Një udhëtim SHKOLLA "ERNEST KOLIQI"

në Rajonin
Verior të
Shqipërisë

2022-2023

"EJA ME NE"
TERRITORET E
PËRFSHIRA
Malësia e Madhe
Tropojë
Shkodër
Pukë
Has
Lezhë
HISTORIA
 Etapat historike në të cilat ka
kaluar rajoni verior
• LASHTËSIA
Në rajonin verior, në territore si ato të Tropojës gjejmë gjurmë historike që prej neolitit, që tregojnë
për lashtësinë e zones. Në rajonin verior, kanë jetuar fise si ato labeate, dardane, piruste (Tropoja),
peneste etj, dhe jetesa e tyre vërtetohet me gjetjet e tumave, si karakteristikë ilire. Këto fise ilire
kaluan disa faza zhvillimi, gjatë të cilave u krijuan organizime shtetërore, ku dallohet Shteti Ilir, dhe
Mbretëria Dardane. Për t’u përmenduar janë periudhat ku qendra e mbretërisë ishte në territoret e
ardianëve dhe labeatëve, me drejtues si Pleurati, Agroni, Genti, Teuta, Dhimitër Fari etj.

• MESJETA

Territoret e veriut përfshihen në Principatën e Arbrit (një pjesë e vogël), në shekullin XII, dhe më
pas në Principatën e Dukagjinit.
• PUSHTIMI OSMAN

Gjatë pushtimit osman, territoret u përfshinë në sanxhakun e Shkodrës, në ejaletin e Rumelisë,

dhe më pas në Pashallëkun e Shkodrës, me në krye Bushatllinjtë, dhe në fund në vilajetin e
Shkodrës.. Ajo çka e bën të veçantë rajonin verior është se disa krahina, si ajo e Shalës, nuk u
detyruan kurrë të paguanin taksa, dhe shumë fise u shpërngulën për të ruajtur fene e krishterë,
që është mbizotëruese dhe sot në popullsinë veriore.
Në shekullin XVII dhe XVIII, dallojmë krijimin e sistemit të bajrakëve, të përbëra nga fise.
Në shekullin XIX, vëmë re botimin e parë të përmbledhjes së kanunit nga administrata osmane,
ku tregohen të drejtat zakonore, dhe patën ndikim të madh në rajonet veriore për shekuj me
radhë.

• HISTORIA MODERNE

Një moment i dallueshëm për veriun është Konferenca e Londrës e vitit 1913, ku një pjesë e
zonave iu dhanë shteteve fqinje. Këto zona edhe në ditët e sotme banohen nga shqiptarë, por
nuk përfshihen brenda kufijve shtetërorë. Territoret veriore njihen si zona të cilat kanë bërë
rezistencë në cdo përpjekje për pushtimin e trojeve shqiptare. Këto zona, gjatë viteve të
komunizmit, patën më pak ndikim nga gjithë pjesa tjetër e Shqipërisë, për shkak të relievit
malor dhe vështirësisë për të përçarë në atë terren.
Zona e Thethit, ka qënë banuar në lashtësi nga fisi ilir i
Labeatëve, por mendohet të kenë jetuar dhe fise si
Oksetët, Berbatët dhe Vladët.

Nga të dhënat historike, për herë të parë Thethi

përmendet në 1485, me emrin Fusha, në Defterin e
regjistrimit të sanxhakut të Shkodrës. Në ato kohë,
zona përbëhej vetëm nga 7 shtëpi të mëdha.

Ne harte, per here te pare permendet ne 1688, dhe At

Shtjefen Gjeçovi e ben zyrtare kete njohje. Ne 1904,
tregohet sipas shkrimeve te At Zef Valentinit, se
Thethi ishte krahine autonome e fisit te Shales, nje
prej 5 bajrakeve.

Mendohet se rreth 300-350 vite më parë, banorët e

Thethi
luginës së poshtme të Shalës u zhvendosën drejt
Thethit, për të shmangur konvertimin në fenë
myslimane.

Disa ngjarje të rëndësishme të Thethit përfshijnë

ndërtimin nga shtetit të shkollës së parë në 1921, e cila
fillimisht ishte hapur prane kishes qe në 1917 nga At
Shtjefën Gjeçovi dhe hapjen e rrugës automobilistike
për në qendër të Thethit në 1936.
Thethi gjithashtu përmendet nga Edith
Durham, në udhëtimin bëri ajo në këtë zonë
në vitin 1905.

Në Theth, si element historik i mbetur dhe

sot është Kulla e Ngujimit, që mendohet të
jetë ndërtuar rreth shekullit XVII. Fillimisht,
ajo ishte ndërtuar për mbrojtjen e fshatit
dhe më vonë shërbente për pajtimin e
gjaqeve midis familjeve të zonës.
Qyteti i Tropojës, sipas të dhënave, mendohet të
jetë banuar në periudhën e eneolitit (bronzit)
mes 2000 dhe 1700 viteve pr.K. Gjatë shekullit
XVII, fillojnë përmendjet e para të fiseve të
Gashit, Krasniqes, Bytyçit dhe Berishës.

Administrata e parë është në vitin 1916, me

nënprefekturë në Bujan, ku përfshihen 4
krahina: Bytyç, Tropojë, Bujan dhe Nikaj-Mërtur.
Nga 1925 deri në vitet ‘50, qendra e rrethit ishte
fshati i Tropojës, më pas u vendos Bajram Curri.
Para Luftës së Dytë Botërore, Tropoja vendoset
në Prefekturën e Kosovës.

Tropoja
Një figurë që dallohet është ajo e Mic Sokolit, që
luftoi për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Ai bënte
pjesë në bajraktarët e Krasniqes, dhe mori pjesë
dhe në mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë. Me të
luftoi Ali Ibër Neza, Mal Dulën e Gjakovës etj.
Pas fillimit të luftës, në këtë territor janë mbajtur :

·Kuvendi i Malësisë së Gjakovës, i 28 gushtit 1943, afër urës së

Kolgecajve. Aty u lidh besa nga delegatët për të mos bërë asnjë
lloj kompromisi me fashistët, por për të luftuar së bashku kundër
tyre.

·Konferenca e Bujanit, e cila zgjati nga 31 dhjetori 1944, deri 2

janar 1945, dhe u mbajt në kullën e Sali Manit. Aty u shpall lufta e
përbashkët e popujve të Jugosllavisë kundër sulmit nazist, dhe
synohej pavarësia e Kosovës.
“Kosova dhe Rrafshi i Dukagjinit është krahinë e banuar me
shumicë nga populli shqiptar, i cili, si gjithmonë, ashtu edhe sot,
dëshiron me u bashkue me Shqipërinë.”

Tropoja u çlirua në 16 tetor 1944. Gjatë viteve 1998-1999, Tropoja

u bë nga vendet kryesore strehuese të kosovarëve të zhvendosur
për shkak të luftes me Serbine.
 Në 1957 qendra e rrethit të Tropojës merr
emrin Bajram Curri, për nder të luftëtarit të
madh për pavarësinë e Shqipërisë dhe
Kosovës. Bajram Curri ka qenë politikan dhe
luftëtar shqiptar që ka marrë pjesë në
ngjarjet më të rëndësishme në historinë e
kombit shqiptar në fillim te shekullit te 20.
Ai ka luftuar bashkërisht me heronj të tjerë
shqiptarë dhe ka kundërshtuar me
vendosmëri vendimet e konferencës së
Londreës, që ndau gjysmën e territoreve
shqiptare. Bajram Curri vazhdoi luftën e tij
për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë dhe

Bajram Curri
gjithashtu bashkëpunoi me Fan Nolin dhe
Avni Rustemin në ngjarjet e viteve 1920-
1925. Thuhet se vdiq ndërsa qëndronte i
fshehur në shpellën e Dragobisë në vitin
1925. Pas vdekjes iu dha titulli Hero i
Popullit.
 Gjatë periudhës otomane, fisi i Shalës ishte thellësisht
katolik dhe Perandoria Osmane nuk arriti dot kurrë të
ndikonte shumë në të.

Në 1861, në fshatin e Shalës hartohet marrëveshja mes

bajraktarëve të Nikajt, Mërturit, Shoshit dhe Shalës. Në 1890
dhe 1894 bëhet ajo që u quajt “besa e gjasë dhe e çobanit”.
Pas revolucionit të xhonturqve, fiset në Shalë lidhën besën
për të ndaluar gjakmarrjen deri më 6 nëntor. Bashkë me fise
të tjera, fisi i Shalës u bashkua me revoltën e 1910 kundër
forcave turke të Shefqet Turgut Pashës, dhe më vonë
ndihmuan malazezët në rrethimin e Shkodrës.

Momenti i fundit për t’u përmendur është periudha pas Luftës

së Dytë Botërore, ku forcat nacionaliste shqiptare u dërguan
në Shalë nga komunistët, për shkak se ato zona
kontrolloheshin nga ta gjatë luftës.

Shala
Dallojmë Mehmet Shpendin dhe Shtatë Shaljanët, luftëtarë
të kohës së pushtimit osman.
 Shpeshherë, malesoret bënin aleanca kundër osmanëve, si ajo e 1658, pas së
cilës u vendosën në anën e Bushatllinjve. Pas humbjes së ushtrisë turke,
Plava dhe Gucia iu dhanë Malit të Zi, gjë që nuk u pranua nga Lidhja e
Prizernit.

Fiset e Malësisë së Madhe fituan në Deçiq në 1911, dhe më pas në 1913, 130
drejtues të Hotit, Grudës, Kelmendit, Kastratit dhe Shkrelit dërguan një
peticion në Shkodër dhe lidhën besë për të mos u bashkuar me Malin e Zi, por
Hoti dhe Gruda u përfshinë gjithsesi.

Pas Luftës së Dytë Botërore, shumë fise malësore ishin antikomunistë, si

rrjedhojë persekutoheshin nga regjimi komunist. Mund të përmendim 27
dhjetorin 1944, kur në Bajzë, u bë një besëlidhje kundër komunizmit. Në
betejë u mblodhën malësorët, me në krye Prek Calin, i cili mblodhi bajrakun e
Vukelit, Nikçit dhe Selcës dhe zunë bregun e djathtë të Urës së Tamarës. Ai
ishte një prej arsyeve kryesore pse Malësia e Madhe mbeti më pak e ndikuar
nga komunizmi. Ata luftuan përgjatë 1945, por, pa kushtet e duhura nuk
arritën të fitonin kundër komunistëve.
Megjithatë, fisi i Kelmendit arriti të mbijetonte dhe të vazhdonte kryengritjet
për të mbrojtur kombin.

Malësia e Madhe
Banorët e Koplikut gjithashtu dalloheshin për rezistencën dhe qëndrimin e
tyre antikomunist. Këtu dallojmë revoltën e 1945, e cila u shtyp nga UNÇSH,
dhe u shoqërua me dhunë, persekutime dhe burgime të kryengritësve.

Në këtë territor ndodhet gjithashtu kështjella e Rrjollit apo Ballexës, e cila

shërbente si për Malësinë e Madhe, ashtu dhe për Shkodrën. Kjo kështjellë u
vizitua dhe nga Skënderbeu.
 HOTI

Gjatë shekullit XV zona e Hotit ka qënë në shërbim të Venedikut.

Gjatë pushtimit osman, në 1479, Hoti bënte pjesë në sanxhakun e
Shkodrës, në nahijen e Hotit, dhe hotjanët u caktuan si
derbendxhinj për të ruajtur rrugën që lidhte kalatë e Medunit dhe
Depedukenit me Shkodrën. Fisi i Hotit u bë bajraku i parë i
Malësisë, nuk u përfshi kurre në sistemin e timarit, si dhe kishte
njëfarë autonomie si zonë. Heronj të Hotit përmenden Çun Mula
dhe Ded Gjo Luli (drejtues ushtrie që iu dha titulli Hero i
Shqipërisë), që përfaqësuan Hotin në Lidhjen e Prizrenit.

GRUDA

Historia e zonave është e ngjashme, por ajo që e bën të veçantë

Hoti dhe Gruda

Grudën është mbajtja e kuvendit ku u hartua Memorandumi i
Greçës, ose ndryshe Librit të Kuq. Aty u bënë 12 kërkesa për të
vendosur një vilajet shqiptar autonom brenda Perandorisë
Osmane, që u shkrua nga Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi, më 23
qershor 1911. Ne kete kuvend morën pjesë dhe figura të
rëndësishme të Grudës, si Dedë Nika, dhe Sokol Baci.
 Hasi është prej territoreve me historinë më të lashtë, pasi kemi
të dhëna arkeologjike që prej viteve 2600-2000 pr.K.
Përmendja e parë e tij është në 1208. Hasi është vendi ka ku
kanë prejardhjen shumë figura historike, ku dallojmë familjen e
Kastriotëve dhe Pal Hasin.

Banorët e Hasit kanë bërë historikisht kryengritje të shumta,

ku dallohet ajo e 1837, por edhe kanë ndihmuar si në rastin e
Plavës dhe Gucisë, për mbrojtjen e tyre. Hasjanët
kundërshtuan vazhdimisht taksat, dorëzimin e armëve, si dhe
luftuan kundër Xhavit Pashës, dhe Shefqet Turgut Pashës,

Moment që dallohet është 19 marsi i 1912, ku populli i Hasit

bashkë me bajraktarin e Vlahnës sulmon forcat osmane në
Krumë, gjë që bëri të mundur zhvillimin e një kuvendi ku

Hasi
shqiptarët shprehën kërkesat e tyre.

Hasi pati si qendër Krumën gjatë Luftës së Parë Botërore, dhe

më pas shpallet si qendër e prefekturës së Kosovës gjatë
pushtimit serb, pas një ultimatumi të vendosur nga drejtues të
Hasit.
Tek hasjanët dallojmë dhe elementin e mikpritjes, pasi ata
strehuan shumë kosovarë të goditur nga sulmet serbe.
PREJARDHJA E EMRIT

Si emër është hasur qysh në lashtësi në formën Skodra,

gjithashtu në rasën gjinore të greqishtes ('e Skodrinëve')
gjetur ndër monedha prej shek. II p.K. Forma në serbo-
kroatishte Skadar shihet që nga mbarimi i shek. XIV, në
turqishten osmane, gjithashtu në turqishten e sotme
İşkodra.Përgjatë sundimit osman është quajtur edhe
Işkenderiyye nga Işkender duke pandehur se banorët e
këtij qyteti ishin të bijtë e Skënderit për nga trimëria që
shfaqnin në beteja.

Zona përreth vendit ku ndodhet sot qyteti ka qenë e

banuar që në kohët parahistorike. Këtu janë gjetur

Shkodra
gjurmë të paleolitit të mesëm, ndërsa që nga neoliti
gërmimet kanë zbuluar vazhdimësi jetese që vjen deri në
ditët tona. Objektet e gjetura gjenden në muzeumin e
qytetit, në atë të Tiranës dhe në muzetë e Evropës. Rrëzë
kodrave të Tepes, në anën jugore të qytetit të sotëm,
materialet arkeologjike fillojnë nga Bronxi i hershëm
(3000-2000 p.k.)
ANTIKITETI

Fiset e para kryesore që kanë jetuar ne Shkodër ishin

ardianët dhe labeatët.Në mesin e shekullit të tretë p.k.
Shkodra përmendet si kryeqendra e mbretërisë së
Ardianëve(shek. III-II p.e.s). Mbretëresha Teuta dhe
mbretërit Agron e Gent janë figurat më të përmendura
të kësaj periudhe.Gjatë sundimit të tyre pati zhvillime të
mëdha ekonomike,tregtare,kulturore,ushtarake,
politike,etj. Luftrat më të medha të kësaj mbretërie ishin
Luftrat Iliro-Romake.

Shkodra ishte më e mirëmbrojtura dhe më e vështira për

t'u pushtuar nga të tëra fortifikatat e fisit labeat. Ishte
një pozicion i fortifikuar në mënyrë natyrale,i rrethuar
nga mure me pirgje mbi portat .Madje ishte qyteti I
fundit që u pushtua. Më 168 p.K Roma pushtoi Shkodrën.
Pas rënies nën sundimin romak, u bë ndër kryevendet
jugore të provincës së Dalmacisë. Me reformat e
Perandorit Dioklecian, Shkodra u bë qendra e Prevalit
(lat. Prevaelis).Nga 395 AD, ishte pjesë e Dioqezës së
Dakisë.
MESJETA

De Administrando Imperio përshkruan se si Perandori Bizantin Herakliu (610-641) i dha

serbëve një territor në këtë zonë gjatë gjysmës së parë të shekullit të 7të. Pjesa më jugore e
pjesëve detare të Principatës Serbe, në Diokle, përfshinte edhe krahinën e Shkodrës. Pas
vdekjes së Princit Časlav (r. 927-960), shteti u shpërbë, me Dioklenë që zotëronte pjesën më
të madhe të tij. Car Samueli i Bullgarëve më 997 e pushtoi këtë krahinë bashkë me Thesalinë,
Epirin dhe Maqedoninë.
Më 1030 Stefan Vojislav dëboi Theophilos Erotikos, strategun e mbramë, dhe mposhti
bizantinët më 1042. Stefan Vojislav përzgjodhi Shkodrën si kryeqendër të vetën.

Pas përpjekjeve trashëgimore të shekullit të 12të, Shkodra u bë pjesë e provincës së Zetës të

Nemanjiqve. I mbrami që u përpoq për ta përtëri sundimin bizantin në krahinë qe Despoti i
Epirit Mhilli I më 1215. Ky ia shkëputi Shkodrën të birit të Nemanjës.
Më 1330 Stefan Uroshi caktoi të birin Stefan Dushanin si guvernator të Zetës me selinë në
Shkodër. Në të njëjtin vit Dushani dhe i ati patën përçarje, gjë që çoi në konflikte dhe në gusht
të 1331 Dushani përmbysi të atin.
Me rënien e Perandorisë Serbe, Shkodra u zotërua nga Balshajt.
Balshajt krijuan Principaten e Shkodres ku ne krye
qendronte Balsha plaku me tre djemte e tij:
Strazimirin , Gjergjin I dhe Balshen II,ku secili nga
djemte sundonte ne krahinat perkatese, kurse ne
arenen nderkombetare principate paraqitej unike.

Stema e principates ishte ujku , qe simbolizonte

gojdhenen e krijimit te Ulqinit (Ulcinum-ujk).

Cdo principate kishte aparatet e tyre shteterore,

te perbera nga pjestaret e familjes e te afermit e
tyre,ku ajo e Shkodres perbehej nga nenpunes te
pergatitur.Ne krye ishin vellezrit dhe ne ndihmen e
tyre kishte nenpunes te doganes dhe funksionare
te tjere.
Zgjerimi i principatavebehej ne dy menyra: lidhjet
martesore dhe luftrat.Nga lidhja martesore me
Muzakajt, Balshajt moren krahinen e Vlores deri
ne lumin Seman.
Balshajt u thyen në betejën e Savrës, Balsha II ia
dorëzoi qytetin Shahinit deri kur prania osmane në
këto vise u vënit dhe trysnia venedikase u shtua.
Balshajt ia dorëzuan Venedikut më 1396.Përgjatë
pranisë venedikase, por sipas gjasave edhe para
ardhjes së Balshajve, zbatohej kodi ligjor i njohur
si Statutet e Shkodrës(janë një kod normativ
vetëqeverisës i komunës së Shkodrës).

Më 1448 shkodranët mvartës të venedikasve

luftojnë kundër Skënderbeut.

Më 1474 Bejlerbeu i Rumelisë, Sulejmani, rrethoi

Shkodrën, por qyteti u mbrojt trimërisht nga
Antonio Loredano dhe 2500 ushtarë, me ndihmën
e anijeve venedikase në Bunë dhe në det, e me
ndihmën e Cërnojeviqit zetas dhe malësorëve
arbërorë. Rrethimi i dytë më 1478 u drejtua
personalisht nga Mehmet Ngadhënjyesi, u
dorëzua pas marrëveshjes së paqes në Stamboll
më 1479.
PERIUDHA OSMANE

Me traktatin e Kostandinopojës Republika e Venedikut ia lëshoi qytetin Perandorisë Osmane. U bë

qendër e sanxhakut më 1485, pjesë e Elajetit të Rumelisë.

Qyteti nis të lulëzojë përsëri me stabilitetin e garantuar nga Bushatllinjtë.Tregtia lulëzoi përmes
limanit lumor të Obotit dhe bashkëpunimin me Ulqinin në rrugë detare, duke u bërë kësodore qendra
ekonomike e trevave veriore shqiptare. Më 1832 periudha e pashallëkut të këtij oxhaku mbaroi. Më
1835 u çua kryengritja vendore kundër Tanzimatit, e kryesuar nga Hamz agë Kazazi.
PASHALLËKU I SHKODRËS

Një nga familjet më të mëdha shqiptare,që syninte të shkëputej nga shteti Osman ishte familja e
Bushatllinjve.porta e Lartë njohu Mehmet Bushatin si qeveritar të sanxhakut të Shkodrës dhe I dha
titullin pashë (1757).Ai vendosi qetësinë e rregullin në sanxhak, duke zbatuar politikën e tolerancës
fetare për katolikët dhe duke marr nën mbrojtje klerin katolik.Përkrahu tregtarët,nxiti prodhimtarinë
zejtare dhe luftoi piraterinë në det.Krahinave malore u njohu privilegjin e vetëqeverisjes e mori në
shërbim ushtarak shumë malësorë.Për qeverisjen e sanxhakut vuri njerëz te ditur dhe me provojë.
Pas sanxhakut Mehmet pasha hodhi vështrimin mbi Lezhën dhe Zadrimën dhe ja shkëputi sanxhakut
të Dukagjinit.Gjithashtu me anë te lidhjeve martesore zgjerooi ndikimin e vetë në krahinat e Durrësit
dhe Tiranës.Në 1771 Porta e Lartë I dha gradën e vezirit dhe qeverisjen e sanxhakëve të Shkodrës ,
Dukagjinit,Ohrit dhe Elbasanit.Kjo datë shënoi krijimin e Pashallëkut të Shkodrës,si grupim territorial
politik I qëndrueshëm,qe qeverisej në mënyrë autonome brenda shtetit Osman.

Pas vdekjes së Mehmetit në krye vjen I biri, Mahmuti, I cili ndoqi politikën e të atit.Me të jeta
ekonomike u gjallërua shpejt.Duke I dhënë të afërmve të tij qeverisjen e sanxhakëve të Ohrit e
Elbasanit,gjatë viteve 1780-1785 Pashallëku I Shkodrës u ripërtëri në një shtet.
Mahmuti filloi të zgjeronte territoret,duke I marrë Bosnjës Podgoricën e Shpuzën , duke nënshtruar
Malin e Zi,etj., kështu sulltani e shfuqizoi ,por ai nuk u bind dhe ne pranveren e 1786 thirri në Podgoricë
një kuvend duke krijuar një lidhje me kreret shqiptarë,malazezë ,boshnjakë e hercegovinas ,e cila u
quajt “Konfederata Ilirike”, e cila do të flakte tej zgjedhën osmane.
Në 25 nëntor 1787 Mahmuti i shkaktoi një disfatë të rëndë osmanëve
dhe qytetarët shkodranë kërkuan falje te sulltani e kjo u pranua.
Ai shpalli hapur formimin e një shteti të pavarur,për krijimin e të cilit
kërkoi ndihmën e Austrisë e Rusisë.në 1791 u hodh një kryengritje e dytë
dhe dënohet me vdekje, por I shkakton një disfatë akoma dhe më të
madhe osmanëve .Mahmuti u vra në një ekspeditë në Mal të Zi, ku
kishte gisht I vëllai Ibrahimi, I cili merr pushtetin.Ai qeverisi në mënyrë
autonome si një sundimtar I pavarur dhe zot absolut I pashallëkut.E
quante veten princ sovran, por ngeli vasal I sulltanit e për lëtë në 1804 u
emërtua vali i Rumelisë.

Sulltani I ktheu familjes së tij të gjitha detyrat qeverisëse të

pashallëkut.

Kur forcat e Napoleon Bonapapartit mbërritën në Dalmaci, Ibrahimi

bashkohet me Ali pashë Tepelenën kundër armikut.Pas vdekjes së tij
pushtetin e merr djali I Mehmet Pashës I cili prej frikes ndaj Ali Pashës u
mbështet te sulltani për shtypjen e pashallëkut të Janinës.
RRETHIMI I SHKODRËS

Rrethimi i Shkodrës u bë nga 28 tetori 1912 deri më 23 prill 1913, në kuadrin e Luftës së Parë Ballkanike, prej forcave
aleate të Malit të Zi dhe Serbisë kundër forcave të Perandorisë Osmane. Korpusi i Shkodrës nën komandën e Hasan
Riza Pashës dhe Esat pashë Toptanit rezistoi për gati 7 muaj dhe ia dolën t'i shkaktonin dëme të mëdha rrethuesve.
Komanda osmane parashihte që më 1911 nevojën e fortifikimit të qytetit të Shkodrës përkundër Malit të Zi, lufta e
gjeti qytetin me tri fortesa kryesore, të Taraboshit, Kodrat e Bërdicës dhe Fushat e Shtojit. Në vigjiljen e luftës,
komanda vendore nxitoi të fortifikonte pozicionet strategjike të Dervish-Tepes, kodrat përtej Kirit (Bardhanjorët,
sidomos Bardhaj i Madh,dhe ishin hapur llogore nga Fushat e Shtojit në Vrakë).
Më 1912 Lidhja Ballkanike - e përbërë nga Serbia, Mali i Zi, Bullgaria dhe Greqia - i shpallën luftë së bashku
Perandorisë Osmane. Mali i Zi mobilizoi fuqitë e veta dhe u bë gati të sulmonte fuqitë osmane në jug, duke synuar të
bënte të vetat qytetin e Shkodrës dhe të Prizrenit, të parin duke e parë si çështje jetike.

Mali i Zi i shpalli luftë më 8 tetor 1912 Perandorisë Osmane dhe po atë ditë divizioni i Zetës i forcave malazeze kaloi
kufirin dhe iu drejtuan qytetit,ushtima e topit të parë u dëgjua në Deçiq, ku ishin fortifikuar fuqitë osmane, përkrah
malazezëve luftonin edhe malsorët katolikë të Hotit, Grudës dhe Kastratit. Deçiqi ra ditën tjetër, malazezët kapën
tremijë robër, ushtarë e oficerë. Nga ana tjetër, fuqitë malazeze që kaluan kufirin pushtuan fshatrat Kllezën dhe
Rrezigaç në krahinën e Anës Malit, e duke djegur Shazin me katunde të tjera të banuara nga shqiptarët, siç ishin:
Bojk, Kaliman, Rashticë, Kozik, Selitë..
Më 11 tetor filloi i pari sulm i madh, dhe për ta pritur rrezikun fortifikimit në Tarabosh, një forcë e fuqive të caktuar
aty nën komandën e majorit Sadedin Bej u shkëput për t'ia ndaluar avancimin armikut.Fuqia osmane i doli para
malazezëve në Kodraç, e lufta u ashpërsua kur ushtria osmane prej Vallasit mori drejtimin drejt Bobotit. Beteja zgjati
6 orë dhe u kurorëzua me fitoren e njësive osmane.
REGJIMI KOMUNIST

Duke filluar nga nëntori 1944, në qytet u aplikua një represion i egër, i cili gradualisht e privoi atë nga
primati moral, kulturor, ekonomik dhe demografik i tij në shtetin shqiptar, duke grabitur nga ky qytet,
arkivat, bibliotekat, veprat e artit, transformuar apo asgjësuar institucionet e krijuara për shekuj. Qasja e
regjimit të ri mëtoi t´ìa çrrënjoste qytetit prirjet politike dhe kulturore, nga marrëdhëniet me botën dhe
nga ekonomia tradicionale. U përndoqën personalitetet më të spikatura të qytetit. U vu dorë mbi
institucionet e kulturës dhe të kultit, duke i shndërruar sipas ideologjisë së re. U bë çdo gjë që qyteti të
humbiste identitetin e tij.
Balli Kombëtar me qarkomandant major Gjergj Vatën,e kolonelin Luigj Mikelin (të vendosur më 1944) u
thye keqas mbas 2 vjetëve luftë civile mes Ballit e Komunistëve.
Lëvizja antikomuniste në Liceun e Shkodrës e cila e ka zanafillën që nga periudha e Luftës, vazhdoi edhe
më pas nga viti 1945 e deri në 1953 kur u arrestuan dhe pjesëtarët e grupit "Përpjekja shqiptare".
Në shkodër si qendër antikomuniste kemi dy kryengritjet , atë të Postribës dhe kryengritjen e Koplikut.

KRYENGRITJA E POSTRIBËS

Kryengritja antikomuniste e Postribës në rrethin e Shkodrës është një nga kryengritjet e para dhe të
pakta ndaj regjimit komunist. Me në krye Shaban Haxhinë, 1939. Më 9 Shtator kryengritësit sulmuan
kazermat e ushtrisë dhe burgun e Shkodrës, me qëllim lirimin e të burgosurve poltikë. Revolta u shtyp me
gjak nga ushtria por jo vetëm kaq. Ndaj popullsisë së Postribës u bënë masakra si djegia e shtëpive të
fshatit, gjyqe ushtarake, pushkatime, burgime dhe internime pa masë u kryen nga diktatura komuniste.
KRYENGRITJA E KOPLIKUT

Llesh Marashi, drejtoi kryengritjen e Malёsisё së Madhe, e quajtur ndryshe kryengritja

e Koplikut.Ngjarja ka ndodhur në vitin 1945.Kryengritja nisi me shpresë se do të
masivizohej edhe në krahinat e tjera përreth, gjё që nuk ndodhi dhe kryengritja
dështoi.Lleshi me të vetët u detyruan të fshihëshin përsëri në malet e tyre, të ndjekur
nga forca të shumta komuniste të dёrguara drejt nga Tirana, për t’i asgjesuar, nën
komandën e Mehmet Shehut.Shehu e Hoxha vendosën një shtetrrethim pesëditor në
Shkodër, ku u arrestuan me mijëra vetë dhe pati pushkatime të shumta pa gjyq.Në këtë
kohë Llesh Marashi me nipin e tij, Rrok Kanti dhe kushёririn Pjetër Bajraktari, rrinin
fshehur prej gati një vit e gjysmë në një shpellë, në një faqe të një mali shkёmbor.Ata
furnizoheshin nga njerëz me ushqime , këto lëvizje të shpeshta u vunë re dhe kështu
spiunohen. Kur forcat e sigurimit e rrethuan vendin, komandanti kishte kërkuar
dorëzimin e tyre, por në atë çast nipi i Lleshit, Rroku,I fshehur lëshoi zjarr,e kur nuk pa
rrugëdalje ,vrau veten.Lleshi u dorëzua e u mbajt në hetuesi për disa dhe në verën e vitit
1946 u ekzekutua në mesin e Shkodrës.
KALAJA E SHKODRËS

Kalaja e Shkodrës që mban emrin Rozafa është një monument

mijëvjeçar i ngritur mbi një kodër shkëmbore në hyrje të qytetit të
Shkodrës, në jug-lindje të tij. Qëndron mbi një kodër shkëmbore 130
metra mbi nivelin e detit, e rrethuar nga lumi Buna e Drin, me një
sipërfaqe prej gati 9 hektarësh.
Kalaja përbën një simbol të qytetit, e pranishme ndër piktura,
gdhëndje etj

Legjenda e Rozafatit

Sipas legjendës së dhimbshme, ndërtimi i Kalasë ishte i mallkuar prej

perëndive të cilat shembnin çdo natë ndërtimin e çdo dite. Për të
lejuar qëndrimin e mureve të kalasë, ato kërkuan një sakrificë e cila
padrejtësisht u vendos të ishte Rozafa, nusja më e vogël e shtëpisë.
Përpara se të vetësakrifikohej e të murosej e gjallë, Rozafa tregoi
heroizmin dhe altruizmin e saj duke kërkuar që gjysma e trupit të saj
të mbetej jashtë murit, në mënyrë që të ushqente e të kujdesej për
foshnjen e saj. Një skulpturë e bukur e figurës së Rozafës e gdhendur
brenda murit të saj gjendet në hyrje të kalasë. Ndërsa kalaja
përmendet gjatë sundimit të mbretit ilir Gent, emrin Rozafa e hasim
së pari gjatë mesjetës.
PERSONALITETE TË NJOHURA TË SHKODRËS

●Marin Barleti (1450-1513) Humanist, shkrimtar, historian

●Zef Pllumi, shkrimtar, historian
●Zef Jubani, flklorist dhe aktivist i rilindjes kombëtare
●Luigj Gurakuqi qe veprimtar i çështjes kombëtare, radhitës dhe
nënshkrues i dokumentit të shpalljes së pavarësisë, njeri i letrave, arsimtar
dhe personazh i politikës shqiptare çerekun e parë të shekullit 20.
 EMËRTIMI I QYTETIT LEZHË

Qyteti antik i Lezhës cilësohet me emrin

Lissitan,Lisus. Jane bërë disa zbërthime
etimologjike deri më sot ngadijetarë të ndryshëm.
Është përngjasuar emri Lezhë, apo Liss me fjalën
shqipe Lis çka përbën një etimologji popullore. Emri

Lezha
topik Lissitam çka parakupton rrënjën Liss, është
një emër i mirfilltë ilir, kuptimi i të cilit, për arsye të
një lartësie tepër të skajshme mund të themi se nuk
ka mbetur i zbërthyer shkencërisht kënaqshëm deri
më sot.
PARAHISTORIA DHE ANTIKITETI

Ftillëzimi i historisë njerëzore gjallon ne Lezhë që në periudhën parahistorike, në epokën e bronzit dhe të
hekurit. Arkeologjia hap enigmat e mbyllura te zanafillës. I vetmi objekt përfaqësues i dorës së njeriut
prehistorik, që është gjetur deri me sot, në ketë areal është një sopatë e vogël prej guri punuar, gjetur
rastësisht, gjatë gërmimeve për hapjen e themeleve të një godine në qendrën e Lezhës. Është sopatë guri, e tipit
të quajtur "gjuhë lope". Epoka e bronzit dhe e hekurit përfaqësohet nga një koleksion objektesh: armë, vegla
pune, vathë, fibula, etj. Zona e Lezhës dhe zonat ne kufi te saj janë zona minerale të pasura me bakër. Ky resurs
ka qenë gjithnjë burim i jetës dhe i punës.
Zbulimi më i madh arkeologjik i epokës së bronzit është gjetja e thesarit prej 120 sopata prej bronzi, Ky thesar u
gjet në Torovicë, 13 km në veri të Lezhës. Mes tyre, ishte dhe një sepatë bronzi e tipit italik, që saktësoi datimin
e krejt thesarit në shek. X para erës sonë. Ky thesar shpreh një faze paraardhëse të sistemit monetar, sepse
shkëmbimi i tyre, parakupton vlerat e sopatave, si simbole paramonetare të shkëmbimit.
Kodër-varret, varrezat tumulare, që ndodhen në të gjithë hapësirën që rrethon të Lezhës, kanë dhëne objekte të
rëndësishme te kulturës së hershme ilireMadje, edhe në kreshtën e malit të Shetbunit, janë gjetur gjurme
muresh të sistemit mbrojtës parahistorik, që i takon si kohë periudhës së vonë të bronzit

Qendrat prehistorike vetvetiu shndërrohen në qendra protourbane, paraqytetare. Faza urbane nis dhe
dokumentohet nga autorët e lashtë dhe përmendet me emrat Lis, Lissos, Lisso, Lissum. Banorët e qytetit janë
quajtur Lisitam. Emrat etnik, sipas Stefan Bizantinit qenë: Lissios dhe Lisseus.
Duke u bazuar në formen e mirëfilltë dhe të plotë të qytetit të zhvilluar të Lezhës, me perfundimin tipik të
sistemit mbrojtës, mund të caktojme se jeta urbane e tij lidhet me fundin e shek.IV para erës sonë. Të rralla janë
qytetet antike të Shqipërisë, që kanë ndërtime mbrojtëse të fortifikuara, aq të bukura dhe të fuqishme për nga
ndërtimi, teknikat e ndertimit dhe pozicioni. Lezha është një nga qytetet më të mëdha dhe më të fortifikuara të
krejt Ilirisë. Madje, sistemi i fortifikimit të Lezhës, është më i fuqishëm se ai i Apolonisë.
Lezha funksionon si qytet bregdetar dhe njekohesisht si liman lumor, ne skajin me jugor te shtetit ilir
teArdianeve dhe spikat per rolin e rendesishem ne shek. III para. K. Lezha eshte pike strategjike per levizjen e
Flotes Ushtarake Detare Ilire dhe behet nje qender emblematike ne kohen e sundimit te mbretereshes ilire,
Teuta.Qyteti i Lezhes dhe fortifikimi i tij Akrolisi, per here te pare, shenohet ne burimet historike nga historiani
Polidi, i shek.II para eres sone. Ky autor i jep hapesire ne pershkrimet e tij luftrave iliro-romake, ngjarjeve, qe u
zhvilluan ne token ilire gjate luftrave maqedonoromake, gjate viteve 264 dhe 146 para eres sone. Qyteti i Lezhes
eshte emer kryesor ne traktatin e paqes, ndermje tmbretereshes ilire Teuta dhe perfaqesuesve te Romes ne
vitin 229 para eres sone. Lezha caktohet nga romaket si kufiri me jugor i lundrimit te anijeve luftarake ilire ne
Adriatik. Fakti, qeromaket e njohin kete qytet, eshte domethenes. Por, kufizimi i levizjes se Flotes Ilire nuk u
respektua gjate, ne vitin 220 para eres sone, strategu i famshem ilir Skerdelajdi se bashku me Demeter Farin, u
nisen nga bregdeti i Ilirise me 90 anije, kaluan kufirin tabu te Lezhes dhe vazhduan lundrimin luftarak ne drejtim
te ishujve Kylkade.
Duke parë burimet e lashta dhe të dhënat e autorëve antikё, mësojmë se përthemelimin e qytetit të Lezhës ia
tribuohet një rol kolonizues një personaliteti të njohur të kohës : Dionisi Plak, tiranenergjik i Sirakuzës. Kështu,
[[Diodori i Sicilisë]], që ka jetuar në kohën e Jul Çezarit dheAugustit, thotë se Dionisi plak, kishte projektuar një
fushatë të kolonizimittë bregdetit ilirt ëAdriatikut me drejtim nga përëndimi në lindje dhe kish dërguar kolonë
për të themeluar qytetin e Lezhës, në vitin 385 para. K.
ZHVILLIMI URBANISITIK I LEZHËS

Qyteti antik i Lezhës është i vendosur në një terren të dyfishtë: kodrinor dhe fushor dhe muret
rrethuese përfshijnë një sipërfaqe prej 20 ha. Urbanistika e qytetit te fortifikuar ka katër zona
kryesore: 1.Zona e pjesës se sipërme. E vendosur në majë të kodrës, 2. Zona e pjesës së
mesme është e shtrirë në shpatet kodrinore 3. Zona e pjesës së poshtme është poshtë kodrës
4. Zona breglumore është me shtrat të lumit Drin dhe murit perëndimor të qytetit. Sipas
studjuesit Koco Zhegu, secila nga këto zona, ka pasur një funksion të veçantë dhe
njëkohësisht te ndërlidhur. Keshtu, ka ekzistuar nga zona e I deri tek e IV, ku duke respektuar
dhe pozicionin natyror të mbrojtur, dhe shtrirjet urbane kanë qenë vendosur institucionet
shtetërore, territori i banuar në mënyrë të dendur, qendra zejtaro-tregtare dhe më poshtë
porti lumor, që nderlidhte Lezhen me tëre rruget detare te Adriatikut. Pjesë përberese e
Lezhës ishte Akrolisi, qe ishte ne piken kulmore dhe më të vecantë te sistemit mbrojtës të
qytetit. Planimetria urbanistike e Lezhës eshte e vecantë dhe e paperseritur në asnjë nga
qytetet ilire të njohura deri me sot. Mund të thuhet se moduli urbanistik i Lezhës antike nuk
eshte berë sipas shembullit te qyteteve bashkëkohore në Greqi, Maqedoni dhe Epir, por nuk
mund të karakterizohet tipologjikisht si qytet me akropol. Urbanistika e periudhës ilire
trashëgon deri më sot, planimetrine e mureve rrethuese, kullat mbrojtëse, të gjitha hyrjet dhe
një pjesë të rrugës kryesore te pjesës se poshtme të këtij qyteti.
MONEDHAT

Janë gjetur shumë monedha prej bronxi dhe argjendi. Ketu eshte gjetur dhe monedha e
mbretit ilir Ballaios, prerë më 167-135 para Krishtit. Nje numër i konsiderueshëm monedhash
janë nga prerjet autonome të qytetit të Lezhës, të cilat imitojnë ato të Shkodrës. Ato mbartin
legjendën LISSITAN dhe kane elemente zbukurimore tepër tipike, sic eshte figura e anijes
Liburne. Këto prerje jane bëre me 229-213 para Krishtit. Simbole te këtyre monedhave janë
figura e Zeusit me trekendësh, e Artemisit me rrufe, ose me figuren e dhisë. Përdoret dhe
figura e mburojës dhe përkrenares ilire. Te gjithe keto elemente lidhen me botën e mirëfilltë
ilire dhe duket qartë ndikimi labeat i Shkodrës, si kryeqendër e shtetit ilir.

LEZHA GJATË PUSHTIMIT ROMAK

Mbas pushtimit romak te Ilirisë së Jugut, më 168 para Krishtit, Lezha përmendet si "Municip".
Ajo e ruajti rëndësinë si qendër ushtarako-administrative dhe si bazë detare për Adreatikun
verior. Ne periudhën romake pati disa rindërtime të rëndësishme të qytetit ilir. Sidomos në
Akropol, ne zonën e qytetit kodrinor, në qytetin e poshtëm dhe në portin lumor. Por
trashëgimia e traditave ndërtimore vendase mbijeton dhe është gjithmonë zotëruese. Në
zonën kodrinore ku qene vendosur kolonet romake janë gjetur dhe gërmadhat e banesave të
tyre prej guri.
LEZHA GJATË ANTIKITETIT TË VONË DHE PERIUDHËN BIZANTINE

Lezha, ne shekujt e pare pas Krishtit nuk u zbeh si qender qytetare.

Administrativisht bente pjese ne provincen e Prevalit, qe kishte si qender
Shkodren. Ne periudhen e vone antike me emrin e Lezhes lidhen dy rruge. Rruga,
qe lidhte Salonen me Dyrrahun dhe rruga qe nisje nga Lezha ne qytetin Nais. Ka
nje rimekembje te Lezhes ne fillimin e shek.VI. Keshtjella e Lezhes eshte ne
listen e rindertimeve te medha te Perandorit ilir Justiniani i Madh dhe permendet
ne librin e Prokopit te Qezarese. Rindertimet e kesaj kohe jane te dukshme dhe
qyteti bizantin i Lezhes hyn te qendrat me te medha te kohes.
LEZHA NE SHEKUJT VII-XII

Kronikani i njohur si Anonimi i Ravenes e permend Lezhen ne shek.VII-VIII si qytet bregdetar ilir. Ne
kete periudhe ka ndodhur procesi me i rendesishem i transformimit te ilireve te lashte ne arberit e
hershem. Kjo gje vertetohet edhe nga materiali arkeologjik i varrezes arberore te zbuluar ne Qafen
e Kalase. Ky material arkeologjik eshte tipik me kulturen materiale arberore, qe lidhet me Durresin
e qendrat e tjera te Shqipërise. Ka dhe nje rifortifikim tjeter te qytetit ne fund te shek.VIII. Me kete
rast, ndertohen kulla te reja dhe perdoren teknika te reja. Keshtu keshtjella e Lezhes, perben nje
simbioze te ndertimeve ilire, romake dhe bizantine. Autoret bizantine si : Konstandin Porfyro
Gjeneti, Kedreni dhe Ana Komnena flasin per rendesine e madhe te qytetit te fortifikuar te Lezhes.
Ana Komnena tregon se pikerisht ne Lezhe, perandori Aleks Komneni, grumbulloi forcat e tij per t'i
cuar ne mbrojtjen e qytetit te Durresit, gjate rrethimit te Durresit nga ushtria normane e udhehequr
nga Bohemundi me 1107.

Ne shekujt e mevonshem, Lezha perfshihet ne Principaten e Arberise, prane Dukatit te Durresit te

krijuar nga Republika Veneciane. Nga aktmarreveshja e Dhimitrit "Kryezoti i Arberise" me
Republiken e Raguzes, rreth viteve 1208-1215 ku behet fjale per shkembime tregtare dhe per
transport mallrash pa taksa, si ne rruget tokesore ashtu dhe ne ato detare, vetekuptohet dhe
rendesia e qytetit te Lezhes, si pike kyce te raporteve te Arberise me Republiken e Raguzes. Me
1393, qyteti i Lezhes, iu dorezua Republikes se Venedikut nga Progon Dukagjini. Keshtu Lezha
perjeton perfshirjen ne shtetin venedikas, gje, qe me disa nderprerje vijoi deri me vdekjen e Gjergj
Kastriotit, deri ne shek.XV. Viti 1478 eshte viti i pushtimit te Lezhes nga turqit.
KRISHTERIMI NE LEZHE

Te dhena te shumta per besimin katolik ne Lezhe kemi nga relacionet drejtuar Papatit ne shek.XVII, ku rendesi
te vecante merr familja e Bardhejve. Nga kjo familje kane dale peshkope e dijetare te famshem shqiptare si
Tosol Bardhi (1490-1582), Nikolle Bardhi (1551-1617), Gjergj Bardhi i shek.XVII dhe sidomos Frang Bardhi i nipi i
Gjergjit, nje nga figurat me madhore te kulturen kombetare shqiptare. Si kishtar i njohur, permendet edhe
Mihal Bardhi, Nino Bardhi dhe Pal Bardhi, po ne shek.XVII.Lidhur me rendesine e madhe te fese katolike si
nderlidhese e shqiptareve me Italine dhe Evropen Perendimore, theksojme se Lezha behet qendra e dy
kuvendeve te medha historike, e Kuvendit te Lezhes me 1444 dhe e Kuvendit te Arberit me 1703.

Kuvendi i Lezhes
Me 2 mars 1444 ne qytetin e Lezhes, qe ishte ne zoterimin e Venedikut u organizua kuvendi i princerve
shqiptare, ku moren pjese Gjergj Arianiti, Andrea Topia, Nikollë Dukagjini, Pal Dukagjini, Teodor Korona
Muzaka, Lek Zaharia, Lek Dushmani, Gjergj Stres Balsha, Pjetër Spani, Stefan Cenojevici etj. Ky kuvend u be ne
Katedrelan e Shen Nikolles dhe jo rastesisht ne Lezhen venedikase. Kuvendi krijoi "Lidhjen Shqiptare" me
Skenderbeun, si kryetar te saj me titullin :"Kapiten i Pergjithshem" . Kuvendi i Lezhes eshte nga ngjarjet me te
medha unifikuese te kombit shqiptar ne histori.

Kuvendi i Arbërit
Ne janar te vitit 1703 ne fshatin Merqi te Lezhes u mbajt Kuvendi i Arberit, i njohur ndryshe si Koncili i Arberit.
Ky kuvend u be me nismen e Papes me origjine shqiptare Klementi i XI, si dhe te autoritetit te arkipeshkvit te
Tivarit, Disk Smajevic (1701-1713). Kuvendi i Arberit mori vendime te rendesishme, jo vetem te karakterit
organizativ fetar, por edhe politik dhe atdhetar. Sipas Dr. Engjell Sedaj, Kuvendi i Arberit eshte kujtese e
dokumentuar dhe e pashlyeshme e historise se popullit shqiptar ne dimensionet me tegjerate jetes se tij. Ky
Kuvend eshte me i rendesishmi mbas Kuvendit skenderbejan te Lezhes 1444.
PUSHTIMI OTOMAN

Pushtimi otoman Me 1478 turqit pushtuan Lezhen, hapen varrin e Gjergj Kastriot Skenderbeut vdekur me 17 janar 1468,
dhe e varrosen ne Katedralen e Shen Nikolles. Sipas tregimit te Marin Barletit, turqit i morren kockat e Skenderbeut, i
mbeshtollen me flori dhe argjend per t'i perdorur si hajmali te pathyeshmerise ne beteja.

Me 1506 pushtohet nga turqit edhe ishulli i Lezhes. Keshtu vendoset pushtimi otoman kudo. Nga nje mbishkrim i
gdhendur ne nje pllake mermeri, mesojme se ne vitin 1521 nje pjese e keshtjelles se Lezhes, eshte ndertuar nga
Sulejmani, biri i Selimit, i cili qe gjithashtu bir i Bajazit Konit. Procesi i rindertimit qe bere nen mbikqyrtjen e Muhamet
Dervish Orguzit. Pushtimi otoman beri ndryshime ne strukturen urbanistike dhe arkitektonike te Lezhes. Gjate shekujve
te ketij pushtimi nuk kane rreshtur kryengritjet dhe revoltat e shqiptareve kunder pushtuesve.

Ne fillim te shek.XVIII Lezha ishte ne sanxhakun e Shkodres dhe ishte qendra e nahijes, qe quhej Nahi e Lezhes. Me 1768,
Mehmet Pasha sulmoi lezhianet me nje ushtri 2500 vete po nuk i theu dot. Lezha, me 1770, u mor nga ushtria e Mehmet
Pashe Bushatlliut. Me 1793, lezhianet perkrahen Kara Mahmut Bushatlliun, qe qe rrethuar ne Kalane e Shkodres nga
turqit. Me 28 nentor 1793 lezhianet sulmuan ushtrine turke, qe kish rrethuar Shkodren, duke i shpartalluar ata. Lezha e
perjetoi fuqishem epoken e Pavaresise se Shqipërise me 28 nentor 1912 si dhe te gjitha epokat e mepasshme deri ne
ditet tona.

KALAJA E LEZHES

Kalaja ngrihet në majë të një kodre me lartësi 186 metra, në lindje të qytetit. Kalaja ka origjinë ilire. Në vitin 1440 ajo iu
nënshtrua një rindërtimi nga venedikasit, ndërsa në vitin 1522 pas pushtimit osman u rindërtua edhe nga ana e tyre. Këtu
mund të shikohen gjurmë të arkitekturave ilire, romake, bizantine dhe osmane.
Objektet më interesante për tu vizituar janë rrënojat e ndërtesave osmane brenda kalasë, xhamia, kulla në murin
juglindor me një hark romak dhe kulla ilire në murin jugor. Kalaja e Lezhës është monument kulture. Prej saj shihet një
pamje mjaft e bukur e fushës së Lezhës dhe e detit Adriatik.
GJEOGRAFIA
RRETHI I MALËSISË SË MADHE

Pozita gjeografike, relievi, sipërfaqja:

🡺Ky rreth rreth bën pjesë në Qarkun e Shkodrës.

🡺Ajo shtrihet në lindje të Podgoricës dhe përbri Liqenit të Shkodrës e deri në Kosovë.
🡺Malësia e Madhe ka një sipërfaqe prej 897 km² dhe kryeqendër Koplikun.
🡺Ka një një pozitë periferike dhe të izoluar.
🡺Kjo krahinë shqiptare shtrihet në pjesën veri-përëndimore të Shqipërisë, që nga Shala deri te
Shpella e Berishës në brigjet e lumit Moraça. Përbëhet nga këto 7 nënkrahina të vogla: Hoti, Gruda,
Kelmendi, Kuçi, Kastrati, Shkreli dhe Trieshi.
🡺Malësia e Madhe ndahet në tri zona: zona bjeshkore, zona malore dhe zona fushore:

1. Zonat malore janë: Koja, Fudnat, një pjesë e Grudës, pjesa e madhe e Hotit, një pjesë e Kastratit
dhe e Shkrelit.

2. Zonat bjeshkore janë: Triepshi, Korita e Hotit, Kelmendi dhe disa zona të Shkrelit.

3. Zonat fushore janë: Kopliku, Gruemira, Buz-Uji, një pjesë e Kastratit dhe e Hotit, si dhe Gruda, e cila
ka më së shumti fushë: Fusha e Cemit, Dheu i Zi, Fusha e Vllanës, Fusha e Vranës, Fusha e Tuzit, Fusha
e Mileshës dhe Fusha e Dinoshës.
HIDROGRAFIA

🡺 Në tërë këtë hapësirë rrjedh lumi i Cemit, i cili buron nga Alpet Shqiptare dhe derdhet në Moraçë.
Në pjesën e epërme ka një rrjedhë të shpejtë e të vrullshme, ndërsa lugina është e thellë dhe e
ngushtë. Me të dalë në fushën e Cemit ai zgjeron shtratin e vet dhe fiton tiparet e lumit fushor me
rrjedhje më të ngadalshme, me luginë të cekët dhe me shumë gjarpërime.

🡺Lumi i Vermoshit ndodhet në pjesën më veriperëndimore të Alpeve Shqiptare dhe rrjedh nga
perëndimi në lindje përmes luginës së Vermoshit. Lugina e lumit të Vermoshit ka formë tipike të një
lugu me prejardhje akullnajore, me krahë të pjerrët e me një fund të sheshtë e të gjerë 150-200 m,
zallishtor që e ruan deri në derdhjen e përroit të Lepushës. Pak pas derdhjes së përroit të Lepushës,
lumi i Vermoshit del nga territori i Shqipërisë, duke formuar një grykë.

Lugina e Përroit të Thatë ndodhet në perëndim të Alpeve Shqiptare, në rrethin e Shkodrës. Fillon tek
Qafa e Tëthores e Shtegu i Dhenve në verilindje dhe përfundon në liqenin e Shkodrës në
jugperëndim. Ka gjatësi 44.5 km. Pjesa e sipërme e luginës (midis Okolit e Ducajt), që njihet me emrin
lugina e Bogës, formon një gjysmëharku me drejtim juglindor. Ka formën e një govate tipike
akullnajore midis kurrizit malor Boçan-Bridashë në veriperëndim dhe Rabë-Çardak në juglindje. Në
qendër të saj shtrihet edhe fshati malor i Bogës
KLIMA
🡺 Krahina e Malësisë së Madhe është e mbrojtur prej erërave të ftohta të veriut nga kompleksi malor që
përshkon.
🡺 Malësia e Madhe ndaj Liqenit të Shkodrës është e hapur; influenca e kësaj mase ujore ndikon në klimë më të
butë, me verë të nxehtë dhe të thatë dhe dimër të butë e me reshje.
🡺Reshjet e vogla i kanë përcaktuar kësaj krahine një fizionomi të thatë dhe të zhveshur.

GJEOLOGJIA
🡺Mbizotërojnë shkëmbinjtë gëlqerorë.
🡺Tokat janë kryesisht: livadhore malore, të murrme pyjore, por edhe toka të kafenjta.
🡺Sipërfaqe të kufizuarat tokave punuese, e thatë (për shkak të pranisë së madhe të shkëmbinjve gëlqerorë).

FLORA
🡺Katet kryesore të bimësisënë këtë zonë janë:
1.Brezi i dushkut( lloje dushqesh, frashri, bliri, gështenja etj)
2.Brezi i ahut dhe haloreve ( kryesisht pisha, bredhi)
3.Brezi i kullotave alpine ( bimësi barishtore e ulët për shkak të klimës, shkurre të ulëta)

FAUNA
🡺Lidhet ngushtë me katet e bimësisë prandaj për secilin kat shikojmë kryesisht këto specie:
1. Brezi i dushkut (derri i egër, ujku, dhelpra, shqarthi, çakalli, macja e egër etj)
2. Brezi i ahut dhe haloreve ( zardafi, kunadhja etj)
3. Brezi i kullovate alpine ( dhia e egër)
ALPET SHQIPTARE

POZITA GJEOGRAFIKE, RELIEVI, SIPËRFAQJA:

🡺Të njohura edhe si Bjeshkët e Nâmuna.

🡺Janë vazhdimësi e Maleve Dinarite shtrihen në veri të Shqipërisë, në perëndim të Kosovës dhe në jug-lindje
të Malit të Zi.
🡺Alpet Shqiptare shtrihen deri te lugina e Ibrit rreth 50 km në gjatësi.
🡺Pjesa më e madhe e këtyre e tejkalojnë lartësinë prej 2,000 m. Ato janë të pjerrëta, në pjesën e sipërme janë
në formë të rrafsheve.
🡺Pak më të ulëta se Korabi, Alpet Shqiptare ua marrin të gjitha maleve të Shqipërisë për nga lartësia
mesatare, ashpërsia dhe kompaktësia.
🡺Malet janë të ndarë nga lugina të thella, tani që ngjajnë si gryka përpirës, me gjelbërim pyjesh, të rrethuar
nga muret e zhveshura dhe të hendekshme, nga qafa të rrezikshme dhe maja të thepisura.
🡺Majat më të larta:
1.Maja e Jezercës, e cila është maja më e lartë (2.694 m)
2. Maja Radohinës ( 2.570 m),
3. Mali i Snikut (2.554 m) dhe disa maja të tjera mbi 2400 m.
🡺Përmendim forma relievi si Kanioni i Cemit, Lugina e Thethit,Lugina e Cemit të Nikçit.
🡺Muri jugor i Majës sëHarapit është 800 metra i lartë, duke e bërë atë faqen shkëmbore më të lartë në
Gadishullin Ballkanik.
HIDROGRAFIA

🡺 Drejt jugut hapet lugina e gjatë e Shalës, kundrejt së cilës të tjerat kanë një simetri të
caktuar, në perëndim dhe lindje.
🡺 Në drejtimin e parë hapen luginat e Cemit dhe Prroni i thatë, që përkulen në
jugperëndim. Mes kësaj të fundit dhe luginës së Shalës rrjedh, tashmë larg nyjës së majave
të larta, lugina e Kirit, e vendosur më së shumti brenda masivit të Cukalit.
🡺 Në Lindje hapen lugina e Valbonës dhe e Nikaj-Merturit.
🡺Drejt veriut zbresin vetëm lugina të shkurtra, që vijnë nga Limi, përtej pellgut të lartë të
këtij lumi, i cili tashmë i takon sistemit të lumit Danub.
🡺Liqeni i Madh i Buni Jezercës është një nga liqenet më të mëdhenj në Alpet Shqiptare që
gjendet në veri të Shqipërisë. Liqeni i Madh është në një lartësi prej 1,792 m mbi nivelin e
detit dhe është më i madhi nga 6 liqenet që gjenden në Buni Jezercë. Ky liqen i madh malor
ka një gjatësi maksimale të vlerësuar prej 380 m dhe një gjerësi maksimale prej 200 m.
Sipërfaqja e liqenit është pothuajse pesë hektarë.
KLIMA

🡺Alpet Shqiptare bëjnë pjesë kryesisht në zonën klimatike malore, por edhe pak kodrinore
në jug të saj.
🡺Alpet Shqiptare përbëjnë një nga rajonet me më shumë rreshjë në Evropë.
🡺Kjo ka sjellur në favorizimin e formimit të akullnajave.
🡺S’ka të dhëna të sakta meteorologjike.
🡺Përmendet më shymë se një metër e gjysmë shi në vit mesatarisht në Shkodërdhe rreth
2.500mm në Shkrel.
🡺Bora mbulon gjerësisht Alpet Shqiptare (mbi 1.800m) dhe qëndron me bollëk deri në
verën e avancuar.
🡺Mesatarisht në Luginën e Shales rreth 800m lartësi bien mesatarisht 4 metra borë.
🡺Vera është mjaft e thatë, ka mungesë të erëravetë ngrohta, netët janë të freskëta.
🡺Dëbora nganjëherë mund të ruhet nga viti në vit, jo vetëm në gropat karstike dhe të çarat,
por edhe në shpatet e caktuara në hije.
GJEOLOGJIA

Lloji i tokave është kryesisht:

🡺Livadhore malore
🡺Të murrme pyjore
🡺Të kafenjta

🡺Malet kanë shpate gëlqerore shumë të pjerrëta me tipare të bollshme karstike.

🡺Në pjesët perëndimore dhe qendrore të vargmalit, përbërja e maleve është kryesisht
uniforme me gëlqerorë dhe dolomite mezozoike të epokave Jurasike dhe Kretace.
🡺Në Bjeshkët e Nemuna lindore, përveç serisë gëlqerore dhe dolomite, ka shkëmbinj nga
periudha e vonë Paleozoik dhe Triasik, shkëmbinj vullkanikë të Triasikut të mesëm dhe
shkëmbinj metamorfikë të Jurasikut.
🡺Përmendim industry minerare në Kërnajë (nxjerrja e kuarcit), dhe të bakrit në Palaj.
FLORA

Katet bimore të Alpeve Shqiptare përfshijnë:

🡺Brezin e kullotave alpine( kryesisht pisha, bredhi)

🡺Brezin e ahut dhe të haloreve ( bimësi barishtore e ulët për shkak të klimës, shkurre të ulëta)
Trashëgimi Natyrore Botërore-Pyjore Primarë Ahu (Gash)
🡺Brezin e dushkut (pjesërisht)
Parqe kombëtareParqe Natyrore Bashkiake:
🡺Theth-> Shkrel
🡺Valbonë

FAUNA

🡺Lidhet ngushtë me katet e bimësisë prandaj për secilin kat shikojmë kryesisht këto specie:
1. Brezi i ahut dhe haloreve ( zardafi, kunadhja, ariu i murrmë, rrëqebulli, kaprolli, gushkuqi,
mëllenja, zvarritësi i drurëve etj)
2. Brezi i kullovate alpine ( dhia e egër)
3. Brezi i dushkut (derri i egër, ujku, dhelpra, shqarthi, çakalli, macja e egër etj)
LEZHA

POZITA GJEOGRAFIKE, SIPËRFAQJA :

⮚Qyteti i Lezhës ndodhet 47 km në jug të Shkodrës.

⮚Bashkia Lezhë shtrihet në Qarkun e Lezhës si pjesë e Qarkut Verior të Shqipërisë dhe përbëhet nga
njësitë administrative fqinje Balldren, Blinisht, Dajç, Kallmet, Kolsh, Shëngjin, Shënkoll, Ungrej,
Zejmen me selinë e bashkisë Lezhë.
⮚Lezha ndodhet në një pozicion gjeografik shumë të favorshëm për sa i përket klimës saj
bregdetare.
⮚Komuna shtrihet midis fushës së Zadrimës në veri, malësisë Pukë-Mirditë në lindje, grykëderdhjes
së lumit Mat në jug dhe bregdetit shqiptar të detit Adriatik në perëndim.
⮚Ka një sipërfaqe prej 509.1 km2.

PLAZHI I SHËNGJINIT

⮚Ndodhet 8 km larg qytetit të Lezhës.

⮚Shëngjini është i njohur për cilësinë e lartë të plazheve me rërë. Vetëm 2,5 km në veri të Shen
Gjinit në rrëzë të kodrave ndodhet plazhi i famshëm (Rana e Hedhun).
⮚Në këtë vend ka 200 deri në 300 ditë me diell gjatë vitit.
⮚Ky plazh mjaft i mbrojtur nga erërat.
SISTEMI LAGUNOR I KUNE – VAIN

⮚Ky sistem i pasur bregdetar ndodhet në daljen e lumit Drin, në jug të plazhit të Shëngjinit.
⮚Ai përfaqëson një nga ekosistemet bregdetare më të rëndësishme në të gjitha vijat bregdetare
shqiptare.
⮚Kjo për sa i përket florës dhe faunës, dhe në veçanti për praninë e pasur të shpendëve të ujit.
⮚Janë dy laguna, Ceka me sipërfaqe 235 ha dhe Merxhani me sipërfaqe 77 ha.
⮚Në drejtimin e duhur nga dalje e deltës së Drinit ndodhet ishulli aluvial Kune me 125 ha.
⮚Ka një bimësi shumë të pasur higrofite. Janë regjistruar 227 lloje të bimësisë.
⮚Në këtë sistem ka 70 lloje zogjsh, 22 lloje zvarranikësh 6 lloje amfibësh. Zona është e përshtatshme për
eko-turizëm dhe vëzhgim shpendësh.

ISHULL LEZHË

⮚ Ai është fshat në jugperëndim të Lezhës, Shqipëri.

⮚Është një fshat në jug të Lezhës – I ndodhur në një zonë shumë tërheqëse natyrore pranë vijës
bregdetare të Adriatikut dhe i rrethuar me ligatina dhe pyje ishull Lezha është një pikë turistike.

KLIMA
⮚Sipas klasifikimit të klimës, Lezha bie nën periferinë e zonës së klimës mesdhetare të verës së nxehtë me
një temperaturë mesatare vjetore prej 14,6 °C.
TROPOJA

POZITA GJEOGRAFIKE, SIPËRFAQJA:

⮚Tropoja është një komunë dhe qytet në qarkun e Kukësit, në Shqipërinë verilindore,
brenda rajonit historik etnografik të Malësisë së Gjakovës.
⮚ Sipërfaqja e Tropojës është 1057.3km2
⮚Bashkia Tropojë ndodhet në bregun e lumit Valbonë midis Alpeve Shqiptare në
Shqipërinë verilindore që kufizohet me Malin e Zi në veriperëndim dhe me Kosovën në
verilindje dhe lindje.
⮚Parku Kombëtar i Luginës së Valbonës shtrihet në veriperëndim të Tropojës dhe mbron
Luginën e Valbonës dhe lumin e Gashit, i cili është përfshirë në listën e Trashëgimisë
Botërore të UNESCO-s si pjesë e Pyjeve të Lashtë dhe Private të Ahut të Karpateve dhe
Rajoneve të tjera të Evropës.

KLIMA:
⮚Sipas klasifikimit të klimës, Tropoja bie nën periferi të zonës klimatike mesdhetare të
verës së ngrohtë me një temperaturë mesatare vjetore prej 10,2 °C (50,4 °F).
 Popullsia
Pavaresisht relievit të thyer e klimës se ashpër
rajoni verior është populluar që nga lashtësia
deri në ditët e sotme pa ndërprerje.
Vecoritë kryesore të popullsisë:
-Shpërndarje të pabarabartë të popullsisë
-Përqendrim më i madh i popullsisë në luginat lumore
-Mbizotërim i moshës së aftë për punë
-Shkallë të ulët të popullsisë urbane ( 12%).
-% të lartë të vendbanimeve rurale.
-Fshatra të vegjël
-Ulje e popullsisë së nënrajonit për shkak të migrimit drejt Rajonit Perëndimor dhe
uljes së lindshmërisë.
 Demografia
Sot në Alpet jetojnë rreth 82.000 banorë, kurse dendësia mesatare e kësaj
popullsie eshte 37 banorë për km2.
Në Malësine e Madhe popullsia është 30,823 banorë dhe dendësia
mesatare është 32.41 banorë/km2.
Në Tropojë popullsia është 20,517 banorë kurse dendësia mesatare është
19.40 banorë/km2.
Në Has popullsia është 16,790 banorë ndërsa dendësia mesatare është 53
banorë për km2.
Në Shkodër popullsia është 135,612 banorë ndërsa dendësia mesatare
është 155.39 banorë/km2.
Në Lezhë popullsia është 65,633 banorë ndërsa dendësia mesatare është
128.91 banorë/km2.
 Ekonomia
Potencialet ekonomike të Rajonit Verior janë:
-Mjedisi natyror, i paprekur nga veprimtaria e
njeriut mundëson zhvillimin e turizmit ekologjik.
-Pasuritë ujore mundësojne zhvillimin e
energjitikës dhe turizmit.
-Pasuritë nëntoksore mundësojne zhvillimin e
industrisë minerare.
-Hapësirat e mëdha pyjore mundësojnë zhvillimin
e industrisë së drurit.
-Trashëgimia kulturore, mbështet zhvillimin e
turizmit.
 1. Turizmi. Zhvillohen këto tipe turizmi: turizëm ekologjik; turizëm i bardhë; turizëm
kulturor.

2. Bujqësia. Kjo degë nuk gjen kushte të përshtatshme për zhvillim, arsyet janë:
relievi malor, fondi i pakët i tokes bujqësore dhe klima e ashpër. Kryesisht kultivohen
frutat, fasule, misër, patate dhe perime.

3. Blegtoria. Rajoni ka një tradite të mirë

në mbarështimin e bagëtisë, sidomos
deleve dhe dhive.

4. Ekonomia pyjore. Për shkak të

sipërfaqeve të mëdha me pyje zhvillon
industrinë e drurit.
 5. Industria minerare. Kjo degë mbështetet tek
pasuritë nëntoksore si polimetalet, boksitet dhe guret
gëlqerore.

6. Transporti. Në këtë rajon është i zhvilluar vetëm

transporti automobilistik. Infrastruktura rrugore
pavarësisht disa investimeve nuk është në nivelin e
duhur.

7. Artizanati. Perfaqësohet me prodhimin e veshjeve

tradicionale, punimet e drurit ( vegla muzikore e
zbukurime ), sixhade etj.
 Bukuritë natyrore, duke i shtuar edhe atë historike, tradicionale e
kulturore e bëjnë rajonin verior, një zonë me potencial të madh
turistik. Rajoni të jep mundësinë që për 12 muajt e vitit të zhvillohen

Turizmi
të gjitha llojet e turizmit, duke filluar me turizmin ujor, ku vend të
veçantë zë Liqeni i Shkodrës. Ndërkohë turizmi i gjelbër dhe i
bardhë, përbën turizmin më atraktiv të kësaj zone, ku pikat më të
njohura janë Razma, Boga, Zona e Reçit, Lepusha, Vermoshi, Selca,
Fushë-Zeza etj. Vetë pozicioni dhe resurset e mëdha natyrore që ka
rajoni të jep mundësinë e zhvillimit të turizmit sportiv, siç janë
sportet e ujit por edhe atyre të apasionuarve pas hiking.
Ndërkohë vitet e fundit në këtë zonë po njeh zhvillim
edhe turizmi gjeo-arkeologjik, pasi shumë turistë
vendas e të huaj shfaqin interes të eksplorojnë
shpellat, të cilat ofrojnë edhe të dhëna jetësore të
popullimit mijëvjecar të kësaj treve. Shpellat me të
njohura janë në Kelmend, Shkrel, Kastrat e
Gruemirë.Gjithashtu përfshijmë turizmin bregdetar në
Shkodër(Velipoja) dhe plazhet në
Lezhë(Shëngjin,Tale,Kune,Rana e Hedhun).
 Burimet:
uhttps://portavendore.al/bashkia-lezhe/pasaporta-e-bashkise-lezhe/
uhttps://portavendore.al/bashkia-shkoder/pasaporta-e-bashkise-shkoder/
uhttps://aam.org.al/bashkia-has/
uhttps://portavendore.al/bashkia-tropoje/pasaporta-e-bashkise-tropoje/
uhttps://portavendore.al/bashkia-malesi-e-madhe/pasaporta-e-bashkise-malesi-e-
madhe/
uhttps://quizlet.com/503696020/trashegimia-natyrore-dhe-kulturore-e-alpeve-
shqiptare-popullsia-dhe-ekonomia-flash-cards/
uhttps://albanian.cri.cn/culture/more/3104/20210510/660859.html
uhttp://visitlezha.al/category/zbulo-lezhen/bregdeti/
uhttps://www.the-living-media.com/news/3827/turizmi-malor-ne-alpet-shqiptare
KULTURA
GJUHA
 Dialekti
Dialekti gegë ose gegërishtja është njëri nga dy dialektet e gjuhës

shqiptar verior:
shqipe, që flitet nga shqiptarët gegë në veri të Shqipërisë, në Kosovë,
në Maqedoni, në Turqi si dhe në Serbi dhe Mal të Zi. Gegërishtja në
vetvete ka 2 nëndialekte. Dy nëndialektet e gegërishtes

Gegerishtja
gjeografikisht ndahen te Lumi i Matit. Gegërishtja veriore shtrihet në
të djathtë të Matit: Mirditë, Pukë, Lumë, Has, Malësi e Gjakovës,
Kosovë, Maqedoni Veriperëndimore, Dukagjin, Malësi e Madhe,
Shkodër e në rrethinat e saj, në krahinën e Krajes dhe te Ulqinit;
ndërsa gegërishtja jugore shtrihet në të majtë të Matit: në zonat e
Elbasanit, Durrësit, Tiranës, Krujës, Matit, Lurës, Peshkopisë e të
Maqedonisë Perëndimore, prej Dibre deri në Shkup e Kumanovë.
"Kufiri natyror" në mes të gegërishtes dhe toskërishtes është Lumi
Shkumbin në Shqipëri, që përshkon Shqipërinë e mesme nga lindja në
perëndim.
Gegërishtja është po ashtu klasifikim nënetnik i shqiptarëve dhe
përfshin banorët e viseve mbi Shkumbin, cekur më lart, ose folësit e
gegërishtes. Trojet e banuara nga gegët janë njohur historikisht si
Gegëri, sidomos gjatë shek. XIX dhe kohës së Lidhjes së Prizrenit.
Gegërishtja nuk zotëron status zyrtar si gjuhë e shkruar e gjuhës
shqipe.
Karakteristikë përmalësinë e mbishkodrës është përdorimi i diftongut
uo, i cili ka dalë nga një o e më pas shkoi duke u shëndruar në ua-ue-u.
 Figura te shquara letrare
Marin Barleti
Marin Barleti-Shkodrani me të drejtë konsiderohet si
humanisti më i shquar shqiptar. Ka shkruajtur dy vepra të
rëndësishme "Rrethimi i Shkodrës" dhe "Historia e
Skënderbeut". Marin Barleti lindi në Shkodër, këtë të
vërtetë e kanë kontestuar shumë studiues të huaj.

Gjon Buzuku
Ishte një prift katolik shqiptar që shkroi librin e parë të
shtypur ne shqip i cili njihet si Meshari.
 Pjetër Budi
Ishte një shkrimtar i shquar shqiptar dhe një peshkop katolik.
Ai është i njohur për veprën e tij të parë “Doktrina e
Kërshtenë”, një përkthim në shqip i katekizmit të Robert
Bellarmine, i cili u botua në Romë më 1618.

Pjetër Bogdani
Ishte shkrimtari më origjinal i letërsisë së hershme në
Shqipëri. Ai ishte autor i Cuneus Prophetarum, 1685, veprës
së parë prozë me përmbajtje e shkruajtur në Shqip.

Pashko Vasa- ishte një shkrimtar, poet dhe publicist

shqiptar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare deri në vdekjen e
tij.
 Legjenda me prejardhje veriore
1.E BIJA E HENES DHE E DIELLIT 10. MUJI DHE BEHURI
2.BESA E KOSTANDINIT 11. VDEKJA E OMERIT
3.BESA E HALIL GARRISE 12. AJKUNA QAN OMERIN
4.GJERGJ ELEZ ALIA 13. OMERI I RI
5.KOSTANDINI I VOGELTH 14. DASMA E HYSEN
6.FUQIA E MUJIT KRAPOSHNIKUT
7.MUJI DHE ZANAT 15. ARNAUT OSMANI E HYSO
8.ORET E MUJIT RADOICA
9.MARTESA E HALILIT 16. MIRKALEMI DHE DARDHOJMELI
17. SHEGA E VLLASTARI
 Thelbi i legjendave veriore
Kryesisht këto legjenda bazohen mbi
besnikërië dhe qëndresën që Shqipëtaret
zotëronin qoftë e gruas apo e burrit. Kjo
tregon per karakterin e forte që përbente
kulturën dhe mentalitetin Shqipëtar të atyre
kohrave. Po ashtu tregohet dhe mbi
vëllavrasjen e cila bluante popullin tonë në
një periudhë shumë të gjatë historike.
ENGLISH SUMMARY
Once a mysterious and closed off land, Albania is hurtling into a new era of
openness at breakneck speed. As one of the world’s most insular countries
throughout the 20th century, Albania has long been Mediterranean Europe’s
enigma–its unspoiled nature and rich history all but erased from itineraries of
even the most intrepid explorers – but today I will focus my word and hopefully
your attention into The Northern Region of this beautiful country.
Including Shkodra, Lezha, Has, Malesia e Madhe, Puka and Tropoja -, this area has a
very favorable geographic position as it provides dhe connection with all the other
regions and 2 border states – Montenegro and Kosovo. Here are also located 3
border crossing points:

·“Bashkim” in Vermosh
·“Morinë”, Tropojë
·“Qafë-Morinë” , Valley of White Drini
LANDSCAPE
The Region is known for the diverse lithological
composition and for the complicated tectonic
structures which have been the key factor to
form a various - fragmented on different
directions – landscape.
Albanian Alps have a main characteristic for its
landscape and that is exactly the massive
contrast that are formed between the bottom
of the valleys and the surrounding mountain
ridges.
The main shapes are mountain blocks,
mountain ridges and highlands, which are
divided between them by river valleys.
CLIMATE
The Albanian Alps are the coldest sub-region of the country. They are characterized by a
mountainous Mediterranean climate, with harsh and humid winters, long periods of frost,
abundant rain and snow and cool and relatively wetter summers than other regions of the
country. In this sub-region, the highest annual rainfall is recorded, 3093 mm (in Boga).

HYDROGRAPHY
The Albanian Alps have large water reserves, which are represented by small rivers, streams,
groundwater, glacial lakes and springs.Among the main rivers of the Alps stand out: the river
of Vermoshi, of Cemi, of Kiri, of Shala, of Curraj-Nikaj and that of Valbona. There are about 33
glacial lakes in the Alps, where almost half of them are located in the magmatic territory of
Gashi.

SOILS
Most of this sub-region consists of brown mountain soils (up to heights of 900-1200 m above
sea level), while the rest, from brown forest soils (800 - 1800 m above sea level) and those
mountain meadows (between 1700-2400 m above sea level).
 FLORA
The Albanian Alps have a rich plant world, which
occupies about 32% of their total area. They differ from
any other region of our country for the large number of
endemic plants that grow there (alpine star,
blueberries, various types of willows, etc.). In the
environment of the Alps, beech and alpine pastures
dominate, as well as oak and Mediterranean shrub
floors in their western part.

FAUNA
Among the mammals, the most widespread are the
wolf, fox, rabbit, weasel, squirrel, etc. In some
territories wild goat, bear, roe deer, wild boar, lynx and
badger are also found. The characteristic birds are: the
mountain sparrow, the horned laureate, the mountain
plover, the mountain eagle. In the lumens of Alne,
especially in Valbona, Shale and Cem, trout grows.
THE NATURAL AND CULTURAL HERITAGE OF THE ALBANIAN ALPS

The natural potentials and cultural heritage of the population living in the Albanian Alps identify them as one of the
most panoramic and magnificent spaces of Albania.Some of the natural areas with unique values ​of this sub-region
are categorized in the Protected Areas Network.
The "Peace National Park" project has a great value in the natural heritage of this sub-region, which includes: the
Republic of Albania (with the areas of Vermoshi, Theth and Valbona), the Republic of Kosovo (with Deçan and Bjeshke
and Rugova). and the Republic of Montenegro (with Plave, Gucina and Bjeshket e Rozhajes). Designed without
borders, the park represents a symbol of peace for the Balkan region, thus encouraging further regional cooperation.
It helps to protect the environment and to develop winter and summer tourism.

POPULATION DYNAMICS AND STRUCTURE

The population density in this sub-region is about 36 inhabitants/km², but its distribution is uneven, due to the
landscape and climate conditions. Most of the population is concentrated on terraces and fluvial expansions, as well
as on slopes with a small slope. Valbona and Shala valleys have the highest population density. The structure of the
population by age group is almost the same as that of the country.
The region characterized by a high percentage of rural settlements. The citizen population constitutes about 12% of
its general population, where the city of Bajram Curri stands out as an urban center. Rural settlements are small and
far from each other. Most of the settlements are found up to the height of 800 m, some others are found up to 1200
m. The sub-region is notable for houses in the form of stone towers, with very steep roofs (to prevent snow
accumulation) and small windows.
ALBANIAN AS A LANGUAGE IN THIS REGION

The Gege dialect or Gegerishtja (Geg. gegnisht) is one of the two dialects of the Albanian
language, spoken by the Gege Albanians in the north.
of Albania, in Kosovo, in Macedonia, in Turkey as well as in Serbia and Montenegro. The
Gegerishte itself has 2 subdialects that are separated by the Mati River: The North Gegerishte
(on the right side of the river) and the Sud Gegerishte (on the left).

Nasal vowels (a, e, i, o, y, u) make Georgian more difficult to learn as a dialect (for Albanians)
or a second language (for foreigners learning Georgian Albanian). At the same time, their
emphasis is the main difference in emphasis from watercress, making it gentler on the ear.
Nasal vowels almost completely replace the accented "ë" sound which in Greek appears as a
letter for lengthening the preceding vowel and is often called "e pa za" (voiceless).
FOLCLORE

Albania is well known for its beautiful legends and myths. Mainly, these legends are based on
the loyalty and the attitude that the Albanians had, whether it was a woman or a man. This
shows the strong character that made up the Albanian culture and mentality of those times. It
is also shown about the fratricide which plagued our people in a very long historical period.
Honorable mentions are indeed:

1. E BIJA E HENES DHE E DIELLIT

2. BESA E KOSTANDINIT
3. BESA E HALIL GARRISE
4. GJERGJ ELEZ ALIA
5. KOSTANDINI I VOGELTH
6. FUQIA E MUJIT
7. MUJI DHE ZANAT
8. ORET E MUJIT etc.
RELIGION
Since this region has been inhabited for thousands of years passed many faiths. The earliest faith in
these territories was that Pagan. We still have traces of this faith today:

1. Summer day (March 22), residents burn plantain trees. This fire lit symbolizes the departure of winter
and the arrival of summer.

2. Rituals of worshiping the moon - When the moon is seducing the resident here carry out agricultural
or livestock processes, the division of the day engagement, constructions.

3. Shengjergji Day - (May 6) houses are painted with gel and cooked typical traditional food is roasting a
lamb.
Christianity spread widely in the Albanian territories after of the Roman occupation, the faith that
prevailed in these territories. With the arrival of the Ottoman invaders in these territories, Islamism
spread and we also have residents of the Orthodox faith due to the Slavs.
So today these territories hold a great variety of beliefs where in these countries, the Muslim religion
dominates more than that Catholic and a small Orthodox minority. Saint Mary's Church is the oldest cult
building in these territory (Shkoder) which was built in the XIII century and was destroyed 1969. The
lead mosque (1773-1774). Church-Church of Shkodra (1300) known as Saint Stephen's Cathedral and
Sultan Fatih Mosque.
TRADITIONAL CLOTHES
The folk clothes of women in this area are very diverse and almost have no resemblance to each other.
Xjubleta is the traditional dress of the women of Mali and is thought to be 4000 years old and inherited
from the Illyrians. It is a very rich garment and some of the component parts are: 'ruba with fringes',
'ruba of the circle', embroidered shirt, skirt, jublet, socks, opings, etc.
As for men's clothing, they are more similar to each other. They consist of: tirqt, belt, shirt, vest,
jamadani and pleats.

THE MUSIC
The typical music of this region is made by lute, tupani, ciftelia and fiyelli. We divide the songs into
songs without lyrics (the valle of tropojes) and with text that is separated from the content in: lullabies,
kreshnik songs, in brave songs - they are sung to outstanding brave men, to girls when they get married,
etc.

- "Valle"
Valle are an integral part of the spiritual life of the people to these three. They stand out for their
dynamism, strength, epicness and their lyricism. Men's valle are very dynamic and energetic while those
of women are more elegant, however all the valle are quite energetic and cheerful.
ALBANIAN CUISINE

Breakfast is generally light. Bread is common, served with butter, cheese, jam and yogurt, and
accompanied with olives, coffee, milk, tea or raki. Trahaná (tarhana) is also a common breakfast in many
rural areas. It is common to have only fruit or a slice of bread and a cup of coffee or tea for breakfast.
Coffee and tea are enjoyed both in homes and in cafés.

Lunch is traditionally the biggest meal of the day, for everyone from school children to shop workers
and government officials. In the past, people went home to have lunch with their families, but it is now
common to have lunch with friends at restaurants or cafeterias. Lunch sometimes consists of gjellë, a
main dish of slowly cooked meat with various vegetables, accompanied by a salad of fresh vegetables,
such as tomatoes, cucumbers, green peppers, onions and olives. Salads are typically served with meat
dishes and are dressed with salt, olive oil, white vinegar or lemon juice. Grilled or fried vegetables and
sausages and various forms of omelettes are also eaten. Common beverages are coffee, tea, fruit juices
and milk.

Supper in Albania is a smaller meal, often consisting only of a variety of breads, meat, fresh fish or
seafood, cheese, eggs and various kind of vegetables, similar to breakfast, or possibly sandwiches.
 FALEMINDERIT!
THANK YOU!
KREDITE /CREDITS:
ALESIA HASANBELLI & KEIRA METAJ - HISTORIA / HISTORY
VANESA SPADA & ORGES ARAPAJ - GJEOGRAFIA / GEOGRAPHY
ANTONELA NIKOLLI - KULTURA / CULTURE
ISADORA SAQE - FOLKLORI / FOLCLORE
BORANA MUSA - PERMBLEDHJA NE ANGLISHT & TIK - ENGLISH SUMMARY & TECHNOLOGY