t i ed r . Í l u s a y n ' A l í Mahf uz
ll/t ll3, ll7 'Àrif
Mctfina, Muktahat I.likmet
harrrf
schriÍt zonrlcrnuÍnmcr 114,l1'l
Lr:rtlt:rr,Ilihliotheck der Riiksunivcrsiteit 2I lrrknrawa-lalsaÍa 12
( )r. 524 l0l
\22 REGISTEROP DE HANDSCHRIFTEN REGISTEROP DE HANDSCHRIFTEN )z-t

Mckka, GAm|at Llmm al-Qurà, Rabat,aI-$ iz-anaal-'Àmma

Markaz al-Bah! al-'Ilmï wa-Ihyá' al-Turà1 al-Islámï, D 489 ll5
nicrotilm 240/9 ll4 D 1325 ll5, 117

Milaan. Biblioteca Ambrosiana Rabat, al-Kizàna al-H asaniyya

D 267 (2) rr4, rr7 7t74 rr5, ll8, 146-8

Mosuf, Maktabat al-Awqaf Rampur, Kutubkàna-yi Riydsat

e/40 Q) 69 fann-i mutafarriq 4 ll5
9/4r (2) 69
Salê, AI-K izàna al-' ilmiyya al-Subayhiyya
Ncw Haven, Yale University 223/1 ll5
Bcincckc Rare Book and Manuscript Library 5r7/t ll5, ll7
1 5 0 8 6 9 , 1 0 5 , 1 0 6 ,1 0 7 ,1 0 8
Sarajevo,Orijentalni I nstitut
Oxford, Bodleian Library 2948 (r) s7
llunt.592 262 2948 (4) 7r

Parijs,BibliothèqueNationale Tarïm
Arabc 2234(9 14,15 Maktabat Át xa1 5 ll5
Arabc 2331 ll4, 116,128,129,141-2,165-7 Maktabat al-Ahqaf li-al-Maktutà1,al-Ribát 139 ll5, 117
Arabc 2332 ll4, 116
Arabc 2333 114,116 Tashkent,Institut Vostokevedeniia
Arabe 2162 12 1458/iii n5, 116,252
Arabc 2176 Q) 82
Arabc 3442 (5) ll4 Teheran,Kitdbkdne-f Sara-yi Mallis
21310) ll5. 116
Parijs,E,coledes languesOrientalesvivantes
5r.t9
0) ]]4, r21,r22,124 Tunis, BibliothèqueNationale
9212 115.ll7
I'arijs, Ex-collectieC. Schêfer I85r4(l) 69,252
h u i d i g c v c r b l i j f p l a a t s o n b e k e n d1 1 4
Vaticaan,BibliotecaVaticana
l)rirrccton,UniversityLibrary Sbath13 6l
ll29 Il |4, ltl S b a t h1 6 6 4 . 6 5
il29 (' il4, il6, r28
Yalrrrtfa c<rlf
cctic 551 ll4-5, 129,142-3,168-9 Wcncn.()sterrcichischc N otirtrutlhil>liothck
M r x t .l 0 l 2 l l ó , l l 7 , 2 6 4
N.lj. ^ 1 5 , 1 l.l l , l l 5 , l l t t , 2 5 ' 1?, 5 5 ,? ( t ' 1?. ' 1|
 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN ll5

g.l+rit=o*{tt;Ítt
'Izz
t I , 3 4 5 ( c o n t a m i n a t i e v a n t w e e personen = al-Drn: 630/1233\ al
X Register op de persoons-en plaatsnamen
in de Arabische tekst gr;+Jt ÉÍt
176 (g.lt:Jt )
Vrrrwczen wordt in dit en de t.wee volgende registers naar de paragrafen 283 Í1,291 (= Diyà' al-Dïn: 631/1239)l
rrr tlc Arabische tekst van de lrÍàd al-Qàsid. ( l,+slrê.r+Jr )
W a n n c c r a u t e u r s v a n b o e k e n w o r d c n g c n o c m d v o l g t t u s s e nh a a k j e s d e
584 tr, 181(2411855)l .r--ï
t i t c l v a n h u n b o e k ( e n ) . A l s c e n a u t c u r s n a a mt u s s e nh a a k j e s s t a a t b e t e k e n t
tlit dat de auteur niet in de lríàd al-Qasid wordt genocmd, maar wel 544 (r* )
ó c n o f m e e r v a n z i j n b o e k e n . B i j a u t e u r s n a m e ni s z o v e e l m o g e l i j k e e n 298 bis, 295 ,Ji.ó91
bibliografische verwijzing opgenomen,hetzij naar Brockclmanns 466 ur*i ót
O AL (zonder nadere titelaanduiding), hetzij naar SezginsGÁS, hetzij naar "-;Ít
466 :a"':rf 1
l l a È È r K a l ï f a @ K ) , h e t z i j a n d e r s z i n s .T e v c n s z i j n z o v e e l m o g e l i j k d e
394 (;'>t-tt'll' ) u+-r;rl
stc'.rf-of levensdal.avan de auteurs opgenomen.
u, 417 (560/1165)l (---;rïl )
766 tti.-il )
(. . . ;r':.*,^
121 .Ftrl&l
503,490 (;rt-lt '.t' );c1
412,422, 421 .$t+Yl
65 P'rï;l
.19.1 (a:ult r.t' );:rlzal
507 x"illl
tr, 2r8 (335/946)) ftjr-Jl ó[:. ói 1'1..lr*l
7tt5 ((:rrLrt &ylt Êlc 189, 604, 591,350,349,331,327 íJq*ll'loll-Jï
4 ) :uS )
.116 5t5 (u+tirt )
t/*I{l
331 (,J_ijrttrt )
,r"J'+l{i
't2\ 327 (,iÊrLrlt )
(at-uj;Jt/ cl )
ts r, 83e (663/1265)l _ 332 (l,+l"JJt )
.r$gt, €*tgt
l5(r ( 6 r : - t 1 .i * . <) 330 (.-rt*i*.xtt+ )
l5(r ( rrsiít,.Ujn ) 242 (ouxtt )
t57 ((u..iJ-t.J. )ót,- ) 334 ('àrrlg, )
5132 (.JÍ-Jl
336 (".i*i"Jp )
)
1t12 (.-..ttt'.Jl.;
333 (".+lrt' )
)
I (tl (,J"."+.lt ) 335 (.r*.ut' )
Il, lsl (.121l1030)l 328 (,J"liJlii.blj )
#11
I /rt ( r"rlÊ ) 350 (=iÍ )

lli\, lfi.l L.rt -:Jl

349 ( óY.i-Jl / il )

(r\I Jti9l
\t) (;.,,L11 rt{ t.:j.{t:S )
326 REGISTER OP PERSOONS- EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN \2'.t

s30 ( vuS ) 574, 4r4 ó-JlJÉl , gy-Llt

""*t1'itt,p 474
633 ((i-tiJt,!f ) vt:í ) !r'.itl
659 (,-'rt^rl/d ) tr,306 (6s4/r256)) 6+-tl *rl ,,,1
671 (16,ít/.:t ) 287 ( rJ+-ijl r::-: )
839 (i-rr-lt / d ) 398 j.iíll -l - i
,J,"+..i'Jï 401 JJtJJLlt-r* ï
1a^ ( Ll.l"-tl3 irSJt/ d ) 391 Yr--ï
JSt+eJl
746 rrÊt c )yus )
((:-r...^ 462 :::lÉÍt
151 ((l:r-r<,,t1+rl)rrus) ,r;r jÀJl=.pi.;ÁJl 4.rJl .F I
Ír,467 (ó82/r28?)l 4 1 r , 3 8 3 , 9 74, 8 óÉ)l'l
*Y:9t
352 (ett..lt ) 530 (uÈr.lél .,jrrss )
351 (,r;ÍrCu"") tGÁ.! VI, 93 6/l2e eeuw)l cslo+t
576 (o*.+1Ít..:t+t ) 16r (1i.. )
579 (J*--rlr ) o'"++lil
582 (;u-lt ) 349 ((i-"r+ltg ):us )
506, 499 (pr-lt +*h ) !p.rl 72r (ar. :.:,..ït/ .:l )
447 iirrjÍl 139 (( ,bt!tg/ )vt:í )
259 .r;9t l*.1-rll cÉ r..L=;l:<tl il,l
tr, r29 (3701980)1 433,427, 425
*r:1r {a.t-Jl
264 (ê.r+t) tr, 393G3r/r23rl g;'bïl

453 i*rr-...tr 579 (rrs-l )

450 - stL:-ll yl .6.r-.11 u, 439 (615/1218)l (,r"Jl ,ít , 6.r.1lt )
498, 496, 491,426 (o ,r+lt r t-ll gsl;l )"Ftr-t rl 653 (;t"-tt;ï.r )
Ír,235 (320/932of 34r/95t1 qrulrJl lr, 307 (673/r27s)l 6g.Ít
624 ( Jr+ttr at;.-Jl1 i*r:91 ) 174 (i;:rtr
"Jr^lt
)
839,659,2r4 .rJií-Jl 301 ((;rr_Í",".ï0,
- '706
tS I, 390 (3/9e ecuw)l et;i sl' rLl..lal
u07 (J.tít ) try( 15681
426 (.-/tr r .sï6-t.,5 666 "Jllt
(cLsy
)J..t-l rq )
427 j.rul ,ir* ó+ ulct*l 462 .itrÊÍt&l
433.421 :Jld-t_Jl l(Xr rtgtÍt,..;.rl
' te-?t e"l .l /,1 I r-+ll ,!.rï
/ irtt /l.tt
328 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN 329

474 .rrJ5ll J.l 544 (s- )

455 Lill, {rllJt ï [r,399 642/1147)] et-.tó{t
548,472, 402 sl':<ll J.l 174 (ir$ilr )
,yr$Érï Ír,2s7 (ft.647/1249)l (,tr-.ll )
724 (iSr-:..tt;ÍJl / Él ) 110 ( ! r-.Jl i-r ^ -Jl )
bxl 310 654**ll
749 (.rus ) o".J.LLy
tíK 8l3l; V/iet 1968,p.68 (627/1230)) 765 (t+tr'+ )
éíl
300 (( .-r.2'ttC )e+ ,;-. ) 783 (;Él c*l".ó / .:l )
304 ( ( ;tgtt4 ) vus ) 85 JlJr{

505 (P:t-tt'rt^ )-1gl ls r, 721(458/1066)l (g''t.rr+Jt )

508 'lq 54r (urrtr )
[S I,394 (3/9e eeuw ?)] :l*;t+Jl tr, 363(510/lll7)l (trr+ll
644 (aut;Jt ) 549 (Èt-ó )
:r:Ltill tr,329 (463/107r)l - 'g+t3
429 :talol'Jl ór .É gl
442 .Jit+ll 568 (.rtiíJl )

tr, 158Q56/870)l g.rB{l Jbilall,rrl = ,lr*.àïl JJiloJl,-x r! sl

543 ('rss ) tr,382(683/1284)) (gÊ'l+Jt )

507,497 ÉÍ+ 585 (,rr:i-tt rui. )

[ ?, maar na al-K[nafi (646/1249)] C.!t e+Jtcxl tr,223 (388/998)I rUll ial,*Lr;slt
353 ( ( ,l*Í1. i:.< ,,Jc ) ótr ) 828 (a,+ft,ir".. r."G. )
Q:*JI = rf:j+Jl61r!t 435 gJt.lq.,iJ.ll ót'-'- ó{ ó!x
lWiet 1968,p. 6l (ca. 350/96D1 (e4.rt;!t ) 435 i.lt+.Jl
5{t6 (!/Ji+:Jl ) 500, 497 r.,rr.ri-rJl.-'a.tl
tl, 460 (na 560/1165)l ólS.1'1sl 393 'i-Íl6hi{
3s1 ( ,'fisJl ) 393 i*rl+Jl
It45 ,Àtx tr,475 @40/ro4$l ól+J.;Jlsl,lr.g+Jl
u4s (?uílt ) 644 (.rt-à;ït )
lr, 30r(5Ít2lil87)l Qyut 645 (Í\*rr:ll )
265 (Sr.*J ) iri- cS: ) 161 (gr u*Jt óitíl )
Ct-Jl*
265 (;u-tt Éttl-r rrJl
- Jt*t: r-<-^) /lt I ( vt'r'. 'tl )
lS l, 25lt (2()2/e05)l .rlj+Jl lr(t{ Ut *+rl
Il0 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN - )r l

tr, 416(685/1280l gJt'à*Jl 409 !r{+Jl

57ll (gtl ^t1 ts r, 902(ft.602/r2os)) -
; er 4l 'És ét
5ft7 (f..rr +-. ) 755 ((.+t-rrtótJl+,4 )*us )
Ir, 492 (646/1248)) .lt L:lll drl 259 ;x;+tl
624 (ê't+Jl ) 450,442,427,426,425 jrl,Jl 'ir+
456 .dl;..1a1u{# ,tl 442 :iir+Jl
456 :: "'f: t ll 1r,439(ó02/r20s)) fr:rilt
ír, 162 (219/89D1 tt.rél 379 (g.1rr.^rt )
543 (c'- ) J-lf .rl = J-lr,.,;al Jt-+
- "gJl
429 :r^r l.': ll tr, rzsQ92/r00Dl Cïll sl. .ir 6al
[I,84 (ca.23r/846)] rrr 272 (*SrL-lt'iir-ijl )
irlÀller
169 (i-r - -Jt ) 4t2 6lri- ó{ È1a.ll
258 (u" 4r2 ::^rill
tGÁS IV, 1I2] t àtlÍl; tr, s006e7/r2001 gjr+ll uxl
644 ( ..ll:llG.rr) 549 ( x-Jl .rt; )
479 :-r'.^ríl 298,295,294 bis tI, 128 (ca.393/r00il _ *i gl,
V;,rr+Jl
1't r, 49565r/125rl ,-i,t i-r':
t; 265 ( s ' - t 11
r7u (-rr-rrlJ; ) 300 (iirtt ,r5r )
281 (ei+Í ) tr,390(478/r}8s)l (*r+Jt )
Ir,2r7 (288/90D1 #tJl iri.r ci:tj 587 (at{llr )
u2tt (f.lt Ol sJ J.d;. ) tr, 303 646/1249)l t +t -Jl 6al
465 lJtr:ll 274 (vus )
Ít,284 (429/1038)l #lrrrl 274 (.i:.-^rcÉ )
t73 (i;r-^ tt, S^:lt ) 300 (( ,-rlt f ).+s i:*+r irt )
i.'J.r = à+ó, /
t - - - \
465 ;rte4rr:tl'1 300
s-50lr, 3so(427/r0'x)l J+lr3Jl 3r2 ((r;t".i )LJr. )
3li7 iÉlr 578 ((.iiJr Jytg, )+- )
[S t, 426 (3/9e ccuw ?)] ól=t- r-rtxL:' 586 ((,"ot^tt ^ z r t l ê )+-. )
692 (*ní ) 422 -t1
tft+Jtêrt
411 i.tr;t+Jl ^aa
is.,L-ll
491 i:rLl' ,1(r.1
* .r r;t-
?t2 ..l.,++Jt-r .1/() ,lí}4 iÈ.jtJl
332 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-
EN PLAATSNAMEN 331

tcÁs r, 22r (404/r0r4)l ÉHl

64r ( ,.iJt rÁ,Jt CÉ )
568 (&"_trrrt ) 390 rtiiJl
259 :r.tJl 585 :i:..-Jl

502 jóP 584tr, 1680s0/767)l iir:- 1:l

258 ;t fs.tl
tr, 205 Q60/87t) ót-r-..,| & óÉi5
39r ór$tjFJl
63r (i +*lt ga )vus )
500 (pr-tt+rL )J!ej- 687 (d uri- )
u, 400 (456/1064)) ,11 , g.>rt rlll tj,- ótl
ls r, 902(ft. srs/rr2r)) í!'JjliJl
589 ( ..t-.tt 781 ('si,Jróït /d )
;
= Ír, 473 (na 527/rr32)l
V.>-àll f .r-àJl ó-Jl yl lrJl
408 818 (it t-Lttut-rlt )
*,'+tl Ó^Jl
425 gJS-J! .iJ .r-ll é:lt ;,^tl tr, r82(334/94s)l lrJl
439 lrlll .ilí Ct- O* ó*Jl 588 ( ....a-. )
425 lr.22r (ít. 220/83s)1 ga*-]-lt
g-+l+'Jl Ó*Jl
434, 425 óÉ*Jl
644 (+Jlr.Jl )
485 [r, r99 (309/922)] 502. 426 ;iJl
C)t-Jl 1rri,r.;a Ag*Jl
680 (;rL e+-ll óït:^ ll ) g.r-,Ít = gr-,íl rrt L-Jl gl
417 450 i-Lh;ll
llr:ll ó:*Jl
tr,506 (606/1209)l -
802 (s ):t -tt driJl .ri ÊLïl , .*.,laitl ófl
tr,248(s68/rr12)l gr*lÀ-Jl 283 (;t+.Yt!t{r/d )
r73 ( ;u,lÍt1s+[-tt 354 ( .sSl JÀr.Jt )
)
47r 351 (,JÊ:LJ| )
Êhi.Jl ral ,ra
"^i- (rrÊJlL-lpJl )
471 i*. t-tt
)tJ

Jt--i- 4,f*.rjl = 549 (*+tt C+,u. )

6)lrJl
484 bis iJJ.l.l'Jl 516 (J--.Jt )
U, 281 (ca. 562/1167)l (s11u.--,.1a1 ) 516 ( J er !t{l )
178 (irl1r.-*Jl i .í"r:JI ) 519 1;r--.lt )
460 585 ( I :l^':L^ ll )
U..ll.rJl óJ i.r.5
46r, 460 iJ.t-Jl 633 ((i-tiÍ 4 )vus )
259 .hr5
842 ((;y;yr4 ):us )
5lttt ilt,-Jt c4É.ri r! r+l = a-fÉ.r _Á fl :+l"j,Jl
ll, 49lf (clr.614/1215of 693/12()4)l It. l7e (50?/lto())l (x>!Jl:,\alÀijl
Yl+rJl
334 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN 335

301 (.'l.fr' ) :à/Êl'Jl ,t:l = ayjlll

46r 1'r'e!P'
ill 432 :;ilrl
l:-
lUllmann 1972,p.3601 it-tsJl
'ir3r lrr ' i 479 gr;11!1,-;al
666 ( .rr^'ll / cl ) 509, 489, 487 ó-r+t-rrl
46r :J: l:- ll tL,224 (ca. 432/1040)) (,1+rtt:llo+t)
310,298 bis, 295, 294 bis tI, 100 (ca. r15/79D) .r-1,;a ..hJill 644 (e.rqlt)
264 (&$Jl!/Uí ..."c'. ) [V/iet 1968,p. 7l (680/1281)J rrit rrl
463,445 C)l1Êll 588 (er-ltltdl )
11,244 (í1. 4/l}e eeuw)l 351[S r, 662 (520/rr2'] ( - Crt jal, r.i,16al )
sÉj''lJÊJt
665 (; r+^+Jl/ cl ) 586 (J*--iltr ór+!t )
259 351[r,461 (595/1198)] -
( +ltl yl, .r.i,16,,1
ótri
tr,463 646/1249)l - 351 (( .-:ltt"rt*Jï:ní
ir1JlLlSl, CÊirill ) .J.*t'l )
353 ( rlPJl' t *'< ) 375 (. . . Jtilt J-, )
':: - t1
816 (( !t-!tr 11.r!t
et-,- +:1 ),rus ) 604 ( at * -' {J.*t'l' )
807 rl,+Jl 624 (at*s )
tr,165 (385/995)l = g+lÈJt {$tl
fla,irhll ifrl"Jl
543 (c'- ) 468 .Jr$.rJl
1r,407(444/r0s3)l (;t'lt 1 706,259 Êrtl
540 ( Ë-r,rll ) 706 t't)
507 (;Utrir^ )JtilJ tr,391 (50211108)l (;ur.llt )
504, 497 bis (pf-lt qlc ) r1l.r 587 ("'r:tlt .r-.' ;
tr, L6r Qls/889)) JJIJ yl = at-rrJl rl
ldlJ#ll :frxrJt
543 (c'-" ) 550 tI, 110(ca. 3rr/923)l CLrjJl
I .rr!;.t 641 388 :J'::.Jl)ill

174 (;t*rt r.i ) 436 ,j1t-.f flrj

lFahd 1966,p. 335; IlK 9280 GY,477)l j$.rJl ral 436 ir.l.rrJl
641 (st;-tt $r,i ) 388 . i$lr.r!l
trr, 63 002/1302)l "grJl ..i:i.t,ral 502 (;rt-tt .:l^ ) '!éj
545 (.utrt ) lr, 2ne (.53ti/il44)l gÉ;-)t
310,309 [r, 42 (ca.99/117)] - .rr,-91 , 3rl (J-ilt )
JÉl 'JJJI
706 r!.l!' 5.1() ( ; t r . <t t )
141 ,-liy.r .)\,) c-!l
336 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN JJI

í1,239 (na 400/1009)l $tlttUl

289 (rrus )
624 ( +JtJr^^l ) 615 (( r"iJtJ*t" )1rK )
473 'i-91& rlJj [t ] c:+tj i1, r*l-
878, 307 qi 665 (,"P- )
432,43r 505 ter, 497 (;f-lt r.l^ )6t ^.1"'
óÉ*Jl U*..4+j
433, 43r !+:Jt 440 .tféJl6t':l-
yaj'Át = .ldJÀJl txrJl óJj 440 : r : l ^ r 1 . . .l l

Ír, 472 (426/r03s)l -

1r,382 (696/1296)l *:tstJl.4l f*Ull gl , C-Jl ral
578 (u-lfJl ) 799 (J.tsjl )
265 (O*..*+tt6.;.. ) tr, 468 (ft.690/r29Dl g;Áii *Jl

489 ;J'.ul 352 ( .-t 1..: tt )

487 6!J''Ul 354 ( ,-t t^...: t1CÉ )

ls rr, 258 049/1348)) 576 (.rt.. tt ;

ÉrtJt
300 (lr.t ) tr,49l (619/1222)) g;.r;i.*ll
300 (i.rrJt ) = 624 (o*ttryi )
443 .$t+Jl tr, 381(6s6l1258)l (6s*ll )
427 i-tt l "'ll 585 (iur )
tGÁS V, 329 (4/l0e eeuw)l gj+-ll 807,199 tI, 488 (ca. 570/rrt4)l *rt-)l sJ+ crt Ji&ll
644 (..Urt-stt) 799 ((gFi^lt er "'-rlit'. ) r..G. )
645 (ó{.JtrJl J-". ) 818 (';rtStt ;
u,374 (s44/rr49)l ("*r*tt I 818 (Y''--Jl )
585 (5.--ll ) tr, 437 (587/1191)l 9.t11 *-Jl
tr,373 (483/1090)l (t*.r-tt I 357 (at+Étt )
585 (.t r+.ll ) 378 (;rt-^ t1.;.rlr )
[I,90 (ca.360/910)) ,/-étq-lt 383 (órÉy:^<-/d )
111 =
(...?.+-J13.-r^Jl ) *eéJl CÁllJr- sl
t ? I, 336 (ca. 685/1286);Wiet 1968,p. 70i .taLr;l y-:pJl = L,-J*JIJO- r:l
t72 (... irrírd|:l ) tr, 493(690/t292)l gí+'-Jl uÉl
r7u (*.rÍt i:t-r, ) 624 (;ÁirJl )
436 - &tr+^yl , ll0 ll, lol k'a. l7l/193)l .Jr+J-
at: "'t1
ï13 lol j- 1l.l (':tr )
lt.2e4 626/t22e)l .'t 1il. /t ( / r.t/il I.t)l t-'PLi.ll "r"- t.,41
ét.
338 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN 339

544 (Jt.+tr.; ) 544 ( . , . ' ^. )

tr,308(4s8/r066)) i.ty,.;al tr,387 (476/1083)l ((r;tr.Élt )
265 (È<-.Jr) 587 ( '*r'rl )
304 ( ( ;tgtt4 ) vus ) 587 (:^3{-Jl )
604, r92 tr, 452 (428/1037)l -
* r,l ,J{i\3tl g$tt , t:a...611 615 (iJu...Jli.S.r3ll )
616 (o+ult ) [rr, 211(7r0/r3rr)) - .,lqi.ll, gib+tJl
842 (jr:yr,if )r/Eí ) 763 (.:ltr.rtti1t# )
828,789,618,358,354 ( rt::'tt ) 289 (*<rs-tr-EsJcÉ )
358 (at f:+:ijt1 i:l;t-iïl ) 474 ;rl Lr.i.
ll

tcÁs r, 4'7r(669/r2'tr)l 'slo;l

*'ll
ir+ 6l ^-:ll = ól Lll ól l.-:*.
",,
586 (.r"Jlrb ) 440, 433,423 irr r' t1
tr, 409(s9o/rr94)) g+tijl 651,412,389 iqrJl
540 (i*.Y = .lJ,{*':Jl jrul = j.rul
Êli; ) ;ir;
584 480 JJ.4 ói Ct-
!.ljr-r.Jl
587 :J.;tijl 480 :J-Jul
106,259 Ír,449 (672/r21n -
ÊtÀJl C$lt,gr,rill6sJl lr-
= r,,ltt+.i a1l 384 ( g t ' t ; ^ t 1 .7, '
fLï,:xt d-l
39r :J- :-.L ll tr,360(6s0/r2s2)l ir3
rl
tWiet 1968,p. 741 eÉo:l 265,264 ( ;t;lt..rr+'Jt )
644 (gr... ) 4r7, 413 ijr i ll
498 tid 473 ii.i-ll
463 .t'.-...1a f+.d dF-|Jl .r;c = 6riJl .q.e.;gJl ,Jj-
463 :J!..*.ll 458 rri tr
= gitis9l ,al1 i1 .r^Jl 611-iïl J-t- ól e*.lll ó{ J.5. rifl.rg jal ,.;gJl u.-l 379,378 .+ir-Jl
C*'lrfl ó{ J'r'}' 418 5.e gq 212-à
39r :r-..r Lll 418 :*rt.Jl
491 (p>t-lt +*t ) JÉÉ gS.Jl = s.í-Jl JLb Jel
lr. 428 (54Ítlil53)l g-tE-.e-f.ll 497 ótLl"
107 (J-rJrrJLJ| ) 39.5 :J.J, L ll

169 :^r..;6t+:Á l v g l .S l . 1 7 6( 5 2 1 t l 1 1 3 3 ) l i1l'hjl;l

.1(r() irjl r. ll il^l ((.lr*- -LÍ ,/^ )c^Íl )
:J
l s l , 2 1 5( 2 t 5 / t t . l 9 ) l : r* r. I t , , r í í )( \ r { l / l t t l ) l -
,41 ;l .& nt, /ÉÉYlJ*ilJl;t
 340 REGISTER OP PERSOONS- EN PLAATSNAMEN REGISTER OP PERSOONS- EN PLAATSNAMEN 34r

385 (Ott"+ g+; ilt-: ) rr:l

!-jtJl= /jtJlót^n-
468 - +1'.i.rl, 463, 457
t-Éll it;l:-r.ll
u. 472 (f t. 606/1209)) -
,iX.Jl , t'.1loJl 472,259 r'Jl
807 ((.!ti^ltr ,++Jl*r )rrsS ) J 6U.r,c j,r1
tr, 508 G72/r274)l - , s-.hll 105
óJJl *;r;lf ólrJl
352 (+>+:lt ) 824,823,661,560,398,308,258 bis (r.1_rrt^.-.1,'? D L+t e*t, ) :_Cl I v*
358 ( ato.,:':t1,ól,t-iïl cÉ ) [r, 44r (638/1240)] -
iÉJl ,J+- ó+,i,ll , ,/tJ"Jl .ritJt,-'1'1l
575 (jr;+lt &tj'i ) 380 ( :*.^ ttóL' Íill / .:J )
763 ((;q_,,ttt.i );rí$Jt ) 560 .'-ll
116 (gl:t+JteijJl ) 550,451,309, 294, 258,251 .+{tJl
801 ((.pttr Ë^.i:Jt?t* 4 ) *US ) t
t'rrJl
259 tgb 163 (q.. )
455 irilrJl 508 (art-lt+*t ) xF
602 (ii.iLjt+ UJ ,r-Jl i .*.i,.ll ) ii-àt.rJl ,l;lt o*tt = 6;S-.rJl
310 ,4>;Jt ól -.-l ó{ óh+^ 468 iJl'i*l
443 ty O: Ítl"+. tr,3r3(669/r2t})l 1ric 6al
; ...ll = ; ...ll dtlu-p jal 274 ( ÉJ r )
Cl Cl
tr, 154 (328/940)l r'1.1-qr ral 304 [ ..ptr..lt,/ ](( Jtrótc,* )yK )
r78 (.i,Jl ) 3r3 (tr;^tl )
259 ,.:iJl .uc 550 :at-- ;rrl
451 JJ'r.c ó{ p:rSJl .+. 310 j 'g gt, rÍrJl lpl
584 ''ll^ ll 'r+c 3ll U, 115(ca. 189/805)l jt."<tl;j'-
CJra c'r1 a* +
Il;arrncr1965,xxiii, 48 (693/1294)) - rp
iÉJl 425 ,/,Jt,*
"is,;jJl
n2lt ((;+-etti.' 425
) r.À. ) óJ+trJl uÉj Jr."'rl Jtr
lWict 196ll,p. $ (a22/r031)) (yt.dt ) l'U.-,-rfl= t+-;Xl
"+. ,fL al
586 (óÉrfiJl ) 464,452 bis, 449, 448,441,446 ter, 445, 444, 443 bis, 431, 435, 425, 423,
702,()tll,505 309,93,41
lt:+ ,J-À:J.J|Ctl'*l b. +
(r(rI
óJ{i1..+Jl 436 .-rrl f. ll ói &lJ+. ó{ +
1.t't ..,+iLJl 'ft- IWict l96tl,p. 62 (ca.400/1009)l iitJl Lt-':Ê U *
.1't.t L r:t. ll -t19
(( +u.lt * f ).:6 )
. l í r ( r ,. l l ( ) ^1- =
ól u-i<lrJl r*l
r5lr.Jl
.1\tt ;:Jll =qÉ- "l
V{l dx ót^1- qÉ* tl
*L
\tl') REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN tr+ 1

425
#rtít 839,530 (iJ;tijt i+r.Jt ,121
|d )
= rl 828 bis ("i:_1.tt,; ):ruS )
É*ell ÉJCl
"al "1al
,1il "L
r.r 641 259 ,-r".,U
rltrJl ..lal = e)lrJl 611 1s-c gl tr, 130(395/100s)l .r.lu ó+l
570 ++4 (J{ JJ..è 264 (J.+.Jt )
snr lr, 439 (615/12r$l g'grr-tt 67r
:f'ru
5t12 (rJrirlt ) 451 i-Jtlll
310 J*ilt .irrr-Jt g2FJt i-,+L 43r i.loU
Il, 494 (6/l2e eeuw)l plyJl ral rf óil
= Orl Ciill ll
63r (i-)tilt / Él ) *Jq;ll ;pl = ptrïl , ".i; .,rl ,guJl 'ii
rr.JlÊ.r.ll
lS II, 1034;(?) Wiet 1968,p . 7 4 ) Éi.Jl ,ra 6j'c tcÁs rr, 688(366/977)l Gt &'l
692 (Jr-ít cÉ ) 174 (illJ-ll )
478 (;l-tt +-'L ) s-3' 822 '-l".;'iJl
441 !Jríl 550 rffr rfl
343,r53 U, 424 (505/llll)l /t-Ët 65t, 491 ,J_lzst
5tt7 (\+"rtt ) U,22r (v66r 250/86a)) !duJjJl
587 (;*rJ cÉ ) 783 (J.tsrl )
.5ti7 (j+-rl ) 3)t e{u)+)t
.5ti7 (lqj-rrcÉ ) 660, 653 :r "'Y'itl
2s9 ót.-: Í1, 472 (ca. 650/1252)l *jt.t;ul ,rdi.rll
478 s/rsll ot-i 799 ((grri-Jl./t -'-Jl*r ) :;-. )
41tl iit'-itt 807 ( ,++tt:rt; )
441 ;)tiJl 818 (( .rt4"Jtr 1.r.r.rlt.'rt-.-tL
s/ ):/t:S )
449 g.r-,91,1t+liJl ó c.Jli
449 iJrltill 633 (i-tiJt.Jj:ruí )
602 (Llr$Jl+ U1..rJl . . i..?'.ill )ijl.+-iJl qí.r{-lt i4ic = J-,iJl
lt, t27 (3s0l961)l !,JlJtiJl ólJ
264 (e,.rít619.r ) 155 ((.+t-rrttaïtl/c 4 )*tX )
Ir, 210(3391950)] -
.-i gl , gJlJtriJl =
C*Jt ,,,t C-Jl ;l 1'-ti-ll yl
350 (r:a:1^11 r .r.rjLb/.-.rï ..aí é+$ ) 6ól Lri ll

350 (.rltt rt"-.rl ï.aÍ CrÉ ) lt.223 Qs6/e67)l

V-*+ll
t72 (:..,t^tt r+ t.:j . +JLloÈ-rl / JJ,J.É.b ) (r45 (J'-- )
\44 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN 345

[r,39n (620/1223)] Ll.ri ral 392 JÁiiJl 6.r ,l L'.:

578 (i;r!t...;:'. 392 Lrt t':: t;
)
588 (;"lt I 258 ó\ó.r€i
588 (;J.tJl ) tr,466 693/1294)l g+lsl
588 (Ètr'll ) 352 ( .r.lfJl ór.. )
588 (tatslt ) 353 (;iu.rlt6.L" )
4tl !r.rill 354tS I, 8381 ( rt.,-Jt. r r.<cÉ )
Ír, r74 (428/1037)l 358 (,J-:.LJ| C* |
, ï."ï'
585 t-P/ Êlàlgl dy= ÊlitSll
(r^l^it^<.: ) 394 :-r^trtsll
585
tr,385 (684/1285)l (*at;tt ; 448 J.tS rtl
(sr+ijl ) 448 iJl'lSll
s86
492, 489, 487 ,it3t.fll ts r,20rvt.307/9r9)l alÁ
446 ,/fl| 264 ( .r '+J11.,-l3LJl )
[I, 415 (ca. 611/1273)) s+rrl 416 rlf '*l
549 (L-.il ) 416 i..lÍJl
- ,)l{rí
tt-tl, c+rjiJt t 425
300 (Qrur cÉ ) U,219 @ttOeeeuw)l tÊ.líJl
514 :r:JL:L-..: ll 736 ((llYtJri.ÊL4 )vus )
lUllmann 1972,p. 49 (7/13e eeuw)l ( F:.l.r 6,1l) 748 ((.r+-tt.Lr+lÊLg,, )vuí )
63r (e;ttt óitíl ) 799 (g'tsJt )
lI, 85 (ca. 350/96D1 'r'<
tr, 432(46s/r072)l q-J4AiJl P'rt
378 (ut-: ) 173 (aqrptt )
lS I, 392 (ca.200/815)l gjl..-ill Ir, 43r (683/1284)l ijr.S,.lal

644 ( .-tlt -^ tl ) 357 (S+"+lt:^<-Jl )

tr,308(sr4/rr20)l er
L: ll iPl 358 (or+ÉlrcÉ )
301 (,rt* ) 258 ijUí
= gjl..iÁjl '-'L:rl = l1'iJlilí
*tb4i'Jt Ct- O+dr.*Jl Ct- O* ó*Jl
426 +Lr rl 439 !;.ríll
lt. 493 68s/r286)l . ir ll irJl 496 órrt.:<ll
615 (7utt 1 I l, 4l(r ((rltO/l2ttl
)l /tÁtt
602 (".:l ,J-*Jl .rriJl y'urJl ) 54() ( ,t-i: )
"..:al
346 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN EN PLAATSNAMEN
REGISTEROP PERSOONS- 347

498 .lLJlórJS 723 (.1-SltJK.f,Y / .:l )

[r,222 (f t.3s0/966)] J\ÉJS 388 LJjLll
643 (Jr-rt rF* ) 85 .ejll rl.11lr
311 uéJl tr, 386(450/1058)l gr;ltJl
[1,223 (4/l0e eeuw)] -
Jf- gl, 587 (g1rJt )
*.rlÉl
744 ( (.;u:l :Str- rL s,. )vt:í ) 515 '-;"
=
gé...À-llJtiÍJl è*.Jti^r.-.^ *\a;^tt
451 (.:+.rrlt+f +*-.rt.il! :;S ) 420 iil.++^Jl
45r .iltgíJl 387 uÍta.ll
438 Lir..:<rl 446,472 :^<-^ tl
388 i$:.éJl lV/iet 1968,p. 75J +r^ll *-tr. "at
515 tit 746 ((i,t....rt+d )vus )
lr, rgs (333/944)l g+iul 799IHK 10051 (v, 74)l (Cr:i-ltsl "'-ll,,., ) ,.i; )
549 (x*t) 807lr! K 12644(Vr, 43)J ('::^ll )

tr, 163Q73/88o1 i+t-,fl 801lrlK 3871(rr, 506)l (JrY eL" )

543 (cr- ) ÍII, I31 (149/1348\, Àtlr,. yl 61.rJl ,"--f, g;t-;ïl .rrl- u,l Ërltl ó{ r.s.
500 -iJJÉ. ;l'iSï| j1 .r^Jl
cr"u ..;!
272 _ ór ^,i^gt.
fjlJl
1, titel ut-rl
584 .:lJL 22, titel (.r.at:^tl .)-l Jl r-litl rLi.1l )
u,298 672/1273)l dlt-6,1t 624 (óÉ'Jl Jlr-l f ';'.-ll ' i'*'< )
273 (+*lt g:t.È;+r. ) 624 ( r-iJl i-b / r-ill iil+ )
273 .-^tt - .::-t
( -iJrrtJl ) 624 (,#t Jr sj "titJt i.;* )
300 (( .-r.1'tt4 )vus ) 565 ( ;t;lt ;r"!l ,4tl"ll .ij )
",.
3r2 (;.brJl ) 615 ( . r . - ^ t t : r - . :)
313 ( stlitt *+; ) 442,425 óa*ll U*e 64 .ft rtl .r-
314 (sr;-tr.t*o;sÉ ) 425 *iill .u-.
540 (;blr;Jl+ !_Jl r^_
C i+Jl, )
425
tr,300 (686/1281)) Jlt- ral q;/tJill fj'-,rl = grrtglttj- ó{l .r.- yl
2ttÍi (6Lriïl ntt ) 436, 434 :JirJl ó{ Js
2ttu (gt+-Jt ; (rLl +.L ltl J- )Àtt.1p1 .r^-
5ttó :*< lt'Jl l(I). (r1.40 ( .-:{JlrÉ )
.loI (.ltt"+ ,,t Js. ÀlóJi ,É )
.-;lYtjL
34ri REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN 349

.+lz (.tr-rl ) 842 (;;ttlo )

9l (ÀrJr-, ) tr, 160 (26r/8791 Êl*.
-') (Ou".*.1 ) 543 ('rus )
"J-
205 ( ,t+ifl p:t:1 rLJrJl .rs ) 466 ó l ^ 1 . . . ^l l

526,449,290,3 (r.-. ) 11,243(ca.395/1004)l .,Í\Jà,.Jl i'l-'

7|, 636, 560, 542, 533,437, 442, É4 (*+.t' ) 67s, 670, 660 (Ê*<-Jtijtr )
436 .tr-*r 692 (í\5-ll r{3r )
*Jc..1a
tS II,367 ? (vóór 800/1397)l (t ); rt 6st 440, 42r, 403, 40r 6r-l*Jl
112 (;.,r- ) 525,524,522, 52r,520 bis, 5r9, 5r1 bis, 515,514 (,.Ut +t )Ë-ll
4l = ,-ilJnJl i/l ral .,aJl ,;*. tr, 238 (401/1010)l -
J+- 1ll , g-rJ-..J|
ldll
,!dJr^lt = 4liÁl,ra.rJl r:*.
624, 615 (iflJr )
lWiet 1978,p. 75J 1E;.Jl 6al 624 (,' .^litr. )
146 ( ( : - r . . ^ r r È /t )vt:í ) 64r (-!JÍ: )
434 f O*rr'::-^rl 415 if r.r.^ll

434 Lrt'::-^t; 116,107,499 F

trlK 4778(rII, r0a); ( ? 68r/1282)l 707
íllrJl *F
582 (i-)rÀJt ) 491 6# *Jl
Ít, 473 (ca. 660/1262)l - yJ, s-àStr.Jl Ír,293 (610/1213))
* {t}^'Jl
779 (nUuJlr [e.rtt^ 11..L" ) 287 (c*rtt )
783 (.1ri:ttaïï ) r.-Èll= g,-Éll ilÀ.Jl
415 ilaJ-Jl 479 il're gl
*Jíl
It,3r2 (655/1257)l 467 f:t-rl r{'e u{ rfr.
fll
3t2 (':*tl \lr':ll 467 L r a . ^l l
)
It,376 (ó93/1197)l (/ti*;r-lt ) 510,4r7, 408 UiSr-Jl
5{i5 (.rlr+ll ) u,22r (272/886)l .*àr- J4l
5tt5 (.lr{J ) 644 (1tj.rtt )
515 grj-r 391 tcr :lL.-tl

3nr,l irJ1ir-Jl 4t9 :a^llLll

52r,5r4 tJOl .r...iJl

ÊJr'
ï,ilt i-SrrJt g:iÁt J'FJi- e.*/Jt
lWir:t l()(rtl,p. 751 -
lt. .142(42t/t030)l e1Á**xtle;É-yl JJJI tt), fe2;ll
6e2 (;Ái:.lt ) rill ((;xtr"itr',' - Êt 7 )vus )
r50 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN 35r

!rd+.,1J}-Jl =*ilicJl ls r,713 (619/1280)l ilÊJlÉ..

tS I, 868 (ca. 680-90/1281-9Dl - 279 ( ( ;t .tt4 ) v us )
óJ.rJl!É*,gtrr-Jl
643 (Ëue.r+r ) 310 6;916s:.
449 gJ+Jl +"r...ru{;Ëi.Jl 459 ,lLi'.f óJ.+.
449 iJ.l.*,i.Jl 459 ialFJ.ll
410 447 jrjíl ó{ iu
sl+Jl p1íJl
470 i-.. S.Jl 444 lyr3rill
tr, 200Q86/99o) - Jt.L 675, 670, 669, 654 Lrrll
1'11.g<^Jl
705
379 (y.Ii-tt aP ) #
429 ir-:{.ll 4ll iirLiíl
441 258 J+
PL
t .'rt "at
lr
517,510 ( r i:ílJlr ll 454 óh+ll
6st;1 ) i.ir<
Ír,237 (384/994)) síLJl
454
/l-Jl ,,rLe 14 ir.1j
615 (i^u-trJ.rs ) tr, 162 (303/915)l
t/t*ijl
525 (r iJ.it< t- tl I l-41 e|'ltr ) "*.t^
,l 543 (c'- )
tI, 180 (ca. 318/930)l ;r;.Jl ral 523, 510 iiJllulll
589 (dÉyr ) Í ? r, 427 631/1142)l
bé-il1
481 yJ+rJl J 'á;' 582 (J.rdr )
481 iJJ.--i^Jl 510,401 6rt - :ll
615[Ullmann 1970,p. 308,n. | (652/1254)) rli'jl
Érrél = gtr+lt *i sl
cr::-
615 (!r.isÍ ) g,lJtill
=
dlJtill *i jll

ót.^...óaó\_- = 9.4-Jl 452 (*t't )'..

IHogendijk1986(ca.47811085)] JJ|..,itiF:Fl fÈll
= 4?lr;,
s#JÈll6gJl rFi
12r (Jt-."--.rt) 453, 452 i* \t-tll
426 483 t-r.r..-.: l^ ll ;r+ 6l ^ -'. ll
!r-dl qil.JoJl
6t
"a
509, 504, 494, 493, 491,488 (pUtt +-'L ).r-r. 483 Ljr^-:ll
|t,216 (259/813)l éÉ,rl dy ya [r] 493 G87/r28gl ,.;+-ri:ll;l
152 (({#FJt órJtÊtÊ4 ):us ) 615 (j+r.Jl )
7.5.5 (,rv+J* ) 419 rJrJ.Jl
4 2 7 , 4 2 6b i s ,4 2 5 C$Kl '-f lt, r().1616/t218)l grl;Jt
l f , 3 9 4( 6 7 t / t 2 t 2 ) l ("t-Pt ) 5.15 (&r-JtJl ..,.!.' )
5tt7 ( j.'.{'{rJl ) \í rX ( ,',.+!l\,/rrj )
352 REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN REGISTEROP PERSOONS-EN PLAATSNAMEN J)J

587 (ur:lr ) 300 (y+tJló1li,J :CÉ )

587 (.,J,iJr ) 353 (Íijri*;'i )
394,392 (p>ultqt )cr. 575 (o*.uÍt ..-.t-rt
)
tS I, 386 (ca.3ro/922)l gjd#Jl 570 ,r r^- ;p .'!al1
761 (*t -*lt 443 :J::ltl
cÉ )
u",ijtlo.lÀ..,J| Jl, , gia-l .|.Jl ÍJd,LJ::l tI,242 (3/9e eeuw)l :,L--1 ;rrl

789 (( .ru,Jts,. ) :rUS ) 654 ( t - r : t 1, * 1 9

;
494, 49r, 488 (;:t-lt .*t' ) 6111'e 670 \GAS IV, 283;Ullmann 1972,p.384) (,JÉ.-ill)lP| L! )
436,435bis :J::- ll ó{ r.à. ,al pál,r gl 670 (ru)t)-l|d)
435 :r^ _r.q{l 6',15 (ut:*t-1g;
u, 490 (610/1213)l J+,rlt 105 (:-r)l,iJl / d )
615 ( ,t':r^ ll ) 748,611 (=.t^,:t;i-)tiJl )
Í1,221 (qnOe eeuw)l t'::.rf lpl 475 !r:.1Jl
644 (;"tt I = rull sl
lrL.jdl fLljdl
258 Jd't' .r,ir,-rll = -rát ó+l +J!l fl
482 é-Jt 500 6f+Lf C,al+
"a;rár
482 dt-,r fti. 802 o**Ulral
482 ia'l -r'all 515 tlrg

259 6l.u-r 513 t's&l..e

800,653bis ri{Jl 472 i;*l Ol +;,_
8r2,764 Ír, 469 (430/1038)l É*dl 472 !+-irJt
"al
136 ((l+rt rri- ÊL 4 )rrus ) 520, 510 i:#tf+ll
( ( r !r !r Êt C ) vK ) (o JÉtrt ) ql
t39 487,40r,96 ,+ 6;l1j ) .r+rJl
741 ( (ir r-.Jt trtr.Jt / ) yK ) 490, 457 (;l-tt 'at^ )-i-ri
744 ( (Juit| :Sr.rrL,!a )vrrs ) 495 bis, 494,488 (Pr-lt ++ )Ér:
Tttl (uu2ïl/ d ) 657,257 óuJéJl/ Our:
't65
tt02 ((,t*.-ttr cÉ.:Jl?t*./ )vt:S ) iJudl
lr, 4lt (46ril1075)l U;r-ltl 669 óJ+ur+Jl
.549 (;,'r+!t ) 50r (;f-tt 'at' ) .t;g
'1
549 (br-rt ) 5tt6 | S l. (rírl (í1. 52rl/1134)l ,-P'11 .-1'11
549 ( t--'rrl ) 416 g*Ál u*'u
lt, 122kí)7/t2()8ll -
drjrJlJt-+. J-lr,-1'1l
 BIBLIOGRAFISCH REGISTER 355

624 (6.t.ii r*tl ) Otit+.pi

183 (**t*u ),ryFlt arí
XI Bibliografisch register op de Arabische tekst
781 (;;el ) iëÈrJl oJll / ':l
Verwezen wordt steeds naar dc paragrafen in de Arabische tekst. Zoveel 545 ( uËï )ilJïl
"rrJt,iri.
mogelijk is getracht de titels te voorzien van een auteur.Waar Ibn 57r, 516,515 JF+tl
al-Akfànï cen auteur noemt bij een titel volgt deze in het register tussen ( .r"rlu.Jt -rí J
J I J
) U.tjÊjl/
haakjes, zelfs al is deze toeschrijving onjuist of de spelling van de naam
331 ( .r+JtLr.t-rí )
niet accuraat. Door middel van de bibliografische annotatie in het ":+rllrl
regisÍ.er van persoons- en plaatsnamen is het mogelijk om deze auteurs
327 ( .r+Jt.Lrl*.,:Í ) .art*:l
toch thuis te brengen. 666 (r;sl-lcr;.rl
332 ( .r:ltt .l-1Í )".iJ.:at1
594 ( .r"*ttt".t-)t ) ijÉJl
rtjll 644 (.t+rll #t ort ) err+llI .:J
r13 (,tr*tÀ'J.t ) ;t-ilít1s+L-91/ .:J 330 (.-Jtt .:-.,rí ) rrli*rrt
611 ( .r€JtlJl"-rÍ ) ,t;-9t / e 587 (iUrrtt ):,ri.lt **
818 (jarr.ll ) rrr"'-Yt 585 (+q*..r.lt ).+l+:t
579 (g-S )Êts-tl t ,*;rJl ,+Jl -
CÉ, Fl.r Ëi.Jl J+Jl
644 iS)|'JlólrldÊtl 287 (;t:.',tt )e+lt
644 ( ,i'- *-1ï ) ;13.ríl
a^a
t ( ,J+Jlloll"-1Í / .:l
)6trll
839,530 (r+lrtnl r- s{t )i-uti.lti+.^ll ,ls1I e) 667 óÉlolJÁJlJ g
ó+Jl Cl-rJ9.r:ïlal.:-':...t OJÊt...,t11
789 ( rr; :.rl .-..l<: r^; (, .5Jl ) 587 (/';t-" )L*''ttt
"iJ.t-:J9l
644 ( fr.x+Jt ól-rrl 6ï ) rL3;ïl 549 (gt-ly'l )Lr."rtt
22, titel ( ,at-isttt g.1ï ) .rrt: ^ tl s)-l ,)l.r-lill .rtá;l 624 (;tislt r.,raï)gt ..'^tl rL-'::-lsr ul3lJl i*i-t
781 (É*cJl ,laï ) 'rt-1il / d 586 ( -i.r o+t )J*--:Jtj 6t+Jt
I L.+, I LL ( '-*'+liÍ )ot :':"ll / d 64r (6slt J+- s{t )+tt:
72r ( ,r.,r: ir.lj.ll )Jt ^.t...Yt 7r2 ,:/J,rJl 1;Jt f3 / .:l
783 (ll.,++lt )-t'.':."Y1 352 (aÊtt ;,gJl H-i qlrJ ) ul*:tl
670 (r:r.-r óit Jil ) )l)-l I e 644 (g;r+-lt );rt-':tt
"*At t1
610 (:rt -r óil JÍ ):^: ,1r-i g 585 Jd.-ijl
3.513 ( t-t:- O+f );k++:ll1al;t-i,tl 587 (g1lJ*U )rr;tt
.5tJ9 (,]l.i&t )j|Étl 281 (e+-tttdlO+Y ) l,+l'ijl ,3r-l
l2\ (.43tUtJ ).*rÍJl Jt<'r'!t / d 519 (frrY-t )Ji-Jl
621 (vitlJ ) 'r'lJt*i 615 (;usrt;t )','- ttii-:
( r1 . 1 ( *5tr-l-t ) Jr*ttr ;tr -rl, !r'Ílt 7(r l (6rt"tt;"rJl .+-: +lriJ )iÁJ:Jl
356 BIBLIOGRAFISCHREGISTER BIBLIOGRAFISCHREGISTER 157

692 (.+S- óÈJ );ríi:Jl 624 (rrLJtrl..laï )6.$tt

624 (g+*lt .;aï )ifrJl 807 (.,-t-lt ;"r ).1pÍt 6-t-:,
t74 (.1-.Jl CrJ.Yl ) ;rsilJl 353 (,,+,stt ;6:urJt6-t-:'
178 (.11.r.-,.1aï ) i51.r.-J | ;JSilJl 643 (.ra.t'.lt 4r.J ) ;É-ll ê.Hl
"grJt
615 t (gjt.'SU )ij.rr...ll irSilJl 283 (gr;ott ;iítgaï ) lÈ.1íll6.Hl
783 ( ) ;ríJl C*j"..: / Él 779 (".astr..tt * o*t )óltillJ [e.rtt^ ll *1-
"r,*-t\l
313 ( .:ltt- 4ï ) .rllgtt J*+; 765 (,J,"rJ.ql )Utr+
212 (qa'. ,J,{f ) ;rt'tt 'iJ }-3'tl 586 e$l
587 (,+t lJ ) ,+à'lll 665 (,r-;rtÉll ) ir{-+ll / .:l
213 ( dtt- 4ï )+r':tt 587 (g".11'^r' )grr-lt
549 (,tJ'Jl ) Èt"41 174 (c.P,rlY );it"r-tt
549 (r'srill ) lr-fi 600 (.r*tt-t .t*.,rÍ )"rg-.tlr 'J*Jl
549 (./'rt" ),*-i: 383 (gíu.,1.e-ll)ólÉtli^<- / .:l
549 (g"r;ul ) .t*^t: 351 (:jrl.-xy);+r+Í:^<Jl
645 (ilr+rl )rr+'i:ll 169 (;tt"tt tE :dl )l'rirl ) :-r ^ -Jl
568 (gltlJ ) l.,+'rjl:iJri: 170 ( g,-{J ) 'J t-+ll i-r ^ -Jl
585 ( gí.,r"ill ) :-a ^ : r^<'t 357 (gr+,! )( u'rlJl ) .Êtr-
"J'
265 (gt o'Y ) ite" I t^<': 353 (r,,."+tl 6+ll.r1t ( : ^r.<
) Jlp9l. ,rJc ) ótr-
604 ( .É, alt ) (at. ":: ^ t1 ) !4*rt' 385 (&il"ll uÉï )6t n:, ë f I t
351 ( .r.i.rarJ )( .rltt rt*.,ri ïní ) ,F+!'l; 755 ( ;u t;.,e.t- r.+ ).er:..1 &-
312 (,;lJLrlll Éi s-tt ) (irlrult .rrr tr:"i u",Jl'locla-.rl / .:J ) ,J4J.|J3 599 ( .r+ltt"-rt*.,;1 ) 6tl1tJt
5ti6 (rrtrrll J+J )óBiJiJl 582 (*,*'-tt )i-:t-l'lt
357 (gr1.*-lt );it':Élt 541,540 ( 4tt g4ï ) (citrt;JtÈb r.t ) .*l',
t73 (,/ÉlJ );r;t -^ t1,J3^:ll / .:l 644 ( U.Slt ll
) .'lri GJJ
5lt7 (g;.,tli.à! ) '.,:':t1 264 (6l.1ul )eJ9l6l!.1
3.56 (g*t' ,$ltJ ) .1lsiïl,P;;; 586 (grt.l,tl );rpiJl
5tlír (.rrlrlJ )13ri$Jl r74 (ft+,rY ) ;rJl'-ill
.5lt2 ( E"oiltJ )'-'<ttt'*':o: 287 (g;rl"'ll ) e+rJl
5 7 t ,50e. 194, 490, 489, 488,426 ilrJíl 692 (,rlr".tt )é-tt:,':,
5,10 (;t"tt ) ,r"+FJl 319 (gr*ÀilJ )Ut-.,
I50 (rtrr-i-tt ..; *+! ) (.tLiJt * ,í ) .+*tt Iil8 (fl*tt )u.ulttiJt-tl
.)(r.1 (rf }.iYl )e-Hl .t8tt ( clu;f Fu{ );tr;tt ;r,
l5tl BIBLIOGRAFISCH REGISTER BIBLIOGRAFISCH REGISTER l5()

541 (guf.rlrl )iÀrJtlA 354 (g;.rr.*Í ) .-t u.'':tta;'

587 (sltdj )ury't 300 ( J-lr olt óJJt Jt-+ r ::-J.+.r) 9+tJt r't ;.+-i gÉ
545 ((Írl!J )oott-lt 289 ( g:t.x;tt .-.L:rr ) *sts*tt -Eít gÉ
";t*,
r7u ( .r;'...,,;aï)erÍt iit sJ / Él 354 (.,-ctslt ) ;t*9t.i-is cÉ
334 ( .r{.Jt}rl"-r9 ) ."&lrh., 16r (Etj.r.t! ),/*+'Jl CÉ
549 (g;roJt ;4ï ) u"'..ll 'rl; 358 (!'+,stt ) ,JÉ'l.Jl cÉ
544 ( ,-*t;.tlr-.-.,aï ),,pt--tl 9; 587 (,/';l-t.t ) :*-Ct cÉ
114 ( .-,"1+r.r
O+ï ) .-n!:Jl >r; 587 ('/';t-" ) !J-!lcÉ
176 (eaÊtt .lg.rJl.x-l )qlrr:qJl e$Jl 274 (o ,*lr ) (y+ut .,*t.rEí )crÉ
776 (.:t+*; i.r- )ol;s; 350 (,r-ttrtilt d *dJ ) ( .**ttt"l-.rl .,."( )crÉ
300 (grt-tli-..J . )!rt-tt 314 (.5+y -t:S ,J. )CrÉ
656 (i*i5l ó{l ..}ij ) Lrrll r5, / ÉJ 541 (ir+rÊr.t.Jr
)crÉ
789 .urJl;fc qtl l"i- 828,789,618,
358, 354 ( ti* Oly ) ,t i :. tl
593 ( .r+ltt rt-.,.lÍ "l
)Pt'tt, ,t ^ "'tt 265 bis (gr.*Jt )st*ll
s92 ( .-ltt'rt-".11 ) *'*+tt Èr^'-tl 516 (cr.r;r*ll )-ft- tt
592 ( rt-.rÍ )Ot$lt 6- 712 (;r,i- ó{t ) (r );.,r-
"+Jtt =: * tl la'l o;Jl
543 (gi.íJ )d,- 3r2 (
*f-ll )
543 ( *:t"lrltlt ; r;- 173 (_r.r.<r );t urt".ttl.:.1
543 ( rll.r *,ï )6- 333 (.r{Jlu"/*2Í );+14"
543 (i.L ó{J )ii- 33s ( .,.Jtl.t*..rÍ )"À.rÉ
.543 (;utr 1t- 675 (t+.*.-r ó{ll}iij ) ut:.u I g
457 -i-1g i.r1,- 659 (.r.*ttt -rt-.,rl )"rjt at / Ct
33ó (.*ltt rt-.,rÍ
) 264 (;u-tt ) ;t1t -t,..lt
"i+t*..i1*
It39 ( .r"altLr.L-Jí ) i-t*-ll,:rtÍ 301 (Sj*r+Jt *ÈJl ) ,4.r-
(ir.Y = ':l'Jljl í'lÀ; = )i{+t'ill 301 (gt t': tt trJ ) '''r
ót-5 (. rrrtirï ),pritt 300 (gr.r+! )u*tt ,rs*
3-5n (4Étt;g.rJl 'r# glriJ )at++ltl olrt-iïl sÉ 178 (..1., ;1ï ) .rirtt
"+.
641 (l+t-JJ ) lri.Jl .r+JlcÉ 568 (ÉUJ )i-,r-JtrrL
314 ( .:Ut- &ï ) Jl,iJl J+|.ó cÉ 666 ( ;Ut-"tt -i-1,J ó{. itrJ ) .rl^.Jt/ J
35Í,1 (i:r.S óJt )ót-JÉJlCÉ 5nlt (Lt.ri ,aï ) ;.r.'.tt
3(X) ( xarF-lt rt'xJ ) irtJl gÉ il2 ( JJL;ï )i '^- tt
6()2 ( ,ult ot t>J 1.1t;ltsÉ I /tt (g'lerr-! );rt'^t1 i)l,.l :J
360 BIBLIOGRAFISCH REGISTER BIBLIOGRAFISCH REGISTER 3ór

- óAÁll CJ ( t 6ïri.tt r i:,-: t -'gl rg.lr ll

(d,srlf 9tÍ ...ii.rpl.l 430 ) sl':<
352 (".1:,stt ) .r.lfJl6gs 446 bis Àrt*us
675,670,660 (,r,t r.r;..tt:^ t^-'^| )Ê5-ll:{t-ê / d 290 J'"i^Jl Àtl eEí
380 (,ra/t ,al ,a'rJl ,rfl e1Á! )
t.t^ tl ót- óiJl / Íl 546 J-r.Jl q..;,-J. J.injlÀl -tií
('.nu+tt )stL-Jl ,-i 384,283 jÉjrJl -l't<ll
178
375 ( É.r OIJ );t;lt 6r iri+ll1 ..riÉll óg t.;'i Jr:^ rl Ji / d 533 J-r.Jl #t,,+ J'.i.Jl -l':<tl
582 ( fr^tÍ ) ,1.-itt 785 ( ;Cr-.tt ót:. ó{ r+.lrJ ) ( ".,tqtt aïÍl /.e / ) :rus
530 ( .r+ltt .t*.,1Í )(
631 (flglt,,xï )i-ruJl / J "**t1Élts.i
)eEí
705 (t:...-r 6.t .;u )i-)riÍ / fJ 633 ( .,,+ltt -rt ..,rÍ ) (i-t;.Í si )etjí
748,105,611 (:+.*.-r r;aï ):.u,rtl i--)tijl 746 ( .J,".!-.i,)g ) (i.-t .'.^tt* t' )*uS
641 (6urltgaï ) .r:triJl r3lji 75r ( u".lr..ir9 ) (at-t<t,1|* c,. )*tÍ
842 (r1r<**rr*t );iJt/cl 530 (or)|'if )(,J4J.rtJrC )rrus
328 ( .-'"*lttr.t-.,;Í ) 349 ( ,-r*$9 ) (isr.tr cf )r/rls
"rt4r.i*trU ( ,y'+uÍ )( ,sr!r * g, )*us
623,616 ( q- OrY )Or,Utlt 739
16r ( :fr*lt 301 (.1*Jl,:;r.ÍJ )( ,4.1'tt c4 )?uS
ót+r!l ) g'tt'-ll.11;till
631 "aï )elttl69uitl
( F:i.l órï / cJ 749 (orï )(,1u:u.peLc4 )vEs
(.-tÍ, c,.s | '*l 304 (éltr )(;tgtttr. ):rus
57r, 560 rtrrtr )óïJ'ill
644 (rgt4t )out;lt 543 (g.,t+! )+tÍ
352 (gJ'irr-! )u'tL-":ll 845 (prrl ) (.t-ir.tr2;1.r:*r )vEí
300 (r*+Ul ótl +t ' ) (n+t*tl6,1ï );q-l 755 (grjoltei"tlJ )(Ut-rtt afïl;tc cf )uus
578 (;t-t-lt gaï ) .'.lfJl 63r (;r.-..,1 o*;J ) ( iÈ#Jt *.r ) :rus
"a
575 (,aÉtt óÉJl':Fi l"lJÀJ ) r3r:rJl'Lcl1'i 633 (*+:,lt,rat ra.rJtÊi rL{ ) (i-t.;ët*.r ) rrus
516 c,tjlJ'iJl 274 ( y+ut aï ) (.ii,,-3Írf ) rrt<
319 ( CtL c+ï ) r1.lill ó1É 842 (**1.:lt ral,r1.rJl,-, tL.)tJ ) (orgft *r )rrUS
5U7 "S.tt 816 (r4*tt.l,gJl J5Í ) ( tat-ttr .13rJl els * / )*tÍ
/tíl
5Uu (Llri .,aï )r,itstt 289 (;ts-lt ;-us
(s{r"JtJ1-ll 675 (;ts-lt ) (at^ -.tutl* ) *us
Iiltt )rrt<tt /
799 (t6.ÉlJ )'4ts.tt 3t4 (..r{r.l )eus
tto7 (rt-l arlat;.àrrï )&tsJl 304 (i"r- Orl )(*rtg-ttc/ )vLaí
r,. .;t
799 ( C^Jl,.,al ;-UUl s+Y ) Jrtírl 842 ( * fi È*il ) (.isyrr' )*us
783 (rr*;" )J'tsJl r,t07 (6Étt iJi.lj ) ( i.t*tr^ It, ,{"Jlvi ) .;tií
(rl5 (rst-tt )i-tt llJ.ts ItOt (y-Êlt;.r.Jl *-:..1Ë )(JíJl, r.lf,Jlvt$ y' )vt:iÍ
362 BIBLIOGRA FISCH REGISTER BIBLIOGRAFISCH REGISTER 363

304 ( .,9i* ó{t )( .r5trótc* ):rrÍ 568 (cr+Éor Á +l*Jal-U )i;tislt

739 (.r-j-Jj./.. ur + ) ( rótdt*ca )*rjs 615 (gt"^ t164ï)i,tr<tt
828 bis (,,.rru.l d )(":*eJr *r ):ru< 624 (J.à.r,-lï )d:t+ts
818 (,1êrltJt ,*1i,rï )( "aï
.lt+*,t-r;r.r.rJlet"'- * t' 594 ( .r+ltt rt*,,;Í ) ot --r tl16lSJl
)ruS
633 (óF+liJ )(i-tiltt' )!/us 300 (y+Htóiï )ir.J
755 (ótril ) (.+t-rrtt aïït f. C )rruS 300 ((trUJ )i.'Y
304 ( gt t-:rt.rï ) (Clritt r' ) rrss 540 -
( ll-*:Jt í,li; ) (,r-,otll 1i.f
7'K (tr*rílJ ) (i*+Yt .ri- rL C ) :rt:s 576 (g-rY-t )ocqr9trtrt
748 (r,*Íll )(.t+.-tt!t+lÊL C )rrus 575 (J-lr .irlóJJl Jt-+ *;titt )O*+rít,,rt rt
744 (r5.rsltJ+-,ft )(.1u:lt Íl.r rL *r )vss 624,615 (r-.-ll )i:Ul
300 ( dlu 6sï )( ,-rlt c.l )?Eí 373 (,.1,JJ1
J-, et-:lJ )iai.Lll C.-l'+Jl
746 (,+pt".t-. 'l* c )*us
)(i-t.-.^ 585 (e*tt )t'r-*-tt
lt
"ar lt
746 ( rr':r^ ó+J ) ( i-r...^ * 712 (.i.i--64ï
c,. ) *tÍ )at1t'i^tt
543 (Êt*l )erÍ 76r (gr+r$ ),J"^.'Jl
8r2 (,rdr'.Jt olrJl.rjJ ) ( ;"tt^rlt vt -..- É 265 (;u-tt )"s.*Jt e^+-
c4 ) :/tlí
752 (rsu U .,*yr+ )( l#FJr ;ï1r *C ) r us 264 (.r"ru4ï ),p;.-tt
279 (;tr-,lt É! ) -trs 643 ( rr$Ér );y1r J.+.
789 ( ;-.-t r+.tt u".i'L É+tJ ) ( .urJt c4 ) ?E< 644 (eÉ.',JÉï )gr'+'
736 ( É*ojl &t ) (ir-i*tl .rór *
c/ ) *lÍ
t7l ("t-.1>.tt gFJJ )ej'rll5 ;.jÁJl13,g'.J11.,-*.Jl / d
139 (Ér+lló{ï )( ÉLr.Jt * / )*ss 5',16 (*+L:-ttral ra.rJl:;i pt-:lJ )J--.Jl
741 (É.+Jt ó{1,í! *,{t )(ii *Jl tdlr.Jlsi ) ?t:s 579 ( *.-,1;'lt 6114.rJl .êi Êt-.)lJ ).,1.--.tt
744 (Ér+llorJ ) (Jtiitl Ít.r rL re )r1us 265 (a"1-OtJ )é-.Jl
802 ( É*ell ó,ï ) (,.L..J11
i:ríl -t* 589 (g.r.t-talt tj'- ótl .r.--. *+ï ) sl-.ll
r,i ) *Eí
350 ( ,-ltlrt-":Í ):g s85 (,*-tt )\F.Jl
692 (olpo+.,rt+t)+s 615 (J+ orY ) rr'::-^rl
451 (:,+-ltt Jt$ll ) ( g+r'ttlr +l.rtitt+ ) :;í 585 (
tA'l';lJ ) g;r:ijl .rt'::'
724 ( ,.pr1r.-t1Í ) i:l..L-ïl1 irsJl / Íl 300 (éltJ
)( ;ytt/er{ ) r;,-.
724 ( .AJÊrí )is..r^lti)íJt / d 578 (*+rJtóry )(.:: 11;r-l/ ) +.:,.
549 ((Í,^ir'iu jt r'<tt 586 (r*Hróit )(ét..ttr:irt/ ) +-.
)
3-54,353 (.,*jr-tt
).;tr-ít'ir'< 5tttt (lÉll )(;Plteirrl;i ) +-
.15ó ( gr++tt ,JltJ ) iir z -Jl ' i .r'< 199 (6.p--ttr*: ..l?Ji^*tl (
) gFi-Jtrrt*Jlr' ) 1";r.
624 (rausf t ;Y )arJtJtrl y' udtt^ i'^< 82tt ( . . 1 . i . - lrt+ . d r J t r t ' )( f*rJtr' ) +r-
364 BIBLIOGRAFISCH
REGISTER BIBLIOGRAFISCH REGISTER 365

199 (s+":tJt .rÉ,rJ ) ( cr:i.tt :rt'--Jlf ) :;;- 313 ((tr'àr.ill )J'-i-Jl

585 (g.pril ) +; 807 (pr.tt/-."af ) 'ri^tl
799 (*.t-*tt ) (Cr:i^tt.+r.'-Jl A ) 1;;. 680 ( ntl ) irL 61-.ltaït:^ tt
"l- "af
578 (Lhi,rJ )LrrJt ...ón 687 (ót*..t"a O*d )iJti-
273 (cltt-g4ï )++tt gu.ÈC r,;;. 604 ( ti-.- OIY )at+.ri..tt
828 (rf+;r,tt rull raï ) a,+Ytol,.. .4;.. 3r2 (n+Utó.Y ) ( rÀill,; ) i-"i-
828 (;i Ol d:;tiJ )r-tt Ol d ,.;;. 313 ( f .i-. O+Y ) ,. rr.lf
264 ( .r.-1,.1a J*l3.lj )óÉ'll eEí lái-i.. 588 (i.tri 6sf ) èiill
581 ((trti#ll )f+tt ...ii. 349 ( .r+JtL/"-jÍ )aïrilt/ .:l
723 ( u..t*l{Í ) ótJoJ"i..ll / .:J 351 (:€l"rll & óJJl .ii Êt-)tJ ) ,.ilJl
665 (g.1tj O*i*Ll ).,|ir. 401 (;u-x-Ltl )J-tllrJLll
645 (!-#ilt )J''' 274 ( ,.;.;,1ï ) e^ tt
'
645 ((fj+-! )O* JtrJt.P.r. 624 (r+-lt ) ,t '9t gu.
653 (g..lt órJl óít ) ;uY| y'trll .Jl.1.rl
t' dtr.Jl í1r. I c)
352 (g-rlt't )etul
516,504 -r*.lj*ll 264 ( at,Si ) .r..-Jl1 .í:Í^ll
644 (;lr-llt ).-Ft"^tt 354 ( r:.. . ,rrt * *l u+tt È*ill ) rr r .r.rtórêj-
544 (.r.'Í ) 354 (**1";,tt r{l rgJl rÀi rLXl ) liÀr^ll
".''^
"Slt
544 ( .rlj+lJ Jis 581 (g:tr..ilJ ):ri{-Jl
544 (ir*i.s{l"aï ) u;- 644 (,r+-tlt ) +lt1.-tt
379 (+t*+tt )e.rtt..lt 615 ( cË*i:Jl ó{t ) j+FJl
585 (g;trt ólJl ,J. .+hiJl,.14ï ): l^:r'^ t1 828 ( rt: ^*.tl.r.':<iL-- i, Éill ) ,fi-r.Jl / .:l
288 ( JJt ,.1aï)gtr . tl 585 (gÀ^i.*rJ )iull
578 ((trt-*$ )gtr ^ t| 598 ( .r+ltlrft-,,.1t )at rttl
116 ellbJl r72 ( .re...,.1aï ) ih.Jt, dt-J .rt-L / itrlt eJt:j / d
351 (g-rlt-t )rl1r:ÍlCu"' r18 (t*S ):"ll Ê
597 ( .rfJJtLrl"-;t ) 6.rl,r^ tl 353 (J-lr ort ) Ái.ll '.ri
351 (;ts/t s{r ) rl:sJl
766 );uit ó1.Êl / jui..lt U;: | :)
(.r-.111.r>lJ
5n2 (gr+r! )*...-tt Ít07 (r.1.r1lJl .-rÉ,r+ï ) '++.lt-L;
.58t1 (Lbi )*.'--lt .54t,.540 (,+t.t.ll )(+v' ) ly:njlÊlÀr
"aï
644 ( t'::,r;r.ï )*-.'-.lt 5ttó (*+tortr'tt )rJlrE
549 (:ttl"l,ll ,rl ,,r.rJl ,ii f L)tJ ) e*:ti-
5(r5 (r1,usft;ï ) ;t;Jt ,rrjt; .rJtJo.ll\.ii
".*'tt
ltt4 (.tPÉJt,JgJl lr- èÉlJ ) Ctn-Jli d \ t(l (\ÍJr.^! ) .Éti:tt
ffi BIBLIOGRAFISCHREGISTER

179 ciJil1Clu|"3LU
314 (;ltrt lt ó{t ) (4ir{.{ -Eí.,J. ) c.íj
265 ( gr orY ) ( grr+! tl ) i+ii. c.s.;
cr-'
"J.
587 (+*tt ).rt{rll
763 (f;tr.'i!t '-'L: ll ) ':ltrrft i44;
168 .,/J.rllJir.i,l ; vtÍl !t+,
283 (:da;,ll6al;rs.rJl rii rLXJ ) ;t+.yt !t+ i .:l
588 (,f;.r ,rlJ ) s; É-Jl .Jt{lll
5',16 (a;"ll :-, ft-XJ )J rirJl !l{r
624 (rauSft;4ï ) r-iJt i.|'i.,4 .biJl iit#
585 (;t+;J.tt )4rl*cJl
76r (ct ïoxY).+
763 (+.rtt )u+.
587
cr'l
( j+"ttCÉre"tr,i+"rl
549 (g-l!J ) :++!t
582 (gr..,ltt )Jt-rtt
I t-r"-!l
CÉ, ê.|J, \-tl
587 (,/';tu ) t+-rt
549 (g.r'tr11)r+rt
 XII Register op de Koran-citaten in de Arabische tekst

Verwezen wordt steedsnaar de paragrafenin de Arabischetekst.Tussen

h a a k j e s s t a a t d e telling van de àyàt volgensde editie Fliigel, daarachter
de telling volgens de editie Cairo.

90 trr (2'72)269) | +< fr+ drl .ii i^<-rl ak bs rt4 dr.:^<-Jt .,:Jr
635trr {214)2731
Ér^:."1ÈPr':
s2r lY 06,721 Ë.1. .xl e*-tt 1lr.!t6t |tu óË\.Jl,is riJ
s19tV (11)73) iiXj èlti.tt6t tlU óÈÉltriSriJ
456 tvr (r4'r45) .+l J Ji
652[Vrr (113)116] ,.l,itl ar-l 11.*
6s2 [Vrr (113)116] en .t*t lf JLff prgr rïgl3
798tx (5)sl vl ...-Jll óClljl .l.rr lrrlri.lj
208txrr (76)761
Ê*b ;'.lc gi Jí irrr
63stxv (7s)7sl O**r:.1ol,1ï JJj,ri Ol
701 [xvrrr (103)103-(104)104]
i!-ll C f+ar.., j- i*lll tt 4l [O:.r;yl ]
lr:- 6fi*: 1r1jló.+4+J Éf !.rJl
206txx (113)ll4l I ^ r^
:jJi rrl .JÊr
798tXXr (48)47) i*+-b t!. jSr
798txxrrr(ltsxl3l ,r1.ttrJl ul3*i
54 [xxv (46)44]É J,trL,Étrsïlp Ol6rti+ 1l6r'--.t 1.r.ÉSl6l=,--: pl
Xg- JÉl
36 IXXrX (4D43] óJ.JtrJl Jl ta l:È t-J
627 tXXXrr (6)'tl 'zt'' .ê',.1s
o*ïgiJt
34 IXXXV (2928) el ^ l. ll .Jl* dF rïll ,J-i.- Lil
38 [XXXTX(12)91 Os-l+ t óàJJl, 6f^lrr C,,:iltgri-J Jr
403[XLr (4D42] /: l:- &. ïf q+ ,4{ dF
Jbt Jl ^a':LY Ot,'
32 IL){V 02)r2l C,ri* ,.Ít ,1;ri ó{-6- uÊJtl 6.11olrr..r Cf- JIi g.rJl rïll
I r.Jr:l
628txCV (s)sl ó+tiL- J.i-ï
 KRITISCH APPARAAT 369

Algemene regels, toegepast bij de redactie van het kritisch apparaat

XIII Kritisch apparaat l. Verwijzingen in het kritisch apparaat zijn naar dc paragraafnummers
in de editie. De passagein de editie wordt nicL hcrhaald, maar de
Sigla redact.ie van het apparaat is zodanig dat geen misvcrstand kan ontstaan
over de vraag welke passagein de tekst bedoeld is.
A MS Bologna 3406 (l) 2 . B i j t o e v o e g i n g e n i n d e h a n d s c h r i f t e n w o r d t s t c c d s m i n s t c n só c n w o o r d
A7 Toevoeging in A, aangegeven door C- uit de editie herhaald, tenzij deze toevoeging aan hct cindc van ccn
A3 Toevoeging in A, interlineair, zonder kenmerk paragraaf valt. Bij omissies of lacuncs in dc handschriÍ'tcnwordcn steeds
A4 Toevoeging in A, in marge, zonder kenmerk de woorden die deze omissie of lacune begrcnzcn hcrhaald.
A5 Toevoeging in A, aangegevendoor i 3 . V a r i a n t e n i n d e d i a c r i t i s c h e p u n t e n z i j n m c c s t a l n i c t o p g c n o m c ni n h c Í .
B MS Cambridge 1428 (10) apparaat. Dit gcldt in het bijzonder voor dc prcfixcn aan vrrrbalc vormen.
lfz Toevoeging in B (verschillende handen), aangegcvcndoor 4 . V a r i a n t c n i n l e e s t e k e n s .z o a l s s u k i t n , t a i d ï d c . d . , t . i i n m c c s t a l n i c t
B3 Toevoeging in B, zonder kenmerk opgcnomcn in het apparaat.
C MS El Escorial 949 5. Bij dc rcdactic van de variantcn wordt hcí partikcl wu- ('cn') stccds
c2 Toevoeging in C, aangegeven door g- gcacht tc behorcn bij hct woord waaraan hct v<xrraÍ'gaat.
c.3 Toevoeging in C, zonder kenmerk 6. Variantcn in de drager van de hamza zijn nict in hct apparaat
D MS Jerusalem,Dàr al-{atïb opgcnomcn.
I)2 Toevoeging in D, aangegeven door e- 7 . D e s p e l l i n g i n d e e d i t i c i s g e n o r m a l i s c c r dn a a r d c r c g c l s v a n h c t
D3 Toevoeging in D, aangegeven door i h e d c n d a a g s cg c s c h r e v e nA r a b i s c h . D c s p c l l i n g v a n d c K o r a n - c i l a l c n i s o p
D4 Toevoeging in D, zonder kenmerk dezclfde wijze genormaliseerd. Van varianten in dit vcrband wordt geen
Il MS Leningrad 721 opgavc gedaan in het apparaat.
F.2 Toevoeging in E, zonder kcnmerk 8 . D c s p c l l i n g v a n h e t w o o r d i b n ( ' z o o n v a n ' ) i s g c n o r t n u l i s c c r dv o l g c n s
Ii3 Toevoeging in E, aangegeven door C- de rcgel die is beschrcven door A.F.L. Bccston,Arabic Nomenclature,
Ii4 Toevoeging in E, aangegeven door lo Oxford 1971.
Ii MS Paris, B.N., Arab 2331 9. Het apparaat gceft de varianten in de volgordc van dc passagesin de
F2 Toevoeging in F editie waarop zij betrekking hebben.
(; MS Princeton, Yahuda 551 10. Waar in de variantlezingen een trait d'union gcschrcvcn is duidt dit
Ontbreekt in aan, dat de variant het gehele tussenliggendetekstblok betrcft.
+ Toegevoegd in
,!
Onduidelijk in
tlt:l. Doorgehaald/uitgewist in
irrtt:rl. Tusscn de regels toegevoegd in
in rrrarg. In dc marge toegevoegd in
his Twccmaal geschrevenin
I a cr r r u r Lacunc in
r70 KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT 31r

l ' o o r b e e l d e n van genormaliseerde spelling in de editie met varianten De titel vsn de Ir5ád al-Qásid
rr'(t0rvanSeen opgave wordt gedaan in het apparaaí
De handschriften geven alle verschillende titels. Dczc zijn geschreven
door de copiisten of door de latere eigenaars.
par.nr. editie handschrift(en)

l0 Jt-É ,,.!.:
MS A: rj.c / *-r+ljl :r'.: slÍi3 .r-'i ^ ll , ;-l I ,rJl .r-titl .rLi1l -t':( JJI lir gj
19 JJ& lJJ,:1;
L)t'll tt-Jl /óti:^^ dF J.l.+ll Jtr-ï / /;s.rtt =;; etÍi:+#hjl i#;
21 é r-is l6:41 1--;' ^:t^ l<1st^"ll r^t- ir.t /..1a .r.-.
J- 9[ÍJ f*.lrl
:s5y- :<'.| ^ "a.rJl ""-.i
29 / d"Ééll ,/ I L jle ql, óÉ.ll-rJl
a^
-)L ól rr.., óJg

êy3ll É^Éll ': .5at:^ll

63 MS B: Jtr: Àl Jl /.'rrill .ryJl 'ia: ,J-i-ï Jl /.r-Li"ll .rl-Lrl -t:<
19 i.'+i <t-r* iëÊ / Ji. rriJJl i*1"è rrtií e+r ..i.c &l I r - / .tt- ;l ;rrl;l ó4 .r.I
fJt-jtl
87 ;r,: utJj I ,r,leJt Jlr-ld / iB.lJl:Áj ?tis qt I (s ) . . ' /:,:Hlojl

92 tt-Jl rrJl
tl . -L'l ,rJl / .r-titl .rt-à11ul':(
l0l ,;/l t.i.;^ll MS C: .r.-. ;g.rJl ,J,-,i ÈÉll . i:lB ir / .r-t;^
.Ji /.ild+ jj 'rJl 6.2t-:ïl ucL- ;pl /;+:+l
l0r l^l: t J.i ,Jlrj Àl CLl / gitiSJl .r'r! ,r:
t20 .;r 4,jJt: /::l Jt ;r'+-tJl rt.-l
ët3ll ,-f t.)l éf JlirJl, Jdj.Jl f ;ÉJl 65;
/..r *?{jl;JiJl / tél.r.rl-l
149 É. uil *!s|
156 ,yl 6yl
MS D:..:^-t Àt..r^i: /;ti5ïl ó*l .rrl:^ll sj-l /,rJl .r-li!l .r[-i,11't:<
164 .,Li )Ll
/.'::- a:-i r:( -..1j
166 óÉir ir1itr
t99 LliiJl : -J: ll
rt-i,.;l
265
MS E: óJ r.s. ..,g.rJl,*-i L)lrJl ÊLJl è:,ilJ /.r-t-i.Jl s:-l Jl -r-l-i-tl
.jlr-r /l*,
I ,)l.rÉÍtl e-1 / 1511'-;ïl .r-ct-,.1aËa.r,l
330 tf Ji+
11-
) t I ,'l'Jn rt jtr
MS F: r.*.rr1l ,Flijl ÊJí,-Jl .irtB /&t:^ll .)-l ,rJl .r-li-tl /.rt'à;l .r,tÍ
394 Ë.lrl C*trl / r:. Àl [i.e / g.1t :ïl .r.c[- 6a etr+l r.xl / .r.-. .tJ +1iJ
401 li<l tist

MS G: / .fit.r* yJl fJtrJl pLïl ' iatg / r-r:^ tl s.i-l Jl .r-litl .rtà;l / ?135 llr
/ ór-l .':^ ..t ítt ..r^; / ;USf t ,r,,t jj f.Jl / gtt-;tl .r-cL- 6al C*.lr+l ór r.s-
I t^t^ ,:Ê iLl;l sl':<ll b.lf
 r7.l KRITISCH APPARAAT KRITISCHAPPARAAT l/t

K riti.schapparaal D? {jJt+. 90. D

E Jr+g éh ''rt
19. AD óii.ll 92. AB-
51. DF ÊlrjlÊl. !r+ll
A_ 6z ólilJl D q , A2Bz .-r{Jl
BCG JU B ó.ilJl óli:^ll G a+U.rl- 93. D- *
BG .r-l!l ,rJl FG èl=J+ 52. AB uÀ-Jl 6lrgsJl A intcrl. rj.e &l
tj,:.- t', *
C ,L dttt ÊJ-!l D
"-t- JJ& 53. AB- ól E Ll.fJl':t^
l ^Jl,...: dL3 ls Liï91
Éj E J-ill D-
JlJi- 55. A- i,J-t: dr
C- atq - Ur 20. FG Jt-s E iÉ+ 95. B Èl^Jl
D .rï rr.1ftJ-rl FG ^1,12t
9-b,5 D- d. 96. D- rr+Jl
G -l,|trl-)rsrl 24. D- ::lf ll
I nl'Jl 58. D- {=.jlr0-àll ÍJ*ill il*Ài i.irll1 G ii.-.r ^
F_ c;t :Ít - L.l D2 iililltllrll L...rtl: tj-. i J_llf 97. D :tJjrt #xll
D
2. F'- Ll'"1 27. FG ! c-r 61. G i;F Jr 99. D lacuna 99-152 (trr^l;r )
D- .;lg-Jl ABCDG orl:l1l ,-r-i1 G i;Jcr (r$sr ) -
3. F- -
ót-itl ,*l 30. D ól-rL 100.E Il cLJl ri^ l- Jl
62. C I
7 . D "ri:r;61 E ó^ ê.lff t-
DF G
ó csii CÊ"9
G J-r: ai 31. E et Jri 65. D+ fLr +*L &1,/-
l0l. B ri
FG :'l+Qr 32. A l'^lt+ 69. ABCDEFG k:.r ADF ..3tiS
IJ. F_ ,!l F_ lFld
71. F ólrl+Jl G ^5tiSl u{al
9 . 8 B
u,"J'iJl J+.
Jt :.tl JU, 73-14. G- t-i Jr 6rU ,-h .rt-l ;t G !rtr,,
E ,J-,iJl 36. C 6 r.lrJl F j,i3:..1r.,la!l 6r IO4.ABCG iui
r0. AB ól...tyl& 39. B- ll+i
74. D .rtj .la !h lll. cE dÉ^r
DF J.+ Oï ,.1,. C )t+r ]5. EFG t-ï ll2. BF .::L.ri. rr:r.l
12. ABF o+,Àist tr 40. D el-f e-rl^.11sl- ól Jy-t,i. D- il utr ^ tl G ri1 ójiíl t41
D tjt- dr:
6l 11. B irt+Q G gÉiïl J-'3
D11 ei.i.rr G Jb: &t ,/- .-i+Jl g 6* E t-fË ll4. F- rL ri ll
13. I) Êlrjl JL-J OÏ fLr ++t 79. DG (t* AF i{Es
1 , 1 .( l - {t 4t. E LIJSJI '-,t' 82. AFC otrJlr II5. BFG Êtsr5, ilii5 fÉJt+
Il -lrí 46. AB JIJ-91 It4. D t^t^;tr 116.G ó'. rÉ. ó.
ts (; d
o.t+ 48. D dcl. drl ll7. A
n5. c-? 4+ drl
t)/ ÓÀ:l D2 r.tl (' tF|'jlr+u F v:Jjrr: l,/
l(r. Alt grll l"+l 49. AB t \ -
t.' t-:L d'X E tr 'q y' .t'y'|
tx I; l.l i'i
5 0 I) ( ; LiL*;l ;t .:Y1
8(r. I ) órst I ltr. (' l1 '-iill
 KRITISCH APPARAAT l/5
\t4 KRITISCH APPARAAT

188.E D 'iilf t+.r

A rrtJl E órllo Pf- JrJ;tS;
'{:;l
t-+li t64. E? 6rii:^ll 189.FG tr.r; O*11 2I8. BCE ól.jl
r 2 0 .F
li''l+J E2 6 rilJl l9l. E 69.l g-U 220. A- J#-
r 2 3 .F
ABDG_ E ê'+ll
t26.C l*Élr E *l/t ÊlrJl
165.G riLl, D- JLb 22r. AB J.tÉllrelr.Jl
FG ;! ol+
AE J-íl D2 Jtl. 223. DFG l:.ti
CG .r*,,
r92. AF ..ir< ^J AEF .-.tiS iFJ
AB- ++ 166.FG óitl,
- . t
F_ ..iÍ 194.G !#J r,t 225. D r.;t+ dLh.l
r33.F Jrr
G 228. F .rt- it.rt rt+;1
135.C cÉr:i AF- dl51 )Fl

e':^ .-.i5 G '/t,.Jl'/ 197.AB :rlti^ll 229. FG o,Ji'ilj

E del.
167.DF .J{rill rl .r.àJl D i.rrt<^ t1, D r:ll;iJl ,rJl
140.B ,.àHl
144.C?G jtZ':;;U 168.D erïl D +ii-JJ "r*i:61 233. D JrU
t.lr 171.E óÉr*Jlv2rJl ,t'r'1 199.D+ rLr +*L &l,l- B r+t
t4tt. EG
2OI.ABC ',^"<tlgj 2f1. D J+-i .r-Jl 6rBJl Cr Jri'.tt
r50.G .iÉf5J n2. G ,lr Jli qr..,
203. A ,Ht G ,J*ll y',
r 5 l .G J-ét rl 173.F Érí
rLrJll BCD g'$itl D e_trlr 6L rlrll 238. G !.rt. ;j-ï t' ótS 6t1 *-r*+loJt
F
ir3t<^ t1,1 D Js3'íl D3 in marg. ,/t"l al+ rfqrl el'lt r+, g:BJlt'r,-"ri.lt;
E
114,DF l'itl) E t*r ïj 239. C? tn;:1
AF t/l.É
'J+ Jl 204.CDEG Y 616-utt AB ir t:{ ll CL i+rt
G- Àt CF
205. D+ 'll^ D- ;l 65.;
152.DF iír G ;JÉÀJIJ i-l "lli-tsJl, C'i ;)t-Jl
A- B .-É.ri*
D: cinde van lacune (99-152) I75. CFG +lr!l Jl'r:
Ji+ u' A i.+*l A2 Jl'rl B2 €.F;
G
...':<tlóf..,rr. 209. c- rJl ABD t#*t
153.G+ Jr,: t77. D
210.F AB l+f.
AF 1-l , 6a"-r2ï 178.CG JJJI Jlr+Jt{
:^<Jl rLr.l r79. G l+*^:r 2ll. D ;É1,j. Y, F- JrÍtt
D lri
180.F- rll;'il 212.F u!**ll [!r F2 in marg. Jrlt
1 5 4A
. B ,,&.J-ti+
D lrlsJj 213.E- el 240. ADE .g-!lJ rl
r 5 7 .C J-ii

l8l. F E2 ?l D 'íJÊf ir1

159.DIIFG p/rJl i$r. óir:-Jl

AR(]F 'Pl D- ir4,3r':r^

ll 2 t 5 .A l/+J 242. D óurJl+ C
tr+ 6t*, AB .ftê1J,. ABCE 'tLPr
t(Í). D- aa lu2. E-
I) ;!gtl;sl E3 k+ erctful 216. ;
(
it' 243. F cJ&
:Jiz-.lU )JtXl t-.+f ll'l(r. Al; irí, AI]('l) Jtl'tr.tl ul^, 245.C rjlj,"f lll rl;l
lír? l)
 KRITISCH APPARAAT 371
KRITISCH APPARAAT

)46. C'! ralt^,rrx, P,z :^rl--.ll G ;1+xr

279. ABCDEFG *.1FtJl
F ilÊdJi^llJ
241. BF. D lr+i 280. ADF
c{, i:tilt *.LiJl 6'11
atS Jl6l
2.50.F- r-f':t1., ie+ Cr F ó{i: rti:^ cÉj1 305.D del.
,;tr.Jt,! 281.D-
G '.
U JL-JI r':. i ^1 26r.F Jil 283.CDF
306.G ix+
"ÍJl 6'
r^fól1"Jl C bis tf-ill
251.D- ólJ+l 262.F E Àtl e--; 1'.1lóJl "Jc
AB E t-1 .1lu-91 rlarbr 307.G 6 oí-Jl,
èt,i 284. C
DE lf-lr,lf ...':<tl 308. D 6tí el2rïl6l
F- Ljt -..i:ll 287.D-
E :*É
252.B :rlt F t + tfrU-lf 290. D- Ê{,
41
82+ BF- i+{l 'r.':^ll, LJ+Jlr:-L r rl iF D 61..hi-
+ F
A 263. G C c'i-uE1
irt.fJt cr+tf rLr óii:Jl'.i F plrJl r.l.r
i-l- ll litilÍt-r 309.D d:.rLí1
A+ in marg. itiglCrptf fLr D 29r. D J.lfiJt{
F ;rliJl3 Ll.:<tl Crytr: Cf.f 264. F crlÁJ 293. DG ' risíl Ér E- +
2s3.F.- - r:.i'rJ F J"ll
6í D-
*-1lrt:tt 294. B- kn
E2+ G g>t;!tJ.-ri{iJl1 t{L 310.AF gFÊll
6t ll.rlJ 6.$Jl B2
G 641..^r
A t^a^l Ll 265.B eÍl tr B- br'irr-étlJ
267.D- g F r)trJl gl
Ez r^l^lil 295.D Àtl r.-1 ,,lalÀll
BE lrl;i
255. D F - ï D Ol
rJl í,14 tl, rFll.lr
256. D- L1 269. B- t{j. ÍJ-3+ t-, BF iJfi-i.Jl l.*t G ósJ -rll
É é.rJt-r r.iJt;r1 Jt-iÍt{
270. D- . il<, '. rb. 3r2. D- 1é,
Jrsill B
D CF !+ rl E l'!'- 313.D e,1.i:Jl1
Jïr:-ït{J
Er 316.G i.re1ltiS
251t.D 211.D- G 3.r-15
d rÉJl,!4 idrJt 6l tlr lll
AB- AB B- JG
i#r,ll/ r..tr.Jl Êl^ 296. B i+dlr
gz |:; lll
J.
AB- rtil+Jl D ''it'-Jl * f.rQr E t^lt^
u.illl, - .iijn3
259. D cF- t- 318.A-
ir:ÉlJl \.tt.r 299.G-
A2 lÀilll, - .iiji3
D CEFG ii rll iF B + ggeJl r2Si t ó!s 6.
d:tiJ ,a'5 Ê1, jYl
272. G . iJ:r ..'ill r-fÉff 320.AF
D4 t+J ,frSLtt ó. {Ji è.ÉS rlf
. rÉ, G .ir1''Jl14
D- tdlr-lr 274. D ,ti:!l1 &lJl ríi t-,J^ i.tt*j 1'4'i
E i+lt -*:^ llJ
B Bl rÍt5 D? e+ndl 3(n.D ii)t- g;ltJl
E :.r..-tl, 275. F j1.rg D- etl . ^ _.1 322. G bis *
djJl
AF 323.E bis J'.I
I) '/sr ,-r-l*,-rt ï)r. B ;f L....f^Jf,l"ltty-rIJj
B l a'rlyr 324.AB rj. .i 'r+
I) u-+ljl J+S, ï)4. AIll) .+i i t-::.ll
D_ jt: ll - \+i U
?60.t:- :^.1-ll 21t1.l) utu+lc- l.. étl
tTtt KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT 179

C?EG ól*.rLr B- ar?, 361.D- i -..^:- B óÉ91

325.B- t-llf- 8,2 .r+, F .li'rJt,,i Jr9l 385.D- .hill6,.
B2 t+lf- 341.D :, ^.: BD rr?tl B
aÉlt rJl €r^l-JI
32tt.F gJÉJl ÍJ*+ll D in marg. -..ÈiJl D- ótS-JlJ FG ).1
329.FG .;3.t D3 f-ijl 362. A- t+JS B - l 1 l

330.C ,yt+4*.rr 344.AB 'íill 4r t+l( gz .é,

C'i.iJ,
331.BG? ÍJii.Ltjj1l E j-'L 9 363.E .,!illt sj.:ltitl 386. D ..tjr.Lll
D s-i*Lt1jrl G ,t+rllr 364. D. óÉlol+-Ljl, .r-ílr iS3:,1-Jl1 B 6-r lal : del. t{J
"+J
F 'Ji+till 345.4 inmarg.É & !.à1,' 366. D ir*.l.talt{ ++t
,,,t
t- ,/^ Jiiri 82 |j.r
D- t{L lg:t/l Êl'll .-st- /' i:' ^t1 368. G eind lacuna bij te,^ (cf. DE dËIii
332. D- .-P-t ól óg1 r.;-rtlàl /.,...tJt1 u,"riFJl 356.. :.r.<). E Llr
D óbxJl / rli+tf É Jt l Àt c, I ir;_+,tJl 369. E lacuna na l^iq- tussenff. 387. AB dÉJJLlJl
333.AF .^0i rl /ur+r ti(e /rx-Jl È€L r$1ï11 22b-23a (cf. 378::r-y!-l). A a in marg. bij ,'gl3uut l'.<^
334.F- .P4t /g.riJl u-.1 A- .+ /,3!:tiJl elr-Jl, I g;i-Jl :-...:
DE i$ul 341.D- a . ^ A ..4; rii //rs
D- èl;ltirJl G? >-'-ltt 372.D- ;r ^<-Jl CE ó*Él ó*l-t{ ór$Ull
D2 d]l11t-àeJl 348. C 4n jt...il$ te l':1.;.1 pÉll F dr*, D ótH
D ól^-l;^ll .i^i3-U 373.D .E{, D? !;e.ra3
D- t{jl {i. tj.ti AB tpd-Érr 388.CEG ':tllr
335.D- JJf-:JlJ Êal&:Jl {+tr.rr i$r
33ó.G i*.Fll 349.B- &t.t ll 374. F rgLli 1r t- 389.A- - igt^-.tt
eLfJil
D B2 óï.i-Jl D ..iJl l. 4+ -
L,jr^Jl, t/t+rÍl ir3t^--.tt
337.AF tJ+Jl,lo rlÀ..rJ9 D_ e+f.Êr 376. G? íi+l'alj 390.D bis í.ii.Jl
ABC !r"tuf:, 352. F i" 378. E eind lacuna bij 391.D :r..^ r.tlr#.,
D ëDt)t C i1rtlq-l (cf. 369: r^:q^). 394.BCDE
*Ys'|t ó-ll61,"11.p3
E .ty)t\Z 356.BCDE ; '".3i.J1 F 1+ 395.B .'J.iJj'rJl
338.B dlJtri-Jl G lacuna na .i.ií: D .tl e--1 F o1r-Jl oj,r
339.D rÉJl d tot 368 (tr:. ). 379.E ólJu 396.F ftS-f{
F JUï 357.A f'*lÍt F J^-,i.f 397.AB r.rr.61S+ ï
D J . *J Uï i.àJl6f 358.D- ótlo.+^Jl 380. FG d! AB {irq3l t,
r40. A JtLll d/ B- i-'l"Jl
382. D- u.Xll F 6 1 S + Y : l L - ^ r : d e l .J .
t'- vJtlojl 359.C? \si, t!, t{J EG .ë 399.E 6c
t.,./'. i2t

Alj c-lls 360.AR t" 1 8 I .I ) - ..Ë- Ea ondcr r-^ii: r JLi

"!Ytr
{{() KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT llJl

429.c 444. D
D s 414. B- r.rÉ Jr iÈt-t f){-Jl .i-'l^ ,rb *

CEFG ,t++Íl B2 rtÉ ïr 430.C .rlJJr 445.G+ ,ltÀ- V* ,S

G rSl1dl F 4 3 1G
. r^a:t- 446.F f )l-Jl ++ yJ.
ó*l:Jt,
AF F-
G lIJ.
4 1 5 .F }|u+ ++L
t:l'lr3-
;'tnr
E 4 1 6 .D Aa+ in marg.: 61iJli;-...: l'.(r A ld-
Jr+;r rtÁll
400. B 4r7. G D L^fft- D t+L l'.S' óSJl
6trt 1$Jlr,, óÉsll
419.C bis 433.D- 447. F dcl. (;r'ill
401.E- É ut iF )crgr-5
D- C F2 (;lijl
F- JLJr, Jt.r: Ér )61.;s:1
D tJtc 6fs 435.F D 1'.J tt-Jl 6r JL:iJl
B- r +rJl5 Ét{Jl
":- F-
B2 .rr+:J15 419-42r.D- i^Lh3-ïl - e.
F ,:dar tt YlC.
"lrill 436.C G?
C g;.*illl 420. F r+Jl i..lirl ó g-i.{J

402. DG- 421.D i r...:( ^ C ?ti't

AB irgilt r- tl JJrï
*
403. B- F 437.D .i-Jlt{ t:.t-l ,J^ F óÉ JsJl;/oi-r1
Jgrr llsr
F r l l G bis gJ4 LLl 449. G g.r-,ïl g ll.rJl ra 6t+LJl
B2 Jsrr gJ{

422. D G? F-
404. E Er JÊ^+ t*tc Ol ,J- ó+JlJ i.;jlJl ó$ít{ ó,rJ1,:''
- n^I ,rr:l* ï .iï;-tt 423. D 4j4 Àl*.-J t;Jc 439.D- .-.iríJl E- +rd.J{
405.A D r4Jl B cÉl B_ qt- Ï -
u-.Àll p)l-ïl rg"rJl JtJËt{ sJ+Jl
B del. 425.A- D ór^1- Lt-t f ty.Ft B2 4'fl- | -
;)t-ïl * Íla'Jl
E 43 440.B irjl^l..ll D oKr
Jt'l& *
CD AG órJrr F
406. F I e l*-jr Jrd .l!rr

EG ta | _:J G A- JtlJl 450. A r:.r 6fil3;r

È-tsl
407.D? .i)|;ïl D- 441.D í'tl+r 451.A
,fiiJlyJ.r'+l É d'ajl
E Ê{tJ^l
B
,íi]Jr*
442. c- u* D- gJtr.
D DE i*:*ltr
409. c :++llr ::^ t illr .i.r++Jl D ó'*Jl É f++t'
G 426. A E- t^lrl- F- liJiJI
Julrrg 9 fdrr+ ;)rt-Jl
D D- iJr: I ll 452. A rj.Êrtl
4r0. D ór+! t É- +L:llór..€-, fr*
F- CD 443.A .Jil+*rl D 6 rrlai:5
. l
!.rél
4r2. FG 427. G F_ í't!r
A 6ri-r.*.1.* i#t
&. .-Fi.rf
DE 428.B- -
L3l ór.xr l)- ó., dtlJ+. 453. A t-f-i++f tr-Jt+!X".i:t
Ê{+
413.I)- itr- tll B2 Lil - O-rr5 I.'- rill 4-54.F-- 212-l +c ,st
I) r:f- . 1 5 5 (. ;
t]- óbJl D 6firu .irJlf 2l.t 2ar g

I]? J]bJl (; I.' ;l t.' ,'l^C,

ó Hij'.
 KRITISCH APPARAAT lfi 1
382 KRITISCH APPARAAT

D .:*t 481.B- rill 492. D ir+.l.;'iJl

A !trlilt+ f)t-ll *Jr 6Y
465. D iÈ\tlÉJl B2 rill 493.AB Jlrlr i^;'iJt f+*L
BF i.r.rtitt+
F . i -r.<ll D- ^
456. D irLe rtl G? !Jl+Jl It *Jlr
:rl-1 482. B 494.F
D ;i-.+, *t--l A- g* gJL- u{ !'rrÊll
A2 :llti 483.D ór^-: D? J*-dí
C bis ,al
G? I rr:ó F- .'rit-f^.' F t^aJt^
B- rlj.iJl,
466. E 'rsl D ,t*.àÍl11;x |'^.il 495.E ,)fit
B3 1l.fï11
468-469.D- - |^"'r' 484. G- J'l- 497.G ulllr,Fl1
A dFJ !:*l
469. G lacuna vanaf 6tí1 tussen 487.CDE- óïl G a15l.l rlIL
E Lr'$ Jl r-r1l l -*i .r-1
ff.28b-29a (cï. a81: ,rJl) 488.BE óJ\i^+. B- ót
^gl.-J
457.A ÉíJt J+3
i.t +,r 47r. C .ít ACF llíl 82 ó+r'LJ
A
D- L:i D :1t':, D- t^trt'
C J.atJl P)l*Jl
A in ::.r.t- DEF
458.E- ór ^1^
472.BD JLÉ &l marg. ;i ir. .2-J ft+
E ê)ÉJlJ iil^'r...tl o.rr ,L-i: I'i:. ^tl 498.F tdrl
D- grl e9lJl..,J91
473.ABCDF t^il ir.lt^: ótÍt- t{1. J-lJÍl /;,.f.- G ;r1r.rl ||
D .t.;i:
lr+lj D tS-É. t rliït5..LèU /6Uïf ó+ Êtti^ u.r- l.pl lO*::lt 500. EG ït,,y
G
F |.;r, /Or:-r :.-.^:- i3l^'ln 501.D ó1.1t-il1
A êtr OtSC4 /l$ll
474. AB ó.sÉ I a ; ] 3 i : r . . . ^ r . r l : ' . . . . 1i1L l J r 4 F erIQ|.;
459.A ótrir /tét
i-r,Lff lct$l:f t:t ).ljÍll sJ.G 502. F?
A :l't'^ J AB óJ.,7 ,* 6ri+
AB líy;'taJl g.r,iJl u\ |jír /lJ.41 503.F g;'tsl
c- ,/ óFtlzt
475.D? 1U Y 1l | . z; ^t1J. D a.rïr;1grr:
A bis ót irll ól i, cÉ jr+tr
g- U1 . D 6rill o.tr D + oit 6l f+* Jlf-:. 11, 504. DG- L
D-
476. F óL*tl6l r.r'ic ór^r.rlr iJt-jr
ótÍt- t{L ,JÍliJl 505.E ^.,1"' l
Jllill jr+r;
6l
A
E 6l;ïl ó+ rr- J.ri l.r.l F ól ,LL;r.Jl-
A2 E1làÀ-ll it *
r.+JJ'
i--^.J i3l^11'l, F
460. B- ór'rJt':''r
F ,Jg ï 'J. tt14l ]ar:-f .,J^ É.-lF gi
.1".)t : J . . . ^r . l l : r . . . l l 507. BCE
B2 ó.lrJl'g
4 7 8 .D ÊLl Jr3 xÁr;l
462.Fritrdt-:dcl.y'- c dijl 4tt9.cF !.rél c JtdiJ
C DE
D? JriJr{ 479.D fLr +*L dttt"-t- Jr-y't !1 'à.c1 Jt-i:'\

490.C- - 509. F
463.D .t - 480.E Jri:r .* JrÍil Jríl Q"rél
*Jr,.pa - 'iÍlt, -
B- iYlotl
(:?
JrÍt Jríl 510.C? 6.*ill
D .*.fllf .r-dlf
^:tl 82 - 'isJl, t.' !.r:lt DEG :J:t< l^ ll
4(r4.I) ,rJtr: À11 .;ilotl
;l()1.l) bis 5r2.G óLrJl r.ltlj
I.' '>' L .iYlotlu-L q gtul JJ+,JI

":t
lf{,1 KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT 3t{5

E Jt+*Jt{ 537.D- r:ill - rl D ;rc:a -:tl;l^ ,g.rJlJ1-ï s, / Ct{-.Jl t-l

514.FG :J-J Jii, 538.AD J+- g"l D tór-l 579. EG :+!.i,Jt ,.ra
G F- ta -J1..:
D 580.C .::i.ra
e.+lr / *f-Ér
D ;...:, 540. F i ,"oii.Jl i, {.i..Jl .-.':<t| E bis 581.D .rJ.p
é-Ft
B t rriJ1 G e*r EG loriJ E Uói
D 6rU talc 6r A : notitie van Káfï 559.D èt-+.Jl 582. B ,Jn^Jl
D L;rt-:t1 al-Aqhisárï bij ib;iJl: EÍr E . I r- A u.5l;: ll ilor-.^ll
*-i ,.116t-.--,, &r fil.Jt
515.BDG g,ptLt | ;,trtst [t ] . . Jr, / (tri-Jt i; .,.: 560. D 4jlolJ{ G- ilÊt-a^ll -
,/liiJl
C ,/iJt-, b'its 562. D- rall - ;r!; n gbrJtr
F tr-rl, 541.B CÀt 563.D- .á+ D
Sr:ÍJ.-.<:rl
517-DE Lil<l^ ll 543-AB ê.:FJl 564.D '!l -^ ll r+ 5ti3.D
ÊK-ï
518.D F ._.':<ll:J:r C t-rFj1
4;r- 566. ABG r.1l.r
519.D 6:r,FiJl1 .-I-Jl .il1 c- +í D ilr.r 584-E ..lt-,
520. C {.Jl 544.G s-l at-tt rj*í D- é€,-Jl 586. F ,/-x rrJ
521.AB- Jl,5 DE jlj+Jlr p+ ê€"'ll 587. BCF glriJt,
523.D ÉlJl,,J.
s4s.D *tA 568.D gté D
Été
524. D ól-tj 541.F- gr+Jt/.r D .l rl D o*f L_,...!l,
U,tlrJl,
Da (interl.) + s48.F- &l G c'ltj ufl 590. FG uáÀ.
si
525.G irr<r- rl D ê{"-ll;f.1 riiJl 569.C LJ s A t{.u
D i{+t 549.C? É-Jl61l .rl1del.? .ral 57r.G óti ll 591.D u-',-i.^ll
526. E ÊlJlJ ill-Jl.rlc
F *:Hr 512.AB .1tliJri+ F s,i..r:-
527.AB i'r+ ABCEFG iti- 513.D DEF
,é-ril lÉíJ
52tt.F ,/.*ll ót-itl 550.E l1...iit D .:Irt.^.^ll E
f*.JlJ
529. F- ii..rr B 592.F
514.G #t'-^ ll .r3S ótrr+Jl
531.D CxFg C fK-l "JltU
1*L.=Ji: 575.FG r;lf-ll G
"";
ltr,Jlr !t+*tlr
C 551.E? ..1,rrl r.r 516.G- 64.rJl.;i - :rt+lr 593.E- 1+
;r.rlr..pl
5.12.Ii ólririJl D- x-fr F óa*{ríl eus5 Br .*,
B- - 552.AB Ol rrr 5 7 7 .A B 595-B . :Jt<..rll,
a.+J ttdiJl JgJi:
5.1-5.
D ;)l-Jl.at- Jr-rJl 553.F irr+r E F -r$l:l1oU;+l.;r:.t,
ó*t
11 .tt^ Jyll 5 5 4 .B a l l c c n a l s c u s t o d c i"U (i bis 59ó.ACI rr - rtl,
ÈlJl1i)l-Jl ..tÀitL
I)- Jtri 557.CF ólcrrÀÍ 5 7 8 .( ; .--ul ; 597.11- g)LÍlr;
5 kr. I) gclrctrl ('
il.rl { ' t ( t r i l : gLr-Jl1): / Ota;'^tl rlr. t t i' gLltl
lS(r KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT 381

I)- óSrtlr 608. A tr:r+. 626. CD ry}' C- ,al

' :J(J G | ^ ^1..?- D i+tl gz
l) ,al
5 ( ) u .E .i o:f BE g.tJ g.tJl3 628. DE- a 645. F
Jt-.j. l- *r'x+ll
F tClr:-l D ,.l",il fJ Bz 646.C- eHráJfa
f.rJl1 É
BC tr"Jr:r AB 6t-;Yl91 B eJ Lll rl.r c2 st:árr.

6(X).F ót-:)tl 609. EG t-.*.lj 629.A- ; f . . r l t J-

Jl
AB .:llt^ ^llr #^Jl Jlr-:l
D- !l:ltr 610.D dcl. ó+ S2 :a^.:ltr- Jl
ABEG ólJ:{l

D2 !lrttr D2 ó+ 631.A i.l"*Jl.-.':<ll &J 641.E- ?t-a-t+

(r01.G ii.,t: ^ t1 D-
610-611. - ia+ F E3
ól-jtló+ d1. óitíl i:'++ll ?t+-!
(t02. F :r...litl{ 611.F- i+;.9tr F r/t:Í / 652.C bis 'F
C;ltl
C_ i:l.r.1liJl c :-)tiJl=;s,rr D- - l1 -*
D Llff.f ,rJlr:
F c2 dib.,l!l F 653.F tr.l .+ir
Jt5 rtliJl
D u'-iJii D_ a i ^ 632. F ir.it-jtl ót;91
654. FG i1t-iJl ''lh,

- FG ':t
6 0 2 6 0 3 . D-
-
*.eltl ÊJrJl Jl
613.C- c-^+r 633.F ó+iJr JjJl

,rJl i,"'..tg, fJldl C? ;-i+r B 6f^*$11 C al-à rijl

ABEG-
a
F : -.
m3. G? .:IJ.LíJ ól G o{cjr Lrtlet
A 655.D
F dríl ..--ir.3 634. D si rJiJl il*!' érsJ C.+
E 'lti t^t 614.ABE óUtJiil F óxr9L. B- .:lJi
604. F- iá.JLi CG?- i.r:r+ D r':rLli.. D ;.r..: l.r1l;1311
C ,/t 615.F 635.G- Jt:-Ol 657.D- .:l)titl
Clir^ll
6t7. F ':':^ 11..":( 636. AB .i<tl pz .:J)titl
F Lr.,r+J ;gr
A at-r.a3rrjt: CF :Jl^.ll 637.F 658.A2F .i.*Jl p tsr
Êr.Jl Jt-
(í).5.F 619.D D- rLr^tt _ ABFG !ul
r)tÍJl euí Éï g'r óltitl6l dt C,
F dcl. 622. D diits lil 638.BDE t3i? CF j$lJls
!iEs
(í)6. D i:'*Jld.r;r.L*tt 623. CG l.rr p-l 1.121 639.D &rÍ:.x.Cr td!.r.. 659. F tl-J9
F )*-,il 624. F 1ÁJt F J.:il t {JJ F r.oS;1
"''
I)- t{.á-ll ABCEG óQr^-Jlr D prt-ÍtS DG ourl;i C.rt+Jl
l)4 tJ^J-ll ABG ,.1g.t11l1i-l-1 640. F- ,í 660. G Y^-
( r 0 ' / .A - ói CE 64t. B- 66r. B ó.+bt;.
,rajtrl;i;11 c-À
6i D ;jLl .ij1.1 D 664. F ;-t+.2;-b UU.
AI Jr-.r+l
F (r44. lj (r(r(r. Ij ':-':--'l
lI t +rr! ,ajLlri-ll /iJr, g*rLal eES Êl /
(' Ir_ :.rtLtl (ilr l 1: .rrli^ ll
L., J,i,lr.Jl .r.-l ,. l.' ;+r
lst{ KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT '18()

(r(rtl. G bis r.irj 680. AF t^.il G óJ.4:'9l 724. A ijl ó-tlJ

ABC ï1 JÀilt uÁrt,JG 681.A bis iltl; A- ó,J.ill E órJ.-iJí

F ïJ u!'larlL ,Já+.J.e D ;91,$ i-i- G J b F ,/tillÀiJ

A2F i+lr+r |$L-r.r :r.l E- 104. D- l{i.sJ1 D ,J'JéiÉY

f*l
D- ,-t-ltt E3 D êl,.elJ- 725. FG ', "'t(J
f-l
F uÉltill 684. ABC Éri 101. E- À.rr 126.F ir*fr
ilt-t{ AB :J< ti tl' +J_ll
669. F .rUr*llr 685.A 708. A d:tSj
670. B 686. D (i.p.v.,!*-';) 109.F ,'l;:ll D- l a.i.ll
;tr-leL:S rir J+-ri
D- sl:-lt A t::lÉ AB r, . _, ,!"i,Íl:+íJ;J 128. F i-e 'i-Jl

D2 sl*lt 687. A- d 710. A Ljlr F_ iir-^ll

- r'+& '. E_ - i-r...^ ttdcr
A door andcre
671*681. 688-689.D- )l'i Tl. E2 na ,,q+1t c, Jr-ijtt
-
copiist: igLli -
.i-Jl-1 689. F óÉa+j^Jl 112.D "# to:r.-.:l;1 E3 Jr-iitt i-r...^rtd.r
611.C- Jlritl 690. A +Jl5:lt+ 713.AF d. i r'+ + D_ ót-r<:rll - lorltld^r
A- rt:Jl
c2 Ju.ill C 6$-l l'^;11 B Cl.- L r.: | 'i:ul
B_ ,.)+ 692.CE :atL^ 716-117. AB- JofLl-ll - i-t^'ll F ól^<:rll
- la{FJl
ADF |j.. G? r.ie r-L^ 716. A2 door copiisl.: - i-l^^ll F- óJll

614. AF '-+ I F rSrr .lÊJÀ.i.ll 729. A 6l ul;tltj

c ''trc F '/crÉJ B lo1À;ll 730.C? ê-tt^lll
tt^ '5 le':;l;l, 130-140.D- - :-r.Ít
G 693.D ótSl-r 717. B ,j'lL:"ll LgJ i-l^^ll u!r<.rb
E J.iL 694. BC .pLli LiJl ,r)l lÊ,'larll Jt' g. iàr_n 731.F Ja.iJLJ
6 7 5 .A F ór^."rLrlÊL F +i"- -1 iS.rtJl ;.ri*Jll
132.F fl.r l,
Jl<*.ilr í\Jn:*Jl
! a-À
F glqJr+lj AB ou
-l
t+L 733.A
D i/Àe"(l 697.C b)Ql 718.B- t{-. F i.Lltj

D iÉll Jí D ólri- B? t{+ 136.F Ë.lsjl

616. E {irlo 698. E- l.ÉLb 720. FG irjë 139.G iJo r-+Jl
",.
671. E l€3s E3 Ittlo A iijl .:-JlJ C- ,al
Ít sLl-Í| .,ií ó.J A Lr.r Érrr1 l.;.ruo 12r.G Jr.sJI 6r ,al
671{.A- F bu rir-+ 1ï G 740.F : . . . < r- ^ l l
.r* iFfl
6l(). l)- - F U+- E- À t l. ^ - r D eindc van lacunc
'J*ll .!l\3 ft
A_ 699. B I lJ' 122. AÍt ,/4 J-:& {jU
(cf. 730: i'^+'tl) ï .r.l
I, J r+ijlJllll er.r- 7(X),DEIT J]UlrtJl 121.o Jt< r'tl r' 141. Ít- , ó-bJl

l)lr'l t: tilFll ;i
li rlt'|. Jlrrjl 7 0 1 I. X i ó. ...,p1ït-tJ J^r:
390 KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT .l()|

F- !ri- G- rir F Jr;-Jl, D u{*Jl}.L-J9lJlJ

ABDE ,Jiy.r C éléllr tt K .:J>tiÍt 712. BG- .+ 793.G ê^5+ t-l

193-198.D+ (rrir-
F rt..L -ï 751.F t{Jt*Á 173.E ;j*-Lll ) (.:g-t- )
D 760. F 1-.l1Àll1 1FrJl5
le :r B- 61ui:Jl1 een lweedemaal op f. 55a.
!is{í/^i'ri-
742.8- - JÍ D J..t-Jl isl1 775.A t iLÊlJ 794. B C.-t-*ll
/
83 :s* - Js 76r. F tlr+91 BD LrJl i':11' F JrÍt
83- - DF ;J".Ê.Jl F tf^r+:r t+ili':rl, 795.F Y t-ïJ
/ Jrijl /.'-.a.Jt
'143.D- --..9t D- F "r F
at c$l ót-jr ótS. Jrlt
11US4., BD 776. DEG 196.F
744. F Je-,fÍ {hp ldJryI 9,ts

745. DG -i."r:j F Vil*jJt

778.D- t!t.:Jl A5 na aL/r-Jl : ól{tlL.Jl

146.B ,# 162. AB ..:rl1 c? ')Jl:

-J door de copiist.

F 163.D L"lrl D 6l.rlJl ,r.rt; r1 ótcLi:.1ï|1 797.D ótsr':ll ó. ótí.ríl 7^ .-"t

/5.J1
E .rt:Í il"r-a Jl ,b: F r;l3iJl 780. F gi .irr+ F ól.SJíl ó. Jl1,.tl i-i1
/-9-Sl
Jt'::-^
ll lrrY E- 6g.rJl t; 78I. AFG t ^l- 798.D r
EG rt
D Jl'r:-^Ílstíi E3 U; 782.DE .!l|:l .Jt-U
",;a'rJl
AE 164.A Ita^ -'-'l 783.D- tl
._.':< 799.F I
ó,J^-*.J,l tÊ
748. DE 165.B ar".|.*l\l, ACF ABF sU'-'^ll
rfÍlJr
749.ABDE : !:ltl D? B o'...iJ.hl C ,rUr.-i.lJ
F :Jt:lll ACF D UÉ.rllerl E
ÉÁll
D? F tiÉlJi+t C 800. D- [e.r^,
ó-i.l irr++lt
784.EG 801.D- :
F óJil 166. F ólÉl ait 4a'

DF D .:l)tiÍl ólriil EG u"tl-i.Jl D qlril

!r^"'^.
7.50.D jt:-':l F "":l 785.F EG LiÉ
#t.tÍl:J^ rruJ'-Jr
E è$1 ..L3-11 A i!. ÊL 786.CDEG s+loL.iJïl F s1.l .iif
$+Jïl
751. A *ïri:t+ B .:l)tiÍll i!. ÈL tgt. D- l{ili C 803.C óLllr^ll
dJJl
AE ..'1i+a..f,Jl F JXi9t :.ut tt d. 788.A- cl.r-91 805.D gíJ-l

152. DE it r':l 767. E iit3ll e3teri- j1Ê 789.BCD .ri3Jl t': "' D ól.1 r:^ ll &*F1 Urt-^ tt

E rtnll G irÉ11j/ CE ,J.iilot-iJïl 807. AB >FJl + / r++Jl .-.t-j

D '.1
7-53.D il r':l 169.D- 1dÊ'-.1 C ,t i .Lll etaÍ ?r
Cbis * F Yt+, C ,l{+lrn=.j F .A
770.D
_
a.rJY
L
I.' d+; (; ,ilÀJl
C rlríl;ï11 !*it-

756. l:(; j.4a I) I:(;

)l'i*Jl, v+-lFl v-rlolj
\92 KRITISCH APPARAAT KRITISCH APPARAAT 393

D gl--Jl 822.D t I L'.1--.rl1 G óJs:i Lrta'::r Jl tf,"+. 847-8t14.I) laat de gehele

,íl-FJl
F D bis t'tt"' 832.AC?DE kàtima wcg cn hccft in plaats
HJ+.Jl JÁ3 Éul
D- F JtJi.!l B? -Í Jl daarvan:
Ó1l iJs
D2 ó{l c q{ 1..il 833.E- .:l>uÍt - 'f +!i J^l.l^: i.:t; JJi ,^+ .:: ^ll Íi,

D? Êl-
E al1l.t1y't1 E3 .:l)l,itt - -.!: s-.r :/ELÍlt gi J'it
5till .iJtJ crJG
823.F :.,.^{l J]tjl<ll,
ABFG JÉJ'^Jl CslJ F LF e-y'lr .bll, dJl
C JsJ'^-i^ll D_ Jl+í DG Y1 ,r/lt i-LiJl, J-illJ ,r,+Jt1 g1iJt
Ít08.F tr:.lrr.: E .rl-( 834.E- ::l^.Jl - rrr .;lJ,cï, ).r+lt Ér.Jl óJti-Jl,
1i09.F- irl:^ D {,iL E3 :rl^rJl - rtr óJ9lJ UL;tl, . i , ( l l, Él i'-.':ll

til0. D- tr-rtl _ F .rl l.-.

835.F i - l r _. ' l l t J !. . ) í ;i1 J^i.* .-,,11 .'lt-t1, g:JlJ
;;, f'1lr
till. c JlJl G .r.uJl G_ rlr;l Lir o. t+r:tlrj c.iisi Jrrij
w r
D bis 825.D? jt r-':l 836.C bis .r^.(t -rl-: Lr.rlll ë Jt.-'::-)U
!Él :rilJ.Jl
Íil2. G irilítl C IJrUJ-t Jl D L'-^à- tliLi i..r,t^t1r :^<-Jll .lJall
ïEí !jdl.r
A? ea)l
E :J:J "rJl F !rdtr .:l&
BDE 826. D- i.,J.Jt Lf ABC t: f': "'l D vervolgt dan mct
É"')l
813.D ir'+ + d. c ,ijjt+ F 4Jt:'::l .sJJ 885: (it+ )
A Ja:ll g.tll jlr: F .*$jílt{ 838.ABD lirJt Cr. 847. EG Gt.:-É L. Jiíti
D B ll ll:Ji F EG .*ll
.,triJl C r1q liJr: iir.Jl
1il5.F- "it{ .rl.rlidt- 828. DG ,riLllst:s 839.D .llJi É+ l,^ilj C tl^Jlit

Iil6. E CF B- 848.G t^a^l'

>rtlÀJlr ó{l Êl'Jl ti11
Iil7. C- t4i.rr BD B2 850.A- |jS,J4J Jl
tt'Hjdl ÊIrJl Li. U..r^r
c2 tf.te 829.ABC lJJ,.l +ii tril óil| Br
,.i F- ól^f^ E riár*ll
ItIIt.ABCDE F- +*r,: 84I. DEG 851.B 8Jr.ll u",iill
É4 óé.J
G q.;'Ál F :Jl^ -
842. B iJtS.- 852.F- .iJtit
E? '/ÉJJ EG tdtr-lr EG 854.C Cr i+:ti
tt-.Yl
AF uU..*lJ D- síl 843.D J#r: Nf
858.C- r'"*l rJrf
BC uk..Áll D irltt' t1 AB- .+JiJ 859.G- t-
til9. AB- C {JrUé-!l F .E^t)t 860. BG ttrj tr .pLi'Jl
Êl+
A2 E :rza^-.!l u45.A 863. F lr+Jl rl
d'r ,*tx *ní í'JrJl
D itÀ31 830.B c.ril t] ,)tx 8ó4. G 'rr+y'1
*nS í'.lrJl
(ll iJJtiJ-FJl u3r.D- l"-t t" te 6li B_ ÊJ-Jl .:l+
l: :arj 'rJl B bl.ry; Ll ll.1(r.l: brs tt(r7ti6tt. A uPl - ,.rrJ
ï1
394 KRITISCH APPARAAT

A2 .JJ+J - ,J{aJ 883.r'+ í,I^l.bl3

867.B JJr+Jtr 884-887.Ontbreekt in F. F heeft
in plaats daarvan:
B Jr rl ,.Ui.
^<
':l:' ,^-.r ót+ir
F- ,/-JlS J+ rlc r:)t-r.!t
868. EG t{J ;Lj rp-1rJl1 re-r-r
ifll Js.Jt
G Jr?tt{ 884. C- UL-JI - i)l-Jt1
869. E J.s:.ij{'r fjJt AB- lJrlló1 ubtl
870.E?G .jr:<...J 885.D :r^r6ï/.ct1
871.E ,)xt C bis i.;...
F ojrJt^-.:...1:<r^rL G qrg"-+tl k!i+-
872.c g 886.D i:r^t.rl
ABG? c- i.3t-
r*.'ltJt.s
B J t . s g z u u
873.B :t^r-tt 887. B l*U6 ê+J.Jt qJtJ ./tFlJ
874. B sn-ll Ji;
B l^1,^ AB r..-t. lJ .ÉJj,.J Àt -*À
F ,JÊr.i,J O*rJgJl C*^Jr ti J5.i.rJr rptStr
C tir rt;t 1 C heeft hier:
875. B g2-:Jlj o.r-1 .tt J.slll -lr-lj ii1Jl .tl1
876. C e;9. ï i.rli rJÍ1 .r^*. UJr.r u+*- ,,J.e.ll ,-t-,
B? i-,Jtr ?u Jl lr$i lll:s t^il...':Èt.J .{-r-J
CEG i,;!tr ódJl
C :J<r^rt, D heeft hier:
877. E ïl ;f ï1 Jr- Jr ./1.-11 gijJ|.Jt &tJ
sgt
ABC 'r.:'- : irÀ)l .J:Jr:
Jl- Ê*.LJlvJrjl .tt{
F- i.t+Ír iJ{9ts ËiJt .:lJj Jl
878. EG f*Èu
C rtJt 61Jí
880. CG
ê-+iJts
881.C i.r;
A?
drrJK
F u-J^fJK
r.rliJl d-,i Jl r.rËJl )l-lJl !r\í
 J-tI-ïl d í J',-I[lt.,l !
uí
o

ur- r Ér-rlr u-J rr,"!r'jJ'u

ï,Ii"í;yi,
.rK) ;t uell

(t_,|1;A\ c vt1 {- .,l;Jt )

,*-)\ êl
dU3'-:J-_AIt Jll á*9

f É.' J-'Y. ut ;L;e ,','r;

--)\: Ll-tU (c;j ;)> 11,

';:.tl
u+J*-+
\ 1A1
rsBN 90-6908-001-x

O Copyright 1989 by Jan Just Witkam & Ter Lugt Press,Donkersteeg 19,
Leiden, The Netherlands

All rights reserved. ÉtJlr il'c.lJ ilàJi- 6.p-Jt 61.+

No part of this publicationmay be reproducedor transmittedin any
form or by any meanswithout permissionin writing from the publisher.

t* "'
KACCreswell,
ro,ll;^r ;#;,ffi;# ::''Ji"';ï
(Oxford 1952-9)volume Il, plate 67a

146rl
 -)l t
a - t

f 4/-''!t
arl gi [r"l-t r'r-' j Ji c,ií 6"rJl . :^ll ólS
.rt-irltt 1;US.!;iis3 jt+l;j-,. vri
r5ttá9t J.t- ó{ 1.*.lrrl &f J.5. è:.LJl -iJb ir q.r-tilt ,-ll ,Jl r-titl
usÀ:-t (-r Vt1óJ.LHIi.:- i.;rUltt jrLll jj.r-Jl6.19,i-ll
);USft 6a!
;:. Jr9 i:ïri u.r;..t+Jti & ói Js ;:rt -ll ...':<lL.-r-,.'r:Jl1pÉJl rL *t
.*ttll 1ll- ^ll i-l1.r,J- lt<i^ i'.:J- .3,jSj, \1V\::...JË i-€Xll UL-./l o.r.r
'rll3
i *J"rlt. irr- e9l-ÍlJt + 4t+:t .rÉït - ótS, qJtl ,,++ri JJs ! rJli':ll
ól t-4ï c,b-ï L ót .p . ( Uirt l+ri óÉ r ^.,.:;l^,tegltr ) r-liÍ rt i,lt etÍ
.,.'^Lll ,$t:Jt 6l tJ, u-l'll ..iÉi--lJl !,.e r-rll Jí;qr1 st':<ll i.r199Jl óLrfltl
ó1.f":f :;íf .+r^Jt i*.ff^tlJl,.-íl crL rir ;tiíít ,.rl Ut-1 ei-.1L grJl
sf i<ff fie I 6.lOï * f$t diric tijï. Lt;<rt + t^r Jri à5+ É ii-tJtfÉJl
,.'-z'tl ;.tl Oï yt . :frÉ E:;r ór':dJ óJ ,:lji 6ï t.r;:'-, t+.J4 ti+iài ti+*t !-ill
. Él ll ...^,rJl :;,: -J1j
,,J. .:ltr. 1d.rJl 6tS.|l .'jl Urli. \lvt - \1Yf ::... *
sj Jt óit- J.iJ
j jti'r-Jl |jr tL.i' . i -*.<rlt- ó1,.r- dï tl , .stitl ul-àll -l':( | i.:riJl ótlo èloÀ^Jl

6ït,JtuurLt u+-t r!.r- !.*Jt*':<t1 llu L,j uiri-JlilÊèla:,.1tÈ;Jtóï jl

. ,S"J
ê^i Jl .3: ,J al,Jorla;-ll dJj.É i-Fr.Jl ól *+.i.jjl Lt.iï
s.:t3t--
.r.rr r.llrJ,Jl .ihi. ia.L dilal(^,/ J"ÀiJ,ulu;l c,i!l ólj rrj
C ft-1l
yl r,r1.rrJl 9ríl gglE r qtrí ^ Klr+
,í.ïj t-Jni , 6.rJ iij..e-Jt ouoÊ:-Jl
C ót
O*q;ï ,rJlp \14\ iid UJ,r.Jl óllÊ'lÊi.ll .r". êl+ Jii, Lbll"i. ójÉ. dr.
.J;t-Jf i:,tjJl tloÊ:.. óÉr{-Jl.r:t4 L Jl F:-llê.1Jí 6rl riJl Lbolli.
t'
J-il|b'i ljl óÉl Jili ótb.lqi.^Jto. #t+lt .r.rrJllj.r 6r lrl:':...ïl./ ga{L t-t
. gl':<ll |je Cr gslfdl
È-.il| *-i .r-tiJl ut-i,.1taLL/'i...i-t u--I,^ll
D ,.iJrL ir.
i ÈJlÀtll JJI ?tií lfJUSÍl ;pl UL-1 ..J. c.iJr: L JJl {trrl Jil
irrlr !l:<r rK.r.,j relr:Jl1
t/.f4{J.lriJfr C ó.El er, "r+r.Jt fÉJl Jl1,sl
,gíJl",. Cir-ilJt.J )i..}u iF í\Jlljl JJIetií *iJJ,.:J \i. ::':<l gjJt
".r^rjf
, 6.Èl i*-U Cr lUr^ i:Ê yíl atilj,r ;. lir<':^ tl .r.nÍ1, (ii1*lr
/USíl6at

t4601
 muqaddimat al-muhaqqíq muqaddimat al-muhaqqiq

+.1 É..':,:-j Ca
t::-{ ,i/1 . :t e.-liÍ-i t{j. .Lci"i.Jl Llj,laii ifrfl1,eJl Lil l I l:: .ri1 . -iJt Jl =J. ..*.f t-l ^-rl, ,ilr: .rl; .rii
,t rr91 il ^rrJl |jr ;l
*ít
t.r*;11 ' t' ti- ll r4.r-f Ê€r-Jl ;l.rr a;tS sjll ó|,41Ér.lt :é; ,.*.rÍt *+*t ll Lle Cr. ! \f. ilf- itf! d, cÉ t+,ï à:..r g;JiJl ..;'JrJlgI-
itiíÍl,rl,1i
. ii-)lJl.+ttJlÊ"1í1.,:í 1.rt- ë o"ts t^í itiS9l ó{l;tp ïr- J1t$l -iljÉ Jt -ÊïJ i xJ i-11.r Jl .tÉ: Ol C.*+tt É. dtlli .-r. ,tSJ . ilt l r':^tl u.rr':^ ll
t+: .^--t ^ tl j+r. ï+i otil!. . r , uÁ+ t-+i Lri- r..1r:; l,- tt^-i ,:Sl XS.à ój;ti {.gar:^ll ,;-l alá.rt I
,ijl ;.rL Jr .r.*l iËSll 6.,1 St.r-litl
l^..:- trJ+J i*Jêll .t- .J.J-ï ::,:-
g3tijÍl 6al;l,itj*.t í. É,eJ-^ï .r:. ggltÍ ir:Sl(I;+.* É1,/u .pÍl g-ij . t:;v \gr^ t..; .,.r-a:3ij;J.
"c,r31
ós-: él dltiljJl gi ó)íi g;ijl r-,ijl LíiÍ Jrï g, :;t-iï i+rl Jl t !l .rLi,jt rrl':<l uJl jris:, ;l aLiti-1 il.J i-l.,.r : .r-11 .d;r
*/l ;tistt
..áJ L Ái .-.tr;.. , to':r...: ..r-litl"i
6' ,6ït ;|l t{-t- *ílr sjEíÍl ó{l Jl
q$ttltt
;LiJjJli-3ï Êlj- \t L0-c3.+. e!*r CrÉ;
tr*lc ClÉJl o.r! oltt 17
6.-:q
s,ti,ll f-il|. -!rló dtrS , gjtiStl g,,l i2r- ,il !Êril d:t-lLJl *-.;c
"1"-:
l^Ji c,^L; l+-J- +*íÍ5 Jq te':,...: 6í^, ,Jl
è-Lr r"* 6l tt ;tisll & Jr!| . i :ll:lU g,. it'tilJl;lfJl C..l ,yt+
ï 113.r,JLi, .i1,r,,-.rJ, .À.n 5
"al,rJl
. óÉi-ll .pe.-.-^ ' ,rjll .,.':<t1óÉ+i r.,.+ll 6,. êJtjjl Ê-ijl t-| . (ilJ. \\ t+.GF+. . 61l.,Jl gi 1r--r 9 L i./l.r 6.rti gg.rJl & +-r.lt-. , g;F+Jl;tLll6;iJl
r.r':-..^rl iF t+l tl , Jl, te-:^ri
êf*r d OrS: Ol iuS9l ;,,1 ati-t!- Jl . .r.pt+ rl ia:\ 6l e*f-t t,ftl í:-rL'r'-.|g, óts síl
6ÈÉíll J]t-J'l'Jl Ct f*rt{
'r,r^r
,
;tiSÍt 6,11oti.l!^1 5t,':rl ;:li r.rf .,:í iiyi éil Í,r,lr . (ilt- \1 t{4.-+. 61Lb f.r ,/À-'ll ts.fll y' p)t-ïl ,t ^ l- t ;rl .11il ;11 rll c.1-1 t- jft-.-:l
J:.trr.+.Jl oi.r .r.rr
el+:f
.ó)t.Ltl ,J.G i-f I llrll .-.^': t.ii:,i-Jl ,,t, k ï +r
:J- :-.+.rl
Ê+,tp g:.rE r.* .:!.u
, (tJíiJl P;rs íss.>+l Ét- cxr.r: ;Àlt
tt"r.ttt "r
ir-.':lf .3.
/ ii^" él ót-1..;fJl *y .ff ,+i .(iJ3. Í1 e.r;tl ta-lti 1;riJl lll:: gíl U.iÊ.Jl Jt-tiÍl t-| .,r:. .g-; -L rr-Jl itJ t^t: g.rJl
-'- ...'r<ll J *íl tt'::,
l:':l
:.í,.Ël 'J-il ï àtr JíJ e:olFrltl:cl ót-cL-ll a]jl . fi:3- ogr.tlÍty 6ï ,;3ti:lt Jl f+ t-f .t+
9,
..*l^ tr iSt-l
i1r:
i.rtil .;tiStt "r
.r arí:; ,4r 611 aLiliJ r-r^ Jt-i r:rr':l s;.iJl fi.;íl LFÁJJ Jl ri'fu gÉll J-Íl dtt- rlr.Jl 6,. i.3íJl oir .rJl arï u'l gjtiÍtl .rl .;!d'l ir^ ,,11i;
dh ..p ili. i -L;l:r I uË 'rÍ LrS aiJl^Jl óLb/"i-JlJ ilt.f Lll '''-dl . r j ' e' ; i Ê r J l J l ' t - l
JS Ut-l 6.r. Jt iF.raê,rJl:1"':tg dit-Jr-.Jl & JL,+, '.:*Jl
itJuiJl t-*i.-.1^^ .riJ1 .Jlj Jl ;JJJI;c.r: trf>,óLi-liJl Jf-.3e tll--l .ltJolgb,i-3...1r . O*.1*Jl rt1.r9l1 ,g.Si^Jl
";4;l+t *:-l1o fi+!.6-fl
UyJl óli .relr.i,Jl Ërïq,r>-l Olpl lri c,^t l^< , lrllir l"-a..J. i^e^tl ii iSr- i.rt* .clr;qt-
p)l-ïf st qasíJl Cgttitt ;.rta C.,:. sjt-tÍtló'rlJt
, i.rp3 i;.-.. ó.11i i.rsl1 Utl ./J .:-lrJl - tl1r t,-..:: i{...t-íl .!il1,rJl t-l .L:...-fJl ,-rJl J)t'
C .fitj3 É lrí .Jrt! ÍÉl &i-J ,:,{-{ i-l; ;ri: *íl
àÉ-Jl r,,l'r<ll Jar.JJ*j:el hr. tJrJ- !ï:r':<^ yj:$J,i-- r+lÉ,.:.'.!t:-;U : :tijl irt'rltr talll 6l:"^LJl óS^J UzJl !É.-ilJ Êlill .+,i tl.Eiïl
él
;a1 tt-i' c€')J *:Jl .,.':<t1 ,Ja+ t-*ij.(.:JÉJl ia* 9llï> 6rglt f+-tt t+l* g:lt ïl J$rs-r ê++ , ól,lo1À:.lJ s,il$ll Ljfllt.i.{r'll e.rll i-.+iJ
)dé óUtiïl S rr$.,r...t g;.rll g.ÈhJl ,)l JJ,tl .riJi.;tiS9t ;at i:tili- . .tUltl .rt-i;l 9tÍ d:t!tlal-- .r.;.r iJa-lg CÈg t,f ir riJi - t'r-+ lCrl-

. I r.Jr
. .iriJi.J ,r.r:lr ,rll i rr- i1rlllcJl Lri-ll ir. JJíl J.iJl yi J1tsl
sjtiSfi
.rl,.L;tr ,:/Uí iiLlo1À-i. Jrt e i-tre-tl LiL i4lr'Jl g-i Êriti
.:-l /t.r-titl *:."i. r,,r gl3Jl Jr-ilt .r1.si Jli ê+!..:t=1- lÊtirrl gi ir.ir-Jl d'J'.ill ót^;-l
.i;r t+t+r t4;; 1pJ U1 'r-Jl ótlo}Li^tl Jí .rf+ rl.r,,l , r .rrli^ ll
tt':,i, ::r:.r'Jll iitJ-Jl
"fr.
.rl!f 6r )tt3- g L. ,J.+Itr ftl É . J.tgtr s:tiStl .rll eJ

.pl.r i;;iJl oLlo/"i^lt t+-., (+#t c.rj, gL í..:...hr. t+ri lii-i víl JSt-íll .iJr- 1t -i'l '* gjtií9l .rl irr- Jjtnl dli r^a .iSl'ljl ri*sl lil":^ll
:.r-tiJl .rt-1,r1
*t-^<t;',+j-Jl i+ttl ót.rLll JËrl'J Jl órLll Cli .n ..-ijl l.r.r Jl L+;. rt+;Ííl d.b ; yr L ;Ïti . g;.r.iJl J*l ,r ,.1:J; r;-tr-1
tr+h.
 muqaddímat al-muhaqqíq muqad d i mat al - muhaqqi q

(+l-t t^t^ ,i'-c.r-l,.rJl C-L-jl ll:^ i3ti':.^.Jl 6l* t^t^, ÊX.r- la1À;- ili to':-_r: Jrrj J t{L êltj
rr'rf /r Q./À.i'r^<- Ê'l. &: fÉJtt-tiSÍl f-;: {rJl
"al
g1 .óJÉt1tl ll
L.ï . gr:+Jl f.tr.Jlr ( . jr-JÊJl, r.uJl1 i.34Jl, i-ri{Jl ) 6+r9t ó|.4;t;rl1 sdtl ; O*,:tJ. ,rJ. .'-a:,: i.rltl irtutl .jÉ ,-. i.rijyJl i-Jt-^ r*-r

L.lJ.Jii^ll d:tt1l ri. ól.rl.ll oir i^rii rrl-1 .)ílll LJi:.Jl ótrfLll JJ3
ó,Í: t frl'll rr,ruir iË9lr:-t*-ll:i3:rL3,ra-r:Jl^-ll tÉll ,Él:{lrJ 6f.+
êl
oje 4;.+ Jrr-:+ p ;n1 .3,.rÍll eLr .i1".^lt ÊL !í{, t }ÉJ Uí .,h t{:|3l i'rr-i' ey,, g.rl j+is: Jll rS+ sjLiS9l;l Ul,-rJ rrtl-lót.i É Cr . Ír+ i.r1.r-.
t^r- óJ34 Ut-rl iJ.+ elFr i+t+-i: ii'r lf-rrrr pglrJl . .1ïl-Jl spl6x
,,i;ré.il| fÉJl
t ^|
.,Í.ii UL-tl tJtji
/,
t{+i iij-Jl .-.':(tl rt-"'1,
fÉlj óbJF -iJj.Jl ;.ri:r *r 3.r.^ t{i-i$l *íl .r-liJl .rt i;t -t':< ê+-Jl ól,lorlai.Jl i-JLr .ÊJr:l Jli ,.r
.!r{:S t.. LsF & gtÀU. i-*.(, , óuo rlqi.Jl .i{J tË.i|, íi -J c^..ri riJ . Ji-ll iJ^ill g5lÉl
' ay, g.rJle+nll ti1 J-l t^( j 13rzll .rti;tytÍ
q ï L. t.r.r tdll u-jll La J+ï Cr.+f i.+:. ó.Hï ri '-':< fl 6.r ilrt .rLblsi lo.ló. JS i.rl
si.q
ilsf.i. r.r iJrFJl i.+.Êl oj'. JÊ. .1'à: Ol $lSt }t
^-'-Jc'::l
sil
tl i'.is3Jl J.4 \.x eLr la!;6:r c/ iirl J ,/;U i.r1.uJlfJrt-.,-1'. p-y't+r.,+ d r1.t
to':::Js 6l LLr--rt tii. JL aLb.;Jai.Jt oj.r 6,.-
.pÍt;1r- ip "rll Js +^l o.JJl gt r Sf* !jli+ Jl gJJj t' lx3í tsr ol rr1 trJ cs;ul *.jl +r,r0-J^l
6i OS^: J J*- U\1'l i,#Jíl íJ..-iJl tC{ .i-a+ gJl*t':ll !r óU dl sj ii{:51 ri c.jí sill Jl .LLc i.r.cU r;rí.,,. iíl i:t*...| Ut- 6.t+ll
f+JL
LiL-9 irl 'ijl &- ,J,.rL ..tK ."J. cs dlili iFÍJl g,po-jJl f'aJ:. t{.iJJ+ 1ll1t rt"i--tl ij.ril iF iJitll r!r.^rl Jl slL+Jl Ft * J- Jl ,tÉíl
,Al rrS+lr *-;tiStt .,41r1
''rp:r
g.Jl -/-Íl i-)t- .J^ ól('Jl :ri i.r-eUJí.à: ól-b1À;61- rti:jl órri l0rl^ rti11-iJ!.Jl '-, .*.f Éta.Jl ét*:l
Jrr,-.^ ,/
gl . n; ttg qi:Jl .11.r ,;'^ll ,+ ;Á^it- : é.pi i.rr l.r li , pt+rÍl ;lí óLloJonll 6r;ifL iJ.1,- 6g.ia J-f.lï Jill ligJ:^':':<r.JG-JI Íél
e,fy'l Jtill
g c*+r: riJ.g.r;rJl tt :1 Ut-./l 6r.-:.,Jc;[a$: ó--;iJ\i . J*i,ill
lrj;J.:r-Jl
,È-i:ll
.:r.-rJlótis$itl *ft
''l'''^':ll1. LllS/ s$ t^K, j+lJl : *JUttS u+ 1.rir: e: : l^-ï..'- ll e+Jl i:LbjÀ;.Jl t-lj
".1s.gr&
.{t:s
/
sjtistl
Lrfi gíl .,ut -^ ll i^1"::^ .r:A ciJrtj; uqtJl J-iJl r-e1
"al
.r-Ullt uLi;t l{Jtl+!, l,tsrJg:r-t a i*:í. !j Yt.1i \ fr iloJld,. A
.ri-i;l Ul,-.; g-, 4Jj'i1 óS-J lJEÍ 6+.li .rJl1,- tr.r.r-c Èl*1
i3L

.tf:LFrr t{iyt- :*-.: y t+:óJl-,

'.":(ll et-L
ÉtJÉ-lt .ní Jt* .r-titl iJs.:-rl :< l^ - ll , G{.l+.tS :r-t a i+S. gj \Í YA / \. ft ilÊ/aÀ. B
"i t+La-l , JIJJ.S-Jtl :*:< C. 1t1;i.lil6.lÊi. C
.rt-i;t .,.,t:í .r.;i g4.rJl óÉll-ll JSt t+; Q$i .Sr i.r12; 3.r;1 "riJ
/ È..1ÁJ
Ái 5l .r-till
r:,t- ,r..riJl iJi ri- . f.l ór+ :lotl^i.- D
r.r.r; t{-y-i:-l óS.J síl i+Jlljl Ul . É+í ir. .1ÊSlrl:rtií.J C :+al"ÀJl11.11
t el ./'^l ..,-.G;lrt^ 1l+': |::-'tll iF t i qtrg dUS9l ,'rl;ï g{j i-lyJl .rtr:Jl , .rl .i:.i:J C i5.rtt i .':<^ ll gi Y Y\ .r iJ.!"- e
it+r-tt f
't! l-ii, ll
.r,c.rqg, i*tlotl:f't<^ gj YYr\ t'::J.d"-. r
t-Jt-: dé Jl .:lJi 6+:t ril .rJ;g.rrtr^ll rt-JrJll -ti<ll 6'. l.r-l é"r
rr J+ i)Jiil ilrJoi'tl ï r.i.r:rt^r grl-iJU lS:+. tr':6 ï !.JrJl rl uX ir-:.Jl ól{Jtl , !ó*!.;r ir.t+ i.l,:S.; oo\;i.l iJ'$- C
e.,}.}
*{ Illij y U
,.tr -;<rt;,;tÍ g.rJt eJ*tl;c JÀitli ó*!? ,i &+ dr- J4 .r-L:
. ,t.tt Jli y' t .rt-L1t-Eí 6+J cJ.l'L .,J. grr+i l;.llrdl Lri-Jl CF àJtlll Jh-iJl t-l
.,;Í t-,-L .r-LiJl .rtL1l -t-.< r-.;t- g.rJl à,iLiJl À-;Jft; .-p.rtJl Jt-ilt 7t t ^aL-lÉr ÊLílJ f*Líl Jr- .ilr^Jl ;tíil a-.s Lt L .: - | sl':< ll lrr.l . .r-tiJl

U rË ill lJl , Ut-J.l^tL-l J-Àll tr.r s't.7l,Jl il-t-t- -;í; r'+ Li.; Lrr-Jl ..t+, ,/ .;!^Jt :* ,? ,tI J;t rLJrJll ÊJrJl.iÉ JF LJi trrltJ
 muqaddímat al-muhaqqiq l0

d,-t-,rjlJl Ol ,r.,;ti'íÍl .rl rrtÍ 6.c il-'::^ trJLJ;-ctJ;lo:trl 6r ei:irj

JJI iJJ- ól Jl L-+Jl ,J+ ,í:il rii Jlj 6.r tNá:'-. ^:rr ;t$l C ,,iiJt-3
alrt:; É ..*rtJl-:i.r*:Jl Jot-191*.i ....^h,;1i. ólàJl,+ :Jir t^*: , Ëlàill
r:r'; l: ll r+e : 6iJl -!L9l
J+t Cr .r-Latl .rt-àJt-t':<t iJt+J.ll .rtpJt *i+ ./ 6
t'yél y'lrJl e{L ,yr.rJt+ c.Jrtn l.S , ( t i.jtl i-Êl'j- ,/ '/ï-11 g+- D e1Eí

r"rËJl .i-,i Jï r^.aUJlt\-3,) ! Vttí C l . 1 o , i . 1 l - - - . l lC l ' r i ^ D ; l ^ - . . ^ l l

l:clg'.iJi-J ,j ool; V'.É ótL étll
UiylÊjl . .r-titl .rLà;te1tÍ ,.,i g:tiSÍll ral .ri-ei.r;l!l 6;lll ,! ,t+ ai3l,"'ll
. i L( -tÍ I ol,+il t ri o.rl; 6r:fl ótt" .-.
:.rbl C* 6r"t"ll / *j..Jl óS.{
-L ,.,." ót .r9 ,r1i ;.rlï Li l")ï 'l I & C;Qr.if*g,r+ti x+<ll éiiJl dtJl -iJb
(ór.i-ill1 ':"t<ll
.t Éï_rï ; f "lr J)t;
. r'-.{rrJl .-.a<ll o..lt{j . i:lb iSl- s.t +Í.r :1;tS. JE-i ;l ;i oL-t,':;y1
é.rL:-Jl +-'falt it-;stl
tl . gjli-
{áJl1 ;,.ÉJl ,alj *rl.;tillr Ur- ,.;alSofi+t- r;lt S ótS t Í-t-i! 'Él
::-)tll il-r-ll c.l1rf iï,
d! uylt b tB -iJtiJl óha. i+.'J-
;uí!l fJ.!-Jt{Xl *r
..,41Ut-; ir. '.14 61i.i-jg 6it*iJl y'trJl ;.rt;':.''l i!Él .r-J-:lf: Jt-iJl
..
/-
( 4r eJl
\ - 2 .
tt lt
5 ,>-4)l
/ . e
,'ê
v
Vt 1 ;:- .ftJl ) . \^tl i'.... .r-titl .rl-à11-t':<t rJl{tt:.,ut1 1.r;
"iï
Jt (,i ;\4.Í,:r... gjt.istl
:t -1ll J'-ill t-l . i-Jíu ó+.àll ulbJt{ .J"rl}oJl ia ri- ll ,.r4::: ,".rtJl J-ilt J
Lri^tl :^^':^ 6.pi
Flr-Jf ,-r,.Ér :/tr.lt * êt *.1r*ll ÍélJ r,-Lb J.-ài'i
;JJS.i-ll :lotÊá'.ll ir*:+r , Lr:^ll J,-f ,/ i.r.,ljJt irl+L-Jl jutaJli
e?lj.Jl
iSï,iJl ót;l|lJ *':(ll ;r1!;1 ;ft tl1 ;1^Ít rl-L .-r;k r , LJi-Jl ;

.liisJl uJl ,J.e /lr-ltr dit;rl.'rll f-r . "utiJl .rt i;t ,.'l.:- ;Jé,i^Jl
e+ t' !i
.fiÉf &rtiJl gí+ .r.{ él f .*{rtlt-t ij+r Lri- ís,t^ all {J.ill ++lsi

-tu! Jl.r-titl .rt i.lt r eEí $. 6;r ;.r.r: ,)l .#16ï t;-Ï ,frr; ïr
"i rínÏ
trrl; | | ,,i+ : ^ ll
. (1.1* t+llS e:! Ol ,F t.S .-ii si' sl':< ll ^.t{l C í 3st

\tAl tt r*t+ rÉ ..1'.iliJlCr;tl i-rl-llr"rl i+-+ .l.l-

pl<iJ c*rl r.rl:

óL yl t-J
s-i:Ji Èt-lló.5r1ólr-t

,gitt-]9| J-L- ó., e.lr+lóJ r.s. t'.rt+Jl r-l9Jlnt.,Jt r+JlJr4

",iilt
i)/-Jlj ,ót+Jlr óloJt_a6lgsJl
ZlrJl ,t- uJc ^tl.;,, óL-jïl JJ.:, cíjJl it -r.-lt
t+ OLi J'.fJ,ót-:tt -J 13{ll i-il dï..}f
e*al óUJ. f,1 +4 J.s. dJ*,J s$
;l ; l+..t1 F .:lli ótS il :rr-.rl1:i.,bijt L.li C.r.4jl U-JÀ &lSj Jli.L5
,;':LJ .Jl- t-..J^ ,t*.à91,^!jt;-+ ÈlrJt-aê L^jl ljr OK Ër, !+91 i.rlr...ll
C
qJl rr trj r jjr;..ll |!+i53.f .ËS^tt ÉJl èj'j 6ï t'.*t- ,-,-1 sÀll Jr+J j;.ll

, Jjlill óÉ rrn-J :r ll cÉ rái! ,ï rr+* t Ot+f ./Ê t-1 , ,.J51-jJtS

Jit J^:4
,i-',-Jl lg t{n Cx+.t l*;:Lt ,-J. fÉlt Ètiï UL-!t o"r
t' fjï ,3ï i:rJÍ;
, iiit-jtl ótl^<rl Jl+Sjll ,JÁíll'i-Ê JrÍll,.r.rrlt+ rï :rï tl:^ .1ti'i..r1

-l.r1l Jr:óJ Jlarll iF q dll e l-'l L 6. ,,r|,;!t+ C+i tr #1 ,,/ t ..jLi

trr.Jl J+Jl 6ï 6r! JJt. iJ< í #1.' i ll .r k:fJJ ,...ir LF+J6ï 4.:t: t1, ;9!Jl3
'; lL lrj\F.y LFt^3ï
Jjt trrhii 6.l.,t i.l'.Jl g;|.*Jlr eJFJI ,-L
f /t4r
r& o+ii.+ liL. t ^ t- :r....:<^tt
Èll .+ ..8+ jl fL:J óï .rtJï t:t 6t*jït 6l ,-;Élt .

/ fÉJt dF Êl^ Jí JL- fh Oï óJtj.tl , G.r- L.ri:j o.xï dr ;x-r 6rsJ

"l^
i':..., Jrf , q ...tll+ r':r':J.J i ...;:
/ iU JLÁ .+ .11 ÊJtrJlJL'J ;!rJl rrr .JJ. Jl " f
t+rï d,+ Cx ,*:ti* 6ï 61trtt , dJi ,:ê jï jt.^ t| oq,i1 e.rï ji .rr.^ tl
;!rJl ,-t
,r+ .i:r: rt+ l+J *,l=1-r ,,,rsb.r.rï Gïr .Ërïr Oi3l t{di1 .iÉïJ .J;ii
9.c tJ*i: r ol1c.t . : i.(J plrJl ur t-Jr
lJ+ J++ rll
"!r ,*+ dr. JL- ii .rr ,.rl
t+y r: óÀll ó*.sJi fÉJt
'r .:.+:r,.J d.il*J ej.rlg qLè3 Èl'll 4lj gr-r
L.:.IÉr ;!rJl a$q rr& Oïo.r-i s;.rJtójii.Jte.rh^JtfJr3 Oï srrtJl , oLeol
.;i +!l 6ti L>. ut.1ï6,. Ó3; *t*tt ,eir .roiJl JlJi-Jt tr iSrrr.^t1 &+-,L

+Jl -iÉ,/.e,J.:.f,: Lri. lrLr ^:'r.rt ttÁ

triïJ,r'rt:! ÊIrJl J.Í+.tr.i
- l )l .r-titl .rt-i,;t Ut-2Jl èi.. ,J-ïJ , J^3.êS rt JrJlj
al':tt, Ê-rh:ll
,j r.,- ,ïj,i:i:Jl fjJrJl C JtJl l"-rï ói JL'l rtlt ,t-i ó1 't*t r -rgr;^rl
Uy;Jl i). 1..ri1 ó-tt Jt g"+: Oí JLI ólJ . I :JÀri, I ;r: -.: :J l- ll J'Jl
t

L4s2l
l5 irsàd al-qà;íd ílà asna al-maqasid irsad al-qàsid ilà asnà al-maqàsíd l4

,ti- ï1 ól ...:Jl ,.1-r1

e-c1Éy 6U *t^ttS L1rtÁl ..*i '. L l;..i , + ifrti':': , rLJrJll Ê.lrJliÉ 26
C Jr.-tt
i,-'jl*.itl #t.' ; ll iiJ- eALê óU (.i)tiÍl È!S iJtirl :..st J.. L 4i.J , {i,.-i.i rJr;1 , nrlJl1l 4.t í-'-i', rrlJt:ï r-:^1 r --.ii r1 .i-1 J1ri &l óï UÉ Èbt-t -jS
L a-irj , i-t- t:Jl i+tJl 6Li e:; lUí .Jl :-tJl t/-.+ '. t .j.J . : lJ.' ; tl CÉriJ jfrJlf !->-Jl iit:r't1 ó,.;l-:ll, !.r1ít;t*-ll Jl t-#-J rii..r- Jl;b..f
6ri: L ,.jJrJl C4 . i:j:i: ipLer t{ltj
fd'ltS e+-tt ËÉl
|$qrJl .,.-..-r rr rii .r^f o-l '::-tl1 ri--grf Jlitl .':('.ir d3 it ^ l- ll , if*91 i.ltr...ll-l 29
/
"!rs1
a51Gf 'r:É rc o-àjr 6U . r,i ;llrl r':^Jl our gt ^':rtr ri;i, d3i {iÉ,-} :l+1, .!lti(1, àssy iÉi;* ó:r L .iÉl ÊlrlU , e'Jt:ïl i3.131
,+ltt Êl'JtS' t-.):Sï Jï
;q É F.'.J- rr;1ÉJl ir .r-ll Il4-i I e ï a - t t j . i ^ + r n r J li l t J l 3 : l . ' U JrÀi . fl^ldó{j*a J".Íl JjJ+ ó+Ê. ,-,-:91 ,-r.l ól or., êa- rÊ (J;!l &l , Jtri

ÊL JS rr .:++- Uí , .1t; ,-hiq Jr+ rr .lp ; J++tl .->.,/ ïr ,eu ,-|1 Lr . JE Jtis , rl
^ l.ll ortac ;r irt
";+
t^jl . Jl,'i Jti, dJl Jtj ; ltitl
4jï ftlJl,-ára'r.ÉF L:lr, - e l. r l . ^l l - l L i.ii^ .:L,eUr . ï óÉiJl, 6r.l+ 6a.rJt gf4 J. . Jt'i Jtir . OrJt'Jl tl le l:-r
,;t..',tl Jl^<rl ri ót'^ll f "ir^l+
JSJ OU, rt^l.JlJ ÊlrJl*r l+:L.lr e+J él lo3'.i.Jl :lr1-ll.r'l eU r1i rï tL; * et, Êl- JS *4.j È.trJl+1" 6ï ,.i+tt .rj5 d,.Êrrrl . Í91 tiÉ Ë++
: u t: ^ tl ,
oratl ir-i r+ JÉd t o"r.Li elb JSJr oj3t :'ïJ ï l.r- ;J- ::;:ll .r:i': JtJl, .p,ri cJll ÉL,+ dJl JtJl dr. .rJ' Jrll p:l*Jl .-,t^
+lt-a óe 6ï JtJl
ïJ- t t- le r^ óU , .:l$í u+alJ uÁlJ,-Íl
6r^: tr:* di .,J"lL óJ+ tl {+Lê .!1li
.:t 1: e1./ i-cLhJl ÊlrJl 't-.<-r , 4+ ól+ ..;ar y'LrJl :r..r . .itijyt .,Jc f;a drJtl 42
r'
j.r.ii r;ï r:i ltJ
ólÀJ | ^< . .i.,i.ll y' .:+r. (it Êl.rjt{ C,l+ ,i L0-i.l , i+lt ^Jt-+ frí'. JIJIJ ét5aLll ,rJlj; Jrj: JtJl irirr1,riUl .nr l3j.r-Íl J3.+r
.r-i;6i l0i^J. LrL;li.;Él qJ-Jít;.L OU ilJiÍ ud1 JXÀtl uL Êfl'll i.rrii,r Jr"Jl *i1 t- Oftr
Ê{ltJ.l rt-JrJlj ,q'ï ;rr JlJl .11;; ót- ,ljJc
-l '..'r(Jl I e t. cr.Jl fÉllj , 5l tJl jl Jt^I t ^ l- É'iJ ó,^S .AL. J+Ê ÊJrJt-: tS o.r ,l)l-yl gi iJ .iJ'Ë ÈÉjl ÊJlrll ó1,. ljl . ó.ro+j- 'lli-tl C fel6ïr 47
"É.Fll
..1^t:.J .u;Jl .r.rr^1'Ltrjl ..t-h€ JlJl .r.rr-f i-t-3,J1 ..t^[:'..:
óL d .il.f-yj t-L pd d,. 4jl Í+,J)titt ,,:/Ji{i, l;jri-Jt ,.} 3rtt"tt ; ÈlrJl .:.tLl óÉ)tji
r-, lóloj3 ,-9t U4, .{jjl ÉlJJ t- rl^l- -i,i,é ,riJ1 . rt^ l. lL le:tl. ,Lr t^.il LJtr ólSl ,{n .i+, ee.É .r-i Jír n.r,: Jf+tlr ojfu .r.-ï JS d.llr ,ê:.+Jt 49
"1Utl
fCl -LJï cr Ji:.?:6tS l!t.;1 .ÊLJl ÉL l.;.tii .rt.rrrr d.rldl ,ti, Ê+il! LJ e+>tUlt J'íq Ut*il rt- ÊL liU, tS:. y{+ &.J JJ Êl+ I t-;fJ! 6U;t
È+{ C,ii:- ,t^l-,,rjl:!i ! Jl^<ll1 lj}^f,J d^Jl óJ'. ;J;.rJt :r<rJl ,-i;ttr:rt*-t| Jti..j. \É ólrJrJl & t- UIJEp .lt- t$.r X{+ &+ ljll . e1.f1 r1l1-J l;-.:...^ 52

t,,... lIJj óaír'i J-íl :,t+tir.t-;!l .:11 i.;-l .:l- JL- lilj.È{-l+, , \+-
,jl.r: .};l 1'. Ji fl,rjítS ïl;r Ol 6rtrr 1l6o'.-+ É,3Sï ól ..*: ai . ,-tU lrt
.
*-, rJ Jt'i ól Jti , t{ilil i+É drjLÍ ólr : ^< Jt f -il. ;.*r Lj"rLr .,.r . .-t;':rï d.tt Cr .6+.rl at+-íl f êl iá':t-iïl #,t-'rrl.1ï;>eÍl * ,/ ó,41n .jl .I.lJ 55

:lJ'r te:ll .r3;i1 k+L

r:r- ;i1f,/- Àl Jr-l JLir . l+í t*i
lrl .rii :^<-.tl irt ,yt rt-l^-,; :^<Jl f$Jti . t9t gíj ó! l.r- Lj .JrrJlJ :irJl1 iÊt}r. ll3
'
JLiJ , i..ÍsJl ;r : ^ l< ll .j"6ll fr, f XJl 4+L Jtif , LiÉ -+-)iJl .r1;: ; ^< Jl É-1 J.uJl1 i.:|rÉtl u-.iJl i-L;i :;rllj :Jf .'ill u*ijll : ! r i-b.t t1, :ilatJl u-i.jll
dr.i-Jl ;l s;l J 'i.Jt J.ï ,í, rjr dU .,.lLU iJL; :^<-Jl ty-Jt .JL rt'il':: ài. .iÉl iiJolitl .r*iíl 6l .:b ïr,6r.;tt . iL ::
"rlJl t.l^ C eb J,rJ \di:ll
e:h-t :^<Jt{ .jf . ^ . J * t l L i -. lJ , t{jl.^+ )LlS yt iJ.lS .r+rn tr | ' jïJ, .iÉl
ir Êy-ll . = - L L r U l a i t : - ' : . , . t Lr,t, Cn ï .:Its 6ï
.,I
JUr. "+gr fa ÉJtr flrJt+
t-<, drl Ê; ,)l dlrll{ ó4$. ;l r-t:tt i+?FJt )r-rl o.r.turjt+ ri.tyjJl#L:;ll"irOl t'Jl1 ,;Él OÁ:,qll ;)ili-CJ t+ó,it{ rej 62
dJ órJrjl
rtloLr:tJ J-hj;r+ill ,*iilsy:^<- eU --Hl d.,/.fl , iS.3)LJl eg e51t-à31 ót-iyl{ ÊlJlJ alltearJl drUlrjiJl .rs3:
1 ' : J i J l, r l l / ; t Í ÍJ-:+ ÉrJ
:lJ'Àll ;t ;/.>Ul Lr,e++Ji.rle1 lp2.:.Jeli J{+Jl :ir^-. rr:q .l^- Jrt- lil riflt ,-.-ó^ rL- t^<. rrrJlr;J..&.+it+;l^lt :.i:rJ
;r;l*l eloijt ;rïral
. Jt ^Àll Jl f*il| ó"+ll y' CUI rlrill u!-:-J K il*ir q.ry'l si.;Jl y, &-t-l _iêl y't{Sl-Ël ,4+ rl :! rlr rl Q:L:, ii-r- óI3 ;,. tl
6- ;lrJlr êi:+ /.
v írsàd al-qà;id ila asnà al-maqa;id iríad al-qa;id ílà asna al-maqàsid l6

ucrj.: yJ t t{Ll ,*è i^<-Jl li3: :^K Ér

Èl+l Á+., tslrJl t-11 ,r.!i3 t-.,J. JL+tQ JlrJl 6lr:rJU:^"'tl Llr tJlÀii ï,i.JriJl ;+ll J-ílr
*:t, /
lÉ-Élj, ric iiÍ! r;u'; JloLlot'a ó! {iLi le rrï
t-ti d-f ur':<ll ê., giJl .Ér'Jt+ :f! al1*l. ijgj É tr.jJl rts-l ÊL *r JtJt *+ijr rÈ. &J ,1.ej.llni

ir^ lÍ.r , y.ll

/ tl ÉJll ;g.Jl El;l1 *JriJl
L; lll r54r 611 . e!. i.r!j rt+ CJJJ Jri- J.La ïl ltlli rLbtrlJ ï .1t-.j- Jii pr9s1 drLlj rr rr^ltjl

Ê!J )tll
r.rl^ a1
el-.Jl ,l- .il=* -ii1:- t^l 6t+:'ïl t;rt pI + ;.lc Jti.rl irF ÉJl Or! Ol iLrs^ rl or+tl .it , t È i, gj+ ï1 ;--e y .-.-...t r*jKl l0l
/
g1, t 11 1e':lJj CÈtt u':lll ilt-r, Jol.:.àl óJÉti.Jl rl;1 , .tiJl {eJr^ii Jt:Jl 43tiSl iF .r"al f4 oUot-.:r1 ..:JLÁ;l.--.jj Lli jJ.ll
:4$tJl l* Cf.l Jf:.Jt
t l,i.. sl':<ll ó.SJ -rij ..r-i41 .:+.x ó-.,.r.Í*jl1 , ó r ^ . . . l L l l 1 , - . . J 1 1! $ ! l J t J . : S J lf É C J i , i l l
dr. t- Ly ,/^ fhli É af-dt at'tt LS,l+, tjÉ toz

.r'i1 3rl'.1.".:l^?- SiSi :^rl--.ll .hijl

,f3 .r.i1 r"+Jl .:llj.r'i+i r5l;l ,j. l.*.;fi ÊJrll et\ Cr ól{ i+;U 6U . e.rJ;1ÉJl o.r-r;
LJ^
,.c+ dF g;9-eJ
l{:r.<J tr;te r'y "Lri:
rl .+ lqJ & lJi1 ,l y+t ,;'. * st':<ll iF.x t-lr, L:i
Èlrjl Jli ll fB.r. ,J,.clJlt^i, o.rJJJo.rJl3r.c t0^.:<:,.clrjl oj'e .111*lir. !t{.i.rJ.

rir.)l-oi. l.r2- .r.;--i l.rsll l:...: slï<ll órq Jii qJii t-ïJ,rrli r*l^ p.r;i t+lti-ïf 19Íl nir xhíf , rJl^ il4t,ll jl

br:j1 Jt-iJlJ :/l1,1tt-t ta.:^...:J diïti^tl1 ,-|r;-.ll,a r.:^--.:J {rrri JSiSi ól,i+

J l J S J Ii * i j cr,.tJl Jl ftrll;^--.i t er ^ i , . i l : ïfÉJt il^.':.-.^ll:^--.:llj I 1r' , l^c LlÉJ to'1

t ftríl1 f*!:llC Jri-tt
i^.-rt :*iJ rlj+Íl U dt-r ..,.JJ dFl dt-.:, t- Ê'l'- Or! Lju
It SalJl elitl Jl ,J-+Jl:^-..:<,;trr+Jl Jl sJíJl !..,i1t- ft+ giri fbr ;5fr: .,1g
olr99 JJJ:{ óLjJl
* ri1 ,,*-'r.Jlt v:l.lJl Jl s-K.Jl f-ri
.l.i1 ,*:lj Jl i3li:^--.:
rirl u.B.i.!l / óbi9l 65U5 o,li':1 ê+lt-i ór$..rij.prL^r ,.,J 109

.rr,.,i1 uÊ-+lJl ór.-.:JtS ,/Al .-.lLll ó.rriJ1 i.rl;ïQ ,_1fS_r .r,i1 , t1{iJ;j I ^ l^ .j-c f+llf-lf
,t;f ,rJl ,JÊs{tK gj|jJl Jl dêy',|t, Jl ibll Lrr4J J€tsJlJ óL1.cíl
rr ,.1-iJl1 tÉ#!K ,/Al )l t*t JJ--:lf f )p ilrJl, , ti-t+i trJ.c s-+, .:^ .Íill JL.-cïJ Ê,-.ll3
.rHf Ë-ií1, ,-LÉJl Jl 44lt J-L-Jlf
Jll-Jl .iJrl"ll Ot s ff, + J-rr-Jl ÉllJl }Ài t-l3 , óliJl3 .r.iíl ,;" r.r.!l JËri ri, Lr'-iJ eylll oj.rsJl 6. i-.11ÀÍ,-Lrlitt+ *tL: .1o.-jll3 Jlr.-ill3
,tÉl ót-ri- ,t$ï ir. órS3 JJ i. .:tl1 , atrt^.: *À:J riJ ,.r-i.Jl ::*;-
Jr+ rtr:é.;iJlJ,-Ái i-é rt-il1,!tíl Jc-53; d ,,i /
"ir Ê*-.i:ll #tr:Jl
yl
S-iJ t-jlJ dit-ri-Jl .'lh Ertrl 93 Jrl-ijll ,-cllarJl Jl g"'t: óLJi. trt-';ll ;ii1 . gtiil J-= t riJ irJi*ll t{+ J-- .rir dS
c.. ,f=ÉÍ ó[-!ÀJt rJ-
6,[ar: rl rt-l'lt i- J; r ^1...6 ÉJ JJtn .liÍt
.:JlJ. :': ilJe ta;il:- ,/- il|1Jl Le.r3.s1 rl+.àÍl -Éi ftf 1_,.r-iJll i jl;'::tl dr . .rij ÉJt f:l':lt j ]r
^ trll

. '',l;.Jl, óÉ+ll .!;ll . i:r.' ii.rt- ;.iÍlr,risiu

ÍJ^ d. ót-ri- o. ej- í-p\ti }.J ,.rtrrrJlf -#,)l ÊL J-J )|'i.rEí óJJ i+ir,*.^;É-ll fJr:4 +:f_r
Àt1 gt-iitt1 l,rl.rc t Ll , !i*i-Jl dt^-': .l JS-i t-il1 rcl c.i* lJi,i{ii ó.^:-l r+qi-, re !- .."
Ífrt{ll *i:í1i f1|l / É r+-r-r Êr.Ht+ ó*li:.i-ll
. j+1.,^':<t;C rt.lJt
,:';-.JJt or! al JJll , LbÉ ,À3 t-il ,/j ddllj
f*l|:Jl -bJÉ LïJ . -llJl Jt fÉJl óJr.l: / iF s+ & JÀti p1ÉJt .rer ,r, -fr|ó ÉiJ
. e:Lil l.rj-i- ^.-.21 , ;v-ll t4;^, lÉd-U t{l.l rC.. *++ tË;J . J#j yJ }lrJl
6l eJ 6-r t- Jl .+ J-élr OtS Ol é Èlrjl
IIli ó:; j"r tr:l ,p r*è Jt êi: ól Ur.:' f
&l-lÉr::till . : l E L h i i l < ^ l l j L J r r ^ l l 5 l o r r J l 1 1 | . . ; t - .ót tJ J . : É - J l i l y l ,tí i* ,j.l , ó^-::llj iiJt L^ ll 61.r ;l;Jtl ilïr ,lc ê>$Jl ciïJJl 6r lj.,..iiU
l.t+;j , ÉilJiï,,J.e iJ4Jl :-
ejJ t^ir , 'à-/l .:llj t1 ÈlJl 4li J-'J dli .ÉtJ 1'J. e -# ó. ,:iÍi , ,/Lri vrr:;91;:rES Jí :- f J^ ri .glj;r.r-ti-
i$rr -- ^-.tl1:-i:^ ll1
e*t-;t1l ,É Jrr{ )L-,:^<-ll ,Lr: Lrr 6g',rl ;;;.ll ítl .^*.r /t;ilt Êl'Jl e9,3 flrJlr ,i.dl i$É . ,-,.r3-ll tror^.r r-ic 121
dt CJ
g" ii-lt-tt t-ti,+S
x ë1,.'jt.*! ,/^ .+b .r. i-S-lt Ët+ .ttt .1p; t-t-r ,++11 ó ;t-l ltijl '0i J4'f*ll f*t'íl ,-,J {*si, sr':<rr Jlri
"-t-l "r "É'll
,
Jt--tu , i^(J1 ..^lt^l;!-l;l t^jl & ,J-l;i y' llt t1
at:^ ; cl', :.I-.: lil .'lllJ C+Lll {iJÉ+J ;.jllll .,.itll JÁJ t^i ir; r^ tl Lï1 , ,l,nl
,/ ;"tblf aerff
",.
 iriad al-qa;id ilà asna al-maqàsíd iriad al-qà;id ílá asna al-maqa$íd rtt

.:ll ..hi1 r...ii.lr:': 6ï ,;t3Jl ,131j t r57

Y t+U fÉJl .:.jS t-lj , tr9ril
l.rJl Êr ,/tiglt :rrL-Jl r.lir |'ts 1;iJl ÉJl r-ia ryl Jíl t^il1 drtJt{
"^;
. "ellJ j)tfil1 r :::':J . r.;'ê . : K:r Jr *t!"
,-; ;Sl1 -iiJtillj ÉrJl C et-lJl ,J;il.Èl a f Éll i .iíJ irls ÈJr:J Cl.J ir. JS JJ drjl ÊlrjJ ót-l-J ,r.lJl Jí uïJi
Étil Jr+ ojrl trt:-r ir. j+Jl t+tril;u.ii. .itj-l ijtj,/ Jhi.ll if+;r 6.rJldrlli..:r. Jrl eJr1 Ol èJtll, d .!Jl' tJ Ë.. Jí..1* erbl itJ Cl-r ÊlJl
, t . < i Í f l . 1 r 3 . ' : r ^ l l. É ' r o . r L i l L + t J , J t . ' - ' : . . . ) l J g . 0 : t l l t+e|:+.JÊt.-^tt ,-rtïl lEl ,.:.ï ir. i+..J.6rí*l Jlj .ir.íi ïJi*,rï 9+: .i.,ulr rAli Lr ':t^ 6.jï 160
ealrl
| q.cci..,.
eÀr+J i'-3-.Jl ,.l1lfi 1lof-+-1 .::J;Jl ól.rlt-ll y jtrrJl * a*ro. i4J*J óJl9l ,iJr.LJl q"i tStl,- .+t{J Jl .3rLp Cr 4151...^ Êlrll .:lli ,} .ral Of
plc lC.i:, i.g;J| .,.':<t1.*i r-i* 6l ,*t{t..f.-.a r,1 16l
ri^ Êt...:Íl rj. 6r Ájj-J, t Ur-,ljL{ tetriI iloaji.l . irJru^ tt 1* e+-Jti atrk.-lf Éi:j 1f-;6,r
^ 1 1. . . ' : < l l J
JrÍll . Oti*.rr t {-i:JÉt-i ;}Fr.Jl 6 ri-iaJll rbl r;. !tr-r .r}C-f,. }. L + Jí r85 ;it- JÉ.lr:....- .iL-rl trl oirl ,;!-.x-r frL ir+-i sL:i:.
, :+.ri .rt-' ..:--lr :ib o{Ji, ii:31 y.,t fJ l*rtS !1o1 LB :<1. ÈhJl f d ,_* utSiJ-;,. *-1 .1r.rrlLl3, dll óJJIJJ ,JlS,rj.J,lt:r;;'rlL dÀíl tr+i [rorij
.,'."4':;tr.Jl y''3 Jl e-+ gl;.rl.r-,1 :íi itilf iÉF;3i 186 trr.-J+ll t-r.r-l 6t-Êl 6l'ili.Jl ;l.r-illl .grllél:nS 164
óc;a!;L':r ó-l ,;t-^ll Er:i^ll
-.r-
ri.. i:': ï .rtíi9l e.t:; OU rLlrJldF r-l t{* .LLitÍl ti5l., tuit otJ ,il l,.J- t ó^ll 11 crjl 1*! g,;r"lill
JíJ & ,'n:.3 J *rr, ,.$l f.f ,;'-ltr .pti
ir. ;tSj Ê{*ll &l 6,*l t-s .,.u,ll Jl t.i*l ,.ljt5,lL t{j. d':-J Êlt^ ljl::tLll tjs sn- EJ:i.Jl . jr.Jl & JfJl t^attÉJ. ót:rLll 165
ÈFrl r' JrÍl É -pr
;: rL :rt r^, riLh:d.r
:iÉ ,rri d ; ,;tlt , 6.Ètl C :+9t 'b;+r t$rll C f.rJl ,r;,r 18e .,J.;Utt./rl L+rr.J-! f.;lJl i;t'- r/ +lr.tl1.BÍl ó,*l
Lr;;.r 6.1À3rU t r< | r5lliJl : ^ r i.r;9 .,l;1 611 irl "'; ejt-l .:+. ,Ji'- .i-il 6l cí r.ti J ólii óÉi. ,r. ull JJtl
dàrll-, -i1ltrll *t ii3l1 J:,À e :rií .Jll c.rijy
;11 rí-i- rïil1 6/-FJlj l,1r ê.i:! oitl ,ll^B:1 b.giÍ
61i.':,^tl C,*11 1e0 tir ,r,àJl 6;113.rt, Ct) xi+ l.r.^ 6f i.i*Jl ,/lrrJl ó. .^r:
l.+;,,.ÉS:JaJrJl 167

lr:* Ol ,-r"rl ...11 r.1 Lt4; tl r^i r le i. 'l..r ,y e+L:'. Jtr Jt*$:'tl iJ
JLb .r-;-l ï1 C-U,r.l .r.iy gÊ'J. . Ê{:!r4, &t S .:lJi,L ,r! J^:& .1;rJl ,t. c4 :J.rtt
y131 ....;:r : -ilï
* tl ,r,i.r3!l |jr5,;/"Jl g, t 11.r-Jl *.r ÈIrJU.iti,rL r.lrJl ir. 1+ /l$l flr3 #l J!3;l i-l^-JtJ Jf+j^Jl Er.+ Jl tairl , i.rt':r- i,:
.'^^.r+u1Ê1 . --.i'. i-l^-Jl t{,ljt{ Ég,ÉliJl L;++ll t7(\
,rJr Jí3I ËJ , .ïiJll rtS.rJl .i,. eiit(.J rl.ri iJ\ gr t'U... ,r1 te:' J-JJ r,lótill ir:: eÁlr^lll .r,iL:tl
':tl lli^J .1!gï11
.'ÉJtJoJl ';x Ol J-tíll iE-Íl Ot.i Crr .. :r-. iF Êl-J d ÊaiJl ,y '* é-l tJr^,t.Jl, l/J+sJl, rr-^tl rrEí :+ttJl :js gJ, iJr-Jl
^^tt ll
1r-ai (5 ":t^ tt4rl .r-i1 611 r.,lrta r1.ri11 L 6-l-r .1br'ï 6. c.rll
,-|3r ÊLll Jl.! .rt -Jl :+.tiJl J.rilf C rd ir óÉr-.Jl *-t-j-rl 62-Jl5,i'LJll

óÉ r-i.c ++t d-* t^. ÉJl OtS Ol U.rÍt tf':ir .il1 , t-:: 1*t<..1, rel ..1aï gffu-Jlj t{i.l . ól'J/jJlJ óli.^;.Jl, 172
Érrr, *5t--tt st1.n Ui it.;'rtt e,6 rrt:s
.1161t-lt ,ógiixjl óÉlê....i.11JU r,r-, c.;tS 6l er.r.ll jltl Lll .óL.:^ll jtil9lj g+t5Íl yEí1 *t.r.<t ot{J "Lll *,ES .1JÍ1 , .rl^ L ,/^ Jl.r .rg-,..
"t^Él
ól 4:l rfrL rtjilÍtr 6.1 ,,4Jtr3IJ;Ft*JlJ J3.ill t/EíJ (trSJ 174
$ ir3r<^t1r:rltilt t L1r-^rg, ó*rJJ 6tpÍt q rít+ rt.'+.ï ir-tá-^l Qrl'Jl l*.rr^ll
,f r.tt-rt1 r'l'l J ^21^
i:LI 1t-1 t- r^l^ J; |jl cl;.É.fi, +i:1 !i:..r rer{ gl-Jl C,*.ÍJ iJS.i:llJ ,rt+t.r ó{t .Êqtl /j t{,J,i .i)l::,| ,.,J. óÉr-^Jl
ii
ól '^r'jl '^-<-l triU l^l- ..f+Jl gXJ.tt C t+i e.i:lJ êrlrlJl *r"<l , pt^1 ,.r4ï ; 'r+!1, Ct ó{J JjlJ-llJ tls
ttl et Cr J+! ir. ,Lf .rii,risf,s ir..it^':< É
i.i.IJl if+Xl fyÍ,r., .+ -rii ri..':...^ -Èí Jlrl-JÉ t óll . tLi ir ;tsL Ltjill zoo di,.-er óLiJl iF ê.111--1OFílr rr^rrjl1 Jrl^lt rt,rl
sÉtJl C ótir-Jl
dFl :.:S *, c.++ !11 , lC trf rrc ;/rJl tr:F y rgï ,";t r{1 ;!U-i r' JJI l}ild t Lliïr y'L^.tll t76
131ít ;t rr^r g.rJl Uit-j C gi.rlrlll /fi :.*t rtole:Jl g:r::
^^, eL,:':,..1_; r.9l i -..-'i -.. .-.':<ll '*.ll
Jri u r1Jl ó+-t ÊJ L- gtt+if e'i....rl rSi+ e=.L Ê t-..ry
*jt:
ij* órl lo Jb ól r, .;t+iÍl ór*. ,J{ !Ê+ C e- .ri1 , g;.1
J [. el.i..Ll, r r - - r ! gl1, .r> r;G ^ i i : y .'í)., e+l l* ,.14t .rirJll .gr-., ,at .,..JÍl Lt-*J ;S.iítí ,.i:lt:Jl tzÍl
iLJt,;Àll Jtr: Àl *rlt^i, eJ.i; 9EÍ1 i";1.r-Jl
2l iríad al-qa;id ilà asnà al-maqà;id irsàd al-qà;id íla asnà al-maqà;id 20

iri-ji.Jl ólJr:':^tlJrÁr sJê d. Jt- r;l Êt dl e-t:'tl , ,t-ÈÍt{ !+li;ll - l- ltJ J*lJ
+s:+ or! tdÉtlr tdlr-fr;l.reFllur- c órsj / Ji:rJ t e*il Li ,t
rl
clil lrr-i- óÉ t t- 1'.rr ;till Ull , #liy'l k+r-rll ;1.31;i l{-3lnil+ ,-'.irll 235 rJ- JU .rii , rL Àtt+ :* ót-FJl e+t ,j+L .rlliii r,l^ i.r!!l óS-i J Jhi-
tÀ:rrldF gr;r.^ll t-U acij Uï e! .Jri+.+.r e1.rl tJ r^l- t{Ji .rl.r.1lï i-J,- d:y ;t^t.tl
dr-^ll Jt.+ J-rfo LJ t ll tiJal^llfL
ï,!$Íl;:tè1
f I
.*liijl i:^<-ll ;jÉJl1 , g.r9l É. rrt t;.ttr óï ÊlrJ .il ;r.uJt , Ê+ Êl^ gi Jí óÍr ,JL': .ljir . | ^ l^ ;Jj :il ,Jir . Jt.ri
lrdtl ÊleJl -pr ,.J.1 Jl f-i; 236

:yl C ótS ól o Ji: 6ï .:lliJ . s-titl , c*iJl d. trS r'll Jlj ;jt a:* )ti ol.rr4 ï l.r- /.
ftrll 91 l-rlr s++Jl drll 9r1 ./.rï-1 .J. d,41l;Jl LUI J-iJ JSJ

,/ ótS 611. ft lt r+, u*llJ JirJl C tl:")L3 :r^'-dl irlJl 6.c i.r.;sr 238 &+ i ól .i. g.rt -Jl , i3JCl + C Jr+Jt+ eri: lU è.r' óÊ l -'*l . .'.i ir *ir ï1 210
"dtl ,tlLÍt ul: u #sr , ói-i. JJj .;Li ;ràLi. JJ Ëlrj t Ê.L t-L
ir. l,.J'"5 g-: 1yl C ótí 611*r++lojtÊl'Jl ,{j e.rtJt*rr C*rll *r !.rL .rrl .pLi C i'i
J,?: iJt..':..-ï d;- È-ill tL ÍJ.Á^J tfl+tl ft lt r+, laii óriJl gi;tdJLJl Jf- JiJ, , -l r-iU Ê+b:Jl iE-l .!; g.lx Al .r^i,. s/tlJl .,:^i-Jl tre ,-*f+Jt-t 2r3

i'.Jf ll, i- ll i.ltl / ia-titl '-'n, , órill !1.r 6.ltiJl ,t 1/ rt ri ll JIJ Jl tL Jtii o.rJl1 ;p ,3Íi e.l'. '^JLr:
ftrll 239 .1,c .;.r.iS-Yl
".e ffL *l sj+Él
,É l)t:; rl;,;l gi .Êr+ ól 65.; t^rr OrQ Ol Ll o JÀj 6Í .i-9Jl1 .r.uJl-; +lr, Q!.:.,^ri ó- Jílr uJl .ra fitl5;i fl':lt g,..frtr, ;lirll 1l.r ,rl^ ,jJ.r 715

gslr iri:e ll JJí|J J 5l alrJl JU t-l r^er- r-l5 Jíf J Jl l^lt*f .:l;.i.. .r- óLjJt-t j-Étl t{j. , .!jl3,ê {, Jl:'r.Ltl .,GJ
il1- ÊlrJl -lri t^jL r+ JS ,.J^ Al
i-l+-Jl Jl Ê-r-:; ill^.ll:J^<Jl;!'Jlj.ÍJir-dl 6.1lrllr .r.rrJlóJtilll ilaJl 24A d;U ll1 :-iJl .i|:jl lil 4:l 6t4jtl Êl+ tJ,,:lji Íl at...r:1j J*i:-Jl
/;t
.ryílt 1l i-tj-Jl Êlri Ltrjl rr.ltJ ut.rtf':-l 6Í ctJ:, J"j-Jl Jd{$J óy;ílj tr;-c1 ;:!:rÊ ó. óLlÀÀlJl ,,J.c +t:j; .rKi l,:jJl rrt+-l OU , rÉi L6:lrij ,.eJ3 219

ljll c;!l t,t<,

;!rJl r+i J-;:.Jl .;a{J: dri.:-Li 6. rl óygtl Í.lri r.r-1 {JÊ;áJL LU i-tJl Ja+-,J. efi Llil J[--]ll f,f1 t+^r.+^l gíl .1J-9lJ,rfilj"i,

.É:i ...--- Jé-i3Jl -Jr tar5.;r1 plrJl o.u .a.t,í1.r l,.rl"rcL1 :-,1- Íll 241 &$Jl gj ftrJt ,.1r ÈiSJl Jt-+r-.il1 ,tSilt{ .!-Étl t4i.1 , l{ Ê^ .rr- óla:{i oJri

d,*F Jrtr, .3tli .rÉr f /l ÊlrJl1 sl-Íl ft'lt t+l ói+il Lri- trij3 iJt-rl oi.. t+{ Êlrjl 61; ,tr<.iil .r .*3Sr , ildlr J.lÉll rr.f;i rl-1, ,:- ót-jJl ir. 222
-rlU
,!tit .JÉt-r trrLpr t py Cr el + tU s4.r- Ê.L JS 61 6tr!l yUí C Jf rrlÍ il. ,l4.f .r"i d. J-- ólJai È1 Jl É Cr Juiiitl t0:^1 , r.+-ll

1l r:trJ t-l ..J cÉJr: síl dl1,-l irr ffrJl JlJi / J^11 g.rJt +*.r.ll t Er-r^lU 243 Jt Oélt 1l ot rJl 1Ï,1t-lt .-.lL tl:^r, ef'. 3l.'1,J+ tJ p.re .lljl r^':r uL3í
"p
.-.jt-l lil + , i*'r:ll J#- ,,J. rl .:É
.,i.l *J-l r:i ,ÀLiJlÈJrJu tJJí Lt-y',l.1tS ,:-j 4iJt-J tJ Jï {*L J^:'& tJ Èlrll ê. Jq Ol fl ÊlJtj i*J+{ll óLiltl 225

yJolf er-r. 6U *r;!"Jl ÊJrJlJl' f .'.tll+...Lltí f ), + r5till drjtj tS;+ OtS Jtjl tf r^r.Jti'rr.yl ,J4 :ÉJ,r-Jlp.rr5 JtJl l.!;$ l,{j.J,r'.f ÊlJl Éluasl
..trc

.Si{ r;1 yt*+hll ÊLJl etár. c,r3 6:-rfr It L,..r4t C-J L if+.r 6t-iïl 611 -r.i,.x ltyf r a-L ,+ f.J UJ4 ÈLll Ol d.lf r s6l i^ ll IJJJJ Jl,.-íl .lli:J tljJl
:-ldl t:tu^ .-.t-^ i :ÀJl u)"..iJl . {l3.l y .'1...^ll
6Í i$Jttdrjl ót.JÉJ- .s.ij Ul,-tlàir i'i [1ri3, te
at^-.rit; 244 C ÈlÀr- ,/31 ;l.tài , .at- ;r.ig rt+;3 ell 229

L.lr ,iÉ',+tl ótGJÉJdl 6c I'r;í! 'Jl- dhiÏJ dl3jl -llill r+rJl e++r r:llirJl .rJl
*..ri-1r
tfit r-r^r Xr^ï L.il lrÉJl ÉlÀ: 6't.-r,JcrilU gil!
.r;.lrJl
,.r
ol.;r,;Jl, l^fJi
drll rt
-:Y ól:Jr.á3 Ll1 al1f".i Ll [;olt^11 .r]rtsl qJ5t- J Lll+ Ji ,+, r ^ l^ ;lrLi
èu*r.-:Jl, , d ii-)tll dl2.ci 1l ,t;.1 li 6Lí 6l r3l;11 L9- é "-É
hi. ,Slt *Jl 24(:

f at<f tf : 1 Lct-:1| .Á5 ótr1t ,':--y11at+119S Jliill i.sl1 , l.lrjl

JJlill i++lf :+. J-- gj Jrill 231

. tt Lll . ól1.rt ^ . ).it Éi Êl^ *r rl .r'+ t ^Ji larl- orr+r .:f tl gj #'ï 24t Lxb : ^< -Jti rl!11 :-r^<-ll
;lJ'Jl JrÍlr . ï 1l r:bJ l.rr-ir O-É Ol Lu Èl. JS
Jt
z* g.rJl rsill ,+i i:till UIJ r,i l'.,,^ll a. i 'r-^tl iiJl,*iJl i-illoll -'.4 :rl^.t|, ^Jl.lilJl t+J3,i
./ ::Ltill r*iíl .1t^<':...1
Jrll IlJi .r. ..!t vlt-t'. ff, Jr9lr, ) t'1
.)l iríad al-qa;id ilà asna al-maqàsid irlvàd al-qasid ila asna al-maqà;id 22

;11.111.-t^ J+ L5 àl.r-Íl r.J. J+ Lg ólj'rll,.Jc J+ t- Js-i:J, ri,p.rJl6,. 262 i .Íijl JJI f+ff .,.t'- ti.r, , ir*ll Vj
iÉb. ,5-tJl C LJi:. l.r1l ,er rllÍ 74

.rtg1 ...pt.*Ít ..J. J+ t . tit;lr t{-liï 1l ,!Áíl ,-rt rl .rt^ J+ L O\--r J-'ll riï
ó1. Jr-Jl ri+, :lÊt-Jl r':-i:^, . :a ,l ^r.':^llj iS .:-L^llj ii.rl .frllj i-irt a':rll làLltÍl 26\

:-+ Àrt gttttt{ irrf-ll li)uaj lrÊ ,;rltat Jrlr.tt 24

/|'r.Jl Ct.'*ll Ê)lSJl ifr.3;i:Jl .r,. óS^ílJ /
::atrt1 ,11r;f1, Littl 4rJ;r.1 ,Lt':(llr.lilrttïl u.lta;t^:tl .j. .i.r+ rr. r.r
d l*
.Í^i"::^ ll + ;J.of,dl :nSJl ipl , .i1 "..llll t-ill g-L Jl Cu'lJ ptiíl
.''i:^, L:-llJ
-.rÍíl ,-*.lU órJ J^-ll ;t t' ''fi^ll 6.j O+ll 9ES '."i;, e.l.lÍl r.'+-Jl1 b ÈI ,J.;.i Jl dt-Jl, r-t'^ ll ;r Ë 61.;l 'É ,*t tr Jtltrf
"ily.r1
'"; rp
.ri- J{-à-llr ,*jti.-ll pltl 1/t+Jlr ff;ltJ eaHl ;LLr-+.ll &l tllrtitt 26 6l-,iïl 9tb ót+Jlr 6t --.trl::t.. 1'rl t{É rl 6tS l.ptr ;t;ït gr:Jl
ll 'i.l*l il^<':4JJ grr ulJ i'i:^ c,íi ++Lr gfr+lj tl Jc{'+-Jl 4LrJj Jt^<ll alr.rl,111riÍ q .ll.r1t tJll . 6lr:Jl Elil it-,/c
/t: ct-' é * {*61
..' ll ,-1g+rt-fi*r Ljt "'i"ll ótl^<ll ó.. rli{ É+
i.ry .;ï é-Jl & e-lr e^:l ï1 ,.rJr-+Jt ëÈ / Ct e.+JJ f.1 iilll ft r'r frL ir.?.. *i r.r-Ui-'rJ1.
,;lt/.r rrlri-lt pJ*t ,rt,v.Jl;J.r 6t+Jt eLr O!*tt eLr gt'.Jt Ér.-:r;tt
r:i ttl
_i. ,'-tll
C Jrr-tt J19t1 u+1 1l ,j t-l r2li" 6Í
cll:1 , iel 'iJl dt+li rLr lustt cr+lf eLr
tl;lll
,i-. -+Sr r' é iJou-+Jl *ir.,'Jl ir^
1+.''..tsi, Ldlr-lr ÊKJl +*i.iJr-f+ fL r.r -L t-l r.rt .f-cU.r.iJl *i rJii L1 | l-.1 U 1l J;.Jl 1l I'iJl / t-U
i-U. te
+tgr 6t-l: ,llS F L.r r1g.ri35. rr Lr t{-.$.;j Jlr'ïr ..rlr- 6-111 1l t:tu^ t-U JJ.JI *r.rl;.i L1 ,'is...3Jl 1r1 i+-Jl .L i iilll 1,.J Ël^'-tt
':a{
gf;l1 'Fr.ll1 t{i. g**Jt ii..r-1 i.rl;Jl tr1, J.rir t ,/l le rr :Jl. ll [.1 Jlj ï11 ;r.^ t1d; Q.ru-ïl r.t3l1 ptsJt *.$; cr.lr+ il': .;t Jrílr ;js r '
tai - ,J.3+ t-J . :?Je lll iill i.r..ill lotitll : n ^lr ó-lél ri.È t-. rlisl i*i.Íl JJÍ|J CJdl fL cl6lr i.rlJl 1l ;r.-Jl Ll r..Iiii ójtt{ íJ-ii.JlJ , ót+Jl Ê.|
f
.i{Sr,ól:':.r.Jl .itj-I, l!if.i^ll, l0:^ .btÈll j*:.i, rl^.'.9tr u-:+ t-J Jtri9t{
eL é:.ltr u 'iJl pr, L.l1, *ilfJl CL "itlr ,-t-t>tJl + ,{, 6;y'1 .t;". OIS Ol

J-ill1 C^+JIJ
:**:tl -lrrt5f t*e,f lJ-l *-J Jai-tt ii*-a Jrt* 'if<l lr óÈJl1i Êlli e1 JïS-ï! 1l Lt':<tl ipl1'i flri 4ràr. t-l LrltJ iJri^JlJ JÊiJl
":-
, r;la t:,1.,ae lrl .ri;1 U1 :^tiJ t J j1 Jl ir. f-+ 'titl
trl rllQï|1 -ii!l-l J-dlf óu}s :| t-1tt iitil .)l- f J+Ji ,J{ .#r'Jt{ uÁ;3 t plrJl ur,.
iel 'iJl

CU+r-r \:1.* t-.ri: 6t++tl1 it'.ll

*.é f"r+r u!-il'Jl
|jr 6r ilrLlà r':.i:^, rtxiJl ir.,,|1 ialoU !/tll dr. j;i3 d .+,r'Jl / fd'tt .u Ol +lJ, ?t*t
rt:lttl
1alruy'l1rj,J. gi' t*tjl ÊL C Lr.r.:. ÊlrJl b. Jl dy iilll
/ dl dJ ót$ fg.: .Ér{l i;tjíl Jsié Ér.c lÉlL+ d óJiJl;,r1pp
.*rr
tiJLl "rlfllt jb-Jl +f b É+L;c
,/ff.:t -ií...-ill .l!, l'..1i.
i'+ &l el'ill J{ï
.-^i'i:' J gjtJl 6t^1' > Èt ilrÊÍl d fï'Jl l1xrt- óÉlll t-ti, .r;j JoL-1|l
| tClrlr
J1| ..rr.ítr rr-,1 F;i. €
éÊt -id '""ijl $)t.ts ,/ * JJt- ,aï1
f{:rJt:^ Jjgl1 óJJÊJ 6l.r.11 É.1 rt!1 ;Éll ri-r J1-l ,!,t 1'oJLil
ri'.- ^l ólt^"'.i.Jl l*rlr,L.j'll ,rht
.-Ê-lr.tdr CrÉ gl^f 1r+tJl ,rl:rtií Jrl ;a:11La.J ..*ijl ua.1 ftlJLf pry'l ;gJoJt:-^t ót'-;J Elllt:.r',-Jl
r^Jl .-.':< ir rrtÍ 4l3l ...^ ; /+ t ^-l:, J J--.c 4ï
É- -lt óLb .-+.Jl f qir3 td1-l t1p, i^.:':.-.- t1óbiÍ|, :^il-''ll JlrrJl tt:t ,;l É , ,r.rgr SlFJl
tlll' &j,-Jl ós-J ï ltr,.S óJJ'r: gi' t+lFi

,ltr.Jls'Jr,-lt
ta r.-t, tgYï.r .rrtsr lltg<-1: el1.- ,? ifJ-Jl SLitll Jlpl .j. i ,-: eL r.r ii$l si JJnJl 2r

fr-l tr+* .h!,lt Jt.ijl JtPl, J^+Jl / {+Jl ri*ll, r-i-Jt Jlr-lr !'rt:'.'tl ór ..ttl ..ltir crt {l iaJ.i1 tf L,.'I ir,iJl ;Lr^ ll s-L UlJl $t Lttl Ji+ ÊL }rJ
 irsad al-qà;id ilà asna al-maqasid iriad al-qa;id ila asna al-maqà;id 24

,rt.loJlf .r-l,irll rr*{ ?lJ+Jl rl-à.i|1 11tlÊ;ll ;ai cr::^, ,Jt-Jl ,r-Ëf^{ !f+91 276
Jr..tt
;t^ .-ll :lr-.:--.^ll;l;191 gl9l1 b.r-,U1 djl 6l;1ï g*-.i. .i.r& ij1n- iÊt+Jl C i,.rJJ ,.#SJ:J| / iiJJI ifl1li .J. t*.rt+ uólJÊ9l1
ïsll
í'L +.r eE-cr
I xií3 , g+llf ót-$Jl Jl 6.+l .Je' ir: -': .J, JJrJ tJil .-lltf ir..."ÍJl1 :: I ll Jl
4,rr
^rtl ;j!xÍl JÉJr:^, &,êtiíl-a ;t^...-ll t{jlj+Ï ,rJl ttt*t..': !i:s, Jr+lt{
ó4i ' ér{ i:$llfdrJl t'
ei t|;r.
r'i.:i^J, óLitr!|1 iuÊJllníll 279
u. *l;)rtSJl 6. J,r L U,r- Jlrll{ ;l^^'.^ll }ul:':ll .it: ll :;l'Í;t-^t1d+ Jjl* Áil
r^ti Sii-J
*, +Jl6+-ï U+:r, óu)u;Jl&.J, J^':-J Ai jr+r t-r rr Ly *ll iJr-llq-- er+llr rl++llr lt .Jl / iiJFl fíJt
"'.
iL+
"'+ il,*+ll ÉJ.l
t, ,..-i.ll gt;í ê+Jl f*lJl .j. ,-ii:.1 dlJrir É ,'-i / rit-^tl iJ
,tí:,-Jl
inl ,,r rl.r:11.!1.2rJl êrlr, , .13S9lÉt l'.rl.r. & +tl 6E-5 '+ltll rr ei:jg 6t..-tt*r Jr-lt
.;:É J..Hl.;l;JiJl 6r!t *r.ét ..^: yl+*ïr t^ill .r.-1,..4 &ll'll iJ.1,rJl .,l"itl g,. rti$|1 rtxill óÊ;i1ètJl i$r.ll uUJUiÍlJlr-l .+ .i:+ d. rrr
F{ t4:. étÍ t-l sjts 1J t+,t-l b-- ótFi- t{j. L:--!, g;rrr+Jlr i.rr+á^Jl ,{*.lf tf+ 11JllÁ.Jl rt!.rt:1 6SL!l 6,e b.lir t{sy{ if-r.r. .rl-r-:fl, #t-:Jtf
i,r-.11 uU;Jl Íir,Ler*i^r t^< [r.ri^r le :^ 'ilÍ^lt iJJS-i.Jl !.LluiÍl rLi-il rl^:<l^ll r':-ii-j 281
ltgtt 6-yJt r.1ri.r-15..1Íir. ét ./.+ts lr"'-{ J..-
:: t ll - . ia ' I lil óÉJ+illj í:*C.i:ll
;L:':.-.ll Élêl .r:i Él.ll.r:-Jlrlsl l.;' ufL9l [ru];5 lor .*.i.^:^-'^:-Jt=ll -i{ }-JJIJ Jl CU-r . .ruj .irj1 "t:: 6!o Jl Jlli
s.ll:':^ ll r-rr, br./^t &.liíl ui- ir .i-1-il| E;- dr. Jtri<':.'.tl1 ,ÀiJlJ 283
ir .r-ll JS r:Í: t{i. irt-'' 1,..l 'à-e t-il Jt lJ'-t JÉjrJl sl':<ll 6r:11 6i:l ï1 .,!1U11
rai. .r-l1 JS :.-^-r J.tíllr -el.llt J.y'tr *.llt jtr'.Jl !tf.:rUS r=f i.t.ii^Jl '-":<ll ir3
.-- é.r c24ll1 lJrh:.ll1 C-t+tlr:+lqLjl ral rgrJl >i;U:lJ
.i, c,r.Jit+Jli+tÍl 6:.rïJ ,gtl '^ll1 . il;iJlJ \--tllr +.r.Jlr.JÉrl"Jl,41 ,#* É:j*J,l;$91"aï r*SJl

Jl C,-j4ll3 \s-rll Jl ">t gJ2-JU k+r.rr tl'r.;|,.i ,ri I'e.rl;6! É. U3ït

,rty.Jl é itl. ^tl;íJl 6l Jl , -iJiill Jl ên+.JlJ :":dt ,)1.,-à:i.JlJ i+rl 6r+Jl14JÉtt
,r.I1, rr r.à5t É1rél rfj t- ót s e. ,Jió91 i.r!; ,'.LJill +i. ..J. tr:-Lr ;l- 4-óÉd53jl1 iri .i:lJ J-'3.ó ó. err ''^-*r fL gf
' iJ<, Lrr.àJl uUJU9l ulr

ia.rb5 rt::ti t+;Á C l.# 5l .:jtS t^L: L.r.i,ll r':-i:^r kJlr-l

i....ii'-Jl .-.':<llóÊi, ,Jiii'ï|, t'kJtJl )Si t-./. srli rr- ó.. iJrl--'rll .j, óJÊS LhrSi
"!3U91
iJ< b,lr , t+r :'rlh.ll
iptÍ;i++r iyï y+Ul,rJr 4+3..-l^ g;rt+lJit:ll ,i:*J ÍlJL,rJ.rEí 1..+FJl J*+i3Jl iF t41 ráfd U .ar':l .;lrrè91 .-.*., óiii3 .

J-lr.rl óJ.Jl JL+ t'.:-JL r>tJl ,.ral;gi CÉr ::* ir.lr grtJl Lrl,rLá-; ?r+Jf1 óLitL 6rt-^tl SiSi r.r;.1 S.i'J o*-Àll5 iJÁ.:ri3L."r .ritll Jt'r:t
"'.
^rlj. ig,".'jjll .riJlr::lll
ir., ,eJ+ >á3Í éltJ, tt-tl iJJtJt g.Êt l+rlr t-É ól e--1
286
#tflt .lllr- & ,t'l<.:...tlj..rt++Jlrtlt Jl gl:+JJ..ÊtJt{
|
O*.Ít *US ólJÊt-fjl Ut ÉX.êl eélai-ll1 gl'Joill ,ol ,il* 1+i óLh-É^Jl g.i,f : | 6:+Jt :À- r:.Jl .,iíll ,bl g:2b)J 6+:Jl r+ ;....:i.Jl a;íJl .r.j , '"r-i.ll
...:<ll &J.64-ï1 ilo.."{.Jl 5níJl 6'11
glà.Jl f1L,+:l-':Lrll 6l Oly JJ+-JJI.xJ-.i
iL.-.É.Jl ó'.j ól'ri9l ,-n-ls ,-+- Jlt- ,.1aï .'.di.
g!-Jt 61.r+JlfOt*+Jlf itrrJl

*rlri.tt / Jrlt
-t':<t g;l;ÁJl:Á1ll gÉ atl'r-{.Jl .lrr1 r:-"'^i 6a3.-ejl .Érr r.".iilJ ,r.J

óq$f qlt f ér;rÍ:.+r gl * #l ót+{lótrt{j JlJ,'ï .j. i oA fL rrr UtS il J-r.Jl .rr-sr +r.tj f ysr JiiJt.tt *US 1'1r #t-r C fÉJt oi.J,
ét<...11
290

t,'::l g jt+.tt ur ist : tll i-ê)l,Jl6r

,ióll € qrL.s t-{ t{L J+: ol jr- Lr teisl ér i* ,-r.isl+ k*lr ;r-l r-É &J l+riJl t óLt.r.r dF t{J l+r *-i
.r^-^(rf i,1íJ J-il, el/l iJ.i:- ,^, t'.-i'',^,
.rr.tr.r<-lr l,l$Jl yj rrr-.r.y1
21 irsad al-qa;id ila asna al-maqasid íriàd al-qa;íd ila asna al-maqasid 26

t.l: tf ^^l ;1i, euÀ,+.ii1+ )ti lÊitl t-l e-r^.-l Jt:-^ll .rï vEí ilÉt-.t ll irf gLhi-tl .rJ rrEí:L."Ji^Jl iFJ.Á!:,ES i'""iÀ.Jl
rrr tiÉlr ,r";-
il3óJl Èa 1;tÍ Jli* glaï1 i"ry
sjt*iïleél:-li

305
irl2.iJl i#lt J1'.ll Frllj Jrill
/
t:illl
i'rr-Jl, j1,-ll6r;/ull,/
+í1 t t-..-|r Uhll &LtrJl {i. .i2ri3 fL r.r ;t^."^ll 2rti':tl ei-Jg L i{+ dt. éJ.Jl Jlr5i .i. .i'r4 J- r.r
"r
L::ll tCr', iaiàS, te-fjJf la--'ll.l j3 '-Jl1 èLS Jl u. l.14lj'lïJ rl:lllj -l2cït1
,/- UhJl diL)lrll, Jt<'r'Ílf & i+al't":^ll 29-Jl *r ta:,. iS.;.à.Jl;g, C
,l{-t<-l1 óU)bJl .i. JlJ,-l, eht:^ll1 JÉllJ J-!tr ..-iJlJ .r.Jl1 pt;rïl .rr-i.Jl ,Jc tf':ty"
C,l
r'SJ.Jt lililÍl Jtr-l óÉJ.air':.i'.^r.le'iltr ó*J.tnJJ+ll

i-t; ó.{lÀ oU.fi tr efri-i'1 i3:/3 1;.1 .r-l;.:ry;,r;ÉJtr .rrj 6*rl t #tiJl 6Li, t0-^1- irc ÍJ*$l 6rJJ
Ëél ó*.lJl óÉi+{ Ol d-tr
tri:.Jl ÊJrJl /
.,J-1 ;*l e rê Él A ll{i'r"'Jl, r:"'- ip.,+.r:ll
crF.Ér JlF9l iilt.à, .6lsJl Elii il- Cr jE lr Jhíl Jl ;riJl Cr. sil-iïl 9.;r1 ,3r.'.^ 6t*ï1
.-.qr.., JIJ'-91 ,Lr t I li isl ' ; ll ,L ,;,.l}l.i 6;t i1* - .rll ,tS tySJl :,ll'Êl ,l fLlr
Jl OU; ;r .rt*Íl c.liiil1 JléÍl ,J- a,.:-11 ,t1rÍlt ; i'.t'Jt
'r-r;-Íl .-.unrl -}li-tl a+ .-.;ltir
-tJl . ólS. Jl ótS. i,. l.p '-'t^..1 .lLj t^.É,J-i)ti3 ól {*{tJl il.rtÍi, ui,r.+l l{ ;)/-Yl
,É .$t-itl ;nriJl cÁil'5 #L'rll
:trjl Édr i*ill .rr, JtS.ij Jl tr'- g:-'j d:liit- ta^l'': . .r1*Ít gl d^ [.gl ïr-l .+ J-l Oï Ê)t-ll4+L t+J. dàÉ.jJl r'-i dli
Jt> !É.lrJl.:'Jir Jr+i /!"Jt
ig.r9t,';'.tt r' Jr.lt pï |j., I ali. ::- J rrEí,r. ,Jjii-l 6r^:- .r1-Íl+1.-t l;;: gtiS ti L d1-l; Jo ói Jl t0+ ..rl:: ótSl 310

jaÏ1 *-;-Jl jt ...-.t ói &l r+. É .t*.lt{ j1.r-Jl (tJ{-Jl i-,L É ri ol;i .-1;91
jÀl^ll , órg,*!l L:l rï1e1 .Jr.u- i;l ei^j .r.-l ,.1aJ*lrll É .+ ,l:, e)l'rJl ó+l J...r
C Jri-lt
,:,i-Éf ó.i.Jl!/.l{l3 iiéJl Jrl .j.Ê tr.l-il Ll-; l*.r #t "'<tt i's Lfa*J- Ot.S rir 3ll
)pl ót-'':tl ,yj f
,)l il-L- )tl b. dltl:'r:Jl *lt- 4 rtr+;tc arl
:iKll .:11L..21ï i.r.rJl1 ra?l-Jl ,rgl L.$-'*: i>-i;.Jl ',":<tl -,
.,J. a!.lL;'
:"*r5 qi
Jl:'::tl :+i t- j1i-|1 r,pÍl "tt't Jlrlf qi ilá'i- laaltjl,
jlJ-!1 ,aï .r3lfJf uU{-óJ 2 ci* raY 9.i^Jl1 $r.r,t :u''r:-Jl o-l,'a-uJ-l
.:4-,srr irQr.ÁJlJ LJI-.3J| ót-ilLll aÉ1, t. .:l$í 'J{al L Ll:'r'-'tl tJt J-iJl

yllhJf .t",Jt {iLii.àlr, t+lf !rb i g25,; -}t!"- Jl ,)-* ó{y ÉÁj glcl gr+- el,Í aLbr-+.Jl dr.t , ,.1. i l'...'^, J+ t 6l ot<r .3IlL 3t4
ê.r,;9rll". ";rJl
"r
,J^-J JJil ,''+Jl ,l;l z'^': c.J-c.ÍJ{+ll'lo}h-Ji riJr'ilil'Jl ;aiJt gl .$- ê.La .r5l3illJ*e; CÉr ilii- grÉ.JI-J J.t: ir1-.rJl Gl':*È;Jl.hJl
tÊr.L*l
i.r.il| gtitÍll r+ c*Qr'trr.ll rLirrl
,J,.irJl ,/, i+K Lb /.^-J.. ir *:t.'tll
i1Eílld"Éli,/ 315
.t'.-^1 .r,tr;'i+loU rplt gjt3Jl r''+Jl ,tt.rJl ,-ÊJrJl1 i-l;Jl1 J-iJl1 g!J|1 Jr^ll
..."<l t-, lL:- tas(.f tf-Uflf i.r..ill j1 '--Jl .1rr r.ir .i.*:r
).r+Jl e-rt. ólr1l;FJl ea.+J fr.rlt-f :J.t-à'll i.r.-iJl rdt'^tl 1+ dÉ++J iyliJl iliátí, É frf
'l-,t.-.iJ<, J.,lo-ll/ t{L
Jrilt, Utitl, .'ll^ ll, 'iJlJ
t-!11 óg911
. i.<t1,
ét r' *íl
:''-":tt (;1,.glt Jr+ lit +f tf-.Jr* t r J l . r 1 l 5 . - . " < JJ t 1 f Q ó l

.Éjít i#is e+ t r*i+f ;Jt a. ll rLlrrl ..1tJr Xs\ eU gjtill r ''all . i ttl, i.r-fr .r9!l .*L gjJt, JrJl E J iglli Gr.ii.1 , " '' l9t5 316
Jt. ,-rr !l'il *.. óLj)lr.
'r.''tll+ i.r'iJl t,-,t- UJJ[{ .iJÊ: tJl dtt-.lsJl e+.+ ól É"lf , q: lll ,/. L-Jl UJ.r U .r.
..r.É Ol r.j{ l'+-r !'l È-i si5:ilt-''ll ,l i#t-tl rdt'^ll "-[,
'L{itÍ ,,rlÊ if}:J Bi lll, iurt i.^ll ,.L ;if:; iJt-i,ttJi . L:-tlj u,i lllj ;Jt-i,tl i3:rliJl jj|.íl 318
rrl .r+ilf u-ÍrltJ J+l'rjl rtrr-, ,4À )yi 'ptl 6rtrl '''+ll 1l U.rt-
rldf , !,rtirll 1.., Jr+f^f t^l- .íi,,t4J.rta:^ )*'h tít'1ll t4í;:arr<
 iríad al-qà;id ila asna al-maqàsid iríàd al-qà;id ílà asnà al-maqasid 28

.j. t iH kf.t+r .;r1 e+r ' ;'''':"'1, ÊLll IJ# Jr':.àl dF itjÉll
k-a. ir':'..U ;!rJl gi*r*Jl urtiill l"3lÉ r3i cx{,r
l-'U}ll
ot:u3 ,&l+r! ,r-r1 s-l:Jl
' le i3 rárloJ i$trl t#l 1 i t41 .rl;1 tslr.Jl ot:.^1 ,,i;.1rL .-r*1t.rr.rt.'.ll t2>Jl , rjL.rirj
) r+-lJl1 . #rll 6,. J .j. rL-iJU l+..rjl.rr fÉlt .i:ti- .:*1!f !J.+ll J J J

jtciJt r+J eJ elj..,.rttt nt-1ï er.riyS ÊlrJl E 6-lr aï ólr/l óÊ.r.{j ,l r-.t- i+t;. ,J.!iJl .l-;l
ytÍ ;^ u.ri:,:J 6.lllr r-\,-rt *-, iLitl ,/"all
ir.:all g4 ,-'"++ltïr:K eE.}. qF-Ér rráil rl"':6i, r+ll ,.l3tJl1 .Jl"aJl óLJi.ll
t{- eJ-i-i 334
,$ trr sj:.Lïl'i-llj Lru4,t 6.lJl ?J+.Jl !L-ff gJl
.+tÍ *; ial u^JI i,r'ir si Litill iJ.:: ^ ll !.:f+Jtf i*rt t^.Jt ó|,-l+iJl ,r; Cx{!f :dl L.Jt ol r. r1 ,i*1È,
Ê1" rar.$Élt{ u*Jl / !J"rlltlÉ}j"-Jï :nS,r+lJtitl
.-i.t.rrl r-:ai tl- :.11 , L.Jil,i .rt^l""'l ir^ 1;t-j Fi* t'JÉ k-Éf iJal^ll gj iritill *JlJ ólpl r.^ llj ól ^. l:-^ llj ól.)jr r.^ ll J+- ,Ér JJ{-+ll ót rLl:-{

.rrl óJl i ';;.Jl .,Íll ;1 , | *3Í k*J-c 61;t':^ tl rl.!1 t:"'- I *i h Jt-.*, irfiUf grr.:.ll ol:rr1 ,i:.;jJa L:.--l-t;t-3,t1 r"+ll , Ul^':.-JlJ .ilL-':...J| 335
: r:LalJ "14c
e-lfJ .g.p:Jl1 A.r'ii,*tl '/l L"': ll3 9f:1J ll1 gaFJl rri^ ll e,,L':ll . :J(J t{it-Ji-J ijrr,Lll óL-liJl
..r.1 , .r-lHl ,gJl *; Ull:^ JgÀ:tl J^':-*

6-r-il,:/|rlJl êJ+ll .r!

:^e ^ ólr-':t^r,*+trlj JIJ*,ÍI' :'*'< :la- r:'Jl J$s3ll, rl2iï11 í"iJlJ CJ-llJ ,rr+;:Jl3 *$tJl Jgil L:t...;:tl ;Jl-i:)U

;-r;L)lJ ,':t+Íll .jJ"nll llÊi-a^Jl drr,J-lr 4Y S.iJl :,r:i,r+tílJ iSttJl qà oLlr.1 336
"g:
f;Jl ,-+llJ *+tStl Jlp9l
. i r.< gÉJ rir- ^ | r-llt L"'i ll
CÉr :+L;Jl ,al ,gJl ir :..::Íll rl.rJl
/
:rittl Lt: rl .iu-lj :JLrur^ rl ól-qill r+ cxj:r ;rJ.r^Jl

liÀLll .-^'r<dÀr.1 .
t"J"';rrl rtiíll JÀj' t-.Jti ,;,aJl Li.r J+ l,^.t.lr, t,:^ ;r-s:Jl ra11 619- jï ;.rU; -:r-ll Jï uilll :0-
,,,,S e irr-+. *b f.i "-$y'| g$lj
gx+ít ,$!tJ;:t;-tl .;.r.< ó1.-.1;ll ó^;,iL+ t{n.Á.l:Ji *+lJt, yrJ+Jl JJ9l ól tl ._^':<i.,..': l-...':ll ,l;9t nL C,/JJIJÊJI"-JÍJ U{L- 66:;6tr;lJ

ót-j,.bJl ilíuci.ll JtíiÍl fj'ij- .;jr;t:Jlt , ,;1-stst t+ll Jil t^:lr tll e+ d J-r.tt rrr t+-i. 338
,gJl Êf-XJ ,J-il^lll g.r13*-lJ
fi ir1.d .-L!:f fJ
LsS.-,,aY ir*.rJl ,^<Jll g;r-rltl rliÍll Cil".J gr++lu
i!;^ il.1,.' e.l', ..1,.1. ólall ,,.. .-4*J t0*, plSJl 6Í :J;Li^ ll ÉiiitJtis íjÉ àyó4ll *r ;:rlSJl
f-t
óí J.t-: l.u3 a^i.i / t J. óÉ y, p1ÉJl cr r,*iJ U1
CÉr Lr.s ó{y óf-JÉlt g>l"l eli'*'tl ;glo'-Jl ,>"'ol'ír4Jl .r'19 '+^ft, Ji.L:.ll Ol fj .-r. ._*Litl

't|.4;.+lr! ótejf :'illJ i:lrt'itlcÉr ,JÊiLJl . . '.-t'r li3dt í'lrJ iJï ia r:e lli r ,..;: ../ t ^ t- r:É t o -Él Uï c;jS
ifÉll.1Jl dS Vi d.r Cq
;t il..rill i.i.r-1 e.-{ Jí .'t1...':,l .r+: gít ;rt lt Jl JllÁJl J,à.x oï rï.ii^,
/
Lr: ff & j.':Jl rg,5 !i1S1 Lr;c1 i+Lr/l g+'Jt gt1',i ii ,rr1 fy/ls.r1.r:Jt1
r.d!lsi Jrdl
tr1 tai'.l ;.. .}is:J t+rfÉf te 'U'1 .lr*- laK i:l.r11 gjl dF.Jt àr-r 6t;t.^t1 ólji.rtl^l--J iJl:rjl ,diti*r ':llj ólJl--:ll ,Jj 341
ir Ê14 '.J ttrJl Ctii..,;r1
qi lll
...p il.p. ól.rjr,ly,/.r J.a-,r te - t l te ^-: t-, te t:a t- sj, t+l .r:^: ÊJ. JÍ Jt' óÉ+ rr1 . .É* .iJl ,)l ,rl.flll Jl r-ill :,--.: ,/trrJl ull z.zt.-.'.
oj.r ;,r tClf-ïf ó|.r1-rJl r-clÀyS ' ll;")l'c1 i'rtJl r, eJ ii 'r- ï gr &1.^-.r t4Jr, é,-t+r lt- JS JL>j .i. :r.litjr
ÊJlJt{ & "++J i-':a-Jl fly'Jl J6 C
e-r.rJ .él cll^':.r't i-.à3 ,, sr^...1 r^tu ii: J 344
;t+lÍ-t ,l.lÀ:ltf .l-Éj Ê'Utar i*g:Jl ÊL ,,J. sdtl Á"ijl Cil3J ól.riJl éleÉJt 9t,ÊlJl rls
irl- líl .3t;ï3. t{i-ltJ .rlFl ;,c r-cjr. .r.-+ij ir:rl^tl L d+l ;lrsFl ir. +jJl ric . ót:rll1 6l ...lll :jl- sJÍl óï t.5 6t ríll i+1- ,+j i1o+Jt+J
"** sli:4J1
'l;:Jl ..1rÍtt: '.'- r r^tl.r-c , q)t-i t^t- ln1JL'i
.1ptf1 ; ':SJIJ i.r-y'|1 LrrJlr Jr+FJl JL LtrJl -t+-11€ ÊlrJl li. .Éi.1 .ri1 13Síl ÉJ iF qJl 6E-r &l 346

.dr+Jl |je cr.*: L1 il tt"'^ ll1 t,l-tl1 ê1-r-Jl1 p.riJll ;t<.t1, tt-is .+ t- d. U*t ril , Jt+ lJ ijl.r-e ++L
Ctl JJ ,^0:J d & {'::. r:".,
*, ,lill ,/UJl
j;Jl dyl J'>, ót.11 t., .'Àjjl .:ltll . k$l,t r t+iLr:^ óÉ:eJ, te t<;/'Jl trrL*- \.+d, , .1,J'rijl1 Jlt'i-)U aFy r;l 6. .r:t;.tl ;jrig ril É1Ê t'1.1 ..pLill ,i+1
i,^(-ll
,.iili
Vj;iS:.+1l
Y tf.i .rt++f r,:;ti i]llllr.*-l;'1y't-: r-r.;ii; rj-r-1.-L UyJl, ar::.rl ï1 Êr-trJt{ l1*E; J óJiJl rl^;91 ,lJ<itl ;.;l ;r1ÊJt t-ir
 iriàd al-qa;íd ilà asna al-maqa;id íríad al-qà;id íla asna al-maqàsid 30

g+AJ ar'r;^ tl +Eí d C,li irr .;5lS :b ,r. ./;l ll Ér dr. ó+JlJ iSJ)LJl1 ..2,riJl1 JrrrJl ;'. i.r.,+Jl ,rlr+Jl ól-.ól Ji.ill C+ly'l 364
f rJl 2-21 lt:^ C
-t':<tl :-:Li ta'::rtir Jr.t !.41 ,r-tJl,l4Jl1-lj tl:'.1:-J ó*tol+.àJl1
Jl 15s rJSjlJl .rt+l| ,,.. ;;,rJl +"i: Jl .l-rf g9rÊll 61.rJl ;l- JSt*eJl uÉ,riiJl Jlpï

, t 1 r 5 ' t, ' i J l i ï É J ; e r e ' : - ^ l l jJall o.ir5,f:ri::l.: jUJ Ëi:- -blJi 38r óhi:r.ll e;r irJ+J ól +:r::^r, J.9t{ ólill lola':Jl iaiJí, Jt-^ll J[rj iJjtdJl 366
.!rL:/
ifb[+llf ga t Ji:rd .rï r*+r ;l.r11j,.Jl t.-lt
* Vxlj,t óÉll,,.1t lir C ,lÀrJl dF "{ ÊC óA d lJi r}+^+Jl t-ÏJ
.:*t+l =.q:61t +t êl
"íl
,,Íli- *r
.+ éltLà t- r$ 6t-itl JaJ 4J tr.l É Of+ *r1.glt lcr-illl sjl*iJl Jl^<ll '-'lL Jt.S / ót-itJ al.rJtl .tr-irJt yt drjl tu3 , !Q!Jl i.rlotill C*.llt{ C
t- 367
:f:-..f ff, Jt.^ll J-L r':.::^.:iJr:61 ol-f- fL ri.rl,r,.,j ril.i
,t ti;* ix g- UL-., s,i gJ+Étl ulilall ó{ .É 9a1 2-9t Li.r g-1g t- ,/.14 6l3gJl Jí3. rt:tll sl" €

iJrl irJSi^Jl 'i/.Jl Jl l}trJ dr ,d 45Jlt^..j. J.:."J ÊÉJl -Ét-r.J 1r1 tJ tÉ g, ;i.t-^tt .pL.-.;t-': .:ll
Jl liióti t{-É e-r. E {J{JJilF
lfi( rlf

d u"€l1 $Êtl Ê1.,dF t-b o.rs ri.c ór.i*.pr.lrï jU Jii te :'.li-,rL .ijjé..!if ,-t f ,r.rr Í.L t il
le :- ,f gt qll ,.i:ii1 36s
Cr ,J"dJ .-lÀjll ll.t,.i:.p óÉlii
.JriJl j;ï1 ,f Èl'Jl |j. Jl ;:S.i,l lJ1 . t:Jf . Ul
i"lJl rr.r.i +a, dJj irf l^:q- ljy
c,".+.JtS ó1j3l ó*{lt+ óÉtí| Ê+j^i.JlÉ,ï!1 J.q "-^; "-f
JjjJ ót^JJidJ .I*tf .\|:Jl .ll ;Él ,ï 6j;1 LllÀJlf tf*tl t r !'él-L ó*lStitl ,.1,...;g.r1i;-Jl ó^i,4Jl ..i./all cri-b;|1 ^rl^ g4l1Jl ói1J qtlo. I,c1 G.r5U c$1
, .-àll 4ll i^llÀJl ;ï1 6l +Jl iJ,.j ,tir1 .,rLrr+lll 'UJJI d {liJ t- .J. .liilll J,+lt eíl1rl 3iz
ir3r. é.ltr iitJl d,*elt-r Jrilt ,,i ;é:t&, f*f ;l.1
eJr* irJ*hjl .rl t^J: r+Eíf ó*:-1,+ll rl^(..ll
.L.rt:':^ ,ttllt :J':Lrljjllj .*,fr.fJtf J,-tr ,Jí_Jtloll*Jl
t\
t+i-j flíUi-J i+t i+lf.,:Jlf i$rJ.llf f+-J:r
i3|lJl .1-f t^lf1 !*!-Érl gt:( 5jg1 .d sl'r<ll trr uÊ-!.-b1 373
vs ,)l i,ilujL élÁJl cï Lit^...tt r:t+.,lJ'lá1íl Êb9t-. óÉtíl at':l^ F dt ";t;l
,é1,íl Art .r. .: ,.i+ll Jo-ll g-i Ut-rl o>|Ui t- tt ,/r.JlL^ll nf,l ê^-t+^a 6r--L-,.lguJl ;j iÉóÉ.ll
O. te.rÁ+ Jr JG 61.S+i :!r9l "l ÊLyl
rl et3í1 , L: lll / ïl iilB^ t ó*i-:Jl Ji.J :;Jl i+ÉJl .l>rLli.iJt;{ 37s
JStJ{ll r:r - i Í.oj.j , éllSll óly.rr 6l oUt-ir-lt+ Olstilt rLi-i-Jl É:'j Jr:^ Ji
'q- .Jt-Jl L.tr 6r r+Jl 6!* ':y1
r+fQf r c+r-Jlj .1tr. ll 1* lu33. o^Lj.' ir. + t ..jl ójÍtill i.r. l:'t1 aa:; JÉS3. r.ir gaï.1t ;1.:-r,Ltlj.r.JÉJl ir.r, |l3i
ll:l^ c^.UJ JtL^ll
Jtr: \iJtJl 61 6!5titl óJ'Jitj '-iJlJ u.--i.ll .++tt+ OÉUll ::-".-:.11, ê,i-i*'i Cl .-*rlr i.L+l .lr 1J ddll êiJl óts':-LJl jJÊ Ol d.lr 376

ól.2rr^lll .r-ljJl t-ï ,:3Sj .r-lj .rj,g.Jl3 .sl3 ,U,rr LàtJtt{ {J,-illl ir'i.-: ÉlL f4 .l,r re':>^ ll b.t ,;t{*r, i+iri+
€iSll UIJ JjtlJJÍl J€ílóËJl.ri É óJÉ

++l^ Cr,.'+tL-, órliJ J-iii;ï l" rtl:; rrl- ïÉr i1ttl"ii-tl f+j.1.lJt-ll frit )ti 6t '-.tr .ie3Ë ól ,F óti'Jl d t+r'r.<: irtri :r-ï Jl J6J ÉiSir Élt ...:tl

.ctll db É+ 'i-Íl6l.141et*i .Jl+:llÊ.0n1' L:: ItJl i3ryl"-lr.J.É -l.rl 6J1 1S-r-Jl ar l:.:1. .:Jt...rJ.Ol.r+ll 2-;',$.r t++lc 3't1
ir.;,+ óJJÊ
j.rt.^ t1-i:lr ,,/Eí t++lc J^i^íJ
, Ê)t*Jl f*L ;.etyl1 ..l.:1.rl1 Cr. 4É ó*{ e.+Jl 'ï-Jl 61; i3.látSll É-J {$l.t+r el.r{.i;|''bJJ !.rbJl Lï5, g.r1j 'e-ll
.bJl L.t .r.i. . i:, iJt ^-.tt tt<..Íllr .::*r..lt éJl -Lxï i-.g=.t lt af:-.; +Jr-Jf óti.l ;.1;- ,+ J.:Á: g.r*ÀiJl Ut-.rr i*.t+r ;t-t, uJ- 2y2 t{JtB rJ
ff:; t
"r
rt1.rÍt .pl Ê+-ie1 r u*ijJl -.rL or1rl ,rJtr: ól .iJ. dF È+-J .:lJtJl .rJl Gtt- 1,. ,/.
J^1+ s<^ll Ct-t +í -llill óji1 t0::.-^ ót-j Jl
ftÍ-tt+ óÉliJl

-J* rtt:|L-^ ll t+i-1 , trrl;1 tr 61 S+1 ,-*liJl3 JórJl óé:.!r loai:i..l' ^ll :rp C$tt::<^ll aL-óijl:rEí & e:lr e^+l ï1 ,Js3 ft Cr,iJÉJl lr+J 38

'r* Jr ti$ .fn J i*LL? ilh'- JÉ*i ._..:<lloj..J.:ir|^l ólJt_i,ló.j Jjli óG lLJ y t{Jí.,.:<1 jt-bJl gdrJl dl!ÉJl
l+;-1, Jiti-ll3 itÉltOr..S+:lLr-,
jlÍll rrt- -tS .;l"rJlojr Jl i'+rJtt Jr.l .-l. i.+ltJ nr,.ï |S1t.1r,.19.4:9 Jl ó-r, t{* Jtr^{ .11r b9tli j-: 38
.,,. Lir,:-,trlrll C rr,,rJt ,JÁ+J C CS,ri kl+
i}r+ j-}:.lJ .là.itl ;.c o 'là'i .il- ,l*$*l,Jl t':t< ;1,r1 A*:lr-:iJl :rt.-':j .rg..+:ill Jl ,,{ïlJ
,t-,lil È+:, :^l Ot+ Êrl+r È{:lt ir-i ..:+ll ó_i{ e.+i ,.ri:ll ..bill3
",,1
IlL- d .!lÉtl:^<- -tiíJ 6.r;1.{-Jll .Ll'i- Jl JtJl Li.rJL .,....!J 38
tr Èg-+J Jj,t';ll J. Ê{'^-, J+llr J+Ul -, È+'r+ L. f+Jl ,r-rl, È0- rÉtlrïr
 írsad al-qaSid ila asna al-maqd;íd 32

itr-tll d^lS .+l;91 óLiJl Jt: À OÉ+3J iJ;t: ll

óJrlt C,.J , trJ.|tJi rJ.c 4't3 ;$r-.-É *J, $lrlj iirtrtl ólj.+^llËlilf)LllÉ+ ,t*+lu .dÀ1, JSlirl
.+rJtS qJ+ t$..-J óLi- d 6f:+fg q-r|! ,_,-:tS * 6,. i.rllï|1 i;.riJl1 .u1 r.Írj-1 uq.lél eL ...*l JlsJl lir 6\* .FS:^tl ÊLllJ , fdlj Jr+l
ó)$ l.i"r1;;t-j
Êí- -J. crJJ- Jr OrJrtL ï1 Jtri9l óli. , óLrJl diLi- .,.a ó1,irrj Jr +llr 14 i.r1;1lJl JL-tlj 6r*t--tl pr rïJr1,,,1Jtl ÊlrJl,/ p)lSJler.'::l
r. .:r !j.r1r:-r
*aJl JU lJ i.+í t.ii c,iri: .i. ó. U Jír t a3|.
i1rr.i.Íl ó.*tl ,rf j Lii llir 402
(rÀ11 ó-Jl *.1 *t--l ,.h yruall 4l 'l ,É "tlt.rx:Jl16r^-t---tl
.ib. LiU i.:.ri ,t4f | '-11 t.^ --., t JSf i.rl1l1 i1,ri1 t ^ l-, itJs Jtri lt 6*il o.ir 611ii.;,i,r:r+-1ó*:.i,/. li-1':il -t'i<ll J.l étrc & ól tl;L1 ..t- 61
"*
Ll ^ ill ,/r il;Jt i.r-111 :Ul
tyll u. e^Jl rr.r:J L ór.*JJ g-|ill dtl:. ll Olrl+r.tÉ
Jr J'.
C t C ór'-f-J 6t'::1 ixr+-1 J)$ .,Jc ó rti:- LÍl
"-i
.iÊl .-'.r óÉrlijl1 ,.r.ill61.r ;t::;ï11 óEtl-r Lt-tl 6r:+ir1 o9Uó i.t3liJl 4\
"L
u+l .rt - I i*.|ÁJl irrJl ,l.r , ,-brhll lrr;.1 ::...t1, st1<ll .lrrlr$ lll.iíl :l a*.' ll Êesl. trpl+ uÊrÍl Jh+J ÉsL .-.lt1 p4.b;a .1uï1rr:tS1i .Ítl .1á 6d^ll1
i l-'Lill iLtsll e:+É Jg;r Àrl r+. o. -r..-. Àrl.it- -r+ Ut-r . J.
.*rrr-ttl jll .4 , Jtr: Àl iitq .3rlrJl ft+i Or;i-r 64íl Jl lr+ïl flÁ 4l É.p! lrii:t
.tJi,/J:J':t:- ll lfrlBf dlli- ll ,f ,/ U'Jr-Jl lóil, JtaJl itt*Jl :Jl-. I c,q+l y' cïr..:l:- dF Jf ^r+ .,.'rr& J"t+ll.3;l* ï 6.rJlJjj^ll {lo^Jl..1tiír
t 'Jl lrii:|, , Ut-!l .tr:,i rrl -
Êtíl e.l1+ ;rl r:ïr n^ I Or:L t ó+ll1 c,.jtl
405
;l.r:l -Jtr: &t;t; O l O r . , r rJ ) . ^ . J { r l r ; . / t - lljlJl óJrJl .rr,Jt -Íl

4i ct i. , .,5t^,..16^+l l,^il, eJlJ itSjJlJ ;t*-Jl1 i)l-JlJ rpríl ;.rtd

"Jt':
Àl ;r^. d Cr trtU {J.!lbll ó.pJl ,.'rrr , Lrrál *.r síl ,J*;.ll ,r.r.rJl;5tc.r . -tc
Jhill1 Jrill C.r i4l L't .Jl |tti5 Li.J. .rl-ji .:lJi 6*.;1 lJt- óLi- óJ{ ó-fl\ jr:^ k-i.i1 Jt:r J;LF & óri tl ólil
!,'JJi r^r l}ilËl
{t &L} 406
rláJ s:i

Jt+r e:rt I J|'ei &l rt*l .Éra eL C, lrU:Jlr{+.Jl óiJl!r1, .qrJJ;rtg 4 .',r /J +lc &.:dJ trl eis C jr- t-r Jt : dt rr+r L Ol.r+rJtriÍl èLirj ól.rJl
vt-l :j ' tJtl t-ïÊl ,J.r . Jlri .! ii.ti. Jr frJl Jtril 6l l!Li, ri.rr -rii t t ' rr C#i:JlJ óÉ4riJll rr.llr .r.iJl ,rr r+Jl i.rriJ Jtr: ól i;-rij o.;Éj o Èè 1.r: ll
r I -^"(^, iiJJl,. .rrl-ll
Jtrilf Jdll J--a L, ttf Lt L': ..Jl Ol aU ,rt+l ,rl L]'r,1 J-ri,rldtitl 1l .rtf':rtl ,l uJL, tfls -ir LLtl, ir+ll JlJ,,lJ
gl t1;ql1!ÉsrLJl Jrit"l *.o lr^irnr .:1.É. y:^-rll its ;x+íJt:Á:r-J r+lJ o;.c1*-rtt-.{-LltS JJl, JLJI -L}-l .,-tc 6r.rc.ll 1,.Ái ;.}$í ji ..i)tËtl
fl .pf ;l.r t+ill,; ó,- ó{^l-Jl 11.11)LÀi: :rall lllir, ólJ L.t:':tl l$iri L .s.ij tjsiJl:d:J.^ lti ï t-i rLr.:l^ &1,*,Pl t.JtJl gíl jiJl / t{ll ul
.rll.r.t|tg5 Uin-ll .i.;,iJl iFj . l. :.-l^
È0+S si .JJSJ
,3rt-t1 rrl*-l i$tl-ll 408
JJLl
ÍÉ:t+yl ir.Jl .rr,*-i+ 1l.r r.iLi 6lLl-..11 .S-r- e--41 ó'^jl e+lt;:.y
, ,rJt f Àt tf+ .rl.;, t i-l,.L c.1,3l3Jhill J+i i4l L'r...tl ,!,rf .rJiJtt i.Jti Ll-ïl ,il CX Ê1.rr1 r.rr11g'Àll J+i l+f+ff ïlg:Jl:^ j.rr.^t1 ul óSXl
€ i1;t+yl
Lt ïf Jl ,'.txt i:-g t-i .:.t-l+ ItU-, tJ.c lr':t.à ó,*iJl ÉJ i+*àJl óJiJl &J ófríl ;tíill Jrillsrl rr l+Jlr lJ.r++Jló1rJl,rr, -iilÉ Jli ,":;rr t!Êï1,1
'
LLO fa^ t - i, i .-..,.1 Lt-tl 611 f- :J:"! y :- ttJll ,Jt'i .ïtl Jl dr ,{JÀJ :r^ilt+ +'Jl Jri
6.lLi iF Êllii ïl ortlï g. 62;: ï Ê+r. .-à JS Ut;ll ir3
JJJ *r Ér i*i:JtJt- tlir ',-ll6i 6jrr iJo-gJlJ óÉ:ljj. i11,3 Ujj..,....<ll óJ.r:J i;$ ï1 )lri r+ll 6r+!
/ +JlJ y'.;Jtt i;Ílli^-rr Odf*r, LtrJl rtiËt
.\f É *L 1'.l Lt-l ..:c t-Ël Lt-t+ óJJri* iJ.t-tl é)t ,É , $' ;5 , ól;ll c.i., ;,.ri.Jl JL- i:t,q1 si ;rrill (iÍ:r JJi* È.)*ÊJ ;JiJ- ,ai iJJi
":r.Jt
. f+r 1141 .g lpl bt
.Él É d11 r/ Jf d l{lr;}ii* t i^.rr:- o.rj.eLtrJl c.jlS1,J++.Jl ó-Jl t' lr *lór *iil .1ríl Oïr t"i t 61 6..-; iirriJl ó,lJl
!J.iÍt at; tl ,f 6lri- (J{ Ê{+Jt rrr-.-i :+^trtt j:^Jt .}.J
dt UFgJI lf.ill
.lrl É tt+ll .rs .+l É dÈr{Ul ql É ,y{é ,,e 'r. óJoll 412
óJj Jtr...rl +
.re r,iolÉ qlÉ ;,* ot1 L adrlAr óJi^ll:r -,;Jl;,Jl.t r e! teL rtÉtr f+:c l1.r;i:11
y.|.\f É,/íl v;rl ,rL ÉLíl ley et t'.;rr-tt "r-Jlr,
ff irrJl .rrx.+l j1 .r-Jl
.rs;,tt ;,*ll .irl ;É11 JlJ,-l Jtíjl f+JJl\i4iJJ J- !4 t ËrL- frL;t+31 l4icj r:r.*.':ll;Li- ;
ÉtUl É,rlÍ-Jt+ É vi-:Jl
 35 íriad al-qaEid ilà asna al-maqasid irsad al-qa;id ilà asnà al-maqa;id 34

,;Ur\1O*r-t-,rll :lÉ Cr,rbl .rtun1s;.r1óLLfl Ol O-rJ-rArCéJl6t+I- Lt-t-r e:l,1- , .lii.i^ll 426

Ê+JriJ ir--r^tt+ ;r+ilr1 É;Jl
!j JIJIS C Jl-Jlr
.*JtiJf ór.Jl ir1,:J:':llJ rh!t{ JfJl ir.Ll1 .-[..ijS_i:1 !t- rt e g uUÁt*l ,f i^iÍt ,ï9 Ol ,.rrJrÊ*r .i1^t Èa-rl"i-t i:rlei-ll, tBSl .ef-
f
I r.:JÊl
ÈT"+J::tlïl É*i l1..rll ^JrfoJl i* 1'r1larlr 6:^:l f l* i,4.ijl Ér;)tiJl3 tf j.rtJlJri1 +L ótJ s-t LLl{ lrÍ*ir J$lr-l * €
rl,:'.llli
LU! 6jJSUill i1it+ll Êcl^i .i3lÉ ;er, egiiJtl rt+lt1 ilr+ !t1 g-L:aÍ1 44 rrr: ilrj j.rl.Jl lpt yt slijlg :Jlg-lstl r;lJjill .-,sl- It
Jll-Jl / Éir3 f
o.r.r órÍtiJl i{'ir+Jl e':r+1-t p1-Jl t-lrl- qJlJ óJl ll ..ir+ LUt+ èrrr &r
i+ir1 ód-rjl ó{ + ó{ r.s. &.t*l OrJr+, ;J;t3ll / ff,frJt+lr
"Ë^l "a
ë dji ,f óttiËt aJa j.rtJt fu t-f L5ï 7.,t-- 23r JS i'+-r
e Ur:^rl
428
;r1 lUdl Éj-J,l)l-Jt !4 rl órxr.Ljl ÊfJ1Él:J.t^..|L 6ràib óè.4iJ
.:-il c;l # ItU t+- O* &l.rg -r- t .Jf+tf t.tr3 ÉJL Ê{Ji trfl ;.rl,.li t-l tt-l ir r: Jf , i-Jl stt >.t,3f*i:; t-l1 -i.i.íJl JrJ .1'.J óf>rtli
",Jà'i,.
J'{.-, r}r- órJlr r31- .r.e./l611-t-...t1C dïr e1 t+t 616r-;1.+{Jttf 6r+i!5 r! ÉU * ,r:il r.l.:É ól r)l-ll l+L óÉi.jJl ;.1 .1gJ ;.:-
, t.l.c ;1Íl !t-J + ,;rïl iyr-ltít.;Êt,4 , .rÀ)9t ,rJl 4,1 ..'1l ÊL:JIJ érlt 6l 1.4Jrí iJ.ilrrjt{, Ubt+ tLb at ÈaJÉJ i+tLt!t{
Jíl t-41
"*,j.lc "11óJ-,;
.rlrJfl r r.- Jl ótS !rt- J.r-c;trl '* 6*,r Jí e6rtJt1 CrtÉlt óét ._,.r Olrta C{jÍ ij-Jl, sl':<ll ,11!i F *lr"^J ir-)l^Jt1 ll4il t^UJ , i,t-i, :^'.Íl 430

|yêl -i3lrl'í,rr .;I-Jt e1.t ót- tLl i-s eii^ ./J ./aJ 1l ,uiU; ;Ll j;q aU 1-1,.
*Jr Cr * r.rfr-i-f ,/- !,J. lJ+É i,J.ijl tj.Lr 4.1
df ÉJj.êJ u.c-ijl il,-

t{nr::.'.ll -ilB
lil Êt Jl sL Gr.ÊJl ór+?-ri1 .;Ét$Jl.rt.. | 61.iírl ór^1^l e^+l ó,. Lt-lJ óÉ*Jl ó{ + d +j Lt-t, 6/5ULtt !+;Jt f,e!l ,i*LLr il-. 431

ltl -t':<t éJlJ :^ ul'-i .rJl .}. gt l.;rlJà i-t a}'ll1 ur!|1 .+
é- Cr Jl ét'í1, Jt:iJl ,rL l{lê l}l- ó,,J1 É-r:^<-^tl Lt tl :Jhl C:--,r f )l-ll t{+l. ft'tt
ltj*t tiJ4 t1tloi1 À ft é- J IIUJ r1.rJ1s;.rJt ,;rir(^r Lr-;g-Ll t Olf e+fJl i-t+-.rl;.1
ÈS-Jlt Cr trl.É É lrf *Uq f!:;r;r-llisy ór! f+:-1
.-rri! tïtjÍl Or CfU rrt- | Ëjt;Ít É!r , ,êfl1rJG Lt-tJ ;t '| 6* rliJl 4,1 ir. -ÀilÉ &)l3Jl ,ïir1 , ï1ï:;;lrJt 6-t f*t- .jJll ó*iJl Éj |jr l.r1j gài1;p3 432

Êt Jl ê- Jt't:lldr. i.rr-iJl6f iír, ÊaL ó.1J.i ug.q:r !t- tt;, r.^.1 !L

C Éír e:lS fdr é:t ,.,"s3: 1.r i+;Jtr i:+l-.cl'stl, iJ.Ltl ig-llt
jiti ;,c l.r2-;.rf.r,i t'.<15)ti foÍlÉ:.:t "..1
Ê;y'1 6rt":-^Jr r+ur ó*iJB^ tt Jtit l 'F órn*.J, qJ &l ,.Fu rJr Lll ,JLIJ l{itt:^r lUr trllr Jr-Ít 434

ii3L. ri. ::;'rll ;rlj .rt-iJl rr+l .r^+i:ir*Jl ó{ J.5. Lt-t+ o!r+.* o* Jti.i'.Jl vt- ïL.rt':r^t1 aa;^i
''r óÉS..i, ll Jtit l 6l c11.x3Ujtill 61.r ó^Jl
tr'l. ris J.tS s*l :rr- | i+Lt'írl 'iél :J- 'Ltdl rgl^ óÉ*Jl .r'r JSr
,4 , p)t-ït dr. itslt :rt- | ór+r..J, ó{ r.i. ó.1Ét grl L[.tr ótr+ t+j-, .;I-ll 435
l.rse l^rr t*L Of óu-èJ* g.r-.9t 6t*liJl yt--l iirJt:tl iF qll Jl:'::l 1p{^JU s:l^tl6tr^- ó+ ó\# Lt-t+ Odr:*.St+}ll
ó.p1l ,'.f ..:- .S:4 Ê+j-j:J;t-ll
,rrrl ,J+rJl +4..r .,{ aJ*iJl rlt--l i:}É-Jl ^...22 r;fdil .*1Jt* JliJl .+Jl .r*i1 ili:-tl 6r .re
ór^ll ,rf ull Lc.ri qJl 9.r-. *-i Êt*Jl ++lG + ,al ;-f.b .,al
rt- li+tu.Jtóél ,rr,r5r;1 r.rrsië r1l-l .:;tSJ ir+Jl É Lt-tl , l\ í ) ó*L}.ll J+.1 d'. Lt-Jl l1jl,- .!{t- or el.rj 9l -. I ir.ltjJl È+-i.J . ;a-,t-Ít 436
";'r
"41
e .À:r.ÉJti ejlJl dr f.r+.*l )l; t^t; jrr. tl uJ| ....2.. C* tS.t-,gl
?tr-iJl JlÉ ,t *b Jl É É1. +l qt JlÉ
i*-rJtr .rt+'Jl ó{ Àt1"+^ J.'..11 Jl
r;Jt+ÍJl óÊl , l+eJl,t Jit.i1 .ir+-i{ JiUJ G.t-t{ a:r .. ïr .gl^ Àll,',Jl,,ajJl6l tr*; ó{ .r.s.
,rr .Jjtii .Ji ó}il:i. l ' !.rt.rt+Jl Éjr1, Cri...ll.lt.rp *al JlÉ *
437

;$te -Ltt ijy|j dtrrtt Al cxt....i,1 ;Jl it .rlt u-l:elf

Jqgt -r--ï
ÉUi c', lr{:+J d e,*- lj ri sLill, ó*Jr:Jt{ t .irtL + LLl ..J. .,-, et-f
e*!t+r ir-.;LiJt+ .,.t( dJ ,JÀ+ J. tt.'*t fb ,j+hrf tO-* .*t4r J+r i-tt 4.rJl 6l ó12r L;t.:<tl 'iill iFr..rr{ Lt-tl .ir- / lri-h;|1 438
/f-jJlJ
+t^ /.;I; ,.r-: -Jt 6r+--ir lJ)+-rJl .!r.lJl ,rr,gJriJl .i:-..t1 & e..lllr JÉ.i-Jl Lt-l l1;1- Ct- O+ó*Jl lél -irí yt- | .JilíJl ó/l ,4 , pJrarr
.iÊl .r.r.f+.rËS, f+íti- óli+r;I-Jl .:l-,* ir+Jt* rrJF:r p>Ut .rt- lLjt-Jt...tl.;.dl ,-,rr,L;i6t-t- -lf lrrirÉr t$lJJ,àiÍl JJ?JC-r 440
 ;, I írsad al-qa;id ila asna al-maqàsíd írsàd al-qa;id ila asnà al-maqasíd 36

&l Ol Jri*r ll?.rLir t*:+r ólSr :^r.- ó+ 6tljó -l--l t^t!r1:l^.Jl

Jt': i_.Jlr."i,ltóÊt ,J.J É.r*. +*L {lÀJ J;rti *.r a+;lt Utr^r órJrQ i-.it*Jl
'.1
i.-ÉJl ó'Jl .4, SJ- r-
r.i. rb.i,Ít Êh t;t ritl r^ d .!Ji ol .r'r ÊL l^i| .;iSJ /LJl r.L. ó+ ;r+ 13t$l at.r;Jl .iyJl .,'.r , t il+í ÉJt3t
.fe rr ,tí;*íll:Sr. ,il cxt i1.jt-JtÍ iUt1Jt+ Jr+ LIJIJ {tJl rt-.r Ji-:f - | -* ,j. itéll ,.lri 61.r il:
, .11 ll gJ4 JIJ'-tl{
rrr- |
"J1r:tppJt "}rï
iÉt ól rí:r;l.rirJl gll ,f u.is st---l t:. i-Jl i:': [i+tr Lsy',t !í, J++lt{ :jq5 1*- 6.- l.rli1 i:iill 1l.r t' fdlr.lr
.iiJl ,rr, t+tSj.rl Jt- &t-t 411

,i#r,.L)till JÊJLr JJ,UI 4j. JnjJ .taii JLr: &t U.r- ir.'.e:lll óÊl .rr,!:it ltl 4+r- I
C Uir. .:lÉllr óLjtl óL€Jf Ol cx.rJB ral .r.f+{ lÍil 13t-l
Jj4r;+rJt &. ïr-.r ^'.'-,-.Àl .il;.j i+l O+ {j* vt- | i+:+lt j.pJt .' +*t .,-, L tl tlp t Cll g.rlr+tt-t J'..rll1 6t...llt, .1l;iï11 .,li-tt drjl E-p:r
6ll ur':<ll &l C, Jr-rll Cr Jyr f31tJlil,,'.| rt^.-tl g!..ní t{llí +*l^ rrt- | i.r.rt*-t11ó.*ll .r.r , Êt-tl 'i! L.!l ,iS{J :dïl r?l J ,Ji Jt'l .JJi{ 457
"+À
ïl É.rr{ 6,- l2p1 ,rJ1ít :^<-^ tl J1jl.:t;à o.rr.c1/JÉJl UJi JUI C;.'ll i-i kjl f*.xf el*tt ':l^ -i-tc ;JJ* 'í-iJ rJi..c irr eÉl r+.
Jír .1, s,r J-+ d
..t^.1t--Íl dF ótS t- Ol rrx
..;9t ó{ JtJj *t- | i.,l-Jl j,1r.l|l.', i.;btl 47 1 J+rlt Ot* .r2i:l c.l-ll ,rtl .r ót^1- st$l i-,ll-Jl ó.*tl ..;lf ..sl .ff: ,,:r 4s8
gi .r- J itiSJl ir. ótS t-1 Lí.à. ï, l,its J .!U e1
.r-r.C . ij: tl1 rU;JtS us ,;L*l :J:'^iJl óÊl ,,.r . ilJl lrrt+ ;- dtiLl Cr I rl:rr .JJÊ t'Ll lil
,iSlf, 6tL*r.tl icLlal 6tl1Íll i.rrr- óKÉ cJ:-|"Jt 62t5,ra .isri;X-Jl ÉlJjS 41 ) g-t-^ll /.J "g*.^ ï1 ..àJl 61.r xÀJl +1; Jtrf dtl 6l Jlig.rJl.-;..1a 6c.:-
J.ï.rr it'' .U"-Jl J.ï Cr 6ti;12: irl/|1 :^-:ll Lilr:-^ll6tLl--.ll Jtïi *+rrl ólJÀÍlJ ilÀïl oï11 óLirl ót'.all Êt+ CIS: ;r+lr
.rt(jl, i*:g:Jf ;K:l 6l,ií
y tl il u ót
ei-ti {yle: .1>.1J..il ó/3UtÍ f+.r-Jl óÊ1,_r.r ,z .tf .reJl 41\ ji+:r r.riJt+..1rfia rrrl.rl 6'1 i;.- 1;t*-ï :jtall 'i2rJl .rr jr^(r ,r,-: Ut
tU rl :,rt.*L,Ji{ )U i*Í11 ._.s[- é- r+b rt91ïl JJr i-U. ,iíJl
e-
. i l:- -r - l iJi l:-Jl ó/l .}.f , rl.r.Íl ,ai: y'r :^ Kll e^3"i d L tr- C*t-l pl+i
ót iJl r.r:r g.rr.i.tl tr-il, t/tsl iJ tqJl óÉr ,g . ii}iJr oir .t1r,i: !+.rJrr 4'lt t-r feJ J& JJ .ltitl óÉí -à.Jl JULl 6l ut)a9 1LiJl r,. .li.-tt .iJB 1..r- 61
,-J )U i-l,l"Jl 6,. U'r-Jl 6y lut:t--ll ó}ir+ d t- cJ; sj "l
.ilrbtlJ.l lrrr. Ért .1& lr+J ié.ilÉÍl órJl bt, il->i
r_nl[l1 eJ gpJll drU U,r^.lt 9 462

t Ot-:tt+:,:-ll JÉrl o.,tf(':...9)iS Ljl llta Urt 6tS,rq+l+l,_,1 :r!''*'ll liLl+lr lr:ilr JrtJq fj,! t lrpJ'ê lil i+ÉJt
C*jf rÍ.É i.l,lJl .g,i:li-e Cr
,r:+.i.:Jl1,LrrJl+ J1i1 .,.1':l^ll .g1c -ts-l :Jri+Jl t1 -
ó2rJl .r.f .i4rr.ll1,.l^rJt+ 4't *j
i.r1ltr Lr., *t rr.-rtlr Lt-tl gr. 6.rl1>lt L+ * J.s. ó{ ,:a+.i -l |
| ^tl tt'-.y5 óq U.--jl
1,r óL*Jl Al cx /Átt 6t...: -r --l ipr -.Ut j,1Jt ,i.r J'+ sL or pjl,r :rr--ï i*.jt-Jl iÊl ,r.r ,tr élr ,/étr ;.EiJlJ JtilÊÍl é' 464

drf ,pI*Jl r.rl^,r{ac iJ{i JtSjl e Ji;f u-i+ t, +j*,r:lf XJ-i: J'r^r- Jjjl 4't,) 'r-^ J.rrd Jr,: ritl rlt ót.;t- Élr ÊL L+ ,Lcl ÉH JtÁ &t 6t1sul1^lr{
t.r.+. 9i ..iíl & f* L 6L+rïl ,il cx
,1r1íl il,r. g,l :rr- | i*r.él ó,i1l i.1Jt'iJfó:.ll ,rr r o.r*À6j.r ,! ,>. SÁJ4l,rt -Urar r3l.r-9 t ':r^ l3U19
Otl Ol Ji;r Jr-y'| g ,L:, t^l ,J.),rtiJt, .1tlït1 :r-^ttl li{r..jJt, .tq U,r^.tt 132:1t-it lt-':.i;,-lt 1tíil .Jt^ ,{LJ;- Jilêll iJt, CX .nG ó+:tlrj:rt- |
Jrr* -l.r* ó. ct- rrr- -l :J-Jt-Jt t.iÉt .4 , vlll |.i. Jt J*.* ors gr;jtll 4tír r:t--l i..^'::-f1ó.lnJl.rr,ll'inil lil pertt--11|tni-l lil ++Jl ,'. itS2Jl3;ï
,,-tc .r Jr+Jt rr .iSll, .i)tlÊtl ,/- .tl U.r- r. ót *tt ul ,sxl gS.:Jl, ,Lr.rJt+ :t,:t1
Jl ,*+':- JSJI{ Jel ;. l.r-l l"s Jr Jt+Jl fJ- '-'r*i 6, .r*:';'91
,)l .+ 6*.'jl1 Lt-tl ,r.c.rl*J+Jl lrair :lt--l QJJ-l^Jl jÉl ,rf , ó)l!tl Êe-rt:ttí;r al^|"'^ll Ulj c2t ej.r.r.i)ti r.J..iï ':r-t j.;c g'. ïl rg.rJl
. i -^<rf.,jlr
/^ êt+ J;:t,ê t{ .J JUi1 e-,11,} rq1 C.gJ .r}rr. ag,ls5 l^ -.tl óé j;.J r=l'rl +c .r .r9- -t - | L t.'^ ll i2,Jl .4 , itSJl{ Éris É,JjJl 46't

ry'l1 r++Lijl UtrJl,-,st- éJt,,, at r.r -t- l :sl r.0ll.1.*1 .rf , lait...t1 - ï .J+$rl i.pll ,rr , iiiill Jt'
/ rdll*ll +Stl :rl !', l.rrll t-4- ii.r-Jt at, "'
Lit^-tll tiÊl .yf ,.Jl |'i. -L , r-...:- tjl+ ,.rtSr
ól^-:ll l/t-l C; df_- Lr ar.^.^1 r1 liill J.l ,.& slijl, rt+Ít+ .a* t-*t li-Jt{ |J|'JUaa:t .JÉ.Jt{ óy*_t
 l(, iriad al-qà;íd ilà asna al-maqàsíd irsàd al-qa;id ilà asnà al-maqa;id 38

tétjr, * Jl .b.{+ll1 Ër..:Jt{.-.:rll r.l- {it-t-- Àt 6ï g;rg1't*t ..i'+ ó{

J\p.i-J ylri +J, -S+ ;I-Jl 1-r9 .rq ,!ÊÍl Èl+ t-Jl Jlr:r itlaJl6tta-"à.'iJ.ll

Cr+! lt$lr dF,ri-Jl.:-.+Jl Jrs, iiy.r:r<l:J i4.J'L é- + Á.iJ f)l-ll +J^ 6l ït Lrr:.:^ Êêti-J !.rt-Jï11 :*Jll*Jl ó'Jl O.r , i.rl.,ïl o.ric .,,..rliilll t$jS
g. I'rll'i
Jl irt-il, br*.r JjJjr Jl.+.r ólJl.ril t{Ji l.i- ,L t-il lltl.rl ,6!+LJ 50 óurtJl it{l $. f+{É ,yriJt CJ., JÉ
/ ó1c+ iJl}l-ll ólJti*i
,È-9 r-f rjl^ ,.pi1g ig;1 ^ ll 5f,1 r ' 'r;'iJll
!f:f d ó.-Jl E)lalr {iJÊJ t)l*ll ..à*JlJ *liii^tl ór.+ lJls.3ïl 6l Jtig Ut: "^ Jtig 6f-lt )r''t',.,;r ix--ll3
.r11q i;l -r'r1 ÊJlÀnll er+Jt Jt ó111,Á11 ;r+r i)L5 , 1.rr . l*<r JíÁ- :l^ ilt+r , .iJt t' !l+ JL 'l qr'lt-1 'rgJl .p' rt -:l
f)l-ll {*lc !Áj 'ir+ f++r.L 9r r*;lU
..,i.^ .r-l Cr .=,aíJt,.r+.r: ir1l./l .+J.Jl , Ê)l-Jl rll- .*.:.itl óJti-Jl, ;J ce-t''Jl J.f I ol$ riri -'i
.,l. g:.rb tiJjl t i- Js*dll gr+J 1l.J iJl J1,i: &tr ;J ríi.Jl
.-rt^ o1l.r :-l;,r l++Llf .dtrJl
;)l-Jl ,-l,tjf I't+-91 .,....,, *jt3.tl .-.*,t1 ,rJl ;.rï
,.*ÊJ;)t-Jl rlt^ (fy tÉ i*rlf ;trlt^ ii.u V lsy-n ót*-, i5t- t4:.r.e1 órê.1{rl .;i 6. 1r-Ê,.J1óSlJ i...,3Stii lrirïu 'r+rll t'13
êXj 61r ;ri./ 487

rï!'r1 ' ór:r'tJlr

ferf. Ér*r ór.rtrr ,-r-y at.i ,lr 6y9;r
,l^-,1.- ir.:r^<- ttril.rj ia.yS ê,-!F qil;:l-Jl .*l^ 11frl i-t tlllÉJ .-rrSlriJlr
JtLl 5l

ÈelSlè-tll:i.hi.. iJ.q. oits ólr k-t<-lr;lJJíl ,/^J tt*Jl

rrl^,rl-:l--.1iylr+. tf-.rL-1 .:lrlrll JrJ fLí-Jl ,t,:-l t0-,.^Li,1
ritái tp.,3p;:.+
;:f-Jl glc
,rt^ 6l^rl--.1:^<-ll tlqL-l ir,.tJf 1'ttl;iJl1 ótJ,l{rJl .r.i.ir1 , t41 61.q;1 ij-;j * ê)l'i1 i3t^':"'
;)l-Jl ê.L".t'.r4 Jirll1 .riJl .p 6trLlr^ p)lJl ,y
Jtr: ól r*t".:r istiJl:r^-il| *i.ri,:-J:lJl:Jl:rJl óLill +b.,J..^.Jl .-,i Jl t$.i+,J, t{tií 'à.c:r....1 fr- 6Jr+1 i;1S.r.Jl i:$Jl J$ rltul als+
.irp ,/Á êJl,i- u-- {i.\i f )l-Jl ++ \FJÍ ll:^Él . rir . i:.1Àf,Jl.; ,:.jl.r * nlr+rlt{ t+tÍ .r"i.r i.lÍll ê ót.2+-t ilrlill ,t:"'l :'''^r
ClÉl .f+ 5r
/t
.dt- Jldilrl trÉt .i-r Jl t.rï ir 6*ltiJll::Jl:'Jl ,q rgi ,í-iJ JrÍll ,tr-''l:'-'^r,;r il.,r:Jl rJrll
f Jél .U.f $.r.rl .:lL qi t0-.-ti,,.-.Jftl ,J^,:/ri Ê+Jl
.'^'rll J[-, .:lll^^ll t-,/.e jfrl n.rJff Én+ ':*ii .:; p>l-Jl e$c '-9 ';)l*Il t^a*r-
*r CfJ óLti. Jrdi, JJI:-I # .:*r-ll Êlri3-l + É+ rdtilll
':l)trj p)l-Jl
-^rrtt Jl ,.Ll+ ,t.ll o.
ffiJl .r;c iis a+;.)t-Jl
^Jt^ yyJ .^àc 6.ltJl1 . .;là,illj Jrrr p:rt-Jt qlc 61.1tr Lt-|, +:ll Jlrlr ót illiat es31 69c1i
'ÀrJl
óJl.;iJl Í\ll'J q, ,í.iJ èJlitl1 . Jtd .tl ftS pÉJl gl*1ór^t<
tgrtr+ le*r^ ot :rii1 il.,1íl . JL+tt{ 492
,-;Jj./ Cr)& ór+l{rl .r..i-it, ,43t+J
"r itjJl
rrqï .r.r. 1rr .É+ gly'lr
Ê)l-Jl lJl.c.r-J- ++L.er síl J-Jl Jl1,-l5 f0*14 {trtl f+-i:r;1ÊJl
^
J*-dl ;lJJnJl,.tSl irt t u-t {1, , ;r ijll g;rl-Jl1 ,,,.Jl tt+.iïr at'Ltt /t aft-lt
1.rAll, L3t<r^ rl .ii ê$ l.Ê .r*l^.tt éJr ;#S t+l 1.1JtJ 6rt.
rll t lJ |1rt i..itill {+.;*Jl , p)L-Jl f+*t- Ér* U)Br ,}y ê !5;l'r iUl ,íiJ J.+'Jl
Íl L.ritÍt? ËX3 al.il! gï ,rrÈJt-r .rsl5 ,Jtr: Àrt 6l .,.t^ lg^+11 , iJJrlu-ill1 ,'{ JËl fllít, .:Jl gtn1l .+ .,í{ ;)l-Jl 'rl^ Ér! t+lrl ;191 .r-cs ltil
gtl;,r,ÍQ :; tt ltr ,i-riJq l0^.r-..:':1.r!Jl e-':i1 óÉJiL't<ll Éfr !rt-J ól{riJl ?JrË 496
fa.jU9l rj.r 6,-eóJJ+IJJ,ij-iÀll ar6l ;h;l;r-, diti k+fjf
;rl
elr- 6ril\1*Jle aLill6aïQ1 rr+tl6r ól.iJt 1;9q óJrj.Jg, .--riJt gJ.rJ ++L elr.-f.J létiy J1íll s*Jt t' J$l:-|,,.! it5 lt+l tri ttS.rJl 'i-t ir'r{
J ,;t1Jl 4jrá+J :^ Kll j;q tl*rltl ótb .r1l.r,.Fil dltll" ':1L1ei1$ rai;:I-Jl
g.r ó+ ..*r 6. ótill j..p.riJlCJ.1'1óJ+JJj rl-riï! It+il .+ .irLll .i-l
''lt^tl t^tat^ 6t'*L1 'r1l'r Él|
Ortrr t.ÍJ Ê|+l^ J,
l^^ l;lril t:...ti':
J.ir.JlJ,-tit Jlf .,}irJq ÈjU9l .je 1*:l^ll1 5r,-^'Íl ó# ll"':"lJ t-rrr.f plt-Jl
ir f ., ijl,.iyj rqJt1
!..$ rli"'l i+rt iSltjjl.+J-Jl, gr.ri-Jl'-^rttlylÉl .láÍrr, g+"t;1ll
49t
É- e-+l1 JEil .,J-1 ?4f b J, C*-Jl ól .rL lJ--?|, . ;-rol.p
l*'r'J kJrU ;.r9Íl
!p te,+J'i-l tt-9tf ter+rj i,::- |1il|1 :r'.*l^:t-..:tl ..tl^ i,:- lr*S .}i^ e+ t^r ;l.r;11.!312*,1gitJrJtó &l ó*tri {a, .Á! p)lrJl'*t^
rr-Jl ; +- t Ljl Ê+J+t-f g.rJl . b*tl1 . irjl ,-ijl tr.r .irU t+b Cr d,. u!+iïl t+,tjr , ,:llJl ó1S + ,-t,c ,,plt5.JlJ ftill d,11JlJl ilt'à|1 ,g1tJl cAt 499
4l iríad al-qà;íd ilà asna al-maqà;id irsad al-qa;id ilà asna al-maqà;id 40

JÉl;ilt{ r.ít, e..t^ i*blr^tlr ar et*iJt e.; t-. Jt': Àl Jl .rrirJl;l.1rr-ll, iÀiJ1 , lt-, .rrirr Urlr ;. É, r1t-l ,.1ri.l.ll tt'^a a:l-.tl 1+ Ë-Jl sto

ÊL d, .i.É rrL lSL3 JJi cr dry ,.lli y+J I's J3lirl ó. s-c:Jll 5i ,/ t{:Jl óJr+J{ Éltslrtr';j 6sil,iJt{ iJ': +S fdr;Jl'*'rll btjr' Ll*+l
Lll.r /c1J-J.JI *.1.Jt.,+ J"iJl -t':<tl l.l.ni eLr Éx.r'.tt ilrt d.r alel.iJl ii,t<l-ll .r,iil, . J+.|.!t{ 6rlrr.9 br:il li)Lr'^llj ;il.tttrjl rr Ef/l ftsl sl'l
.r:ill +J J"+tt rlr '::t1 ;r-l Ér cx".lt Jr-l rLr ê€"-ll 5l ór^-J Jf .+ t.lrif C+-lt .r-5a .r-511ó1-till ,/ J'a9>Ul ,i.
lrh ól È$l3i{
"19;lJ.il
jj c."jL:^t<ll ót Olrf*f ,ó.ttl .1i,r t fl$ t- C. CJ*JI ,Jal+l rcls.[i;frJl 518
tl<-Íl Cl .i3-l Lll Ur9t-1r.rr,É,:1..1g 1,.1,Jtil^Jl ;4r 1,.15Jirll t-l "rr-i-Jl
i"jt" J-.Jl
ft rfr 6!l iJ.-lr Jbi &l O. Jr-y't..;l U OK Ol J;ij,tl1,:L,:':-^.^ll 5l , Ju-hru lr.nt r+ufl ;.c 99Jl 6l l!ti1 ,.r+lll rtJl ,l ,';Jl
6l J ri:eJl Éi1 , .r.*.r-rJliJlrJ ÊLi i.-rJl{ i+-iJl ..-.i r ó3 .1ra tJ 1l iitrl ;Jt tatu iÉiJl 'is ril Jbj ..JJi-. ;rLtJl Ê€ll, 51e
e*-tt 6l l!u1 iiti óJti Àt 6l
, ^s.jusJl:al.1uÉi Jr:lt e)K O. 11 6ï;.tt ,*-r: ÊlJ Jtr: l&l f)fí Cr OtS .r;ijll ,i:1rrtJl 61.r nlirlitl ..J. i, yl'llr rEiJl 615 y'j+ t é tr-U
* + 61":". L1 r::ll Jr-l dri Jt-iyl 1ï,.1,1.rJ1 Jr-l rs rl11lJtrl ;i:Jt1 5, .11-i tr.rl L-J c4lijl i.Jítl6l |ttt, Ê)l-Jl +*b C+-lt i#t{ ÊaJt { i#trr+ll
dïl I Cg*lt s21
t^, .:.- 14i rf"l rli;' ï1 rr:ill É;Lr:':.,.^ll ttS-Íl ii*J J"+Jl Ê.L ;,iiJl ftfi ir:Éll ,iS riJ Jt : .Jri{ irt-iïl t+:Jl1 ,.r4+{ /tXJl 91
Jlt- attr'::t, JlF9lJ g+:Jt tr;; t+rJl !,, Ll itnJl Cr:t^r fÉJt..re; ldEr. ylíJl J /5Jl ól-iJt{ ó1531i-l3tl 6l lg.;1 Èr- u{ e*-tt 9 Àtt "1t
Js-ií|,/Ê l,.rS-illi Í\Sllt{ ;eiJtl;JÍl e,LuJl;;t}'.rLi g-Ètl C Llr JIFÍ| , ór:++b ó. i+*+.l" lfJui t^trf ar1.1'.r+ir. dl tl .r-11 ffSlf .r-ll >ll+ C**'lt
t a^Jt.: .,j ;+i.Jl .níJl Jl .tJ,i,j1t{-Js24 i.rd*..J. íJ,.--ill ólÉtS n1-titl .,J. óÉl ;1r>lJl ól ÈaJÊ iJrll*ill .r:ijlr 523
. g
1,r t;l óy,titl ,/ oyrtJt JJl5 fÉ+ Jtil p:t;Jl C Jnill r.+lÀí r+lir
5?s
ólrlJiJl d^ .5r,, 6t; i5l^tl lriilll, rl.r-ct' 't.Slr Él c+--tt i:r-t+ rrr rLirJlr:^l:'ll Jrls
,i+:Jl .*i ; ..-Ë.^ll *1< t1;r1 , et
^ .- lt{ .-.rtill e1l;rl I OT.fl|iil Jr+ ÊL i:r-titt+ .rl/11 r:9ï ig gr ï r:1-U if+ Cr gg*lt ,.J. ir .,I-Jl, Jrill
"t-;Jl
ral^r.'I óiJl :Á 2,3[-.-.:-,^.:i:J{-i.Jl .jJ.t
c &+ Àrt .ri g+l-iJl .-lÀr' r.'Jl, I r..í lrJ. ór.r-t+tlr ór^JtJiJl Jrfr b Àt .,-tt': , CJrl a91Jt11 .r'qJl s26
qrlc r.1rg"iJl À
;;íJl 6,.1 . {:.i.: d t{líJ sbl 'iJl Ê.L t' ir.:+ i;Jl, Àl e.-, JIL ,.;aïj ft"'tt{ 5.r f)l*Jl.'-1c' r.- r*+ Ul.r-r1;)l-ïq
:r t Lt-à.ll
Ct.$ t Lr-tll !/lí ilo .-+.Jl
ury.l1jll at f .ttrt 527

3€r-Jl !lr.r fL 5.r,' .r.L JU{ ,rrlillr t{+Jl i"l'-Jl e+r, talzJ:-, ;+ll JlPl ri. jrrl ;fc -Ér
, Le;2J1 rCL..'J J-l^ll tt^-.lt{ dhill Ér.*L ól .J- ldijlJlil Jt+ ÊL .p auU i+|,-r ir..ill y91ó\s t'rr^r ':""'ll;h, q Jjull ':llJl,/', g-tl
L..r.l'J, t^,:- .!1 t', #:rtiSr tt':- -,/. Ll'ïr ófj+r.Jl ii..r-3 il.LtCl6l/11ir-rJl at+ll,:*l iÊly r|l::^, {3t:t 52s
g.rr-Jl etÍ el+:Jl ;íJl 5,r, Ztt'Jl Jl
,
/LrrfJlJ i+L .rlr /t ..:ll, g*2:Ál5.r1l.r *,1 cÉ-Í ;rfi.i.Jl ól-Jl l.:S i*r+ 'U1Í11 óÉfsr-lt-t i '::-^ll ótrlSJll f.*L ltl ólll- rtr=u11,J-rt{:''::-^rl
' 530
..xy,!t^tJl /il bFj iills i*É,/l rall .r.-l .:.'.^<i:ÉJl i:ls*Jl1 .Éítf OÉ:lr9 ,,,8ír !,l+ajl'l'.1"-J9vlÍ rrif t)l-ll Ê€lG
,-l3t-.".J)/t3 /.13t-.
iiir.Jl 11ï etÍ
Jlrl Jl-1| 6l pl|.Jl 6.-1 . *-rl;LiJl F di il;till
i.r '+.Jf .'-:.rt-91 ótL ll -. t<ll drl ,:+r+Jl;rJ-lJ rljF- ..ptitl .ry \.r1
*:l^.:L^ f€
frfÉJ ó*-Jul ,r\.tt ftÍ'9t{ 'ïl'+ t^ai .grJl iiJ.r,,,t
;tJïl
.,-1(ll rir ó,.
JL- Crr+lrí'Él's rl XJ ÉaJ ÉJ i.-.11d!'{ Jl'r: Àl6. ' it't 9 tril ;>l-Jl
ót13';,rlt{ jJr:1 t ^.: t{-t jÉJ-ljl ** tl ólri:'-Jl }t í292- itJÉJl J.jftf r;rJtrr s32
drt+:..ill, êl Lr-'
 ^n
43 irsàd al-qà;id ilà asnà al-maqdsid irsàd al-qa;id ila asna al-maqàsid

tJ."iljl + 546
..;.tlt i.r1-1 'liill,
C,+ll r+ 1'1J ,+Ji: ó;tS t^iU Llall j3ul.r Ll t+.K-lJ
gJ- J-,J.J|qt,+ Jtt JlÀtl eEí;9 ';:- ,* J^14 ÊL
f+lll Jtii L9l ..{-l tc.r1 , .jS9l st *t.rl- .tl ,É fdtl- g. rr.ÉJlr O!r+r d-r'*l'ltl
"+Jl lt-ilJl Èl^ Jl il-r.Jl ' r^(-1 e't3i 6l 'i:-11 qiLr' 541
.l*rbr óÍ)iJl *-i: ,;rtt;u-Jl 6c r:Jrl Ji+ dr.lrlUt.^1^1 ;,srll t'.{rJ ;L1 iilt ÊL / ;!.lli
rrll 615r'i-r ltrs: r.:l^* .,:r;tt /'3 1l-;tt
d L {J.;rtfj 4*jl ór+t:- lits t-,rJl nt.:-: !,*ii, Jl Gl':-tJ,;lel,ijl eLf 63+lt fLf Ot++ltÉf ,,.'Ut fLf
-tl"'ï iir,u
Jt L'!r'l &i,ï ó,-li , Êlr: tÉ{ iilll tl<-ï CI.;|"r.6,c UJ}-il .rrtliJl tl<-l ir ót' .tJ sr'i<ll Jrt .rf+-l it,'u Jll tr-i.Jl3 è-tíl ll<..lr ,.;1;Jl
Jlj +a, ;lÁi.ll '-":<ll ir'J ' JJ+ll /'i riiJl JJji Cl[+ t+
t{:it'- . :.L(J ;;*+rJl làtitÍll Jn-a J**r ,? ': .:6f1 r rr-ó 6l p!'.1 .rt-iJl fjj+Jl ,.1aï .r**ll
LilL<tlj f+itJl L:."rJl ilÁ-o:'Jl (J'J 6r-lCJ j++!lr
J trf ,.J:Lrr.rut, c;! 9à4 t JE d:tt-':-yl cr-+ Cl+i J+i,:r. ràr{J )+-^ij, gr-lé

ii.; fE rrf "'^J.+Jt.l*rb f .-.xt rrt^ 1r,-i:./ Ji+ tb óiU i'.,":i:.3 t*-^iil g"-lu hr.''lll ilÊll+.Jl ,rJ,/lríll *-^iil gJi+jl !*À:J Q:'t'lJ

ÉliJl ,Êajl ir. itJoJl .,ii ,JsJl t:rE:í r[ic.r5l .ri1 , .:lJt,--^ll 4{ C..i:;J 4li ..-;;l ggfiJt $l 6l f.l^l1, *Èi'Jl ,ral ,gJl .;*r ;.t-:tJ:4rtiJl g1gLi-J ,+Jrll 550

ar. Ê{JL ,r i':<l J r..Jl .JÊtrl,/ ;r./- irilll *iJ Jl .,Jc f>Kltl .lltir rtii.r1l1 .*.ttJl r.J." .r.ti: i:loc ,al, 'J--iJl .i*.14 .,li:
++L :Jfu ll;3ll óiJl *
6l'3JU
r:i ll pl<-l .-r-rt ,;'lt
" 'liiJl gg* t.llS óJ -tiloJl ó**ll frlgll ., 1rtl,À't I'ItlJ ' Éllj r-i1 ./tr.Jl CLrrllf
ri l:- .-lÊl; L-jl ltr: Àt .;l
Jrlf -F ól--.lr Jf-r Jí J-rl .:IJJ, .'ir-+iJ lal

é€"-Jli;l.1, ól /r, i.rcU JJJÏ rr{ o Sii- tJ )*-^i:ll Jt CUsl t^il1 f+:il 'J'fri JS vuÍ 552
eL
e'':1 Liti t{tiÍ 'àall dF ts, ir'JS
61.,i:-11 sl+r:.Jl ..iLi-l, ;l1tl -brÉj t{-tS-lJ !tr!l gl;l r:. .ir'+ + .,lt g1.-l t^jlr,CÉ Ja. i;..:[1r f+i*l
i:- ^ll:lJ:: Jl,.s tr.r'-ï ij:l'3 19Í a..Llt
/r-^
rl5 . :r '.^:jl1 ,àiJlJ iiltl 6'. *."i:ll
+ .Jl Cr"- L Jl cl:-r1 , t0j:Lr- els:: ej.,rl^ ó'*1 enrj i.ri,;J r;U.
.iJ-: Jlr.^.^,rJl rsl+:rl , ^1tlf ,/ d o *Á1 9 rll".Jl L,J^ UJJI C \ití ol.2r :491 ;)tS1 ;::;'r ótt' ,J..
*,r;f(íJll:l;:ll gr$ Jl Ct'i-Éj Jf-9lf g+Jlf Ot++llr
.l I rl q;JlrjlJ tr-J:Jl 13J'iiS .-.':(ll1 ró+o l^Ji ,:lb ,{lólj i1lfrJl g, 1"4 iu!;..,Jl ."lri Ji te ''-t g'4i q.lc 2*c t^1;r
drll ltb Jl i{sr.ll Ê)lSJt.S Gry
'r C..Jil.rr,/ [;l r:,+tj.r Á *al --+l^rU Lli<ltS.t ót-ri. urr{ *ii- t{:iÉ, ..i+ir.: rLlrJl u*a g.} tj,lte dpf '::'ij-ll
I rl étJJ J€r-Jl Êrl'S itr.Jl
i'-rtÍl Jl t{-r;J .Jr lrt^':'l i"::tl
flrJl lÉ.,!'i i*rtS.,.-<, uÉ'+:{tJt Jt ll .:t$S, É1 í'L dF t#Í
t- irr*f dr)L{.Jl d:t Ji.Jl f.! ,il Jl . Ll '': ll {JÀrt JG Jtjélf 557
Cjt-i^ll Gry
Él& óélJ J t- ét-l Jl d::r Ol*Jl C*:J":rl J'.++r /.ll ,:lli C {i\H óS^i
6gJt Jr-l Êl.c
Urlt-1 t+:t$tr ËÉtl rr-t- k-r Cr- , rlLe -ij-Jl L'J d t- JJ. *Jar;r ót-tËóJl ,j;j ntrui-Jt Cr Ér'Jt 55t
*íl al.ri:rrJl5 olfll ó\H .,J. J-:4 Êl.c SJtif
1!1,/ flrll lÉ.l/ ÊK:,:. Jrl6l ;rf-L.-tt1. tlilli t^ K. iáJi, tf:.r;r:J|;rJl 6t ..,p r:glf iiLLl Jl ól:lll ir. r$S,,J. Ctill rr t-S i*l*rÍ: 6tr^ t rli lll Jr ^t-l
, i..ljítl Uï.rJl .1t^'':."1r ij'r^ tt làtillu 1l e-;,* t:i lf {iG '.'i 559
;+J c.^1, u U'&.Jl JLfr..1r t rr*.f ,rL- ip.'[-111 .l+aa,rt 1r* if.ft-yt gtt-à.tt Cry
':ll
. ir<, 2t gl Li.r-. 6É . iJ< , Jtr: .tl rl:r.tl ;r ri.c -!Jl r'trg ï [.. ir:L ,JÀr{ g'j ei: tif e-*+.;jf .iiaJl ,t2.eól=H Jl
ófi Ê,ril| ól,i- b f)lS ê
rtsÉ1|J. .r.rlJltu.^.^,/:trr.ll, ,,iTs|l J*-lr iltFr ,Êr t-,:lli lsl.Èr*! r*-àJl .11.f:1ól ^l^ ll,JÀr+l ..iiJlr LliJlf rf-Jl
v+t yl 1'rr t :.rI * Jl "uq
.i,<: ra. ll i;.rl i.rctiJl.i. è)J,ii lill, ÍlJj,J..+ ril g;t-à'll Gry iii-Jl','"<ll i ei:
-r.pJJrtS._11;,utl.ll Llic Cfr:tt fp ï1 &l t.rl+ ttK Lil.ÍJl Jfii
' Jit '^ ll ..rrlÊ ó'^l+ lilsr er'Jl a*il,fÉ; "'lrt Jjjl t^il |*brll6ïfJl6l
d,. IlJi -* )l ótÍtítt JrÍll eL x^: rjJ:" ),.rr.Jl iiJB. gl^ ;rrr €
",.$16r
 4-5 irsàd al-qà;id ilà asna al-maqàsid iríad al-qa;íd ila asna al-maqasíd 44

'.'ï< dr.J,t+-dl j*+rlt gÉr LJ.-.rlls,l$ls i.r..3Á,.J1 gníJl 6.1 , #t*Jl ó--Jl J{l É! i:ll 574
CÉr ltf.Jlr !+.U1 ..-J iF .r$í / È{ilt;J *É15
: L....Ài-ll Ul ,t_js clal g; ,iJl ,"Ánj ;r.rJl i ...i,;'^ll : lrl :Jl 'r# {+lrÀl Jj,t:'ll -r.cl1j 4+
ltf.ltf lrJl 6al ra.rJl JU+ *;ntt ó*^{.rÍt *tCr,4É.ll6s.rJl

O+q19t rrt+Jf .r.rJl ..ii tt-)lJ Jt--Jl :lo-Jl^Jl irf , J-lf

optfu 'rJE:l^':L-tl ilÊ'-a^ll &l ilo.*{ lf .-t (tt )\) 576
r::<ll dr1,L|.r'i *-L-lt *,rtítl1 F:Jl 1l
"aY
fJ- ó{l .r.-..r-1Í ÍJLJIJ .'i:-ll ,aï -ilÉtl l{+i. il...ll r+rLr.r,}1 ...^rtót^C. a.rii'^...1J -i-it -- lll rgJl FJ ft-Xl J oirJl i3l+
iJ{ltl JrL^ll Éi.;+jr i*ÉJl f1J.rJl o.-qi,i.;rtE Ê,-L- .r.,i-i: ggLliJl

JIJL l:tJ J-t órlr .ril &t Ut.l. óï t t f .':0'.1tjí Lr l.rd Lil.rr g.rJl À .l-Jt .ïr ll Jr-l 577
ÈL
t{.s .rlyl l0Lt,:':...t,}:Lf :Jl^.ll !.Éll JLh. JJrfr,.; .;,t+ ÊL
tt<*Íl
,.,gï .rrlfJl qó ;l'-ll'.ll .,iSJl u.J , 'bilt+ l'{'lÉi-l1
s.r{+JtÊt Jt.,.i JriJl ,41 ,.i;1 g:LêUl
;Sllr Jl1,stl / .1,*+.íl e.rb g.'.i- ir .JÈ.*ll eJ.'...u fL r.r :L-.ti.ll ;rr1 ,Ll.ri ..;at i-.:1;Jl 'a:ir1 grq#J gt+-Jl1 ,-ol-ll 579
f-':.lt uU--ijl
"c
r;;Jl . ,lj+i i-.it^j ,J. ,.r"+Jtl"Jl"-:l ..'.3.1fe- rj,F iJ'tJl à.i. ir. Ê-+JU t{+i ;l rg.rJl';..i tt-yJ JJ,*J|, g;r.1tl tK-f l i! .-y.Jl b t $ t )\J
*l"l'll
.1L ;t*.+ll eg.+l LLr.Jl JJ-91 e+ crrllr 6t:ÍJl e-1 gr+.1óll Ll ^^..tt,J^-J JJll
p)t;t.lJl ,;'+Jl , l+rtSir itO-rUlr ltf.ttr :.JrLll, :S JIJ i.,l;ll5 i.rl,Jl Jr+ll+ 580

,j:-<..tlr le ':lJ-J le .'.trt^j *urJl1 ót:Éíl rt^...11 .-.<:tl .-,{j.lÊ, Urit ',}'tl gr, iJ.ÉJl g5-Jt r::il :r;J< .i. iJ,+
Jlr-ï.+ óÉ.l:JJdtrjll a"rtpl ÊL
ir. r-iJ L3 6fÍ! t JlJ,-i e+ crriuf .rt-il|1 6jSJl ,r-rl1 óJlitl r.,+Jl , Lr.rririj É.-t+l! .--;' riíJ .!J"rJl ,l;al "r-l -rr g.dl Jt+Jl ,r. ,Jr. lt.rf ,:Jiy;Jl

Jt-:ïl '--'JJ ,',all .óJl..':.-JlJ ,jÁJlJ JlélJ ól+íJ-ll .-.':<ll ir,,g.lJ.rJl::Jto l0lf-r.l ;rt".+ u{l:llj i*lrJl 5E2
e,lrl '+JIJ gjiJl Ui;..--:i^ll
"JÉlr
-i3t<':tl, JÊl;lll ir. teJ .É:+ Lf Clj:.fl .!.ó ,-rr.J1 Jlr-i +lr;*jtf .:rt Jt 1;J*.rlJ .ÉtiiJl ila-Jl^ll &r i-)l;ll1 ,,i;lJ Jgill, gJ+iltt
*ÉlJJ
ótÍtíll , reJi óL3t^.'.ll Ét+ ilÊ r-{^l I t2. J g;rrltJ,} t-rJ lr
Êr+Jl J- ,+Jl Jlr-ïr ótS.Jl .;U-iJ É J+rlLl ;Sll I HJ-i{i
"r
oLfitrJlj .,.t:.ll3 J;lo-JlJ
Jlr-fr gi .rÉt Utdlr .irllr .rc.rJt1.rrr^^!1,

)i+Jlt.rrJl3 rt:-,t1, Cl*./tr CJi-llJ J"ll3 .rrJly nÍttS ;;91.!! re :- ètj5Ktl r:i ll 583
+
s.rLr^lt u-l {l rj-Jl ,. :...rll, ::..rJl, UjJjJlS uÊJÍl c.-: Ie :- alÍtSll Jlf-if ,l,r1:i1 ól.rtrJl1 ó)Ll'rll1 ólJla-l|,:ll :Jl^-ll +a^ÉJl 'i*ltgl fts-t{ ÈL
óbljJl.r tr.x.l:..ui:ll 9lr+Jt5 ól.Ji.lt & L.rr^-tgótjjlífi .,.rl.i. óïl .Ji .'lt^ll ,r+c 'r':< 6l.r.r
Jlr-l g, Cx{!r Ljtl e+i l-il1 eJJ* ur Jrl 6l rr+-L^-tt,
ótr'.ll .,rJul r''+ll ,L.Ji i:;:(J ó-rijJtf Ë,ltjJlf .-.Jlt,(ll1 g)r-911 t/JilJlJ ó^i , Ê{jÊ &l ,Ér .r^-11 *;t-l,"tl1 ÉtlL1 ï*:- 9l ,g.rJl 6tSll É .r"lt i+.rÍl
t{jtJ:.Àl i*is, .+-?.J1,r+^Í j*tt :l^<':4.'ll,
4 i-r.^.Jl .r$ iJ.lJl ótj5lsll JL- q' f.lrriJt rsi.:.e1 6riill c|Ulr iil+Jl ;....ii^Jl:Ji:-Jl
junj !r:S
i-titl ;Uitítl JL- 1*i .i,+r 6tr*-Jl etJl 3.+Jl , JLJI tr+JrÊr tdràr , t..JlJ lÊr-+.J|, LJ-^ll ilo.-+^Jl ;r5 il^':'*'^llr::lJ.eJl :L-".:.ll d'.J:^l^
L1 lf :^ ,Jr+ L.r ::lr9lr .J *!l 6.r11ït4iSl.:.ll ; '..ji.Jl :-r<tt^Jl '.'1< iFJ
!.*ltr iJlr+tlr ; i-l...Jl ÊlÀJila-J:.Jl 6,..1 rr.rt-Jl ,al .,.3ir1 9$11 ó*ifll
iÍ).bJl, :S sJl 6ÉJl 1;o .il:f d 0.,s^JlJ u*Jl ,--JJ ;t3.ll r +ll , ,Jl d: 6rj , ,!-sijlf Ot*+llf .prf* ,,rllf i.r1.i'.iJl ib.-{.ll g1r5,r.'1jfJl1 L/"1 "' ^)t }'ll JJI

r l e ' : . i ' . ^ 1, : q ; J l l J ! i r J t r ',":<

a t . - . . 1 1J l . ; l - l . n i r + prJl Jlr-ir ór...:yt t-l-; tr, r1;rt;#J lÊi-tl .iir3 J,JJ.-3J|Jq+jillj t++rlll ;'di.ll lril'Àll
t+,.,t+.r !.rs1. t Le.rl1l, ..j)t-:Jl;lJtJl; .r-t:. ll, J)tiÍl .r. .5l.pJlt :\+...t1 Z;1'1JI1 L*-rtlr
y'Kfr t'J.rrr^ll q;rtJt ilÊF.dl.4 grlp ei{-Jl:t^"'r:^ll
 iriàd al-qa;id ilà asnà al-rnaqàsid irsàd al-qa;id ila asnà al-maqàsid 46

tr'lr,"l1 ó.rs1 rarrt tC iJ.el,Lll

,tJi;lr -;t-i.Jl1 Ê4lL^ltr.ef$llf ,rir j.X-r Lf ri+ aïL-1 r.Jtril;.p 6r e)tlotl, ii.rt:^t1 5l t1 i;f-t1 síl ótJtill,
lri- r*ll JL.jÏJ i$:^ttr:Lr...rll iíJ-Jl Jgri:1 rl$0ll urJlol13^ll *r r,..ié i>-lrJl óLa'JsJl :,3lff :r<till u.l .ijt.í t-r.rlpl ,J^
ljril1 6éJl3
"Ér'J
t r1'rj1 Ll Éilt-t ii1.-Jl1 ai-i,trJtJ ii1 .r-Jl i'+il| ,rr:i1
;|1; OtS ri1 s-L-J grlil óa3j+ Jl f*i;-,J . ót<^Jl 'o.r .il.pít nft-1 l-Jl Jt5, J[-f 4-,.rsll
lfrr+;fi-isll1 ,.rat:ill uJ.eLi2.o1:a.1l.+':ll-L.:.1 ,->.7iy f-3i: rr'te'::6l ol-j1 rf &Jl ó+K iá'iL:'ll óLlljJl él*l rpjl . -.-Jl .r.;iJl ./LhJl
"rii'i
'-rJ
.J.l .i:0ll óLt{Jl le iJ{jr+ ólitiil te :-r.l 43Jrt^3,.y!ijll !r+Jt 6a. 43Jtt^ u.:q d. Êl-+J u*ll.it-èL- Xloj q 6Í i-':lt1 ft Jt i+-Jl+J
:tJ{ ll :r"':tg,
(>.r.:...^ll :i..':J Clir^ll ó{ï Ll;<llj L J , . _ À ièl l{ t j+FJl Bi;.-i:,-11 ...':<t1 èr.rJl 'e -r ..iU sdtl el'.lt Jt ir.-.:rL1 .,tl:^Jl t31. t-+l + fl

J-tS ilol-a^ll ;1 -iíl ,"11ï *-it.i.Jl1 ,aa--ll iitJl1 J+ eJ Jt'r:-^ ll :L...J':^ll t- +-'lc LF ;slt i1.iJl frlrJl Jl
:t"':rb,
Í\r.l'lJl +*L p.ti JLlill , ri-r.^ | ó03

"r ,.-Ái ;li

r{, uJ- ó:l + *.1 gSJJ Oi,titl Ll1 , iJJ&..11 ;JSiillJ ,,SJ^ll i.t r- ll trur*J Jr-Íl C :nS
.+Li .rÉll rl;Íl ài.
,/ {JÉiJu"}j"-JÍJ
".".3;t
161 t,:t,i1 ...r<ll e*l JÉJ \+:GrílJ,:JJi{:Jl Jl óJiJsJl &.,loJl t + h J.,l!.lórl +Jrll fl ll .JJ ót+.à3i-lt{ r^?.i }á:i.,/ ti.- rl
eri a,rll
"al
"J.
à-!Flt+ .1.*ij-.3 O*.ri9l .,.:< :-)l-i' ,-t (trl-*i :ttf,ll+f . t+i.-i le t.'...ïJ Àr^ll gJ.c:r^':r.^ll gíJt"r:l^a rSi jJoil"J.;rtS.tt È1 f Ê6 rir. l+'i-
i-Li. Jd.è.-!^ .-.':ól f-.rl y'iJl gr d J;'l t 6r .É+1 , ::.Ssll $l1ill1 ij^ l- ll fLr 1+ltt ÊL iri. &. l -r':':1e4Jr,t.Fr ,a'tt Ê rlJl LIJ , í/Jtl, gt+lall,
*.1j
tt &-J Li.ll .y1-ï1 .,-...:l ótíl .ti-*.ll dr*r, r:,, i,^...':ll rJÊí. t giilt Oïf d.r .r*ttfLr fr+:lt atS-l /.r I'J3!l ,J+J;.Lr :-ty'Jt d-r i.ri+llr ; +#Jl
JÉlil| / .1,ás+ ir-L? ul3tilÉ Jí !4 d!.l3iJl.1i clJ:1óitill lÀiJ ulLi #titl t+i Or! 6l t-t ...ta:69 .:lJ;1, i-)till +, ti..íll Êlc3 t+.:-Jt /c1 ol-Jlo,Jl
.i,fï yJ og rsc .J.!+ :1, drjl JlIi d'.1'. t- t{i .Lt-*l Ll . ilJl Cr xiíJt t,r^ t-l ihjdJl at".-Ílj.r^e^rJ t- rl é.rJl È-^Jl Jl LJ...,llf-^iJl ,/. tri+
g1l,+ U Êlrl t41 J+-Jl t-lr r+i LliJl dr.jÉ t t- t{{ óÊ:.J lrll en 9 L dc {.itJ t t- Ll :r<.rjt ar-..rÍ11ór^...lLlU !}-j|Jl Lll;r+.iJl Êt<-ti:J<lill

ól -':^y &d iJS oYÍ ,rr t-jl :Jl^.ll ól4t'.- ll , ÊlrJl Llljj 'Jl- t-U u-i'j g+ Jl IJ+.SJU '-F,il g;i e4 t-u Gl1;'.u*- 1l t*.*lt ÈL rlr 6t;.
C irJ,lrill JI[í1
4-ll+ .-rt -.3 rL.r;ll3 , crdjldl3 6 'h*JlJ .llS>fJlf Jjjt.l.JLÍ 4+ Ll.ll ir.íJ t t- ir'*rllr iA+ll;till ï 11..p':61 .:lli e. ld uu iS.,.r. Lll i-)tiJu iSt.r. rÉ
U.r + lil1 . ;.rriS ,t*ál *; : !t; ,tJ:,ï dijts il irt'li .'t...Jl r':-^. lii-./ 1.r ilitrJl u".irll gi{ ÉJlJ t lJ+. gl:r t-f
t-l .llJjl ,6tliïl
Ê'+ll Jrl"+r
i.r..i:^Jl ...':<ll dr1,qo 1j-Íl oir g9q.J óitíl rrLÉlt Lb 1.r,al Ul í).' JlJ,-i ,li-liJu ij.Lt+Jldl1,-l,/. Ul.rJli9UÀJl.JlJ,-ï 1l..Ut rrr t+Lr.s-lr
et-l

êrbr gr+r-Jl .;aY i.f.rilll i.r 'ill !1.rÍl .!.r .rtlq#Jl ,.1aï 6-$Jl ",JoJl rl;t1 .ir Áifli ,À...J1JJ.JI, L#"rll ÊtrJl, tiJrl !:$ri J".J 4s ó.è ri+; Jt5 .-nj

vld,ll.r-yJ JJJ|J
óti-àllj iji;llj i.StJlt/Eí iJ-- 6r gijl )$ g5*4ll rt-à-fl p r:':- llc+JlJ.rÉll

Jtr-l y' dxy'l . i'r'<, .r-i.r ,rlóbf<J gsll{ +ll Jt..ïJ drii*Jl ,rJt+:;ir
.r*l ;,,1,1 .-.^tt Jr ':rl idi,J r-Àll i.Li.,,, ','LllÊL 610
r',.}rtJt J-ill:il{j3 ó{'Jl
;* lL ..lt^<; .r.rJl Li ,Jsi.ill =,...r|t{ r.:-i:-j ,:J+lall Ufjl1 is ll tii- ,-,..n1 t 4+ Cr 6l*;ïl ó+ i'.c r+ r.-u
v.:Jl JIJ ó+ll Jl êl.bJl urt^':lï C-J ÈL

vJ
t{JLÍ:-l ; é^íU u-,iJl LïJ . -Lll, jtiï...'i3 r:;-i t^il, r:tt- .F;i ,r .bf|"ií|1 i+:-tlr 6tS1Íl ip rjl^ #:.! LJ 6t-.itl ór.f 4^.rÉr.t ,,i./l
rri-' -.r ,:+.irl"ll,:l t-+ïr,dji r- ll & dlpïJ Jl'r.iÍlj cfllt gll.,í11 .t''^9ll
ir :riu Êytll Êt;'..ít il ::l^rllr l:/áJll t{:it JSUI .J. tr+r-ytr ,r>Ált
;l; .i1; ,y' JS l*l g.rtt 6ï I a-e1 L rt
'.Íl
ger.L:Jt yj ..,h-i+ óut:'r-tll .::Gl -i:rtl1 d:UÉ-Jl, itls Jll ól+ít+ :LJ-^ ll Lr.ílr e.ltá.J|1
6rbr
rl;.r 'p rJ .r^l L; rl.r er r-iu Jí 'lrt: U ul^ elLl lit É ,f:p ;*l ;t-:tl dlpl . Jc UlJl ól..trJlr i*r-tl ól.rlljJl3 6ti-í11 ,-r"u"Íl1 J:l.rtrJllólct r ll1
;
49 irsad al-qà;id ila asnà al-maqàsid irsàd al-qa;id ílà asna al-maqa;id 48

gs*-Jl Jf- 6l -i*Jb i-br-i^ll:níJl,r.1rJgJl ,ai.Jl J+Jl ó*.StJlé-l r. ósfib Ji-l oi.>,6.rJl6l d C"àll Jli drrll;rJF rrJ
"'+

i.;'*rllr ; .h#ll rJ.e 6zs

fr+ltrtí-ld^
'..':<ll irr,,irJi-Jl ê.rlf-ll .rJc:a<lrt1 ó)tí.i.ijtr .! .i-:j ub,',6t-iïl ,rJl ir"':tg
:ÀJl C JHIS óUl€Jl ojl Jl ir"'rlL .Ji JHI
Jt$-tl +
,bl , l,,t, i...di^ll el-r.91L.rt-.f rr:+llf ...lLll / ól*jyJ le'r.:'.^l p[r3Íl 6. tr.rr. ól.r &J!
*t2iÁl
"rg.rJl d-.1
Jid-J 6.1+Jlf tt$él Jf-91 J^+- 64

'-":<ll dp5 i-br-fJl ip1 t'::,r,;aï dt*|, .* ll t41.rl1te':.l:^ | t 'Jl CJlr+Jl{ *j.c1 , t j:l1.rl ':*5 b.rr- JL:f 631
ËÉ..x1 ti.+. *-ijll Lll+ll rrEí:L"'.i.Jl /
+JfrJlr *,J.;a'1Jl ót+rl *aÍ
.rLà1ï11 $r^
v'9 rlrJll
l51j+ï i.r.i:^ll ,/t eÀltJl óitíl 1yES iriJ+Jl '--1< ir1 ór *l óJ ó*il eES ;.+*Jl 5;í
";+ "'r3
ól.;lr'rry1, yllF,íl .-lil...^llr .rt*jt+ll óUlJ.iJlJ gj+-JJ JcJt-':ll1 ,6l;Jl i*rtS: t- * 61':Cl1 ; 'b*all .-1.plj'rJl .;aï ir:ÁiJl etÍ

ó*.JtrJl Ji-r s-+r$Jl .J;- .+ll J.;lJ.Jl ;1 , ti,rKjnl .llitl 6:u! iJ)lrJl 64

.f!ll & gJl ctt-* L r+r o.Jl lil Jl }.r. g# i-l.;'ill+ 632
*,,r:+{ Ê*tíl1
UJr- JiSíl tlU r!.àÍ ipt ^ ,!Ál .r1l;s i.rlrJl rl;sl 8.rrUl
,l. r.:-i:-1 jJrlq JJ.r]-tl dl d-[-J rr+lfir e+l.r-f r':?dr ci. 6l-iïl,;fel c. .iJt+ +
fr
..^llr +J.41 ..pr."i'Ílr Cl1r^^rlr .'tr^rl , óLt+Jl .lJiJl
,"1:'1 Jlpl 6r ir(tirl d:t+. :tl ó!.à3i- -tÍ i-)l; :.*j"!'Jl ,ral ,gJl Éi Êt Jl .;,lií1 ./G ,.lJoJl
r':ri:.j ,6lr;J! i-liJl i^lr èl.r!;6. 634
J[.49] d:lrh+l ólJlJ'rrl, .J-Hl 'J.:+ ,.j !/ES 6r-:lil1 o+Ju.!-;l

gjjr,-i:.r-;r 6t4itl ..1+i,. iËt{ U.r^Jl LriJ il*t-

":Lll\r,rJl lli
J*Jl 64 |jr1 e+lt-t rr;9 .'lli{ J'ig 6l*;Jl 6U . r.pl & i.rt-+ 'J- JJ-JJ d}l-, 63s
êl.c ,1.r.
.iJiÈ -ll...t+.+:É Jhjl l{r 1r'::,:J:t...i'.:(l^ Jrs.;-.rri.:..: Êerr'l Jtr: Jur A*^-r:.-tt ó1,-l .:lli !l ól Jt': Ítl Jti tËl € )icr. Êl'll
"Jr ÊLc
,:-t{tl /lJÀir-l^.r.- t-l rl^-frrs: t r J . r J l t . . i + J l 1 ' t + O l r ' r r i i ^ 1 ?r4J &t .p.ir .JÀ+.jLi 6,'él i-li l3,iilfLr +!. ól .J-,J+Jl JUiJ,Ét^:...1 636
f Ll;j
,/ óé*t;g.Jt,ac+.;st- 1r+li jlr+J i;tií .Éi l';l ,rJl ,trr:|1 .;q.'arj ri r! !*.rs ór ir^:-':
C bl illt.;<1 t rL c.-+JJ -*+ll iiliJ Jitl Utji ÉrJl Er ó.
rir -*Jl1 Llsi d.cU Fi.ri tr d. t tÀij rf lill .xrt-ir -iSit 6;; .J;ill .'tti<,
Jr+ dra L;gïr,lrloigr.r.r.<a 6. Lgl ri

Or.rÍll Ar.+^t l1Êl Or.p i.2.-...,1, ó€rjl4 33Í1 .,J Jl,i:J,rijis :r. ,ri.r,,!i-
4JJi{ iJt-iïl r*Jlr . y+i-Jl i,.e Jt-r:)U OrFUI .rrl+JJ y+rJl .,É lr.ir qrrt *sl ÊL 63:.
Ér+rF-lr Jtri .lri{ :rLi,tl !Jl, iri*rsjQ
of.r.1l É ,r.ult 6a.l t1* .,Jt': rr ;r.'Jl UL5 u-iijl c.r.rt-à t- 'Jr :r^ l-Jl iiy{;i-Jl ;r Jï.r:-ïl .J .iJt+ ;'lc
É.iJbl 6f.tijl k+ ii^rl.Éf tCtt.J ,.r.*t| ./t+-l cJ|+, tJJ , ÊJli. --t lf JLrf !3./t Ol rL:, rir . iJlf r.ll Èt1,"C ++t J+ Jt'l^, "laUl ;J'iJl .':llij :+Jl ÊJt 638
iitLll \,^r +S+Jl &lÉJl C* Lr+*sr u*iíl:rr-': qJl .tlrl"i t+*ll ór"ll i.r.j Ul-;Jl ir. ir t+iJri:a.-.tll orrj iqijl ,? lr;* O*"{.rïj i:-;r rj; ii.rr' ll

,/t^-Jl iíy etÍj .JriltJl ,*iíl 6c J. : t-il Jtiïl .:Lb Ol óLx í\.jÍ ialt-ltl crsJt-r Jt+rll ;!€31l ^ U, ,.!rb Or" t d!.t tJJtl Éi{ll' t^+.r1, L1;. t l tr: .rs!l
!{ll g;lr
'rr:r--.!.iJl
rFb.r,tJÉJl Ur -ll .};-
rrt;tl ÊJtrJl .:lt.;.rt*j
.r.X t^r A 4Jl r'i. i : 11, feJlf-lf crÁtr -*.Íl ,,,/*{ ulJÍiill jiL .ib+, t)U-ttS 640
i1-ti. .t+.i,| J^^ Latll .1dÉ, , r'rl È{l^r+ J^': ÉJl,:tl ,. i-iluo1 J+i dtrJl *i ê.rlp ,,J.cgrtLït3 .i ,>..ri1+ t { rl.r;tl, Jé' iF 6Uïl
"Érilt "l^
i)E rt*'.il .'lh, rJ ll-.r^ c.I, gj iriu ...'r<ll;1 iuJl .laï -r3l!Jl .31i.+i;J..:i.Jl , ll-rir
4*l i-i-i.r, !11 -Jt Ur'^ ./Jtl.Jl CÉ il"-tlJl 1;íJl
".1
641
5l iríad al-qd;id ila asnà al-maqa;id irsad al-qà;id ila asnà al-maqàsid

ir. .rÉí .rJqJr+.lJ í\5-Jl lli *Eí . drt*+J+J! li.c 61.rr+1 u,l; t-J. .:.i:a1 .rir3 l.ri-e i1E1 i#tr,i.ltS tifÊ;f rg1l,..i i.;ti1 dil^"'lLlt5.liW OrS:
,lJ
'-":<.: lr.t< ilE1 lerl' 655
l.r,r :.jlÉ Lr:ll ir. i*À-, óil Jil .-íl ;ly,lj 'J"--i.ll Jlpl ;Eí r:f-l C,tJrj 1l rlJl f c# 1l ;:ít *p c't;Ét..lJj r-:1
"'.r clbr .rtllt+ i*: 3l rlrCl
r+;+ iJll .uJ+ órJ .l t'., ;J:1; rJ-l *.>u gpsLi 6.:+ Eitl ' t 5'ta'1 ,-Íl .:lb3 eolh^ll .É.rill J.liJl ééJt Jl LF !"!t

iS.r.-Jl Ur i{J+rJl JtriÍl ir. 1l t- ,*Jt+ !;.c 1.r.ai l.^il Jt3ll r.r.r 6l ar.rl:':^ï .:lli Jl !r*i. 14iti.c iËJl
Êlr'+ .r"+J Err +Jl ii;J ,*.iJl ééJl
^ :Jr'-, Lrill rà..r 9tÍ1 ' éléll
.i*r.Lf , Jl iJl Br uU-n u! 656
i211t,.J. i^Fr.Jl aïl|-jlF .*Jt{ Ê{;+ j-Jl t.í , ii$Jl J,r Ér t^.il .-}i J^L! .-1,1l
JÍ
tgJr g rxJtl .i1lirJt+ t 11É Jl,rÍ-lj y<l1SJl1 .il)ti9l irt-r: 'rÉ; ,;ugJl
i-ri{ll LDt c. }. g;iJl r)l:'Jl p.r-c
lirj. t4-1.;;l C* J éfÁllr ,:J)tiÍl i!t-r1 ó,.err-.3 t^-il Jt3ll.ir Ol 1.r.rt:':^ï 65E

d j l ^ - . . l L t l+ lo5lÉr:+$.Êr ,rt.i c,il éléll ir .r-ll JSJ if1Álr iltJl óJÉ, il'*t ó.;'ill

t, r- J.-=J : l.ir^ ll ilitJl iJl-; ll i*lt ll ('J,iJl AJj*: iJr*í .L gi -a ÊL èUitl:;S tf:i.p.J.c tlr^ .r-l3 r,p 4s Jtl". t-:l tftr i-r-;'
(,rJt{ J.:,t
."i ll, óéJl 1JjS-Jl ,rJl rlit-11 r.':( ;r r.$1 .rg-JttolÀ-J9 .-prl^JL 1/t3í oSll 659
-/i- 1"r ..!iJ J5{ ï Ji4 Ê-ll" ./r- 6l Jti*f , 1l dL. *.t 1,..JJ4Jri
:^ l-..^| "ryJl
. LJr- r+Lr-ïr tir &.rl+ 6í .,--...1td. Cr tUL e;i '^l^, Ll"'^ '^"'l t{j.
*\ro.ll fJíJl !Lê :rtÍ ,r-i1 . o.r-cl1i C :rt+lt Lir ;,. Jr.i .l>íi
,.i.ï
Lr;ll, t'Jl
.7tÍ1 te ^ t- Jl J;'-r ól^...lLll J[^ niy;ï L,:tl ;r5 ii'à-J irl Jij Et:jL eUíJ !ÉJil.r+ll ..i*rl"r.gïrtt trr Jl uU.l i-i-)l.ill rtr..ril iJótS J-? 661

r+ frt':tt !.; r:(l drll |j. .rcl9i r..r1l"Ja1r+.lt Ê.í-Jl i1ti u.t-i \+J+ t4:lS,/lr.Jl Ur++. ,tsï rsi ,/- Jl^'i'tl :r.*llr
ér<...r1, óÉJl JS él*t aUl
,.1...t1;!&; t$:t ,Ít-f ,trill:-rli- ilrLti r':.::^1 ,;"riJl J*b yEí.tl e.-1 srt oF{!
. ó+Jl 6.e Jr..3 Ljl 1t311 rj.r 6l ;'r'rr:':'ï lJ;t- l{-a ó}+t't3* É'tí 662

'-"'lll.+1rJl b# i-li, .;Jt ó Jl iA ,.ll jpl 61.;-:1, ó.lJ i.;,rui iS5]/- F.*: t{ll ÉLb
Cr.i".: dr. Jr..3 d t{lÍl ,"á í"... .xit:dt ,J.lJÀ Jrll lr'-r9l
i.r. .rr1gi.{L}Jl efi Ulr t.i: tt^^1, trrt-ï 91 tlÉ3-Jl i3)t3
,tt '91 .'.tiS irr r*hJl:nS ir. .rSí l{n L::LJ .lJ^l:-- l+rF eJUl rffi t)/ / ijt-rrll
I'r.Xtf :i Lr : ll :-)tiJl ïl J1"ill ,+ ++15 , tl.r.;.]-tl ót{+ 'i)t].it1
.;,r lLrJlr Jl,i'j;-yl .r.r.Jl ui-h;31 663
.1r1
"rfjtLd-;Í ''*'t,/
LlUrll rrrril:/t ^ll '. 1^'l .* gtiiitl 6l
G)L CJ iS1; rr.l
:n:* 61ll lil, i.à.3titl 19ít .i'LS g'-! ïr ;l;r3-ïl
lJ.i-Jl ÊL 6 , ó{r grll ,J-+b furlt
y lrJtrr rlt- lólLl 6s c+; .!JÊitl, iï/1,
i:JtL êl.rrl r,t l,r, {.àíl 91 .;*Jl iF si;isll ,+r..J' .!l!'J ri prl u,-Jl JL'r,it.-.lr ,.aJtS JdL
lt1r ,lÉt,J*Jl Lrll-r ;JtJt^ ll .'th .rt+tl ,/c .!J\1 , u-àll *'r kJ .rf+r Li.
/
.itS .--tL3 O+ f*l- &-r . 6$all ft+ rr,-; t-ti. 6tS ljll ,t -' -':"'y1 665
,.i
'trra L qr-g t d1S1 rl4Jl >rf+ tl': L:- ,;tjrri-ï|1 i.F+Jl el5Sl L^:11
l.dlfj ic.;- L*t-1 Á,{Jl 99- ; argïf1 Jlj.n-yl ,ft3 Jl $.r. ,rjrlglJ
ti. l.J{Èlitt ll-, Jr-ll$.r êl.r-l !fuí t ïf ,.j{É./|'}.cjt r:<l t!1À tjLj e-L.;L-t-..rJl -i-1g r4 -i8J )l^'ll eESJ tlri^3-Jl Ly Jt Ér. gJ$!U
6r.r
.,.|L^, .l.ititl iJÀi óÉl"tJ.:.llj ó+ll 6St "',t1 -l':(1 , r.r-til 661
Ji+-.,J^ y' L^iLi ÊlrJl |'i.
t. C)l-Jl Jl
i+J-j.Jl i.À. e*Jl drtui-Jl Lïj er;y ClrJt crJtl tlÉ3-ï
lf '*{ '.rrlill
v ,b ,J,'lt+ tJ.+- iSiJJ .j. ,*..r*lt{ 1l rf il;Jl J* 6l i+ ;9U; ri' i : -1 , ?-)l JJ .,l1 y'i.rjt{ oÀ4 * Ë+Ji Jl Ja+- tJ;tfi'^ll órl"Jl ..rr

.lt *t 5l i. r1 a1 fJ.i .l-ï lrtitl p3i ilriJl or;1 .'.:- 6íli {Jl"+f Jr.l t{,Í erir J1 t+j. ,.i ól'Sl

+lr-c rt{lól r*ll; vrlr r+É .r-lg+:l t.ibJ ,\ÊJlJ r"'i:l .sl! cllrJl3
,Éll+J..rr+Ur+llr Lrill $Ê.:t-ri. il^r dr r.ilSj ' L.JÊj, óLflj:'tl cr.l3À
5l íriad al-qa;íd ilà asna al-maqàsid irsàd al-qà;id ila asnà al-maqàsid 52

.)U,l L,"ijl t lJ Èl'll Ér ollí 6t r.,l^ [1;9, t+.+íJl Êlc 6E2

61urQ óêóll Jtf ill si rr^(-ll
rri ul^:-ïlr, tC ó'í: ÊJ t-lF t4:.rUl, t{-lÉ i*:.r'.ll }rl}ajl .,.1'....t .rlt
C-|'i.i ,J.t óLJi. .,Js 6rU+f t$t-Ji^t ;'+l++ e i+_r:: 6e!+ ,r!i ::rf fL
JJ-t+ r. l,-il ta:sl ttlill .jy:itlJ K
te ;tjJijt ó1..J.
óJ.;,rtJa.lld-'K: ,Le l9t-':..11 ..rirJll '}Jl, liJ..i
#*K:ll+
/
ól;,liJl
f+JU i-.r. iJ.él C:Sl:.i..

.i'.ljJl t{J GL^r ljrl.;l i.3.r.-iJt{ èt-lí l ^ rl.rc 1.1 61./11 .-.i éll, óS-ilt{ J.9.r!j2.r.r er^(-ll 6. 1f++ll1 . i Si. ,*Á ir*JÊJl ; Ut ..'r...tl .-,Í tlt:',',1 ;t- 684
"i-
l1 .: ^, óJ éll glai Jl I cr+i 11 lf i.l+ Êfi , taÉ l: I ou órril l.;.rLb E t3 JLl r-+ll r.t ÁYl 6fil:1 . 1..1Á-JlJ+-Jt ejlL .-r,c1 Ë-Sït{ e-i.c .11 r++
,Jr
'Jl- Jrl1Él ' ...:-Jl 'tJ-+
.i13jJq ..1r,l-:ll uÀJJ:ó ri-G |tiii J-- È1,
l:a. {i. lyl.;j r,..Ki.+,i$jJl dr- J+ e+lr, g>t-llJl éJ ÊJl Ut-t.Í ót{j"rJt{ 4Jl.irl
g,c r;íi i.n ,b Éjr1 r lf r.f. ,-l..:tl t=,:ytt Èt.| lglil 4.rrall g*,.ljJlf ÉJlJ J'llLl .:t|.1 ,+-Jt{ ++$ ee-lr .aJl .Jl 61r X*Sl .j. f1'id J+ill
rar- lr+.*:;-l1 '
: i ll
t tsj1 j.dll uÊ*Jl, .a-àltS ótdjlurJl .r-i1 ;li.rrrJl .*r.rj ,Jó#Íl óiltJl C+-JJ Lt i &5,:+i ,-|1lriJl .-,sr iiJaiu Jl'ril $+ '+-ll

ït-^l ,1r-!'ïl dF È1r .:ll,.i. l.rlafjll ,i9Llo t-tSlJ:iJLt UUJI, U1 ,..: bl{. [r;3i r,ut| lj.rÍll cjlÉb .;i lrÉï .,.Lrl JL.-l ,t .ikt t+tj óSiJl ri+J r--l
tJ^:S liil, . r.: ól'i4- 6;1 6r+-+r tJ.rtt it_,'Jt JÉ ó{iJl 1l li.
,p
.J Uti- .jl *l 61 rjÉj5 +*t .r-, tJ , Lrfril tliàJl, ,r.éll 7>-ll ,t
6t7
Ér *"r Éir-
"r
'+*lf Jd{J:l Jti:r. J+r3+J t.jSJ lrrll ll,ri JdJ Ljl .;+sJl J+ €-íl,
rïtl 6'. Cl rLirr5 q Ê3í d-l v)t) silyE .i.il
e-iÍJ i.r,rlj.f+.r ,+sjl Jri.tll )lri J.+ ,+-Jt{.Ja-r.ll }rrÁ11 ./l1;Jl rJ-u1

:-)Ull .rtitl ;rlp r rri: ..fJ J"+Jt{ t++É )tri J'+ J.lll, q+àJt 'j*.íl, . uusis J ql 689
ÊL
rr t^il r*{.r3Jl Lirl e3r,b ft.j Jl dé ,.r.1 iF óLÈl r*r: iii$ {i. .i -+ ÊL .r:. Lg..r '+-Jl 6l uJc lJ,r^?lr.t..l/l ó!r0a+^i.ll.1g*.r:l JU:f ól;r 5l í.r f
;t^lJ- e. r sil ut ^ --.lUiót:i.^ ll t+_r--1 , tl l:-ll, L+f ,LJt-f u;JÍl og j\ u:: ,UJt1 àJ+{iJ J+tdl rl- iJ trill +lrJt+ rJra1 6tS 613 ,r*Jl
CX-q
"r
iélq.iJl iplriJl ólrrJl ,tJl .;il11 t^il .llJjrJl ,!St-91 -it:-l'tJ.irr:-'ri i.pÍt , i.ritrJl Jl i l -..Lill Jiil : . ll aL'.r sJl n-r*r.l] gg-l t^+tr tf .r ór! ri du
ê4r /
ixj+r ;rrJlr -É ;!r1 pt-à.ll tlljí1 , ia.à-J lpl r l:: g.rJl i-)tiJl 3,tÍ ir.rdl i.i51 lflrt-Jl i;l-àï15 ,+-ll ,J.e tySJl iJlll.ll it- ;rr rl^<-Jl +S C
i-)till la:ilrJ t^il '-. ,isll ,ipr-"tt i-)till tf ::ly l^jl uJri9l 'l , Ll-rJl:-r. ^rl ,>. s>.11 r.b Lr:. tJ ;utÍt1 g-t 9l ir. J.{ï jl.rr .xr.r:
6f1 Q*Jl tl
bj
ilS; e':-i:^r,i:Jí tre .-.^ól=1r.rr te t:: yït:r
/1 Lrr:; .rl^lll1 t/r+rll 1yl cr. .J.1'i.i.3.r,i tlK..r. c.jtS &ïr r1Lt-,-1<J fÉJl =;í./tJ d rt--riJl *ní1
rtall ri3l,.loJ;rr1 el:tll fif , gliJl 6r rr,l .!3.àl .'lliJ, dLr-,r, ó|,-i)tl V)t.È & ó1nJ Jr-iJl CÉr.*J.:.r+.-tt ÊrS-ll i.4.11 r1rí- .yaï ifiíl OË.Í-ïl :ní
t+ '.t rt+ r.tl:éiJ.l-l r-i tiJrla e}fL^ll |jr Jl .'ll.- ir rl^(-ll;.5. 693
r$ Cr r3.rLp uÀr1 Gl ..3,sdl1+:,i-1* ,;lr,+tii uÀri 'tr.i;l,St{ Jl ót+ Éï ..i;Jl

,,tlt gl J.rJlí'.L tf+ pa;^, j--Jï1!":lLll srr$,:'. e+ t-r ó{j,-1r:4iJl t- U..r-,+ Íl i.rlJl ,j ir:,t-t1
Jrr-1.;t.Í grÊl d..ir, ,Jàr{ .-lr c, JU-tj::l
':^tl :t...rll oir..& ól'JiJl J-l t {lÍ
,$ tail Jl "-rt-r-.3 JFq Jr:-.J t-iu Jl}Jl irr:, : lr.-.^ ll Jlr-l ,-L .Jt$Í{ .;rt.L cr:rS.*r óJ;Jt O*l Ca?J,tfrr^r
É.i{ tr,í;r.Jl 1..JiJ t,lL 6.rrrJl í:lf b 13f tlrct ;Jl.Jl i$ti- r: '-1
dFJ Lrd.l ótS.,ilÊl-r.*l^ Àl ,h ,êt JJ;{ iJLi,Jl OlSr. irrts r+. .:r.rt+: .;lir

vlt vlt+i .;Eí tlat- J^i.àd : l^:- ll:^ .-^rl;1 . a/rt -':ll .&l .iLii .!i ,tÍ rl3 .i "-:Jl tirl u,g- .irll C ïr;,t^t; r:.ri-e g.rJl .=ll rrt r"l Jtitl-t dxlÊJl
Jl \ijlj
|jr1r:t1n^ *irr-...1a1i1p .r.i1 tltj Ui-tL .rll...6r rt^<-Jl;rr1 .J^rll .-c ril tl ..liÊll t-*.- 695
i.rJ+loJl fÉJl*.r p>lÍJl ;l ,,,i ,* C óÉ /
'.t;ljJiJl
.r .illr , ,t).JJt |.+sjl / oÀtr.,rJl t, .,---.,.ir- ót{ ./.fL.Jl ,.b--:l

t- l+i .óJjlFJt{ Jr':Jl br i*tt u+51 ./!Uo.ll ób gt\ l^ -..a t{j. :l^}
55 iríàd al-qà;id ila asna al-maqàsíd iríàd al-qa;id ila asna al-maqa;id 54

arÀêlr.al 6l t l cÍ Élli1, !jt-5rJl oï11 fLr i*l:-lt aïl|/.r ót-t<:all lllc, .-ridl*rJrtt 713

É! t.4 C.13 6l LU sjtitl, t ,l J^iJt :Jt<llJr-Íl,4 ++ iÉr+! t- .rl+,:l .rlrÊr tl f .-,J .l;+ ri4 tf '*r g|..àlll tai-llj ,:.rl:^
ll
Jl.;rsl 4j. f1r; É r.r
:- r.f1 ,-t<tl{ {rÊl ól .+ll JtlÀj^Jl 6* É.rt tlll :a:rÍll rti- /tll + , ï 1l elt el.:.:-l Jl Gt.- t+ J.rJ 6l r.!-
L Cl,.i3-l1 l'. JM Jt óÊltr t{Jl$l

Jb*l ir. r+i .'.-+r L frr JrÍl UlJ . ,ir:^ ll ft r+, tlJ ifJs..Jl l{lJ.Jl Êl.e ,{, L-Jlr :: lL^ ll ,ruti^ ll e- rjr.J . iJ+4Jl iÉ.lxll+ 714
eÀ-llj í-+lrill a-ott *:.1
íJ-iil ól r,:-;5Í11, ï 1l b;.ri: if+ Cr LU Jrilt :JKll Jr-l|6r erllo.ll Jlrl *p óÉ+ Jr$.i*à.c::r-tl rjl;;|j Jí.i^Jlr:L::llJ ijrt:Jl ir
rt:-l!r

1l iitll .rg3l tru t ^t:^ ;tlll i-r-..^ ll et 1, tlj Jtii9l iílr. f"L J'{J Jrijt-t Jt- 4i, O*+l;ÉJt.tt^L;111 t+Jr-::lJ t{JL.3l i-,::< &:^r:':"'^ll ttla.i'll

* l,l:J|;r Ll ijJiriijlj ï 1l i-,;.ri: ut;ï1t1 ot:Jl lot,:1 + gil'i'll 'ï gjÉll ,t{J i4t^^ll 5rlÊ.i-jlj l,e.1E,l, iJF,{ i-L-'| tÍi irilrJl ,*ilt, iljJl 7r7

Ctitlr ï rl 1*lr- t-U iJ,grii ^-.--:t

*í11
. ót ts+ll fL }.r i$t-j Jl Jli3Íl tc'-lrÊr u-:ulll .rjlrl '-.'Á *íl :*:-:^tl jEllÊ-:Jl Jl'' rrj ó'J+
/tt^ttr
tri:.ll Ê-rl.,J.;1ÉJl o.r'rÊ-ríi i+t-f!l èJïl+ JL'.+, óÉ+iJCrltl.
ra'.^ fjl6tl Jl<r.ilj JiJisJl,
Êai:-ll
LrllJl tl':iLálj 1lt

l3r ir*1! uqt:Jl. Lg ;iljJli-bl,5l, y'lr.Jt+ l{ilot-|, Jo/"{l:^r:':^"rllJl'<,f,91

igÍt .rf- /c 6rl'Jl ia.r.uJl {J.lJËJl .+, g:r13 gr.rtJl i:!-iill1 lJJt-+Jl i-'KJl t -Jl
"J.
;rj*ll r-,1 ,/iJl :*'.:':, .rt+9ljíi| i.ns, giÍt gull .1tpl d. .ir'+ ÊL Jlr-l .+ ,:*iic ,,elll , ;rSJl . J^ :riltl il5Jl 6c Ë.rt Jl JtS-iÍl J[5 fl.i óÉ+tJ
gir i-:/'iJl g".r Jjtj^Jt1 g>tiJll ór.ll ;rt^' éz tt"':'l:^J , óSl-Jl ra;.i33 ::*rilJluyl, !2ílt i:t-...a^tl Jl;rl .+ C,4+! 6-tíl gtl-ll iJrl-Jl ót^"'r^ll

6:Slt ?ESJ Ê+ll.rJ vt:í taEí 611 Jl .rl etr tr lrÊr iSr-:.J| irsJl Jt' 13i ir3+! ÉlrJl ,:.t^1.i^ll1 721

^<"--.Jl . ir:- ': .i. ,/.c J.l,i.J

.ïl e--; J1'. ót dF:tJJ Jl .teS t óSJ a..f.rJl rl;Íl
.;JóLi.JtÊ1, r;Jl 6. f+Jl {/. g;1Ê-s du uÍriliÍ óL r':"'tl eEí t-11 , t+ii. l4itS 6tSl

:Ltitl Cr. trr'+-l tl+:, .lUF.t+ taai:<l tf! .

C
ól '-+.Jl Jlpl ri. .i* eL ?US 4{ o..i!i èJtitl r;Jl t lj ,6lÉtl1 .rrur -"111,-t{11 61Ulf gjtill1 JrÍl
e':.ii^j ,.:lli Jl^, ó1..-{^ll, :l"titl .* lÀ..,J,iJ t-1 lg|'.àll1 t{Jt$l .i)ti'il1 ,'Clr,..rr5ïUl^l .JÉl Jt${tt *U< 4a r..+ aUol.i^Jl
ê+Ulr,JÉ.i-l{Í
;+Jr+ll tlJ,'91 i-t* ól '+.Jl ,-1,. *Jl t'tra t U.r*. ;Él .-À4t ór z':"'Íl y'
,.J. q ótrr.-ul Jlf-l + of,l1 .Jrq-.tJf iilrla-ï|1 9tÍ i "'t 6-Utt
.,,Uí iJÊ-F^ll ;j ,.14IIl 1rtÍ .i.i il,-lr.Jl -;íll 6.1 , t-+l iir.-.Jl U.ptlr .i+{ ilof.-Jl ê. r:rij. I
,r-t"*7*19 iSr.:-ll IJSJI 1,.tií 4{.r.i+;ibJl 725

É*dt ?tÍ ilot-+.J| ,-rt xicl.r+r. O+gJ. rt-! :+f jli'i...., e-i.1 SiJl ,;ltt1 ljLiil i-.r- óaiJl :.:-.<J6l t^t- ót J":dl
"at
lor r:lr *+ill i*iri, .ltrrÍl (.ij iais, trrr.r ,lot:: llj .rrirlll Jjtnll, 6r-ll
iiJr.Jl tilr.ll+ Jr:f<-tt J.c1 tillrrrtl i-rt--r el': r:r1 ,ujr+Jl Jl )ltill 1, tal::j rl:Jl
la.:|r., i,.ÁnJl1 :...<.:^ll, ::L.r^ll ia.tr.Ê.ll lÊ'l"l,ll Jlpï iu. !irr+ :J<ri rt èïlt1 it.r--.Jt lt.rJt J*r r, tt-, eta.i,!l ,lit;. .i)lf;l óÉiiJJ ó{jlllJ
ÊL
ir-i=.í, ll.flr.l ï^:qrJl
lf a t, tt:- ,- -Lll :..L1 o"l<rjtr ii..-.Jl lilr.Jl J.. bUfjf t^<,i-i-rlalJl;rilq krirl JliSJl .r+,*;.rf,i1 rrl iJL-r./lr i+Ftr 727

rfr Jt.r: rL.rrll .::tS -r,I1gftiJll ,-1.r.Jlal.;-t-. if*! r.:'ii^1 , kilil--, i l .r.uJl1 i,344Jl ÈL Jl :t^''iltJJ '':-': .i.J.Jl r.1'r ÉlJi J-,-il {l+
C ;!rJl
rl l^.J L L"l dr. t1lJ.ll ":.]ll 'rl^ i.y':.ll
)z 6t2a5 rJlg.r .r+S Ol Jl ;é ,rt- È1aa, erg* fLr r.|U..tl fLr ++rft Jrf. ÊL i.* vt frrJl trll, r'4-1.J11
iÉll .it+ t+Li .:^.-'-r;rr-L t,'r-t^ 'l c.juÍ til t{jl rt:Jl Jor,:1/cj i-t -^.^tl í.1c, Jtiiíl jSlr- d.r ii>.-ll l*lr-ll
v., órÍ: /t<^ll eÀil| Jujil r+ +,
51 iríàd al-qà;id ilà asnà al-maqasid iríàd al-qa$d ilà asnà al-maqà;id 56

:+{Fl atll /. (rlJt tir slG iir-Jt rdtr.Jt *''Éxlt *J eEílit.;-ïti

"at *
ê )1'.1t1ira.É 6ri-t f tel.r ó$ttrJlS |#J-Jl a!ïl .rl+*l:Ji-r<."i. iÉi! 1'lc
{.i- .ytií.ii .ÁlJ U.,.,-y 6.uJt i1t -f rl.r-eïl 6i.t JuiÍl Ítr É 742
*-!1
i*i.í c,. .i -a fL
,ri .r' Jilll }SJ^, rl2Jll J u-:.Jl f-+Jl Jri Í.r gl;:-l
iJjt-r:Jt oJll;L '. t^{:^lq*Jl at.-.f91U.rt.^ liÉsi r':.i:-J, J.t-Jl rJl:r...:tg Jrt + .Ji.et-+Jl 743

./ J.t-ó CÉJl Jr- ,r.ï yEí .+r , 6/o-ríl ll l"-é t+.r,

;t1 ;r t Jij, ;)l-:'Jl ;rc isl.* ,rJ. .+J-ll oYlll .rl t:l i.i:í qi iÉ+ ÊI. sr t.3 iir-"^
.;r+tlf JrrJl gsriS;Jll oi.r +lJta rr-irll ,JËt+21r':-i:-r,tr,g;l 11lÁll +i- -tií qi É*dl &t, qJrlr,, ót-ri-
dy yl uUÀ{ Jfi-i.Jl gt':<ll ÊlrJl lÉr:;S rÉl-r,.:IJi Jti.l1;Jtt.:ll e.Áls
"'^ ll ÊLc '14s
i*-rr+Jl rigi g.rj+Jl 61+ll Lr-+. eEí, ó,!iJ lÉ35.:rtiS e+ir i-t
Ll/t
L-Jl iF trr.ri: t^r pt-;Í11 gdÀ*J|., JÊrlÉ-tl .rJJl:^ +:- d+
61rllr ÊL
:?*rll*j &r f'e rÉr ót -''^ tt ;.rtj, dd;Jíl isl, ,,1 f i!la' +1'r".1 . .,rÍ.J11 746
JfJl Gl.Jl
t+L;rlr tCr<r.lr:Jti...tl1.Jrl'Jl:L:.-atl tlJ,-íl Jl1ll .u. d'r ff. r.r ;r1 ,l':r^ff trJ rrEí :L'-'.:.Jl ,it5 tJ-9.J1 rl-. ,rï :rES rji i.."ii^Jl *':<t1

at'-.aÍt e-rár.J, Lr211l:^1 :ÁlrSJlr .:l)ti9l etsg tatlt L .rt-tï1 [rrr.rti-1 tër:^ r'111'.ESilot-{^ll
, i+)l :jl-91 rjl;|1 t{J Ljul kitsg tf-t;rlr tli.-^< êa1- iJJSi.Jl
".
iS'':. t+,1 Olg tlf.-tJ éri riG ttàrt .:J)tiÍl iL+ ilc qi ê^-*J JJíl rl'fJl Jot.:taL 747
Éff
.irí t{lí ta,ll L3t ^ -.tl Êlr,'Íl dltsr- e1i iË4! ./tll , iiít- .;rÍl ólJ etr-f e':-i:^, .Lr2taqll ,-r.)tl t':ntS.tl rt:Jl 6l;Êi-l i*ilS.i. .i.-+ Êl.
r' Ér
.slrJíOtS.iir-Jl"k+-Jl, tf:k+r t ,i.rl.;ï!rf t^ t J4-i$r :rlrifl i-)till t/uí rrr,rA:Áljr t+s)ull ri^tt Cx;tÍt
r-ilqtt'^ J)/B ft * sl'Í
^l -
.j -iJl .-f,. i$t^...tt i:tSJl j-lrjr c.ir Jí f ety',S,l3al 6. élríJl ,}. fleJl lit èr
iJ..r.lf 1^ -.zt 9l Jll t a:^ 1frJll ,r.:91 ,y +r c,-+l êJtiJl , trr+^f i'-íll1
74s
CtL-rl ir. t{{ iJ'+ t-, i..rJjl ISFJI iF t{-ill Ll 6ít^'^t1 Jlr-lr #utt{ JtÍ91 ,r ÊL
te.rt.r.rll:.íléJl pl;rl ,,/trltr;t3Íl;uti-J JiJ;J{-dl;rilt+ r':.i:^3:rl::ll ótll Jl+Él "g::( .ii iÉ+! +
.;,.ru.. +1.riÉ1:1 e.lrl r/tt3^rl, Ê*tÀJl Jr1ll JiJ
611 :'.gr :L---.:.Jl ,tS g*\J gla-a.Jl .ri;J..Ë.J| .,ÍJl ó., .:J)tiíl i-|,-J J,.r i:t- ,/.À;ri+ Jb: .iJl &L Jij * rlrJl tu,/ etÍ ,tóÁ at
/À-+.Jf g.Àt ,tt.dt Ot-ly't *19 g.rr'-Jl 69t.lJl ilor...+.Jl ri.r glil
..^':<lf Ll iJ-ri. le :Jrl! ótrri. óÍ i- .:*t1 ÊJ. .,J. .ii1ní 1ÁíJl r.r.r3, q;p[t ;:Ll<:all + 750

;l.rr,-tl otill U.rr r.:rii^1 ót ill ijrt ll d:ïll .rLf*l i${s .Ji Crid! Êl.
; '-l-^ll ó^i , .!dr-3Jl 61.1 19Íl ..L rt -i ,,J. t{+ }-lf-Jl rjr 6r iu.p.Jl
idt{J il"r-+^Jl i?*r iL.^.rirll ,el r:|1il ir<.i:Jl óïït{ IrriLl euliJll . .rll: ,l;of, élríJl dF ClÉJl 6l;Ê:-11 zsr
'rl V-Fl ,f1!J1 ,g.rJl t# él erxJl
i.r.;u y'|1.r./. .:JXi9l:ip rL.riJl Jj: y'r ,$)lr!:-Jl Jl;ril ++ii tJJ 3J.-Jl / r:<llll gUlil tl':l--.LirJ tr.x. ir. llr' rtJl 1;lJ,*rtt dr-:f
Cr ,-:ti sLrll
i.r.rJl 9r ll*r gr.g-Á;l ta l^ -J lt - l*t ui!l3.rïl 61 6'r'iJl
JJi ,/ .r+, tdlplr k-jtrJ 2Sj1 ta':,^...'. É*+tt ,at * rl Cr ê glÍf
 irsad al-qa;íd ild asnà al-maqa;id iríad al-qa;íd ilà asnà al-maqasid 58

,.191;Í:.Jl
C ftr liilrr+. 'i:+ .rEí #UÍlJ óSt...^ttJlr-ï *r
165
óJilr.Jl Ê.L
iJiJ(, iilJl .;,r t{Jt {.-^t:r,'1-l ,t^.-l tp9 U.r-i.c
Uj45..i!s .ÉSi Oï il otjr-
lj,rr r':.i:^r,t{*ll J--ttll tClr-lr fUÍl i-i.jl .! .irrjj +
/t*tttr
dllJr.' rl óUJl riJJ. ou #t.itl :^,..; I iiJt;{ q,i sïuïl ó1.Êl ,:., óEi^ll irj: r:Eír .i$uJill
i:,tiJl Jl.rSllC4 erxJl rl;l ;r Ct L^ rl1 ClÊltr rrtl r ,;9,
jlsjll ,,:l)Li9l ii$ È.L G ef dLi óUll {iJ'+J .:IJt^^llJ Jllr...^ltJ Li;tc .1tí .113
LÉr{ ó,c t+'-r 6lr!.tl ól..eli:1ï11 J:l[lÀJl ;.rUi.1 ..-ljl Jjtr. k- Cíl
,_ri,iJl,:*.-': l^ar l:Ullr- ;t,11 cJ.rl iitjff r3t f"à1l iÉ .-- .:li,/ r'i-i:^j
[5.r],^ ll e.L] iLr-{^ll ir.r '-^::lr*ll ,/tii qi ;r.'iÀ.Jl .,:íll &l ' l{jl-l
LJLr':ll .j€ ó.:l;till
atltitll ,.U-ijËJlc,t ,L- .lJ.rJ1,JJS.fdlJ gr..3jl JtJr eUrr:ll1
s-Lílr-Jl * *f
i1íl .r', t + t-fulr rit rÉr.r Í'ul É. ;rSS .:É,.
C ,lill .rl^ ê,-Jl C *+Jït
a)Lt-^llj ;l.rrt*lt+ ól'+ t^.: i.i.;5lt LÉ,rJl :,...:t1,, .-,Éll
.rt-1tl r,ar:S Êl' Jlr-ir JlJ5l
rt ^ tJl .rij , i-)l.iJl1 ,*Jl Jt..-lJ ;r5Jt ;Lí-11 ...t tl
,!.-./l&tlt{ t++JlJ-rÊllr i*<lill ótSFl tJti- uU--l iió*'í.j. .iJrA ÊL ft+.ll í'l^ !/ .*lÀ.ill J-i

:':f ll ;3t trJl óUJl slc JJ$-XJ ,hi.tl ,i/+ltU .1clÀsrj o1.S-1 CLrr *f .rj.1 y;lj ,.rJl
,/. J^:+ Éte-tt ,.1aï .rt-;ïl iíESJ Jrijl', d.4 J1óJ eL JtJ Cr::-,
.t- ^ i++ll óïïl lir ,1il ; 'fi-ill gt+.Jlr,e31.ri J[.ÍJ,^l-J 6;tJl .rjral ,Jr JJ$-yl Jiitl 3'1.ri^Jlj
uJ.c J^r.L s:.rtJ eEí1óiJl
JlÀ-Jlre+tl'i.Ét: t{Jl J':':-l .rs^ll1 e*l"lt J i.rtrll rl.,gtr ójir k l ara-

iÁJl eilo.; + Itt+:* CJ)- JiS lirl i.rlt. ll::..i--.^ J)lii-tl Jai-,L Jillr. t4-iï .rt:':-l
i ..^.- ,+.e,+t :^ 'i:.Jl
p1lti:Jl1 ót+dtl ;9IrJl Lll , ri.
ca3ilr-ll /.r 771
rar^-, óJïl É. d+ ,JÊ!.:rtl e':-i:^1iJct'-illi:t1l .r$el iai+í.j. iJr+ ÊL fLr Ê.L
;Jt^i l1pl ir. t{-lFl iai+íJ r.;9 JJjl ,:rllá.ll oï11 ;f.r ric i3.rtJl aYlll ;rÍJl CJl".": /.r .rL-1ïl !!í
cl'li-l Jl t41J-élr i-rlJl ËUrlU ii{tL.
Ul JrílJ , rtr;tl :.i.< t ,l #ill-t ó.rF t- JLail ir. + J.-# ói t-l 7'13
'-.':<ll ir1 ,i:Slill JtL^ll
i3.r-.J11 iÉl e*1".ó t/|.Í .+ i.JtiJl ;titl
éléJt{ ,.{;l 6l t^,:^ .;jltl óJlti LTïrr. Jl J-él 1l |'1t-Ílt -t-..-
,Íiítr.J gf:lt óJlJ iJ *tll etr::-!ll sJti.;'ill J,.tíll
:,ltl jl ia-tr-i. Ll óyll1 c,:ril1Jl + ,{J Yl1 arlt;':t1, Jt+dtl e.L r+r;r*-:.ll
:JtLll óWl + trfr t.S;1ÉJloir f*rili

,tailrLl r+^---É ldlr-lf u+HUl^JlJ:ttIó I.rUi. .Ji .irr+ ÊL

síl JorlaJlf
iii-LLrl slr oll.3tJll ótr3l,jlJl1 L3l ..tltS nJll r.i11 Jt l:tl nlctr ii 'r- eirii.l ;11ti:Jl1dlt+siJl ÊL
r':.i:^1 .iJíll ó. tc.l:i- iJLJ-Jl éléJl ótíl- tJt:^ r.i. .i.-& ÊL
:É<ri rl 1*Éll óti. ó, c*.lrrjr trl-il Jf-9t
rÉll .i{j ,ir.x. *tí r+ itiFll
l+yt:':rl1 c1.1'.llCtli Jl, {íli,rJl:,-..:tg r-r-..11éléll6r .rrll Jí 6-r U:-.
t-r ó15.f óLj JS l'.Jfi1áJ k+ri:r tf-:r*r ll':.r:':."11 t+^r:tr
rrJl,,; Jri-tt / l{JLi:llJ
'.,
lb g.*r t-1 '.ill .ir-;1 u"-.f.ll -itÁJ .Ée+l le Jt-;l ,.;r Jli pil:
.;. t+..t+ Ji i=-i51 ldlr-lr .rrrJl gl1;l .! Êlr:l d. r.f ,i+LjJíl lPtt
r^,r^.1111 óJi+ Jl r.irrl t^jl f.iit-j F g:jJl J-ttr l.t+. ;t+*:Jl rliïr , 6;.+.Jl
f-fQr t+-lf-r t{-jlt if+ Cr .rl.r.Íl r-eráy1 f &Ïr :trrrtCl
o r+ijl ot+*j iu- ;r ofi.il edj & : : -..ll iir ó .^+iJJ uJ.;lJ+J
.i, ^-^-H t-f*ttil . tr.-i, !r/lr ir+r:JtS t{ili / .rl.rtl j-trj rr' ++' ''^-*r CllÉJt-t

g;$Jl; ysl:-^ll, .1.:tr-.ll1g;t;JK oL4 Jl t+-:r-, UL:I .r.ir .rl.r.tl .i-t! ir.
6l irsàd al-qà;id ila asnà al-maqdsid írsàd al-qaSíd ila asnà al-maqa;id 60

J!.JIJ c,i'ill 1'.ts Êl.c ó.c dll::':.^.1C *fdJl ÈlrJlS ÈlrJl Ér1 , l0:- Cr+ ,i .l:r.- tr 6l '!3-11 l,.Jri3
Lr.nr t ^ ^ ./iij .rl,sll .,J. J": ffil i+lt*.tl Jt-Ê91 Ull; :_J:J<.n .i'r+
+ . jiloLjJ9l:L-..i.Jl grj .r.rrJl+ C u.ljJl t^;... qó;>-:À.Jl .-.'r<ll&r otÉ
::tr...Jl Jl,^-Íll Lk{.sr .1.i:^1 ..r{l Jl LJ."t :.....:tl Êirl o.ir1 +lFl! JIJ giJ*l {+Jl ,JÉ.!t-ó+ tr'tis ilo.-+Jl lrj rr:r.ll .,iS:l^f ;r 6.rJl
.-.':<ll &J:J<l:ll ta.^r-J tl:-lrlf
:-Jl*ll ,.1'JJl ':-i rllp-'tt 9tlií r;r:Ll-íll liF; i.rul 6,c al.r,-ll
,4.rbt{ ó.Jl uàLóJl r':.ii^1
,d+Jl,lÊJl"-.rï

ir.ll '1..hí i;'LJl i.Ji re :^:,i$j+Jl Jt -tl !4 t+i.11.r,i-ie ót :rill J.9, ir.c oJJr- !,t dtrJl,1t3. r;Í1ÊÉJl 1jt-.+ Ê*lrjjl C..rij rL.rillc.ití dlilJ
dl*l .*, orr+r:,K La:,.1 O*-t+Jl
JJ,-i É êdl .r,,t1 Jt^ll;,.1"í;.rgr ÈlrJl 13. r- |j.rf .r.re1,+11 .rslll 6,c tl^i: .rl.r-Íl ól t-S ric 6lli .r.;*.,.]13
!l.r.e óÉel4 i+-Jt+, jUJÍl :ilff i{|,}'tr ll rl.r^ÍlS .-lr.i dr. erQ t- Jl i-jltrl , ,,1g,1+Jl 791

9ts1 J+.J11 .-.r':tl rrt...-, gt:i.ll t/t.....ll ,i't... utl rlt^ ij.ri:rll fdrll Jl
iJJt:^llj 't+ll+ ,.;l:jJll t'rt-ftlf .;lrJl 9l*1 6Atf.;Jt yt*1 :lal:^ll, .++Jl
1rrtrlt 9l*1
le S óLJ'lrJ l43J.rl.^r !.r.rrJl ditf++Jl iJiJ< {i. iJr&
u..-J, Gl.;:-l ÈL 6l;1Íl1U{+.Jl JÏ t{á, .i,..illi+iJíJ Lrlr.Jl ul.r.Íl ir.^^^*-t* 6l Ut r:í clt;1 793
JJj 6rt ,t:t:...1te+r :-l ;r.rt:^r te.:rJLr-.rl.;r,r.rt:^ c.jts ljl {il ,.|+Jl
rr'.1.:.,.J1 r+r ï11 g5Í.Jl !/t.--Jl toi .JJti;Jl Jr-J|,. gi ;:Sl i*h' .Uil
J fr:r d
:lrt;^fl ,-lrr1 .Ulb-Jl t.':._,t r*fi:6.p91 ie rll tly-l i.r!; t{Jl t-{ tatl"ii-|1 ditfi+^Jl Lll ,J-,.J11 c^iill
f & gJli ir. ê.-qJl 1'.t* 794
"j ";titl
Lfjf.Jl ó1.1rï^ll '+-1 U.rtr-Jlr-iï,':.rl .X+Jl .rt+óÉnL+Jl .r-ï drr5ljJl loui-l ,ej i{-tjt .rt.r.l i^1j! ,11JJí|J t 1l tt t-..1; ,rL .itr+ ól t-t.i óLctr-ll
.r;il
LJr- i.jtS lil lr.uJl ótl++Jl .ï.i:.J,iJ:ti-3 r-i! ol LU ,*,t ntl ,rL .iir+ J Llj . : l!li- llj JrFJI -l ..- tl, óduill -t*
t)l'i-l J++.+ ê+ ójtt-t 795
qi ir-.G.Jl -':<11 !r1 , ;dl y
,-::.r;tJl ,_r"É óat ,++ll -t.-: i;!tf .r-Jlrrll f-r*li .rl-:.rllr É.r.rjt t/ts;ti,llr lt-rJlr 11-r!l et* JJÍ|, 1l trrt-f .r3Jt

e-L1' ilr-1-Jl Crr:tÉll .ilÀ^Jl ?LÍ:J"-J:.J| ó-J gl-JJl gJs ó)tt +iJlJ t et ^ . r - l l r , l S

dr*.lrq d5t* Jc J}^Jlu.}J /-l"at gt$.,-1Í,,pts.tt, Jjr-Íl

lJl.;aï
ia-"{l| ir*.l}+lt+ ftJl,l| t{Jl. el;1 i;.r.uJ| gJ:i.Jl:rt^'Jl d.
:;tt.....Jl êt-rL-Jl ul.rtl il1|; :*i,( .j. ilr+
,j1f:ltf
e^+ll ; Gl ;3-y +
qi-,
6gtt^;.Jt ...r.-- ÈL ó. ótS,ÀJl i^^-t, ótJl r L á : i 1J l 9 9 l dl)Lt.^ll L r . ' . { : i , . i i ^ , , a l : ' : l l ,
:.rrï lil ia.r.rrJl óy'+aJl 11gr1 iaílill
"'.,-1 4 W:l* ó<-l Gl ,33-l d. .ir'+ + .*ll Glt- ,Li5 ...hJl1 :-r-.. fÉJt ,a
e-'Jl6t1-f tr.x.r ót.SJíl
) 1 , . -J | - l J e L L r ^ r . p i r;i tl:lt;^llj J + + J lÈ . | i J . : t ^ J | 5 . jr ' i - i i . J , i r - , . 1 : ' : ^ s-iÍj Jtd ^Jlq UÉ .rljl ii1o ï1 .'ll^ .J.e gJi:+J rU iL+Jlr JjL- sj
fÉJl
yl, iJlii
.-ijlf ,Li . rrii:1 lr-J-r.sllloJl r;. .ÉJrJ n;! 6gt$-:,.119ts ,- tJll ,;'rr[rJl Ji*i JLr5 d1j3 et...-ll, ó4i-Jl .l..r.elr.lt'l1 Jl':.lf:f .*+-t- t{
It-rJl trr- tlJ Jlii uijlr oli .+:-isj Éí tiÉ.rcllo.ll .JÊiJ tlaill dji tii.. ..aiir1 .Ji i '-i:ull .r.':<tl -3
,-!lltJl .rfli ,fJ yl--ll *f- 'Án 799
",,1
êÉr .itt lil li.r -lc1 ,ix;3..iJt ;;l-riJl ..,l,.Jl^0:^ -llL+ll 6É:-11 -jt1Jl iJÊ.-+.Jl drf
16ÉJ,Jjtíll
ilÊ-.LJl 6,.1 ,.1rir-Jl d- gg J'r^...11 .-33.1
i J t S l l . . . ' r < tó
l . J . 1 , 5 , 1 1l t ^ r , t { 5 1 , i , i - l i , É l i { - L n rl.r.i irtli
c,,Yri
:l'..,.^ll
,refll J}-Jl lu.uJl CxrllJt{ ellgl y'l- . L ,.>txl a^-tt 4t f*tiJl49;Stt
,i* * É:+ltrat ,.t>:t *a{lrgJl;;J:rt:S.*,
íri irsàd al-qà;id ilà asnà al-maqa;id iríad al-qa;id ila asna al-maqasid 62

iri:< g, , +Jl , Lt1iJ1 ó. t t ig '12,-1é;íta i.* :-*l kt--rJlr lj.rJl et.''- dr 813
eltl Êtitt+
Lrli:...rJl oïlt rt+rt,!r, .,sl>Jl r'.+Jl tC:^ É)lJl rlsr OH9l -i+Jtl [l,r CLà*l ó. + Jf ..li'ill g.rtr ,g. .rf+ jJ'i lil .t ,-r-U U JlJi- d. .i -+ +
d JL t;r.l.l i5L tiy ,i.r r:':.^l:+rf
;tr-!l Jt:':'r.Li iliJl Ll .i-ri.i.l i.t1 J aJll rie lor;1 L^il, tr;.ri:j / J+r dt1^..)t6 ó,.;J.-t,Jjr^ll

n'-t l^i ;rir^ll Lll . illJ! '}r3 ólJí t{J8+f o9rj1 .rijJt+ ij'jt-jtl rllLi r +Jl èt- É Jéi.Jl +-JlJ tfiJ .:l!, r.r1o óL, tf -'f:i t J+ 815
c'+J "!ri
yÍ Í.iï e.lJtill J-, s+l e,tjí1 , {r JX;tl .:-^-l ;li ir:,1^t1
C ,A
t- óJïl Íl rll .i; +J-Jl Jl e+: ó:'-.tt ót- liU kfË s, i5t^Jl 6r *;.: Qtt 6l : t'.^..^tl
óÉ-n ÊlJl l.i+f1 lr+ dr-l.j.;t!r rJ.-.ll .rl.r;ai j:rJlJtr .rlo;.J dL rl.r;ri :le tt:
C- ,o :dï ,rUS it'-l 6.L1 rti,i.tl ,-i( iJ- u. g.rJl ,/i*-dl -LÍJ óill br
a>' ,-t c.+t.l'lr -i+loj ,..3; r.F dxJl i'n*+1 JÀtiJ! iéí ;l.r!; e.cí;1 :ljl: tjl iat*ll ci.its 611 i$: crr:^ ol lLtir,!{lt{ irJl rlri- El6
6,'él 4t
...:<ll1,Lti:Jt ,r. rl,iy'l *,í5 ,,ejJÊJI6g.rJl.Fi9 -uí
C r.;.i. t'L:,jdl J,.3ir #lJl f-lt;:..
jj-JJl .:.-.t- 6í dli3.t"ii i:^l- lrj-l +i: t^il -^tl
rl^nl drll |jr /:;:
l+-l ^ .'. .rEcl Jryll ó. i- c* t{Jï ,,J.e I ^e llf-ïf tf-U:lr ttiiÍl JJ-+ Ljl It+t"Jlf ;l.l.rJl yt* ;Jc 817
*JJl
l,;l qrJlÀill1 . LJtiJ...dl ciJlts iJ-tl-ll Ll1 i..-it;tl J}lJts:r-JrLll l,-l te :^ .JJ++J|;J.1t.^ll ,-& t4:r- JJjJ êl Q.r.uJl ótlC+.Jl Cl'il-l .L .irr+ ÊL
Uí tJ ó.rL t+l .,J. t.-.;;':l iJl ag,lrr;9.rJl ,/. i-j* t{li .J. t j-tj xJi-i Cri:^r, tr1s,i1 uJiJlJ .rl,+"Jlr;.r:rJ! ótJ'{+.Jl .:l.E l.fj iullll o.ryJ1 818

"j llj
k+rf:r LO!"r:r Cl3.;il
L...r e:.li-L1 . J^- UJl1. +-'iJ y .}:r- ,-l ljr3 :'!.i- .r"rli,rJ el:í gr..^':<ll &J iJil.^ ll ,rt'rl qi ií+ Ldi ilt:^ r++Jli.::^
L l - - l . l l l Ê J S J I { l + J 6 . r . 1 J l i . l 1J l .:J*i'i tCr+.c* Ll t+í'-rc9 l'*l le 'f:J ,t l *4N gtstl st.-.-ll ft Af,^t i..t+Jl ;;-ii,^Jl .-.':<ll &J .ê.r1lJl
iJo.-+Jl,rr1 iLl-i,-ll Ut-tl ;L"'.:.Jl
J^rL"J d.ljJ3, trc-j1 ll^lrtlj:ilrrJl C.rgJl
êJ-]i t+,r+. Jt Ll1 tr1':1 gt:;dt Ji^-ll /tíll *:.;JJ
Ll,6.pl;1st,rll;-p1pt .ttr' j.r:;r;Jti '/l
,, G)Lr r:r'-llt Cl)ttl vi
d * ê l d i t r . . . t : ^ l l J 1 Í t t O ^ t L b r s . i : O t J í l ó G Í J - i í l J t - i : l . . . , . - .ó l J t i * t - .jJ-r.Jl at rrr.trt t 819

f r tr:*l Jlr<L I t dXiÍlóU lr.r Or! Olrf l?i d)Ló91alS.;- óÉ{J óLrjfl oi.. óï11 .rl+*116r-ljl .i:lb licír tClr-lr Eu*Jlr ÉJl .j. fJr1 É r.r
lur ,t+J a5.- \i r'::rL r-lJii rt,':^g u.ilJl r;$b ia9 6,r;'Jl r.rár.J,LJl:J...rJl
f ÊJl J. t)tíl Ê1,.i 1l,.J iFtdrl eÉJt t JÉll Éí l.] Oi /
::r^.ll ii Érll tClr-lr 1.iJ| ,/ qltr:':-..1 i*i+íJ [e.rr,^t1ce Jríl ,i...^r rJlj;|, a;Ljr
fÉJt t Jiili *.,Êtl
taL'.t-..fr.litriJÍl; .i1 Jl a5.+.6tJÍl ,y €*t t- Ut-j 3+J or-:^3:ll, t22

i-t+-Jl l l trf+iJ l;g 'à.e t-Él tt:- ,"riJl Jl'::-l IJJJ .ryLil i.q.,l [r1l3.rlr:^ij;...i.^
ês
C J.llrlt
| jlpce,.l .'t+1...1.3iór*.^ bJt^...lr,ol1lr.;rJl
u, t - t t, kllr-ïr i$"-Jl ;iLt ^':rll1 ót-tdJl3 óL-tJtl glgï air f.lr3 fL r.r rfrl,rtUrí;j IJ.rj+.'llíóll:- 823

r-1'1 aJJ.r.Jll : t '61 +r-Jt ;[l ^'::-tl ii,rr riri.ilf k-l<..if +r-Jl +lJ.lt jj1! .:leJ- !t-;tr,r.,/r;ljljÍll blróJ;lj.rÏ i':..., liJ+:ÏJ
fjl+- gês
.ut^tt++t ;-É L1 dt;'::l :Orr.llrj iJcl t^e:^ r-lr JÍ et;J.l...l , {: {-iJ .luJl .r1.r-à.rJl ot.::tl
t/l .,....:: dijlS vfll i-;lo2j
f 6l *l* 9*. àJtll c-if 824
-Lt::ïl
È0.fr-1, JllLJl ,K rl, d'll |jr1,.r.dl ;rl^.J *)l -nis dl1'ci JL-1 ...':: :dlJlr Jrtl JbiSll
i:- y/|
"r.
1l1.rl1óFll 6tr; ,t,':-1 rrr glixïl

ytr,i>l eal- :+r.6+JoJt+ :.r. ;t*;tl u J* j;rs i.l.rl..J.

;! .r*l-itt ir. r-i d^ giji:-J >ti ell 6pi v.* *Èl ....iii orriJlf erdlf d+i-i', ,blll f.lfÊtJlf
"
, Ê# étjl, e-.rl.u -^.,í a\ ;i1 .:r>Jl ;,. ; r--Cl1 t:< ..^ il-:Lill ::Jdl r"rrr-tJf ,->. -*-f 91 ''.;..JL is4 *-ns JJÍl uUi:ll t). u'*t7 r.r J-Íl
"trl e'!
(r5 irsad al-qà;id ilà asnà al-maqa;id íríad al-qà;id ild asna al-maqàsid 64

, óïj4;rJl -l ..i(t i.u- ,.riÍI;jj .;rllt+ .rl/11 U '..-ltJ óuj;Jl .!ll;.r11 ,Jê J^34 J-r:S-JI Jl ,/all,loJÊ-rÍ i-t*lt 1/tÍ, ÊlrJl B+i dli fa t^ilr
. r l.-i1 ,.J)ill r.-i:. ip -iJt!.!;lillj r.r-àJl:ï-i:- slc JhJl JriJl JÈ JsJl {+lriJ Cit+ .!,rl.rLiJl.-i ir{í iJ;titl i+"-Jl el;ï -t':<, ÈLJl |j. ót ^| ^

titÁl o,'+ ir. iJi+ d.;t:.t11 gil; dsl l. ti{Jr: ,g-ill.i* Jf e:Jl
t'l;
,.':- tij óy;Ít rr r.t*r, 840

:"'^rrl .':<l il::<J

U)t ól.-jjl- 6t-i313J-illj ÍJ-j+JlJ Ëél J'.J :rlli i3>{3 kj. óUSjl ,t+t:':rl iJiJíJ #litl glyll tgt Jj,t-':rl gl;l
fJr3 eL r.r r:.

, ttrll i-t-iJl ...tJl ..:-i:-, ig.rtrll )r.tl b:r:l--.i:tl ót<lrll atÀyl

ÉJ.rllj ,4 )l-lS ól Of! Ol

,rL Jtr* rLS-ll ri-e! r':: l:-, t,i íy'. ul^ LtrJl ric Jt^: gJ,.lt 1;tÍ +p i,.-3-.Jl ,=níJl .r,.1 , i.rpr olfï1 i.r4r... rï1ï 6rí:J r;lS.l .,*., dLrii E42
f Lr d,*tb ,f
' ,-rcl-!3 :! jr.Jl9Uí :L..'.i.Jl i,.3 r:J'- óil 4l g.Ltl
. gjL;ylgrJl.,..*gr $rï tli o$ ,J-cj &L u-+ll Jt4 gít rr;trJu +Jl6,11grSs * *9 +
;rfll c,ilS rlc... in L .rlr+ ,j óJti-Jq ó*ri:. irl éí Í/c Jlr^Jl ;r gnt;Jl5 :+lÊl'll ..;al .raJl 'i.i ÊL)tl tr,tií
, glj;Íl6.1r d Jt4r ótélíll .t-l -p ti,rr irilt+ 1l J^ilt-
843
-íll !.lllll !s9tS 63"$S qó ÉlrÍ€ s;!l .;Lll ,/. Ltrjl & Jli* ,J,"+Jl J..i.JtrÉ+$atf .tt-rt
.i" 3t L :rlf+ óÉiJ3n irJrSS ,J.e J}f-ll 9r rLS*ll ri.J J+llJ 1-.llJl 1+J, e-.ÉJ .rtff e+fjr.1Uïl 6a1 iír].i..ll JIJ''ÍI .! Êltg eL r.r
C .rJtl-lt{
, ,.t :ail .r.i+ ,--f I e ^ ^lf .rg1 drl .+r.f OS^+l dj,,. f 6tJïl tr'::| .':.i:^, , p.rÀJl1 J"rÍl Jl1'rl e-fÉf.f tf*i
Jllol at
",r
t- JS,,J- Jt-: JrÍU 6É;l-,/ÊJ Êt.".1ji.;r..,L rt^<Jl .r;-eJ.r; J-ilt i:y:Jl fdJl.ior Érr1/tÍ d'll |jr -:( '|.ill , il-Jl1 i1]l'Jl iil'"'ll -"'( 845

urBJLi d. u--il, u.t;;t3Jl .ir-ll1, Uí 3ï 6tS t+;.,à ,ê G ,ri" + *- i.rr.-.Jl il;tiJl ,J-Jl ,"J. t.)ll'Jt{ t{;l el:+ JurJl 2l.ti1 ó)l;Í1, i-t*--ll *-i^l
ir..':ll1 p:l-Jl1 ;)l-Jl
ittS ó!+tJl J'Àil ll t-1,- ,rL .jr$ll ; r+ll .
eli tr É:r.f ÉJÉlJ
'&Jl6.rL {.iL ,-rÉll;c 846
.r2t;1i 6t-:Yl Jl ir;j)lJl Jj,.srJt i,r
",.
'xJl r'.+llpt-:
, SyJl pifuu*+Jl C-4 rrr ditiJí-tl r-i I tlrl rrl ,rl -Jl óJ-JL.JI;rï t-r !.411;erJl t1Sl1.rt dt,
*iJl i*Étr::r
ÍlfÉJl ríi l{i

,J^ t- t!-r. u^+ t- L.r.r-l ó,al,lru,.J. t4l JtiJ i-l;Jl JStlf*r ót I ir--.-J JbliJl r*G ftrLt;
Jl .rl+iJt+ 1i ;l.ft
. órat<ll .r-i rr ti.rl t+;.2c Yf i,r-11 ;:J:- Jlii ,+ Jt4 t t^frtÉl t-,1i 1-á
Ut-tl i.il; 847
Lr.rJlr.r.r JtLj t+;* tri,jitrJLr óÉi-8. óJr.ÉS,,J.eJt4 L 9 ptrJl ,-;,'.rJl
. lL. .ÉJ^ i..Á+Jl 6.rt lll:-t-i .:Ll '' ll J.i iÀtill .r+ 6lf*Jl LrJ ót--:Yl ir. .ÉSÍi d':ll C Él r. L ,/l Êl'l^ll .rt-i1l Ut-rl rj. ir. .à.ll ól.í U ..il
. iJ<ll1 :.-..':ll uzl2.c,11).r+ll ótliJl , Lr.t-ii fl [5.':trll nt':-' $l,,Llltf+i if ri1 Èlrjl .-.l|.r 61!r'rr^ll lgJl nt':-l
O,ít1 Uull, Él C êl C r5.tt
gEt9f oirl ra-t:
, JJ+ 6ï1;ri1.il1 .'tl^ t1,yllr ,jiJl, ,/ ÈI:/tÍ Jl Ul,-tl oi. si lbtj.tl6t1- tll .:lJ.i{tt':i.1r[
;41 tjt ::*:J1 .,jl f--rJl tie .,;-1 Lt-t J ,r+r-tl ^:t+ C-r .;,.rJl . tarL-ól1 tO.r-: J$i$ ,,LJl oïriJlr:.-^.Jt èI*KJIJ C*y'lr .r-Jl1 d.ll
*íl C "r
uJ ;ir-tt .:b. t ri:.11, J-Jl LnL. eri-d! rt/|1 LFy ,j Y Lr.r1;l ;Lí rï,;b*l é-+ ór:f- Ji. gï Lrit- Js 6U 6'r-rJlui 4ÀJI;J9á JJ,ê ffJl

)rt+tl .jJly ri, u-iXl, ulirJt, i)r-ll1 Ji:\ollJ f-+Jl i-.i e-t^il1 ,.1o J- d,.tt 14i LiS {J,+.1jl lií e;! 4} * é- .+ Oriil Olr , rl'-ill j'1, s+L
.t;>ll yj e:li Gt-- Y JpF JÍJ .rrr+Jt Jtidr.:i-,i' 1$)l;lj r1 .rlr:1 tÍ !1,3jS,,:ló.: t,r-iï6. trí,r:i qó ril+ 6i c. ,+,c*tlj ,i1"r..3J11si*r..3ll
)l
.-,il{ tJr, . JiJL Lrrt+, t+.tLi: 6;l ;t: JJll.rlu-+ t^lJJ, -Ít ,r*i: ,/ 4?lrrl- l^t ti{tlo. t-jL- lJl:':-l E5l
Éti ,rt+Jl ÊaJ1t s-e f..3 ,j- ft'lt+;Ufgt
 irsàd al-qà;id ílà asnà al-maqàsid iriàd al-qàsid ilà asnà al-maqa$id 66

, .t *
f f ï .+ Cér ót-tl u)l n t...'.1.,1-1 r*-à11 ciJr: Ut' sill >rr+ JU:r +Jl.ck{rb+ .rl.r;ílJ*i* 6ï r.3l.i Crr:i-Jl d+. óK U >rr+ Jli*r
,l;it tl'f :,...: rr+*l ,trítr o.rg3 J€+J t^il rrf+ JJ*1J! .ll.!11 , J'-. C ,r:J r.r91 L JSl
-iJt:-':'::r...: uÀri Jl 45l;ï iia. Étl 867
e-.+ll ,rJr:
, ólFtlJ tt kl}1 u+Jl tlJ.J+:* 6l .rt.i ,,/ JSt Jr*t Jti*r::^'-il| irt-Jl Lrt:^,
e+iljts ótl rll,rJl ,-ta: Jt4r.+
r-ll:'::L Jti:+ t-,à'tt t"+-*.t.J..a .'ll-t1 oJJ. Jl e-t^:tt+ Jt.<ll ,1.i, Lvv jJl.pt+ JJJ{JI iJul
rl .iq È-njl óé JÈ i.r;Jl ,r-:1 JS,É JtQ3
"lc
, {J-.iflts c--Ér tc g.1JtJ-lt rts él;:J:-Jl;r*ll-l .rl./11 ,.+tí lc*€ lr*i
.
el"i-ttS;tliJl JUi ,$ lr,3ièri. y' .Êju ,3:-r ,gtlOrí 9,.J,^i:61 ,*l7lJt,,J- Jt :r, rJ ti.rt; - èJJ+J C-: Jr a-ir ri;í f ,tI .é C rr+rlt+
. el L: rtts . rJÊirG l.1,3b.,g.i.Jl órí '. Jri+ 6i ,-J.r ;tltt 4lt^<1'..1Ë1',llJ6S:-r {+ g.rJl Jt^<ll ótí'i:< ,gil i+.U JS
"J.r
..r |.ir.irírlj i:<^Jl i:l.rjrydl rt;llrLj i.rtJl u.+.ll .rl.!11 ,g.lr^Jl;F :;.:- t1 870
/ p>t<Jl r;i ei.+J iLLi aïri-ll o.rr1 Jt4r 6.e /r,+ll Jilq ,jjl
'r-..ï({ t Jl
t.,;ï1 ï11 .^Jl y't r-JlJ Ut-rl c..i! rr ,t ,*;)l-Jl1 i1-Jl1 .UL-rl ótSl- *i;.rr^'r 15-,GJJe;t+31116l;ïl -J1Íl i*hitl i- t Ji.c
Jsltt-r ell rrt.--J l9l,Jó1 tiloll JL JU*r.t;ll 6Uf Ld, sJ.4 Ji-r g.;JÀjJL JU*r.riLiÁ-1 6l'-iïl 871

i<l^rL Jirl rlll óc i.r.pr r!-Í,Íl óqru Jrrij iJ':sJl ilill fjr+r
i'f .,.:Jl. li,.i.4 t{-l. r^l- ór:b iJt-rl .L i':.-.^Jn4, UJir- Jr-r u-iíl Jl ^<t'..ï ,J'Llt+ Ji-J ;Jill Ér Jt ^<':.'.y
iJ.tJJ .11
y' té-Jl ;L-iJl ,,J4 ÊÉJl il-
j)l:JIJ i-!-ll
C, i+L^ t$r tr-t*rJl, ÍJ+*.loll1 *+Jttr .!Jal^ll /J ljrlij tta f* uÉilJt{ .rl!11 . GJt- & J}-Jl &+- ,,J. e-iXl rri i-3J.Jl ir.+^Jl 812

Lri.Jl .i1j..3 i5L 6+.ri ;clll :l^+ ,J',i.ll J#.r:J Ïr+. Cr. r$;tt{ d É!J,- f-iJ JtrS rrr C'-+
A# t-i t'J s, -Áir sJï y'J+ t4" Jl^<l Jti:J irti4
./l .-lJ .iiFJl d!11. l i::..': l{r i.;1r. óït ^< ,/ ,/l i:^ -.itl -rÉ /lr+Jl : l^ il JSll .r.l Jti*r , l1'iJt{ ;t+- gi ót-t

o"i] Jtii1 , JSll Ji-G o.rr rl;!1 rl*iitl Ja+- ..J- t{J :S *Jl iJt'"'tt ft*"ll
o.ir rl;t11 uÊf.i.t i-t;,J*ij ll:. .r-lj Jí OrÉS + .:ltr& (#l -jt-lj i+K
. Jirll
slíl
J-iLJ J-i. Jl;-i4r ji+llj ójli':llr;ljt4Jl.iLll J+iJ ('JJl ciJrJl }. Él
, Jsr ll 9.!-i:.J11 OL..lJlf g-*l'íl f-+JlJ CÀ-ll, la;.ll I J-.j^llj
e.|'jïj ï1 ;^ -..: a-^Jl / brr+r .rrf -l :€rJ t f-all i.rti :':^ -+gt t76
!; c4
tr+Ér i1rêlr ir+rjJlr Lt:':...JlJ d:l1,i{ u-lJl tr"r-ï ir1.1ï
ë+.;JtS Él
t11ltjr t{ll1;1 i-JCl, i.r5;'Jl1 i;lJll e"lr9l1 pgJ"Jl1 6ljJlt5 ótJt.;:tl
. :<l^ ll1 JtJl tr.rl11;1i)lll1 i3ill
yJ.írE- iil;tl 877
,-2"!:ll* tl [r.r9l JirJ st.))., óé ïq-{ }.r+lJ ..1...* Jb
, ir-i+Jl,;J{ÍLí ,Jill .:lli Jl
tl e'rt'.': y+-.r ii:r
JJï ,rj.f rri r;jS1 6t<^ ,rJl
87t
gj ,Ul .rrÍí f-+U ;.p: 6g9t

)* pt )lJlvj +jóÉÍ;L3ri-1;fJl
69 INHOUDSOPGAVEARABISCHE TEKST

632-636 i-liJl Êl.e

639-64r tiltl ll+3 Êt^ .-l :( ll cll{ È.. .-r'-r+t
642-646 rr+Jl fts-l Êlc
647-672 ,À*Jl Êls
r- 25 Lri^ll
673-677 ól ^...lLll
Êl€
26-106 rl^lrJll Ê'lrJl .iÉ Jr.tt
678-681 I'J.i-Jl ÊL
r07-230 r ^r LrÉr fLrÍJ í\+tiJt "r Jr-tt
682-702 ti^i(ll ÊJ. t'
23r-248 p!*Jl .p* *r Jrill
103-112 i-)Ull d.e
249-323 9.rÍl at c,r JrrJl
113-755 i-ri{Jl *.r Jrilt
261-265 :iut / Jrrll
735-736 !!Íl .rjr;,lc
266-214 .iJ,..ill *r Jfr-tt
737-739 ÉtnJlÊl.
215-219 it.r.Jl *.t Jr.tt
140-74r iir-.Jl lilr.Jl+
280-283 ,;!!t.'r Jett
742-744 JtiSÍ :St.r eL
284-290 a:+Jt14JriJt
745-746 i-| ...^ll ÊL
291-301 g.rrÁl cr, J1iJt
741-748 àt:Jl-blarlÊlc
302-304 *rl1rittc4 JriJt
749 Jri:Ír;+ 305-314 ,àrJl; JriJl
150-75r óL.i<:ttl Ê14
315-319 qEíJl iàt'l1J
752 .+{FJl ntll í'14 *.'JÉll
320-323 iel ijl iàt'li C Jr.Jl
753-755 1+1,-r-"tlêtflÊL
324-358 tiÀl^ll c,r JJrJt
156-785 :,!a ttrj JriJl
3s9-526 s4lJl si JrrJl
114-116 p11Uiatll&t+É.iJl+
527-590 urrll3iJl c" Jrilt
177-779 clJilr.ll d.
539-54r ólrlJ,iJl Êlc
780-781 .rt-1ïl iJ+í Êl^
542-545 CH"'JIi3lr.1 eL
782-783 iríJtc*h-: d-
546-565 r,r.i:llÊls
784-785 :Jr|lll aïl|ÈLÈ
566-568 J€.-Jl!l.r.t eL
786-818 .r.uJl JriJl
569-576 .r1.rJlJpÏ;tc
t96-199 "j
CJÊi'.Jl!/r.--ll + 571-579 .iiJl Jr-ï d4
tJm-802 !LJl,'-':-':t| :/t -- ÊL 5U0-582 Jt+Jl ;'lc
It03-ttO7 ilJl:^llr r{+Jl+ r: : ll
s{t3-590 íJ.
ttott-ul2 ó*UÁJl Yt "'- +
59t-tt2 sr++Jl ÊlrJli Jrill
nn-nr6 LfL-fJlf .;;.rJl-t*- tL
610 (r2ll :.LJlÊl.
nl7-tilu rL^:.rJlf;rl.rll ..,1'- +
ír.)() (t ll ;r'*+ll, ; Ê'J+ll Êlc
 INHOUDSOPGAVEARABISCHE TEKST

819-834 ,ii-r.Jl at f .trt t

835-839 i-t+-Jl *.r Jrr-tl
840-842 óxiït at *, Urr-rt
843-846 J''i.Jlra1r:atf Urt t
847-887 ul,-tl i.:t-i,

t3951