ภาคผนวก

กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ (ดนตรี - นาฏศิลป์)

เพลงลาวดวงเดือน
ผู้แต่ง : พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหมื่นพิชัยมหินทรโรดม
หน้าทับ : ลาว
อัตราจังหวะ : สองชั้น
ประวัติเพลง : เพลงอัตราสองชั้น สำเนียงลาว พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิชัยมหินทรโรดม (พระองค์
เจ้าเพ็ญพัฒน์) ทรงแต่งเมื่อ พ.ศ. 2466 โดยได้รับแรงบันดาลใจจากการเสด็จตรวจราชการ
หั ว เมื อ งฝ่ า ยเหนื อ โดยหนทางเกวี ย นเนื่ อ งจากโปรดเพลงลาวดำเนิ น ทราย ของพระยา
ประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) และเพื่อรำลึกถึงเจ้าหญิงชมชื่น พระราชธิดาของ
พระเจ้าสัมพันธวงศ์กับเจ้าหญิงคำย่น ซึ่งเป็นเจ้านายฝ่ายเหนือ ที่ต้องผิดหวังเนื่องจากไม่ได้
รับพระบรมราชานุญาตให้เสกสมรส เพลงที่แต่งนี้มีบทร้องที่ขึ้นต้นด้วยคำว่า “ดวงเดือน”
นักดนตรีและคนทั่วไปจึงเรียกว่าเพลงลาวดวงเดือน ไม่เรียกชื่อลาวดำเนินเกวียนตามที่ได้
ประทานไว้
บทคำร้อง : พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นพิชัยมหินทรโรดม
บทคำร้องเพลงลาวดวงเดือน
เที่ยวแรก
ท่อน 1 โอ้ละหนอดวงเดือนเอย ข้อยมาเว้ารักเจ้าสาวคำดวง
โอ้ดึกแล้วหนอข้อยขอลาล่วง อกพี่เป็นห่วงรักเจ้าดวงเดือนเอย
ท่อน 2 ขอลาแล้วเจ้าแก้วโกสุม ข้อยนี้รักเจ้าหนอขวัญตาเรียม
จะหาไหนมาเทียม เจ้าดวงเดือนเอย
ท่อน 3 หอมกลิ่นเกสรเกสรดอกไม้ หอมกลิ่นคล้ายคล้ายเจ้าสูของเรียมเอย
หอมกลิ่นกรุ่นครัน หอมนั้นยังบ่เลย
เนื้อหอมทรามเชย เราละหนอ
เที่ยวหลัง
ท่อน 1 โอ้ละหนอนวลตาเอย ข้อยนี้รักแสนรักดังดวงใจ
โอ้เป็นกรรมต้องจำจากไกล อกพี่อาลัยเจ้าดวงเดือนเอย
ท่อน 2 เห็นเดือนแรมเริศร้างเวหา ข้อยเบิ่งดูฟ้า (ละหนอ) เห็นมืดมน
จะทนทุกข์ทุกข์ทน เจ้าดวงเดือนเอย
ท่อน 3 เสียงไก่ขันขาน มันหวานเจื้อยแจ้ว
ช่างหวานสุดแล้ว หวานเจื้อยแจ้วเอย
ถึงจะหวานเสนาะ หวานเพราะกระไรเลย
บ่เหมือนทรามเชย เราละหนอ

204
เพลงลาวดวงเดือน
สองชั้น
ท่อน 1 - - - - ---- - ดรม -ซ-ด - - ดร ดดดด ซลดล ซม - ซ
- - ซล ซซซซ - มซม ซลดล - - ดล -ซ-ม รมซม รด - ม
- - รม รรรร ซลดล -ร-ม -ซ-- -ด-ร - มซร มรดล
---- ซลดล รดรม -ซ-ล - - ดล ซมซล ซลดล ดซซซ (ก)
ท่อน 2 - - ดร ดดดด - มซร มรดล - - ดล ซมซล -ด-ร -ม-ซ
ดรดล ดซลด .... .... ซลซม ซรมซ .... ....
ดรดล ดซลด .... .... ลซลด -ซ-ม .... ....
- รมร ดรมซ ลซลด ซมซร - ดรม -ล-ด - ลดซ มซลด
-ด-ด ดรมซ - ลมด ซม - ร มดรม -ล-ด รดลซ - ล - ด (ก)
ท่อน 3 - ด - ม ซลซด .... .... ซลซด ซลซม .... ....
- มรม ซลซด - - รด ซลซม - - รม ซลซม ซมรม ซลดซ ซ้ำ
-ด-ม ซลซซ .... .... -ซ-ซ -ด-ล -ซ-ม -ร-ด
-ด-ด - รมซ - - ลซ - มรด -ด-ด - - ลซ ลซมซ -ล-ด
-ด-ด ดรมซ ลซดล ซมรด ซลดร ดลดซ ลซมซ - ล - ด (ก)

เพลงลาวดำเนินทราย
ผู้แต่ง : พระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์)
หน้าทับ : ลาว
อัตราจังหวะ : สองชั้น
ประวัติเพลง : ลาวดำเนินทราย 2 ชั้นนี้ทำนองทางร้องของท่านครูจ่าโคม (ไม่ทราบนามสกุล) ได้คิดขึ้นโดย
เฉพาะแต่ทางร้องซึ่งเรียกว่า ทางสักวา ต่อมาพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสาน
ศัพท์) ได้คิดทางดนตรีขึ้นไว้สำหรับร้องในวงเครื่องสายปี่ชวา ประดิษฐ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2475
แสดงถึงอาการของคู่รักซึ่งกำลังตัดพ้อต่อว่าซึ่งกันและกัน
บทคำร้อง : ครูจ่าโคม

บทร้องเพลงลาวดำเนินทราย 2 ชั้น
ท่อน 1 เห็นเวลาดึกนักหนาอยู่แล้วหนอ จะรีรอเล่นเป็นห่วงๆ
ท่อน 2 เหมือนเกษรโกสุมทุกพุ่มพวง จะแรมร่วงโรยราน่าเสียดาย
โอ้ว่ากรรมเอ๋ยกรรม อกเอ๋ยจะทำฉันใด
แม้ไม่มีห่วงบ่วงใย ตัวพี่ไม่ไปเลยเอย
เป็นกรรมจำพราก จำจากจำไกล
จำอกจำใจ จำจิตจำใจกันเอย

205
 เที่ยวกลับ
ท่อน 1 นิจจาเอ๋ยเคยสรวลสำรวญเล่น จะจากไปมิได้เห็นก็ใจหาย
ท่อน 2 จงอยูด่ ีเถิดอย่ามีอันตราย ขอลาเลื่อนเคลื่อนคลายไปก่อนเอย
โอ้ว่าแสนเสียดาย โอ้ว่าเสียนัก
จำต้องหักใจจร ใจเอ๋ยจะขาดลงรอนรอน
ด้วยสารสุนทรพระทองเอย แสนรักร้องสนองสำเนียงนะดวงเอย
หวนใจน้อบ่แม้นสิน้ำคำ หวานประจำหวานอยู่ที่น้ำใจเอย

เพลงลาวดำเนินทราย
สองชั้น
ท่อน 1 - - ดร ดดดด - รดล -ซ-ม - - ซม รดรม -ซ-ล ซมซล
---- รมซล -ด-ร ดมรร - - รม รรรร ซลซม ซรมซ
---- -ด-ม - - ซร มรดล ---- รมซล ซลดล ดซซซ
---- รมซล ซลดล ดซซซ - ดรม -ซ-ล -ด-ร -ม-ซ
---- - ลซด -ด-ร มรซม ---ซ มมมม ซลซม ซรมซ
---- -ด-ม - - ซร มรดล ---ด - - ลซ ลซมซ - ล - ด (ก)
ท่อน 2 ดรดล ดซลด .... .... ซลซม ซรมซ .... ....
ดรดล ดซดล รมซล ซลดล - - ซม ---- รมซล ซลดซ
- - มล ---- -ซ-ม -ม-ม - ซซซ -ด-ร - มซร มรดล
ดรดล ดลซม ดซลด -ซ-ล ---ม ---ล ---ด ---ล
- - ลด ลลลล ซลดล ซม - ซ - - ซล ซซซซ ลซดล ซมซล
---ร มฟซล - ลลล -ล-ล -ม-ม ---ซ ---ล ดซ - -
รมซล ดลซม รมซล ดซ - - มดรม ซมรด รดมร ซม - -
มซดร มรดล ดลซล ดมรด ---- มซดร มรดล ดซ - ล
- มซล - รดล - มรด - ซมร ---- -ด-ม - - ซร ดมรด
---ด ---ด ดดดด -ด-ด ---- มซดร มรดล ดซ - ล
- มซล - รดล - มรด - ซมร - - รม รรรร -ม-ร ซมมม
-ม-ร ซมมม ซลซม -ร-ด (ก)

เพลงเขมรไทรโยค 3 ชั้น
ผู้แต่ง : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์
หน้าทับ : ปรบไก่
อัตราจังหวะ : สามชั้น
ประวัติเพลง : เพลงเขมรไทรโยค สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงแต่งขึ้นเมื่อ
พ.ศ. 2431 โดยอาศัยทัศนียภาพซึ่งเคยทอดพระเนตรเมื่อโดยเสด็จพระราชดำเนินพระบาท
สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ ตำบลไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี พ.ศ. 2420 โดยทรง

206
 ขยายขึ้นจากทำนองเนื้อเพลงเขมรกล่อมลูก 2 ชั้น แต่ได้ทรงเพิ่มเติมดัดแปลงออกไปบ้าง
เดิมทีเดียวก็ทรงเรียกว่าเพลงเขมรกล่อมลูก แต่โดยที่บทพระราชนิพนธ์นั้น บรรยายถึงสภาพ
ตำบลไทรโยคซึ่งนับว่าเป็นเพลงที่ไพเราะจับใจในการชมธรรมชาติอันงดงามและเป็นเพลง
อมตะของดนตรีไทยเพลงหนึ่ง
บทคำร้อง : พระราชนิพนธ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์เป็นบทร้องที่
นิยมมากที่สุด

บทร้องเพลงเขมรไทรโยค 3 ชั้น
บทร้องที่ 1
เที่ยวต้น
ท่อน 1 บรรยายความตามไท้เสด็จยาตร ยังไทรโยคประพาส พนาสน
(น้องเอย เจ้าไม่เคยเห็น)
ท่อน 2 ไม้ไร่หลายพันธุ์คละขึ้นปะปน ที่ชายชลเขาชะโงกเป็นโตรกธาร
(น้ำพุพุ่งซ่านไหลฉ่าฉาดฉาน เห็นตระการมันไหลจ้อกโครม
จ้อกโครม มันดัง จ้อก จ้อก จ้อก จ้อกโครม โครม)
เที่ยวกลับ
ท่อน 1 น้ำใสไหลวนดู หมู่มัสยา กี่เหล่าหลาย ว่ายมา ก็เห็นโฉม
(น้องเอย เจ้าไม่เคยเห็น)
ท่อน 2 ยินปักษา ซร้องเสียง เพียงประโคม เมื่อยามเย็น พยับโพยม ร้องเรียกรัง
(เสียงนกยูงทอง มันร้องโด่งดัง หูเราฟัง มันร้องกระโต้งโห่ง
มันดัง ก้อก ก้อก ก้อก ก้อก ก้อก กระโต้งโห่ง)
พระราชนิพนธ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ สำหรับเพลงในงานเฉลิมพระชนม-
พรรษา ที่ศาลายุทธนาธิการ เมื่อวันที่ 2 เดือน 10 แรม 4 ค่ำ ปีชวด ศักราช 1250

เขมรไทรโยค 3 ชั้น
บทร้องที่ 2
เที่ยวต้น
ท่อน 1 โอ้จันทรจรแจ่ม สว่างหล้า จงช่วยพาเสียงพิณให้อ่อนหวาน
(พระเจ้าข้าโน่นแน่ะมาแล้ว พระองค์ไม่เคยเห็น)
ท่อน 2 ช่วยพาเราผู้เศร้าให้เบิกบาน ช่วยพาราตรีกาลให้เพริศพราย
(เสียงขับใดปาน ประสานเครื่องสายหวานไม่วาย
เพราะหลายจับใจ สุรเสียงเสนาะเพราะนี่กระไร)
เที่ยวกลับ
ท่อน 1 ยามเดือนมืดจืดกร่อยให้หงอยง่วง สิ่งทั้งปวงย่อมงาม ยามเดือนหงาย

207
 ท่อน 2 เช่นทะเลเวลานี้แสนสบาย แม้เดือนมืด แล้วอย่าหมาย มาชมเลย
(โสมส่องแสงฉาย มากมายกว่าเคยเสียงทรามเชย
แม่เอยน่ารักน่าชม เพราะแท้งามแท้ น่าเชยน่าชม)
(จากเรื่องพระยศเกตุ สมเด็จพระเจ้าพี่ยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย
พระนิพนธ์จากนิทานเวตาลเรื่องหนึ่ง)

เขมรไทรโยค 3 ชั้น
บทร้องที่ 3
เที่ยวต้น
ท่อน 1 อันว่าความงามนี้มีทั่วไป ทั้งกลางไร่ไพรพง ดงหัตถี
(น้องเอย เจ้าไม่เคยเห็น)
ท่อน 2 สัตว์ที่ร้ายหลากหลาย มากมวลมี ล้วนแต่ที่ชมเพลิน น่าเดินตาม
(ดูเสือโคร่งโจ้งโง่ง ยังงาม หางเสียงคุกคาม คำรามฮือๆ)
คำรามโฮกๆๆๆ ฮือๆ
เที่ยวกลับ
ท่อน 1 ถึงแม้ว่านารีที่งามนั้น จะแก่สาวเท่ากันมิใช่หรือ
(น้องเอยเจ้าไม่เคยเห็น)
ท่อน 2 ถึงแม้หน้าไม่ดีก็มีมือ ที่เล่าลือทั่วหล้าหาใดเคียง
(มินำเสนาะ ไพเราะน้ำเสียง ไม่เหมือนจำเรียงสำเนียงพึมพำ สำเนียงแผ่วๆ ผ่าวๆ พึมพำ)
(จากเรื่องวังตี่ พระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 6)

เพลงเขมรไทรโยค
สามชั้น
ท่อน 1 ---- -ด-ล - - ลด ซฟ - ซ - - ลซ ฟร - ฟ - ร - ซ - ฟฟฟ
-ล-ด -ร-ฟ - - ลซ ฟซ - ล - ดดด - ฟ - ซ - ลดซ ลซฟร
-ร-ร - ร -ล - - ดซ ฟซลด ---- ซลดร - ด - ม - รรร
ดรดล -ซ-ฟ - - ลซ ฟซ - ล - ดดด - ฟ - ซ - ลดซ ลซฟร
-ร-ร ซลดร ดรฟด ลดรฟ - รฟร ดรฟซ ลซดฟ -ซ-ล
---- ฟซลด - - รร ฟรดล ซลดล ซฟ - ซ - - - ซ - ซซซ
ซลซซ ซลซซ ฟซลซ ฟร - ฟ ---- ดรฟซ - ฟ - ล - ซซซ
---- -ด-ล - ลดด ซฟ - ซ ซฟ - ซ ลซฟร - ด - ม รรร (ก)
ท่อน 2 ---ร -ด-ล - รฟร ฟรดล ดรดล - ซ - ฟ - - ลซ ฟซดล
---- ฟซลด - - ซร มรดล ซลดล ซฟ - ร - - - ซ - ซซซ
-ซ-ล -ด-ร -ด-ม - รรร ---ซ ลทดร - รรร -ร-ร
ดรดล -ซ-ฟ - - ลซ ฟซ - ล - ดดด - ฟ - ซ - ลดซ ลซฟร
- รฟร ดรฟซ ฟลซฟ รซฟร .... . . . . ลูกล้อ. . . . ....

208
ฟซลด ลรลด ลซลด ลซฟร .... . . . . ลูกล้อ. . . . ....
- - ลซ ฟซลด - - ฟร ดลซฟ .... . . . . ลูกล้อ. . . . ....
- - ลซ ฟร - ฟ - ฟฟฟ - ร - ฟ - - ลซ ฟร - ร - รดร ฟลซฟ (ก)
ออกด้วยเพลงมยุราภิรมย์

_________________________________________

209