Proje Ana Alanı: Biyoloji

Proje Tematik Alanı: Su Okuryazarlığı

Proje Adı (Başlığı): Düşük Bütçe ile Farklı Su Kültürlerinde Marul (Lactuca Sativa) Yetiştiriciliği

Özet

Son yıllarda artan nüfus ve buna bağlı olarak aşırı tüketimin küresel ısınma gibi problemlere
neden olması ve kuraklığın görülmeye başlanması sonucunda besin kıtlığı ortaya çıkmaktadır. Besin
ihtiyacını karşılamak için insanlar, daha fazla besin üretmek için çevre kirliliğine neden olan
kimyasal gübreler kullanmaktadır. Bu problem, hem insanları hem de doğal çevremizi olumsuz
yönde etkilemektedir ve bu kirlilik probleminin önüne geçilmek için uzun yıllardır araştırmalar
devam etmektedir. Halkımızın hem çiğ hem de pişirerek tükettiği bu sebzenin özellikle de Türk
mutfağında vazgeçilmez bir yeri vardır. Bu projede Afyon, Isparta, Alanya ve Dim Çayı
bölgelerinden alınan su örneklerinin marul (Lactuca Sativa) bitkisinin gelişimi üzerine etkisi
araştırılarak bu bitkinin yetiştirilmesi için en verimli sular tespit edilmiştir. Bu çerçevede kalsiyum,
magnezyum ve sertlik gibi farklı parametrelerin marul bitkisi kök ve gövde gelişimi üzerindeki
olumlu etkisi gözlemlenmiştir. Bu etkenlerin ev ortamında iyileştirilmesi için yapılabilecek
potansiyel uygulamalara değinilmiştir. Son olarak, insanlar için her açıdan bu denli öneme sahip
olan bu sebzenin yetiştiriciliğinin daha iyi anlaşılması, geliştirilmesi ve daha ekonomik koşullarda
elde edilmesi için gerekli olgular açıklanmıştır.

Anahtar kelimeler: Lactuca Sativa, Marul, Mineral, Su, Topraksız Tarım

Amaç

Hızlı artan nüfusa bağlı olarak küresel ısınmanın artışı besin kıtlığına neden olmakta ve buna
bağlı olarak yeni besin üretme tekniklerinin araştırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Marul bitkisinin
yetiştirilmesi ve uygun olan koşulların sağlanması için farklı bölgelerden alınan su örneklerinin
marul bitkisi üzerine etkisi araştırılarak insanların daha kolay besin olanaklarına ulaşması
amaçlanmıştır. Daha önce bilimsel literatürde toprak yetiştiriciliği yöntemi kullanılarak marul
bitkisi yetiştirilmesi ile ilgili çalışmalar bulunmasına rağmen bu projede asıl amaçlanan, kimyasal
gübre benzeri maddelerin kullanımının azaltılması ve bununla birlikte çevre kirliliğini önleyerek az
miktarda kullanılan su ile hem tasarruf edilmesi hem de her bireyi erişimi kolay olan bu yönteme
başvurmaya teşvik etmektir. Türkiye’nin farklı bölgelerindeki şebeke sularının aynı koşullar
altındaki marullara nasıl farklı etkiler edeceğini gözlemlemek ve bu sayede farklı bölgelerde
bulunan farklı minerallerin aynı bitki üzerine olan etkisi ve yaratacağı sonuçları görerek insanlar
için evde marul yetiştirmenin en efektif ve en ekonomik yöntemini belirlemek amaçlanmıştır.

Giriş

Marul, dünyada uzun yıllardan beri tarımı yapılan ve severek tüketilen sebze türleri arasında yer
almaktadır. Genellikle yaprakları salata olarak çiğ tüketildiği gibi kökü veya yaprakları pişirilerek
yenir. Marul (Lactuca Sativa) papatyagiller (Asteraceae) ailesinden geniş yapraklı yıllık veya altı
aylık bir ılıman iklim sebzesidir. Özellike de günümüzde Lactuca Sativa, tarımı en yaygın yapılan
marul türüdür (Alaca, 2000). Marul bitkilerinin kök sistemi yüzeyseldir. Normalde az fakat sık
sulama yapmak tercih edilir. Sıcak yaz aylarında her gün marul bitkilerinin sulanması gerekebilir.
Aksi taktirde bitki zarar görür veya tohum üretmeye başlar. Bunun sonucunda yapraklarda acı bir tat
oluşur. Marul bitkisinin tohum oluşturması ve acı tat alması ekonomik olarak üreticiyi zarara
1
uğratmaktadır. Üreticinin farklı üretim teknikleri kullanarak marul bitkisi yetiştirme hatta ev
ortamında insanların kendi üretimini sağlamak amacıyla kullanılabileceği bir yöntem seçilmiştir.
Marulların gelişiminde özellikle de topraksız tarım amaçlanıyorsa besin kaynakları olan su altın
değerindedir.

Marul bitkisi, ülkemizin hemen hemen tüm bölgelerinde ev ortamında yetiştirilmeye uygun bir
bitki türüdür ve bu yolla yapılan yetiştiriciliği sık tercih edilmektedir. Verimli bir yetiştiricilik için
verimli toprak kullanımı hayati önem taşımaktadır ve ev ortamında yapılan ekimlerde doğru toprağa
erişim kolay olmamaktadır. Toprağın yapısındaki bozukluklar, pH dengesizliği, mineral yetersizliği
gibi faktörler toprak kalitesini düşürebilmektedir ve bu faktörler ev ortamında kontrol edilmesi zor
olan etkenlerdir (Karataş & Demiraslan, 2000) Su kültüründe yetiştiricilik ve gübreleme bu
sorunları çözmedeki en etkili yoldur. Kimyasal ve organik olmak üzere iki çeşidi bulunan çeşitli
gübreler bu amaca hizmet eder. Kimyasal gübrelerin insan sağlığı için oluşturduğu tehdit bilimsel
literatürde sıkça yer almaktadır. Bunun yanında ev ortamında yapılacak olan ekolojik tarım
uygulamalarında organik gübre tercih edilmesi, bu şartlarda en yüksek verim elde edilmesine
yardımcı olur (Şensoy, Abak, & Daşgan, 1996; Demir, Yanmaz, Özçoban & Kütük, 1996). Marul
bitkisi, organik ürünler altında daha hızlı gelişim göstermektedir. Örneğin özellikle marul bitkisinin
ihtiyaç duyduğu yüksek orandaki çinko, ev ortamında oluşturulan haşlanmış yumurta suyundan
rahatlıkla elde edilebilmektedir. Söz konusu uygulamaların marulun yetiştirildiği su kültüründe
gerçekleştirilmesi ise ev ortamında yetiştiriciliği kolaylaştırır. Bu ve benzeri metotlar, marul
bitkisinin ev ortamında ekolojik tarımının yapılmasının etkinliğini göstermektedir (Polat, Sönmez,
Demir & Kaplan, 2001).

Dünya nüfusu arttıkça tarımın ve tarımsal alanların kullanımı daha etkin hale gelmiştir. Dünya
tarımında çevre kirliliği arttıkça toprak verimliliği de buna bağlı olarak azalır. Böylece topraksız
tarım günümüzde alternatif tarım olanaklarından en efektifi denebilir. Marullar, farklı varyasyonları
sayesinde hayvanlar için büyük önem gösterirken gastronomide ve insan beslenmesinde de birçok
yerde kendini gösterir. (Gümüş, 2021). Çoğu zararlı kimyasalların bilinçsizce ve gereğinden fazla
kullanılması, topraklar üzerinde hatalı işleme yapılması tarzı uygulamaların doğurduğu sonuçlar
arasında tarım yapılan bölgelere ciddi zarar verilmesi, toprakta var olan biyolojik hayatın yok
olacak derecede zarar görmesi gibi sonuçları kalıcı ve düzeltilmesi güç olan sonuçlara yol açmıştır.
Toprak ile tarım bu gibi benzer ve daha birçok olumsuz etkiye sahip olabilme potansiyeline sahip
olduğu için topraksız tarım tercih edilmektedir. İnsanlar, kendi evlerinde bile su ile tarım yapabilme
olacağına sahiptirler. Topraksız tarımın, toprak ile tarıma kıyasla daha çevre dostu ve ekonomik
olduğu görülmektedir. Topraktan elde edilemeyen mineraller evsel malzemelerle de kolaylıkla
sağlanabilmektedir. Topraksız tarım, evdeki ekonomik rahatlığa sebep olurken aynı zamanda çevre
dostu olan daha organik bir seçenektir.

Yukarıda bahsedilen durumların test edilmesi için farklı su örneklerinin marul bitkisi üzerine
etkisini gözlemlemek amaçlanmıştır. Hipoteze göre, farklı mineral içeriklerinden dolayı bu sular
marul bitkisinin gelişimi üzerinde gözle görülür bir etki yaratacaktır. Topraksız tarım şartlarında
yetiştirilecek olan marulların evsel gübreleme sayesinde gelişiminde bir gerileme görülmeyeceği
öngörülmektedir.

Yöntem

Isparta, Afyonkarahisar, Alanya Dim Çayı ve Alanya musluk sularından örnekler getirilmiştir.
Getirilen sulardan içerdiği mineral çeşitleri alınan su örneklerinin içerik araştırılması 08/01/2022’de
2
gerçekleştirilmiştir. Yapılan araştırmada su kültürlerinde kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg), sertlik,
tuzluluk ve pH özellikleri ölçülmüştür. Deney düzenekleri hazırlanırken 500 ml’lik beherler
alınmıştır. İçerisine sert ama kolayca kesilebilen bir madde olan strafor köpük, beherlerin ağzı
genişliğinde yuvarlak şeklinde kesilmiş ve beherin ağız kısmına yerleştirilmiştir. 12 tane Yedikule
Marul (Lactuca Sativa) fidesi alınmıştır. Fideler, topraklarından arındırılmış ve deneyin sonucunda
gözlemlenecek olan gelişimin marulun genetik yapısı veya başka şartlardan değil, beherler içerisine
konulan sulardan dolayı olduğunu göstermek amacıyla deney 3 tekerrür olacak şekilde
gerçekleştirilmiştir. Strafor köpük sayesinde beherin ağızlarına yerleştirilen marul bitkisinin
köklerinin su ile temas ettiğinden emin olunmuştur. Böylece 4 farklı bölgeden gelen suları içeren 4
farklı beher, ve her beherde 3 adet marul fidesi gözlemlenerek toplamda bu deney adına 12 tane
marul kullanılmıştır (ilgili deney düzeceği için bakınız: Şekil 1). Deney, 21 Ocak 2022 tarihinde
başlatılmıştır. Marulların gelişimi deney boyunca izlenmiş ve cetvel yardımıyla boy uzunlukları
santimetre (cm) cinsinden kök uzunluğu ve boy uzunluğu olacak şekilde her ölçüm sonunda not
edilmiştir. Kök uzunluğu olarak kaydedilen veriler marulun en uzun kök ucundan yaprakların
başlangıcına kadar olan uzunluktan oluşurlar (ilgili görsel için bakınız: Şekil 2). Gövde uzunluğu
ise köklerin bittiği ve yaprakların başladığı yerden en uzun yaprağın ucuna kadar olan uzunluktan
oluşurlar. İlk ölçüm deney başlamadan önceki marulların ölçüsüdür. 2. ölçümden 1 gün önce
(deneyin 6. günü) marulların topraksız ortamda belirli minerallerden eksik kalmaması adına evde 1
adet tavuk yumurtası kaynatılarak kaynayan suyun önce soğuması beklenmiş, sonra da her beher 50
ml alacak şekilde besin solüsyonu olarak eklenmiştir. Boy ölçümleri haftalık olarak
gerçekleştirilmiştir. Deney boyunca toplam 3 kez boy ölçümü yapılmıştır. Denekler okul
laboratuvarında güneş alan nemli bir ortamda pencereden 15 cm uzaklığa yerleştirilmiştir ve deney
boyunca günde 7 saat doğrudan güneş ışığı alacak şekilde aynı yerde kalmıştır.

Proje İş-Zaman Çizelgesi

İşin Tanımı AYLAR

Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat

Literatür X X X X X
Taraması
Laboratuvar X
Çalışması
Verilerin X X
Toplanması
ve Analizi
Proje X X
Raporu
Yazımı

Tablo 1: Proje İş-Zaman Çizelgesi.

3
 Şekil 1: Deneyin düzeneğinin kurulması. Şekil 2: Marulun kök ve gövde kısımları.

Bulgular

Türkiye’nin 4 farklı yerinden alınmış sular ile oluşturulmuş besin kültürlerinde yetiştirlen on iki farklı
marulun ekim sırasındaki görüntüleri Şekil 1’de görülmektedir. Deney 3 tekerrür halinde gerçekleştirilmiştir
ve bulgular bölümünün devamında bu 3 tekerrüre ait veriler sırasıyla verilmiştir. Alanya çeşme suyu ile
beslenen marul fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla; 4 cm, 6,5 cm ve 6,5 cm olacak şekilde ve gövde
uzunlukları ise sırasıyla; 12 cm, 11,5 cm ve 6,5 cm olacak şekilde ölçülmüştür. Afyonkarahisar suyu ile
beslenen marul fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla; 7 cm, 6,5 cm ve 6 cm olacak şekilde ve gövde
uzunlukları ise sırasıyla; 12 cm, 10,5 cm ve 8 cm olacak şekilde ölçülmüştür. Isparta suyu ile beslenen marul
fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla; 5 cm, 4,5 cm ve 5 cm olacak şekilde ve gövde uzunlukları ise
sırasıyla; 10,5 cm, 11 cm ve 10 cm olacak şekilde ölçülmüştür. Alanya Dim Çayı suyu ile beslenen marul
fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla; 8 cm, 8 cm ve 6 cm olacak şekilde ve gövde uzunlukları ise
sırasıyla; 10 cm, 10 cm ve 9 cm olarak ölçülmüştür. Bu süreçten 1 hafta içerisinde marulların gelişimi
gözlenmiş ve 1 hafta sonunda tekrar ölçüm alınmıştır. İlgili ölçümler ve uzunluk değişimleri grafik ….. de
görülmektedir. Deney sonunda (2. hafta sonu) 3. ölçüm gerçekleştirilmiştir. Deney sonucunda Alanya çeşme
suyu ile beslenen marul fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla; 14 cm, 10 cm ve 8,5 cm olacak şekilde
ve gövde uzunlukları ise sırasıyla; 13 cm, 12 cm ve 7 cm olacak şekilde ölçülmüştür (ilgili grafikler için
bakınız: Grafik 1 & 2). Afyonkarahisar suyu ile beslenen marul fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla;
13 cm, 10,5 cm ve 9 cm olacak şekilde ve gövde uzunlukları ise sırasıyla; 12 cm, 10,5 cm ve 8,5 cm olacak
şekilde ölçülmüştür (ilgili grafikler için bakınız: Grafik 3 & 4). Isparta suyu ile beslenen marul fidelerinin (3
adet) kök uzunlukları sırasıyla; 16 cm, 18 cm ve 13,5 cm olacak şekilde ve gövde uzunlukları ise sırasıyla;
13 cm, 11 cm ve 11 cm olacak şekilde ölçülmüştür (ilgili grafikler için bakınız: Grafik 5 & 6). Son olarak
Alanya Dim Çayı suyu ile beslenen marul fidelerinin (3 adet) kök uzunlukları sırasıyla; 11,5 cm, 11 cm ve 12
cm olacak şekilde ve gövde uzunlukları ise sırasıyla; 10,5 cm, 12 cm ve 9 cm olarak ölçülmüştür (ilgili
grafikler için bakınız: Grafik 7 & 8; ilgili deney verileri için bakınız: Tablo 2; ilgili marul fidelerinin deney
başlangıcı ve sonrasındaki ölçümlerine ait fide görüntüleri için bakınız: Ek 1-8).

1 2 3 1 2 3

14 13

10,5 9,75

7 6,5

3,5 3,25

0 0
1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm 1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm

Grafik 1:Alanya çeşme suyu kök uzunluğu gelişimi. Grafik 2: Alanya çeşme suyu gövde uzunluğu gelişimi.
4
 1 2 3 1 2 3

13 12

9,75 9

6,5 6

3,25 3

0 0
1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm 1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm

Grafik 3: Afyonkarahisar kök uzunluğu gelişimi. Grafik 4: Afyonkarahisar gövde uzunluğu gelişimi.

1 2 3 1 2 3

18 13

13,5 9,75

9 6,5

4,5 3,25

0 0
1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm 1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm

Grafik 5: Isparta kök uzunluğu gelişimi. Grafik 6: Isparta gövde uzunluğu gelişimi.

1 2 3 1 2 3

12 12

9 9

6 6

3 3

0 0
1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm 1. Ölçüm 2. Ölçüm 3. Ölçüm

Grafik 7: Dim Çayı kök gelişimi. Grafik 8: Dim Çayı gövde gelişimi.

5
 DENEY VERİLERİ
SU ÇEŞİDİ No: 1. Ölçüm: (Deney 2. Ölçüm: (1. Hafta 3. Ölçüm: (Deney Sonu)
Başlangıcı) Sonu)

Kök Gövde Kök Gövde Kök Gövde

1 4 cm 12 cm 14 cm 12,5 cm 14 cm 13 cm
Alanya Çeşme 2 6,5 cm 11,5 cm 8,5 cm 12 cm 10 cm 12 cm
Suyu
3 6,5 cm 6,5 cm 8 cm 7 cm 8,5 cm 7 cm
1 7 cm 12 cm 11 cm 12 cm 13 cm 12 cm
Afyonkarahisar 2 6,5 cm 10,5 cm 8 cm 10,5 cm 10,5 cm 10,5 cm
3 6 cm 8 cm 8 cm 8 cm 9 cm 8,5 cm
1 5 cm 10,5 cm 9 cm 11 cm 16 cm 13 cm
Isparta 2 4,5 cm 11 cm 7 cm 11 cm 18 cm 11 cm
3 5 cm 10 cm 7 cm 11 cm 13,5 cm 11 cm
1 8 cm 10 cm 11 cm 10 cm 11,5 cm 10,5 cm
Dim Çayı 2 8 cm 10 cm 8 cm 12 cm 11 cm 12 cm
3 6 cm 9 cm 12 cm 9 cm 12 cm 9 cm

Tablo 2: Deney Verileri

Su kültürleri, içerik araştırması için analize gönderilmiştir. Yapılan ölçümlerde kalsiyum oranı en
yüksek olan su kültürü, 284 mg/L CaCO3 değere sahip olan Isparta su örneğidir. En az olan su
kültürü ise 80 mg/L CaCO3 değere sahip olan Dim Çayı su örneğidir. Magnezyum oranı en yüksek
olan su kültürü, 116 mg/L CaCO3 değere sahip olan Isparta su örneğiyken en az değere sahip olan
su kültürü 48 mg/L CaCO3 değere sahip olan Afyonkarahisar su örneği olarak tespit edilmiştir.
Sertlik oranı en yüksek olan su kültürü, 40 FS° değeri ile Isparta su kültürü olarak ölçülmüştür. Geri
kalan su kültürlerinin sertlik değeri ortalaması 18,26 FS°olacak şekilde birbirlerine yakın değerler
göstermiştir. Su örneklerinin tamamının tuzluluk değerleri 0,16 g/L ortalamasına yakın bir
değerdedir. Su örneklerinin pH değerleri 7,28 ortalamasına sahiptir ve tüm su kültürlerinin değeri
ortalamaya çok yakın bir değere sahiptir. Bu ölçümler tüm su kültürlerinin bazik özellikte olduğunu
göstermektedir. Su kültürlerine ait ayrıntılı veriler Tablo 3’de yer almaktadır

6
 SU İÇERİKLERİ

PARAMETRELER SU ÖRNEKLERİ

Ölçüt Birim Alanya Çeşme Afyonkarahisar Isparta Dim Çayı

Suyu

Kalsiyum mg/L CaCO3 160 100 284 80

(Ca)

Magnezyum mg/L CaCO3 80 48 116 80

(Mg)

Sertlik FS° 24 14,8 40 16

Tuzluluk g/L 0,17 0,17 0,18 0,13

pH - 7,29 7,33 7,15 7,38

Tablo 3: Su kültürü içerikleri.

Sonuç ve Tartışma

Deney sonucunda Isparta su örneğinde kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg) ve sertlik değerinin
yüksek olması kök gelişimi üzerinde yüksek bir artış göstermiştir. Alanya çeşme suyu; kalsiyum,
magnezyum ve sertlik değerleri Isparta su örneğinin değerleri kadar yüksek olmadığı için yeterli
gelişim göstermemiştir. Kalsiyum değeri en düşük olan sertlik oranı da düşük değer gösteren Dim
Çayı su örneğinin marul kök ve gövde gelişiminde etkisi daha az olmuştur. Karşılaştırılan etkenlere
bağlı olarak kök gelişiminin daha hızlı olduğu fakat gövde gelişiminin yavaş gerçekleştiği
gözlemlenmiştir. Bunun sebebi marul bitkisinin gövde gelişiminin yavaş olmasından dolayı söz
konusunu parametrelerin gövde gelişiminde kayda değer bir gelişim göstermemesidir. Kök
gelişiminde ise magnezyum, sodyum ve sertlik değerlerinin belirleyici özellik gösterdiği
anlaşılmıştır ve oluşturulan bir su kültüründe bu mineraller üzerinde takviye yapan organik gübre
çalışmalarına yer verilmelidir.

Öneriler

Farklı su çeşitlerinin bitkiler üzerine etkisi alanında benzer çalışmalar yapılması durumunda Dim
Çayı, Isparta, Afyonkarahisar ve Alanya dışında Türkiyenin daha çeşitli coğrafyalarından alınan su
örnekleri ile daha genel çalışmalar gerçekleştirilebilir. Daha geniş çaplı endistüriyel tarım alanına
fayda sağlamak amacı ile yapılacak deneylerde topraklı tarım kullanılıp belirtilen su örnekleri ile
seçilen bitkinin ihtiyacı doğrultusunda sulama yapılabilir.

7
Kaynaklar

Demir, E. P. S. S. H., & Kaplan, M, 2001: Farklı Organik Gübre Uygulamalarının Marulda Verim,
Kalite ve Bitki Besin Maddeleri Alımına Etkileri. Türkiye 2. Ekolojik Tarım Sempozyumu, 69,
Antalya.

Demir, K., Yanmaz, R., Özçoban, M., Kütük, A.C., 1996. Ispanakta Farklı Organik Gübrelerin
Verimlilik ve Nitrat Birikimi Üzerine Etkileri. GAP I. Sebze Tarımı Sempozyumu 7-10 Mayıs 1996,
Şanlıurfa.

Gümüş, B. (2021). Farklı bitki besin elementi kompozisyonlarının su kültüründe yetiştirilen marul
bitkisinin gelişimi ve kimi bitki besin elementi içeriğine etkisi (Master's thesis, Bursa Uludağ
Üniversitesi).

Karataş, A., Demiraslan, R., 2000. Toprak Düzenleyicisi Terralyt Plus Elektrolitinin Marulda Bitki
Gelişimi ve Bazı Toprak Özelliklerine Etkileri. III. Sebze Tarımı Sempozyumu 2000, 11-13 Eylül,
Isparta.

Oymak, E. (2018). Yapraktan uygulanan bazı mikro elementlerin su kültüründe yetiştirilen renkli
marullarda yaprak renklenmesi ve verimlilik üzerine etkileri.

Şensoy, S., Abak, K., Daşgan, H.Y., 1996. Eşdeğer Miktarda Mineral ve Organik Gübre
Uygulamalarının Marulda Nitrat Birikimi, Verim ve Kaliteye Etkileri. GAP I. Sebze Tarımı
Sempozyumu 7-10 Mayıs 1996, Şanlıurfa.

Turhan, E. (1996). Bir topraksız tarım şekli olan saksı kültüründe farklı yetiştirme ortamlarının sera
marul yetiştiriciliğinde verime etkisi üzerine bir çalışma (Master's thesis, Fen Bilimleri Enstitüsü).

Ekler

Ekler kısmında yer alan dosyalar e-BİDEB sisteminde EK BELGELER kısmına yüklenmiştir

Ek 1: Alanya Çeşme Suyu Deney Başlangıcı Marul Görüntüleri

Ek 2: Alanya Çeşme Suyu Deney Sonrası Marul Görüntüleri
Ek 3: Afyonkarahisar Deney Başlangıcı Marul Görüntüleri
Ek 4: Afyonkarahisar Deney Sonrası Marul Görüntüleri
Ek 6: Isparta Deney Sonrası Marul Görüntüleri
Ek 7: Dim Çayı Deney Başlangıcı Marul Görüntüleri
Ek 8: Dim Çayı Deney Sonrası Marul Görüntüleri