‫اﺣﻜﺎم‬

‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪي »رﺳـﺎﻟﺔ ﻓﻲ ﺳﺠﻮد اﻟﺴﻬﻮ«‬

‫ﺗﺎﻟﻴﻒ‪:‬‬
‫ﺷﻴﺦ ﻋﻼﻣﻪ ﻓﻘﻴﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ‬
‫رﺣﻤﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻰ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻄﻴﻒ‬
 www.aqeedeh.com
book@aqeedeh.com :‫آدرس اﻳﻤﻴﻞ‬

‫ﺳﺎﻳﺖﻫﺎى ﻣﻔﻴﺪ‬

www.aqeedeh.com www.nourtv.net
www.islamtxt.com www.sadaislam.com
www.ahlesonnat.com www.islamhouse.com
www.isl.org.uk www.bidary.net
www.islamtape.com www.tabesh.net
www.blestfamily.com www.farsi.sunnionline.us
www.islamworldnews.com www.mohtadeen.com
www.islamage.com www.ijtehadat.com
www.islamwebpedia.com www.islam٤١١.com
www.islampp.com www.videofarda.com
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ ‪5 ..........................................................................................‬‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪5 .........................................................................................‬‬
‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ‪13 ................................................................................‬‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‪13 ........................................................................................... :‬‬
‫زﻳﺎده‪13 ........................................................................................................:‬‬
‫ﺳﻼم دادن ﻗﺒﻞ از اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز‪14 ....................................................................... :‬‬
‫ﻧﻘﺺ‪16 ....................................................................................................... :‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻘﺺ در ارﻛﺎن ﻧﻤﺎز‪16 ............................................................................................. :‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻘﺺ در واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز‪17 .......................................................................................... :‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻘﺺ در ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز‪19 ........................................................................................... :‬‬
‫ﺷﻚ‪19 ........................................................................................................:‬‬
‫ﺷﻚ در ﻧﻤﺎز ﺧﺎرج از دو ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪20 ......................................................................:‬‬
‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻚ در ﻧﻤﺎز‪21 ....................................................................... :‬‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻣﻮم‪23 ................................................. :‬‬
‫و ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم در دو ﺣﺎﻟﺖ ﻻزم ﻣﻲ ﺷﻮد‪26 ............................................. :‬‬
‫اﺿﺎﻓﺎت ‪28 ...................................................................................................‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪي اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‪28 .................................................................. :‬‬
‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮي از اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اﺳﺖ‪31 ..................................... :‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬ﺣﻜﻢ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ اﻣﺎم در رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ؟ ‪34 ................................................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬ﻣﺴﺒﻮق ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎزش را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ او ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺎد آورد و ﻧﻤﺎزش را ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻤﻮد ﻻزم اﺳﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد؟ ‪35 ............................................................‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪6‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﻣﺮدي ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻗﺼﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ دو‬
‫رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺮ او ﻻزم‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد و ﺳﻼم دﻫﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟ ‪37 ....................................................................................................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟ ‪37 ............................................................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬ارﻛﺎن و واﺟﺒﺎت و ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟ ‪39 ..........................................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬ﺣﻜﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ واﺟﺐ ﭼﻴﺴﺖ؟‪44 ................................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬آﻳﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض اﺳﺖ؟ ‪45 .....................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ‪46 ..........................................................‬‬
‫ﺳﻮال‪ :‬اذﻛﺎر ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ و ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ‪47 .................................‬‬
‫ﺳﺨﻦ آﺧﺮ؛ ‪49 .............................................................................................‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه ﻧﺪ‪50 ........... :‬‬
 ‫‪ijk‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪﯼ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬
‫إن اﻟﺤﻤﺪ ﷲ‪ ،‬ﻧﺤﻤﺪﻩ وﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ وﻧﺴﺘﻐﻔﺮﻩ وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﺷﺮور أﻧﻔﺴﻨﺎ وﺳﻴﺌﺎت أﻋﻤﺎﻟﻨﺎ ﻣﻦ ﻳﻬﺪﻩ‬
‫اﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ ﻫﺎدي ﻟﻪ وأﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وﺣﺪﻩ ﻻ ﺷﺮﻳﮏ ﻟﻪ وأﺷﻬﺪ أن‬
‫ﻣﺤﻤﺪاً ﻋﺒﺪﻩ ورﺳﻮﻟﻪ‪ ،‬ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﻋﻠﯽ آﻟﻪ وأﺻﺤﺎﺑﻪ وﻣﻦ ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎن إﻟﯽ ﻳﻮم اﻟﺪﻳﻦ وﺳﻠﻢ‬
‫ﺗﺴﻠﻴﻤﺎً ﮐﺜﻴﺮاً‪ ... ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ‪،‬‬
‫ﻛﺘﺎﺑﭽﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رو دارﻳﺪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ »رﺳـﺎﻟﺔ ﻓﻲ ﺳﺠﻮد اﻟﺴﻬﻮ« ﻧﻮﺷﺘﻪي؛ ﺷﻴﺦ ﻋﻼﻣﻪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ‪ -‬از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻓﻘﻬﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ -‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻼوه‬
‫ﺑﺮ ﺗﺮﺟﻤﻪي رﺳﺎﻟﻪي اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎز را‬
‫ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ آورده ﺑﺎﺷﻴﻢ اﺿﺎﻓﺎﺗﻲ را در اﻧﺘﻬﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﺮﺟﻤﻪي‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﻣﻠﺤﻖ ﻧﻤﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ اﺿﺎﻓﺎت ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎﻣﺎ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﻘﻬﻲ از ﺟﻤﻠﻪ دﻳﮕﺮ آﺛﺎر ﻣﻮﻟﻒ‬
‫ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻧﺘﻬﺎي ﺗﺮﺟﻤﻪ رﺳﺎﻟﻪي ﻣﻮﻟﻒ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺧﺘﺼﺎر درآوردﻳﻢ ﺗﺎ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺐ آن دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﻄﺎﻟﺐ آن در ذﻫﻦ آﺳﺎﻧﺘﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﺎدآور‬
‫ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺎورﻗﻴﻬﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﮔﺎﻫﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﻲ ﺷﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺟﻬﺖ ﮔﻮﻳﺎ ﺗﺮ ﻛﺮدن ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﺷﻮد و ﻳﺎ ﻧﻴﺎز ﺑﻮد ﺗﺎ اﺣﺎدﻳﺜﻲ را ﻛﻪ ﻣﻄﻠﺐ را‬
‫ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ذﻛﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻣﺜﺒﺖ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ و ﻛﺘﺎﺑﭽﻪ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻳﺎري ﻫﻴﭽﻜﺪام از‬
‫ﻣﺬاﻫﺐ ﻓﻘﻬﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در ﭘﻲ ﻧﺼﺮت ﻣﺪﻟﻮل ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ ﻣﺬﻫﺐ و ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺑﺪون ﺗﻌﺼﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﺬاﻫﺐ راﻳﺞ‪ ،‬و ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﻮي ﻗﺼﺪ دارد ﺗﺎ راي ﺻﻮاب را ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬واﻟﺤﻤﺪﷲ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﻬﺎﻧﻪ اي ﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﻄﻮري را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻟﺰوم ﭘﻴﺮوي از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺠﺎي اﻣﺮ‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﺬﻣﻮم‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫ﺟﺎي ﺑﺤﺚ و ﺗﺄﻣﻞ دارد ﻛﻪ آﻳﺎ اﺗﺒﺎع و ﭘﻴﺮوي ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ از ﭘﻴﺸﻨﻴﺎن و اﻣﺎﻣﺎن ﻓﻘﻬﻲ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ؟ و آﻳﺎ ﭘﻴﺮوي از آﻧﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻢﺳﺎن‬
‫ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ؟ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻮﺟﻪ و اﻧﺼﺎف‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪6‬‬

‫در اﺻﻮل و ﻋﻤﻠﻜﺮد اﺋﻤﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو راﺳﺘﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن‪،‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮدهي ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ را ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻪي دﻳﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻋﻨﻮان و‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻜﺘﺒﻲ ﺧﺎص‪ ،‬داﻧﺴﺘﻪ و ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ و ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮﻧﺨﻴﺰد‪.‬‬
‫" ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺘﻪ و ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻓﺮاروي اﻳﻦ اﻣﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺼﺐ و‬
‫ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﺑﻲﺟﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آن در ﺳﻄﺤﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ واﻗﻌﻴﺖ و ﺑﺮآﻳﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺖ در دو‬
‫ﺟﻨﺒﻪي ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺛﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪:‬‬
‫)ﺟﻨﺒﻪي ﻧﺨﺴﺖ(‪ :‬ﻛﻨﺎر ﮔﺬاردن ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻗﺮآﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻨﺖﺷﻨﺎﺳﻲ و‬
‫ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎب اﺟﺘﻬﺎد‪:‬‬
‫ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ )و ﭘﺎﻓﺸﺎري ﻧﺎﺑﺠﺎ ﺑﺮ ﺣﺼﺎر ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺑﺪون ﻧﻈﺮداﺷﺖ دادهﻫﺎي ﻛﺘﺎب و‬
‫ﺳﻨﺖ( ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از ﻗﻴﻮد و ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ درﺳﺘﻲ‬
‫آنﻫﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﻗﻴﺪﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎس‬
‫ﻣﻲﺗﻮان اﺷﺎره ﻛﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻛﻪ‪) :‬دﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﺬﻫﺐ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن دﻳﻦ و‬
‫ﻣﺬﻫﺐ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ (.‬ﻧﺘﻴﺠﻪي ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاري‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪) :‬ﺧﺮوج از ﻣﺬﻫﺐ‪،‬‬
‫درﺳﺖ و روا ﻧﻴﺴﺖ!( از ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﺪار )ﺧﺎم و ﻧﺎدرﺳﺖ( ﻓﺘﻮاﻫﺎ و اﺻﻮل ﺳﺨﺖ وﻧﺎدرﺳﺘﻲ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ‬
‫آﻣﺪه ﻛﻪ ﻛﺎر ﺷﻮﻣﺶ را در ﺗﺨﺮﻳﺐ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و روان ﺗﻮدهي اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬
‫ﺑﻴﻤﺎري‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎنﭼﻪ ﻫﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ از ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺪا ﺷﻮد و‬
‫ﻣﺬﻫﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ و ﺗﻮان ﻋﻠﻤﻲ‬
‫اﻓﺮاد زﻳﺮ ﺳﺆال ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻓﻼﻧﻲ‪ ،‬ﻛﻴﺴﺖ و ﭼﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﻧﺒﺎل دﻟﻴﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬
‫را ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟!!‬
‫ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺼﺐﻫﺎ و ﭘﻨﺪارﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺑﺴﺘﻪ و ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح را ﺑﻪ‬
‫دﻧﺒﺎل دارد و ﺳﺒﺐ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﻲ و ﻋﺪم ﭘﻴﺶرﻓﺖ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮﻳﺪﮔﻲ و‬
‫دوري اﻣﺖ از ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ وﺣﻲ ﻣﺒﺎرك و ﺧﺠﺴﺘﻪاي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‪ ،‬اﺻﻞ و‬
 ‫‪7‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﻣﺎﻳﻪي ﺗﻤﺎم ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ اﺳﺖ و ﻣﻨﺒﻊ ﻓﻘﻪ و )ﻗﺮاﺋﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ( و اﺳﺎس و ﭘﺎﻳﻪي ﻫﻤﻪي ﻓﻀﺎﻳﻞ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)ﺟﻨﺒﻪي دوم(‪ :‬از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻦ وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ ﮔﻰ اﺳﻼﻣﻲ‪ :‬ﻛﺸﻤﻜﺶ‪،‬‬
‫درﮔﻴﺮي و ﻛﻴﻨﻪورزي‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺟﻮاﻣﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ ]و در آن‬
‫ﻓﻀﺎي ﺑﺴﺘﻪي ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﺗﻌﺼﺐ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﻨﺤﺼﺮ داﻧﺴﺘﻦ دﻳﻦ در ﭼﻬﺎر ﻓﻘﻪ ﻣﺸﻬﻮر‪،‬‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻴﻨﻪورزي و اﺧﺘﻼﻓﻲ‪ ،‬از ﺑﻴﻦﺑﺮﻧﺪهي دوﺳﺘﻲ و اﺧﻮﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮض ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ و اﺧﺘﻼف ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ‪ ،‬از‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎكﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﻳﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ را ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﻲ ﻳﻚﭘﺎرﭼﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد و‬
‫رﻳﺰرﻳﺰ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﻦ و ﺗﻮان واﺣﺪش را از ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮض اﺧﺘﻼف و ﻛﻴﻨﻪورزي‪ ،‬ﻣﺎﻳﻪي‬
‫ﺳﺮور و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﺷﻴﻄﺎن و ﻫﻤﺎن ﻫﺪﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا‪ ،‬دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﻳﻖ‬
‫ﭘﺮاﻛﻨﺪن و ﭘﺎرهﭘﺎره ﻛﺮدن اﻣﺖ‪ ،‬ﻛﺎرش را راﺣﺖﺗﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﺑﺮ آن ﭼﻴﺮه ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﺧﺘﻼف و ﻧﺎﺑﻮدي وﺣﺪت و ﻳﻚﭘﺎرﭼﮕﻰ اﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮح ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻨﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ‪) :‬آﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن ﻓﺮدي ﺷﺎﻓﻌﻲﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ‬
‫اﻣﺎﻣﻲ ﺣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ؟!!( ﻳﺎ )ﻧﻤﺎز ﺷﺎﻓﻌﻲﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺣﻨﻔﻲﻣﺬﻫﺐ و ﻧﻤﺎز‬
‫ﺣﻨﻔﻲﻣﺬﻫﺐ ﺑﻪ اﻣﺎﻣﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻞ؟!!(‪) ..‬آﻳﺎ ﻓﺮدﻳﻲ ﺣﻨﻔﻲ‬
‫ﻣﻴﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺴﺮي ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﮕﻴﺮد و ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﺑﺎ زﻧﻲ ﺣﻨﻔﻲ ازدواج ﻛﻨﺪ؟!!(‪..‬‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري دﻳﻨﺶ‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ وﺟﻮد آورده ﻛﻪ ﺑﻪ‬
‫اﺻﻼح اﻣﻮر دﻳﻨﻲ اﻣﺖ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و دﻳﻦ را از ﺗﺤﺮﻳﻒ ﮔﺰافﻛﺎران و دﺳﺖﺑ‪‬ﺮد ﺑﺎﻃﻞﮔﺮاﻳﺎن و‬
‫ﺧﻔﺖﮔﺮي ﻳﺎوهﻛﺎران‪ ،‬ﻣﺼﻮن ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺎر از ﻋﻠﻤﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻢ آﻏﺎز ﺷﺪ و ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﻬﺞ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺷﺪه و ﺗﺪاوم ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬روش ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺻﻮل و ﺿﻮاﺑﻄﻲ‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪8‬‬

‫از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ‪) :‬ﺳﺨﻦ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺒﻮل و ﻳﺎ رد ﻛﺮد؛ ﺟﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﺼﻮم ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻲ ﭼﻮن و ﭼﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪) ..(.‬ﻫﺮﮔﺎه ﺣﺪﻳﺜﻲ‪ ،‬ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ‪"(.‬‬
‫" ﻟﺬا ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻛﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺳﻨّﺖ)اﺣﺎدﻳﺚ( ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺪف اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ‬
‫ﺑﻮده و راﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﺴﻴﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻓﻬﻢ و‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬درﺟﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮔﺮوه اول ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ را ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﻧﻤﻲ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﻳﻖ آن دو ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻗﺮآﻧﻲ و اﺣﺎدﻳﺚ را اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ را‬
‫ﻛﻪ آﻧﺪو)ﻗﺮآن و ﺣﺪﻳﺚ( از او ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮ‬
‫ﻋﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ آﮔﺎه اﺳﺖ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﻳﻦ وﻋﻠﻢ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن آﻧﺎن‬
‫اﺳﺖ ﺳﻮال ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺮادي ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬آﮔﺎه و ﻫﻮﺷﻴﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻳﺎت و‬
‫اﺣﺎدﻳﺚ را ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻗﻮاﻋﺪي ﻛﻪ از ﻗﺮآن و اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﭘﻲ ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻲ داﻧﻨﺪ در ﺑﻴﻦ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ‪،‬‬
‫ﺗﻠﻔﻴﻖ و ارﺗﺒﺎط‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ و ﺷﻴﻮه و روش آن‪ ،‬واﻓﻖ و آﮔﺎه اﻧﺪ ‪ .‬و ﺑﺮ ﮔﺮوه‬
‫دوم واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻼش ﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ و ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﺘﺎب وﺳﻨﺖ و‬
‫ﺗﺒﻌﻴﺖ از آن دو راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ وارﺷﺎد ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﺮوه ﺳﻮم‪ ،‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺪ وﺳﻂ ﺑﻴﻦ ﮔﺮوه اول و ﮔﺮوه دوم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻫﻞ‬
‫و ﻧﺎآﮔﺎه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﻛﻪ اﺣﻜﺎم را درك ﻧﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻗﺮآن و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺮ‬
‫آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ داراي ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻋﻘﻠﻲ ﻣﺘﻔﻜﺮ ﺑﻮده‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﻪ درﺟﻪ ﻋﺎﻟﻢ‬

‫‪ -1‬ﻣﺨﺘﺼﺮي از ﻣﻘﺪﻣﻪ ي ﻓﺎرﺳﻲ ﻛﺘـﺎب "اﻹﻧﺼـﺎف ﰲ ﺑﻴـﺎن أﺳـﺒﺎب اﻻﺧـﺘﻼف" ﻧﻮﺷـﺘﻪي ﻋﻼﻣـﻪ ﺷـﺎه وﻟـﻲاﷲ‬
‫دﻫﻠﻮي )رﺣﻤﻪ اﷲ( ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ "ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺒﺤﻲ ﺣﺴﻦ ﺣﻼق ﻋﺎﻣﺮ ﺣﺴﻴﻦ" در ﺗﺤﻘﻴﻘـﻲ ﺑـﺮ آن ﻛﺘـﺎب‬
‫ﻧﮕﺎﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﻓﻘﻴﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺨﺼﺺ در ﻓﻘﻪ‪ ،‬اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺗﺘﺒ‪‬ﻊ‪ ،‬ﺑﺎرﻳﻚ ﺑﻴﻦ و ﺑﺼﻴﺮ و آﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻛﺘﺎب)ﻗﺮآن( و ﺳﻨﺖ )اﺣﺎدﻳﺚ( ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﻻﻟﺖ دارد‪ ،‬ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﺮ ﮔﺮوه ﺳﻮم واﺟﺐ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻻﻳﻞ ﺷﺮﻋﻲ و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻤﺎء‪ ،‬اﻃﻼع و آﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ‬
‫و راي ﺻﻮاب را ﺑﺪﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮد را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﻓﻘﻴﻬﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ اﺻﻠﻲ ﻣﺮدم ﺑﺪﻳﻨﺼﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮ ﻛﺪام از آﻧﺎن‬
‫ﺧﻮد داراي ﻣﺮاﺗﺐ و درﺟﺎﺗﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوه اول از ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﻠﻤﺎءآﻧﺎن را ﻋﻮام ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻮع دوم را اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﺠﺘﻬﺪ‬
‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬و ﻧﻮع ﺳﻮم را ﻣﺘﺒﻌﻴ‪‬ﻦ )ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ اﺳﺘﻌﺪاد و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺟﺘﻬﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﺪ و اﺗﺒﺎع از ﻏﻴﺮ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺿﺮورت‪ ،‬ﺑﺮاي او ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻌﺪاد اﺗﺒﺎع )ﺗﺒﻌﻴﺖ( را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ واﺟﺘﻬﺎد ﺑﺮاي او ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﻳﻜﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وﻗﺪرت اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﺒﻌﻴﺖ را‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﻮال ﻛﺮدن از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎ آن اﺳﺖ ﻛﻪ؛ اﺻﻞ‬
‫و اﺳﺎس در ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻛﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺳﻨّﺖ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﺣﺮﻛﺖ در اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫﴿‪$¨Β Wξ‹Î=s% 3 u!$u‹Ï9÷ρr& ÿϵÏΡρߊ ÏΒ (#θãèÎ7−Fs? Ÿωuρ óΟä3În/§‘ ÏiΒ Νä3øŠs9Î) tΑÌ“Ρé& !$tΒ (#θãèÎ7®?$#‬‬

‫]اﻷﻋﺮاف‪[3/‬‬ ‫?‪﴾ ∩⊂∪ tβρ㍩.x‹s‬‬

‫]از ﭼﻴﺰي ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺧﺪا از‬
‫اوﻟﻴﺎ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺮوي ﻣﻜﻨﻴﺪ و )ﻓﺮﻣﺎن ﻧﭙﺬﻳﺮﻳﺪ([‪...‬‬

‫]اﻟﺤﺸﺮ‪[7/‬‬ ‫﴿‪﴾ (#θßγtFΡ$$sù çµ÷Ψtã öΝä39pκtΞ $tΒuρ çνρä‹ã‚sù ãΑθß™§9$# ãΝä39s?#u !$tΒuρ‬‬

‫] ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﻐﻤﺒﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ )از اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ( آورده اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﺮا ﻛﻨﻴﺪ و از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از آن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻜﺸﻴﺪ‪[...‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪10‬‬

‫و اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻌﺪاد درك و ﻓﻬﻢ از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ و اﺳﺘﻨﺒﺎط اﺣﻜﺎم از اﻳﻦ دو‬
‫ﻣﻨﺒﻊ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ درﺟﻪ اﺗﺒﺎع ﻧﺰول ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و اﺳﺘﻌﺪاد اﺗّﺒﺎع را ﻫﻢ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ درﺟﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﺰول ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي ﺗﻘﻮا‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﻮال ﺑﭙﺮﺳﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬

‫]اﻟﻨﺤﻞ‪[43/‬‬ ‫﴿‪﴾∩⊆⊂∪ tβθçΗs>÷ès? Ÿω óΟçGΨä. βÎ) ̍ø.Ïe%!$# Ÿ≅÷δr& !(#þθè=t↔ó¡sù‬‬

‫»ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ از اﻫﻞ ذﻛﺮ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ«‪.‬‬
‫اﻗﺮار اﻣﺎﻣﺎن ارﺑﻌﻪ ﺑﻪ ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن اﮔﺮ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب )ﻗﺮآن( و ﺳﻨّﺖ )اﺣﺎدﻳﺚ(‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ – رﺣﻤﻪ اﷲ – ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻴﺰي ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب اﷲ و ﺧﺒﺮ رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻦ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ«‪. 1‬‬
‫‪ -2‬اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ )رﺣﻤﻪ اﷲ( ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ اﻧﺴﺎن ﻫﺴﺘﻢ ﻫﻢ دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲ ﺷﻮم ﻫﻢ ﺣﻖ ﻣﻲ ﮔﻮﻳﻢ ﻟﺬا در ﻣﻮرد رأي و ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﻦ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ وآﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ‬
‫ﻛﺘﺎب وﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﺗﺮك ﻛﺮده و ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﺪ«‬
‫‪ -3‬اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ )رﺣﻤﻪ اﷲ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﮔﺎه ﺻﺤﺖ ﺣﺪﻳﺜﻲ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ آن ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﻦ اﺳﺖ«‪. 2‬‬
‫‪ -4‬اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ‪ -‬رﺣﻤﻪ اﷲ – ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪:‬‬
‫»ازﻣﻦ و از اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﻣﺎم اوزاﻋﻲ و اﻟﺜﻮري ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ و از ﭼﻴﺰي‬
‫ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ و اﺣﻜﺎم و دﺳﺘﻮرات ﺧﻮد را از ﺟﺎﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﺳﺖ آورده اﻧﺪ«‬

‫‪-3‬ﺻﻔﺔ ﺻﻼة اﻟﻨﺒﻲ
‪ ،‬ص‪27‬و‪.28‬‬

‫‪-4‬ﺻﻔﺔ ﺻﻼة اﻟﻨﺒﻲ
‪ ،‬ص‪.30‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫اي ﺑﺮادر‪ ،‬اﻳﻨﻬﺎ اﻗﻮال و ﮔﻔﺘﻪ ﻫﺎي واﺿﺢ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺨﺼﻮص اﻣﺎﻣﺎن ارﺑﻌﻪ –رﺿﻮان اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﻢ‪ -‬ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﻤﮕﻲ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ و آن ﺗﻤﺴﻚ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨّﺖ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ و ﺗﺮك آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ اﻳﻦ دو اﺻﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﻬﻲ از‬
‫ﺗﻘﻠﻴﺪ آﻧﺎن ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ دﻻﻳﻞ اﺣﻜﺎﻣﺎت و اﺟﺘﻬﺎدات آﻧﺎن را‬
‫ﺑﺸﻨﺎﺳﺪﻳﺎ ﺑﺪاﻧﺪ"‪.1‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺧﻮد را ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي ﻣﻲ داﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮ راه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و راه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻤﺎن اﺳﻼم اﺳﺖ و اﺳﻼم ﻣﺎ را ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻫﻴﭽﻜﺲ ﺟﺰ‬
‫اﷲ و رﺳﻮل ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻛﺮدن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻳﺎ‬
‫اﻫﻞ ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و وﺣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﺎزل ﻧﻤﻲ ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ روﻧﺪ و در ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫﴿‪’Îû ÷Λäôãt“≈uΖs? βÎ*sù ( óΟä3ΖÏΒ Í÷ö∆F{$# ’Í<'ρé&uρ tΑθß™§9$# (#θãè‹ÏÛr&uρ ©!$# (#θãè‹ÏÛr& (#þθãΨtΒ#u tÏ%©!$# $pκš‰r'‾≈tƒ‬‬

‫«‪¸ξƒÍρù's? ß|¡ômr&uρ ׎öyz y7Ï9≡sŒ 4 ̍ÅzFψ$# ÏΘöθu‹ø9$#uρ «!$$Î/ tβθãΖÏΒ÷σè? ÷ΛäΨä. βÎ) ÉΑθß™§9$#uρ «!$# ’n<Î) çνρ–Šãsù &óx‬‬

‫]اﻟﻨﺴﺎء‪[٥٩ :‬‬ ‫∪‪﴾∩∈‬‬

‫»اى ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﺧﺪا را! و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا و‬
‫اوﻟﻮاﻷﻣﺮ را! و ﻫﺮﮔﺎه در ﭼﻴﺰى ﻧﺰاع داﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪ )و از آﻧﻬﺎ‬
‫داورى ﺑﻄﻠﺒﻴﺪ( اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ! اﻳﻦ )ﻛﺎر( ﺑﺮاى ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬و ﻋﺎﻗﺒﺖ و‬
‫ﭘﺎﻳﺎﻧﺶ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻣﺘﻦ ﻛﺘﺎب "ﺑﺪﻋﺔ اﻟﺘﻌﺼﺐ اﻟﻤﺬﻫﺒﻲ وآﺛﺎرﻫﺎ اﻟﺨﻄﻴﺮة ﻓﻲ ﺟﻤـﻮد اﻟﻔﻜـﺮ واﻧﺤﻄـﺎط اﻟﻤﺴـﻠﻤﻴﻦ"‬
‫ﺗﺎﻟﻴﻒ؛ ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻴﺪ ﺑﻦ ﺟﺎد اﷲ اﻟﻌﺒﺎﺳﻲ‪ -‬ﺣﻔﻈﻪ اﷲ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪12‬‬

‫اﮔﺮ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺒﺎرﻛﻪ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﴿&‪) ﴾(#θãè‹ÏÛr‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻃﺎﻋﺖ‬

‫ﻛﻨﻴﺪ( ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﴿‪ ﴾ Í÷ö∆F{$# (’Í<'ρé&u‬ﺑﻜﺎرﺑﺮده ﻧﺸﺪه!‬
‫ﻜﻢ‪ ،"‬و ﻟﺬا ﻋﻠﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻔﺮﻣﻮده‪" :‬أَﻃ‪‬ﻴ ‪‬ﻌﻮاْ َأُو‪‬ﻟ‪‬ﻲ اﻷَ ‪‬ﻣﺮِ ﻣ‪‬ﻨ ُ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﻳﺎ ﺣﺎﻛﻤﺎن در اﻗﻮال ﻳﺎ اواﻣﺮ ﺧﻮد ﺧﻄﺎ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس اﻃﺎﻋﺖ از آﻧﻬﺎ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﻋﻠﻤﺎ( ﻫﻤﻴﺸﻪ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻗﻮال ﺧﻮد را ﺑﻪ اﷲ و رﺳﻮل ﻣﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ اﻗﻮال ﺧﻮد را ﺑﻪ اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ رﺑﻂ دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻨﺒﺎر اﻣﺮ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ اﻻﻃﺎﻋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻣﺮاد از اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻟﺬا ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ اﺳﻼم ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﺑﺮ راه و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي وﻻﻏﻴﺮ!‬
‫ﭘﺲ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻋﻠﻤﺎ و ﻣﺠﺘﻬﺪﻳﻦ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻴﻜﻪ‬
‫ﻃﺎﻟﺐ ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﺘﺐ ﻓﻘﻬﺎ داﺷﺘﻪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺘﻮن‬
‫ﻓﻘﻬﻲ و ﺷﺮﻋﻲ و ﺳﺒﻚ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻛﺮدن اﻗﻮال آﻧﻬﺎ را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺒﻮده ﻛﻪ از ﻛﺴﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﻓﻘﻂ اﻓﺮادي ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و از ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ‪،‬‬
‫آﻧﻜﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻠﺘﺰم ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﻮال ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﻣﺎ را از ﻏﺮضورزي و ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزي ﻣﺼﻮن ﺑﺪارد و ﺑﺮ زﺑﺎن و ﻗﻠﻢ ﻣﺎ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﺟﺎري ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ روﺷﻦﮔﺮ راه ﺳﻌﺎدت ﺑﺎﺷﺪ و در آﺧﺮت‪ ،‬دﺳﺖﮔﻴﺮﻣﺎن ﺷﻮد‪.‬و از‬
‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻃﺎﻟﺒﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻗﺮار ﻓﺮﻣﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫وﺻﻠﯽ اﷲ وﺳﻠﻢ ﻋﻠﯽ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ وﻋﻠﯽ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﺟﻤﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫وآﺧﺮ دﻋﻮاﻧﺎ أن اﻟﺤﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪.‬‬
 ‫ﺍﺣﮑﺎﻡ ﺳﺠﺪﻩﯼ ﺳﻬﻮ‬
‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ‪ ،‬واﻟﺼﻼة واﻟﺴﻼم ﻋﻠﻰ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ اﻟﺬي ﺑﻠﻎ اﻟﺒﻼغ اﻟﻤﺒﻴﻦ‪ ،‬وﻋﻠﻰ آﻟﻪ‬
‫وأﺻﺤﺎﺑﻪ واﻟﺘﺎﺑﻌﻴﻦ ﻟﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎن إﻟﻰ ﻳﻮم اﻟﺪﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎز ﻧﺎآﮔﺎﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ از‬
‫آﻧﻬﺎ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮﻧﺪ آﻧﺮا اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲ دﻫﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ در ﺟﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻀﻲ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ را ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﻧﺠﺎم ﻣﻲ دﻫﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ‬
‫ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺑﻮده و ﺑﻠﻌﻜﺲ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺤﻞ‬
‫آن ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاي‬
‫اﻣﺎﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻗﺘﺪا ﻛﺮده و در اﺗﺒﺎع ﻣﺸﺮوع در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺧﻮد از آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ دوﺳﺖ دارم ﺗﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﺣﻜﺎم اﻳﻦ ﺑﺎب را ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﻢ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﻢ و از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎرم‬
‫ﺗﺎ آﻧﺮا ﻣﺎﻳﻪ ي اﻧﺘﻔﺎع ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻮﻣﻦ ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬و ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻏﺎز ﻣﻲ ﻛﻨﻢ و از‬
‫او ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﺻﻮاب ﺧﻮاﺳﺘﺎرم‪.‬‬

‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‪:‬‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از دو ﺳﺠﺪه ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰار ﺟﻬﺖ ﺟﺒﺮان ﺧﻠﻠﻲ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎزش وارد ﺷﺪه و ﺑﺪﻟﻴﻞ‬
‫ﺳﻬﻮ رخ داده ﺷﺪه در ﻧﻤﺎز‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﺠﺎي ﻣﻲ آورد‪ .‬و اﺳﺒﺎب آن ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫زﻳﺎده‪ ،‬ﻧﻘﺺ‪ ،‬و ﺷﻚ‪.‬‬

‫زﻳﺎده‪:‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ رﻛﻌﺖ ﻳﺎ رﻛﻮع ﻳﺎ ﺳﺠﺪه اي را ﻋﻤﺪا اﺿﺎﻓﻪ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻋﻤﺪي ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ از روي ﻓﺮاﻣﻮش ﺑﻮد و ﺗﺎ ﭘﺲ از ﻓﺎرغ ﺷﺪن از آن ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ اﺿﺎﻓﻲ آﮔﺎه ﻧﺸﺪ‪ ،‬در آﻧﺼﻮرت ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﺗﺎ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورده و‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ در اﺛﻨﺎء اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺮا اﺿﺎﻓﻲ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ از اﻧﺠﺎم آن ﻋﻤﻞ ﻣﻨﺼﺮف و ﺑﺪان اداﻣﻪ ﻧﺪﻫﺪ و در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز )ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم(‬
‫دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد و ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪14‬‬

‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و او ﺑﻪ اﻳﻦ رﻛﻌﺖ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﺗﺸﻬﺪ آﺧﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬در آﻧﺼﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮد را‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺳﻼم دﻫﺪ و ﺳﭙﺲ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد و ﺑﺎز ﺳﻼم دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دادن و ﺧﺎرج ﺷﺪن از ﻧﻤﺎز ﻣﺘﻮﺟﻪ رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﺗﺎ دو‬
‫ﺳﺠﺪه ﺳﻬﻮ ﺑﺮده و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﻴﻦ اﻧﺠﺎم رﻛﻌﺖ ﭘﻨﺠﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ رﻛﻌﺖ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺳﻼم دﻫﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺳﻬﻮي ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داده دو ﺳﺠﺪه اﻧﺠﺎم داده و ﺑﺎز ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آن ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪» :‬أن رﺳﻮل اﷲ ﺻﻠﯽ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫ﺻﻠﻴﺖ ﺧﻤﺴﺎً‪ ،‬ﻓﺴﺠﺪ‬
‫َ‬ ‫وﺳﻠﻢ ﺻﻠﻰ اﻟﻈﻬﺮ ﺧﻤﺴﺎً‪ ،‬ﻓﻘﻴﻞ ﻟﻪ‪ :‬أزﻳﺪ ﻓﻲ اﻟﺼﻼة؟ ﻓﻘﺎل‪ :‬وﻣﺎ ذاک؟ ﻗﺎل ‪:‬‬
‫ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﺳﻠﻢ«‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﻳﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣﮕﺮ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ روي داد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭘﻨﺞ‬
‫رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﻴﺰ )ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﮔﺸﺖ‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻨﻜﻪ ﻗﺒﻼ ﺳﻼم داده ﺑﻮدﻧﺪ( دو ﺳﺠﺪه ﺑﺠﺎي آوردﻧﺪ و ﺑﺎز ﺳﻼم دادﻧﺪ‪ .‬و در رواﻳﺘﻲ‬
‫دﻳﮕﺮ آﻣﺪه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺮدﻧﺪ ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دادﻧﺪ‪) .‬ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﺤﺪﺛﻴﻦ ﺣﺪﻳﺚ را رواﻳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ(‪.1‬‬

‫ﺳﻼم دادن ﻗﺒﻞ از اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز‪:‬‬

‫ﺳﻼم دادن ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز ﺟﺰو زﻳﺎده در ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،2‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺑﭙﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ ﻋﻤﺪا ﺳﻼم داد ﻧﻤﺎز او ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ .‬و اﮔﺮ از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﻮد؛‬

‫‪ - ١‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ ‪ :‬ﺑﺨﺎري )‪ ،(1226‬ﻣﺴﻠﻢ )‪ ،(572‬اﺑﻮداود )‪ ،(1006‬ﺗﺮﻣﺬي )‪ ،(390‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪ ،(1205‬ﻧﺴﺎﺋﻲ‬

‫)‪.(1/31‬‬
‫‪ - ٢‬وﺟﻪ دﻻﻟﺖ آن ﺑﺮ زﻳﺎده اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﺳﻼﻣﻲ را در اﺛﻨﺎء ﻧﻤﺎزش اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪).‬ﻣﻮﻟﻒ(‬
 ‫‪15‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺪان آﮔﺎه ﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮ ﻧﻤﺎزش را ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ‬
‫از ﻣﺪت زﻣﺎن ﻛﻤﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺪ ﻣﺜﻼ دو ﻳﺎ ﺳﻪ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎزﮔﺮدد و ﻧﻤﺎزش‬
‫را ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ )ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﺪ( و ﺳﻼم دﻫﺪ ﺑﻌﺪ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد و ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آن ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫)أن اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺻﻠﻰ ﺑﻬﻢ اﻟﻈﻬﺮ أو اﻟﻌﺼﺮ ﻓﺴﻠﻢ ﻣﻦ رﻛﻌﺘﻴﻦ ﻓﺨﺮج اﻟﺴﺮﻋﺎن ﻣﻦ‬
‫أﺑﻮاب اﻟﻤﺴﺠﺪ ﻳﻘﻮﻟﻮن‪ :‬ﻗﺼﺮت اﻟﺼﻼة‪ ،‬وﻗﺎم اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ إﻟﻰ ﺧﺸﺒﺔ اﻟﻤﺴﺠﺪ ﻓﺎﺗﻜﺄ‬
‫ﻋﻠﻴﻬﺎ ﻛﺄﻧﻪ ﻏﻀﺒﺎن‪ ،‬ﻓﻘﺎم رﺟﻞ ﻓﻘﺎل‪ :‬ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! أﻧﺴﻴﺖ أم ﻗﺼﺮت اﻟﺼﻼة؟ ﻓﻘﺎل اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ اﷲ‬
‫ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‪» :‬ﻟﻢ أﻧﺲ وﻟﻢ ﺗﻘﺼﺮ«‪ ،‬ﻓﻘﺎل رﺟﻞ‪ :‬ﺑﻠﻰ‪ ،‬ﻗﺪ ﻧﺴﻴﺖ‪ .‬ﻓﻘﺎل اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‬
‫ﻟﻠﺼﺤﺎﺑﺔ‪» :‬أﺣﻖ ﻣﺎ ﻳﻘﻮل؟« ﻗﺎﻟﻮا‪ :‬ﻧﻌﻢ ‪ ،‬ﻓﺘﻘﺪم اﻟﻨﺒﻲ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺼﻠﻰ ﻣﺎ ﺑﻘﻲ ﻣﻦ ﺻﻼﺗﻪ‬
‫ﺛﻢ ﺳﻠﻢ ﺛﻢ ﺳﺠﺪ ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ ﺛﻢ ﺳﻠﻢ(‪ .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ‪.‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻳﺎ ﻋﺼﺮ را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺧﻮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از دو رﻛﻌﺖ ﺳﻼم‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ از در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻢ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻤﺎز ﻛﻮﺗﺎه ﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ )ﺑﻴﺮون از ﻣﺴﺠﺪ( ﺑﻪ ﻛﻨﺪهي ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻜﻴﻪ زد ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدي ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ اي رﺳﻮل ﺧﺪا! آﻳﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي ﻳﺎ ﻧﻤﺎز ﻛﻮﺗﺎه ﺷﺪه؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم و ﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﻛﻮﺗﺎه ﺷﺪه‪ ،‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬آري ﭘﺲ‬
‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده اي‪ ،‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬آﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ؟ ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬آري‪ ،‬ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎزش‬
‫را ﺧﻮاﻧﺪ ﺑﻌﺪ ﺳﻼم داد ﺳﭙﺲ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دادﻧﺪ‪.1‬‬
‫و ﻫﺮﮔﺎه اﻣﺎم ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎزش ﺳﻼم داد‪ ،‬و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎﻣﻮﻣﻴﻦ ﻛﻪ دﻳﺮ ﺑﻪ‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪) ،‬ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم( ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻘﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ اﻣﺎم ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮي در ﻧﻤﺎزش ﺷﺪه ﻟﺬا ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ‬

‫‪ -1‬از اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎز را از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺮك ﺷﺪه اﺳﺖ از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺧـﻮاه از‬
‫دو رﻛﻌﺖ ﺳﻼم داده ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ از ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻳﺎ ﻛﻤﺘﺮ‪) .‬ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ ﺳﻴﺪ ﺳﺎﺑﻖ(‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪16‬‬

‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،1‬ﺣﺎل آن دﺳﺘﻪ از ﻣﺎﻣﻮﻣﻴﻦ ﻛﻪ دﻳﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و‬
‫ﺟﻬﺖ اداﻣﻪ ي ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ي ﺧﻮد را‬
‫اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﻜﻪ دوﺑﺎره ﺑﻪ اﻣﺎم اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ و‬
‫ﺑﺎ او ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺎه اﻣﺎم ﺳﻼم داد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دادن دو ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺳﻼم دﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺺ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻘﺺ در ارﻛﺎن ﻧﻤﺎز‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار رﻛﻨﻲ از ﻧﻤﺎزش را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮ آن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﺣﺎل ﭼﻪ از روي ﻋﻤﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺳﻬﻮا روي داده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﺎز وي ﺑﺎ‬
‫ﺗﺮك ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه ﻏﻴﺮ از ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام ﺑﻮد؛ ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺗﺮك آن ﻋﻤﺪي ﺑﻮده‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺗﺮك آن ﺳﻬﻮي ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻨﺼﻮرت؛ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻘﺺ را ﺑﻴﺎد‬
‫ﻧﻴﺎورد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن ﻫﻤﺎن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه در رﻛﻌﺖ ﺑﻌﺪي رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ آن رﻛﻌﺘﻲ را ﻛﻪ رﻛﻦ‬
‫در آن ﺗﺮك ﺷﺪه ﺑﻮد ﺣﺴﺎب ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ رﻛﻌﺖ اﺧﻴﺮ را ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ رﻛﻌﺖ ﻧﺎﻗﺺ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه در رﻛﻌﺖ ﺑﻌﺪي ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد و ﺑﻴﺎد‬
‫آورد ﻛﻪ رﻛﻨﻲ را ﺗﺮك ﻛﺮده‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ )ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ( ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ‬
‫ﺗﺮك ﺷﺪه ﺑﺎزﮔﺮدد و آن رﻛﻦ را ﺑﺠﺎي آورد و ﺑﻌﺪ )از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ( ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬و در‬
‫ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮق ﺑﺎﻳﺪ )واﺟﺐ اﺳﺖ( ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻬﻮي ﻛﻪ در ﻧﻤﺎزش ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫‪ - 1‬اﻟﺒﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻣﻮﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﺮﺧﻴﺰﻧـﺪ و ﻧﻤـﺎز ﺧـﻮد را ﻛﺎﻣـﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ - ٢‬ﻧﮕﻔﺘﻦ اﷲ اﻛﺒﺮ آﻏﺎزﻳﻦ ﻧﻤﺎز‪.‬‬
 ‫‪17‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﻣﺜﻼ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺷﺨﺼﻲ در رﻛﻌﺖ اول اﺳﺖ و ﺳﺠﺪهي دوم را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻌﺪ در‬
‫رﻛﻌﺖ دوم ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻴﺎد ﻣﻲ آورد ﻛﻪ در رﻛﻌﺖ اول ﻳﻚ ﺳﺠﺪه‬
‫ﺑﺮده اﺳﺖ)‪ ،(1‬ﺣﺎل او ﺑﺎﻳﺪ رﻛﻌﺖ اول ﺧﻮد را ﺣﺴﺎب ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ رﻛﻌﺖ دوم را ﺑﺠﺎي آن‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ رﻛﻌﺖ دوم را ﺑﻌﻨﻮان رﻛﻌﺖ اول ﻧﻤﺎزش ﺣﺴﺎب ﻛﻨﺪ )زﻳﺮا رﻛﻌﺖ‬
‫اول ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮك ﺳﺠﺪهي دوم ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ( ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﭙﺲ ﺳﻼم داده‬
‫ﺑﻌﺪ دو ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺑﺎز ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﺷﺨﺼﻲ در رﻛﻌﺖ اول‪ ،‬ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه و ﻧﻴﺰ ﺳﺠﺪهي دوم‬
‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ در رﻛﻌﺖ دوم در ﻫﻨﮕﺎم رﻛﻮع آﻧﺮا ﺑﻴﺎد ﻣﻲ آورد)‪ ،(2‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه ﺑﺎزﮔﺮدد ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺳﺠﺪه اي ﺑﺒﺮد)‪ (3‬ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎ رﺳﻴﺪه و ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﻬﻮي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫ﺷﺪه دو ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺑﺎز ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬ﻧﻘﺺ در واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻳﻜﻲ از واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز را ﻋﻤﺪا اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد)‪.(4‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻋﻤﺪي ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻞ آن واﺟﺐ را در‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺗﺮك ﻛﻨﺪ ﺑﻴﺎد آورد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ آن ﻋﻤﻞ واﺟﺐ را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ وي ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎزش ﻧﺪارد‪ ،‬وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از‬

‫‪ -1‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه )ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺠﺪهي دوم( در رﻛﻌﺖ ﺑﻌﺪي رﺳﻴﺪه و ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺎد آورده‪.‬‬
‫‪ -2‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه )ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺠﺪهي دوم( در رﻛﻌﺖ ﺑﻌﺪي ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ و در‬
‫رﻛﻮع ﺑﻴﺎد آورده‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ ﭼﻮن در رﻛﻌﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه را ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻳﻚ ﺳﺠﺪه ﻫﻢ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺮك ﺳﺠﺪهي دوم رﻛﻌﺖ اول اﺳﺖ‪ ،‬در ﺿﻤﻦ آن ﻣﻘﺪار اﺿﺎﻓﻲ ﻛﻪ در رﻛﻌﺖ دوم اﻧﺠـﺎم داده را ﺣﺴـﺎب‬
‫ﻧﻤﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺺ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮد ﺑﻌﻨﻮان رﻛﻌﺖ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬در اﻧﺘﻬﺎي اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﻣﻮرد ارﻛﺎن و واﺟﺒﺎت و ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﺑﺤﺚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪18‬‬

‫ﺗﺮك ﻣﺤﻞ واﺟﺐ و ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ رﻛﻦ ﻣﺎ ﺑﻌﺪ آن ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎزﮔﺮدد و واﺟﺐ‬
‫را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎزش را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮد و ﺳﻼم داد ﺑﺎﻳﺪ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﺳﻬﻮ‬
‫اﻧﺠﺎم داده و ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﭘﺲ از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ رﻛﻦ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻋﻤﻞ واﺟﺒﻲ‬
‫ﻛﻪ ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﺎزﮔﺮدد ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻤﺎزش را اداﻣﻪ دﻫﺪ و در ﻋﻮض ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ دو‬
‫ﺳﺠﺪهي دﻳﮕﺮ ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ‪.1‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در رﻛﻌﺖ دوم اﺳﺖ و از ﺳﺠﺪهي دوم ﺑﺮ ﻣﻲ ﺧﻴﺰد‬
‫وﻟﻲ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﻣﻲ رود‪ ،‬ﺣﺎل در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ داﺷﺖ )و ﻫﻨﻮز ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺸﺪه( ﺑﻴﺎد ﻣﻲ آورد‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت او ﺑﺎﻳﺪ زود ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد و ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎزش اداﻣﻪ دﻫﺪ اﻣﺎ او ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﻨﻮز ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻛﻤﺮ ﺧﻮد را‬
‫راﺳﺖ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎده ي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎزﮔﺮدد و‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﻧﻤﺎزش را اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺳﻼم داد دو ﺳﺠﺪه‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺑﺖ ﺳﻬﻮي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ و ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎده درآﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ دﻳﮕﺮ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺸﻬﺪ از او ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲ ﺷﻮد در ﻋﻮض ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم دادن ﺑﺎﻳﺪ دو‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮده ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آن رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري و ﻏﻴﺮ او ﻧﻴﺰ از ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺑﺤﻴﻨﺔ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ آورده‬
‫اﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪ و در دو رﻛﻌﺖ اول ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ‬
‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وي ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ آﺧﺮ ﻧﻤﺎز رﺳﻴﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ‬

‫‪ -1‬ﺑﻌﺒﺎرﺗﻲ ﺗﺮك واﺟﺒﺎت در ﻧﻤﺎز اﮔﺮ ﺳﻬﻮا روي دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم ﻧﻤـﺎز ﺻـﻮرت ﻣـﻲ‬
‫ﮔﻴﺮد ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺳﻼم دﻫﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ اﷲ اﻛﺒﺮ‬
‫ﮔﻔﺖ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﻨﺪ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دادﻧﺪ‪.1‬‬

‫‪ -3‬ﻧﻘﺺ در ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﮔﺰار ﻳﻜﻲ از ﺳﻨﻦ ﻗﻮﻟﻲ ﻳﺎ ﻓﻌﻠﻲ ﻧﻤﺎز را ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﻲ داد‪،‬‬
‫ﻋﻤﺪا ﻳﺎ ﺳﻬﻮا ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ ،2‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﻋﻠﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺪﻟﻴﻞ‬
‫ﺗﺮك ﻋﻤﻞ ﺳﻨﺖ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ وﻟﻲ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮده ﻧﺸﻮد‬
‫ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز وارد ﻧﻤﻲ ﺷﻮد – ﻣﺘﺮﺟﻢ‬

‫ﺷﻚ‪:‬‬
‫ﺷﻚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻴﻦ دو اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ روي داده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻋﺒﺎدات در ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮﺟﻪ و اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻚ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻚ ﻓﻘﻂ در ﺣﺪ وﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺳﻮاس‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت ﺷﺨﺺ در ﺷﻚ ﺑﺴﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد ﺑﮕﻮﻧﻪ اي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺒﺎدﺗﻲ را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ در آن ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻚ ﺑﻌﺪ از ﻓﺎرغ ﺷﺪن از ﻋﺒﺎدات ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﻛﻪ در اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﻪ آن‬
‫اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﻴﻜﻪ ﺑﺮ آن ﺷﻚ ﻳﻘﻴﻦ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در آﻧﺼﻮرت ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻳﻘﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ از آن ﻓﺎرغ ﮔﺸﺖ در ﺷﻚ ﻣﻲ اﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬
‫آﻳﺎ ﺳﻪ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﻳﺎ ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻚ داده ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ‬
‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻪ رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪه در اﻳﻨﺼﻮرت ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ زﻣﺎن زﻳﺎدي از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز‬

‫‪ - 1‬ﺑﺨﺎري )‪ ،1224‬ﻣﺴﻠﻢ )‪ ،(570‬ﻧﺴﺎﺋﻲ )‪ ،(3/19‬اﺑﻮداود )‪ ،(1021‬ﺗﺮﻣﺬي )‪ ،(389‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ )‪.(1206‬‬

‫‪ -2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮك ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﺳﺘﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام آﻏﺎزﻳﻦ ﻧﻤﺎز‪ ،‬ﻳﺎ ﺗـﺮك ﻗﺮاﺋـﺖ ﺳـﻮرهي ﺑﻌـﺪ از‬
‫ﻓﺎﺗﺤﻪ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪20‬‬

‫ﻧﮕﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎزﮔﺮدد و ﻧﻤﺎزش را ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ )ﻳﻚ رﻛﻌﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه را ﺑﺨﻮاﻧﺪ( ﺑﻌﺪ‬
‫ﺳﻼم دﻫﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺳﻬﻮ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮد و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻴﺎدش ﻧﻴﺎﻣﺪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﻤﺎزش را از ﻧﻮ ﺗﻜﺮار ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺷﻚ در ﻏﻴﺮ ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮق اﻟﺬﻛﺮ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻚ در ﻧﻤﺎز ﺧﺎرج از دو ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اول‪ :‬ﺷﺨﺺ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﺑﻴﻦ دو اﻣﺮي ﻛﻪ در آن دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﻜﻲ را‬
‫ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻣﺮي ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻤﺎزش را ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس آن ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮده و ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ )ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺷﻚ( دو ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺑﺮد و ﺳﻼم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ در ﺷﻚ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ در رﻛﻌﺖ دوم اﺳﺖ ﻳﺎ‬
‫ﺳﻮم‪ ،‬اﻣﺎ راﺟﺢ ﻧﺰد وي اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﻗﺮار دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ او آن رﻛﻌﺖ را ﺑﻌﻨﻮان‬
‫رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺧﻮد در ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﻌﺪ از آن رﻛﻌﺖ دﻳﮕﺮي ﺧﻮاﻧﺪه و ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺷﻜﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ او وارد ﺷﺪه دو ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺑﺎز ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آن ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺤﻦ و ﻏﻴﺮ آن دو از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إذا ﺷﻚ أﺣﺪﻛﻢ ﻓﻲ ﺻﻼﺗﻪ ﻓﻠﻴﺘﺤﺮ‬
‫اﻟﺼﻮاب ﻓﻠﻴﺘﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﺛﻢ ﻟﻴﺴﻠﻢ ﺛﻢ ﻳﺴﺠﺪ ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ« ﻟﻔﻆ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﺨﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ در ﺷﻚ اﻓﺘﺎد )و ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﭼﻨﺪ‬
‫رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ(‪ ،‬ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮﻳﻦ آن را ﺑﻴﺎد آورد و ﻧﻤﺎزش را ﺑﺮ اﺳﺎس آن‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺳﻼم ﮔﻮﻳﺪ ﺳﭙﺲ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‪ ،‬ﺑﺠﺎي آورد‪.1‬‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ :‬اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از دو اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ و ﻟﺬا ﺑﻪ‬
‫ﻳﻘﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻳﻘﻴﻦ در اﻳﻨﺠﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ را‬

‫‪ - 1‬ﺑﺨﺎري )‪.(401‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ و ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورده و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ در رﻛﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻚ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ رﻛﻌﺖ دوم‬
‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﺳﻮم‪ ،‬و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ او ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﻳﻌﻨﻲ آن‬
‫رﻛﻌﺖ را ﺑﻌﻨﻮان رﻛﻌﺖ دوم ﺧﻮد ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻟﺬا ﺗﺸﻬﺪ اول را در آن رﻛﻌﺖ‬
‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن دو رﻛﻌﺖ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ رﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﻌﺪ ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آن ﺣﺪﻳﺜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ‬
‫ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إذا ﺷﻚ أﺣﺪﻛﻢ ﻓﻲ ﺻﻼﺗﻪ ﻓﻠﻢ ﻳﺪر ﻛﻢ ﺻﻠﻰ ﺛﻼﺛﺎً أم أرﺑﻌﺎً؟ ﻓﻠﻴﻄﺮح‬
‫اﻟﺸﻚ وﻟﻴﺒﻦ ﻋﻠﻰ ﻣﺎ اﺳﺘﻴﻘﻦ ﺛﻢ ﻳﺴﺠﺪ ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ ﻗﺒﻞ أن ﻳﺴﻠﻢ ﻓﺈن ﻛﺎن ﺻﻠﻰ ﺧﻤﺴﺎً ﺷﻔﻌﻦ ﻟﻪ ﺻﻼﺗﻪ‬
‫وإن ﻛﺎن ﺻﻠﻰ إﺗﻤﺎﻣﺎ ﻷرﺑﻊ ﻛﺎﻧﺘﺎ ﺗﺮﻏﻴﻤﺎ ﻟﻠﺸﻴﻄﺎن«‪.1‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ ازﺷﻤﺎ در ﻧﻤﺎزش دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﭼﻨﺪ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫آﻳﺎ ﺳﻪ رﻛﻌﺖ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻚ را از ﺧﻮد دور ﻛﻨﺪ و ﺑﻨﺎي ﻛﺎر را ﺑﺮ‬
‫ﻳﻘﻴﻦ ﺑﮕﺬارد‪ ،2‬واز آﻧﺠﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎزش را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺳﻼم ﺑﺪﻫﺪ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮد‪،‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ دو ﺳﺠﺪه ﻧﻤﺎزش زوج ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻧﻤﺎزش‬
‫را ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاري ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺜﺎﻟﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﻚ در ﻧﻤﺎز‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺨﺺ در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم در رﻛﻮع ﺑﻮد‪ ،‬او در ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎده‬
‫ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام ﮔﻔﺘﻪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ رﻛﻮع ﻣﻲ رود‪ ،‬در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﺴﻠﻢ )‪ ،(571‬اﺑﻮداود )‪.(1011‬‬

‫‪ - 2‬در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﻳﻘﻴﻦ دارد اﻣﺎ رﻛﻌﺖ ﭼﻬﺎرم ﻣﻮرد ﺷﻚ اﺳﺖ ﺑﻨـﺎﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑﻨـﺎ را ﺑـﺮ ﻳﻘـﻴﻦ ﻣـﻲ ﮔـﺬارد و‬
‫ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻪ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻚ را از ﺧﻮد دور ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪22‬‬

‫اول‪ :‬او ﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ اﻣﺎم از رﻛﻮع ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد ﺑﻪ رﻛﻮع وي رﺳﻴﺪه‪،‬‬
‫ﭘﺲ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ رﻛﻌﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه وﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ از وي ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ در رﻛﻮع ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺮﺳﺪ وي )ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺎم( از رﻛﻮع ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﺪه و ﻣﻮﻓﻖ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ در رﻛﻮع ﺑﻪ اﻣﺎم ﻣﻠﺤﻖ ﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ آن رﻛﻌﺖ ﺑﺮاي او‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.1‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬در ﺷﻚ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻣﺎم را در رﻛﻮع درﻳﺎﻓﺘﻪ ‪ -‬ﺗﺎ ﺑﻌﻨﻮان رﻛﻌﺘﻲ ﺣﺴﺎب ﺷﻮد ‪-‬‬
‫ﻳﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ او را در رﻛﻮع درﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺺ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﻣﺮ را راﺟﺢ و‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﭘﻨﺪاﺷﺖ در اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻤﺎزش را ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻤﺎم‬
‫ﻛﺮده و ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم )اﮔﺮ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻮد( دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺳﻼم دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﻣﺴﺒﻮق ﻧﺒﻮده ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻮده ‪ -‬ﻛﻪ در آﻧﺼﻮرت ﻻزم ﺑﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪.2‬‬
‫و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻳﻜﻲ از آن دو اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺗﺮدﻳﺪ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ )و‬
‫ﻳﻘﻴﻦ در اﻳﻨﺠﺎ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ او رﻛﻌﺖ را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪه در‬
‫رﻛﻮع ﺑﻪ اﻣﺎم ﺑﺮﺳﺪ( ﭘﺲ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻤﺎم ﻛﺮده اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ‪.3‬‬

‫‪ - 1‬از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد ‪» :‬إذا ﺟﺌﺘﻢ إﻟﻰ اﻟﺼﻼة وﻧﺤـﻦ‬
‫ﺳﺠﻮد ﻓﺎﺳﺠﺪوا‪ ،‬وﻻ ﺗﻌﺪوﻫﺎ ﺷﻴﺌﺎً وﻣـﻦ أدرک اﻟﺮﮐﻌـﺔ ﻓﻘـﺪ أدرک اﻟﺼـﻼة« ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي ﻧﻤﺎز آﻣﺪﻳﺪ و ﻣﺎ‬
‫در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮوﻳﺪ و آﻧﺮا )رﻛﻌﺘﻲ( ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻴﺎورﻳﺪ وﻛﺴﻲ ﻛـﻪ رﻛـﻮع را در‬
‫ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬رﻛﻌﺖ را درﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫‪ -2‬زﻳﺮا اﻣﺎم ﺳﻬﻮ ﻧﻤﺎز ﻣﺎﻣﻮم را ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ؛ اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻳﻜﻲ از دو اﻣﺮ ﻣـﻮرد ﺷـﻚ را ﺗـﺮﺟﻴﺢ داد‪ ،‬ﺑﻌـﺪ از ﺳـﻼم‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬وﻟﻲ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻴﭽﻜﺪام را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ و ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﮔﺬاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ ﻗﺒـﻞ از‬
‫ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪.‬‬
 ‫‪23‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﻓﺎﻳﺪه‪ :‬اﮔﺮ ﺷﺨﺺ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪ در آﻧﺼﻮرت ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻳﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ﻳﺎ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ ﻧﺰد او راﺟﺢ ﺑﻮده ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﺮ او ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد‬
‫ﻛﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم داده ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده و زﻳﺎده ﻳﺎ ﻧﻘﺼﻲ در ﻧﻤﺎزش رخ ﻧﺪاده‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس راي ﻣﺸﻬﻮر‬
‫ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ از او ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺒﺐ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺷﻚ اﺳﺖ از او ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ از او ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ ﻣﺎﻳﻪ ي ﺧﻮاري ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»وإن ﻛﺎن ﺻﻠﻰ إﺗﻤﺎﻣﺎً ﻛﺎﻧﺘﺎ ﺗﺮﻏﻴﻤﺎً ﻟﻠﺸﻴﻄﺎن«‪ 1‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬و اﮔﺮ ﻧﻤﺎزش را ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ دو‬
‫ﺳﺠﺪه ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاري ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺨﺸﻲ از ﻧﻤﺎزش دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪه و ﻟﺬا اﻳﻦ راي راﺟﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﭙﺲ در رﻛﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻚ ﻣﻲ اﻓﺘﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ رﻛﻌﺖ دوم اﺳﺖ‬
‫ﻳﺎ ﺳﻮم؟ و ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﻣﺮ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ ﻟﺬا ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲ ﮔﺬارد و آن‬
‫رﻛﻌﺖ را رﻛﻌﺖ دوم درﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس آن اداﻣﻪ داده ﺳﭙﺲ ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ آن رﻛﻌﺘﻲ ﻛﻪ در آن دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد در ﺣﻘﻴﻘﺖ رﻛﻌﺖ دوم ﺑﻮده‬
‫ﺣﺎل در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺸﻬﻮر اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﻮل دوم ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﺮا راﺟﺢ ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮده و ﺑﻌﺪ‬
‫ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮاي ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻣﻮم‪:‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه اﻣﺎم دﭼﺎر ﺳﻬﻮي در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﺷﺪ ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮم واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ از‬
‫اﻣﺎم ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻓﺮﻣﻮده ي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ‪» :‬إﻧﻤﺎ ﺟﻌﻞ اﻹﻣﺎم ﻟﻴﺆﺗﻢ ﺑﻪ ﻓﻼ‬
‫ﺗﺨﺘﻠﻔﻮا ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺈذا ﻛﺒﺮ ﻓﻜﺒﺮوا‪ ،‬وإذا رﻛﻊ ﻓﺎرﻛﻌﻮا‪ ...‬إﻟﻰ أن ﻗﺎل‪ :‬وإذا ﺳﺠﺪ ﻓﺎﺳﺠﺪوا«‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺨﺮﻳﺞ آن ﻗﺒﻼ ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬

 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪24‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻣﺎم ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻗﺮار داده ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﺷﻮد؛ ﭘﺲ از وي ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﻨﻴﺪ و‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺒﻴﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‪ ...‬ﺗﺎ ﺟﺎﺋﻴﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬وﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮوﻳﺪ« ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ از ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ‪.‬‬
‫و ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪه ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬و در ﻫﺮ دو‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮم واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻣﺎم ﭘﻴﺮوي و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻣﻮم ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﺴﺒﻮق ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ رﺳﻴﺪه و ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻗﻲ‬
‫ﻣﻲ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ او ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد از اﻣﺎم‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺒﻮق ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺳﻼم دﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻴﺰد‬
‫و ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﻧﻤﺎزش را ﺗﻤﺎم ﻛﺮد و ﺳﻼم داد او ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ دو‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد و ﺳﻼم دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه و آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻧﻤﺎزش‬
‫را ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪه اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻌﺪ ﺳﻼم داده و ﺳﭙﺲ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺑﺎز ﺳﻼم‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪد ﻛﻪ اﻣﺎم در رﻛﻌﺖ آﺧﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﺪ اﻣﺎم در‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮي ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي‬
‫آورد‪ ،‬ﺣﺎل ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ اﻣﺎم ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺳﻼم داد ﻣﺎﻣﻮم ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را‬
‫اداﻣﻪ دﻫﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮود‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﭙﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺳﻼم‬
‫داد او ﻧﻴﺰ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮد و ﺳﻼم دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم‪ 1‬ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در ﻧﻤﺎزش دﭼﺎر ﺳﻬﻮي‬
‫ﺷﺪ وﻟﻲ اﻣﺎم ﻧﻤﺎزش ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﺪون ﻧﻘﺺ ﻳﺎ زﻳﺎده ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻣﻮم ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ )ﭼﻪ‬
‫ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از آن( ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺠﺪهي وي در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﺗﺨﻠﻒ او از اﻣﺎم و ﻋﺪم ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ وي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ‬
‫وﺳﻠﻢ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﺗﺎ ﺗﺸﻬﺪ اول را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻬﺪ را‬

‫‪ -1‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺒﻮق ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

 ‫‪25‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﻧﺨﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻨﺸﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮاﻋﺎت‬
‫ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ را ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ و از او ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻨﻮز ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ 1‬و او ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﻳﺎ‬
‫ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺧﻮد دﭼﺎر ﺳﻬﻮي ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ از او ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ از‬
‫اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺳﻬﻮي ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه ﻗﺒﻞ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻣﺎﻣﻮم ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در رﻛﻮع ذﻛﺮ »ﺳﺒﺤﺎن رﺑﻲ اﻟﻌﻈﻴﻢ« را ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﺎ اﻣﺎم‬
‫ﻧﻤﺎزش ﺑﭙﺎﻳﺎن ﻣﻲ رﺳﺪ و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺴﺒﻮق ﻧﺒﻮده‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي‬
‫ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ .2‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﻳﺎ دو رﻛﻌﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺲ‬
‫از اﻳﻨﻜﻪ آن رﻛﻌﺘﻬﺎ را ﺧﻮاﻧﺪ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪.3‬‬
‫ﻣﺜﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ‪ :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻣﻮم ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻣﺎم در‬
‫رﻛﻌﺖ ﺳﻮم اﺳﺖ و ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ ﭼﻬﺎرم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮم ﺑﺮاي ﺗﺸﻬﺪ ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ‬
‫زﻳﺮا ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در رﻛﻌﺖ آﺧﺮ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎم ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ او‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ﺣﺎل در ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻣﺎﻣﻮم دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﻤﺎز اﻣﺎم‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮم ﻫﻴﭻ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد‪ ،4‬ﺑﻌﺪ از اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻫﻨﻮز ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ‪ -‬ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ رﻛﻌﺖ‬
‫– او ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه و ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎزش را ﺗﻤﺎم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻌﺪ ﺳﻼم داده و ﺳﭙﺲ دو ﺳﺠﺪهي‬
‫ﺳﻬﻮ ﺑﺮده و ﺑﺎز ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و اﻳﻦ ﺳﺠﺪه ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﺸﺴﺘﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎﻣﻮم در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ‬
‫اﻣﺎم ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ ﭼﻬﺎرم ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -1‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -2‬زﻳﺮا ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺷﺎره ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎم ﺳﻬﻮ او را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺷﺪه و ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬زﻳﺮا ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ذﻛﺮ ﺟﺰو واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و ﻗﺒﻼ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮك ﻳﻜﻲ از واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻳﺪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮد‪.‬‬
‫‪ - 4‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻣﻮم از اﺑﺘﺪاي ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪن ﻧﻤﺎز اﻣﺎم‪ ،‬او ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎزش ﺗﻤﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪26‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﮔﺎﻫﻲ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم‬
‫اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم؛‬
‫و ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم در دو ﺣﺎﻟﺖ ﻻزم ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬
‫اول‪ :‬اﮔﺮ در ﻧﻤﺎز ﻧﻘﺼﻲ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺑﺠﻴﻨﻪ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻛﻪ در‬
‫آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﻬﺪ اول را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز و ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ در ﺳﺎﺑﻖ ﻟﻔﻆ ﺣﺪﻳﺚ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار در ﺑﻴﻦ دو اﻣﺮ دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﻮد و ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﻫﻴﭽﻜﺪام را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮ ﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎزش دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪ و‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﭼﻨﺪ رﻛﻌﺖ – ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ – ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ اﻣﺮ‬
‫ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺠﺎي آورد ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﻟﻔﻆ ﺣﺪﻳﺚ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫و ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم در دو ﺣﺎﻟﺖ ﻻزم ﻣﻲ ﺷﻮد‪:‬‬

‫اول‪ :‬اﮔﺮ زﻳﺎدﺗﻲ در ﻧﻤﺎز ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻛﻪ‬
‫در آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ را ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺎدش آوردﻧﺪ‬
‫اﻳﺸﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﻼم دادﻧﺪ و )ﭼﻮن( ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي‬
‫ﺳﻬﻮ اﻳﺸﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺑﺪﻟﻴﻞ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز ﺑﻪ آن زﻳﺎده در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﻣﻄﻠﻊ‬
‫ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﺣﻜﻢ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ )ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ( ﻫﺮﮔﺎه‬
‫زﻳﺎدﺗﻲ در ﻧﻤﺎز ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﻤﺎز ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ و ﭼﻪ در اﺛﻨﺎء ﻧﻤﺎز و ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻗﺒﻞ‬
‫از ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز ﺳﻼم داد ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ و اداﻣﻪ ي ﻧﻤﺎزش را ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن او ﺳﻼﻣﻲ را در اﺛﻨﺎء‬
‫ﻧﻤﺎزش اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮده ﭘﺲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه‬
‫رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻛﻪ در آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ در رﻛﻌﺖ دوم ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻳﺎ ﻋﺼﺮ ﺳﻼم‬
‫دادﻧﺪ ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺎدش آوردﻧﺪ و اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎزش را اداﻣﻪ داده و ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دو‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮدﻧﺪ و ﺳﻼم داد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ در ﻟﻔﻆ ﺣﺪﻳﺚ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫دوم‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎز ﮔﺰار ﺑﻴﻦ دو اﻣﺮ در ﺷﻚ اﻓﺘﺎد وﻟﻲ ﻳﻜﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ داد‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺣﺪﻳﺚ‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ در ﺷﻚ اﻓﺘﺎد ﺑﻌﺪ اﻣﺮ ﺻﻮاب را‬
‫ﺗﺸﺨﻴﺺ داد و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮد ﺑﻌﺪ ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ و دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﻲ‬
‫ﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﺎ ﻟﻔﻆ ﺣﺪﻳﺚ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ دو ﺑﺎر دﭼﺎر ﺳﻬﻮ ﺷﺪ و ﻻزم ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺳﻼم و ﺑﺮاي دﻳﮕﺮي ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮد‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻠﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮده اﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺳﻼم ﺑﺮ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻓﻘﻂ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم را ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و در رﻛﻌﺖ دوم ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻨﻜﻪ در رﻛﻌﺖ دوم اﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺗﺸﻬﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺎد ﻣﻲ آورد ﻛﻪ او در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم اﺳﺖ ﻧﻪ دوم‪ ،1‬ﻟﺬا ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه‬
‫و ﻳﻚ رﻛﻌﺖ دﻳﮕﺮ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﺳﭙﺲ ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺗﺸﻬﺪ اول را ﺗﺮك ﻛﺮد ﻟﺬا ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ آن ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬
‫ﻧﺸﺘﻨﻲ اﺿﺎﻓﻲ در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ آن ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم اﺳﺖ اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم‬
‫ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ‪ .‬واﷲ اﻋﻠﻢ‬
‫از اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎرم ﺗﺎ ﻣﺎ و ﺑﺮادران ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻤﺎن را ﺑﺮ ﻓﻬﻢ ﻛﺘﺎﺑﺶ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ﺻﻠﻲ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن دو در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ در ﻋﻘﻴﺪه و ﻋﺒﺎدت و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‬
‫و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﺎ را ﺑﺨﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺘﻲ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﻟﺤﻤﺪ ﷲ رب اﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ وﺻﻠﻰ اﷲ وﺳﻠﻢ ﻋﻠﻰ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ وﻋﻠﻰ آﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﺟﻤﻌﻴﻦ ‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرش آن ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﻓﻘﻴﺮ اﻟﻲ اﷲ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ در ﺗﺎرﻳﺦ ‪1400/3/4‬ﻫـ‪.‬ق ﭘﺎﻳﺎن ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺎل او دو ﺑﺎر ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮ ﺷﺪه و ﻻزم ﺷﺪه ﺗﺎ ﻳﻜﺒﺎر ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن ﺗﺸﻬﺪ اول‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﺳـﻼم‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮد زﻳﺮا دﭼﺎر ﻧﻘﺼﻲ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﺷﺪه‪ ،‬و ﻳﻜﺒﺎر ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺸﺴﺘﻦ اﺿﺎﻓﻲ در رﻛﻌﺖ ﺳـﻮم‬
‫ﻻزم ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮد زﻳﺮا زﻳﺎدﺗﻲ را در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ‪.‬‬
 ‫ﺍﺿﺎﻓﺎﺕ‬
‫از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﻦ "رﺳﺎﻟﺔ ﻓﻲ ﺳﺠﻮد اﻟﺴﻬﻮ" ﻛﻪ در ﻓﻮق ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺪ‬
‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد ﺗﺎ ﻫﻢ ﺑﺤﺚ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮ ﮔﺮدد و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻﺗﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ در اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﭘﺎﺳﺦ داده‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ زﻳﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﺛﺎر ﻣﻮﻟﻒ ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻼﻣﻪ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻧﻴﺰ از دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻓﻘﻬﻲ اﺧﺬ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﺑﺘﺪا اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ را ﻣﺨﺘﺼﺮا در ذﻳﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻠﺨﺺ از ﻫﻤﻴﻦ‬
‫رﺳﺎﻟﻪ ﺟﻨﺎب ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‪:‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم از اﺑﺘﺪاي ﻧﻤﺎز ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻮد و در ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ در‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺗﺎﺑﻊ اﻣﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و دﻟﻴﻞ آن ﻋﻤﻮم‬
‫ﺎم ﻟِﻴُـ ْﺆﺗَ ‪‬ﻢ ﺑِ ِﻪ ﻓَﻼ ﺗَ ْﺨﺘَﻠِ ُﻔﻮا‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺮﻣﻮده ي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إِﻧ‪َ ‬ﻤﺎ ُﺟﻌ َﻞ ا ِﻹ َﻣ ُ‬
‫ْﺤ ْﻤ ُﺪ َوإِذَا َﺳ َﺠ َﺪ‬‫َﻚ اﻟ َ‬ ‫ﺎل َﺳ ِﻤ َﻊ اﻟﻠ‪‬ﻪُ ﻟِ َﻤ ْﻦ َﺣ ِﻤ َﺪﻩُ ﻓَـ ُﻘﻮﻟُﻮا َرﺑـ‪‬ﻨَﺎ ﻟ َ‬
‫َﻋﻠَْﻴ ِﻪ ‪ ,‬ﻓَِﺈذَا َرَﻛ َﻊ ﻓَ ْﺎرَﻛﻌُﻮا ‪َ ,‬وإِذَا ﻗَ َ‬
‫ﺎﺳ ُﺠ ُﺪوا«‪ .‬ﺑﺨﺎری )‪ (٧٢٢‬وﻣﺴﻠﻢ )‪.(٤١٤‬‬
‫ﻓَ ْ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻣﺎم ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﺷﻮد؛ ﭘﺲ از وي ﺗﺨﻠﻒ‬
‫ﻧﻜﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ رﻛﻮع رﻓﺖ ﺑﻪ رﻛﻮع ﺑﺮوﻳﺪ‪ ،‬و ﭼـﻮن ﮔﻔﺖ‪" :‬ﺳﻤﻊ اﷲ ﻟﻤﻦ ﺣﻤﺪﻩ" ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ‪" :‬رﺑﻨﺎ ﻟﮏ اﻟﺤﻤﺪ" و ﻫﺮ وﻗﺖ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه رﻓﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮوﻳﺪ«‬
‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺨﺺ از اﺑﺘﺪا در ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﺴﺒﻮق(‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت او ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ در ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم ﺗﺎﺑﻊ اﻣﺎم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﺒﺎﻳﺪ در‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اﻣﺎم ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺑﺠﺎي ﻣﻲ آورد از او ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻣﺎم‬
‫اﺑﺘﺪا ﺳﻼم داده ﺑﻌﺪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد و ﻟﺬا ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣﺴﺒﻮق ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺳﻼم‬
‫دﻫﺪ و ﺑﻌﺪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ او ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻴﺰد و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺗﻜﻤﻴﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزش را ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮد و ﺳﻼم داد او ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد و ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺼﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻗﻀﻴﻪ را در ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻣﻮم و ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎ اﻣﺎم‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫‪ -1‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻮد‪ ،‬و اﻣﺎم ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮي ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮاي آن ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﻧﻴﺰ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮود ﺣﺎل ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از‬
‫ﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم از اﺑﺘﺪا ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﺎل ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎز ﻛﻪ اﻣﺎم ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮ ﺷﺪ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮد‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت‪:‬‬
‫اﮔﺮ اﻣﺎم ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬ﻣﺴﺒﻮق ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺮاه او ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮود‬
‫ﺑﻌﺪ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺳﻼم داد ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻼم دﻫﺪ ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺎر دوم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اول ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﺑﻮد در ﻏﻴﺮ ﻣﻜﺎن‬
‫اﺻﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﻮد‪ 1‬ﭼﻮن ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در اﺛﻨﺎي ﻧﻤﺎز ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در آﺧﺮ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ ،‬و ﺳﺠﺪهي‬
‫اول او ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﻓﻘﻂ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ از اﻣﺎم ﺑﻮد و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮاي ﻣﺴﺒﻮق‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﺒﻮق در ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻧﻤﺎز ﻛﻪ اﻣﺎم در آن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮ ﺷﺪه ﻫﻤﺮاه وي ﻧﺒﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻣﺎﻣﻮم در رﻛﻌﺖ دوم ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪه وﻟﻲ اﻣﺎم در رﻛﻌﺖ اول ﻧﻤﺎز ﺧﻮد دﭼﺎر‬
‫ﺳﻬﻮي ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪:‬‬
‫اﮔﺮ اﻣﺎم ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪه ﺑﺮد‪ ،‬ﻣﺴﺒﻮق ﻧﻴﺰ از وي ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد‬
‫و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﺳﺠﺪه ﺑﺮد زﻳﺮا او ﺑﻪ‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻬﻮ اﻣﺎم ﺑﺎ وي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ اﻣﺎم ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪه داد‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮم ﻧﺒﺎﻳﺪ از وي ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﺷﻮد و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آﺧﺮ ﻧﻤﺎز ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪،‬‬
‫زﻳﺮا او در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻬﻮ اﻣﺎم ﺑﺎ وي ﻧﺒﻮده‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﻬﻮ اﻣﺎم ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ رخ داد ﻛﻪ او ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﻠﺤﻖ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ - 1‬ﻣﻜﺎن ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺳﻬﻮ ﻳﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪30‬‬

‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﺎﻟﺘﻬﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺮاي زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﺎم در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ دﭼﺎر ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ‬
‫ﺣﺴﺐ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻣﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﺑﻊ او ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ در ﺟﻤﺎﻋﺖ اﻣﺎم دﭼﺎر ﺳﻬﻮ ﻧﺸﻮد‬
‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎﻣﻮم ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻬﻮي ﺷﻮد‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت‪:‬‬
‫‪ -4‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم از اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﺴﺒﻮق ﻧﺒﻮد و ﺑﻌﺪ دﭼﺎر ﺳﻬﻮ‬
‫ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﺮك واﺟﺒﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﺜﻼ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ در رﻛﻮع ذﻛﺮ "ﺳﺒﺤﺎن رﺑﻲ اﻟﻌﻈﻴﻢ"‬
‫را ﺑﮕﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮ او ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻣﺎم ﺳﻬﻮ وي را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺮاﻳﺶ‬
‫ﺟﺒﺮان ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﻧﻤﺎز را ﺗﺮك ﮔﻔﺖ ﻣﺜﻼ در ﻳﻜﻲ از رﻛﻌﺘﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد و ﺑﻌﺪا در اﺛﻨﺎء ﻧﻤﺎز ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺪ و اﻣﺎم ﺳﻼم داد او ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﻼم دﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻻزﻣﺴﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد ﺗﺎ رﻛﻌﺘﻲ را ﻛﻪ در آن رﻛﻨﻲ‬
‫را ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻮد از ﻧﻮ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و آﻧﺮا ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺳﻼم دﻫﺪ و ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫‪ -5‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺑﺎ اﻣﺎم ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﻮده ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﺑﻮد و در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ دﭼﺎر ﺳﻬﻮي ﮔﺸﺖ ‪ -‬ﭼﻪ در ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم‬
‫اﺳﺖ و ﭼﻪ در ﻗﺴﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲ ﮔﺮداﻧﺪ ‪ -‬ﺑﺮ او ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺳﻬﻮي ﻛﻪ اﻧﺠﺎم داده‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫ﺑﺮادر و ﺧﻮاﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻢ! آﻳﺎ ﻣﻲ داﻧﻲ ﻛﻪ‪:‬‬
‫‪ -6‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻗﺒﻞ از اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز ﻋﻤﺪا ﺳﻼم دﻫﺪ ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -7‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار رﻛﻨﻲ اﺿﺎﻓﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻛﻌﺖ ﻳﺎ رﻛﻮع ﻳﺎ ﺳﺠﺪهﻳﺎ ﻗﻴﺎﻣﻲ را ﻋﻤﺪا ﺑﻪ ﻧﻤﺎزش‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻤﺎز او ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬اﮔﺮ رﻛﻨﻲ از ﻧﻤﺎز را ﺗﺮك ﻛﺮد‪ :‬اﮔﺮ ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ در اﻳﻨﺼﻮرت ﻧﻤﺎزش‬
‫ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ ﺣﺎل ﭼﻪ ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺳﻬﻮا ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻤﺎزش ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﺸﺪه‬
 ‫‪31‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫و ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه ﻏﻴﺮ از ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻤﺪي‬
‫ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺳﻬﻮا ﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ آن رﻛﻦ را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز را ﻋﻤﺪا اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -10‬اﮔﺮ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ ﻻزﻣﺴﺖ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ دوﺑﺎره‬
‫ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از "رﺳﺎﻟﺔ ﻓﻲ أﺣﻜﺎم ﺳﺠﻮد اﻟﺴﻬﻮ" ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ‪.‬‬

‫ﺟﺪول زﻳﺮ ﻣﺨﺘﺼﺮي از اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه‬ ‫ﺣﺎﻟﺖﻫﺎي آن‬ ‫ﻣﺴﺎﻟﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از‬
‫در ﻣﻮرد ﺳﻼم ﻗﺒﻞ از اﺗﻤﺎم‬
‫ﻧﻮ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي‬
‫ﻧﻤﺎز‪ :‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار از روي‬
‫زﻣﺎن اﻧﺪك ﻣﺜﻼ ﺗﺎ ﭘﻨﺞ دﻗﻴﻘﻪ ﺳﻬﻮ ﺑﺮده و دوﺑﺎره ﺳﻼم‬ ‫‪11‬‬
‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻗﺒﻞ از اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎز‬
‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬او ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎزش را ﻣﻲدﻫﺪ‬
‫ﺳﻼم داد‪.‬‬
‫اداﻣﻪ داده ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻮد و‬
‫ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻧﺠﺎم آن زﻳﺎده‬
‫در ﻣﻮرد زﻳﺎده در ﻧﻤﺎز‪ :‬ﺑﻴﺎدش آﻣﺪ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم دو ﺳﺠﺪهي‬
‫ﻫﺮﮔﺎه ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﺳﻬﻮا ﻗﻴﺎم ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ وي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ‬
‫ﺳﻬﻮ ﻣﻲ ﺑﺮد و دوﺑﺎره ﺳﻼم‬ ‫‪12‬‬
‫رﻛﻮع ﻳﺎ ﺳﺠﺪه اي را ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‪ .‬و اﮔﺮ در اﺛﻨﺎء‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺠﺎم آن ﺑﻴﺎد آورد ﺑﺎﻳﺪ آﻧﺮا‬ ‫ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﻛﻨﺪ و از آن ﺑﺎزﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪32‬‬

‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻜﺎن اﻧﺠﺎم ﻫﻤﺎن‬

‫رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه در رﻛﻌﺖ‬
‫ﺑﻌﺪ از آن رﺳﻴﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻴﺎدش‬
‫آﻣﺪ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت رﻛﻌﺖ‬
‫ﻧﺎﻗﺺ را ﻣﻠﻐﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ و در‬
‫ﻋﻮض آن رﻛﻌﺖ ﻣﻮﺟﻮد را‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺮك ﻳﻜﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آن ﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ارﻛﺎن‪ :‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن و اﮔﺮ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫‪ 13‬ﻧﻤﺎز ‪ -‬ﻏﻴﺮ از ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام ﺗﺮك ﺷﺪه در رﻛﻌﺖ ﺑﻌﺪ از ﻛﻪ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻌﺪ از‬
‫– را از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺗﺮك آن ﻧﺮﺳﻴﺪه و ﻳﻜﺪﻓﻌﻪ ﺑﻴﺎد ﺳﻼم ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫آورد ﻛﻪ رﻛﻨﻲ را ﺗﺮك‬ ‫ﮔﻔﺖ‬
‫ﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬در اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﻫﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ اﻧﺼﺮاف‬
‫دﻫﺪ و ﺑﻪ ﻣﻜﺎن رﻛﻦ ﺗﺮك‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎزﮔﺮدد و و ﭘﺲ از‬
‫ﺑﺠﺎي آوردن آن رﻛﻦ‪ ،‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪33‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اول‪ :‬ﻳﺎ از روي ﻇﻦ‬

‫ﻏﺎﻟﺐ ﻳﻜﻲ از دو اﻣﺮ ﻣﻮرد‬
‫ﺷﻚ را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و ﻧﻤﺎز‬
‫در ﻣﻮرد ﺷﻚ در ﻧﻤﺎز‪ :‬اﮔﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻤﺎم‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ اول ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از‬
‫در ﺗﻌﺪاد رﻛﻌﺎت ﻧﻤﺎز ﺷﻚ ﻛﺮده و ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي‬
‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺜﻼ آﻳﺎ دو رﻛﻌﺖ ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ :‬ﻳﺎ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫آورد‪.‬‬ ‫‪14‬‬
‫ﺧﻮاﻧﺪه ﻳﺎ ﺳﻪ رﻛﻌﺖ‪ ،‬در ﻫﻴﭽﻴﻚ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ‪ ،‬در‬
‫در ﺣﺎﻟﺖ دوم ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت دو ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻨﺼﻮرت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪:‬‬
‫رﻛﻌﺎت را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬
‫ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺗﻤﺎم‬
‫ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬اﮔﺮ ﺗﺎ ﭘﺲ از ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻣﻮرد ﻳﻚ ﻻزﻣﺴﺖ ﺗﺎ‬

‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻴﺎدش ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬در ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﺮك ﺗﺸﻬﺪ اول‪:‬‬
‫اﻳﻨﺼﻮرت ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺠﺎي آورد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﺸﻬﺪ اول را ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺸﻬﺪ ﺑﺎزﮔﺮدد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻣﻮرد دو ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﻛﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻼم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪15‬‬
‫)اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻜﻢ ﺗﺮك ﻣﺎﺑﻘﻲ‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮرد ﺳﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‬
‫واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﻧﻴﺰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮد‪ ،‬زﻳﺮا او‬
‫ﺗﺮك ﺗﺸﻬﺪ اﺳﺖ(‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﺴﺘﺎده در ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻣﺮ زﻳﺎده ﻳﺎ ﻧﻘﺼﻲ‬
‫ﻧﻴﺎﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﺸﻬﺪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪34‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را‬

‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اداﻣﻪ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ در ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ي‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻛﻪ دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را‬
‫از راﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻴﺎد‬
‫آورد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮد و ﺗﺸﻬﺪ‬
‫ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﺣﻜﻢ ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ اﻣﺎم در رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ؟‬

‫از ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ اﻣﺎم ﺳﻬﻮا ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻜﻢ‬
‫ﻧﻤﺎز او و ﻣﺎﻣﻮم ﭼﻴﺴﺖ؟ و آﻳﺎ آن رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺒﻮق درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؟‬
‫اﻳﺸﺎن ﺟﻮاب ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ اﻣﺎم ﺳﻬﻮا ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ وي‬
‫ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺑﺸﺮﻃﻴﻜﻪ او ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺟﻪ رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﻧﺸﺪ و ﺳﻬﻮا ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ ﻳﺎ اﺻﻼ ﺑﻪ‬
‫ﺣﻜﻢ آن ﺟﻬﻞ داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ آﮔﺎه ﺑﻮد وﻟﻲ اﻣﺎم ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬او‬
‫ﺑﺎﻳﺪ )ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺒﺤﺎن اﷲ اﻣﺎم را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﺧﻮد ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ او ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻠﻜﻪ( ﺧﻮد ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ و ﺗﺸﻬﺪ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺳﻼم دﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮا او در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ آن رﻛﻌﺖ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻄﺎل ﻧﻤﺎز اﻣﺎم ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻣﻮم اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف اﻣﺎم از‬
‫ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وارد ﺷﺪن ﺧﻠﻠﻲ در ﻳﻜﻲ از رﻛﻌﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎزش ﺑﻮده‪،‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺠﺎد ﺧﻠﻠﻲ در ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ‪ ،‬ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎز ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ در‬
‫ﺟﺎي ﺧﻮد ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻣﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻣﺎم ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﺎ او ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﻳﻦ رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ اﻣﺎم‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان رﻛﻌﺘﻲ ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻣﺴﺒﻮق؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از رﻛﻌﺖ دوم‬
‫ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻠﺤﻖ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼ ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺨﺺ در رﻛﻌﺖ دوم وارد ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ اﻣﺎم در‬
‫رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺎ وي ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ او ﺳﻼم دﻫﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ در رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻠﺤﻖ‬
‫ﺷﺪ آن رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ اﻣﺎم ﺑﺮاي او در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﻟﺬا ﺑﻌﺪ از ﺳﻼمِ اﻣﺎم ﻓﻘﻂ ﻳﻚ‬
‫رﻛﻌﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ 1،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آن رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺒﻮق در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺒﻮق ﻋﻤﺪا رﻛﻌﺘﻲ را اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻋﻤﺪا‬
‫ﻳﻚ رﻛﻌﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺎم ﻣﻌﺬور اﺳﺖ زﻳﺮا او ﻋﻤﺪا آن رﻛﻌﺖ را‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻠﻜﻪ از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﻮده و ﻟﺬا ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوى اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ )‪. (20/14‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﻣﺴﺒﻮق ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﺎزش‬
‫را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ او ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ ﺑﻴﺎد آورد و ﻧﻤﺎزش را‬
‫ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻤﻮد ﻻزم اﺳﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد؟‬
‫آري‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎزش ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬ﻣﺎﻣﻮم اﮔﺮ از اﺑﺘﺪاي‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻫﻤﺮاه اﻣﺎم ﺑﻮد و اﺣﻴﺎﻧﺎ دﭼﺎر ﺳﻬﻮي ﺷﺪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد وﻟﻲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻮد اﮔﺮ ﺳﻬﻮي ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ در اﻧﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪.‬‬

‫‪ -1‬اﻟﺒﺘﻪ ﭼﻮن اﻣﺎم در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد زﻳﺎدﺗﻲ داﺷﺖ‪ ،‬و ﺑﺎﺑﺖ آن ﺳﻬﻮ ﻻزم ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺳـﻼم دو ﺳـﺠﺪهي‬
‫ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد وﻟﻲ ﻣﺴﺒﻮق ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ رﻛﻌﺖ وي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻣـﺎم ﺳـﻼم دﻫـﺪ و ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺠﺪه ﺳﻬﻮ ﺑﺮود ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﺪ و ﺳﻼم دﻫـﺪ و ﺑﻌـﺪ او‬
‫ﻧﻴﺰ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮده و دوﺑﺎره ﺳﻼم ﻣﻲ دﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻓﺮد ﻣﺴﺒﻮق در ﺳﻬﻮ اﻣﺎم ﻫﻤﺮاه او ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪36‬‬

‫اﻣﺎم ﻧﻮوي رﺣﻤﻪ اﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم دﭼﺎر ﺳﻬﻮ ﮔﺸﺖ اﻣﺎم ﺳﻬﻮ او را‬
‫ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻫﻴﭽﻜﺪام از ﻣﺎﻣﻮم ﻫﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺧﻼﻓﻲ ﺑﻴﻦ‬
‫ﻋﻠﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﻴﺦ اﺑﻮ ﺣﺎﻣﺪ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬و اﻳﻦ راي ﺟﻤﻴﻊ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺠﺰ ﻣﻜﺤﻮل اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ او‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎﻣﻮم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻬﻮ ﺧﻮد )ﺟﺪاي از اﻣﺎم( ﺳﺠﺪه ﻣﻲ ﺑﺮد"‪" .‬اﻟﻤﺠﻤﻮع" )‪(63/4‬‬
‫ﻟﻴﺆﺗﻢ ﺑﻪ‪ ،‬ﻓﻼ‬ ‫ِ‬
‫و دﻟﻴﻞ آن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮده ي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ اﺳﺖ‪» :‬إﻧﻤﺎ ُﺟﻌﻞ اﻹﻣﺎم ّ‬
‫ﺗﺨﺘﻠﻔﻮا ﻋﻠﻴﻪ« رواه اﻟﺒﺨﺎري )‪ (722‬وﻣﺴﻠﻢ )‪.(414‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬اﻣﺎم ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از وي ﭘﻴﺮوي ﺷﻮد‪ ،‬ﭘﺲ از او ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻜﻨﻴﺪ‪.‬‬
‫و اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم ﺧﻮد ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد در ﺣﻘﻴﻘﺖ از اﻣﺎم ﺗﺨﻠﻒ ورزﻳﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ در ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬زﻳﺮا او ﺑﻘﻴﻪ ي‬
‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺑﺼﻮرت ﻣﻨﻔﺮد ﺧﻮاﻧﺪه و ﻟﺬا اﮔﺮ در اﻧﺘﻬﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد ﺑﺎ اﻣﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻧﻮوي رﺣﻤﻪ اﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬و اﮔﺮ ﻓﺮد ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم اﻣﺎم دﭼﺎر ﺳﻬﻮي‬
‫ﺷﺪ‪ ،‬در آﻧﺼﻮرت اﻣﺎم ﺳﻬﻮي او را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد زﻳﺮا اﻗﺘﺪاي ﻣﺎﻣﻮم ﺑﻪ اﻣﺎم ﻗﻄﻊ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ"‪".‬اﻟﻤﺠﻤﻮع" )‪(64/4‬‬
‫و ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﮔﺮ ﻣﺎﻣﻮم در ﻧﻤﺎز ﺧﻮد دﭼﺎر ﺳﻬﻮ ﺷﺪ و او‬
‫ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻮد‪ ،‬در آﻧﺼﻮرت اﮔﺮ ﺳﻬﻮ او ﺑﺎﻋﺚ واﺟﺐ ﺷﺪن ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ﭘﺎﻳﺎن‬
‫ﻧﻤﺎز ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪".".‬ﻣﺠﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎوى" )‪/14‬رﻗﻢ‪(698‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم ﺳﻬﻮا ﺳﻼم داد‪ ،‬ﺑﺮ او واﺟﺐ اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه‬
‫و ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻼم داد دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد و ﺑﺎز ﺳﻼم دﻫﺪ‪.‬‬
‫واﷲ أﻋﻠﻢ ‪.‬‬
 ‫‪37‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﻣﺮدي ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺳﺖ و ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻗﺼﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از آﻧﻜﻪ دو‬
‫رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي رﻛﻌﺖ ﺳﻮم ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺮ‬
‫او ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد و ﺳﻼم دﻫﺪ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ‬
‫ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟‬
‫ﺟﻮاب‪" :‬اﻓﻀﻞ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا او ﻗﺼﺪ دارد ﺗﺎ دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫دو رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﺮ آن ﻧﻴﻔﺰاﻳﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺳﻼم داد دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬
‫ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺖ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﻛﺎﻣﻞ )ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ( ﺑﺨﻮاﻧﺪ اﺷﻜﺎﻟﻲ‬
‫ﻧﺪارد‪" .".‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوى اﻟﺸﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ" )‪. (32/14‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﺣﻜﻢ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﻫﻞ ﻋﻠﻢ در ﻣﻮرد ﺣﻜﻢ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ دو ﻗﻮل دارﻧﺪ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﻴﻪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎﻟﻜﻴﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ و ﻇﺎﻫﺮﻳﻪ‬
‫و ﻗﻮل ﻣﺨﺘﺎر ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ در اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺪاوﻣﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﺑﺮ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ و ﻋﺪم ﺗﺮك آﻧﺪو ﺳﺠﺪه‪.‬‬
‫دوم‪ :‬ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺸﻬﻮر ﻧﺰد ﻣﺎﻟﻜﻴﻪ و ﺷﺎﻓﻌﻴﻪ و رواﻳﺘﻲ از‬
‫ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ ‪:‬‬
‫ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اذا ﺷﮏ‬
‫اﺣﺪﮐﻢ ﻓﻲ ﺻﻼﺗﻪ ﻓﻠﻴﻠﻖ اﻟﺸﮏ و ﻟﻴﺒﻦ ﻋﻠﯽ اﻟﻴﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺎذا اﺳﺘﻴﻘﻦ اﻟﺘﻤﺎم ﺳﺠﺪ ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ‪ ،‬ﻓﺎن ﮐﺎﻧﺖ‬
‫ﺻﻼﺗﻪ ﺗﺎﻣﺔ ﮐﺎﻧﺖ اﻟﺮﮐﻌﺔ ﻧﺎﻓﻠﺔ واﻟﺴﺠﺪﺗﺎن‪ ،‬و ان ﮐﺎﻧﺖ ﻧﺎﻗﺼﺔ ﮐﺎﻧﺖ اﻟﺮﮐﻌﺔ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻟﺼﻼﺗﻪ‪ ،‬و ﮐﺎﻧﺖ‬
‫اﻟﺴﺠﺪﺗﺎن ﻣﺮﻏﻤﺘﯽ اﻟﺸﻴﻄﺎن«)اﺑﻮداود )‪(1024‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪38‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ در ﻧﻤﺎزش دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪ‪ ،‬ﺷﻚ را از ﺧﻮد دور ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ‬
‫ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬واز آﻧﺠﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎزش را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزش را ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮاﻧﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ آن رﻛﻌﺖ و دو ﺳﺠﺪه ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻤﺎزش ﻧﺎﻗﺺ ﺑﻮده آن رﻛﻌﺖ‬
‫ﻧﻤﺎزش را ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن دو ﺳﺠﺪه ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮاري ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺑﺮ اﻳﻦ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ واﺟﺐ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫﺪ‪) " :‬اوﻻ( ﻟﻔﻆ )ﮐﺎﻧﺖ اﻟﺮﮐﻌﺔ واﻟﺴﺠﺪﺗﺎن ﻧﺎﻓﻠﺔ( در‬
‫ﺣﺪﻳﺚ ﻣﺬﻛﻮر در ﺻﺤﻴﺢ وارد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻟﻔﻆ ﺻﺤﻴﺢ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪» :‬ﻓﻠﻴﻄﺮح اﻟﺸﮏ‬
‫وﻟﻴﺒﻦ ﻋﻠﻰ ﻣﺎ اﺳﺘﻴﻘﻦ ﺛﻢ ﻳﺴﺠﺪ ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ ﻗﺒﻞ أن ﻳﺴﻠﻢ‪ .‬ﻓﺈن ﮐﺎن ﺻﻠﻰ ﺧﻤﺴﺎ ﺷﻔﻌﻦ ﻟﻪ ﺻﻼﺗﻪ‪ ،‬وإن‬
‫ﮐﺎن ﺻﻠﻰ إﺗﻤﺎﻣﺎً ﻷرﺑﻊ ﮐﺎﻧﺘﺎ ﺗﺮﻏﻴﻤﺎً ﻟﻠﺸﻴﻄﺎن«‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ )‪(571‬؛ ﻳﻌﻨﻲ‪) :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ در‬
‫ﻧﻤﺎزش دﭼﺎر ﺷﻚ ﺷﺪ و ﻧﺪاﻧﺴﺖ ﭼﻨﺪ رﻛﻌﺖ – ﺳﻪ ﻳﺎ ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ – ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ( ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺷﻚ را از ﺧﻮد دور ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ ،‬واز آﻧﺠﺎ ﺑﻘﻴﻪ ﻧﻤﺎزش را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻞ از آﻧﻜﻪ‬
‫ﺳﻼم ﺑﺪﻫﺪ دو ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﻨﺞ رﻛﻌﺖ ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ دو ﺳﺠﺪه ﻧﻤﺎزش‬
‫زوج ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻧﻤﺎزش را ﭼﻬﺎر رﻛﻌﺖ ﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ دو ﺳﺠﺪه ﺳﺒﺐ ﺧﻮاري و‬
‫زﺑﻮﻧﻲ ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫و در اداﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑﻪ ﻓﺮض ﻣﺤﺎل ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ‬
‫آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻚ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻓﺮض‬
‫ﻛﻨﻴﻢ ﻧﻤﺎزش ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻴﺰي را از دﺳﺖ ﻧﺪاده و اﮔﺮ زﻳﺎدﺗﻲ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ آن ﻋﻤﻞ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﻧﺎﻓﻠﻪ ﺑﺮاي او اﺟﺮ و ﺻﻮاب دارد‪) ".‬ﺻﺤﻴﺢ ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ‪ ،‬أﺑﻮﻣﺎﻟﮏ أﻧﺲ ﺑﻦ اﻟﺴﻴﺪ‬
‫ﺳﺎﻟﻢ(‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻬﻮ رخ داده ﺷﺪه در ﻧﻤﺎز ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻗﻮال ﻳﺎ اﻓﻌﺎل ﻣﺴﺘﺤﺐ و ﺳﻨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫در آن ﺻﻮرت ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪39‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار در رﻛﻌﺖ اول ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﻮد‬
‫وﻟﻲ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺳﻮره اي دﻳﮕﺮ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ رﻛﻮع رﻓﺖ‪ ،‬ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﺑﺎزﮔﺮدد و ﺳﻮره را ﺑﺨﻮاﻧﺪ و ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﻲ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮ او ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮاي واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز واﺟﺐ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﺮاي ﺳﻨﺖ ﻫﺎي آن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ‪) .‬ﻫﻢ در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﻫﻢ در ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ(" ‪".‬ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ‬
‫ﻟﻠﻨﺴﺎء" )ص‪.(201‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ارﻛﺎن و واﺟﺒﺎت و ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﻛﺪاﻣﻨﺪ؟‬

‫اﻟﺤﻤﺪﷲ‪،‬‬
‫ارﻛﺎن ﻧﻤﺎز ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ اﻗﻮال و اﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻤﺎز ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ از ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﺗﺨﻠﻒ ﺷﻮد ﻧﻤﺎز ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺷﺮﻋﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‬
‫و ﻓﺮد ﺑﺮيء اﻟﺬﻣﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻧﻴﺰ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻛﺲ رﻛﻨﻲ از ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ از دو ﺣﺎﻟﺖ زﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﻳﺎ رﻛﻦ را ﻋﻤﺪا ﺗﺮك ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﻤﺎز او ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﻳﺎ رﻛﻦ را ﺳﻬﻮا و ﻳﺎ از روي ﺟﻬﻞ ﺗﺮك ﮔﻔﺘﻪ؛ ﻛﻪ در اﻳﻨﺼﻮرت اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ‬
‫رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺑﺮ وي واﺟﺐ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺟﺒﺮان آن ﻣﻤﻜﻦ‬
‫ﻧﺒﻮد در آﻧﺼﻮرت ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺬﻫﺐ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻧﻤﺎزش ﻓﺎﺳﺪ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،1‬وﻟﻲ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ راي ﺟﻤﻬﻮر‬
‫ﻛﻪ راﺟﺢ ﻧﻴﺰ اﺳﺖ ﻓﻘﻂ رﻛﻌﺘﻲ ﻛﻪ در آن رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه ﻣﻠﻐﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ آن‬
‫رﻛﻦ ﺗﺮك ﺷﺪه ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام آﻏﺎزﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺗﺮك آن ﭼﻪ ﺳﻬﻮا و ﭼﻪ ﻋﻤﺪا‬
‫ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻄﺎل ﻧﻤﺎز اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ از ﻧﻮ ﻧﻤﺎزش را ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻳﺎ ﮔﻔﺘﻦ آن در ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﺳﻬﻮا‬
‫ﺗﺮك ﺷﻮد ﺑﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ ﻋﻤﺪي ﺗﺮك ﺷﻮد ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ .‬و‬

‫‪ -1‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺮك آن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺣﺮام ﺷﺪه وﻟﻲ ﺑﺮيء اﻟﺬﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪40‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺰد ﺣﻨﻔﻴﻪ و ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻨﻔﻴﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺮك ﻋﻤﺪي واﺟﺒﺎت‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن ﻧﻤﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮك ﻋﻤﺪي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﻘﺎب و ﻓﺴﻖ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﺰد ﻣﺎﻟﻜﻴﻪ و ﺷﺎﻓﻌﻴﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﻨﺎم واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬
‫ارﻛﺎن و ﺳﻨﻦ ﻧﻤﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻓﺮق ﺑﻴﻦ رﻛﻦ و واﺟﺐ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ؛ رﻛﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﻪ ﻋﻤﺪا و ﻧﻪ ﺳﻬﻮا ﺗﺮك‬
‫ﺷﻮﻧﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻨﺼﻮرت ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺟﺒﺮان ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﺮك‬
‫واﺟﺒﺎت از روي ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻄﺎل ﻧﻤﺎز ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺟﺒﺮان ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻧﻤﺎز ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ اﻗﻮال و اﻓﻌﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺎ آوردن آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ و‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪه ي آﻧﻬﺎ ﭘﺎداش ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﺗﺮك آﻧﻬﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻪ ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﭼﻪ ﺳﻬﻮا ﺗﺮك ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺟﺰو‬
‫ارﻛﺎن ﻳﺎ واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻗﻮﻟﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻓﻌﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻓﻘﻬﺎ‬
‫ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻗﻮﻟﻲ را ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﻔﺪه ﺳﻨﺖ و ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻓﻌﻠﻲ را ﺗﺎ ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﺳﻨﺖ ﺷﻤﺮده اﻧﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﺳﻨﺘﻬﺎ را ﺗﺮك ﻛﻨﺪ ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺪي ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﺮ ﺧﻼف ارﻛﺎن و واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻤﺪا ﺗﺮك ﺷﻮﻧﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ارﻛﺎن و واﺟﺒﺎت و ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻧﻤﺎز ﻣﻲ ﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
‫اول‪ :‬ارﻛﺎن ﻧﻤﺎز ﻛﻪ ﭼﻬﺎرده رﻛﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻗﻴﺎم ﺑﺮاي ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻹﺣﺮام‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﮔﻔﺘﻦ اﷲ أﻛﺒﺮ در آﻏﺎز ﻧﻤﺎز‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻗﺮآﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ‪.1‬‬

‫‪ -1‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ را ﺑﺮاي ﻣﺎﻣﻮم در ﻫﻴﭻ رﻛﻌﺘﻲ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻤﻲ داﻧﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ آن در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻬﺮي در دو رﻛﻌﺖ اول ﺑﺮاي ﻣﺎﻣﻮم ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ راي راﺟـﺢ اﻳﻨﺴـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﻤﺎزﻫﺎ و رﻛﻌﺘﻬﺎي آن ﺑﺮ ﻣﺎﻣﻮم و اﻣﺎم واﺟﺐ اﺳﺖ‪ ،‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
 ‫‪41‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫‪ -4‬رﻛﻮع‪ ،‬ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ آن اﻧﺤﻨﺎي ﭘﺸﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه اي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﻒ‬
‫دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ زاﻧﻮي ﺧﻮد را ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬و اﻛﻤﻞ آن ﺣﺎﻟﺘﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺮ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه و‬
‫ﺳﺮش را در راﺳﺘﺎي ﭘﺸﺘﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ از رﻛﻮع‪.‬‬
‫‪ -6‬اﻳﺴﺘﺎده درآﻣﺪن ﺑﻌﺪ از رﻛﻮع‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺳﺠﺪه‪ ،‬ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ آن ﻗﺮار دادن ﻛﺎﻣﻞ اﻋﻀﺎي وﺿﻮ ﻳﻌﻨﻲ؛ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬دو‬
‫ﻛﻒ دﺳﺖ‪ ،‬زاﻧﻮﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬و اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﺎ در ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺪاﻗﻞ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺟﺰﺋﻲِ اﻋﻀﺎي وﺿﻮ ﺑﺮ ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﺳﺠﺪه ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ -9‬ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه‪ ،‬و ﺳﻨﺖ آﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻓﺘﺮاش در ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬آراﻣﺶ و ﺳﻜﻮن در ﺗﻤﺎﻣﻲ ارﻛﺎن ﻓﻌﻠﻲ ﻧﻤﺎز‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺗﺸﻬﺪ آﺧﺮ ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮاي ﺗﺸﻬﺪ و ﺳﻼم دادن‪.‬‬
‫‪ -13‬دو ﺑﺎر ﺳﻼم دادن و ﮔﻔﺘﻦ‪" :‬اﻟﺴﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ ورﺣﻤﺔ اﷲ" ﻛﻪ در ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ و ﺟﻨﺎزه‬
‫ﮔﻔﺘﻦ ﻳﻜﺒﺎر آن ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ارﻛﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﻮق‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻋﻤﺪا ﻗﺒﻞ از رﻛﻮع ﺳﺠﺪه ﺑﺒﺮد ﻧﻤﺎزش‬
‫ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺳﻬﻮا ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ رﻛﻮع ﺑﺎزﮔﺮدد و رﻛﻮع ﻧﻤﺎﻳﺪ و از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻧﻤﺎزش را اداﻣﻪ دﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ -1‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ اﺳﺖ ‪» :‬ﻣﻦ ﺳﻨﺔ اﻟﺼﻼة أن ﺗﻨﺼﺐ اﻟﻘﺪم اﻟﻴﻤﻨﻰ‪ ،‬واﺳﺘﻘﺒﺎﻟﻪ ﺑﺄﺻﺎﺑﻌﻬﺎ اﻟﻘﺒﻠﺔ‪ ،‬واﻟﺠﻠﻮس ﻋﻠـﻰ‬
‫اﻟﻴﺴـﺮى« »ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻮدن ﭘﺎي راﺳﺖ و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﻮدن اﻧﮕﺸﺘﺎن آن و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﭘﺎي ﭼـﭗ از ﺳـﻨﺘﻬﺎي‬
‫ﻧﻤﺎز اﺳﺖ«‪ .‬ﻧﺴﺎﻳﻲ )‪(236‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪42‬‬

‫دوم‪ :‬واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﻛﻪ ﻫﺸﺖ ﻣﻮرد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻜﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﺎ در ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪن ﺑﻴﻦ ارﻛﺎن‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮔﻔﺘﻦ ‪" :‬ﺳﻤﻊ اﷲ ﻟﻤﻦ ﺣﻤﺪﻩ" ﺑﺮاي اﻣﺎم و ﻣﻨﻔﺮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﻔﺘﻦ ‪ :‬رﺑﻨﺎ وﻟﻚ اﻟﺤﻤﺪ ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮔﻔﺘﻦ ‪" :‬ﺳﺒﺤﺎن رﺑﻲ اﻟﻌﻈﻴﻢ" ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﺒﺎر در رﻛﻮع ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﮔﻔﺘﻦ ‪" :‬ﺳﺒﺤﺎن رﺑﻲ اﻷﻋﻠﻰ" ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﺒﺎر در ﺳﺠﺪه‪.‬‬
‫‪ -6‬ﮔﻔﺘﻦ دﻋﺎي ‪" :‬رب اﻏﻔﺮ ﻟﻲ" ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺗﺸﻬﺪ اول ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﺸﻬﺪ اول‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ :‬ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻗﻮﻟﻲ ﻧﻤﺎز ﻛﻪ ﻳﺎزده ﻣﻮرد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬دﻋﺎي اﺳﺘﻔﺘﺎح‪.1‬‬
‫‪ -2‬اﺳﺘﻌﺎذه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪" :‬أﻋﻮذ ﺑﺎﷲ اﻟﺴﻤﻴﻊ اﻟﻌﻠﻴﻢ ﻣﻦ اﻟﺸﻴﻄﺎن اﻟﺮﺟﻴﻢ" ﻗﺒﻞ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﺳﻮره‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻛﻌﺘﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺴﻤﻠﻪ‪.‬‬

‫‪ - 1‬دﻋﺎي اﺳﺘﻔﺘﺎح دﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻟﺤﺮام و ﻗﺒﻞ از ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﻲ ﺷـﻮد‪ ،‬و‬
‫اﻟﻔﺎظ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارد ﻛﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ دﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ وﻗﺘﻲ در ﻧﻤﺎز ﺗﻜﺒﻴﺮ )اﺣﺮام( ﻣﻲﮔﻔﺖ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاﻧﺪن ﻓﺎﺗﺤﻪ ﻟﺤﻈﻪاي ﺳـﻜﻮت‬
‫ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻢ اي رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ‪ ،‬در ﺳﻜﻮﺗﻲ ﻛـﻪ ﺑـﻴﻦ ﺗﻜﺒﻴـﺮ و ﻗﺮاﺋـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﻲ ﭼـﻪ‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ؟ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻣـﻲﮔـﻮﻳﻢ ‪) :‬اﻟﻠﻬـﻢ ﺑﺎﻋـﺪ ﺑﻴﻨـﻲ وﺑـﻴﻦ ﺧﻄﺎﻳـﺎي ﮐﻤـﺎ ﺑﺎﻋـﺪت ﺑـﻴﻦ‬
‫اﻟﻤﺸــﺮق واﻟﻤﻐــﺮب‪ ،‬اﻟﻠﻬــﻢ ﻧﻘﻨــﻲ ﻣـﻦ ﺧﻄﺎﻳــﺎي ﮐﻤــﺎ ﻳﻨﻘـﻰ اﻟﺜــﻮب اﻷﺑــﻴﺾ ﻣــﻦ اﻟــﺪﻧﺲ‪ ،‬اﻟﻠﻬــﻢ اﻏﺴــﻠﻨﻲ ﻣــﻦ ﺧﻄﺎﻳــﺎي‬
‫ﺑـﺎﻟﺜﻠﺞ واﻟﻤـﺎء واﻟﺒـﺮد(‪» .‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﺑﻴﻦ ﻣﻦ و ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻢ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﺎﻧﺪاز ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺸﺮق وﻣﻐـﺮب ﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻨﻲ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻣﺮا از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻢ ﭘﺎك ﻛﻦ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻟﺒﺎس ﺳﻔﻴﺪ از ﭼـﺮك و آﻟـﻮدﮔﻲ ﭘـﺎك ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪا! ﻣﺮا از ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﻢ ﺑﺎ ﺑﺮف و آب و ﺗﮕﺮك ﺑﺸﻮي«‪ .‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﻴﻪ‬
 ‫‪43‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫‪ -4‬ﮔﻔﺘﻦ آﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻬﺎي ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ي ﺑﻌﺪ از ﻓﺎﺗﺤﻪ در رﻛﻌﺖ اول و دوم ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺟﻬﺮي ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﺳﻮره در دو رﻛﻌﺖ اول ﻧﻤﺎز ﻫﺎي ﺻﺒﺢ و ﻣﻐﺮب و‬
‫ﻋﺸﺎء ﺗﻮﺳﻂ اﻣﺎم‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮔﻔﺘﻦ "ﻣﻞء اﻟﺴﻤﺎوات‪ ،‬وﻣﻞء اﻷرض‪ ،‬وﻣﻞء ﻣﺎ ﺷﺌﺖ ﻣﻦ ﺷﻲء ﺑﻌﺪ" ﺑﻌﺪ از )رﺑﻨﺎ و ﻟﻚ‬
‫اﻟﺤﻤﺪ(‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﺴﺒﻴﺢ در رﻛﻮع‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺳﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻧﺪن ﺗﺴﺒﺢ در ﺳﺠﺪه‪.‬‬
‫‪ -10‬اﺿﺎﻓﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ "رب اﻏﻔﺮ ﻟﻲ" در ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺻﻠﻮات در ﺗﺸﻬﺪ آﺧﺮ ﺑﺮ آل ﺑﻴﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ و دﻋﺎي ﺑﻌﺪ از آن‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﻳﺎ ﻫﻴﺌﺎت ﻧﻤﺎز‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﺳﺘﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻜﺒﻴﺮة اﻻﺣﺮام آﻏﺎزﻳﻦ ﻧﻤﺎز‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﺳﺘﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ رﻛﻮع ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن دﺳﺘﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻦ از رﻛﻮع‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻗﺮار دادن دﺳﺖ راﺳﺖ ﺑﺮ روي دﺳﺖ ﭼﭗ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻴﻦ دو ﭘﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻴﺎم‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮔﺮﻓﺘﻦ زاﻧﻮﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﻒ دﺳﺘﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎم رﻛﻮع‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺗﻤﻜﻴﻦ أﻋﻀﺎي ﺳﺠﻮد ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﺎزوﻫﺎ از ﭘﻬﻠﻮ‪ ،‬و ﺷﻜﻢ از راﻧﻬﺎ‪ ،‬و راﻧﻬﺎ از ﺳﺎق ﭘﺎ‪ ،‬و ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن‬
‫دﺳﺖ و ﭘﺎ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ‪ ،‬و ﭼﺴﭙﺎﻧﺪن ﭘﺎﺷﻨﻪ ي ﭘﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ و ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮدن آرﻧﺠﻬﺎ از زﻣﻴﻦ‪ ،‬و‬
‫ﻗﺮار دادن ﺳﺮ ﺑﻴﻦ دو ﻛﻒ دﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪44‬‬

‫‪ -10‬اﻓﺘﺮاش‪ 1‬در ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه ‪ ،‬و در ﺗﺸﻬﺪ أول ‪ ،‬وﺗﻮرك‪ 2‬در ﺗﺸﻬﺪ دوم‪.‬‬
‫‪ -11‬ﮔﺬاﺷﺘﻦ دﺳﺘﻬﺎ ﺑﺮ روي راﻧﻬﺎ در ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه‪ ،‬و در ﺗﺸﻬﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﺗﻤﺎم اﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖ راﺳﺖ را ﺑﺒﻨﺪد ﻓﻘﻂ اﻧﮕﺸﺖ اﺷﺎره را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬رو ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻃﺮف راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻼم دادن‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮارد ذﻛﺮ ﺷﺪه ي ﻓﻮق ﻣﺎﺑﻴﻦ ﻋﻠﻤﺎ اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻓﻌﻠﻲ‬
‫ﻧﺰد ﺑﺮﺧﻲ واﺟﺐ وﻟﻲ ﻧﺰد دﻳﮕﺮي ﺳﻨﺖ اﺳﺖ و ﺑﻠﻌﺲ‪،‬ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻓﻘﻬﻲ ﻣﺒﺴﻮط اﺳﺖ‪.‬‬
‫واﷲ أﻋﻠﻢ ‪.‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﺣﻜﻢ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادن ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ واﺟﺐ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫اﻟﺤﻤﺪﷲ‪،‬‬
‫اﮔﺮ ﻧﻤﺎز ﮔﺰار ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮي ﻛﻪ ﺑﺮ او واﺟﺐ ﺷﺪه ﻋﻤﺪا ﺗﺮك ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺗﺮك ﻋﻤﺪي ﻳﻜﻲ از واﺟﺒﺎت ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻋﺚ اﺑﻄﺎل آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم ﺑﻴﺎد آورد ﺑﺎﻳﺪ‬
‫آﻧﺮا ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬و اﮔﺮ اﺣﻴﺎﻧﺎ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮ ﺑﻴﺎد آورد ﻳﺎ اﺻﻼ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج‬
‫ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺮ وي ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ ﺳﻮال ﻣﻲ ﺷﻮد‪ :‬در ﺑﺎره ي ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺸﻬﺪ اول را در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﻮاﻧﺪ و او ﻣﻲ داﻧﺪ ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ ﺣﻜﻢ او ﭼﻴﺴﺖ؟‬
‫اﻳﺸﺎن ﺟﻮاب ﻣﻲ دﻫﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻮدن ﭘﺎي راﺳﺖ و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﻮدن اﻧﮕﺸﺘﺎن آن و ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﭘﺎي ﭼﭗ‪.‬‬
‫‪ -٢‬دراز ﻛﺸﻴﺪن ﭘﺎي ﭼﭗ زﻳﺮ ﭘﺎي راﺳﺖ و ﻧﻬﺎدن ﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎه ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‪ ،‬و ﻧﺼﺐ ﻛﺮدن ﭘﺎي راﺳﺖ و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﻮدن اﻧﮕﺸﺘﺎن آن‪.‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫"اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از زﻣﺎن ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻴﺎد آورد ﭘﺲ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺧﻮد را ﺑﺠﺎي آورد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ زﻣﺎن‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﮔﺸﺖ از وي ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲ ﮔﺮدد‪ ،‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺗﺎ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻳﻞ ﺑﻴﺎدش ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬اﮔﺮ او از‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد دﻳﮕﺮ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎزﮔﺮدد و ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ از وي ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲ‬
‫ﺷﻮد‪".".‬ﻓﺘﺎوى اﺑﻦ ﻋﺜﻤﻴﻦ" )‪. (50/14‬‬
‫و اﮔﺮ اﻣﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد‪ ،‬در آﻧﺼﻮرت ﻣﺎﻣﻮم ﻧﺒﺎﻳﺴﺘﻲ ﺧﻮد‬
‫ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﺳﻼم اﻣﺎم او ﻧﻴﺰ ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻣﺎم ﺗﺬﻛﺮ‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ و اﻣﺎم ﺑﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ رﻓﺘﻪ و او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه وي ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺑﺮد‪.‬‬
‫واﷲ أﻋﻠﻢ‬

‫ﺳﻮال‪ :‬آﻳﺎ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﻓﺮض اﺳﺖ؟‬
‫اﻟﺤﻤﺪﷲ‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﻧﻮاﻓﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و ﻋﻴﻦ ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎي ﻗﺪﻳﻢ و ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و دﻟﻴﻞ آن ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ ﻓﺮﻣﻮده ي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ‬
‫اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إذا ﻧﺴﻲ أﺣﺪﻛﻢ ﻓﻠﻴﺴﺠﺪ ﺳﺠﺪﺗﻴﻦ« ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮاﻣﻮش‬
‫ﻛﺮد ﭘﺲ دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﻣﺴﻠﻢ )‪(402‬‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي آﻧﻜﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﺒﺮان ﺷﻮد و ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮار ﮔﺮدد ﺑﺪان ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬
‫در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ از ﻋﻠﻤﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﺑﻦ ﺳﻴﺮﻳﻦ و ﻗﺘﺎده و ﻋﻄﺎء و ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﺷﺎﻓﻌﻴﻪ ﺑﺮ آن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺳﻨﺖ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻗﻮل راﺟﺢ‪ ،‬راي ﺟﻤﻬﻮر اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻣﺎم ﺑﺨﺎري رﺣﻤﻪ اﷲ در ﺻﺤﻴﺢ ﺧﻮد ﺑﺎﺑﻲ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان "ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض و‬
‫ﺳﻨﺖ" آورده اﺳﺖ‪ .‬و اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز وﺗﺮ ﺧﻮد دو ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ رﺣﻤﻪ اﷲ در ﻓﺘﺢ اﻟﺒﺎري در ﻣﻮرد اﻳﻦ اﺛﺮ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﺑﻦ اﺑﻲ ﺷﻴﺒﻪ‬
‫آﻧﺮا ﺑﺎ اﺳﻨﺎد ﺻﺤﻴﺢ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪46‬‬

‫و ﻣﻲ داﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز وﺗﺮ واﺟﺐ ﻧﺒﻮده و اﻳﻨﻜﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ در وﺗﺮ ﺧﻮد‬
‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﺮده دﻟﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻫﻢ در ﻓﺮاﺋﺾ اﺳﺖ و ﻫﻢ در ﻧﻮاﻓﻞ‪.‬‬
‫و ﺷﻴﺦ اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ دو ﺳﺠﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض و ﻫﻢ‬
‫در ﺳﻨﺖ ﻣﺎداﻣﻴﻜﻪ ﺳﻬﻮي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ‪ .".‬ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺘﺎوى اﺑﻦ ﻋﺜﻴﻤﻴﻦ )‪(68/14‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﻧﻤﺎزي ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﻛﻪ داراي رﻛﻮع و ﺳﺠﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‬
‫ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻧﻤﺎزي اﺳﺖ ﻛﻪ ذاﺗﺎ داراي رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪" .‬ﺷﺮح‬
‫اﻟﻤﻤﺘﻊ" )‪(338/3‬‬
‫اﻟﻤﻄﻬﺮة" ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪ اﷲ‬
‫ّ‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب "ﺳﺠﻮد اﻟﺴﻬﻮ ﻓﻲ ﺿﻮء اﻟﻜﺘﺎب واﻟﺴﻨﺔ‬
‫اﻟﻄﻴ‪‬ﺎر‪.‬‬

‫ﺳﻮال‪ :‬ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟‬

‫ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬و اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﻲ از اﺣﺎدﻳﺚ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫‪ -1‬ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ آن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ آن ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬و ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ را در ﺳﻪ ﻣﻜﺎن ﻣﻲ داﻧﻨﺪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( اﮔﺮ ﺑﺪﻟﻴﻞ زﻳﺎدﺗﻲ در ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻌﺪ از ﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﻘﺼﻲ در ﻧﻤﺎز ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺤﻞ آن ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج( اﮔﺮ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﻳﺠﺎد ﺷﻚ در ﻧﻤﺎز ﺑﻮد؛ دو ﺣﺎﻟﺖ دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻳﻜﻲ از دو اﻣﺮ ﻣﻮرد ﺷﻚ را ﺗﺮﺟﻴﺢ داد‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻌﺪ از‬
‫ﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﻳﻜﻲ را ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﺪ و ﻣﺒﻨﺎ را ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ(‬
‫ﻗﺮار داد‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه ﻗﺒﻞ از ﺳﻼم اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪47‬‬ ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬

‫و در ﻣﻴﺎن اﻗﻮال ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪي ﻓﻮق‪ ،‬ﻗﻮل اﺧﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫)ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ ﻟﻠﻨﺴﺎء ص‪ 204-202‬ﺑﺎﻻﺧﺘﺼﺎر؛ ﻟﻠﻌﻼﻣﺔ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ رﺣﻤﻪ اﷲ‬
‫ﺗﻌﺎﻟﯽ(‬

‫ﺳﻮال‪ :‬اذﻛﺎر ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ و ﺟﻠﻮس ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪهي ﻧﻤﺎز ﺻﻮرت ﻣﻲ ﮔﻴﺮد و ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻟﺬا‬
‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﻫﻔﺖ ﻋﻀﻮ ﺑﺪن ﺗﻜﻴﻪ داده ﺷﻮد‪.‬‬
‫دﻟﻴﻞ آن ﺣﺪﻳﺚ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻣﺮت أن أﺳﺠﺪ ﻋﻠﻰ ﺳﺒﻌﺔ أﻋﻈﻢ‪ :‬ﻋﻠﻰ اﻟﺠﺒﻬﺔ وأﺷﺎر ﺑﻴﺪﻩ ﻋﻠﻰ أﻧﻔﻪ‪ ،‬واﻟﻴﺪﻳﻦ‪ ،‬واﻟﺮﮐﺒﺘﻴﻦ‬
‫وأﻃﺮاف اﻟﻘﺪﻣﻴﻦ«‪ .‬ﺑﺨﺎري )‪ ،(812‬ﻣﺴﻠﻢ )‪(490‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﻣﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻫﻔﺖ ﻋﻀﻮ ﺳﺠﺪه ﺑﺮم‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ و ﺑﺎ دﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﺑﻴﻨﻲاش‬
‫اﺷﺎره ﻛﺮد‪ ،‬دو دﺳﺖ‪ ،‬دو زاﻧﻮ و ﺳﺮﭘﻨﺠﻪﻫﺎي ﭘﺎﻫﺎ«‪.‬‬
‫و ﻧﻴﺰ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻻﺻﻼة ﻟﻤﻦ ﻻ ﻳﺼﻴﺐ أﻧﻔﻪ ﻣﻦ اﻷرض ﻣﺎ ﻳﺼﻴﺐ ﺟﺒﻴﻨﻪ« آﻟﺒﺎﻧﻲ در »ﺻﻔﺔ اﻟﺼﻼة ص)‪ (123‬آورده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻳﻌﻨﻲ‪» :‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻲاش ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺎﻧﻴﺶ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ ﻧﻤﺎزش ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬
‫و اذﻛﺎر ﺳﺠﺪه ﻧﻴﺰ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ذﻛﺮ ﺳﺠﺪه در ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ذﻛﺮ )ﺳﺒﺤﺎن رﺑﻲ اﻷﻋﻠﻰ( و در‬
‫ﺑﻴﻦ دو ﺳﺠﺪه )رب اﻏﻔﺮ ﻟﻲ رب اﻏﻔﺮ ﻟﻲ(‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ذﻛﺮ ﺧﺎﺻﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ در ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي وارد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻣﺎم ﻧﻮوي رﺣﻤﻪ اﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ دو ﺑﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺴﺘﻨﻲ وﺟﻮد‬
‫دارد‪ ،‬و اذﻛﺎر و اﻋﻀﺎي ﺳﺠﺪه در آن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪهي ﻧﻤﺎز اﺳﺖ‪".".‬اﻟﻤﺠﻤﻮع" )‪(72/4‬‬
 ‫اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ‬ ‫‪48‬‬

‫"ﺳ ْﺒ َﺤﺎ َن َﻣ ْﻦ ﻻ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ در ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ُ :‬‬
‫ﺎم َوﻻ ﻳَ ْﺴ ُﻬﻮ"‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ذﻛﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺣﺎﻓﻆ اﺑﻦ ﺣﺠﺮ رﺣﻤﻪ‬
‫ﻳَـﻨَ ُ‬
‫اﷲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" :‬اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي آن ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ"‪".‬اﻟﺘﻠﺨﻴﺺ" )‪(12/2‬‬
 ‫ﺳﺨﻦ ﺁﺧﺮ‬
‫ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪي اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪي ﻛﻮﺗﺎه در ﻣﻮرد اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪهي ﺳﻬﻮ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ‪ ،‬از‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰوﺟﻞ در آﻧﭽﻪ ﺧﻮﺷﻨﻮدي اوﺳﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻲ ﻃﻠﺒﻢ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ داﻧﺶ در دﻳﻦ و ﺛﺒﺎت و‬
‫اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺘﻲ ﻛﻪ او ﺷﻨﻮاي اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬و از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه‬
‫ﻋﺰﻳﺰ آرزوي دﻋﺎي ﺧﻴﺮ دارﻳﻢ‪.‬‬
‫و ﺻﻠﻰ اﷲ و ﺳﻠﻢ و ﺑﺎرك ﻋﻠﻲ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻋﻠﻲ آﻟﻪ و أﺻﺤﺎﺑﻪ اﺟﻤﻴﻌﻦ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻜﻤﻴﻞ اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺑﻜﺎر ﺑﺮده ﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ ﻟﻠﻨﺴﺎء؛ ﺗﺎﻟﻴﻒ‪ :‬ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻣﺠﻤﻮع اﻟﻔﺘﺎوای ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﻴﻤﻴﻦ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺤﻴﺢ ﻓﻘﻪ اﻟﺴﻨﺔ وأدﻟﺘﻪ؛ اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ ﮐﻤﺎل ﺑﻦ اﻟﺴﻴﺪ ﺳﺎﻟﻢ‬
‫‪ -4‬ﺳﺎﻳﺖ ﻋﺮﺑﻲ اﻹﺳﻼم ﺳﻮال ﺟﻮاب‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪﺻﺎﻟﺢ اﻟﻤﻨﺠﺪ‪(IslamQA.Com) .‬‬