Tuệ Tĩnh...

lan man ký
L/Y.PHAN CÔNG TUẤN
1.TỪ MỘT QUYẾT ĐỊNH MIỆNG...
Trong buổi gặp mặt đầu năm, đầu thế kỷ và thiên niên kỷ mới với cán bộ công
chức cơ quan Bộ Y Tế và đại diện các đơn vị trực thuộc vào ngày 2.1.2001, GS.Đỗ
Nguyên Phương, Uỷ viên BCHTW Đảng, Bộ trưởng Bộ Y Tế lúc bấy giờ đã long
trọng tuyên bố: “Với tấm lòng trân trọng các di sản quý giá về Y Dược học cổ
truyền dân tộc, Bộ Y Tế sẽ tổ chức trọng thể lễ Tưởng niệm Cụ Tuệ Tĩnh vào ngày
15 tháng 2 âm lịch năm nay. Từ nay, ngành y tế sẽ tổ chức trọng thể ngày giỗ 15/1
(Rằm tháng Giêng âm lịch) của Cụ Hải Thượng Lãn Ông vào những năm chẵn,
còn với những năm lẻ thì tổ chức lễ tưởng niệm Cụ Tuệ Tĩnh” (theo Đặc san Những
Cây Thuốc Quý số 1, trang 8).
Phải nói quyết định nâng tầm lễ tưởng niệm Thánh Y Tuệ Tĩnh lên ngang
hàng với Y Tổ HTLÔ có một ý nghĩa lớn lao nhằm trả lại vị trí xứng đáng của Đại
Danh y Thiền sư Tuệ Tĩnh trong vai trò là người đặt nền móng xây dựng nền y
dược dân tộc Việt Nam với tuyên ngôn nổi tiếng: “Thuốc Nam Việt chữa người
Nam Việt” và “Thiên thư việt định Nam bang / Thổ sản hữu thù Bắc quốc”. Vai trò
vị trí ấy mặc dù từ lâu đã luôn được khắc ghi trong tâm khảm bao thế hệ thầy thuốc
Đông y dược và toàn thể nhân dân VN, nhưng việc thừa nhận trên cấp độ quốc gia
của nhà nước ta, có lẽ đây là lần đầu, sau nhiều thập niên gần như ta chỉ suy tôn
HTLÔ là Y Tổ độc nhất của dân tộc.
Chủ trương mới này đã được Bộ Y Tế và một vài cơ quan hội ngành hưởng
ứng thực hiện. Đi đầu là Hội Dược Liệu VN và Viện Nghiên Cứu Ứng Dụng Cây
Con Làm Thuốc IAM đã tổ chức Hội thảo “Y Dược học cổ truyền Việt Nam và Đại
danh y Tuệ Tĩnh” tại Hội trường Bộ Y tế ngày 1.3.2001. Sau đó Bộ Y Tế đã phối
hợp với Trung ương Hội Đông y VN và UBND tỉnh Hải Dương tổ chức trọng thể lễ
dâng hương tưởng niệm tại cụm di tích quê hương Danh y Tuệ Tĩnh vào ngày
9.3.2001.
Một vài địa phương khác như Tp.HCM cũng đã tổ chức Hội thảo và lễ giỗ
Tuệ Tĩnh vào dịp này. Tuy nhiên, theo quan sát của chúng tôi, hầu hết các địa
phương còn lại chưa tích cực hưởng ứng chủ trương này. Bên lề lễ giỗ Y Tổ năm
2003 tại một địa phương có Nhà thờ Y Tổ xây dựng đã lâu đời ở Miền Trung, tôi
có nêu vấn đề với vị Chủ tịch Hội Đông y thành phố, được ông cho biết theo văn
bản chỉ thị của Bộ trưởng Bộ Y Tế ngày 9/12/1999 có nêu rõ:”Hàng năm lấy ngày
Rằm tháng Giêng âm lịch - ngày mất của Danh y HTLÔ làm ngày truyền thống của
những người làm công tác YDHCT Việt Nam”, nên các địa phương thực hiện theo
chỉ thị này, còn chủ trương giỗ Tuệ Tĩnh vào các năm lẻ có lẽ chỉ được Bộ Y tế
thực hiện tại cơ quan Bộ và trên quê hương cụ Tuệ Tĩnh mà thôi.
Kể ra ông Chủ tịch Hội Đông y Thành phố nói cũng có lý. Có lẽ với một quyết
định...miệng như đã nói thì khó mà thay đổi một tập quán được các cơ sở y tế nhà
nước ta duy trì suốt nửa thế kỷ qua. Thiết nghĩ Bộ Y Tế nên nghiên cứu ban hành
một văn bản chỉ thị bằng giấy mực hẳn hoi gửi đến các cơ sở y tế hội ngành y dược
trong cả nước để cùng thực hiện quyết định đã đề ra, từ đó mới phát động được
phong trào nghiên cứu, học tập và vận dụng các đường hướng, quan điểm, kinh
nghiệm y dược của Tuệ Tĩnh trên phạm vi rộng rãi cả nước, góp phần tích cực cho
sự nghiệp chăm sóc sức khoẻ toàn dân. Đó là điều tâm nguyện đầu tiên của bài viết
này.

2.MỘT CÕI ĐI...TÌM

Sự nghiệp của Thiền sư Tuệ Tĩnh là một sự thực sáng chói trong lịch sử văn
hoá - khoa học của Việt Nam, không ai có thể phủ nhận. Nói theo nhận định của
nhà nghiên cứu Lê Mạnh Thát, “đây có thể nói là một vị thiền sư nổi tiếng nhất và
nổi tiếng hơn bất kỳ thiền sư Việt Nam nào khác; sách vở ông được học tập, nghiên
cứu và thể hiện vào cuộc sống rộng rãi hơn bất cứ của vị thiền sư hay bất cứ tác
gia nào của nền văn học khoa học Việt Nam. Ông đã được đặt tên đường, cơ sở y
tế khắp cả nước và được suy tôn làm Tổ sư của nghề thuốc tại Việt Nam. Tuệ Tĩnh
là một nhà thơ, nhà văn, nhà khoa học, một nhà tư tưởng lớn của dân tộc. Sự
nghiệp ông đã được nhân dân ngưỡng mộ và phong thánh, nằm trong số rất ít
được nhân dân ta phong thánh từ lâu, như Thánh Gióng, Thánh Tản Viên, Thánh
Trần và Thánh Tuệ Tĩnh.”(NS Giác Ngộ số 81, tr.31).
Tuy nhiên, có một sự thật khác, như phần lẩn khuất của mặt trăng, cuộc đời
thân thế và niên đại của Tuệ Tĩnh cho đến nay vẫn còn là một ẩn số mà sự nghèo
nàn về tư liệu lịch sử hiện tồn chưa cho phép chúng ta kết luận chính xác Tuệ Tĩnh
thuộc về đời nhà Trần (thế kỷ XIV, theo truyền thuyết) hay đời Hậu Lê (thế kỷ
XVII, theo ý kiến nhiều nhà nghiên cứu uy tín như Dương Quảng Hàm, Trần Văn
Giáp, Hà Văn Tấn, Đỗ Tất Lợi, Lê Mạnh Thát...và một số khám phá khảo cổ ở
Chùa Giám đã hé mở). Đã có nhiều cuộc hội thảo và không ít giấy mực ghi chép ý
kiến tranh luận trên báo chí, nhưng đến nay ngoài cứ liệu khẳng định Tuệ Tĩnh là
một nhà sư, còn các vấn đề Tuệ Tĩnh có phải tên thật là Nguyễn Bá Tĩnh không,
Tuệ Tĩnh có đậu Thái học sinh, Hoàng giáp không, Tuệ Tĩnh có đi sứ hay bị bắt đi
cống nhà Minh không v.v...vẫn còn là những câu hỏi chưa có đáp án (theo tóm tắt
nội dung thảo luận Tuệ Tĩnh - Truyền thuyết, Tác phẩm, Niên đại của GS.Hoàng
Bảo Châu ghi, đăng trên Thông tin YHCT số 102-2001).
 Được biết Hội DLVN đã hình thành một nhóm nghiên cứu liên ngành do Viện
IAM chủ trì để tiếp tục nghiên cứu làm sáng tỏ thân thế sự nghiệp Đại danh y Tuệ
Tĩnh từ đầu năm 2001. Tuy nhiên, theo ý kiến chủ quan của người viết bài này, đây
là một vấn đề khoa học lịch sử hết sức lớn lao, cần thiết phải có sự nhập cuộc chủ
trì của các cơ quan cao cấp của Đảng và Nhà nước như Ban Khoa Giáo Trung
ương, Uỷ ban Khoa học Xã hội ...từ đó mới tập họp nhiều cơ quan ban ngành
trong nước từ các Viện Sử học, Khảo cổ học, Hán - Nôm, YHCT,...hay các Hội
Khoa học lịch sử, Đông y, Dược liệu..., đến các tổ chức cá nhân nước ngoài, cùng
thực hiện nghiên cứu đề tài này theo quy mô nghiên cứu khoa học cấp quốc gia và
quốc tế.
Chúng tôi hoàn toàn không cường điệu khi nói rằng cần nghiên cứu Tuệ Tĩnh
ở cấp độ quốc tế, bởi vì để trả lời các vấn đề hóc búa đã nêu về Tuệ Tĩnh, không
chỉ đơn phương tìm kiếm sử dụng các nguồn tư liệu trong nước, mà phải mở rộng
điền dã và nghiên cứu rà soát toàn bộ tư liệu lịch sử chính trị ngoại giao và y dược
học có liên quan của Trung Quốc, và có thể cả ở thư khố một số nước đồng văn
như Nhật Bản và Triều Tiên. Dù biết rằng không thể dễ dàng thực hiện, nhưng thiết
tưởng nếu có sự đầu tư thích đáng của Nhà nước, sự đồng tâm cộng lực của đông
đảo quần chúng vốn hết lòng ngưỡng mộ Tuệ Tĩnh và quan tâm đến lịch sử văn
học khoa học nước nhà nói chung và y dược học nói riêng, nhất định chúng ta sẽ
thực hiện được, cho dù thời gian có thể kéo dài cả hàng chục năm trời. Với lòng
tin tưởng đó, mà người viết xin mạnh dạn chia xẻ điều tâm nguyện thứ hai cùng
các cấp lãnh đạo và bạn đọc Xuân 2005 này.

3.AI LÀ TÁC GIẢ CÂU THƠ DƯỠNG SINH NỔI TIẾNG?

Trong khi chờ nghe các kết luận nghiên cứu về cuộc đời, thân thế, niên đại
của Tuệ Tĩnh, điều tâm nguyện thứ ba người viết bài này muốn nói cùng các nhà
nghiên cứu, các đồng nghiệp và quý bạn đọc có quan tâm là ...hãy đọc Tuệ Tĩnh.
Điều tưởng chừng cực kỳ đơn giản, nhưng đem lại không ít bổ ích thú vị cho
những ai muốn tìm hiểu nghiên cứu kỹ hơn về Tuệ Tĩnh.
Tôi nói điều này hoàn toàn xuất phát từ kinh nghiệm cá nhân. Vốn học thuốc
rất trễ (gần tuổi “tam thập nhi lập”), lại học theo lối “3 không”, là không gia truyền
(gia đình không có ai làm nghề thuốc cả), không chính quy (chỉ có bổ túc, nâng
cao, chuẩn hoá...) và không thầy (xin nói ngay kẻo hiểu lầm, học không thầy là
“học vô thường sư”, không theo một ông thầy nhất định nào suốt trong quá trình
học tập, nghĩa là...gặp ai cũng học, ai cũng là thầy), nên có nhiều vấn đề người ta
biết chắc từ lâu nhưng với tôi thì luôn thấy... ngờ ngợ, đành chịu khó lật sách tìm
đọc cho tới khi thực mục sở thị mới chịu tin.
 Trường hợp tác giả hai câu thơ nổi tiếng : “Bế tinh, dưỡng khí, tồn thần /
Thanh tâm, quả dục, thủ chân, luyện hình” là một ví dụ. Có lẽ, nhiều bạn đọc cũng
như tôi từng đọc hàng chục, nếu không muốn nói là hàng trăm, bài báo hay cuốn
sách có trích dẫn câu thơ đó. Ngoại trừ một vài trường hợp nhầm lẫn là của HTLÔ,
(có lẽ xuất phát từ một vị bác sĩ khả kính, với dụng ý tốt đẹp là mượn một vài từ
dùng của HTLÔ trong tác phẩm Vệ Sinh Yếu Quyết để sửa lại câu trên thành “Giữ
tinh, dưỡng khí, tồn thần / Thanh tâm, tiết dục, thủ chân, luyện hình” cho người
đọc thời nay dễ hiểu dễ làm trong một cuốn sách dưỡng sinh; nhưng khi tham gia
biên soạn trong Bách Khoa Thư Bệnh Học, vị thầy thuốc danh tiếng này lại quên
khuấy câu mình sửa chữa lại tưởng là của... HTLÔ thật, khiến cho không ít người
từ đó mà nhầm theo).
Phần lớn các tác giả còn lại đều khẳng quyết rõ ràng câu thơ dưỡng sinh kia là
của Tuệ Tĩnh. Có một giáo sư viết một bài rất hay về hai câu thơ đó, gọi là bài
thuốc trường sinh tuyệt hảo. Nhưng cũng chính vị giáo sư này trong một bài viết
khác kể chuyện về bệnh tình chí theo Tuệ Tĩnh đã chỉ rằng “2 câu thơ dưỡng sinh
cụ ghi lại trong sách Nam Dược Thần Hiệu(NDTH)” khiến tôi phải mất hơn nửa
đêm ngồi lục tung cả cuốn sách thuốc Nam danh tiếng mà vẫn không tìm được xuất
xứ câu thơ. Tức mình, tôi bỏ hẳn mấy ngày ngồi đọc thêm toàn bộ quyển Hồng
Nghĩa Giác Tư Y Thư (HNGTYT), bản dịch của Phòng Tu thư Huấn luyện Viện
Đông y, nxb Y học, Hà Nội in lần đầu năm1978. Cuối cùng cũng tìm được xuất xứ
hai câu thơ danh tiếng kia ở phần Các đơn thuốc, cụ thể là bài Bổ âm đơn.
Nhưng có điều đáng nói là tác giả phần Các đơn thuốc trong bộ HNGTYT
không phải là Tuệ Tĩnh, mà là của “Tráng Nho lão” có ghi rõ trong câu đầu bài
diễn ca Các đơn thuốc. Theo chú thích của các dịch giả, “Tráng Nho lão” tức
“Tráng Nho lão truyền vật” là tên hiệu của người soạn bài ca các đơn thuốc. Soạn
giả người đời Lê, quê ở huyện Giao Thuỷ, phủ Thiên Trường, trấn Sơn Nam hạ,
gần nơi tu trì của Tuệ Tĩnh, tên tự là Tác Phúc, biệt hiệu là Hành Thọ đường, còn
tên chính không rõ là gì? “Tráng Nho” là người nho ngu xuẩn (lời tự khiêm), ý
nghĩa cũng giống chữ “Tráng Tử”, tên hiệu của Tuệ Tĩnh, có lẽ soạn giả là người
nho học mà theo học về y, và theo môn phái Tuệ Tĩnh, hay chính là môn đồ của
Tuệ Tĩnh? (trang 293 sách đã dẫn, điểm nhấn mạnh của người viết bài này). “Cái gì
của César nên trả lại César ...”, có lẽ đã đến lúc ta nên trả lại quyền tác giả 2 câu
thơ nổi tiếng trên cho Tráng Nho lão.
Cũng có đôi điều tương tự xin nói thêm về câu tuyên ngôn bất hủ : “Tôi tiên
sư kính đạo Tiên sư / Thuốc Nam Việt chữa người Nam Việt” trong bài Nam dược
quốc âm phú. Không biết vô tình hay hữu ý, khá nhiều vị học giả đã tự tiện đổi tôi
(nghĩa bề tôi) thành ta (nghĩa chúng ta) hoặc tôn (nghĩa tôn kính), hoặc đổi Nam
Việt thành Việt Nam một cách hồn nhiên mà bất chấp sự thật lịch sử. Thêm một
điều tôi không hiểu là tự bao giờ và từ đâu câu tuyên ngôn viết bằng chữ Nôm càng
làm tăng thêm giá trị ý nghĩa của nó đã bị chuyển ngược thành câu chữ Hán “Nam
dược trị Nam nhân”, thiết tưởng cũng là điều cần nghiên cứu kỹ để trả lại cho câu
tuyên ngôn đúng sự thực văn bản của nó.
Rõ ràng vấn đề cần tìm hiểu chính xác các câu viết hay các văn bản tác phẩm
thật sự do Tuệ Tĩnh viết trong các quyển sách còn truyền lại đến ngày nay đã trở
thành một nhu cầu cấp thiết khi nghiên cứu về Tuệ Tĩnh. Sự sàng lọc đó có thể
minh định cho thấy tác phẩm thật sự của Tuệ Tĩnh còn lại không nhiều, nhưng qua
đó càng cho thấy những quan điểm đường hướng xây dựng một nền y học dân tộc
mới mẻ và sáng tạo mà Tuệ Tĩnh khai phá đã có tầm ảnh hưởng rộng rãi lớn lao, có
thể nói là bao trùm lên các y gia đương thời và hậu thế.

4.TÌM TRONG DI CẢO

Thật ra, điều vừa nói trên đây không phải là phát hiện mới mẻ gì. Khác với
sách của HTLÔ, các tác phẩm HNGTYT và NDTH không hề có lời tựa của Tuệ
Tĩnh, còn nội dung thì đã được người đời sau sữa chữa và thêm vào nhiều là việc
nhiều người công nhận từ lâu. Chỉ xét riêng trường hợp tác phẩm HNGTYT, theo
nguyên bản được chia làm 2 quyển thượng, hạ.
Quyển thượng gồm Nam dược quốc âm phú , Trực giải chỉ nam dược tính
phú, Y luận (gồm cả Tạng phủ Kinh lạc), Thương hàn cách pháp trị lệ (tức Thương
hàn tam thập thất chuỳ).
Quyển hạ gồm: Thập tam phương gia giảm, Phương pháp biện chứng luận trị,
Các phương thuốc gia truyền hiệu nghiệm được chọn lọc mà Hoàng triều ban bố
cho nhân dân, Các đơn thuốc (Như ý đơn, Hồi sinh đơn, Bổ âm đơn).
Theo lời nhà xuất bản ở trang 3 sách dịch thì “qua nghiên cứu nguyên bản,
thấy có lẫn lộn vài sai sót” như “tập Thập tam phương gia giảm là tập chủ yếu lại
để xuống quyển hạ sau tập Thương hàn tam thập thất chuỳ”, nên nhà xuất bản đã
“tạm sắp xếp lại”.
Nhưng theo nhận xét của chúng tôi khi đọc HNGTYT thì trong 8 phần của bộ
sách, ngoài phần Y luận (gồm cả Tạng phủ Kinh lạc) nguyên văn chữ Hán trích từ
các sách y học Trung Quốc như Vạn Bệnh Hồi Xuân, Thọ Thế Bảo Nguyên; phần
các phương thuốc gia truyền hiệu nghiệm được chọn lọc mà Hoàng triều (Lê) ban
bố cho nhân dân tác giả hẳn là của Thái Y viện triều Lê; 2 phần Thương hàn cách
pháp trị lệ và Phương pháp biện chứng luận trị do một người hiệu là Lão Mai
soạn; cũng như phần Các đơn thuốc do Tráng Nho lão soạn đã nói ở trên.
 Như vậy chỉ còn lại 3 phần là Nam dược quốc âm phú, Trực giải chỉ nam
dược tính phú và Thập tam phương gia giảm có nhiều khả năng đích thực là những
tác phẩm của Tuệ Tĩnh. Nếu đúng như thế, ta sẽ thấy sắp xếp theo nguyên bản mỗi
quyển thượng- hạ có 1-2 phần đầu do Tuệ Tĩnh soạn kèm với một số phần sau do
người khác hoặc đời sau trích dẫn hoặc soạn thêm là hoàn toàn hợp lý chứ không
hề có sự lẫn lộn hay sai sót nào.
Vì khuôn khổ bài báo có hạn nên chúng tôi không trưng dẫn chứng minh dài
dòng, bạn đọc còn nghi ngờ nên tự đọc kỹ HNGTYT theo bản in đã giới thiệu sẽ dễ
dàng thấy rõ. Chú ý, không nên đọc theo quyển sách gọi là Tuệ Tĩnh toàn tập in ở
Miền Nam sau này, tuy vẫn dựa theo bản dịch trước nhưng đã tuỳ tiện biên tập cắt
xén nhiều phần thơ văn cổ và các chú thích tuy nặng nề khó đọc nhưng rất công
phu và giá trị của dịch giả. Đọc bản in kia có... đốt đuốc tìm cũng không thấy câu
thơ dưỡng sinh đã nói, huống nữa là biết tác giả thực sự là ai. Đó là chưa nói đến
quyển sách còn thiếu một tác phẩm quan trọng khác của Tuệ Tĩnh là Thiền Tông
khoá hư lục (diễn Nôm) thì không nên và không thể đặt tựa sách là Tuệ Tĩnh toàn
tập.
Nhân đây, xin đề nghị thêm các cơ quan xuất bản và báo chí, với kỹ thuật in
ấn, vi tính mã hoá chữ Hán Nôm hiện nay, có thể đưa nguyên bản tác phẩm Tuệ
Tĩnh lên mạng, hoặc in ấn song ngữ Hán Nôm - Việt khi tái bản sách là một việc
rất nên và rất cần thực hiện sớm để các độc giả có khả năng tiếp cận đối chiếu
văn bản, tìm hiểu học tập nghiên cứu sâu hơn tác phẩm của người xưa.

5.TUỆ TĨNH LÀ AI ? CÓ HAI TUỆ TĨNH ?

Gần đây, đọc một bài viết trên tạp chí Đ.Y số 359, thấy đưa ra giả thuyết có 2
Tuệ Tĩnh, một Tuệ Tĩnh danh y huyền thoại ở chùa Giám đời Trần, và một Tuệ
Tĩnh hậu duệ đời Hậu Lê cũng ở tại chùa Giám có công sưu tầm viết lại sách
HNGTYT.
Thú thật, bản thân tôi không thấy thuyết phục mấy, bởi lẽ như nhà nghiên cứu
Lê Mạnh Thát đã chỉ rõ “sự trùng tên giữa các thế hệ khác nhau là một điều tối kỵ
trong một ngôi chùa hay một tổ đình”. Tuy nhiên, tôi vẫn có một niềm tin giống
như tác giả bài viết nọ là có hai Tuệ Tĩnh. Nhưng không phải là 2 người, mà đó là:
Tuệ Tĩnh danh y và Tuệ Tĩnh môn phái.
Môn phái Tuệ Tĩnh, xin bạn đọc lưu ý, người viết bài này không tự đặt ra cách
gọi này mà chỉ mượn dùng thuật ngữ mà các nhà dịch chú sách HNGTYT đã từng
nói đến trong chú thích về Tráng Nho lão có trích ở trên. Từ điển Tiếng Việt của
Hoàng Phê cho biết môn phái là danh từ cũ, bây giờ gọi là trường phái, và giải
nghĩa trường phái là “nhóm nhà khoa học hay văn nghệ sĩ có chung một khuynh
hướng tư tưởng, một phương pháp luận hay một phương pháp sáng tác (thường có
một người tiêu biểu đứng đầu)”.
Theo nội dung ngữ nghĩa vừa nói, rõ ràng chúng ta hoàn toàn có thể khẳng
định sự tồn tại của trường phái y dược Tuệ Tĩnh với những đặc trưng độc đáo
không thể lẫn với bất kỳ một trường phái y được nào khác, kể cả ở Việt Nam và
Trung Quốc.
Trường phái Tuệ Tĩnh không chỉ nổi tiếng với các tuyên ngôn y dược đề cao
tinh thần độc lập tự cường, phát huy tối đa nội lực dân tộc như chúng ta đã biết,
mà nhờ thấm nhuần tư tưởng từ bi hỷ xả và y phương minh của nhà Phật nên
trường phái này đặc biệt mang tính nhân văn nhân đạo sâu sắc, thể hiện rõ quan
điểm phục vụ nhân dân, xây dựng nền y học toàn dân, y tế cộng đồng sức khoẻ cho
mọi người.
Tuệ Tĩnh đã từng viết trong bài phú chữ Nôm: “Thương dân yểu trát, tiên
thánh đà chép để đồ kinh / Vui đạo dưỡng sinh, hậu học sá tìm nơi diệu quyết”, lại
nêu rõ đầu bài phú chữ Hán: “Dục huệ sinh dân / Tiên tầm thánh dược” (Muốn
giúp sinh dân / Trước tìm thánh dược), đến đoạn cuối bản dịch bài này lại nhấn
mạnh: “Góp mọi phương lương dược, rộng tay Phật tổ cứu dân / Nếm một hạt linh
đơn, tỏ đạo Thiên tiên độ thế / Người người lên đài nhân cõi thọ sênh sang / Nơi
nơi đượm gió mát khí hoà vui vẻ / Mừng thấy; nhân dân ấm chăn chiếu, nhà nước
vững núi non / Mới không phụ cái nguyện ước cõi trời Nam rộng khắp ân huệ”.
Lão Mai, cũng là một đệ tử “lễ thờ chư Phật mười phương”, người tham gia
biên soạn trong HNGTYT cũng đã phát biểu quan điểm của mình: “Vì y giả nhân
chi tư mệnh / Xưa Thần Nông đã định phương thư / Lòng nhân mở rộng thừa lưa /
Tiến lên cõi thọ, khí hoà gió xuân / Tướng- y, cùng- đạt tuy phân / Đều là giúp
nước giúp dân giúp đời” (trong Chứng trị phương pháp) và “Xem tam giáo cũng
một đường / Nhân nghĩa thời tường, đạo đức thời sung” (trong Thương hàn cách
pháp trị lệ).
Có lẽ nhờ tính khoan dung văn hoá như vậy mà trường phái Tuệ Tĩnh đã thu
hút được cả các nhà nho như Tráng Nho lão tham gia biên soạn phần Các đơn
thuốc từ các y thư cổ Trung Quốc với quan điểm: “Quốc y cứu thế trước tiên / Trứ
thư hằng để dõi truyền lập ngôn”.
Nhờ sự thống nhất khuynh hướng tư tưởng sáng tác ấy mà trường phái Tuệ
Tĩnh đã đạt được nhiều thành tựu sáng tạo trong thừa kế phát huy y học cổ truyền,
không chỉ đề xướng, cổ xuý, khuyến khích , đẩy mạnh phong trào dùng thuốc Nam
trồng kiếm tại chỗ để trị bệnh rộng rãi, kịp thời và rẻ tiền cho mọi tầng lớp nhân
dân, nhất là dân nghèo; mà trong việc thừa kế kho tàng y học cổ truyền phương
Đông đã tinh tuyển nhiều y lý phương thang đơn giản súc tích mà hiệu quả thực
tiễn.
Điển hình là tác phẩm Nam Dược Thần Hiệu, như trong Phàm lệ viết rõ:
“Sách này phương thuốc giản tiện, lý luận thông thường, ý muốn các nhà nho
trong hương thôn, các sư sãi ở chùa chiền, chỉ xem qua một lời là đủ rõ được
bệnh, chỉ cho một thứ thuốc mà giảm được thế bệnh, mới hay là trông hẹp mà ý
rộng, giản tiện mà cô đọng”.
Đọc NDTH suốt 10 quyển bệnh học với gần bốn ngàn phương thuốc, chỉ duy
nhất có một phương thuốc dùng nhân sâm 5 phân (Quyển 8, mục XIV, tiểu mục 1),
đủ nói lên điều khác biệt giữa trường phái Tuệ Tĩnh với một vài trường phái khác,
thường dùng sâm tốt hàng lạng, có khi chỉ để sắc lấy nước chiêu uống với các
thuốc khác.
Đặc biệt, người viết bài này rất tâm đắc với phần Thập tam phương gia giảm,
đánh giá đây một tuyển tập phương thang không tiền khoáng hậu trong Đông y cổ
kim, bởi tính chất cực kỳ tinh giản trong việc dùng 13 phương thang với phép gia
giảm linh hoạt có thể đối trị hầu hết các loại tạp bệnh nội thương ngoại cảm
thường gặp của dân ta. Hẹn có dịp sẽ đi sâu phân tích tìm hiểu tác phẩm này.
Cũng cần nói thêm là hầu hết tác phẩm của trường phái Tuệ Tĩnh đều dùng
hình thức thơ phú, chủ yếu lại dùng chữ Nôm dễ hiểu, dễ nhớ, giúp việc truyền bá
phổ biến rộng rãi tri thức y học đến mọi tầng lớp nhân dân.
Thiết tưởng, không chỉ các thầy thuốc, học giả, nhà nghiên cứu riêng ngành y
dược cổ truyền mà ngay các phân ngành khác như y học dự phòng, y tế cộng đồng,
truyền thông giáo dục sức khoẻ cũng cần nghiên cứu học tập trường phái Tuệ
Tĩnh để rút ra nhiều bài học quý báu áp dụng trong y học thời nay. Đây là tâm
nguyện cuối cùng tác giả bài này muốn gởi đến bạn đọc gần xa, thay cho nén
nhang tưởng niệm Đại danh y Thiền sư Tuệ Tĩnh trong đại lễ tưởng niệm vào Rằm
tháng Hai năm Ấ t Dậu 2005 này.
Đà Nẵng, cuối Đông 2004
P.C.T.
(CTQ số 30 và 31)