S P IS T R E Ś C I

UWAGI WSTĘPNE Gama Fis-dur (147—151) . . . . 55

Zarys wiadomości historycznych. Opis sa­ Kondziałeczka — z rep. zesp. „Mazowsze“ (150) . 56
Furman — z rep. zesp. „Mazowsze“ (151) . . 56
ksofonu. Skale saksofonów. Tablica sakso­ Gama Cis-dur (152—154) . . . . 57
fonu. Trzymanie instrumentu. Oddychanie. F. Drdla — W spom nienie (155) . . . . 58
Wibracja . . . . . . . IV 59
J. Fucik — Marsz florentyński (156) . . .
OGÓLNE WIADOMOŚCI Z ZASAD MUZYKI Gamy durowe i trójdźwięki w kolejności
Pismo nutowe. Rytm, metrum i takt. Tempo. chromatycznej (157) . . . . . 60
Dynamika. Oznaczenia określające charakter Gama chromatyczna i ćwiczenia chromatycz­
wykonania. Określenia pomocnicze . . VIII ne ( 1 5 8 - 1 6 0 ) .................................................... 61
Gamy molowe. Gama a-moll (161 —168) . 64
CZĘŚĆ PRAKTYCZNA J. Kosma — Martwe liście (167) . . . 67
Dobór instrumentu. Sposób wydobywania G. Gershwin —Koły sanka z op. „Porgy and Bess” (168) 67
dźwięku. Gama d-moll (169—1 7 2 ) ......................................... 68
Użycie palców lewej ręki (1 —5) . . . 1 Gama e-moll (173—176) . . . . . 69
Użycie palców prawej ręki (7—12) . . 3 G am a g-m oll (177—180) . . . . . 70
Ćwiczenia z użyciem palców prawej i lewej G am a h-m oll (181 —1 8 3 ) .......................................... 71
ręki ( 1 3 - 1 7 ) ............................................. 4 Gama c-moll (184—186) . . . . . 72
Klapa oktawowa (18—25) . . . . 6 Gama fis-moll (187) . . . . . 73
Interwały (26—32) v............................................. 8 Gama f-moll (188—1 8 9 ) ......................................... 74
Gama C-dur (33—41) . . . . . 14 Gamy cis-moll, gis-moll, b-moll, es-moll . 75
T. H. — Piosenka o moim mieście (40) . l. ■ 16 Wyjątki z utworów w tonacjach molowych
W hen the Saints — temat nowoorleański (41) . 17 ( 1 9 0 - 1 9 4 ) ............................................................... 76
Znaki chromatyczne i tonacje (42—45) . 17 Ozdobniki (195—2 1 0 ) .................................... 79
Gama G-dur (46—50) . . . . . 18 A.Czibulka — Gawot (203) . . . . 82
Palcowanie dźwięków cis2, cis3, d3 (51—53) . 20 I. Albeniz — Tango (204) . . . . . 83
Gama D-dur (54—6 1 ) .................................... 22 V. Monti —Czardasz (206) . . . . 84
Gama A-dur (62—6 8 ) .................................... 25 C. Barmann — Wariacje sentym entalne (207) • 86
Łatwe utwory w poznanych tonacjach (68—80) 27 Ćwiczenia przygotowawcze do trylów (208) • • 88
E. Capua — O sole mio (68) . . . . 27 Budowa akordów • • • • • • 92
Ch. Gounod — Kwiaty, powiedzcie jej (aria Rozłożone akordy durowe (211—212) . . 94
z op. „Faust”) (69) . . . . . 27 Rozłożone akordy durowe z dodaną sekstą
S. Yradier — La Paloma (70) . . . . 27 (2 1 3 -1 1 4 ) .......... ..................................................... 95
Ej, przeleciał ptaszek — z rep. zesp. „Mazowsze“ (71) 28 Rozłożone akordy septymowe durowe
R. Schumann —Marzenie (72) • . . . 28 (2 1 5 -2 1 6 ) . . . . . . . 96
J. Brahms — W alc op. 39 nr 15 (73) . . . 28 Rozłożone akordy nonowe (217—218) . . 97
K rzyżak — taniec ludowy (74) . . . . 29 Rozłożone akordy molowe (219—220) . . 98
R. Drigo — Serenada z bal. ,,Miliony arlekina” (75) 29 Rozłożone akordy molowe z dodaną sekstą
T. H. — Reminiscencja (76) . . . . 29 ( 2 2 1 - 2 2 2 ) ................................................................ 99
J. Kozłowski — Z tobą (77) . . . . 30 Rozłożone akordy septymowe molowe
L. Różycki — Piosenka Caton z op. ,,Casanowalc (78) 30 (2 2 3 -2 2 4 ) . . . . . . . 100
K. Zeller — Fragment walca z op. „Sztygar” (79) . 30 Rozłożone akordy nonowe molowe (225—226) 101
Hej, tam w dolinie — z rep. zesp. „Śląsk“ (80) . 31 Rozłożone akordy zmniejszone (227—228) . 102
Palcowanie wysokich dźwięków (81 —86) . 31 Rozłożone akordy zwiększone (2 2 9 —230) . 103
Palcowanie dźwięku 6 1. Gama F-dur (87—98) 33 Ćwiczenia techniczne na opanowanie skoków
G. Verdi — Marsz trium falny z op. „Aida” (97) . 35 interwałowych (231 —234) . . . . 104
Karlik — z rep. zesp. „Śląsk“ (98) . . . 36 S. Krticka — Etiuda (235) . . . . . 107
Palcowanie dźwięków h, b, es1. Gama B-dur J. Viard — W ariacje na temat „Karnawału wenec-
( 9 9 - 1 1 2 ) ...................................................... 36 kiego“ (236) . . . . . . . 108
Gama Es-dur (113-117) . . . . 41 Glissando (237—238) . . . . . 111
Gama As-dur (118—123) . . . . 43 Transpozycja . . . . . . . 112
Różne rodzaje artykulacji dźwięków (124—136) 45 Muzyka taneczna (239—255) . . . . 115
Gama E-dur (137—1 4 1 ) .................................... 52 D. Baker, P. Stone — Midnight (247) . . . 122
J. Lanner —Introdukcja do walca „Tańce dworskie” A. Pradella — Sax-rhythm (248) . • . 122
(141) . 53 T. H. — Niew inny żart (252) . . . . 126
Gama H-dur (142—146) . . . . . 53 Sekcja saksofonów (256—257) . . . 129
J. Strauss —Aria Adeli z op. „Zemsta nietoperza” {146) 55 Jazz. Style jazzowe (258—264) . . . 136
 UWAGI WSTĘPNE

ZARYS WIADOMOŚCI HISTORYCZNYCH

W roku 1842 pojawia się w Europie nowy instrument, którego wynalazcą i konstruktorem jest wybitny fle­
cista i klarnecista belgijski, Adolf Sax. Instrum ent ten otrzymał dopiero w późniejszym okresie nazwę saksofonu
(od nazwiska wynalazcy), gdyż początkowo uważany był za pewną odmianę klarnetu basowego.
Pragnąc zapoznać świat muzyczny ze swoim instrum entem , Adolf Sax przywozi go w roku 1844 na wystawę
do Paryża. Ówcześni paryscy konstruktorzy instrum entów muzycznych od razu zorientowali się w bogatych
i nie znanych dotąd możliwościach dźwiękowych tego instrumentu, niemniej spopularyzowanie saksofonu przy­
pada na okres późniejszy. Mimo swych ogromnych zalet saksofon z trudem toruje sobie drogę do uznania
i popularności. Jako instrum ent całkiem nowy, którym nikt nie umie się posługiwać, posiadający specyficzną
budowę i swoiste brzmienie, nie znajduje uznania u muzyków-instrumentalistów. Lecz już w roku 1845 zostaje
wprowadzony do francuskich orkiestr wojskowych, a następnie coraz łatwiej zdobywa popularność w innych
krajach.
Saksofonem zainteresowali się teraz kompozytorzy muzyki symfonicznej. Jednym z pierwszych był Berlioz, który
w swej N auce instrum entacji pisze o saksofonie jako o pełnowartościowym instrumencie w orkiestrze, pod­
kreślając jego piękną barwę dźwięków. Bardzo pochlebnie wyrażają się o saksofonie również Meyerbeer,
Rossini, Verdi, których szczególnie zachwyca jego brzmienie. Pod wpływem opinii tak wybitnych przedstawi­
cieli świata muzycznego rozwija się bogato twórczość muzyczna na saksofon, zwłaszcza na terenie Francji.
V. d Indy pisze W ariacje chorałowe op. 55 na saksofon i orkiestrę, C. Debussy Rapsodię na saksofon i or­
kiestrę sm yczkow ą, F. Schmitt Legendę itd. Szczególnie znane jest solo saksofonowe z suity U A rlésienne
G. Bizeta.
W ten sposób saksofon zdobywa coraz większą popularność. Spotyka się go w operach: A. Thomasa H am let ,
J. Masseneta H erodiadę i Le roi de Lahore. S in fo n ía dom estica R. Straussa posiada już w składzie instrum en­
talnym cztery saksofony. Zainteresowanie saksofonem widzimy również w twórczości Delibesa, Honeggera
i wielu innych. Z polskich kompozytorów partie saksofonowe zamieszczają w swych utworach R. Palester
(Concertino), S. Skrowaczewski (M uzyka nocą).
Zawrotną wprost karierą nazwać trzeba to ogromne znaczenie, jakie zdobył saksofon w amerykańskich
zespołach jazzowych. Stał się on nieodzownym instrum entem w orkiestrach rozrywkowych i tanecznych.
Skutkiem częstego stosowania tego instrum entu wprowadza się do jego budowy wciąż nowe ulepszenia
oraz doskonali się technikę gry, przystosowując ją do wymogów nowoczesnej muzyki. Obecne stanowisko
saksofonu jest mocno i trwale ugruntowane. Instrum ent ten wchodzi w skład orkiestr symfonicznych, rozryw ­
kowych, tanecznych i jazzowych.
 V

OPIS SAKSOFONU
Saksofon jest instrum entem dętym, skonstruowa­
nym z metalu, jednakże ze względu na brzmienie
oraz mechanizm klap zalicza się go do grupy instru­
mentów dętych drewnianych.
Saksofon ma postać zgiętej i rozszerzającej się ku
dołowi rury metalowej, w której znajdują się otwo­
ry (najczęściej 24). Otwory te są zamykane lub otwie­
rane za pomocą precyzyjnego systemu dźwigni i klap,
które opatrzone są poduszkami. Gdy klapy są zam­
knięte, poduszki te szczelnie przylegają do otworów.
Na tzw. szyjkę saksofonu zakłada się ustnik wyko­
nany z twardego materiału, jak np. z kauczuku, ebonitu, masy plastycznej, metalu itp; do ustnika przymoco­
wany jest (za pomocą specjalnego mechanizmu) stroik sporządzony z trzciny, mający zasadnicze znaczenie
przy wydobyciu dźwięku. Technika wydobycia dźwięku na saksofonie jest taka sama jak na klarnecie, zktórym
saksofon ma wiele wspólnych cech. Dźwięk powstaje w rurze instrum entu, a źródłem jego są drgania słupa
powietrza, wywołane drganiem stroika. Wysokość dźwięku jest uzależniona od długości drgającego słupa powie­
trza; długość tę reguluję się przez zamykanie lub otwieranie odpowiednich otworów za pomocą dźwigni i klap.
Istnieje siedem różnych rodzajów saksofonów, przeważnie w stroju Es i B, o różnej skali dźwięków, zależnie
od wielkości i budowy instrumentu.
Tak więc rozróżniamy saksofony: sopraninowy Es, sopranowy B, altowy Es, tenorowy B, barytonowy Es,
basowy B i kontrabasowy Es. Saksofony są instrumentami transponującymi, tzn. że gdybyśmy grali na saksofonie
jakąś melodię napisaną np. na skrzypce, to będzie ona brzmieć na saksofonie Es o tercję małą wyżej, na
saksofonie B o sekundę wielką niżej itd. O transpozycji będzie mowa później, tu podajemy na razie tabelkę
skal saksofonów. Do najczęściej używanych należą: altowy, tenorowy i barytonowy.

SKALE SAKSOFONÓW
m pisomni m brzmieniu

1 . sopraninowy Es
i
^
i
m

2 . sopranowy B
j*
i

3. altowy Es

4. tenorowy B
i

5. barytonom}; Es
i W W-

9-
0 ........... / re > ■ = = ,
6. basowy B

7, kontrabasowy Es ł -------------, ------------- ki

% ¿ S = » ^ a - —
8va bassa
VI

TABLICA SAKSOFONÓW

1 . saksofon barytonoirg
2 . saksofon tenoromg
3. saksofon altoiry
4. saksofon sopranowy
 vn

TRZYMANIE INSTRUMENTU

Pomocą m utrzymaniu instrum entu me młaścimej pozycji jest pasek, który zakłada się na szyję tak, aby
haczyk, na który zamiesza się saksofon, zmisał na środku klatki piersiomej.
Saksofon ostrożnie myjmujemy z futerału, umażając, by nie uszkodzić jego mechanizmu. Dlatego też mska-
zane jest uchmycenie saksofonu za dźmięcznik (najgrubsza mylotoma część saksofonu), a nie za tę część, na
której umieszczone są klapy.
Następną czynnością jest nałożenie ustnika na szyjkę saksofonu. Przedtem jednak z mielką starannością
przymocomujemy do ustnika stroik, bez którego mydobycie dźmięku jest niemożlime. A mięc lekko go zmil-
żamy i przykładamy go do płaskiej pomierzchni ustnika tak, aby dokładnie do niej przylegał. Najmniejsze
skrzymienie lub niedokładne dopasomanie stroika pomoduje mielką trudność m mydobymaniu dźmięku oraz
zniekształca jego brzmienie. Teraz przytmierdzamy stroik do ustnika, umażając przy tym, by ńie przykręcić
maszynki ani za mocno, ani zbyt słabo. (Po założeniu stroika należy na­
tychmiast założyć ochraniacz, aby stroik nie został uszkodzony.) Tak przy-
gotomany ustnik zakładamy na szyjkę saksofonu.
Instrument zamieszony na pasku pominien zmisać mzdłuż ciała, na linii
rómnoległej do pionomej osi korpusu; można go rómnież trzymać nieGO
z boku, przy pramym biodrze. Przy ćmiczeniach początkomych piermszy
sposób jest bardziej mskazany. Bardzo mażne jest zamieszenie saksofonu
na odpomiedniej mysokości, tzn. tak, aby ustnik znajdomał się na myso-
kości ust. Duże palce (kciuki) rąk służą rómnież do podtrzymymania sa­
ksofonu.
Opuszkę dużego palca lemej ręki kładzie się na metalomy mystęp z tyłu
saksofonu, poniżej klapy oktamomej. Następne trzy palce (lekko zgięte)
pominny znajdomać się nad odpomiednimi klapami głómnymi: 1 , 2 , 3. Górny
człon dużego palca pramej ręki umieścić należy pod mystającą podpórką
z tyłu saksofonu, a następne trzy palce (rómnież lekko i smobodnie za­
okrąglone) pominny znajdomać się nad klapami głómnymi: 4, 5, 6. Mały
palec pramej ręki musi być tak ułożony, aby m razie potrzeby mógł na­
ciskać dźmignie umieszczone z pramej strony dolnej części saksofonu.
Mały palec lemej ręki minien być przygotomany do naciskania dźmigni
umieszczonych z lemej strony środkomej części saksofonu. Trzy dźmignie
znajdujące się z lemej strony górnej części saksofonu naciskane będą na­
sadami palcóm lemej ręki.
Najlepiej jest ćmiczyć stojąc; taka pozycja najmniej krępuje pracę płuc
i myklucza mszelkie tendencje do skurczonej lub niedbałej pozycji.

ODDYCHANIE

Uczeń pominien już od początku nauki zmracać umagę na rómnomierne mdychame i mydycńame, poniemaz
odpomiednie gospodaromanie posiadanym m płucach zasobem pomietrza jest bardzo mażną czynnością dla
grającego na saksofonie.
Rozróżniamy dma sposoby oddychania: żebromy i brzuszny. Można zastosomać rómnież połączenie tych
sposobóm i oprzeć proces oddychania na przeponie. Przepona jest to silny mięsień, oddzielający klatkę pier-
siomą od jamy brzusznej. Przesunięcie się przedniej ściany brzusznej ku przodomi oraz rozsunięcie się żeber na
boki i nieco ku górze są korzystne dla obniżenia przepony, a to z kolei mpłyma na pomiększenie się objętości
klatki piersiomej, która dzięki temu może przyjąć miększy zasób mdychanego pomietrza. Przy mydechu klatka
piersioma mraca do poprzednich mymiaróm, przednia ściana brzucha cofa się do tyłu i przepona unosi się ku
górze, mspółpracując m ten sposób przy mypychaniu pomietrza z płuc. Ten sposób, oparty na ruchach żeber
i brzucha, a pomodujący mspółdziałanie przepony, daje możlimości głębokiego i silnego oddychania.
Przez odpomiednie ćmiczenia możemy czas oddechu zdłużyć lub skrócić. Tak mięc pomietrze znajdujące
się m płucach możemy rozdzielić na poszczególne — dłuższe lub krótsze — frazy i motymy muzyczne. Bardzo
dobre rezultaty m osiągaięciu mytrzymałości oddechu można uzyskać przez ćmiczenie mytrzymymania długich
dźmiękóm.
Pramidłomo bierzemy mdech dość szybko, lecz bez mysiłku. Pomietrze mdychamy częściomo kącikami ust
oraz nosem. Najmłaścimszym momentem do zaczerpnięcia pomietrza jest pauza lub koniec frazy. Nie należy
jednak każdej pauzy (szczególnie krótkiej) mykorzystymać na mdech, gdyż zbyt częste branie oddechu podczas
krótkich pauz pomoduje zniekształcenie linii melodycznej i męczy grającego. W przypadku często pomtarza-
vm
jących się krótkich pauz przerywamy jedynie wydech, nie otwierając ust. Jeżeli natomiast dłuższy fragment
melodii nie posiada pauz ani odpowiedniego miejsca do oddechu, można zastosować wdech po długiej nucie,
skracając nieznacznie jej wartość, lub wciągać powietrze nosem, wypuszczając pozostały zapas ustami. Ten
ostatni sposób nazywamy permanentnym (ustawicznym) oddychaniem.
Oddychanie podczas gry nie jest objęte jakąś zasadniczą regułą, gdyż każdy utwór muzyczny wymaga od­
powiedniego regulowania oddechu, więc dużo zależy tu od praktycznych wskazówek nauczyciela, a w miarę
nabywania doświadczenia i wyrobienia muzycznego — od indywidualnego wyczucia grającego.
Należy przyjąć zasadę, że nie powinno się wyczerpać powietrza zawartego w płucach do końca, bo po­
woduje to szybkie zmęczenie i wpływa na nie dość swobodne i pełne wykonanie frazy. Trzeba również pa­
miętać, że powietrze należy wdychać w ten sposób, by czynność ta była niedostrzegalna.
Należy ponadto umiejętnie dostosowywać oddech do budowy frazy muzycznej, a zaczerpnięte powietrze
wydychać równomiernie, odpowiednio do dynamiki zwiększając lub zmniejszając strumień powietrza.

WIBRACJA

W ibracja jest to jak gdyby falowanie dźwięków o małych odchyleniach wysokości od dźwięku zasadni­
czego. W ibrację stosuje się dla uzyskania ładniejszego i pełniejszego tonu.
Rozróżniamy cztery sposoby wibracji na saksofonie. Pierwszy sposób, najbardziej rozpowszechniony, to
wydobywanie wibrującego dźwięku za pomocą dolnej wargi. Drugi — to wibracja gardłowa, trzeci — wibracja
wywołana drganiem rąk, czwarty wreszcie — to wibracja przeponowa. Przystępując do ćwiczenia wibracji
wargowej, wytrzymujemy długo jeden dźwięk, poruszając przy tym powoli, ale rytmicznie dolną wargą.
W ten sposób nieznacznie obniżamy i podwyższamy dźwięk, nadając mu charakter wibrujący. Po dłuższym
ćwiczeniu należy ruchy wargą stopniowo zmniejszać i przyśpieszać. Ćwiczenia te należy stosować dosyć
długo i często, gdyż doskonałe opanowanie wibracji jest trudne, jednak nieodzowne dla uzyskania „ciepłego“
i przyjemnego tonu. Jako przykład może posłużyć gra na skrzypcach, na których „ładny ton“ jest również
uzależniony od odpowiedniej wibracji.
Najczęściej stosujemy wibrację na dźwiękach o dłuższej wartości i w partiach solowych. W ybór odpo­
wiednich fragmentów uzależniony jest od indywidualnego wyczucia grającego.
Przy dźwiękach średnich i wyższych uzyskanie wibracji jest łatwiejsze niż przy dźwiękach niskich, dlatego
też nie należy zapominać o konieczności intensywniejszego ćwiczenia wibracji na niskich dźwiękach. Naukę
wibracji trzeba rozpocząć jak najwcześniej, to znaczy już wtedy, gdy potrafimy wydobywać długi i równy
dźwięk.

OGÓLNE WIADOMOŚCI Z ZASAD MUZYKI

PISMO NUTOWE
Do zapisywania dźwięków służy p i s m o n u t o w e , które składa się ze znaków notujących wysokość,
czas trwania i natężenie dźwięków. Dla wyznaczenia wysokości dźwięków posługujemy się p i ę c i o l i n i ą .
Jak z samej nazwy wynika, pięciolinia składa się z pięciu równoległych linii. Linie te liczymy od dołu, a więc
najniższą nazywamy pierwszą.

Na liniach oraz między liniami zapisuje się n u t y .

-o ---------- — --------------------------------ar

Czytamy, że nuty znajdują się: na pierwszej linii, na drugiej, pod pierwszą, między drugą a trzecią, nad
piątą itd. Dla notowania niższych i wyższych dźwięków stosujemy również krótkie linie dodane, dolne i górne,
które w razie potrzeby umieszczamy pod lub nad pięciolinią.

Czytamy: nuty znajdują się pod trzecią dodaną Czytamy: nuty leżą na pierwszej dodanej górnej,
dolną, na trzeciej dodanej dolnej itd. nad pierwszą dodaną górną itd,
 IX

Nuta zapisana na pięciolinii nie wyznacza jeszcze dźwięku o określonej wysokości, dopiero klucz um iesz­
czony na początku pięciolinii ustala w y s o k o ś ć i n a z w ę dźwięków. Dla notowania utworów na saksofon

używamy klucza wiolinowego, zwanego również skrzypcowym lub kluczem G:

Klucz wiolinowy wyznacza nutę gl na drugiej linii. Z chwilą ustalenia położenia nuty g1 możemy określić
położenie innych nut. Oprócz klucza wiolinowego używa się jeszcze następujących kluczy.

basowego (F) altowego (C) tenorowego (C)

Nazwy nut:
na liniach między liniami

e* h! d
*
fz
$* . m -
f1 a' c* e2
nad liniami pod liniami

~ar TT
d9 f3 d1 h
(Cyfry przy nazwach nut oznaczają wysokość oktawy.)

Dźwięki używane w muzyce grupuje się w o k t a w y . Każda oktawa obejmuje dźwięki od c do /i, przy czym
każda oktawa ma swoją nazwę:
oktawa subkontra (najniższa) obejmuje dźwięki C2 D 2 E2 F 2 C2 A 2 i /2
oktawa kontra — C1 D t Et Ex Gx A x H x
oktawa wielka — C D E F G A H
oktawa mała — c d e f g a h
oktawa razkreślna — c l d 1 e 1 f 1 g1 a 1 h x
oktawa dwukreślna — c2 d2 e2 p g2 ar li2
oktawa trzykreślna — c 3 d 3 e 3 / 3 g3 a 3 hB
itd. aż do oktawy pięciokreślnej.
D ł u g o ś ć t r w a n i a dźwięku określają nuty różnej wartości, różniące się między sobą kształtem:
cała nuta półnuta ćw ierćnuta ósemka szesnastka trzydżiestodw ójka sześćdziesięcioczw órka

J- ■J. + + JL H

Zasadniczym podziałem rytmicznym jest podział dwójkowy. Każda nuta dzieli się na dwie dwukrotnie
mniejsze wartości:

■r' ;r -
/

X X L

t t i t
i ). ....... ......... .. ...........,
L J . L J
l \
X

Nuty o wartościach ósemek, szesnastek itd. łączy się często w grupy, np.:

i - jt t t m t . r m ł M . m

Każdej z tych czasowych wartości dźwięków odpowiada takiej samej wartości p a u z a , która wyraża przerwę
w przebiegu muzycznym:
pauza cała półnutoiua ćwierciowa ósemkowa szesnastkowa trzydziestodwójkowa

Pauzy trwające większą ilość taktów znaczy się kreskami poziomymi, nad którymi umieszczone cyfry
wskazują ilość pauzowanych taktów, np.:

RYTM, METRUM I TAKT

R y t m e m muzycznym nazywamy czynnik organizujący następstwo dźwięków w czasie. M e t r u m muzyczne

jest czynnikiem porządkującym grupy rytmiczne i zestawiającym je w odcinki taktowe. T a k t jest to odcinek
regularnego, stale powtarzającego się podziału metrycznego.
W pisowni nutowej takty oddziela się kreskami taktowymi, biegnącymi pionowo w poprzek pięciolinii.
Ilość i jakość wartości rytmicznych zawartych w takcie określają dwie cyfry, umieszczone na pięciolinii jedna
nad drugą, bezpośrednio po kluczu. Cyfra dolna określa, jaka wartość służy za jednostkę metryczną w budowie
danego taktu, górna zaś wskazuje, z ilu jednostek m etrycznych składa się takt. Rozróżniamy takty proste
i złożone. Za p r o s t e uważamy te, które są zbudowane z dwóch lub trzech jednostek metrycznych (np. 1,1,1).
Takt może zawierać różne wartości rytmiczne, jednakże suma wartości wszystkich nut w takcie musi ściśle
odpowiadać oznaczeniu taktowemu (a więc np. w takcie na 1 suma wszystkich wartości rytmicznych równać
się musi trzem ćwierćnutom).

f - U U . + n i l J-. J U hO - í - j j j m itp.

7T
7 -hJ i* 1 # # 0 itp.

2 J
— J — 14— i i J—i ig H J — ii~ J J i J " 7 !ttfL

Pierwsza nuta w takcie jest akcentowana i nosi nazwę mocnej części taktu. W utworze muzycznym tych
akcentów naturalnych nie oznacza się. Taktami z ł o ż o n y m i nazywamy takie takty, które powstały z po­
łączenia taktów prostych, np. i, I, I.
W taktach złożonych a k c e n t najmocniejszy, zwany głównym, przypada na pierwszą jednostkę metryczną
taktu, zaś na pierwszą jednostkę drugiej grupy rytmicznej (będącej pierwotnie taktem prostym) przypada akcent
poboczny. Są to tzw. akcenty taktowe i . grupowe. Oprócz nich istnieją akcenty dynamiczne obowiązujące
jednorazowo (p. ćw. 19).
Takt 1 oznacza się również znakiem C. Ten sam znak przekreślony pionową kreską (¡5 oznacza, że jednostką
miarową tego taktu jest półnuta, a nie ćwierćnuta. Takt taki nazywamy taktem alia breve.
Grupowanie wartości rytmicznych w taktach t i I:

m m -| itp-

J JuLJuJ— j - |X J J J 4 Iitp.
 XI

K r o p k a umieszczona przy nucie lub pauzie oznacza przedłużenie jej wartości o połowę, np,:

J. - J . J iJ - - J iJi i
+ i\P = i |* " ’ I
Przykłady użycia nuty z kropką w Tóżnych taktach i rytmach:

.£— J |-Ji ah-Ji— | J «1•—3-J----- 1 J ""3 J— ------1

""3 I J- J-

? j- j> .j n i J ~ ^ i— i J — a

Dla oznaczenia przedłużenia czasu trw ania dźwięku używamy również ł u k u , który łączy nuty tej samej
wysokości uj jedną całość.

pisownia J J -C
Jj^ 0-----
J J ,--- ąJp..
—0— - J — j>
J u -0— w-—■ j> ,

wykonanie -o----------- ■J.— J ----------- j T _ T ' — i T

S y n k o p a jest to przesunięcie akcentu z części mocnej taktu na. poprzedzającą ją część słabą, np.:

|C f f r 'f t r r 'r r? r *\ r f" ^ r p 'ci L P r r

TEMPO
Poszczególne inartości rytmiczne, jak cała nuta, półnuta, ćinierćnuta itd., oznaczają jedynie względny czas
trwania dźwięku, natomiast dokładny czas ustala dopiero t e m p o . Zagadnienia związane z tempem i jego
zmianami nazywamy a g o g i k ą .
T e m p o oznaczamy przeważnie nazwami włoskimi, z których najważniejsze wymieniamy:
grave —ciężko, poważnie moderato —umiarkowanie
largo —szeroko, bardzo wolno allegretto t —nieco wolniej niż allegro
lento —powoli allegro —wesoło, ruchliwie, prędko
adagio — wolno vivo, viva ce— żywo
andante — dość wolno presto —szybko
andantino — nieco szybciej niż andante

Zmiany tempa
accelerando — przyspieszając poco a poco pili mosso stopniowo przyspieszając
allargando — rozszerzając, rozwlekając rallentando (rail.) zwalniając
anim ando — ożywiając ritardando (rit.) opóźniając
meno mosso — mniej ruchliwie ritenuto (riten.) powstrzymując
pili mosso —. bardziej ruchliwie stringendo (string.) zwiększając tempo

DYNAMIKA
Siłę dźwięku, czyli tzw. d y n a m i k ę , oznacza się w muzyce również za pomocą terminów włoskich.
Najczęstsze zastosowanie mają następujące określenia:
fo r te (skrót / ) = głośno piano (p) = cicho
m ezzo fo r te (m f) — średnio głośno m ezzo piano (mp ) = średnio cicho
fortissim o ( f f ) = bardzo głośno pianissim o (pp) = bardzo cicho
crescendo* (cresc.) lub znak —====n = wzmacniając
decrescendo* (decresc .) lub znak — --------= ściszając
czytaj: kreszendo, dekreszendo
XII
OKREŚLENIA DOTYCZĄCE INTERPRETACJI UTWORU

agitato burzliwie leggiero — lekko

cantabile śpiewnie m aestoso — poważnie
słodko, łagodnie scherzando — żartobliwie
dolce
espressivo z wyrazem tranquillo — spokojnie

Określenia pomocnicze

ad libitum — dowolnie poco a poco — stopniowo

— do końca prima vista (a vista) — wykonanie utworu z nut
al fin e
— do znaku bez przygotowania
al segno
a tempo — w poprzednim tempie sempre — zawsze
da capo — od początku senza — bez
m eno — mniej sim ile — podobnie
molto — bardzo solo — pojedynćzo
— więcej tutti — wszyscy (razem)
più

CZĘŚC PRAKTYCZNA

DOBÓR INSTRUMENTU
Przystępując do nauki gry na saksofonie, należy upewnić się, czy dany instrum ent nadaje się do gry.
Najlepiej uj tym celu zmrócić się do doświadczonego muzyka-saksofonisty, który stwierdzi, czy instrum ent nie
posiada wad lub uszkodzeń, które czyniłyby go niezdatnym do użytku. Następnie należy zbadać, czy stroik
na ustniku jest odpowiedni i właściwie założony, gdyż w przeciwnym razie mogą powstać wielkie trudności
przy wydobywaniu dźwięków, które zniechęcą początkującego do nauki gry.

SPOSÓB WYDOBYWANIA DŹWIĘKU

Po odpowiednim ujęciu saksofonu (o czym była mowa wcześniej) należy położyć dolną wargę bardzo
swobodnie na dolnych zębach i umieścić około połowę ściętego zakończenia ustnika w ustach, dotykając górnej
jego płaszczyzny zębami. Język powinien lekko dotykać dolnej wargi i stroika; następnie, nie przyciskając żadnej
z klap, należy ścisnąć mocniej ustnik wargami, ażeby powietrze nie mogło przedostać się kątami ust na zew­
nątrz. Zrobić zdecydowany wydech, usuwając jednocześnie energicznie język do tyłu. Zrobi on miejsce a
strugi powietrza, która wywoła dźwięk. Pęd powietrza powoduje drganie stroika, a ten wywołuje z kolei
drganie słupa powietrza zawartego w rurze instrum entu. Zależnie od długości tego słupa powietrza który zo­
staje skrócony lub wydłużony przez zamykanie lub otwieranie odpowiednich klap, wydobywany dźwięk jest
wyższy lub niższy. Ruch języka winien być podobny jak przy wymawianiu zgłoski ta. W ydobycie dźwięku me

powinno stwarzać trudności. W wyżej opisany sposób otrzymujemy dźwięk cis2 gEEE

W y d o b y w s z y dźwięk, wytrzymujemy go tak długo, aż skończy się wydech. Uważamy przy tym, ażeby wydech
był spokojny. Należy pamiętać, że w dech i wydech jest jednym z najważniejszych elementów gry na instru­
mencie dętym. Dlatego też oddech musi być bardzo swobodny i umiejętnie dozowany. Dźwięk powinien być
pewny i utrzymany na jednej wysokości i w jednakowym natężeniu. Należy to kontrolować dokładnie, słuchając
wydobywanego dźwięku. . . . . . .
Jeśli potrafimy już wydobywać dźwięk bez trudności, rozpoczynamy ćwiczyć wzmacnianie i sciszame, wy­
trzymując dźwięk możliwie długo. A więc wzmocnienie ( —= = ) i ś c i s z e n i e = = = - )
ćwiczymy następująco: rozpoczynamy pianissim o (pp), wzmacniając stopniowo do fo r te (f); następnie bez
przerywania ściszamy powoli do pianissimo. Crescendo jest łatwiejsze do wykonania, przeto należy zwracać
szczególną uwagę na decrescendo.
 UŻYCIE PALCÓW LEWEJ RĘKI

Ćwiczenia poniższe rozpoczynany od dźwięków c2, g1. Klapy przyciskamy odpowiednimi palcami
lewej ręki.

i
=0 = -o - i
palec wskazujący (T ) (l) C l)

środkowy Cl) C) C l) C l)
serdeczny 0 0 0 ©
Kółeczka pod pięciolinią oznaczają klapy w górnej części saksofonu, a cyfry palce, którymi przyciska­
my klapy.

Takt i (C)

Po każdym dźwięku oddech (V). Oznaczenia oddechu: V - głęboki, 5 - płytki, warunkowy.

F e r m a t a ^ oznacza dowolne przedłużenie rytmicznej wartości nuty, nad którą znak jest umieszczony.
2

AUCENTY

Oprócz akcentów taktowych i grupowych, które należy uważać za nierozłącznie związane z rytmiką, istnieją
też tu muzyce a k c e n t y dodatkowe, które kompozytor rozmieszcza in swym utworze dla specjalnego podkre­
ślenia czy to rytmu, czy dźwięków melodii; można je nazwać akcentami dynamicznymi, gdyż uzyskuje się je
przez n a g ł e wzmocnienie siły dźwięku. Akcenty takie oznacza się znakami: > i A (silniejszy od poprzed­
niego). Każdy dźwięk z akcentem trzeba mocno uderzyć.

Bardzo wolno, rytmicznie

,itd. > > >_
-— ¥
xr 3TZZ3I 3E Q Ig -O- -o- =n====pOE
l ic z y ć ; 1 2 3 4 1 2 3 4

Bardzo wolno itd.

3 33=

1 2 3 4 1 2 3 4 £ i

$ 33= O 3 t

Wolno, rytmicznie
£ 3 3=
j - v iJ j -jg- jg -jg~
1 2 3 4 1 2 3 4

rs
331
© ©
Wydech rozłożyć równomiernie tak, aby nasilenie dźwięków było jednakowe.
. * / 1 # r /
• 1 ^ “7. 0 U |
Wolno
¿ f j j 1 j — i------ ----- ^ ----------- ' h 1 J J 1
—O ---------- o ...".. © & . ------------
—e ---------
^
€J 1 2 3 4 1 2 3 4 r 1

I \i i \/ i
“ mv ....... ---- L— _i — ------ -—ĘT%......
do i-— ‘
-(»*------1r ------- 1P -------- —©1-------ń ---------- —©1—
— ^ i* .... — |1
x~\> ___ U= Z .

b *.r r JI J—L
iP
£-- ©
--- J r» rm 4j
j J-.. -
\S 12 3 r4 ir12r p3^
—
± j
g J J J J—|=t=---VJ J
j .j=m|
— S ----- m----- — ■
—
uv J €JJ. . Vj W ^ w
n.~.pT:zzj
----------- ----- ----- ©------- _

r J J v1J-dz
PWM-6413
 3

UŻYCIE PALCÓW PRAWEJ RĘKI

P a l c o w a n i e d ź w i ę k ó w f 1, e1, d1, c1

f* d c*
W — ---------
o .. . — L-e------ ---------------------- 1
u .... -o-

" © © © ©

lew a ręka © ©
© ©

© © © ©

" © © © ©
ji
prawa ręk a o © © ©

o o © ©
fc~l małym
palcem pra­
■; wej ręki

klapy H, A, G zostają zamknięte palcami lemej ręki. Następnie

przyciskamy palcami prawej ręki klapy tak, jak wskazano na powyższej tabelce. Należy również mniej ściskać
ustnik wargami oraz wysunąć go nieco do przodu. Dźwignię klapy C naciśnie mały palec prawej ręki.
Zwrócić szczególną uwagę na wydobywanie dźwięku c1, gdyż początkowo opanowanie wyrównanego brzmie­
nia i osiągnięcie ładnego tonu na niskich dźwiękach sprawia pęwną trudność.

w i j )
Ćwiczenia 7—15 powtarzać po kilkanaście razy.

tS ~ rt— ____ ^ ..... p r ------ -¿ ń ... --X — — — £ 1 .... J ń

7 L— -- ----------- 1
m --------**----------- —o ----------- —o ----------- o O ..... . ....

r\

i 35“ 35“ -O - 3E

PWM ■6413
4

Wstrzymywać dokładnie dźwięki, uważając na równomierny i spokojny oddech.

8 353E =zz i i i i
-e r -o :
12 U 12 3 4

t ~ ......... H _____ ¿ - - v
J fflL . e .... J2^T—.....f ..., ~ - 0 -_ — ------- * ------- 0 ^ .... II & ) : ■ • *— 1 - e ^ ___ ^Y ■ i

3Z .-g -- ......= [i — ..i j i

r \
= i
■27
EEEE
:j- JJ. * I j J
Takt l

1 2 3
m
12 3
i HZZZÄZZjE J J J i
Y .V....
■±
f
,
JJJ 1
, i— I-------- i----- t
- E r \ : .J . : -
-
I -------
------ # LJ__^—
ri
1
“t — i— i— F P ^
=■— ¿ - ^ j
..... ■ i

j |p t.JJ.J J -¿j IJ J ł 1J J J ,l,j. ł. Ij -j-j-j zt

+JU-* •-•••<

Ćwiczenia z użyciem palców prawej i lewej ręki

Ćwiczyć molno i dokładnie, starając się Wydobywać pełny i ładny dźwięk.

..... 1... —7— —t — —*— - 4 - -> ■ -j«..1.. F3=#q

------- 1--- i
-e K — — j •* ^
~ g k ..... » .......... -d Ł ... . 3C3ZI -p>..t1--------------------
$ c 4 7 Ld .. 3

^ - j - i ...y i - g —15----- j r - ^ — - B - g — Jt ^ ^ ^
PWM- 6413
 M oderato (um iarkowanie)
S

m ? j i ±3 p
M elodia

mel . lu d o w a
Moderato

f -«M- 1
i 3=i -g------ jj-
=©^-
j «I-
PWM-6U3
6

KLAPA OKTAWOWA
Dla uzyskania dźwięków o oktawę wyższych używamy klapy oktawowej, którą naciskamy dużym palcem
(kciukiem) lewej ręki. Palec ten (służący równocześnie do podtrzymywania saksofonu) winien w razie potrzeby
przycisnąć ruchem wałkującym klapę oktawową.
Użycie klapy oktawowej powoduje uzyskanie dźwięków o oktawę wyższych bez zmiany chwytów palcowych.

źirięki:
Wówczas dźwięki: brzmią:
T5—
d 1 a h1 dz a * h2
f
Nie dotyczy to dźwięków najwyższych i najniższych w skali saksofonu, gdyż te wymagają chwytów innych,
z którymi zapoznamy się w dalszej części szkoły.
Wydobywając dźwięk :, należy zwracać szczególną uwagę na jego brzmienie, gdyż jest to charaktery­

styczny dźwięk na saksofonie; jeśli jest niedokładnie „wydmuchany“, brzmi „płasko“ i niedźwięcznie. Należy
przeto cierpliwie i często powtarzać wydobywanie tego dźwięku, wytrzymując go długo celem osiągnięcia tonu
pełnego i głębokiego.

w
-e -

_A ^ \i ^ u ££ s 2 S 2 £ £ 0 ^ * \
JCEI DC ... —- ----
18 I

l~7^7 - O ---------
19

3E -e-
-e-
i i

m— ..o m— —p p_
—Jr—7i---- 1# — *—1m—m — — P---- ..p .. * - # — p 0 —^ • - p —i fg- i .....:
20 (O c — — I

21 £

Przy wysokich dźwiękach ustnik ścisnąć nieco mocniej, słuchając przy tym uważnie, aby dźwięki nie były
podwyższone lub obniżone, bowiem nieodpowiednie przyciskanie ustnika wargami wpływa na wysokość dźwięku.
(7 \ . . . (7 \

2 2 ^ r r r i rr
P /
n \ /7 \
-e- n -o-
-o - JQ _

/ /
PWM6413
 2 3 -<faC
i f f f ir r if rrf if r if.fr ir r if f-r-l
/CS

rrf n r » if iir r r if f irrfr ir r |fr^ü *0-

Znaki r e p e t y e j i oznaczają, że część utworu objętą tymi znakami należy powtórzyć. Jeżeli przy
powtórnym wykonaniu zakończenie części utworu ulega pewnym zmianom, wówczas stosuje się klamry (ozna­
czone cyframi 1 ., 2 .) obejmujące jeden lub kilka taktów. Za pierwszym razem {prima volta) wykonuje się takty
objęte pierwszą klamrą, za drugim razem (seconda volta) opuszcza się takty objęte pierwszą klamrą, a wyko­
nuje się takty objęte drugą klamrą.
11. volta •2. volta

LEGATO
L e g a t o oznacza ścisłe łączenie dźwięków związanych lukiem. Grając dwa dźwięki lub cały ich szereg
sposobem legato, nie uderzamy językiem poszczególnych dźwięków, lecz łączymy (wiążemy) je na jednej sa-

, | -XCA3 T I ^ ' \ lAJw %

Andamte

F = F1 = f 1 l P ...f ..... i
4 ^------ r 7> :
--- _ ł -----
T = t= \
p*...,
r
J—
i~ f i\
*— » H
mf
* 12. --- -^ i ♦
-----—-I
-1----- f ^ -----
Ê=E y l=Ef^ = f F i 1 ------^ ----
# 1 / -
E l

7 ? r

= = * = = f
f = # ^
---------------------- f -------------- # = f = f f ~ n ----------------
---------------------- H ---------------- f ----------- T - -------------- f

- t — 1

«f - -

Ciuiczenia z klapą oktauuoiuą

Powtarzać kilka razy.

> > S r. > >
25-fi p:--- =• : » * *..M
r # *= M 1 ^ 1 r Ł f- f ^
N

—ai—0~ ~p—5T---~f * > ^— H1-1» l» ..f-= F — r - ^ q • — >■=-------

> - r*---------
^ — il
=M = I T i r . £ 11 F 3

> > > > > > > ---r#-------

d M
m.. a m ■: .~m ? > - ^ 3 tIi . f . ę ~ e — __ <■= H»—^— - ——
= l= t= l =H = h ' ir * ..^

> > :» > > > > > > r^

t—m----f - ^=3 . * • ■ I» I f » ja:: o 1
t M 7P « f H 1 1 --=31
=M Ł =M = t= 1 * H= ± = H 1 i-T -= 1 i r * .
FWM-6413
8

INTERWAŁY

I n t e r w a ł e m nazywamy odległość, czyli różnicę wysokości między dwoma dźwiękami. Interwały może­
my budować zarówno w górę, jak i w dół od dowolnego dźwięku.

Nazwy In terw ałó w

prijm a sekunda te rcja kw arta kw inta

.... . “ O....... -o- ' -o-

seksta septjjm a oktaw a nona decpma

'- 4 ....= = - - ' ——= q ---- ||... . o ..
-o- I .......= J

Zależnie od ilości półtonów zawartych w interwale uzyskuje on jeszcze bliższe określenie swych rozmia­
rów: czysty, mały, wielki, zwiększony, zmniejszony, podwójnie zwiększony i podwójnie zmniejszony.

Ć w iczenia in terw ałow e z zastosow aniem legata

Sekundy

1 if f if f r-r ji...
PWTV1-6413
 r r m i if? iQ m - ir r -f—y-

P ł ---
r ir i 3EEi i

zJ==ji=i= j_J J J 1^ l —— =J=j=~J^—£Ejj=j=j=gi=:J=fcEl

EE£ i

i JJ J I jJ. * i J 'Ł J P '"*

Tercje

i j u i u- i 11 ij j jBL &

W dalszym ciągu uczeń powinien grać ćwiczenie to (podobnie jak i następne) z pamięci w formie progresji,
tzn. wykonując te same motywy od następnych dźwięków skali, aż do dźwięku c3. Gdyby początkowo opano­
wanie pamięciowe motywu było zbyt trudne, może grać z nut wpisanych pomocniczo na mniejszej pięciolinii.
W kierunku zstępującym motyw zmienia się; należy grać znów progresję w dół, opierając się na tym nowym
motywie.
i *J U *i U J J Ę ** I
Takt *
Kwarty

285<$ęE ^i
•j
l i
y
2 i l i 2 i
U ^==M #==* i
4 — -7^

p - ♦

p = ^ł =
f 4'=H ^ .... Z --------------- 1 -------------
........ ............................. -----------------------f ------------- 1 4=
■
1* ■— |
» 4 - f .
---------- i
r
----------------
# =
k .:.... :

# =

- —# 1 » -p 1" -T -ff c ........^ .. fi ... ..... . Ł - .... , |..•■- — ii » , i .

U J J ir
j-r-rfi-n iJ

PWM- 6 « 3
 Il

Kiüinty

2 9^ = ^ S

#
p 11 T r piji
Í

—J- j- j> 1j .

Seksty

30^ =S====

J p i» ... ................. .................................... 0' —

y¿ --- ------j
¥ r uJ — s r ---- F f = ........^ Ï=$EEE=EÏEE=3
----- 1 r 1 iĘL
--- ji—jp.....
r -ii f zp zq

3
r p" ...
f .. :F -.-[f........ + = ^ p"IV...#• 1
f... r„,= f .H
PWM- 6 M3
 .

Septymy

i c_r i f— -ł_p- 11 t_r i r Ł

t e
=F

á= eÊ e
I -f-ÆJ
PWM - 6 «3
PW M-6M 3
 14

Gama C-dur (-major)

G a m ę tworzy siedem kolejnych dźwięków (z tym, że ósmy jest powtórzeniem pierwszego o oktawę wy­
żej), uszeregowanych stopniowo według wysokości w obrębie dowolnej oktawy, a zaczynających się od okre­
ślonego dźwięku zwanego t o n i k ą . Uszeregowanie dźwięków może przebiegać według różnych schematów
układu całych tonów i półtonów.
Cechą charakterystyczną każdej gamy durowej jest to, że pomiędzy stopniem III a IV i VII a VIII znajdują się
odległości półtonów, natomiast między pozostałymi dźwiękami są odległości całych tonów. Gama G-dur roz­
poczyna się od dźwięku C.
półton

T r ó j d ź w i ę k składa się z trzech dźwięków zbudowanych w odległościach tercji. Mogą one brzmieć rów­
nocześnie i tworzą wówczas akord, w którym dodaje się zazwyczaj jako czwarty dźwięk oktawę dźwięku za­
sadniczego.

j J U r r f ir r r f |f r r r ir r i- j u j j g H -w*

Wzór ćwiczenia

•
ri f c j J J r N r r r ir f r I |r r j r U 1j W $

Wzory ćwiczenia
* 1- . 2. . m ^
_L
\r y .•

&
m

■4 cf f - T 1^ i § iI 1J Ü ę
PWM- 6<tl3
 M o d e ra to c - Czernego

— r r T r f f ¿ ~ =~ l r r

----- , P » r p i «_► • -----^ c F ^ f » p »

-■i f i j j I .....« i i .i u j i M M i f f i r i i r L i i r i

7.Ù

#
W•
------ “ = í=
- f p - f f f f f f f i r r r r - p - f r p i* r i* r r
r f - i .f t f r . — hi
1L L U 1 1 1 1 1 11 i a L L I j j J - 4 U L ± r *-* J I 1 u u LI -ll
r
A lle g re tto
g7 ft --- B=zpZB_. ■ p Fe=5 =et-_Fz2 --- _*—“z!F:; *■■■ m— Fbz^z»-. “—•------p—¡ j ^ - m • —
-------- ^ ■r r irrrn -r *u u i m irr r r m r ir

2 pT J U r i• > * » í > . — } ¿ p • t ¡¡ff r rr

# - L f J T r - ł £ j = = E = J - J - ? — ^ 1— * g i _ -I— -1— _ —

2 ^ * -T r p -p = = j • * * * *—* »..~¡r - » p 1» '• * » • (S---- p—/ ----

» ur i 1 u ir u n r LT i f [ / i J u ^ i L f r if ir * J

A lleg ro
°q 6 p* p i
t » r t ä y = ^ _ j L _ J ? ...- - ^ _ :y J ^ . . . t T . ^ ' "J^
nf

4 — 4 ------n---- v . ... ■' Ä .----------- k------ —--------- 1---- i

A . --#■- y I -jI . I :=. «L.. .. J—J).r^p..... — * —j» i .. J)---- — p U J ---------- , — ....

2^--i— — m _Ë F - % --------F ^ ^ \-= £ — *..• = —

4? J. j J i j p ir L Ł r |J— J Ir L £ j* ^ 1

2 - ..r- ru r = £ * p * r * * * * » r r ? <? *•••••-— a

|,> i 1 faJU 7 II
jh.
:

l— s—i 1 U i L |j » If * * tń
-
C

—
__ ä -4P__f fi ~ > ^ zä_zä_j _zzzitzz
_
t
0

~ _*z zr -----j» '

r * m r r u i ' r [i r rr i 7 1 r
PWM- 6413
16

A lle g ro

39 —
mjr 11 .... ^ ..... *.
rjT rrfr irrT rir i

■Jf0 ■ m 0 F P —m- , . f. f H.ff r f i r f f i f m . E« ^ .t' ' |

* = t 'Ł = f t - -- ^ .^ ............ L.
------
4 = r* r 'T* --- F ....
—-a—j ---------------------- ^ —•—«---- j 7----^........ m------ —m
0 Pj#---- --- 0----r——------
p-------------------
ś9 = i F j.J ^ ' - * * » *.«L . » ^ —

=#=£
r r m l 11
i» ■ * * [* * r— r-p -r— * r * 0p= a-«-
r i r,j* r r h
-m....0..
»—.^ .W1* w
r —-- #- £ *----
- -=^_ - .
i^ t r r r if r i i i ^ - u m--------------------
i[j i^ h
-------r ... - ... W -.- ■*■- ... i .. ' .
m
% UL- U ...- -L ^ ^ j J J,—

Piosenka o moim mieiicie

Tempo UJtilca
.A' f 0 » —P---- -J-------2
--------:_ q » _ _W _ Iz 8 L----1
---— ---*
i ---*
1 ------ ® a--- /Tj..... |---- ---------;f------
’ " f i—%— •—
«i/*

1 _ _ -- ■ ^
.
4=^
— r....i — • ■ —
f — ...... g — :-p ; — *
w— i 1-------
i ..
• * m...........
:. ... •"
m
:..~j~. f...^ '*

-f —
3a «
a «¡/
. ------ - r r ---- - »--- 2------------------1---- ^Vl---- >----i --------- -—I*---0----- n----- 0-------1
«>« . * *.. =p=
----- -^-1--- i --- i ----
=^==at=;^=t=
.— . .
— ^ rs r \
rit.

«—m--- m — w-— ^ -- f — ^
— t—
=#=? s * —
t r
0-
J Ir 1r J J 1
a tempo
4 =
sę_^ ;— Ł.- >
-1--*■.. f ł j j = f e £ = g = ^ Ł ... t.r J J j

4 = i■
..;■
* w* r B..... p i j — i— i— i— ,• ----- P—j ---- J --- J5-.------ i----P--- P----
#- - 1 ir j i j = j ................._....... TL .. ........... ....... .. ..

8----- w , p- 0................ ....... ....... --------- 1—

- - - 1 h
.
~ r ....~p- - - p— - « - .» ........... , ..... gf . r
^---- F2------- P----- ----------
j
rit. ^___ _

= ^ = s
:.......w ■
1 i | J J „ |J
^---- N
* * 5i
0*.......... ............
rH l
PW M-6(tl3
 17

O d b i t k a . Jeśli utwór lub jego część zaczyna się jednym dźwiękiem na słabej części taktu, wtedy dźwięk
ten nazywamy odbitką. Gdy ilość dźwięków rozpoczynających utwór niepełnym taktem jest większa, wówczas
ten niepełny takt nazywamy przedtaktem.

m ------------------ " .......... " .....

■ z : ; . w a w— p 7 ... ...... . ...
S - , - f - © ----------------------------- ■ — r r — ■■■-"■ ......................
UL................. .. . ..
— I--------------------------------

w r * = :

ZNAKI CHROMATYCZNE I TONACJE

Półtony między dźwiękami e -f i A-c, z którymi zapoznaliśmy się już w gamie C-dur, nazywamy półtonami
naturalnymi, gdyż mieszczą się między sąsiednimi dźwiękami skali naturalnej. Przez podwyższenie lub obni­
żenie dźwięków uzyskujemy półtony tzw. chromatyczne. Dla zapisu podwyższeń i obniżeń używamy tzw. zna­
ków chromatycznych, które umieszcza się przed nutami.
Zmiany wprowadzone przez każdy znak chromatyczny obowiązują do końca taktu, w którym zostały w pro­
wadzone, czyli odnoszą się do wszystkich nut tej samej wysokości w danym takcie.
K r z y ż y k ¡| oznacza podwyższenie dźwięku o półton. Nazwę danego dźwięku zmieniamy dodając koń­
cówkę -żs, np.:

c is dis eis fis glS ais h is

B e m o l [7 oznacza obniżenie dźwięku o półton. Nazwę dźwięku zmieniamy dodając końcówkę -s lub -es.
Wyjątek stanowi dźwięk A, który po obniżeniu przyjmuje nazwę b.

bo..
ces des es fes ges

K a s o w n i k fc] oznacza przywrócenie dźwiękowi pierwotnej wysokości, czyli znosi funkcję poprzedniego
krzyżyka lub bemola, np.:

fis f ais ges §r

Jeżeli jakąś gamę durową rozpoczynamy od innego dźwięku niż C, musimy dla zachowania schematu jej
budowy (półton między III a IV i VII a VIII stopniem) podwyższać albo obniżać pewne dźwięki. Ponieważ to
podwyższenie względnie obniżenie dźwięku powtarza się stale we wszystkich oktawach i powtarza się w utwo­
rach muzycznych zbudowanych zasadniczo na dźwiękach danej gamy, czyli — jak to mówimy — w jakiejś
t o n a c j i , odpowiednie znaki zapisujemy od razu przy kluczu na początku pięciolinii. Po ilości znaków przy-
kluczowych możemy zorientować się, w jakiej tonacji napisany jest dany utwór.

PWM- 6413
 18

Tonacje durow e (m ajorowe)

Krzyżyk on) e
[jfr =fj - H f »?»>— = ï£ h * h * t i
C-dur G-dur D-dur A-dur ^E-dur H-dur Fis - dur Cis-dur
bemolowe
ri A Lb, b =t £ Lb, b, k = =f=¿ 1 b . L L = ,
C-dur F-dur B-dur ~Es-dur ~ As-dur ~Des-dur ~ Ges-dur Ces-dur

P a l c o i r a n i e d ź i r i ę k ó t n f i s 1, f i s 2 (ges1, ges2)

ÿo (ho ) -

fis 1 ges1
i fis 2 ges2
palcowania p o.m o c n i c z e to samo palcowanie

© © © z użyciem klapy
oktainoirej
leira ręka
® ©
_ © © ©
"o o ®
praiua ręka
® o (J)
o © o
to palcoujanie stosuje się
tylko do trylóuj

Ćwiczenia

42 3 E 3 E i
n \f
*

£%r g ir r r|r g ^

M o d e rato

43 *f-i p Rr

PTVM-6413
 19

Gama G-dur
trójdźtuięk

$ t -j-«
*
m i
Ć w iczenia

0 - p «—----- 1
44 -W9— ^—0 m .J --s
t=t
.~-0-- 0•-'-í-f •
—
9
+•
M =P
— «
—i—I—i|-»----
r r J J-J J ■T ^ = l1
w U | .. j
~
-

i» ,.k m =NJ=f -P*-a— f = -p —..s . =1=-

—
- # ........
— J—
-
N -- r
1>^ fH»—
3&= — --
45
é r ' ' M=
— - ■■— ----
W 1 ¿id. - - - e ----------

Wzoru ćmiczenia
2.
-------

Cmiczyć ui różnych tempach, od ujolnego do szybkiego.

t - '
46 igęr-rŁŁD-

y i ^ r rru i, rrrrrf
41Łtfm -itŁtfcrf \(í L!ujjI|_¿¿rrrr irrej->Tn¡
it a j ^ j j u r n u j y —

A n d a n te

w Á€J* i l J § É ií m f
«j» tj* [j*

í t W

F
t
í / i r¿■t.
. " p- p i*—1— p (0 ____
0—9- * ^ ] **------ r M .. M v
¡O__ P p—jP p—: p--- ------ :
..... m m ----------------
.... M N =±
PWM- 6ftl3
20

A lle g r e t t o rnel. ludowa

S ft :> u i > i* i» . — - i# # .. gfe.---- -ii *-i—

i ff=l ° j = : rf -- U-- ---- ±--
-d-—1
-Ä----- 4r-----
48
g r J y=M 1 L-UJ L J —■-------- f -----

P p p i i£rf> i^ V Tr*¡¡u-r r icrrr i^r j i J ^

mel. ludoiua
A lle g r o

49 } t r p J"11J. ^ g?
g ł t 1g " r t r

lis
Takt * (jednostką metryczną jest ósemka)
Ć w iczenia
, A ndante
j
50 1*
fe -i--- -------
J- i V J. *T *-----
j ij h - =i^J—i fr 1— i [ j jr*. —i r -7
n [i -j f. —li—
f — i 1 llll.J----
Ö P — —' — V
*
i
rrV i*r~ h r r i 1 1^7 m i I1•> I

Dźwięki cis2, cis 3 (des2, des3)

Jak wiadomo, dźwięk cis 2 wydobywamy bez naciskania klap, natomiast dźwięk cis 3 uzyskujemy przez na­
ciśnięcie klapy oktawowej.
B ard zo molIno
¥ *P J y /if ..
„
51
j »
(fe C
=------- 15 — -
t y . _ ------- ,
t =
.
r
,
*
■
- t =
*.
i^ E E
l L _ .. J .V .... --J
i t£ ) I *^ ¡1». - .F
..
.-|

1 , ¥~>r~J :
> ~ ~ 3 :T~*ł¡7^---------- 9 ---- 1- --------- ------1 ^ i
& a 1 '
- /ipF\ > | .m ■.
4 i: *r ^ = M l •T 4 4 = 4 = r i - 4
— Itfc
l* p — r^
> >
♦ >
£
" ^^-----
♦
p f f f
1■ »■ >..
j ®T" m ns > * p f - *F
, >

ft» - i
1 1
------------------ -

i i— i
a ^
.... ------------

4 = M = m
f i ---------------- £ — 1
------------—
i i =
PWM-6413
 21

Tempo sloxu-foxa
m Jt-m Z2=
52
V *
m f
n*^r_r
— =
g = j
r r»rr Pi££^

w -e -"- —
——X—A--- -------------------------
■f | f : - +------
H
# C U C I ...n ^ .... ^ - 1— ¡¡M

P a I c o i u a n i e d ź w i ę k u d3
(z użyciem klapy oktawowej)

Klapę tę otwieramy za pomocą dźwigni umieszczonej z boku górnej części saksofonu. Naciskamy ją nasadą palca
wskazującego lewej ręki. Podczas naciskania palec ten, jak również pozostałe, winien swobodnie spoczywać nad klapa­
mi głównymi.
U iu a g a : Dolne klapy główne mogą być zamknięte, jednakie stosowanie tego jest na razie niewskazane.

£ ' € *
§=Ni
XI
i 3 = r if r f . . ftrnFlf e
FWM-6*ii3
22

tró jdźurięk
£Ł
•— i

§
-i
* L i
-« ------
J i
»:
J 1-* ------- M
:
f= T i \ ........ - — 1
----------* ...... J ...... a -----------------1

Ć w iczenia

54 c j j j J iJ r r r ir r r r | f^ “O “

55
m
¿ » Itr | F=lN N \^w =,B ~ --- fF r flr+ T f l Hm n ^
$ - * ... 1J -J---- — i— j

A n d an te
c % -, 1 . m 1 1
56 =5= = d =_r
_J g_= — — — n — p — -j—
. « «L^L_ " ... -
n r . i
£,, ,E p .. .... .
* ....i ~ ~
simile

=$5
£
l t ir
_x_
i ig
m m e^ b

I r_r fr |f> i g r ^ r •¡fr f? |f f [ć/tJ

jÉ £ j i i ^ P ^S j
PWM- 6U 3
 23

, A n d an te
I h l m i -i©------- V p . g f . S- i—
57 % ° ... J-- -—1 » » 1--
=- ^ S E: = ----- lJ ---- -— 1J»
^....

TRIOLA
Obok dwójkowego podziału wartości rytmicznych, czyli regularnego, istnieje także podział nieregularny.
Występuje on wówczas, gdy jednostka rytmiczna zostaje podzielona na trzy lub więcej części. Przykładem
podziału nieregularnego jest t r io la .

A n d a n te

58 s
nf
É g l iffrqj rïîj ¡ g ś a ś
3 JL
i
V f t y W r iC ^ L c r á

M o d e rato

i
m n i & \ u s t ü t u \y r

Üp
PWM- 6dl3
?
24

- ś- lA,>-H.
JLM
z----1 rrrr f ifi li -—j
irCTr
—I L| =1.-]»i## -U rwp--?---
g££inu
mf 1j 1
— ^
tN f Ł f f— -pfffLpL-
# ^f=fP j-J—l ¿¿u ^ f--- .............z9zp~ * "•
— "i--
i—
- ir r r 1 ł ł LŁ-
J j*A J «-[ a -j ±— aL—:— i-i— - - 1nn hf-r^T , r j —r-1*---- ------- 1
4 =1^ X 1J J IJ ^ 1* l j
rit.

^ f= fł =g=5=.tcrrr iłu

P a l c o w a n i e d ź w i ę k u cis1

Dźwięk ten otrzymujemy przez naci­

jf-e- śnięcie ruszy stkich klap głównych,
cis1 d e s 1 dźwigni klapy C oraz dźruigni klapy
Cis, którą naciskamy małym palcem
-■i S
©
lewej ręki. Palec ten obsługuje cztery
dźwignie, które znajdują się z lewej Gis

i ©
<
D
O
strony saksofonu. Są to dźwignie klap:
Gis, Cis, H i B. Pierwsza od góry to
dźwignia klapy Gis; pod nią znajdują -Cis
A.
2 © się trzy dalsze dźwignie, opatrzone wa­
łeczkami ułatwiającymi przesuwanie
J5C
S
P
d © palca. Najbardziej wysunięta do przo­
du jest dźwignia B. Przesuwając z niej
© palec do tyłu, naciskamy kolejno dźwi­
gnię H i Cis.

61 i
W

f- j Li f $ *l i p j i u v * ij
P Ip S p ' I j ^ j J |,J 1^ =
PW M' 6^13
 gis1 as1
Dźwignia klapy Gis znajduje się z boku po
lewej stronie saksofonu. Naciskamy ją małym
palcem lewej ręki, jednocześnie z trzema głów­
nymi, górnymi klapami.
$ ę/is2
to samo palcowanie
© z użyciem klapy
oktawowej
©

©
małym palcem liél£
lewej ręki
Gama A-dur
trójdźwięk

iÊ É Ü ^ i
Ć w iczenia
 Allegretto
bor- ~Ź^p"
-W—
*—^— iJ9J»-*—
J ■0—•
“■ « a—
g—*
¿1">
7"—' »—
■yß_9m\m
z0
m~.*
.”. Jma-J. w>-
.- m.....
....■*...f .. m.0-....
m.9 9 "'
...._
_.M

^; iŁi .=JfJ- Jr*^-.p **®

. ¿---J *«»««**« .a .m 1----i--
, i r—Ä
0—m
*—B----'
^-?—■M
——
».---....
•P0­ '

l6¥Ł *
JJJ"J
j -»*Jj Ti'Ji
«i» J111- rre rg >17
J7,»y ifl łV **
4-»-»»
aaaj■B®a B B^B
*« »fiH
P

l¥ J"7> i r f r r ^ t f c - t f ^ ■.7ULJ-----------ï=
*•r r#»HM-Ł*r r X---.i
aJ-J--------
LLS¿----H

Andante
bb#*
JL. b J mF..."ff r.•r
--- *
m“
. *
*
¿ 'J *_
----*«X*
_
7S
W *
B?ü*
± . *. .*•■_
V ff F m-r r iLLq

jp$jÉ=— L•
7^ j # - ł—0 .i L_J . a,,.........
——-, J ^¿.-zLz :...¿.:»- ft ^7 ).-
<M r
^ b"i“' r r J ^ J l r f
' r i 7N~ Pri
'
—

¿ u f fff r f |f fif i f r r r 7
•& 7 _ _ ------ r 1 — Civ“ i f r 7 1pJ r V Ir 1 r i
=fcM ^bTrf f r r r f1 —j_-J^
._J __m -T
---- » -----1
_ «I- —¿4
iIJ_ r-|
-"-----——J—11
. .....- — ®—7.V I^
<§>* cj—r r 1m 1 L*J 7—1

M
nrlpT*p>,tn
o< ^ Ł— *---- --f-- -J---
f. !------ i l _ 4 ----- Iff r171--- ^------------- d

XM--—^=ï
(à) *----- * •9 *' .-¡»« r —
-*_—**_*
---*-*1*^—f-
--------
$ ç = — -m r
1—~■
—1 a--------
p--=—
— — i----------- —
î-^ -— rr
— — 1— :----------
■

IS % r r f f i r i f r i r r r p i r M - r i r p r nr r r irr r r f =ëi
PW M - 6Al 3
 27

ŁATWE UTWORY W POZNANYCH TONACJACH

O sole m io
M o d e rato E. Capua

68 i IH J 1

# i ,
L Ł C f l r pICŁF
V
j. l i t t n
m f

m (Ł -n V m :
v i P --------------
w .... ; ....... m - P — r - Ä --------------------- j # — r — r p ------------------ V # — p ' :
5 M -p — - ....... — ^ — 4
' " H ------------------- ^ -------------------
1------------------ w

12. 1
j It^tt i » — : #—r i» » — p ;" : F # # l J) *7i ——1
-•« j* «T3* F=|=
.)y
V
1

fi m...
V ( 1
Kwiaty, p o w ied zcie jej
aria Siebla z opery „Faust“ Ch. Gounod
A lleg re tto
69:

4
4 iü ü È I l7C/LCj Ö

La Palom a
Tempo tang-a S. Yradier

70
! J 'U 'iin iu j J O li ILLTCjj g
HP
i cresc.

p p -p
i^ ü p s /
- o

fifc n frrrr^
p

^ j f i u j j f i j f i i r rTfrrrrri-^c'r ij ^ i^
fr ^ cresc. ' 3
J _ ? 1---w
- m -• f r f _ g P - ’• “ ¡i a r f- ^ = 1
Ł
3k 4
— ^ J0 J - T P «1----- -------------
é é * 4 0 u Ą = £= i - L j d 1J J * f = *
cresc. Tł .?
P W M -6 M 3
28

Ej, p rzelecia ł ptaszek

Z repertuaru
W olno zesp. „Mazowsze.

71 r i^ r r *
w
Y—

r r f ftifUrfćł i M M H i

i* .. __ ^ T T
ha—
r*B - & ' -jjpL___ - __|
— #-(9------ ..'
r 1
=— = — #p

M arzenie
A d a g io R. Schumann
i—p._____p i

$
72 5 K = E &
ZZ— ZZ-

rit. a tempo
* e W i
a v .\ m if e i p 7. j | J _ «T J j p

• -
# 4 f l r p f > i . ■H*-------^
» A—m-----
W• ^A --- J a ■ł~- *iv ■m V ^ 4 k =
........ R... ~ if M.v A’ ........ #K ■ ™ r* -.i—
f
# U 1 U = ^ L- \ _ f j #1-------- --—L
H • ;--------
r it. a tempo
(• (g W
£ £ ff ]f - * « #
3 -

r 6t • ^ ^
---------- - r t\
1 i y f j S Ł d g —m- ~ p ...J*........
-------------- M-.. F — -------------1
—J ----- J —J • / F j - t g > i . m ...
T 'U « H
1 r~ r 1
==— PjP
W alc
M od le ra to ijjj. ni ia
i 1. 1

a¿ ^ = S f_... _f « - • - :Vj__
Ł * if a .- : » ^ t =
AS)... 4 V:—a JaL^ f f .^...= h.. ^ - ! p 3 = n___ F
I ŁN
I.
1

eJ p

1< ff 1...
r-j). fS-r
--- jO T i - . . # » » # *•a ;
r i Ci 1 1. « £=1TŚ r~pJ c* r #
V-

,y

.11, J. * J1J-? f r * 1 V;^^ A—^7^7P »~Ir •—F-*-r=i -a——

>.1
f--. :
PWM- 6^13
 29

Krzyżak
taniec ludowy
Wolno i Rzeszowskiego
^ " Ł $ •* r^H i i i r v — !— r * i —i— r= ~ j— ....
^ .......... _»
— £— «T J * *— J— [-•• 3 « ----4-------LJ^-J------- ■ J- * ----
---- ^------*---------L,

szybciej
=¿1 n , , i r i J J i i i — ii r* H - . — . — P ii n » » i
y - ..J ^ j »— i ij l t ~Ł/ *£= J g [ _

112 .
- ¡ f - t — r ~ p —■-------- r _ B r r r ,• ..di di— =-¿I sd — - . .
........ -.........ff..7—
■F » - » , ------1
^ L r r a ...J < I L T U

Serenada
z baletu „Miliony arlekina“
Tempo wolnego walca R. Drigo

,. O
S --(ty
4 Ą f ; fr—-
, n---- --------------------------
t e f t !— i T
^—-r O1 t 1...
r c f r ^1 h. f —i-----1---- “l^~--
^i. p
2.mf
■
------"U / -----!!• 2.

•fg m i m — r lu j rr = ii= § _ _ ± = i= 7 --------- Ł

— »=±= > = ł
J----- Lł-----

Reminisc e nc ja
Moderato
7 6 -^ *tr
y 7
f r r Ir t = f
= 3= -------------M— (—
. m 0(• pr; #pI
^HJ-T r r i - --------? ~ qs_
U ' '. =i~ " ..1
i* "

^ł/

-<£
§
*> *» r * f ' B
b 7 L u r p i1
— 1 ~ = ---------
1 —
|f f |frrr r |° |rfV<H
7
• r~^\
—1 ^ ------ —

o
■ ± h -------*1-------
f 1r-----------i }_
->r= !=
r -!
r~T ^ f T* - j - i r
------------------------ r f r i? ^ u , > bł #
■ ' 1 if r i7 Łi.

m
eJ
r r! rf r! ir f
ff 1------ — 1--------- ----------------------
1------ ^------ 1
ŁŁ—=ff=
h2 _ » i* * i»-— »— f"— x — r
........ ' ' r J r
E r— *
1— l^

- ± —h E r1 F—
p1-^*=4-
---------- ----1
---- ------- -- i • •
1—
ń
— r—
— ..
r r i7cj-T=
s s * :5
*= g
±—-,-j 1
i—1
*i * f -
----------- -------
------
30

Z tobą
M o d e r a to J. Kozłourski

77 4»m é k

P iosenka Caton

Fragment w alca
z operetki „Sztygar“
K. Zeller
A lleg re tto

PWM- 6M3
 31

Hej, tam w d o lin ie z repertuaru

zesp. „Śląsk"
A lle g r o
1. ^ 1
80 É fe r r ipr -ff
m j' T f if r W J |j =|
—— Sk■— *

(2 7
V r lir p ir r ipf £ M m
/

4»»’ J J? ir r ir r |Pr mr i- i cr r ir r ^
PALCOWANIE WYSOKICH DŹWIĘKÓW

||a ( ^ ) ^ f e ) ^

f
d i s 3 (es3) (eis3) f3
Dźwięki te uzyskujemy przy użyciu dźwigni znajdujących się z lewej strony górnej części saksofonu (spo­
śród których poznaliśmy już dźwignię D) oraz klapy oktawowej. Dźwignie te naciskamy tak, aby palce znaj­
dowały się nad klapami, i w zależności od wielkości saksofonu uruchamiamy je nasadam i palców lub śród-
ręczem. Dla dźwięków e3 oraz f 3 (eis) używamy równocześnie dźwigni umieszczonej z prawej strony środko­
wej części saksofonu. Dźwignia ta jest pierwszą z trzech, licząc od góry, i naciskamy ją nasadą palca wska­
zującego prawej ręki. Przy wydobywaniu wysokich dźwięków ustnik należy ścisnąć mocniej i umieścić w ustach
nieco głębiej.
drugi sposób

® - ? F

O /'
© '

Ć w iczenia
/7 \ /C\
sx & A
--------------
J ~ 1
1
€ ły ~
I

82
PWM-6^13
32

.1S — A #■ F I*- #

8335=6=
m 5=^
/7 \
e te -P-*

i
jl te

84
i i
8 5 jS F F i te£ ? f ? p £ ? f
M £
i* F
•“ ♦ ■= F #■ # - F -♦|3*“£ t# F p F ^ F ptep^f!^
86 I
* Dźiuięk des — bez palcowania jak cis.

P a l c o m a n i e d ź m i ę k u 61 (ais1)

jb1 /(ais*)
ni &i f
© ©D © to samo palcomanie
z użyciem klapy oktamomej

© o o
Q n o o
o © Dźmięk 6 1 możemy uzyskać za pomocą trzech

O o o różnych sposobóm palcomania, z których najczę­

ściej stosomany jest sposób I i II, m zależności

0
1
oII
o od następstma dźmiękóm.

III
Sposób I: naciskamy dmie klapy głómne pier-
mszym i drugim palcem lemej ręki oraz dźmignię
trzecią, licząc od góry, z pramej strony saksofonu.

Sposób II; naciskamy jednocześnie klapę H

i znajdującą się obok niej małą klapkę B pierm-
szym palcem lemej ręki. Palcomanie to jest szcze­
gólnie zalecane m tonacjach bemolomych, m któ­
rych my stępuje dźmięk as.

W dalszym ciągu szkoły sposoby te będą o­

znaczane nad nutą cyfrą I lub II.

PWM- 6^13
 33
Ć w iczenia p a lc o w e *

87^ -e jj J J |J pbpjt :||:j*b|>J J |J i>|» |* |-J J J-t>p |j*i>|»-J--J -łf

88

l7 \
0 t |V o
4 C X Łb" CJLC/ I CJLC^r CJ l f ^
W tym ćuńczeniu piermszy palec naciska bez przermy klapę H i małą klapkę B. Ćmiczyć rómnież legato.
11 ^
89 (||e l>J J J J |lJ J J J :||-.i>J J J J |i>J

90 b«i J -di: rr if r i*^

m
# Ćwiczyć również o oktawę wyżej.
CTu [^ŁTtT
Gama F-dur**

9 1 g F T e rirfffifffrir m

W
— f —1
92
S l .. i . i i i. i r . i - f a ME £ = f
^ d J . d U . i ! !■ i ■ 1 ^.........
= * = .3m....
= m l i , .1^
.1 o ........... :

2.

^ T j-tn r
Ćwiczyć stosując dwa sposoby palcowania dźwięku b.
m
j

PWM- 6413
 J I
mf

ęj r J P i i p g
=— dim.
i

1 Î E f
PWM- 6M3 PP
 35

A ndantino

» i n r r j
J J 3 3

J I U > ....P — 19 ~ p -P -r r f - ' p - f ..* ......a * " ...p ............. p j ■ = •-■ _

%• r .1 L J W 1 L -l L j ^ U U - - - - — L p ---------LC4 J _ n = 3
3 3 3

J ł ? ..~ f ------ •■ L^Lp._::z:; -•*..- * - =p_n f - g £ i > ł iE liF - tf .iL i.F - 3

{n>.^----- ----- «1--------------------------- 3 ^ - —l--------- !----
----- 3--------^---------!-------LL-3 ---------- 3-------^------------ 1

^ * n t . ~~ '—
*---- 1 ÏS— 1* fan -^ — ar-L pr y n ^ —
^Imb r 9' ¿ f3--------
t C ~- *T!ri Tsam ar-_i .t L
f 4t - fJ .r _f _i r . i : : ..
Jg>----------- 5----- LJ--------^ 1------- 1 [ x f t £ r r g L T t £ P
j 3 3 3 3
a tempo
?... : p |* » ;. .- a t ....p |*. p : r — — J ^ p . f ^ = = E = E f ^ E g z j n ;;
------ *• ------- i ---------- 1------- L -L J — i----- f -------
v > ucj L cj 1r ■ I C ^ t Ę T 1' ^
* Grać sposobem pomocniczym: piermszpm palcem klapa H i dźiuigr ia C z prairej strony (druga od góry) środkoirej części saksofonu.
W dalszych ćmiczeniach sposób ten będzie oznaczony cyfrą II.
irg M. Clementiego
A n d a n te
n. i l ‘i — i— S i l . i n r r = h ^ ’T I „ ... > f f f ..i,» - w _ -
J ...............................b m ¡« ¿ ¿ p

—- ■ h...= = = = = .....r r -
- J ^ ...■V ..J J J. ' r V J ,T :
# =

». p f f f .p > v — — ;
4¡fcJ ia&2_J_....:

Marsz try umfalny

z opery .„Aida“
11 G. Verdi

9 7 j^ > i n^ . = f Ł i r= r « . v " r * C fr.r

b £ y = ^ ^ Ł

ih r r ir r # Ł # -• 7- -A- ■1 u Ł f m -■ r /= ...........
i r - a *w
t j ! i r d h £ : --------------------------------------------------------- r a* b-----------
m
— — _ i ^ - -V
------------------- --- --- 3------
=% N

— p ------------ p — p i P---------- p — p ---------1*— . . - ..

*
1 * ± =E
# = p 3 3 3. ^ "= -S Ls ^ ^ - Ł —
; ---------------/ 3

= # = fer f T f f f r if~ ! r > u f f S * ■ r^ i i C & aJ c i: r* £ j î - t ï f \ r r / —r 1------#f :.

----- :------------ --------------------------------------- *------II- — 1 — i —. ¡---------- — -........ " 3 ........ ■
:
..............
P W M -6«3
36

Takt alia breve, oznaczany przy kluczu znakiem <J*. jest taktem którym jednostką metryczną jest półnuta. u j

Takt taki liczy się „na 2 “, podobnie jak takt %lecz u) tempie dmukrotnie szybszym.

Karlik z repertuaru

F f =-----| i •ñ i*“p — / —i 1 r -b "t ©-- f I. ■«---

1-
¡•H
r----- 1
--- i —

r<tf Jj ir
ir r r nf nr rg m IZ 0- £
m

P a l c o w a n i e d ź w i ę k ó w h (ces*)i b (ais)

TT
/l (ces*) b (ais)
Dźwięki te uzyskujemy przez naciśnięcie: wszystkich klap głów­
© ©
nych, dźwigni klapy C oraz dźwigni umieszczonych z boku po lewej
stronie środkowej części saksofonu. Dźwignia H znajduje się obok
© © dźinigni Cis, a następną, wysuniętą ku przodom! jest dźinignia B
(wałeczki na dźinigniach ułatwiają, przesuwanie palca).
©
m ® Przy wydobywaniu tych dźwięków wargi powinny być rozluźnio­
© E © ne, a ustnik wysunięty nieco do przodu. Dźwięki te są najtrudniej­
sze do wydobywania z dotychczas poznanych ze względu na bardzo
© © duże zużycie powietrza. Dlatego też nie należy ćwiczyć tych dźwię­
ków zbyt intensywnie, ponieważ powoduje to szybkie zmęczenie
© © i jest szkodliwe dla zdrowia.
GD m

Ć w iczenia

Uiuaga: Przed przystąpieniem do tych ćwiczeń wskazane są próby przesuwania (be.z-wydobywania dźwięków) małymi
palcami po dźwigniach tak, ażeby palce ruchem ślizgowym swobodnie przechodziły z dźwigni na dźwignię
O iCS C\ /CS /C\

i w ITT

100 í <! i j i j j ij j |,j j 1j jjti j 1j i . j í i , í y . * *

r s

1 P I 1 " / u P , I . • 1 1 1 •

1 0 1 1 c
J Ą J 1 0 » t i f 1
4 3 r =
P W M - 6 M 3 '
 37

Ąf\f\ Jf t9 . i i 1 1 1 i • II« . I i *1* i i :------------y —i |

= ^ = l
X ) i?J ^ X bU bJbM s bo
*
--------r1-----------------------
10 Q ./f".. n ... 'm .......... ' • ....V i ,■
" i -T - 1
r r j i -
4 L t r X J ....tpM = J
rr\
k p» m i i pi • --------- ;—lir* . , T Ą = - \ rym ..i
« F # i t r ‘j j *
' ' IjJ V “ X bi

Palcowanie d ź w i ę k u es1(dis1)

4^— — A b ——
)
■■es* (dis1)
©
© Dźwignia klapy Es znaj duje się nad
dźwignią klapy C. Naciskajny ją małym
© palcem prawej ręki, zamył;;ając rowno-
© cześnie
■ wszystkie klapy głć>wne.

©
© @

i------ r ^ ł i— 1 n t
iU * # *' WJ J1 J i bJ« J J ' Jb« |U | - 4 <y v

*
— *T iiw-----------_ .. Ą • , i i , i'" 3
1 J J »1 1 »
J jt« )

^ 1 ^ *f * 1 . i I T , ,.T©=3
105# t;
% ^> 1>J ■> >
# Mały palec lewej ręki naciska beż przeri uy dźwignię H.

Gama B-duir

p j .w . . i , , = A i -r ©----i r------
r -71 ...I-..-
r T. ff i =i f — * r r f ^ o .J J| | . | . ^ i--— —
Mi—
. __^—
L

i J - . . ’.I

trójdźujięk
------- " JŁ
- !- r —
— __u: ^ ^ 1
- 8 ----------- L r M = ^ =
PWM- 6M3
38

Ć w iczenia

rr\
<m \f » C j j I J ¡J f f g U M m
• > > sirriLÍe TT

FWM-6W3
 39

rr^ [je/ r rrf

± ±

wm W=m-
TrTir l i g g

ÉÜÜ Tir pa

A llegr* 3 UJ£5 F. le Couppeya

i ---------- ^
— p -rb ' * • r~r~T 0 m —-------------- _p ._._ P ~ ^ m -----f - f 0 m -=----- ■
'T n m-----* —0
m f C tlg T = y = :

É p
£=m
p cirrn^ i^ ro a * I ÉÜ

i i i i r l l ł t ig ¿ ¿ g #---m ■# £

SE
i P
[» •' f j 8 '1' r |r ' ' i f 1 l i

P W M - 6413
 A lle g re tto ujg Ladeiriga

m p x 1 M cTr/Tc^fr iJTP~c^

LQ/r

V vJ f -35

g JTTJ r r |
rii.
^ i
a tempo

^ j j A - rr'rr
41 i g s a S i
T it.

H t c g f - 1 j J 7 3 1 j iff,n f n it i i ^

mp i gfc Pj j icjlt

^ C X -T C £ -T i Cj ) T f it o
 41

P W M -6«3
42

Etiudy
M o d e ra to mg F. Kuhlaua

11650? i

ZZ5ZH t
w— m- fflff r ¡i l ą a r i
¥ i.
f ^ ir r r gj f lr
l ... m P P- 1* * = £ — e ;
j j j ij\ . *t7 *71 e rm m
- 1-------¿ = : ii¿ r r e p

« P B

r i/ . . ft
; L i> r t o r F » , - — -" "" m T ^ \ ■ • ...:: -ii
r F 3= :
^ U U - r ......Q = f l
J — - J
L ig ^

A n d a n tin o ujg Ladeiuiga

1 1 7 T f c -^ V c

Lf |j* -a L Ł D ^ J IJJ IĆCt-^

FWM- 6 W
 f ~ r T r h y , _

I g f c J ; : ; > l £ j * i ;

^ G am a As-di n r
t r ó j d ź w i ę k

_ [ _ ---------------------- _ _ ■ -----------------------------------------------— 0— — , - J ^ — — — ------------------

- f - f r - ? T » --------------
> 1 ^
0 ®
r - * - L . _ _ Ł - * - *
.......................
r - i r
*
- ; ]
O
" i i ............ “ O
, ^
§ ........ 4 : : i : - « r ^
O ................... . • « _ . _ ...... ....................... 1
......... * ■ ■ » • : "
V G
........., . £ ......... 4
.... £ .. -
4 = j

Ć w i c z e n i a Ł

■ y P j -------------* « » — B ^ 8 M M * ----------------------------------P "

1 1 8
% i j - f j | j -] J J l^ f Ł Ł z f f ii ‘ ‘ V
t fr l
.......... t f .........T
f “ r - i ^ f f fL *r . . . . I .f r rp p -•: I _ Ms — »

P 1 ....
- i i A ^ J " " ^ — a |

# = £ M

P - * £ * # • “

J k k k . I— , J K r - f r f ....... f f f f f ‘ p r i p - ......v t t — •
1 1 9
^ m ) J . H - < H . ....
' p .... K
r r r Q ' ' ‘ °

i b h i> / . J — l i k — h il ] l i l l J k ^ # l
y > Ł ^ j . - i ... 1-------------- -----------------------------------------------------------------------2 = J

1 2 0
. J ? ........................ • • ............ p ~ • ^ ' « p * • ~ 9 f p . » .........a — > • r r _ r f * .... ■ =

- < ? L ^ ....^ J ^ ^ l E = Ł - r ^ r ^ r I r r d L - = l 1 J ^

1 |> • p - r * * * ....... • |p . _ k .................... . . p - r p - j * ’ ^ |* .■ _

i r p J t T r / i r r / Ł f r / ,
fcniM ii™ .......... i . --------- j m h p _ - 111

> ¿ ^ 0 * 0 ^ 2 ^ m 0 ^ 0 ^

7 N 3
■
■ p, "b— — ■•- - — r / f r r j f
.................................... - i! ■ ■i ■ ........
~ - J £ f -
.........“ r +--------

4 ^ =

= $ =
' , >
_ZZ_ ____ .
f T
.. * » * * * -
r / r
k s ttH S S Ś a ^ S ® ^
f i f
. . ...... . ^ g gg ^ m sa ś^ ^ ^
- r r/rj r-T r -ę^m
-------------------------- ^
-r^m
zę=~z " 1
.........
- = » -------------- !------------------W S --------1 -

• i 'b r lj- ( j i j i r- ^ T l r [ v j * ^ T j . 3 ^ = ^ = 8

¿¿Z 11P^¿D*1- 'łtC££J' I

PWM-6413
44

Etiudy
A lle g r o ujg G. Hinkego

f e

> > >

~
Z
w w* •= ¥
ujg F. Burgmüllera
A ndante

1. 12.
r*— | f f P I* Pi iP .
Ab ^ r r r a 1 S “JJ
r i■—
* Üm\).¿ÿ_ ■_. ,-............. r > a - -. ... -
-1-----i — è— -
f L f ^ ¿5 -•
3»

i
w cresc.

dim.
IŁ* L¿r'> . 'à

M oderato

W
P ^ # .. Jfl P #• V
- j -i k b |> • p* r — \ = ¿ R W i ---------- r - - m . 1 -4á
! i Sk ę
—L P ' 5 — 1t s -------------#• J t y » - —
g
>—
p „
7^jp;. h \pCT
= fc = ü

^--------
p

ll>,b , -panVUk ,
Ł _
LqF^f i .. , •— w *...—qbH
FÏF k± P9—: s=’±=y=i
r~: s U J -= m
p

PWM-6413
 45

ROŻNE RODZAJE ARTYKULACJI DŹWIĘKÓW

S t a c c a t o jest przeciwieństwem sposobu wydobywania dźwięków

legato i polega na oddzielaniu poszczególnych dźwięków przez uderza­
nie językiem. Uderzanie winno być krótkie i zdecydowane, tak jak przy
wymawianiu zgłoski tat lub tit. Staccato oznacza się kropkami nad lub
pod nutami. Nuty staccatowe można łęczyc łukiem, wówczas wykonuje
się je mniej ostro.
* l »
S p i c c a to polega na specjalnie ostrym i krótkim uderzaniu dźwię­
ku. W pisowni sposób ten znaczony jest prostymi przecinkami nad lub
w A A A i

pod nutami.

P o r t a t o uzyskuje się przez miękkie i delikatne uderzanie dźwięków

językiem (jak gdyby nakładanie). Dźwięki nie są rozdzielane ostro tak
jak u j poprzednich dwóch sposobach. Portato znaczy się za pomocą
kresek pod łukiem.

Innym sposobem wydobywania dźwięków jest te n u to , polegające ten.

na tym, że dźinięki są dokładnie inytrzymane. Ten rodzaj artykulacji
oznacza się skrótem ten. czasem z dodaniem poziomej kreseczki nad P P
lub pod nutami.

Ćwiczenia

Początkoino należy ćiniczyć inolno, uważając, ażeby dźwięki były pewne i równo oddzielone.

124

• • • • • • • •
=£=?
t m f i-i ■ • -m -m m-m w w - i i 0— dt=: • I
i? —r—
Y?--------------5

v ^• ^# A • __ •____1_
i* r p J# w
J J” J#
7 IJ.j j * j-• j • irr r i - •

0
4-+»-+J»—1 J. •J• U ;
U t
R = - f—f t » f f r f
i• —••
m- _
i i i i i i 1— . ^ |> |* :
U 3 f
rJ * 1~J^ 7
FWM~ 64:13
 g T I T ? ? ? ? T ? T
126f r r f r r - j J J J ip ^_r r ^ i

| f f f ? T T
...*f_j “» _P. • * JA
^ U L J -U L r L £ j ł- |f J ^ ł = [l u c z f

- v—a—a —_î—w—0^. • • à • •
$ - < -!> - v i j ' d j * U s ll-¿ J* ^g j ii lr ur r rl ru r* ii lr ur r fL- fL Jf ii

^ - "^j— r i . jj 7 7j ¿ °-q-r ' f r 1 m' * m 0 m

]U L T CZj*
•
—ÿ
w _—
1

1
t~- , — ... p-—
r r [f j ^Ä - = i h r ;;^N 7 2
A* «ii i-^jBrt-J» .m--------------
t 1,
j ;= Ln I rT f
$ 1 -ł IU
i r T. fr ít -7¿ F) -I iUr ->
A A A i A A A *♦
^ ^ =[
A

Alleg'ro ____ _
• 97
j :.£ g * *-«=*-' -f~m.~W m *““fL —
% — ^ ■L f u * L r f f r f LT »U ----- :.
*ài
mmm_ f
f r^ r í T f ~ r - f-j
? !>• * U -1—---

r
^ r r ^ f i Lm^u
-g y -------------------------------- f r r. fI—fL-L—-J
f* rf=
♦L- ¿ ¿ ^ •T¿. ji £ W • ¿
-----F h *t i f r n r r r * » .»

ii 0~m
=va0¿—-: 0 » «-»--*- ■« I *— i— rw -p p P |> j¿ ~j*~j*- j* i*- p |¿
i 4«1 1""-I _«=«= —i
----------------T • t T -p— #------__

A? TT ł T» ł t 1T t 11» 1
ix-— p---------p-f---------1»— r r f p ^ f r— s r ’ r j.— » r . • i— -
4? I r f i r 1 1^ u u ■ L LC j r 1

Andante
io q Æ F ---------- - - J - -----1- 1 1 1 •..i 1 "......... »...... m. —P----*—
^ ^ j j j i - j j i J J J ij=¿=¡j : 1J J J 1J J J J , J f 1 i ]

f i» i*— * • ¿ 6— i»— - f f — ? * • =É=S* »— » ?j» p » , , ; :

T r r— -J r i !.......... ... i 1 1 = ^ — 1 r.. lU sL£T r i l l r r ^ j

4 j j j i-J-j-j i j j j ij j j ^ i.j j Jr ir t W r f lr < i

PW M - 64-13
 Etiudy

A lle g r e t t o . G. Bumcke

129 ^ M M 7 ? i ¿ z r - ~ M j * L t f i c J j r f e
m

• « • » >
É fñ 'H ä n r r 1» - - j f-f *• i» J" ?J J ~|— ---_ ------- m
T T • ---- J ---* ? «--- ? —T---- f*-
-^ = íq E =
= 4= - jd ~— »

$ U— -j —i* i* ¿ . > - g — , r r r if p i rf i H i L f L f - i^f r r r J j j

Ł ± 0 — h a —1--------- ^— = — S — 11 w —
4 M *

. . > . -
in r n * f » ■ T T I = ■- à" « * B..p m fpj ~-1*t~tí'rpF-------i pr_ÍnP P hm P P.""í> % * * p -
Ł 4 Q " ? 4 J v U = ± A ¿ J / t g ^ n r H f j j i » [ . ¡ f — '—

i r Sf~ #
(m P - M » r - M t 1f i *t »f- H^ * 8r ... 1f^ T
¥T -h t¥ f t . ■Bi , r.... 11....
L J~ I L- » l ’’ [ j * iL J

¿ f• f •• •= = = >
J? h— - > f C r i^ r
—' ‘- j 1 L J - ł * « • • • » • • «
V? -
/

r, r¿¿ _. a tempo
_—^ S S -- --------í---i-- ^ -------------- —
m Æ- * P P ■""" “ 3 = P =
fe e . '? ? ~ i ^ i « j * i r i e _ ¿ ,ł L i J ^
> > p
/ ■ «

■> i®" tl • • -P----

«Ä» • ~ >■ " ■■. ' ' . .
J/ 1 ....: p ...li» • — _ ^ = -*1 I# r ---- ■■#■—a-s——
—[.. 1......- ..__;!lB_»_■f—f [4 p — ¿ — f - -P— 1 f --f------ ------------
t B i —I — i L J *— *-—
cresc.

- M ' ■ ■f nf r * 5 = S ¿=== J - f f
F f ---- J~ ~ J—
i f f f ----------------- ?—J J *----- m—.
—, — •—_p—S—
• • • ¿ J ^ r C -M 1
F

►* •
— — i* i* F--- ——¡---------
m L= i Ł Ł f f I r =Ł £ L c -p j i ^ " ....û
>
.
* Palcoiuać tak jak dźuuięk f.

PWM-6413
48

dim.

Do często używanych skrótów w zapisie utworów muzycznych należy znak: | X f, oznaczający powtórzenie
jakiejś grupy rytmicznej lub taktu.
Stosuje się również znakj >(< |, oznaczający powtórzenie dwóch taktów. Znaki te najczęściej znajdujemy
w rękopisach, rzadziej w druku.

M o d e ra to
? ?

mm .. ^

i i f i î j j ' i i T i I Lii I| ń'i I II I T i f f I m

f r f j t i i r ir r f iC f r r r t ï
PWM-6413
 49

A lle g re tto irg G. Bumckego

k #
132 (w P
3 5 "5“
~ - ß -

Í
mf «?

• p p
—m— W~... -p---------
J J > f »g=g=^=
= H t = t •=f=* f - “- - r f f
N N f-----
-------- = i
BW
3 3 3

9
dl• _., «• 9* 9* . ä. ---ß ---- —i -----• j9.Jp....9...
• z z z a □» p - ß — * .=±=...y.= g « = » -
7 ^ 1 # = M
J----- f fn ■ . . BW•,**».
C U ~
«?
1 11
Ł
3
---------- 3 ?— ..
------ i ---- i

3 3 3
1
r ...( ¿ » ¡ ¿ K ... i» ~ ~:
. —____ 9. m m 9 -- Hrk ^9 1
Í » • _[f. tif > • ~
- -f9 # •# * ¡ H = #w 4w ..“ ... 9! jJK «J Fj
— f—
«? t= 4

«?
i f e f e * ^----- * . 1 9 ........... :.. .
9 9 9 ff=
\\ ß - * » > > f= fN = f e ö
> p
:* ¡if f f -
Vf 5 3 3
J — s-—1 « i
■J LiL¿¿
3

J ry j j
a —« —i l l 0 = 0 = i= F

W----- »— ■
~fa~?------
9'
9
- J - t * ...
Ł BZ WZ
ó) 3 3 3

« • ♦
•— P P p * ..* .
JP ^ _J—— ł — “ i= ^
.... y 3 ........ ----------
3 3------------------ L

h— V • t • *
&
.... t t

>
* • * m
:Hp
/ ■> yr . r ----
r p r p ; ; ;m m
• m
• m
• nm (
. I l 1.. _
* r r . J T J - i 9=2 =■ -(9- 9 -9 - —1------
y C p w ± = M r
3 « ^
3 I W . ^

JJ3 Pj^ir
Lr ir cjjm r
9-^9
i 3 = e

PW M-6413
50

uig M. Clementiego
M o d e r a to • •
i . ■£i #
133 ¿ y .. ff—
r— :ęf =F .... : T(-—
■ T - - Izzzfci f e t -
jf = - ■
--------
—
j
•

d h - F
l

: g = j «y ' j f £ # I
1

> ¿ p r F - i f v i
t

i » , l ¿ * r • • I V
- - ■- ■'......... -
l p b f a b r l f v = i
H - r r r > 7
-----------------------------------

D. c.alfine
Napis: D. c. al fin e (Da capo al fin e = od początku do końca) oznacza, że utmór minien być powtórzony
od początku do miejsca oznaczonego myrazem fin e (= zakończenie).
Allegar•etto

^ — 4— *— “
ssJ1 ■J ]». - T f f 1
3
»;
* 5 u;g L. Schyttego
• * i ■■"■
• ¿¡i* i r i
tempo 3
--
7 rtN a

e rfrT rl
-------
«?
fh? #*
f f f l ^ ~-1®— m m
u 5 M = ==H==
3
t*>/r *3S 3 E É
----1
•> — ®=n£^------L
0.:z :
N
u
P frr . 1
m '
m m m 3
rit.

v= m
t r r u r ieü-^* i IffTg]
a tempo
o
0 1
id
m
2= g iS i
f i 1 j p ^ - f I¿¿jTrrW itŁ rtc rrrrI, r r M u ¡ , .i
PW M- 6413
 51

AU e ^Jr r o lug C. Czernego

p ?— ^ ¿- •? »--- #• » ^
135
W f J —^ J - j «LbF-'?/ 1
----- ^ ------ —# —f m ^ ■ = z g - a r ; - —

IJK ic Jr-/ ir rr pip-rCJ S

A lle g re tto

p a rti t» .JÊ • t ♦
r j jfc ^ g = |~ g J J J æ = m m -^ 4 * = ^ ... ■ P p
ę - * — \ W *— 2 F ^ » -1#—
= - y — L J — 1
mf

iE
?«/•

T" m rhiŁtf|pru^ygs i h»..f p (# p i# 14 ^ 3 -J " " D ~ h > - » , r—- ¿ é rł - -•yIf

t f 63Mi-.7ff
Si -JL::: 7

•jL tf
ÜBüLj ¿j 3= 3-

PW M-6413
52

Gama E-dur

$ Um T j r r ir rr f f f f |f ff |frr JJ j jTi
trójdźiuięk ^ —-
fe -o -Ł 1 — IJ 1
h-+—1 r ~ f~ P f r f - 1
~— t. __ziiii!zzzzrzzizq
—4— — -f— w■
r T..^ J— i —:
■ ~ i

Ć w iczenia

137 I m
•~w~ \
¿ f
« A - f c í a
P P a
V di wf
m
J .... 11...... I f f T
# t t - p L W. V J—
=Ł== ^------ H -------J J ... ^ S
-«? 1......................................... 1 • • V J ar >

Ćiuiczyć legato i staccato.

138 pu u s É
# w "-0-

lmo y — - i J i J..r Jm—

(^) łf * v — J r7
J * ^ *-
m
___ * a # - # -
H ¡M :
é é é é rdJiCEEEks
' staccato

t e k U M M m ^
=t=r = r . . É=É' . .
U -= - d i¿ 3 =
J~J 1 1 ------ l ~ T 1 ~
* * m ..■ «
1...-t-
* ..
:
:
v 1 1 ---*
2. 3.
g j jy ^ - 11»•

Ćtuiczyć legato i staccato.

^h A Ł- r £- r f fi fL fL L
f J .! = #
P j s S S ts ii:
p r
—
P - # - —|* ^ f - —
----------
k r_ r ~ r .:

J P W^ || 1Jj nJ j j _P~* ■J•FJ-fJf lf

4J-f yF*S ^ i H
• n i i m /r_ /:
 53

PODWÓJNE ZNAKI CHROMATYCZNE

Podwójny krzyżyk X oznacza podwyższenie dźwięku o dwa półtony (cały ton). Do nazwy dźwięku dodaje
się końcówkę -isis, np. c — cisis, g — gisis, itd. Podwójny bemol bb oznacza obniżenie dźwięku o dwa półto­
ny, a do nazwy dźwięku dodaje się końcówkę -eses, np. c — ceses, h — heses itd.

u . -m—p - 0 —0 —0 -

ra il.
a
f
¿z tempo

j i f T T r r r 1

g l fjT r r r | f f r r r r
r i r r r

¿fyfy p"f g pr ■i ^ r r r p |pfrr

f
iS
* Palcujemy tak jak dźmięk g.

Gama H-dur

trójdźwięk

#
z_
¥ ¥
PTVM- 6413
54

Ć w iczenia

/T i .
CS

: = £ * - —p — - #........... -p ■

-
*

— ...... .
------- --- 0 ------ -----m— f — a — _|p....
c

— m y ar f = 1
J jr J-

5 t í % ----------- * ' - _ íz - £ l —£—

V......P------- •ga ......... |jjf . 71 i ----- 1— —
— 4—
1
j
■ m ..- ' z a i— u
$ * 11 1 1 ^ —
• 4 _ /'

Oiuiczyć legato i staccato,

f *
P-------- r- p - —
1 V . j - #A r - 3 — r T ^ T ' * ... r z = f - Ot Ä ZZZtZ-“* P T — 1
143 ------- J ■
t , . ^ —w—“ — :V f l 11— L ¿ 0 = ^
t t i h H
Ł r
»,n ^ Z. ^ 3. -p.
/ i l. —

144
+ L-w M m

,e »A i m m ^ i j u T p JT 1 .J-]i i r n j T ) ^

4'n% ¿¿ra f J?r i¿¿fc£rjjF iç j j i ^

# S E
ÜÊ P m m f t : i P
l T^ tr i / 11 rtf£ tifg

t í
145
J. j j p S j

PWM* 6413
 55

Aria A deli
z operetki „Zemsta nietoperza“
A lle g -re tto

cresc.

Ć w iczenia

£;
jfeÉfa Li ÍT f f f> i ¿1m— '■' -V ^—
- —
,"=^r --—
....
= . ------- *—ii
-M
-m
Ly m «. ^
PWM- 6413
 . jâ |* *
'** . . . Ł "5 ¿- ¿ r - f -
ig> ¡ł-------- *—* u a b =——-- ■1 7 «
i r f L L J 1*1 y T :
asm
y jL ------ * ■ r ----------------- F H -Ü — >..-------------- » - ----------1-------
—
• w . • ' 'h r *
"c • - ..... :
r U £ j * ^

K ondziałeczka z repertuaru
Tempo m a z u rk a zesp. „Mazouisze“

150
i U l g r E f i E r C f i M i f . . i r f f i t f C . r i r l t T |Ć f t f |F I

r t i \Ü t t \ t i i \Ü t i \l=&
m

Furman

a u łi , stac'.cato
# W -2 + - • m-------- ~ fl— — p r F » ~i f =1
151 : < S h ~ g £ fr. m~a «... r LJ— ———• J ...

i w m r ] J~~3 i p
-ś = ± I ~J~]
r w J“ w
j I J~] / I h

PW M 6413
 57

Gama Cis-dur

, trójdźiuii £
p---- m ___ * ...p ... ----1^s. \ ,
6 A t e « ■■ ■ __ m--- m .. >....... :
•—— é =]
i T ... 4 r - ^ — •—• J =
U * 8

Ć w iczenia

j j T j in ^ ir r r r if iŁŁ f i ctfj iJ r n ij i
» 1 8 1„ 2. 3.
IJ • I HÍ
1/ . * L/LJ *• y -*yy y

i ^ . „— . (7 \
3 ... ............. ^— ... r ...... p ■ ■■ • J- ..... "
1 f r i «— « ...#L.--i— ;
% j= ¿ M j .. ¿ .. « * i
-«U

Q # a1 2.
f~r ii3
.11.4 u - i— U 4 * jJ
® ■"

¥&$
M iâ f •>r.r
w/* dim .

2. 3.
- i - ¥ f tV r n
. ^1 .4 J
y * L# J y - / y
y

PWM-6413
58

W spom nienie

F. Drdla
M o d e r a to a tempo

t í *
z

t í
r r w if ? a
m f f P
3^.

i P ÉÉ g
z
f | f
7
r
3
p i

■1 1. a tempo L . ^=11 2 ......

_J, i._ IjiE _ O* :j v , ------- î ------ Î ---------
[u é : —7.-.ZZ * ^ / L J 4 4 : ---------- _ ^m.____ ł ____ Ęk--------- h .*1. \L
Ł tr 3
------------ «1
P
Tine

P
£
p.

J i J-. - ^ J = j 3
V
ii. ^ ------- --
dft--- m
---------: » ...... — k 0 -HUl:/sv.:. : ...mra• ..... — T------* ------i -------v
w ^ Hi --------
4 fc~ l " 1 4 = ^ 1 » » 1

f —m r • m ?
$w ~T
cresc. poco
mf

1:; r .-1r r*r r r i

V
— !------------
(1 tiooco
ft jł ft
rlM
,P¥i ft : ft

i u P rf? Pf i*fTf f?r rTr

jrrir rft
a ^|r ^ Ë
¥ t*!j7 w /1
sg D. c. a l fin e

Uiraga: Tonacje ulegają zmianom w poszczególnych częściach tego utujoru.

PWM- 6 M3
 59

Marsz florentyński
J. Fucik

156 f tp i

# ł-T T O ^ r # ^
i m m m tm-m m m m
f ¥ - . ....'i C V .'- ................
Ł - Ł E t f i r ... ..-.fiiii
ŁJ t* r i t

111
.0 _

* :.p
g«==*-
f= 0 ź I N 4

1 6
m Ł p j

i =4= LiiiP UJ !■■■I ;

p i
• i* 1
m z

t#- marcato* a-
jtf c L tf L T i i - 7 w— i — i—PP=F-:=t
\
L S
L =
. =
" . ,= R=l
----------=t J—^ "— s a Ę
N j iJ ł sp > >

p U JTJjiU -1

-$■ e ♦

ą -Ł lffJ ,r, j j iffffffff ir r r r ir r i_

Znak Vi stosuje się dla zaznaczenia powtórzenia części utworu od miejsca, w którym został on umieszczony.
Znak 0 oznacza przeskok do miejsca, w którym znajduje się taki sam znak. Np. napis oznacza,
że należy dokonać powtórzenia od znaku S6 do znaku pierwszego 0 , następnie grać od drugiego znaku 0 do
końca utworu.

* marcato = zaznaczając, akcentując

PWM- 6413
60

Gamy durow e i trójdźiuięki ur kolejności chrom atycznej *

Cis-dur

p m m B a --------------k---------
f - M * 111, J j J J J *=— | ---- é — j a = ? ....
— —* — —i -J • -J

* Postęp dźiuiękóuj uj odległościach półtonoiuych nazyiuamy chromatyką.

PWM-6413
 61

Skala chrom atyczn a

Ćiuiczyć ir różnych tempach, legato i staccato.

-JL — Tr ~ J a J ^ ß ;l¥ = r1 ^ r* r i j <!frw-..I

T p:Ł
[ -------« :..p 1 — _ r- -^ = r

PWM- 6413
4 B U

*=5=FF
f=3-rś ■0-^0-

- Ô — ------------ — i— i i — paw»
m — i ..k - J — L _ l = h — ñ h S e s s
d t * = " P * ..* ? • ' J b J J ... - J U i
y — 7 ■■■«■- # i? #
£ N h l U

Ć w iczenia

Ali e g * r o ^ ^ _ _____-
....... » *■* — .......~: n -ss m s
159 1J ^ j j ^ ^ J j - j - 4 J9J{:J « M « ¿;¡

PWM 6413
 iug J. B. Duvernoy
M oderato

PWM 6^13
64

GAMY MOLOWE
O durowym lub molowym charakterze gamy decyduje III stopień, czyli tercja toniki. Cechą gam durowych
jest odległość tercji wielkiej, a molowych — odległość tercji małej od toniki.
Każdej gamie durowej odpomiada gama molowa zbudowana na jej VI stopniu, zwana równoległą, która po­
siada taką samą ilość znaków przykluczowych.
Rozróżniamy trzy rodzaje gam molowych: naturalne, harmoniczne i melodyczne. W gamie molowej n a t u ­
r a l n e j półtony znajdują się między II a III i V a VI stopniem.

naturalna

$ III IV V VI VII VIII U)

W gamie molowej h a r m o n i c z n e j oprócz półtonów między II a III i V a VI stopniem tworzymy półton

między VII a VIII stopniem przez podwyższenie VII stopnia o półton, wskutek czego pomiędzy VI a VII
stopniem powstaje odległość 11/2 tonu:
harmoniczna
________ 4a
i 1 11 III IV V VI VII
1 tonu
VIII

Gama molowa m e l o d y c z n a polega na podwyższeniu VI i VII stopnia, przy czym oba te podwyższenia ka­
suje się w kierunku opadającym.
melodyczna
/ \
/ \ .... {{o Ío A

A oto wykaz tonacji durowych i molowych, równoległych.

Tonacje krzyżykowe
C-dur u 6 -d u r a D-dur a # A-dur E-dur* Fis-dur

dis-moll

Tonacje bemolowe
F-dur B-dur E s-d u r A s-dur B es-dur Ges-dur
A to t o
d-moll g-moll c-moll f-moll b -m o ll es-Tnoll

Gama a-m oll

PWM-6413
 65

Oujiczenia

gFF r \
161
f ü 'ITt : a t *i w m s
<CN
nir ict ii
162
^ *q j k 3 E

= # M f- t l T r r i r » ~ ; » « i » i p-« %SSÉ.
—«
í f f —r t í - ' ' • • • . • F
^ 1 1—
s S t e #-p
fs sfs a...... - L J
g ti¿ £ 9 g ¿ ¿
.. r . 7

Ćujiczyć staccato i legato.

164 të • ^ l Ü L T I I l ^ p
tel t o
sp
P
>• p t e
si
M o d e r a to
165
41 ¿xr i p £¿r L p igr ÚJ llt c J
w /‘ •? J “ 3 5 ~

4 v jjj . ciéj r j)7 i¿ r éxr¿¿féá£x.j

í
PWM- 6413
66

Etiuda

u)g J. B. Duvernoy
A lle g re tto

l ł l i Ą> i • 'tę. M T 1i r r r

•pr •

$ * I 1

i i sl 1
/
>
>
» .... ... i*­ P
# —i •"I* H ^F^ - f
1r 7> 1.— f— r5 ^ - ----- + “— ---- i - — i
r----^ -----
tr 7— / _X 1 7 ' ~: f ------- t ::..: i . : --------i ----
4 = £=y N
Jr

SIS i
i;
— J : a A
£ ir*r*iTJ m ^ ]*"— . — .*- 0

—-------- ~ = = = ~ ==I r =L_

-------

\h ć u } jj £ i

4~Cx££r ićrii p wg* w ~m~W'

 67

Martine liśc ie

J. Kosma
A lle g re tto
167
ú j 1-Li_r r p ić x N §

$ Ef r ' l l t r P i j u
' * ---- _
rp~*~*' -- e ~
1 . ;7r =t_-----------
7 p • -•
j-----# - rr^--g ~ p I!

J-
t

i*
c.:
I:
1E~ [XT ii i E lu^r [jj=-H--1 y i luj LXj r 7 cxr^
Tempo sIoiD-foxa
ZZZ
P f ir rj
jS>-------- 1» -5Z i s :

Ö
acceL
a tem po
■0— #
si zz p
u. 12. r it
221

p » ir~p É m

Kołysanka
z opery „Porgy and Bess4

L en to G. Gershiuin
mz IE
168 S E E
E±[J- U I tr f

X5I
-e-
p p t= t

i»
i
PWM 6413
IE
68

G a m a d - m o ll

harmoniczna

melodyczna

Ć w iczenia

169 w~m
f
EffiCi-TTnii an
a.
•* • -m- r.
0 . •» m— —# — : -——m— m----------
— »— m— • 0-----
170 V ...“ M
... W •
fl
tí T

171 [XÜT LEJ*

FVVM-64-13
 69

Gama e-m oll

harmoniczna

i i i te £tee

m elodaczna^-^^ ü ft
efe
1*.. i^ n . « . » i p r r f f f ń f f T * » 5« k. ....... -:
iS» v , = » - « L L ^ f f i - i 4- ‘— — ---------- — «•

trójdźiuięk

É* n o

Ć w iczenia
>

i73ifc la jt tB I i 41 ft ft
ï
ft ft .
■T ........
. - rf, • i- ? ... '..... _jft_ p »
174 4 h =
L L g _ J
-----tft--- n . n h i
# * J ......£ * J

175 /&r >; rrs

.n r ^ i ^j- j j
sta cca to

~ '- 0 . m' *
%

5 J"J J-j J^:

PWM-6413
70

melodyczna
rfz ~
t
F=f*=
p ir pjg *p i ! Y g 1^ p j ü §

Ć w iczenia
M
ft tT \ rs
177 J T ----------- r—^ I 0 ---- ■ £ t r 1m fh ----0 —m—^---- - ... I
1 r (: rL J ia : U - e --------- 1

staccato

d f r i-f
179 te r n ^ w
 71

G a m a h -m o ll

ildl 111Uli1G/i11cl
harmoniczna , iL«

É ü ii t
melodyczna
<fftf
ę s

trójdźinięk

p i p j uj
Ć w iczenia

_prn

l f r f i»1 ,! |»----
183 , r V '»
-'■g F| a a s p ....................................... - - ' W irK C J

4 • ^ a
É£
r ^ i£¿a

0- li­ ft .. . *■ . ft ft ft" ==*-^ ~----------------1 . ,

p ta ft
_t H
| lX HJ W 1c —(#- —1—U . *-P' p »„r^~
.. P 'í> f
..> ; ::» K «j *
—P...-^-— —f -----
:
l
FWM- 6413
72

Gama e-m oll

harmoniczna

t e
*|f ff f if r r r ir r y j • ^ J :lli
. . melodyczna ■—i . •

jt e r r p iJ g ' m ^ iĆj L c r ^ ł p
trójdźinięk

Ciuicżenia

'^ J Ł /s s .
184^^ Z ti
5
w

185^^

$
A lle g ro
186

m isyzFi _ # ■ 1*- * . ^
' e f f f *
-----------
- \.—1
— J -_—
-^— F -r~-—
-------- -0-

kfe r i v r - h ł S ^ - -"f c—a J » JT üj ~ i - Í ft * * :~ f — W•ksqar^rrfc- z fü ^ :: .... ........ \J&- “

' 1 j ^ saJ----- L-fl— _.=gj p p 7 J ] * ' J i j 1
# ±

k— r q f £ 3 J l i r r f S f > H -. - = » - * > ~ * r t l ~ 2 _N T- =r Ł - r1 H f :u
r j Ut —
4 1 .. s s r
^ ~s~~ . a X a

7 ^
1' ü ‘- ^ T L j T *&=
7 , :.,Ł — : * * p — ^ q ł = -K - s S £ j - t a ~ * t P
# 7 |r
* 1 * . ,* # s l * ,« *
----- ii^pN ,/ Y r U—1 - ^ 5
accel. _____________ ___ ______
:v 7 j T / ~
L a La -

- H k— b j ^ rs~ ~ r^ > — i— ^ ---- - 3 — r 7 -Ua _

¡ J l ^ f C / C ¿
% = cresc.
r ^ -m* ^ / T\

PWM-6M3
 73

Saksofony nowszej produkcji (szczególnie saksofony altowe) posiadają specjalną klapą, za po­
mocą której uzyskujemy dźwiąk fis3. Jest ona umieszczona nad pierwszą klapą główną (H).
Dźwiąk fis3 otrzymujemy przez naciśnięcie tej klapki wskazującym palcem lewej rąki, z równo­
czesnym naciśniąciem klapy głównej nr 2 i dźwigni B. Jest to jeden ze sposobów wydobywa­ fis3
nia tego dźwięku, podany tylko dla niektórych, zaawansowanych uczniów.

Gama fis-m oll

trójdźinięk

Ć w iczenie
A llegretto

1873eÉÉï

rit.. a tempo
t í

wvüw p ü g ü m'
g 0-
I

ÉÉ=»

$
ti-'TrrT
cresc.
r r«r r iTr fr* ■ i 0 |» ft,,

t í
I
FW M - 6413
 74

Gama f-m oll

Curiczenia r \
£L
r~ m , r 0
188^^ i 1
m m

* ;* ,r \é* i m-
m— it* -1N
—r
N t^ = F -0 "" -ar.. m-- £?- -* -m’ ■ m ~m..m .n r1 Ji ~.i1
- r 1'

f e i
i1

fc te
189
w
E E
^ É l laát i P iJ -1

f e

t e

PWM- 6413
 75

Gama cis-m oll

harmoniczna

Éfe | p jTO lr rj*

melodyczna

e p TjOT ir r rritür Ü É ü g jj J3j

trójdźroięk
i M:ii~a— o-------- 1—------1------------- *---- 1"....r .......- ........ f f — ------------ • t
— ' — g­ -.... 1....--J-..... - i ...... ' if J ¿
m j i •" J - 1

Ganaa gis-moll
harmoniczna
i M i . /.— J""J r r— m *- !* T 1» f T ~ V " ^ ~ T ^ ------- *-------
~^Ł^.— • “ [. r i - — ------- « = ; — ~ " Í f — 4 -
misłody czna trójdźinięk
k -----------
=#=% . '¡i (* r
it ^—•*-
-------t --3 ..... w f f
— Í-----4 ^ ----1^*- f -------
igr:.-»-,:..rirrl
r f :H 1

Ga ma b-moll
ha rmoniczna

k „ . j T i t >l|t f r r f p i * h ,J ^ " r p r if.■♦i .- ■ > :

j i f y .^ .......-.^ - U l . Ł r .... f *}* ^m * M
melodyczna
^ ^ r-1 ,
4 = L :z=Ftz= : ^ J J W i r ^ T r ^ E F P B ^ jT lftirrrrrl» n r r r >. i >— ;
▼ — L.. - ...— u x r - r * « 5 - , „t* eT5T.

trójdźinięk
....... ......_.
g ^ 1- ^ t> — Kf------- 11 J .... J r - ł f - = l 1 i..-i..' ir J
T^V^I---- -r------- 1-------- 1----- -------#— •---- ------- f ---- -----• ------- m----- 1----- r
j "H — 4

Gaima es-moll
]harmoniczna
Á tv > y*... i n■»» r ¥ ir ~ c f^ £ ¿ f
j j j ^ £ X J 11 j = y ^ --- -------------- í a |-)p----
Hr Jr ----
J *J T
# i
Ml i + . |
i —s - " ^ ^

melodyczna - 1
•Jp uKk- ? r» i JnJ <J * gt ij —
P 1^ U/ J g — ^
------ —.i tl. LT U
P . * _|—
r *J p* * J - + 1 ----- ? — 1
---- ,-
..^ --------
-------: ■ ilu * i

= j£ tf
4 =
v lrrr
-*
trójdźinięk

— g ..... — * — 3— - b =
|
-5-------= | r - t ---- 4 =~— -J---- 4 # —- r f p r — -¿ r-—
-------------------- — — :-------:------- —4---- —F ----- i — -II 1
»■■ Ł g i = d

PWTV1- 6413
76

W yjątki z utw orów w tonacjach m olow ych

p.
190
#
T Í.
*
Z r
7 ™
m j
.*• » ^----- * V
fL fi af i b r
f ' H
r T M
— f
f 1
-------— 1
e L i r _ r——I

* jig==EB■ J

f fr r n' r m
g 9
■ ---------
I m
t í

Ml J* :ł ^jp~ ~

$ ü Hf t e

*i* 11um !! i [* «i j é ü i ^ 1j

Buon giorn o, tristezza M. Ruccione

Slow-lento

m -4*» <■ j |^p ñ tx i i r r r r iLpi

:±% ü- iM mm- ~r » .
-P'PŁ. *•: •..'■. r

%=— J r ^ Łfcti-—UMr r i i i—r UM i

p i i j. f T > ir i i >'i c. i- r r r r r r i r r f
4"i r i f NIXJ ir rirr
F1VM-6413
 77

a— i a. 1 A a ^^ -- --- v
•r—

rs
* 1
(•—1m i p- m | m m— m m— ---n ,^**rrr _rs■vN ■■
i i r E E ^- "f*--------- ~'m... -&----
i$ = ± j -----

*i iST-
tftijrrrrr
p t- & r '^ f .
££f r' rr
rail.

I I CjMLC i^ E i J -

T em p o bepniine

192 j r I 11 £

PWM-6413
p. .
78

* rubato — dowolne wydłużanie lub skracanie wartości rytmicznych.

Papużka
Samba . Allegro J. Orzechowski

£
- £
- i— I r
1 .7ŁB4 ffr.gfJ a-- *1 ŁT1 —aa-. I j 7
-a g
D.s. •%>' a l fine
PWM-6M3
 79

OZDOBNIKI
Ozdobniki są to dźwięki dodatkowe, nie należące do melodii, a ozdabiające niektóre jej składniki

Przednutka krótka

Przednutka krótka nie posiada swej ściśle określonej wartości rytmicznej. Wykonuje się ją tak, aby nuty
główne traciły jak najmniej ze swej wartości.

zapis r£ - t<.....r T r=f r Jr-p...-T r JM J J ■■■>■■■ 4-'-4. ... —-L- 4--- r

i|=ar. iJ---■
f vj , l
T ■- t e r - —
-- --U--------
wykonanie ll "““i A l_22li_—
_
tfr A . f jtjb ^ L f x x - i r iM.. -I
— H -*

Ć w iczenia
-fi---
■yi./i ¡p «*¿fm •jr-jft. ar- --- A •# p w '
y- 7— k.. .
7
r 7•? |r..x xqk—x rrM11:*
f -4 p — X

p g|p 1 i g i |

1 9 6 1 1 r

-f j* 1 k ik Jj. AJ

4 a 1 1 i n g .....

?7^ f r f rC_rj> J 7 i £j» \*k r rfr.e b

j r * jVp j f p j V p .J f r - j W
BP i jyj» i^r r £

«rj
80

f e k ok
O
Fine ł lłJ* i» r i»

¿5 1 *£

Z).o. a¿ fine

Przednutka podwójna składa się z dwu przednutek krótkich i wykonuje się ją podobnie jak pojedynczą.

Ć w iczenia
Allegro
G. Bumcke

199 f é r-r nTJ u ^ r j ^ ilu - m

♦ J Ł n r .J i

i
.T—^^-^•-::---T- 1±E.#■v——*i—f—
1fy *cM >iT r rQg
rz.'?.*-J. v:•
.—i—
_
-i :
.,
r i*
j 3 / r > J Ł q v J B

pgf r T l^ f r r r 1 £
s & * r-T r '» 1 ¿ /'~Í> j Ł f ~ » J j / T T ^ P

i É É g ^ r i ł^ ę jJ l
i Q Í / J ,

i r ' Łr r CP £ i j
FVVM- 6413
 81

2oo: r r - nrji p j y i^ i ^ i i ' V L i V V [ A V V i

Wielonutowe przednutki wykonuje się podobnie jak pojedyncze i podwójne,

zapis

wykonanie

Ć w iczen ie
A n d a n te

201 g p ^ f~ ~ p i* ^ r ~ r < g r l r i* ^ 1
p p

£ .jjíJ ; —[■fflJTLl J ~*lP

& *=4 * H * ,* * J J S» *

-g L
IP ^ r g r Æ ' r f i U u . J f f iT r i
j y - łJV >
i
JŁ
Ł ł/ cU J i ^ cjS
Mordent

Mordept polega na szybkiej zamianie dźwięku głównego z sąsiednim górnym lub dolnym. Mordent górny
oznaczamy znakiem *v, dolny zaś znakiem

zapis r* -2 : ■ - 4 , 1 1-.*
■a rj - J l r=...z^j|zz_z_zi

wykonanie
= -. .... . ......

Ć w iczenie
/W
A ÿf /VV A /*v J| Wa%* /W ^ /W j* AV AV J|
202:p i ^ r i ü rr iL'LTi£n i i û r i i u n iU ü ilgr i
PWM-6413
02

Obiegnik

Obiegnik («v>) polega na opisaniu dźwięku głównego przez jego górną i dolną sekundę. Jeśli znak jest
odwrócony (<vj) lub przekreślony («*»), wówczas kolejność następowania sekund jest odwrotna. Chromatyczne
zmiany sekund zaznacza się odpowiednimi znakami umieszczonymi pod lub nad obiegnikiem.

zapis
p
wykonanie

Gatuot
M o d erato A. Czibulka

£ ijj j,AÉgig jf iASJp^ iFTr^i i A■

Jv11g
00 0 0 »
eeercyrrry lEceroi^

rrrrufrr-rf D.s. %'alfine

PWM-6M3
 83

Tango

A n d a n tin o poco r it. I. Albeniz

a te m p o
4 3 g
~ajv b -
2 0 4

i
mm JLT- M üJ J cp
a te m p o j* ^ .
3
» » i» . - - f - '- p - J T 3 a ~ t g"=
^ s = S - - * - i* « - • i—
•• . „>____. ■ f T I - É- P = —.—-JÉ*... I ^ _
- u r > ..- .. i. m í É..-.M

kf
A
^ i ¡Tr ic j, 4^ if / Cj i[j* *Ep
cresc, J

* ltd »
I
a tem po ^ rtv.
— ......
£ ^P = a j ...... j p - - iU ^rW -J-bt J F --**—
&7*---
»
..a> « p .... c.J ( • ....# ------- ------ --------- --

P 3 ?

f a tem po — i 5 3- ' 3
j f t j^ 3 =
= 3 = - i— =5= .j i— <... ^ F - f
H H [ £ j 1 » » f g .......:.n ... ... 1 ...*:..r s k *
cresc. e r i t

J ¿ M - - fn - P ' f ^ r , i j ■ 3 , r . p ' '» . / •• f * .» .. ._ --■* .

^ y J- M 1L i — ¿ j! > I [ , / L J i c j =
m 1u r c j * -j

b
^ 3 3
.£ 4 * — -------------- • — í m ■» -P 4 * " ♦ ^ j- "*A a ^ *J"■-----f * » .. > " . .
4 = j = H = 5 = u r j 1 1~ - ^ r # ** ?J . ( ¡____ _
3 ~
—— — 3

1 * » j f e j T h f c = — =----------- 1
i ^ z - g É i *•
JRP
ÍW M -6M 3
 Etiuda
A lle g ro ____ _
^ /wo-— ^ ^ J. Kozłowski
*m j » % y ^ r ^ f f T * r ^ = f ? ^ T f v —r
......._ fL —
^ t e> Lf ^ „f _ fp _ ^
w t v U f ^ J

f--
^ a "Ti X ....... \ ^ d / _.....„ , r f , i r f ... r -$ ^ Ś @ Ą
T ^ -Ł T U -T f U j J J

¿ *...i p : > • * g j -f ^ * ■ ¡♦ f t j i i ü f ^ * f * r
% — [ 4 / J — 1— Ł T 1— ^
/W
" m úm'-^0--- •__2L----------T---- P $ p ^ pT^fapA —,
7 ¿ ^ *.. , v V y t ~ %■:............................. £=${
----------- h F r x r j * — — — — — b *r T ~L f r ^ f = § — -
3 f
~ ______ j__ f f l p f - h p f - T f A ^ ________ ^r-
/iH i **— * f T i » J"w »8»»> * i» f - - p - i - • -*- 1 M— p ^ i ±-
* ę j. h ł ^ = f c -r i i u rL ,^ ^ g g ■■L1 1 ...r —
Z), c. a/ fine e p o i trio

a T rio Ł ------- ^
¿ -A 5 ----r~S > L \ > ^ N------ ^ fty tlr if > : ia . t ti v i
7 t t £ f ] — - — f c J - Ł ^ ^ y r - ^ z * 1- ✓ — f:.. é :

^ - ‘ f r *1. l _ m _ V-S «y u)y *7 —r ? "F —

1 ? ^ Ł E 4 f 1J - * ' L L .E I [i 7 « -b l f 1 f ] ^

^ = = » -» — — === 334=
-(g ..^ ------^ 1----- ^ J J J ^ J J J = H a F -^ -T 7 f> rl!L * ifiT lfV — i

1
. Czardasz
(fragment) V. Monti
. A n d a n te .
------------------------ —------------- y-r—
------ mJ-----------
206 z & C - = ł ------ 4 y —z0---- • ---- d
^ 4 ------ J --------------- :
/ V.___ - -#

; ? _ • ... p * T _ n -F "H r— T f f F F = " — ■11 I - r -------J ---------" H ~ -

4 cresc.
y— O
A ii rnT^ raofto ra¿/
0 %....5.. *■■■ '^ r - ■ 7 mrn^.:..:---1---------- ^---------^ ^ ---------
-Ml------- J------- t ---- -------1.-------
Ą— ^ ¿ 5 — r— J J ^ «HP- --- Jf------------- -- *ZZ?.. ~§~9---- ^------ -------
PWM- 6413
PWM- 6413
86

W ariacje sentym entalne

wg C. Bärmanna
Temat
£
207 A b C
P p m p
p

rj
cresc.

War. I

P
0 --- 0
M ? if r r JW ?
•- i£ ]* 4

Ib Hł 3 E3 r V T r > i ---_--* — -m------------------M

__ » 0
—1 f ß "
Vh«. u
-------- .........
.
eJ ^ -i . ^
----- —

| flf
cresc.
Ł ^ jL u L i i ü

u_|
-1 r r r
1-----3-----1 '
cresc.
f.
L L rr r i
-3---- ■

nVM - 6413
 87

a tempo
1——-L ‘- 0
g
-—
7
~m,— W
_______
r
— r r - H
* - h * n H
z:# M i =
I*
p =
*
^
ITT“ *- i» ■ ^ r

:
« T ------------------------ ---------- Ł 1 J
— -—
H
i
M
f
h
-

. e railr B

1
i
—
cresc.
1 " i I
—m

.
f x ii

í í
■*] -+-— ?
# = i
H l i r r
L = b t *~T~t
p

W a r. II

f
f^-LB:_.X
•-' f*
-jE f t -'
— r r ir -1*£ ' . V
II. -r f r T " " '" " '^ 1 . TEL

r \
£L
0 y Y —0 ñ 0-

f
FWM> 6413
 C iriczen ie przjjgotouraujcze do trjjlótu

Vivare
■4— H m - T T I 1 I"1!" 1 I J Jál
=-j:J J • J * J * tt—
” 4 ' ’ j w j m j w j f f f

\- ^ ¿ i£ ¿ a H £ £ r f t f r r -p ^

p l Y f r r r r r f r f r r r r r t i * r r r r r r f f £ L - * f Pl» f > > . , ----

T + 1ee£r p 7 *

ifc £ £ £ £ ! § IT^U jÍ n 11 m i 1 111 1 n j ~ 0

•fff*rf ffff€ £ £ f€ fr f* p f
^° ‘ m
^ r f fafcdd
r * r ^L -7 >
J----- | * i - U u _ u ------_

1 t_" i f t f f -
^ ^ ==■ — i 1 +—

p T r - r r ^ r r r r r f i ^ r r f r r ^ r i P— ®—
v~L:------ _ L ®--- -ñr tkt ^ Í fe-® ^ IviT
é jJ S i> g g g rn h 11 n _ L i “ ^ a r t-tr y r f T * i r 7

*^ d± ± + ± 2í:¡ g ^ 3S S i p I _

o ------------ f f f f f f r r l O r f r f ^ r r p r t t ^
^ tetabl 1 II 1 i l L p ^

.. . —mat^tm■■¡¡J---- mmwmawm- Í~í¡b» _ ¿m. .

f f l l ' n i «U ) * « ! J®J- ®
J—J J®—-------------------
J*

3* ~ gT-p-T c-g -p r r rrrrr^

rr '— ^
p a.-.•--i
f -C
- uJpJLw
g f a----
T ^------4-- 1J-----W
fH
rHHH
'IHH
TEbh r U
t—r YM
®n

_J5— i #># ^-— — F 4 ? - ^ — — r—**—p

fe/p7 1 — f ^ ^
PWM-6413
 89

Tryl

Tryl polega na szybkiej i wielokrotnej zamianie dźwięku głównego z jego górną sekundą. Znak trylu tr lub
tr~*~ umieszcza się nad nutą.
Rozróżniamy tryle zamknięte i otwarte. Tryle zamknięte mają zakończenie mypisane małymi nutkami; jeśli
takich nutek nie ma, znaczy to, że tryl nie posiada zakończenia i jest otwarty.

zapis

wykonanie

Tryle bywają często poprzedzane jedną lub kilkoma przednutkami.

t— — — ------------ tr *

Tryl przesuwający się kolejno z jednego dźwięku na drugi zwany jest łańcuchowym.

Na saksofonie nie wszystkie tryle można wykonać z jedna -

kową łatwością. Są tryle bardzo łatwe do wykonania, a także
bardzo trudne, które można opanować jedynie przez długie ćwi­
czenia. Do najtrudniejszych należą przede wszystkim tryle na n i­
skich dźwiękach, które wydobywamy za pomocą dźwigni n a c i­
skanych małymi palcami obu rąk.

POMOCNICZE DŹWIGNIE DO TRYLÓW

W saksofonach nowej konstrukcji umieszczone są trzy dźwi­

gnie, za pomocą których uzyskujemy bardzo łatwo tryle na
dźwiękach c —d, g—gis, f —fis.

PW M -6M3
90

Każdy tryl ćwiczyć oddzielnie.

b b
tr Trzymając bez przerwy dźwięk d, poruszać ma­
-W -
209 łym palcem prawej ręki dźwignię Es.
T i-----

-o - JSEL
Poruszać palcem serdecznym prawej ręki.
i TT

tr Trzymając dis, poruszać serdecznym palcem pra­

i wej ręki.

----- Trzymając es, poruszać środkowym palcem pra­

i wej ręki.

tr
TT 221
Poruszać środkowym palcem prawej ręki.

A 35=
Poruszać palcem wskazującym prawej ręki.
-e -

Ir
- e - Trzymając f , poruszać serdecznym palcem pra­
wej ręki dźwignię Fis (trylową).
m

tr tr
T i-
Poruszać palcem wskazującym prawej ręki.
T T

tr
A Poruszać środkowym palcem prawej ręki.
$

>itr
Trzymając dźwignię Gis, poruszać klapą Fis.
I ftJ jp E

b 1. Trzymając g, poruszamy dźwignią Gis.

b ¿r
tr _o_ 2. W saksofonie posiadającym specjalną dźwignię
Gis do trylów, trzymając g, poruszamy nią wska­
* -e - = 8 zującym palcem prawej ręki.

PWM-6^13
 91

Poruszać serdecznym palcem leruej ręki.

1. Trzymając gis, poruszać serdecznym palcem

leruej ręki.
2. Trzymając gis za pomocą dźwigni trylowej,
poruszać serdecznym palcem leruej ręki. Mały
palec leruej ręki jest ruóruczas sruobodny.

Trzymając as, poruszać dźtuignią B ruskazującym

palcem praruej ręki.

Trzymając a, poruszać dźruignią B ruskazującym

palcem praruej ręki.

Trzymając a, poruszać środkoruym palcem leruej

ręki.

1. Trzymając ais I sposobem, poruszać środko­

ruym palcem leruej ręki.
2. Trzymając ais II sposobem, lecz druoma pal­
cami, poruszamy środkoruym palcem leruej ręki.

Trzymając b II sposobem, poruszać dźruignią C

(tryloruą) ruskazującym palcem praruej ręki.

Trzymając h, poruszać jak ruyżej.

Poruszać ruskazującym palcem leruej ręki.

Poruszać środkoruym palcem lewej ręki.

1. Trzymając c, poruszać dźruignią D (tryloruą)

ruskazującym palcem praruej ręki.
2. Trzymając c, poruszać dźtuignią D (tuys.) na­
sadą palca leruej ręki.

Poruszać dźruignią D.
92
*
*
tr
te te te
m Poruszać dźwignią Dis (wys.) wskazującym pal­
cem lewej ręki.
*

Poruszać małym palcem prawej ręki.

Poruszać małym palcem lewej ręki.

Tryle trudne i możliwe do wykonania tylko w wolnym tempie.

I
tr _________________ ŚL
210
te w ~ w ¥ ? ..

i
BUDOWA AKORD0W

Każdy saksafonista winien znać budowę akordów, gdyż w nowoczesnej muzyce tanecznej i jazzowej stosuje
się bardzo często improwizację, która wymaga nie tylko inwencji i opanowania techniki instrumentu, lecz rów­
nież wiadomości z zakresu harmonii.
Zasadą budowy akordów jest tercjowość, czyli oparcie się o interwały tercji wielkich i małych. W zależ­
ności od ilości tercji, z których akord został zbudowany, powstają trójdźwięki, czterodźwięki (akordy septymo-
we), pięciodźwięki (akordy nonowe) itd.
Akordy buduje się od dołu ku górze, przy czym dźwięk najniższy jest prymą akordu, czyli dźwiękiem pod­
stawowym.
Trójdźwięk składa się z trzech dźwięków: podstawowego, tercji i kwinty. T r ó j d ź w i ę k d u r o w y jest zbu­
dowany z tercji wielkiej i małej, np.:

Akordy oznacza się często w muzyce tanecznej i jazzowej symbolami, wskazującymi skład i budowę akordu.
Symbole te umieszcza się pod odnośnymi akordami, a często nawet zastępuje się nimi zapis nutowy akordu.
T r ó j d ź w i ę k m o l o w y jest zbudowany z tercji małej i wielkiej, np.:

Na każdym stopniu gamy można budować trójdźwięk, np.:

PW M - 6413
 93

Trój dźwięki I, IV, V stopnia tworzą tzw. triadę harmoniczną.

to n ik a (T ) su b d o m in an ta (S) d o m in a n ta (D)

Trójdźwięk może ulegać przewrotom.

akord zasadniczy pierwszy przew rót drugi p rzew rót

(sekstow y) (k w a rt seh sto w y )

Dodanie do trójdźwięku trzeciej tercji (małej) tworzy czterodźwięk, tzw. a k o r d s e p t y m o w y . Jeśli akord
ten zbudowany jest na V stopniu gamy, nazywamy go d o m i n a n t o w y m . Akord septymowy dominantowy
składa się z tercji wielkiej i dwóch tercji małych:

I p rz e w ró t II p rzew ró t Ili p rzew ró t

Akord septymowy zmniejszony składa się z trzech tercji małych: ^ ^ Jeśli na akord septy-
Gdin

mowy nałożymy jeszcze jedną tercję, otrzymujemy akord nonowy: Jeśli w trójdźwięku' duro-
O9

wym kwinta ulega podwyższeniu, wtedy akord ten nazywamy zwiększonym:

Akord durowy z dodaną sekstą

akord molowy z dodaną sekstą

W

akord septymowy durowy

akord septymowy molowy

akord nonowy durowy

akord nonowy molowy

Cm9

akord zmniejszony
Cdim

P W M -6413
94

W oznaczeniach akordom przyjęliśmy powszechnie obowiązującą symbolikę międzynarodową, która polega

na zasadzie oznaczania akordom za pomocą dużych liter, określających podstawowy dźwięk akordu. Litery
i znaki dodatkowe określają skład akordu.
A więc:
duże litery, np. C, D, H, oznaczają trójdźwięk durowy, np. C-dur, D-dur, H-dur;
duże litery ze znakiem chromatycznym, np. C$, F$, E>, oznaczają trójdźwięk durowy; znak chromatyczny od­
nosi się do podstawy akordu, a więc Cis-dur, Fis-dur, Es-dur;
dodanie małej litery m, np. Cm, Gm, Gjjm, oznacza trójdźwięk molowy, np. c-moll, g-moll, gis-moll;
dodanie u góry cyfry 5 ze znakiem + , np. C5+, F$5+, oznacza trójdźwięk ze zwiększoną kwintą, a więc trój­
dźwięk zwiększony, np. c-e-gis, fis-ais-cisis;
dodanie skrótu dim, np. Cdim, oznacza trójdźwięk zmniejszony, np. c-es-ges (skrót dim — pochodzi z angielskiego:
dim inished = zmniejszony), w niemieckich wydawnictwach spotyka się skrót verm (od verm indert = zmniejszony);
po polsku powinno by się stosować zm (skrót od zm niejszony) albo znak 5“ (analogicznie do 5+), tzn. trój­
dźwięk molowy z kwintą zmniejszoną;
dodanie cyfry 6 albo 7, 9, np.C6,C7, ę 9} oznacza trójdźwięk z dodaną sekstą lub akord septymowy albo nonowy,
np. c-e-g-a, c-e-g-6. C-e -g -b -d .
Wszystkie te akordy mogą występować w różnych przewrotach, tonacjach, podwyższeniach i obniżeniach; wy­
mienione tutaj akordy należy więc traktować jako przykładowe. Niemniej, po dokładnym przeanalizowaniu, będą
one bardzo pomocne, szczególnie w utworach muzyki tanecznej i jazzowej, w których znajomość akordów ma
ogromne znaczenie dla saksofonisty. W improwizacji sama tylko teoretyczna znajomość budowy akordów jest
nie wystarczająca, trzeba także umieć słuchowo rozróżniać poszczególne akordy. Następne ćwiczenia powinny
być systematycznie i dokładnie przerabiane, ponieważ są ściśle związane z akordami.

ROZŁOŻONE AKORDY DUROWE

Ćwiczyć początkowo wolno, wsłuchując się w brzmienie poszczególnych akordów, powtarzając każdy kil­
kakrotnie, następnie szybko, stosując przy tym niżej podane wzory. Rozłożone akordy należy również ćwiczyć
na pamięć.

Ć w iczenia

PWM- 64:13
 95

212
B B _H
_ £ (4 (Bk) D

Ek
J#*^ i«r^ Fi

j-*ex!rtjj leSjfrrtŁtJ vWG#) A Bt u

ig i
H
i
t a it a
171
I i ’ -.' A . ‘*: . ¿ : v ; *
-f£—

Ct(Bh) D E
4.

P§P li
t o
W “ ’
t o

R ozłożone akordy durow e z dodaną sekstą

213
E6 Fe
B6

H 6 t - c , '

M ® i *■
F F Pi*~F F

D F* Ab

2 . ^ .. 4 . , J 3 ----------
f \ lm

~ r m — J 11 r ^ — * ^ 3 W W 11 r l - ^ a --------- » ^ Z l i b
l ! b j . J J J J J J J . J «
' 9 5 ? » J ' U

9 1 A = #
2 1 4 - t ó -

r - --------------------------------------------------------------------------------- E b 6'
8 * ---------------------- ^ ^ C C p

" " « J ^ i * ■ * ^ .......... « v ...................................................................... / ę <» 7 7 . , , . * » » » « - ł » « * * . * » .

t £ = i 3
4 = , ^ L Ł J t £ J U L / 1 ¿ ¡ ł t U J -.
_ l ^ j 1 j . C £ f i ^ r w c g

A > % 6) A 6
# G 6

- ¡ £ — U t a *
r r r > i » 1 r ^ r ? r i r r f L f r u t r ^ l * * C f r i r ^ r f t L r i b r C ? ^ t f i
z d s i ^ ---------------------------------- ^ ---------------- -
l f e ~ * C E a = y u - ł ł u * ......¿ ¿ w

D 6 E b 6
B 6 h 6 c 6 ą 6

^ ........_ ■ * . t f E £ f i t f f E t f - t a

F 6 F / G e
; A * v >

P W M -6 4 1 3
 R ozłożone akordy septym om e duróme

1 J - p ^ I j n •

B? H7 V

(C )— f5^ — # (g ) — ^ — (i* )

§ J V J u j i
u - I J 1 J [ J I J , J L r -
D7 Eg

i n í ü f
* ^ * !
U J 1
.
[ J
.« »
L J
f i
V U
U - I » g j ¡ = :
^ =
4 ^
= ^
j r
=
^
* = =
H7

! ę j r L f i
fa T ,--------- -------------------- = * - ; = ------- -
W s > --------------^ ę S
i r ----------------------------------------
i r u f F — J f------------------------ - L — i---------t = - - ----------

* C
7 Ct7 D7 Et1 E7
M.
r f e f f f
, f f # h < M J » * 1 . — ----------------------------------
. . ---------------- > _
% .-:
---------------------------- ---------------
- é — 1— - j ..-; ^ ---------------- 1 —
e) F? f#7 G1

^ 2. ^ 3.

J \ p ^ S¿y

o ir jp •*— - 4— n i r - " f» -% — - - ’i — r i — p — tf? t , . T ] n - =

— • a * — • — j —
2 1 6 ^ jfc b łf 7 l ^ J j i J j J l f ' - ^ N i j 1^
g 7 ~ ----- g r - -------- ^ ( F '

J ------- ą— f ^ T — F P g p l , T r i 't t T P F " ' ’" ' ] r ^ .. > .... ....

§ J j j j r ' v ^ > F
¡ J ? v J J - W j / u f f \ g j i ^ r
E
% —

/^ p p » ^—
1 r T 3 r f j F 3 ------ ■ « ^ ----------- ^ — __ • J ? — u :— J-,

é ¿ d S L £ j * - ^ gp > U L r
6 '7 A

o — /^ 7 ~ ^ r ... ^
q ł= * * f f > -
A [ J E J J H 1 f ^ L J — u — 1 ■■ 1 [ ^ 1 = a .......... ................ ... .............
'7
■ tf7 c

1 J ¥ ~ * f G T r i ^ p r
J
L r
J
> i
^
t f S
^
S N
— - Hi 11 ------------ - u ---------
ftv * T - L J — ^ — „ ¡¡*
;7
«J g ? £ 7 Eb7 i

X ć t f T f j a ć g - i r - ^

eJ r-7 f ., ? £ 7

PWM- 6413
 97

R o z ło ż o n e a k o rd y n o n o iu e

B9 r

w(fi
i z x £ v h p
ns ES

M.
j-ę jS fP ¿ p j r |i'^ X T r lęjriCJ
As B5 H9

© JŁ
$— w $ ł
t itr
p__.......... f( f 1 f^f
r - 1i1tpT -1 ,.»rf---- --------
--= -->-?--1
--i-i--1
ej cs cy D9 E9

218 m 3 3

Bs H3

* m
*
pi W D*

&: # ro
¿¡SI ł rV/ ' h£
m.

jgfCJńE&ff=F -Ir b

®i r^
O L . “ J
_______________ ______

# y g
: 2 . : . | p
— — £ 3

« = T r ^
D 9 j
Q

:'l::.^ i- i.... l- - i- ... s g f ^ - J 58? ^ .... |. H " l..T f l u t F q *p g

-4 M — y j ---- — 11, —g
--------1--- —^ ... b J ? • * =- < 5
?W M 6413
 R o z ło ż o n e a k o rd y m o lo w e

2 1 9
1
Bm Hm Cm Cjfm U

£ I n . ' r
1 7 " ^ | r r -| . - ') ( - ttf \ = f & » *—
^ ..Ł J -
- + * f ^ * L J — L £
Ł^m Em
Fm Fu mr.
r#m Cm

^ - T f T a - t r i / . s — T g i i r ^ Q f f
_- w| _......
J r ---------- a- f. r <^ -s y >y ' r J -— = ^
j . ....-
r d - E J Ł U I Ł
Afrm Ani Bm Hm Cm
/7 N

m (f) f f \ r ( ^ ) f
± = s k ( ? > * r i f \ * = m i ł
te r n -------------- L 1 l""— 1--------------1
: .... ..................... — 1
Cft m Dm F^m, 2l»m Fm

i ?
A

*
1.
— 1^ ^ § =
b j r j> J -L ^ -
__
=
-- L
T =
2.
r “ ^
J . j J
■ f - g
J = - .
i
\ j T
ł r 4
j 37
- 1 b j n
.............. 1,
4^-1 i . n < ^
. '» ^ ' ' ..........

o o n —Jf— f — J T ^ — n ■ p jtJ I-— '

“ V W * f c j i J g ^ w
.... ........ - - --jtW ----------—J —
9 $ 0 ^ J b J J J J

Bm Hm ( Cjfm

■S r f l m ^ 1 . . — r T ~

Dm
V # *
,m
U j /
£/ m
J= Ł Ł j -12>j N = r = ^

$ r r ----------- -— 1
#=#j= Hc
f ----------------- p - 1 »
- t r i — I* — p - n 0 ----- m -------- T------ »1 . V f r f
, V £ j I ^ J * ^
f ......
F
r#m
ć r?n A^m i4 m

# Ju J JzŁsŁ¿¿z
h f«
•_.... ? " - J f
-*--------- * * ..... p i J

ŁJ C
u l

Bm m Cm C#m

u bfr '
■ ^ - . .f=f f f - h»h^Tu_r
—i—^"l
*
-- a ir rJ*
-j-j-m-** Łr_r
1.tW imA f l£-
ŚK^,
m ........... .
—1
Et,m Em Fm

2. ^^ ____ 3.

ib J ^
!! J

I’\VM 6413
 99

R o z ło ż o n e a k o r d y m o lo w e z d o d a n ą s e k s tą

221 m * m
t Qr r ~9~
B Hm Dm

P m i ' 6413
100

R o z ło ż o n e a k o rd y s e p ty m o w e m o lo w e

=*■■ j d

Bm7
J S

Hm7
I J

Cm?
3 =
■ “ jU .
* V 7
• ff ..... •

;* = f ~ ~ b w (v ) —
^ n j y 1 J
~
^
i» " 0
r j f
— a 5 z ¡ » ®
1 J M - . r j r
-----------
t # i * tir
ifp
®
_
- "
«
p f ( S = r
T
- - r
J
l ? |* ©
L ^ - 1— 1
-

Efrm‘ E J Fm7 Ft
c " 7 ^

WKSSS& li» f fU . H■* P _.1

1 t= r r - p f f - l b . * i f f i l r r * f f f I r .^J____ ® S 8^» . T
L J l ^ i ^ I Ł J ^ 4 f c
Bm Hm7 Cm 7 C#m7 Dm7
Am7

f H * j f P # = j
-a - < - * s ------ -------- **«* . ..................... .......“ ■;
^s> — - U -
^ E»m7 £ m7 Fm7 7’ r 7
Um .

1. _ 2. 3. , 4 . t 5 . ________ — ^

® b J ..^ ... -.....> i p - \S ^ U - 'V b J ? - ? b J J .....

7 ? , = £ - 2 — ---------r 1 ^ 1 p T L L - a ^ --------------- I — -
r f - i i H - i b / ^ H i

£m 7 Hm7 ć m7

- f g J * T ~ r n - H 1^ -T ~ 1 -Wal ^ X ------------ # — - \ -------------------------------

7 i)m 7 E ym 7 — ' £ ra7 ^

Q rrl

„ ^ T ~ ^ X _ .. U :
zt
■ ^5 ?
c)
=
. #
p '—
r w
‘
• ULr ^ b$m
r ^ 1 C; X
Gm 7
J b ć J X
A ^ 7
- J

= * = . f *T\ fca: *T * " " * --------- i f * :*

— fc = l—
* . * '•
l~ ~ l — ;
• » *
1
C ^ *
*— t J
* '''
---------
^ [ . ------------- - - - ■ ~ Ł ± ^ i
T Cm7
.. Am7 Bm7 H,7
1

J « 1* *T f ' * ' > 1 » f * C r g : b i

■ ^^^
ftZ11 *rJ------ U rJ
i—J— i S —
f :■ : :

T x7 m7
D ¿,m7 £ -Ewi7

Łf r-|*rf ?f Łf r ir1U g f O r r ,?_,

« ! Fm77 TT- 7
F#m7 n
P\VM- 6413
 101

R o z ło ż o n e a k o rd y nonow e m o lo w e

ooc Jf— 3 5g g g s f T ^ •: : ; : : : f lg s g ^ f 5 “^ = 1 ^ f p ( I L = d
f r i .™ g . _ y : - M ---- — ----------------
~ J ^ R ~ ... ^ ■J 1 Cm9
# rJ
V
t#m
gJ * ... -
Bm Hrn

, r ( j t g f c n ------------- 1 . . 1;—- . ( f e ) , - i
~ ¡L — * ^ - r
«? j - ' ¿ Ł ^ - * * 6 é £ a —J ]
Drr ‘'Í
EV Em3 Em9 F«m9

f ©
------A--- P " — 1------------ IL h . g ÿ l
^ - i ? < r
^ U = S p^ ...........
- t - s b ^ ' 1Ł Ś a s d ^ -
5 A m’ Bm9 Bm 9
Cm3 A ,n

) f f 1

..... 5 : e I ł J J L Ł J - - - - -------- T1------ 1

- -i - - J - r ^ ^ - b ^ 1— s J ^ a i . ...— --------- L-------J
Dm3 E y
Lm Q mS

l. —1 3. i ~~| 4* "g S¡ 5. __
A 1 —1

'« !>JI j J Jj ; ^ ... S

i ■ ii ^ j t>j J - -
— bJ

9 0 A -VSL- g --------- e s s p f S
• < J J
1
1 ^
4 - j g r T
...L ± k i
_ S ■F
^ ? a P a i .
« l? J _
Bm Hm9 . C ^~

i . f i g j P * > » v ; F f ^ i e ^ -ą ^
■ m~ è ^ j C * — :
Et,™3 Ï7
Łm 9
Cffm Dm9

/ L J ? » --
o x ^ î. :■! . » f r ~ ^ V = : r F ^ « î
1 I tlg jg g - Ł ¿ s y = J
Ł C j - t l B
t o 1
A/, m 9
Fm 9 F y Gra9

m P * t f = f ~ |» ¿ Z I / ^ | J ~ P -
“ F ^ , i L 'C g j È
^ t o - = ^ â ^ : —
4 = ê h * = rLiin 9
Ami 9 Bm3 Hm3

U 'T ^ n

44
PWM- 6413
i *

Q
r ¥
f e ' I g a L
n ö
t f â ^ é
F,_s
W Ä - l?ff . l E E ?
t= ^ =
102

R o z ło ż o n e a k o rd y z m n ie js z o n e

* : m- -ę: jl

± - k > w F ii m.M .....

— ¡ g f r , .
/CN
.■“

y - ggB A dim
^ —
Gd

PW M - 6413
 103

R o z ło ż o n e a k o rd y z w ię k s z o n e
104

Ć w iczen ie tech n iczn e

dla opanowania dużych skoków interwałowych i „nasadzania“ dźwięków

231w■¡i3 ^ ^ i h ihH iHP 'cJcJ 'cJ d ’fcJcJ jcj r i±kk

CrLr1LrIrtrtrtr^
=JN■b. ssrs.^^ib^u^fVcr* J£CJ [C
iJ -C.J '&i*;* ^ h;'*f ni!-
-¿i, f .i . If -f • |p-f ■[f -f -T ^ i® - i*« hi
§* CrLr 'iju^LrlrLrLr 3li eJ 1p cJ .L^-..L_.y^
. . « ♦f j
g ukriLrtriLrvTTjg^Ppi lp P 1cJ p 'Pl-'
f I -i
. J
® £
pS1i,ł Lr ' 101?' 1*1 T T—T—TTf Tf i'Af'Af iA '■■f:-A iA
'-fS-AW -3^
y

=NtL_ur 1LrLr
A A A A

CJ u CJ CJ [CJ CJ u r =y=
A A A A A A

tP —k_Jr.., As=.^fi<
M -M -
.*_: _ s
_
=^-^. "< :
*_ ((— ,rf »--
J_P —P rf
p l—Pi/
m^ f/Ti^r?
--ir-.
P —Lr-
P ----I iiiA
-------
I¡
?^j
,
—S ,
1
51
±*ł**
A ----ji¿J-nJJ/
i«nJ.Ż*nir>t rfr#=F ~J J■ ;. Jł.."
~ j® ~ ' ^ ______ _ ® \ ' ......■ N— “ . ;.......

Stk---J-IJ-11.dJ-1^j***!^1r»lj -rfH^yTifTT r r 1 r ... ib#

cJ cJ cJ cJ
=£*J_- ^ p . . . •—• -*.=^n- ^ ^——*r _.. *'«.._4.. _5w?«_ 1_
^ J ■J -J L/-trVtrn cJ cJ cJ J J - ...-A

3j• =t?,1~
Zp5------
^,2
i>
Z:.WriJii
--*+-.. J*— 1«nir-f iTPha-chJ'i'JcJIJ
J J Irlrtrtr
r n~PJ IJ 1A#
-JU.-ri P r
~^t7J J r J i-h -h 1
.Jl «n 1tH•P
i 1
- fP f?
| [? |*
3 f3
.; f3 1
>....... f] 1
-:
-^^ł — -
J

j, j,— =*=.#L-.-.-
~®
-j^ - - -----------------?
li P Pt Pi r?—ni---*LJ—|
j ^ . , , ^ - .. _J~-®C

P W M -6 4 1 3
 105

Ć w ic z e n ie

A lle g ro E. Lassota

232 J1Q Z j?-.~j

-^ /"i ii jy
pi jTi
"J up? ii Lj*
r s r m&

— a - hp—— yg— — «---------- K-- —L ^

F3z ■;... i r ..a
^ ~
-
Lm » i« mosso
___
| = F g 'R g — f g F l g i e ^ ^ : —a— ft
!— J b ż = ± ß = ^
y * j A / «Ly ~ -J fl t b = L
g

/H £
ii— * ;:.ft 1... m rz p ... w ---- m—
p . -¿q p p "
p *
C T T fi -------»-------
--------- -------£-------
w c J g L ilf C J
<cresc.
a tempo
ZE f t_ J f t
~^T
m f
SU g L r 1CJ

r r ..r J Ł x i:
p m m o sso s ~~ml

[**3 .-— i z~~» L T i /h» f ~~v i -p f i

a u* c J ^ g Lr cl 1g lt cJ ic j ^ ^ i
r a il.
ft;
r
^ ife A F = P - £ r r 1 r p - "i* i*^~ f i .... ~P m... — ;;JL-.;..v'::::.t..."'—. :fi?„
J g ----------- 1 - = ------------------------ LU-I-------------------------L- = ------— -■=— -— |-------w-----e----- 1--------- z—
Fine
ft
a , m eno mosso
r-L A _ _ ..r" ., h J ^ .......r n n = f r r Ł J
Ę fc ir r - *• = ~
y % # '. J= j . J j t =
r •
s t r in g

¥ lr . .

p~ ♦ • 1
“4 _' jct :: r j ~■— ..... ft“---T
r k —(ft^
± A L i r— f> r 1
f 1
«1 c
rail . ^ iib
**** s. ::
- f 3 - r r »
..............
; J>, ---. jri._ e 3 _ ł*? #
-” v^n> ni 1t r TT =
L -r v .* F ­ fc f-
------------ -----
f aim .
^ VL-J D-c. al fine
PWM- 6413
106

Ć w ic z e n ia te c h n ic z n e

A lle g ro v iv a c e

P re s to )
♦ ^8.
1*
234 i
ą
i* = Ą
i A .
f§ -
4
m
- •
: —p-
f > K
h s tfe f- r
f-:p
-i
9-
»
ff-
= 0
• --------- 1
0 ff----

PWM - 6413
 107

E tiuda
S. Krticka
A lle g ro non tro p p o
ir
Pr
235 =7=

p
£_^
!=f Pft... {•..... .. 4——4—4- —
p- V «.,
V ... ,.;£i... .t=t=^=F ?w .
JJ v •±sh¡ f W tías s . I JAtt^
- f i*f 1*
J r - f f •i>ff- r=tF= >--- 1
kJ

jj W rescendo
rail a tem jö<9
m £d g p—.-
¿
m
* C - J
1
j-rjp! § 1
P
ta a g a
± =
Ü l
=
i n~ ^ a^ , |¡#
i n - ...^y i ,
¿ f v -- ü s — jP ^ -------

P
J 1-a ll. a tempo

*hw
H Í-- " P f ►--Í
Mp j"7g !iT rrV^1
Ty^i
3 3
Jcfir1
^
^... y* 7»jp i
T> p
^ j .

PTVM - 6413
 W a ria c je n a te m a t p o p u la rn e j m elo d ii w ło sk iej
„ K a r n a w a ł w e n e c k i“
M o d e ra to J. Viard

236 f if i f ir iPr , lt if V f if A ,4
" i/

fr iQ
Vf j éIJ
à
PWM 6 kl 3
 110

War. in
A lleg retto moderato
A
ggi
ê ü e

Ï F trrT ^ i
i ■F f f i
*r1 J
t f r S r t ' T r r
I» I L .d I ig

zSk

ÉÊÉ if e LLmr I J CT rr~ ^ , Q jJ |LT p ^ i s

sa* *M @ r T t g [ r c r ^ ^ |f
War. IV
Allegro

1#-—-----
a d _ A = e bcz:------- * T -f' P ■ . ..
:: ^ 3 \ • • J m*/

P W M -64 t13
 Glissando należy również do ozdobników. Polega ono na płynnym, a nawet poślizgowym przechodzeniu z jed­
nego dźwięku na drugi, w górę lub w dół, niezależnie od odległości. Na saksofonie glissando wykonuje się
przez obniżanie lub podwyższanie dźwięków ustami oraz wolne otwieranie i zamykanie klap. Glissando na
saksofonie wymaga długich ćwiczeń i dobrego opanowania instrumentu.
Jako wstępne ćwiczenie do glissanda stosujemy obniżanie i podwyższanie dźwięków ustami, np.:

obniżanie (tzw. obciąganie)

*pr*fi pp -rissgt :itd.

podwyższanie
> ¡ziz
-itd.

Przystępując do właściwego glissanda, przy przejściu z dźwięku zasadniczego na następny otwieramy lub za­
mykamy stopniowo i bardzo wolno klapy, stosując równocześnie podwyższanie lub obniżanie dźwięków ustami.
Rozpoczynamy od małych odległości i przechodzimy następnie do coraz większych, ćwicząc każdą odległość
oddzielnie po kilka razy.

P W M -6413
112

Ć w ic z e n ia

di£s.

ÍE Lv VVł
l^Sa
^s: ¡a
$ iU ^ -e
i

0- D > - j = i
•—
i p-- Y--J "Zjz
0
.n ..i& ft-H
------ f--: H
- - :
£ = r
------- 1 *
—
—í—
r^ ~ --- f-«-- 0
f cj =11 * ^
nllSS^ Q. j

4^H I M E£=iÉ i ^ ¡E ;
TRANSPOZYCJA

Transpozycja jest to przeniesienie jakiegoś układu dźwięków do innej wysokości, bez zmian w ich wza­
jemnych odległościach.
Ponieważ saksofon jest instrumentem transponującym, każdy saksofonista powinien w razie potrzeby umieć
transponować. Konieczność transpozycji powstaje wtedy, gdy utwór napisany na inny instrument lub saksofon
o innym stroju musimy wykonać na saksofonie, który posiadamy. Najprostszym wyjściem jest po prostu prze­
pisanie tego utworu w takiej tonacji, jaka jest odpowiednia dla stroju danego saksofonu. Ale i w tym wy­
padku potrzebna jest znajomość transpozycji. Większą trudność sprawia jednak transponowanie utworu prima
vista, czyli bez przygotowania. Wówczas pierwszą czynnością jest uświadomienie sobie, w jakiej tonacji dany
utwór jest napisany, następnie o jaki interwał musimy go transponować, czyli do jakiej tonacji zostanie on prze­
niesiony. Przy przenoszeniu do innej tonacji należy pamiętać o takiej zasadzie: jeśli utwór jest napisany w stroju
C (np. na skrzypce, obój, fortepian i inne instrumenty o tym samym stroju), to ażeby wykonać go na Sakso­
nie Es, należy tonacje i dźwięki przenieść o małą tercję w dół (np.: C-dur do A-dur, G-dur do E-dur), nie
zapominając przy tym o skali saksofonu. Jeżeli utwór ten chcemy wykonać na saksofonie B, to musimy tona­
cje i dźwięki przenieść o wielką sekundę w górę (np.: C-dur do D-dur, G-dur do A-dur); oczywiście należy
również brać pod uwagę skalę saksofonu. Jeśli natomiast na saksofonie Es mamy wykonać utwór napisany
dla saksofonu B lub klarnetu B, wówczas tonacje i dźwięki przenosimy o interwał kwarty w dół lub kwinty
w górę, co uzależnione jest od wysokości linii melodycznej w danym utworze. Z saksofonu Es na B transpo-
nujemy przeciwnie, czyli o kwartę w górę (najczęściej) lub kwintę w dół, także zależnie od wysokości linii
melodycznej. Transpozycja z klarnetu B na saksofon B polega jedynie na przenoszeniu fragmentów melodii
o oktawę wyżej (zależnie od wysokości linii melodycznej), przy czym tonacja utworu pozostaje niezmieniona.

PWM 6413
 113

A oto przykłady transpozycji popularnych melodii w stroju C, Es i B. Nie każdy z tych przykładów uwzglę­
dnia brzmienie poszczególnych saksofonów o różnych strojach, gdyż — jak już wiadomo z zamieszczonych
w tej szkole skal saksofonów — brzmienie np. saksofonu barytonowego Es jest o oktawę niższe od saksofonu
altowego Es, saksofonu sopranowego B — wyższe o oktawę od saksofonu tenorowego B itd. Należy więc przy
transpozycji zawsze brać pod uwagę brzmienie saksofonu o danym stroju.
skrzypce

C-dur 3jz ÜÉËÎ m mm 3QZ

saksofon Es

A-dur
i ,J r , rrri
saksofon B
t o
p—
£ JJZ

D-dur *m JÊL

ÉÉ mu mm
i klarnet / trąbką/B
i
D-dur 3z
P IP « &
»
skrzypce

Es-dur tnrę 7 m
saksofon Es
C-dur 3E
m
saksofon B
w m B l

F-dur i> ł ?i i
klarnet/trąbka/ B
F-dur fe <r ■?
BP
rr
i
skrzypce
B-dur
P r [Cr § saksofon Es
§ÜP i
G-dur ë ÊÊ ÜÉÊ
saksofon
C-dur

klarnet /trął>ka/B
m pü
C-dur
4 -4 ■•Cl* g P
PWM- 6413
114

skrzypce

tai» ih p • .T *
G-dur s

saksofon Es
&
E-dur 3E a Pgp :3

saksofon B

A-dur

klarnet /trabka/B
A-dur
pirr ir/riUrPs gr g?

skrzypce
F-dur
—*
é P
saksofon Es

D-dur *s #
éê p pp >jg-
p

saksofon
G-dur N i£ m P £P PP
m
. k la rn e t /trąbka/
G-dur
f a

pps B|
' 1
i m
P 1— m p£^f

wiolonczela

Pp p
g-mol!
1F ÜP
saksofon Es
e-moll * p~
pp gPi pp
saksofon B
a -moll P f f f p P
P~~P js: &
I w É
klarnet /trąbka/B
a-moll s
|=FipS _[ p
P1VM- 6413
 115

MUZYKA TANECZNA
W zapisie nutomym dla orkiestr tanecznych obok ogólnie stosomanych skrótom określających dynamikę,
interpretację, zmiany tempa itp. spotykamy się bardzo często ze skrótami nazm instrumentom, które medług
ogólnie przyjętej nomenklatury są pisane m języku młoskim. Skróty te stosomane są m głosach poszczegól­
nych instrumentóm (najczęściej m głosach dyrekcyjnych) celem zorientomania, który instrument lub sekcja
instrumentóm mykonuje m danej chmih melodię lub partię solomą.

Sax. I alt. Es — saksofon altomy Es (piermszy)

Sax. I I ten. B — saksofon tenoromy B (drugi)
Sax. I I I alt. Es — saksofon altomy Es (trzeci) A
Sax. I V ten. B — saksofon tenoromy B (czmarty)
Sax. V bar. Es — saksofon barytonomy Es (piąty)
Cl. —klarnet P fte —fortepian
Tr. —trąbka Chit. - gitara
Trbn. —puzon Acc. —akordeon
Vno —skrzypce Batt. —perkusja
Vc. —miolonczela Vibrf. — mibrafon
Cb. —kontrabas

A oto jeszcze kilka określeń i skrótom użymanych m orkiestrómkach:

sax. unis. —saksofony unisono
solo —jeden instrument
soli —kilka instrumentóm solo
tutti —grają mszystkie instrumenty
coda —zakończenie
m utainC l. —zmienić saksofon na klarnet
eon sord. —z tłumikiem
senzasord. —bez tłumika
1. solo —piermszy raz solo
2. Tr. —drugi raz trąbka
tacet —nie grać (milczy)
Smear (ang. = smaromać) jest to bardzo szeroka mibracją dźmięku. Oznacza się ją mężykiem nad nutą
Dla dokładniejszego oznaczenia tempa utmoru lub jego części użymane jest rómnież określenie czasu trmania
m sekundach, np. 8 t. == 10” — tzn. że 8 taktom minno trmać 10 sekund.

SYNKOPY NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE W MUZYCE TANECZNEJ I JAZZOWEJ

Jak już miadomo, synkopa pomstaje przez przesunięcie akcentu z mocnej części taktu na poprzednią słabą.
Dla uzupełnienia można dodać, że synkopa pomstaje mtedy, gdy martość cżasoma dźmięku na słabej części
taktu zostaje przedłużona.

W mypadku \ JS J JjEE synkopa pomstaje niezależnie od akcentu, który może znajdomać się na

początku taktu.

W muzyce tanecznej i jazzomej istnieją różne sposoby mykonymania synkop. W praktyce spramę tę
rozstrzyga instrumentalista, a przede mszystkim kieromnik zespołu, który m zależności od stylu, m jakim
zamierza dany utmór mykonać, nadaje mu między innymi charakter przez odpomiednie mykonymanie synkop.
Synkopy m muzyce tanecznej i jazzomej to jeden z mażniejszych elementom, który muzyk musi dokładnie
sobie przysmoić, gdyż namet doskonałe opanomanie techniczne instrumentu oraz piękny ton nie dają pernno-
ści, że jego praca m zespole muzycznym będzie pożyteczna. W szkole tej mpromadzono mięc myjątki z utmo-
róm tanecznych, m których mystępują różnego rodzaju synkopy i oznaczenia ich mykonania, aby uczeń mógł
przysmoić sobie choć m części tzm. podział synkopomy. Przykłady te będą rómnież pomocne m mypracomy-
maniu młasnej interpretacji. Oczymiście nie myczerpią one zagadnienia całkomicie, dlatego też zaleca się jako
uzupełnienie ćmiczyć specjalne etiudy i utmory synkopome.

P W M -6W 3
116

Fragmenty z utw orów tanecznych

' W tem pie fokstrota (m oderato)

239^ m i 0 è - i jj i i
!> :>
$ = % ¥ f..... 3"W
•>
■
-«
s—
j W7- ■
/•
-----
"
fl
>■>
—
3 = -*-* -:
# # . ■
^ >
_
A A^ flB
U | i1
B
P = H
-> ! r 1 r
1^
F F = ] T
... lW v " ...
> ^
»
/- J 1 ft __

Swing'
_*1
É É I i g ir T r ^ j - 1 r p ir r

Fox-mode rato

ÖZ ¡I £ e —bj

tp i
Fox-moderato

<eT ^ rr p - ^ ł - 1l U l - KCCrr rÿbP* - 1r r r cr^f-

M am l) o

~w
>
c r r r ' ii 7*J>Jb i liJ ^>^= = ¡__
3 tt g
Boog*ie

Tf É ëÉ j l iÉ | I
tj* #*!>♦

C a l y p s o

& r t r ir ^ r if r f ^ r w r i f f f - t r ipr^ n rr rpr^

S a m b a

M a d is o n

PP
m 4t [¿£f- U ^ g l
B o s s a - n o v a

Hie^gpr pT q" ?pr ppr p Q-

* Utiuory taneczne, np. fokstrot, beguine, mambo, boogie-moogie itp., mają przy kluczu z reguły oznaczenie alia breve, jednakże takty
należy liczyć „na cztery“. ^
 117

Cha-cha m am bo

Ł ¥:i rC J r * f
.^a— — — #• n . J
_____

-g>J
-L m—9±--------
___ _

L U»--
___
0
* *y .J •p Ur ;
,_ ^ U - 7 _p_:----t
----
f-J*1
'.p*’- lT
*^—*7|p *'

Bayao

1 &TU 11 H ' ¡Lif-ŁL —ipp |*|*-------- p-t—£------- •:--------- pp p• 1

Pi -T1 ij"H u 11 M 1 'uLT l j*— Cj"
Fokstrot-m oderato ^ ----- .

#
(fo P < F gr
/ i rr
p i rfirr?
U U l r?r ć —
i i ■^
—c l1
rr p;rr rr
ip l L i IL/I pi pi-b±
“r—r—
hock and roli

l v * p T r r iv r i- ____ ^ ----- L— slsL----- * Lp, ^

Tinist
— m -----------^-------------------— p ----------- pp
J l f - p - i.f i - i t f r r g r r _jff__ i__aa-------mm.----* ¡ 0 0 0 ---0 --- 4--- “------i—1-----’ » V . :
T Cli U ----------- ^ U i- B - 1\ j * 1 m r1cj
^ . Rhythmandblues
—JP —_ ..._.v. p ...p— J p - — r • >-#-■---• ----- -m- * ---- p . f p W----- J #. ¡K :
*'.. ....P~ -------- ^ =-----------------P------- £--------------- p_|------------ *--- *

W yjątki 2: utinoróuj tan e c z n y c h

Fox-moderato

^401
¿4U(fo *ip,------> r r U?l —
Li--- r ra----
r i=r v r i j f i f i ^
® mf
______ _ — 11L
----------C • -/<-s

=f F=«- —■ - ± b * f_j__
t Y H_____i.
r r t r_|___/ r—t—s------1---- ■------- -—n---- 1—---- 1-------
tf f "VW

41»----------
r ? (T rfr r ig r
---- = i= ----- ^ ---- 1
----------
& —K—1
M - f
---- ^---- ---------------------- —M-------------

1a a
1 -- ?r r,/ ?
U r.U
r r---- Ł -- --- r ' -J­ 1
irtpff^F^F 13r p T' r r r 1p 1l r 13 P------
*?l1—*?rm---- r V r r -
-f e 7_
i—i LT1
*> mf

f\ ^
9 .' >
-fi------ m *~f ----
%
sr-^ mf-
i!*“*“ • j— hB 1— F -T-^------h| zf f ------ |1-------------
rr w - 7 1 " r i h h f
ff> J
—
------------ ----- ----------------- f f
P W M -6413
 118

S w infr G. Honig

mmmi imm

m 1 1j

PW M - 6^J3
m | T . < 7 ^ ¿ f l » r i f f f
r t f . . , r T T t ^ f r -
- ^ ' i J j L = f e
......
m— ■ -

i K .—
P b
i
• -• -* ~ j u j ^
* 1 Ł > . i»
...# B • --.— ■f i r * • - Ł -
1 ^ 1— p -z ä L * r n r 5 = k - _ J — = b ....... L _

__________________^

t— 4 £ f f i f f f f r p
- S m V ._ V 1 j - -1 * f H -------------------- —
- 1 i i p 7 r

p ~ ^ b 1í i p ! ^ ^

f f f f i i r r M * I * ----------------D > --------------- -¡¡— ¿ — f — m ------------

t * r = •
- J . . - T > ■ « r _ r i

- — = =

* ■; L • ß *' =— '— z ^ = f r ....- . ^ - f t J ~ :

t * $ ń _ - U J 7 MŁ--------- L-------------------------------
i r . .... ^ t mmassm
r ■■M . - 1 --------- • 9 *1----------------

p — f — r p r i f f f
í J f *• ■ . . . ; ? ------------------------------------------------A . V r > t j j 7 ■ - i
m

P W M -6 W 3
120

Sudng* J. Orzechoirski

244 -KP K
bhi 1 ^ f ~ T ^ z^ . / 7, . ^1
-¿-^(h £ íJ/ í ^
r =7 7f 5 W ----- :S ^Í ^ V¿zfcf—
f... «—....I t 11
* » - = 4

►
^ p T 3^ — lN - 1 p =g=^g= -I
-Kl r y— «u—-— — £ ■£J— k—r g¿—* f-----
——— ^ ~ =1— — :t4------ k- V f -----

ir r r n l1 irr i

ke ÉÉ!
£ü
» m
ZI f- IT |i, 1;
f r v - r r r r r ri f * bm P '

Rock and roll C. Freedman-De Knight

245 ^ j J J ^ J | J J *n j J i» 1 [j*--
5
 121

Jeśli akcent umieszczony jest nad (lub pod) nutami, nad którymi znajduje się luk, móujczas dźuńęki te
akcentuje się tylko silniejszym prądem poimetrza, nie uderzając językiem.

S a m b a -v iv o
N \ #>.> .—
.— r r i»i r.
246 tH = s ± t ■J—L= ■p1yy =:SSSSÉr=PT & /e
r.
" .
? .
-:—.-í—7a a ■
w
±
■ Nf¿ ![> 7 M m f

££Ü ttf f c f lr t t a j ą
ł/1 ■

te
i i -i-M

D. i. v8f-a/

$ > > - "V

>
P * ,# |> ii r f -
a F ñ f V r•T
t* - * :J —E ! g g _ _ ^
z P I3 B 3 ^ 7 :
cresc. >0C0 6Í /20C0 >> >
FWM-6413
 122

M id n ig h t

Boog-ie D. Baker - P. Stone

S a x -r h jjth m
Fokstrot
5 a x .a lt. Es A. Pradella
«solo.
tutti

248 I’p. iok

¿t
I ,

-Ji
------- ------------------------ E Z f- itf f m
----- 1
---------- ---------- — V if H—~r-lŁ ¡*t > ....
.
m. if ^ r
t*J U J3

t lU t t F F p n g
fe = 3 r # f t = l

ą M f f r r r if^ f l f e T i if T r ' f
PWM- 6413
 Melodie lub ich motywy mogą ulegać tzw. przeróbkom, np. rytmicznym, figuracyjnym i melodycznym,
które przeważnie łączą się ze zmianami tonacji w utworze. Jeśli przeróbki te są dokonane przez kompozytora
lub aranżera, wtedy ta część utworu przyjmuje według przyjętej w orkiestrach tanecznych terminologii nazwę
special-chorus. Istnieją również fragmenty utworu, które mają być wykonane dowolnie przez instrumentalistę;
może on więc swobodnie interpretować pod względem rytmicznym i figuracyjnym ten fragment melodii lub też
improwizować na jej temacie. Wówczas kompozytor umieszcza w utworze uwagę solo ad libitum.

Slouj-fox. Lento
249 BE
mf
TL
m i* E-T 9^1
j = F = t= = ^ = z~~n ^ pT^i —— - X i
# — — ¿=- *f ■ r — i ¡i.—. ___ .
g r pr J J ■
Special- chorus
id
£~ j
t—z s ii i TE

P W M -6413
124

Tempo slou)-foxa W. Kulpouricz

2>

4 ^ f itj I J- J

.a
P
1 .... f f

= 1 r -i 1 i*— f — J-
iu • ........ -—1------T T " •i ...... j
F f lf t
= * y ^ v • y .,—
4 ^ n j> ? * ~m f= £ = d ■W— J—J -
—^
J \ .::
-•

-J Il.._i P
/

i m m

t j
P —l*
r P ir / i ^ i

i j'hj s m
i i "ii My» b-
ffj
«r

rrrrf ft f f r f ft f-
PW M '6413
 125

Fox-moderato

2 5 !# ^ ^ .. JU 7:;i¿¿=£..^, "Lfcz-...H-
> '" S

--- J.1 ir ¡»—,1É#=*..— <

>• —
--------•L i - -- »•
-j-í—---- ? -------
---— * * » !_ yy_ / j—3_

v _ ># /

i* ӣ.-r-
--- í •■ f’U
*•?
mm •(•?*•**
T 1 L_ —-,L--- C
51í f n r i r f - ^
# -7
I przeróbka ------ ^

p t *'•'• ¿rf-f&t / O M —■« i r .-. . jg¿—

J|¡*§--%—-
§ ^ m-^=g= rMs;./ \g=;
^---> > F'
# ^ # H r--
r #1-----k
= í L fTTh -* úüf='
Tr j- -i7 ŁJJ - - - - h~
f .lyr .......
~i~_4----- ¿--- L
::z:i-
--------

/^Z í± ÍmCZ¡
— * fT~.íi-.~=^=p=g;i» » *» i■ n t^! r------
f ^—
1 17 ' *[>UJ1aJ--
1 przeróbka
----- *-->
# . ttrp r r r f j ¡ r ) ■> itifTiO f f r i r - >•?»•}*
-I JM—K----------4^
2—

a * H * . f *•*"»»
JJJ» r ILLJL/ ^
> rTr r r la

mTZ \
*rf r rTf-^Z_* ::f c ’** * * x* • s• i if í t**T
* iir ^
i

í? f x
V c J i* rti..cm p r f f f -fgfcfgfW |f f M J= £ = j= ^ =
PVVM-6^13
126

Nieruinny żart

tu tti
^ te r lor
P -f jł sol 0 ^
= # = F ^
"f f
k4 Yf IM 3i p " p .. ... .
/ -*¿4_1
#
V
\ ......
,. --
-MfTl ______________
** / =4*1 -
J-*H » X - i —1 kj
aüü

t©-----^ _ Û _
221
a g
-O-
ł a g “n- -"»o
. >r.fŁ O
Fox-moderato
tutti solcr.
1#----<
S>
-
1 -U J Ł U j 7j =Ê=É
/

*
n r i r if 5 # ■-5-#-

Tr.
m eno mosso

Ë *' f T f f r irffi

rit.
f
> > > ^ f: solo oru
t-w r r -O-
:rar*
» ł t» P i» » o Ê
4 Vr r Ü
Tn

3EË
> ,^ =>- ï b i ■•9-
:#1j>1► ih ■■L
. -e- .a
^ solo
■XÜ-
t

-* — 3 Fr^ , - N rr=
i— •»sa 0 0 . -
■-JH w J
- W - ^ ---------------- u— — 1 - * — :------------- :-------- 7 m -j-j-

tutti

ür Ci xj i » i*f p ÉËÈE 11 J J
/
solo
Fox-m oderato

$ ZZ
& f#f=Ê3
F W M -6M 3
/
 p iu m o isso
BU
= = i=
C solo J
#=F
im MTg

W utiuorach tanecznych solo poszczególnych instrumentom jest bardzo często przemidziane jako impromi-
zacja. Wómczas oprócz małych nutek umieszczane są symbole akordom, według których można impromizomać.

B o o g i e -uoo< 5 g ^ e ____ ¿r ___ * . tr >>— x F- L e b r u n

¿00 zJłr
o cc*? ^
fe z —
*P P #
ę ------ * 2 ^ - y — 1 u*ł 1
r f r i i f f
4 £ U = .
-
. .

-— - .
* /'E T '

■ • •
^
l j 1 r
r rf
r 4 ..........v * P ^ f e F ~ r ^ 1 — *7 / .:
d » — " l - 1— ------------- 1— = ---------------- f ----------- ? ------- ----------- -

112. |

- » ----------- ™ -P -------------------------------- 1
# @ f f i N Ł t f r ^ M ..- ... i t l^
----------!-------------------------
*7 ± —: P ę~I_ - i - — ą
..... ^
v ------------------ ---

Solo a d lib.
tr
-I L j . r c i l*c"^------------
J r . i i ------
- r r i r = -------
" T — l
jp
0
-------------------------
r - f ...f - - ł
JL—.
=■■■ r r .. £ --- a ----------k * ---------------- # — ----- 4-----!
— -------------M - ----------- )- U L r % J J [ i ^
eJ £« G7 ^

f , j U ------------------------5 - r - i —
— r • i* •» — ?— ^ — r - . r f ] r r ^ i m- S - m r | . g r 'f f
^ r n . r * ■ G « ..... -
= J J -fc Ł Ł r j[>7
G Am7
3
l i - .... .. - 1 = - ^ 1— i* H * ------- P - i* ------ 1---------= — ti u ----- i ----------ł----- " - j ...- ....: ....k ; * 1 T l ....
i^ n k ; —i :_ 3 _ J
n
i" “ '•—+ .... M = g = = ' ^ ...# - * . = * = :• 4
6 .................... • •r ~ ........ • ....... . ------------------------- 1-------------------------- —
G

!!_.................... ..... m
................
r l , r -
J------ —- — 1*------------ — £ ----- *f -------a — m
'—m —(•— i#-------4■0--- ---------- —
0~-i = L ............... f .. p |— :^r
- H J - f ............. J - M S . J ^ u r U i J ~bL i—J ^J —
G7 r “ G
3 .....— —
l J > / ... .p
........
> f [ — 4 — f
■ 4 » ----------- J J . J -~ t-+
---------^ ^ J — £;
«t Am7
PWM- 6413
n7
128

Sloto-fox ( 4 t =13”)
B. Droste

25« » ¿¡j i ir i

g H r gj-p r i*r p/p

------ 1

IX — i ^ l » I I* ’ ..■
■LLi P U
^ ^ r- ^ w r m m
Solo ad lib.

$
f- ? J>^ici! iV^
' m f~ = ^

m.
¿ZI IZ =

_x_
iiä m

Tem po toog'ie G. Honig

255
ÜÜS i £

P W M -64-13
 129

1 u'— rP* i* * 1 i* W
r LJr r y7 1------- X
d i--- I -j#—& -----o-----
■r-" 1r 7 r r r 1

D.c.al -fy

_ T

-b7
SU
£ t t f if f
F 57

nr rr r r g
,fc>7

SEKCJA SAKSOFONÓW

Kilka saksofonom in orkiestrze tworzy tzru. sekcję saksofonową. Ilość saksofonom jest uzależniona od wiel­
kości i rodzaju orkiestry. W miększych orkiestrach tanecznych i jazzomych sekcja saksofonom składa się naj­
częściej: z dmóch saksofonom altomych Es, dwóch tenorowych B i barytonomego Es. W mniejszych zespołach
ilość saksofonom jest proporcjonalna do ilości członkom zespołu.
Głómną cechą grających m sekcji saksofonom pominno być precyzyjne i idealnie równe wykonanie oraz
jednakome brzmienie i nasilenie dźmiękóm. Dlatego też każdy członek sekcji minien dokładnie słyszeć nie
tylko siebie, lecz również pozostałych członków zespołu.

Rozwój sekcji saksofonom

Twórcami sekcji saksofonom byli dmaj amerykańscy muzycy jazzowi, Don Redman i Benny Carter. Od
chwili powstania sekcja saksofonów przechodzi różne przeobrażenia na skutek eksperymentów wybitnych mu­
zyków, poszukujących idealnego jej brzmienia. Dzięki temu powstały już dotąd różne „style“ gry na saksofo­
nach i nadal wypracowuje się nowe, oryginalne. Do udoskonalenia wykonawstwa sekcji saksofonowej przyczy­
nił się znacznie Sy Oliver, który wprowadził równoległe unisono dla całej sekcji. Ten sposób gry doprowa­
dził do brzmienia, które określone zostało jako „chlipiące saksofony“. Brzmienie to zostało wprowadzone
i spopularyzowane szczególnie przez orkiestrę taneczną Billie Maya. Najbardziej charakterystyczny „styl“ gry
wypracował wraz ze swym zespołem Duke Ellington. Jego orkiestrę można natychmiast rozpoznać po „świ­
drującym“ dźwięku o szerokim vibrato.
Trudno byłoby wyliczyć wszystkie sposoby tworzenia własnego brzmienia czy „stylu“ przez instrumentali­
stów, kompozytorów i aranżerów. Trzeba jednak wspomnieć o takich orkiestrach, jak Glenna Millera, Woody
Hermana i Stan Kentona, które wniosły bardzo poważny wkład do historii rozwoju sekcji saksofonowej.

P W M -6 4 1 3
130

Oto przykład aranżacji na mały zespół: trąbka B, Sax. alt. Es i Sax. ten. B (z sekcją rytmiczną).

Boogde
Solo

Tr. B

256

Sax. I alt .Es

Sax.ïïten.B

» : m# >
:■,
tata
fmh ■» =N t a -£-
M>E:>.>»--- >:>
m - > >
ę—--
a •1 1
tt a Ê=|- 4-l-'TTf r*CT >
—I.M- .?■- ê=i - Ą
- i/ffrr*rr»
.W*
L.
ta. I=HMi— -p~~
>:> > i*_. >> > >
m.. ..
U ta N yt ^tE rtf T £ta ta N
> >
•
K# g -
£ + - = f #=l
1 .... 1 F—ft a w - - -4- *• ...h m *■» :
i r m

> >
>
p z n :
--------- ¡É rn L m^ m ------- t a
- =
f .....- +T_ _ . i =1 P T ~ \
4 = y i = M

E j ç j ^ ç f . j .. It a
t a
i ® ------------
-m-------- 2..... ........... • . ..

IT irr
t a il ÏE = : i i. \
mf
Soli unis
i
W — fr
m f

Soli unis.

J=
t a
mf
PW M - 6413
 131

---------i — m — r—i— i ------- 1----- *------- --------^ ^ ^------ ---------i ------------- ^------- - >—
r^ N =

<
: „!

;:)
—---- Í --- J - - - f -W— í — - i ...... »------- -#l----í --- # - j - í ----
m = ■ « = £ ----- • ^ .......
=

i . J > = - J Z U .— «y 3 « -tL-- - >'.__¿j--- L i IJ_.

,
# -*V*r -^* ~J j t J J ~ l JqW:ir»L

-\
\è ^ & V* - * i! ^ * « q+^w — T »----------------

creóc. a poco

= ^ - ..7 L u f = : —f — —----------
H -T * ł> C u i

> > >

> -jŁ*~p fi
r r ± l _ _ .. - - ------ 1-f rf = f1 = p - f ---------
L— -■ ----
"H 1 hJ------- Í---

-4 > > > > ^

— ^
m , / M 477 £ C1„j ---
i---- £--------*■■U * ŁK f ¿----
i ¥ni---i----*----
1— 1 ■!■ f ^
“S ~
> > > >;
h t e á
M m V — f'-
ans---5— í = é = i----£------- -- i r x f c f . . . . * = m =¿----
m------- J

> > . > > > .

IFtM t ----------------- — r F fo —*— =p = c_£p^__j
1 i .* zzj: F-----
^==

--­L f N
r> >. > >
iH i ■* L
! f l f •f . —
A-
:: 5EEE
. . ; *
z k d S U L .-
5

■7» i
----------- -
-

L> > > -

■-_* v

m M6M
:»y
__

tf-p « - = = f ■ • .... V m * '■..... = d = c = e " ~ \ - ------ i — —--------------

■ : . ...“ z;: # l_ r .. : p Ł f. :-J- - i -------------- -------
te* .
f m

_, ..... . ... ? .... ••* - a - < **•-----(S— -|• — *— * r f ~ ~ ------

(fl> y -------Ä L 4 J — U J _ ^ -----
f ^ r - r ' * r p ------ f — 2 _ _ J —
=F z= = H Z

-Ä--------- m— -------- ..... . p ......... • . > > . r f ll

------- ^ a b J — i = - i ----- -3 -— i ----- — -p .... ------ i — T ¿ -» y :
------------ F— i—
pwM-fc^ia
132

..... ...................^ -------3-

..... ««— bp
i— = t
J-feL3 = \
JL M Æ 2Î ^ — M # # # a
1— jp - Z*™.
' t à * t - £ î £ J _... /
$ —
.. . _1 ; = Ü■ - - ...
i n. ^ s= = m 4 = ^ Tp-;#-
y * J-..
x----- .3— — j—
m _ 7 .
*—i - "'V .
k * r r r r = 3 = # _< : - T -5-1 N
--- 3—
B8®

+ O
---------- ------------------ k—P g.# j Pj P
. p# >
-3 j = j ------- J ------- J -------- y f ------—i
>
p

=»— - ÿ - g | r f = >'
T v #----------------------------
-------- r r » c ] v J — = p = — ^---- U-ä— ------ -_ . y * r r —
I * «J,. 1—J ^ - ■ ■ ■ ^ L - L L ..i .,,,1
J ë i- L

- T ] , -J -:« j ^ Æ p f f r r C -
= £ *= - f- v - r ¿ 4
.-------- W f—
h = — J s rL - ^ —

+ 0
J—J—J —J— p ^ i—¿------
- í ------- p-— » ------------------- «p - 0 Z é -------- f -----
1 - —.... - * _ p ■

—--------------------
^ p
= •- — —4 . :-á & * É É ¿ S
• $ T T I 1 M
- — — -------— --- f ---- «»■«»»W - -> — i ----------------- Î

,. c te £

f f l 1 y - .. C J i r * L r r p
^ 4 - - I

-JB
f c Ł l.. - = e -----------------------------------f
# - EEEE^P

▼
• l* : P P r.. K....
:#.T. ^
- ----¡ł-f^lrt#—f*—# -- 1*--- --- -#---- ■0&WT-0--S--P
-{ ■ = ^ -JLi!^- #... ■
4 . JR:----T
z}r»..JPv _ = ~Fä f~
« ■■ n

f f i - -c g c -c r p y c^if rp ' 1»* 'E

u ffJ
FW M - 6413
 133

M i £ wz

S o li un is.

4i J3. sJ3
er L r r ~a
* S o li UTlis.

Pr r iFH

2^4
P ¥ i 3=gf
 %A ,# * «) -
ÊËÊÉ i^ i ÜpP
«■ J~3 • *#
9 f

¥ 3 ¥ £
SaxX ten. solo
oa

^PÉ ÉP r / fr J T J . £ j Ł }________ à
S o lo „z chrypą’

¥3 P
■ iM
Ï m
JGT

— ' " ' WM ........-

— 1
......................................

frf
± i S r r" .
•f
_.ß '•_ -
= &
g ^ ,~
-1.tr tr tr á ^
g ^" ft
ff. f #f p "■ -
-fc—P
_ rf->—
-L^ * r fctF
L
-J 1
— T T iJ
* r r r r r *--
1 1 ---------- _ _ .— -------------

tr
fi ir ir ^ ¡fr* i r , ¿ ^
b u i ü d i£==PSlj= è $ 4 = r s r ¿ y üi_j
PW M -6413
134

tr tr B a tt.

ÊÉÉ ÎE 5 E
e z g fe
ü
W
£• iSr
£ £ ) Batt.
é ¿
Ê
—
i j-

> > £•
-#- ♦ iS?*
i
$ ff
>* > ÍT > >*
1F
£L i f 1
ÍEEÉ
¿2

*=4=t
ff
> > 1r

jir

#- ♦ 1®- ■#“ T#“ iS?*

i i r * a/
¿r
f i £ fft> # £ f i f f #

I j2

U p P
b * r£ - > >

i ö
ijf e

ï
r r 1 —3~1 1
- <3----- ' i
3 =

Ä ñ , £ £
$ ' w. 0— 0
■
m É
> >
ít i

É Ü £ i £EEE? £ = E = E

PWM- 6413
 135

Przykład opracow ania na p ięć saksofonów

(W głosach Sax. I alt. Es dla orientacji umieszczona jest często melodia notoinana małymi nutkami.)

Tempo fokstrota _____

S. Prochazka
niel.

5ax.Ialt.Es H; j11 //h

i H I i {iii 1 f j r i*^ i ijr
7— i f - 13 =V-WJL j;-
7-
fi
7 * -
m f
257 f-

w—• M —
5ax.nten.B t e r ŁTpf
m f
/-

Sax.Malt.Es
p
7.áü£
n /* /-

m m — f - ~ r
Sax.IVten.B
§lp y~~g
£ +=E^= 7 1 7P-^
ot/*

Sax.VbarEs
Ía m f
-iiiü /

rr
i ii >• i , ,: ^ Sofo

t ^ frrrfr ¿=¿
OT/*
p‘ / f SLZ
P
so lo .

4^1- J ĘrP 90- i

m f
P
solo

r 12=
[? «•
OT/*
i p
solo

' 111 j g ÉÜÉÉ

^b1 p— p
£
m f

a= p F f
j J itJ M
PW M - 6413
136

JAZZ
„Jazz jest to im prowizowana m uzyka am erykańska, w której używ ane są europejskie instrum enty i w której
pow iązane są europejskie elem enty harmonii z europejsko- m elo

prof. Marshall S t e a r n s , założpciel 1 dprektor Instytutu Jazzowego w Nowym Jorku

„Jazz jest m uzyką podświadomości."

Robert G of fin , krytyk jazzowy

„Muzyk grający i im prowizujący ja zz przekazuje nam w ięcej niż melodię i synkopy. Nieświadomie od­
słania nam swoje w ew nętrzne »ja«, swoją osobowość. M uzyka wówczas tylko podoba się słuchaczowi, gdy
jego odczucia harm onizują z tą »podświadomą osobowością« solisty. Są tacy, któ rzy twierdzą, że najlep­
szym saksofonistą (alt) w szystkich czasów był Charlie Parker, inni - że Benny Carter. Pierwsi uważają,
że Parker grał staranniej, że jego im prowizacje były bardziej płynne. D rudzy twierdzą, że gra Cartera była
mniej agresywna niż gra Parkera.P rzyczyna rozbieżności wocenie leży w w ewnętrznym zespole
cza z osobowością solisty. Mówi się, że m uzyka jest m iędzynarodowa. Tak jest w istocie, zw łaszcza w od­
niesieniu do jazzu. Bodaj żadna inna m uzyka nie p o tra fi tak głęboko w niknąć w psychikę ludzi ja k ja zzo ­
wa, bez w zględu na to, w ja kiej części świata jest grana. Przekazyw anie przez improwizującego m uzyka
wrażeń chwili jest chyba najbardziej istotnym czynnikiem ja zzu ." °

Stan K e n to n , kierownik orkiestry, pianista i aranżer propagujący progressive-jazz

STYLE JAZZOWE

Styl to zespół cech charakteryzujących sposób gry. Zasadnicze style jazzowe: nowoorleański (klasyczny),
swing, be-bop, cool i pokrewne.
W stylu n o u j o o r l e a ń s k i m zasada gry opiera się na rytmie, specyficznej intonacji oraz na kontrapun-
ktycznej improwizacji zbiorowej. Improwizacja pięciu lub siedmiu instrumentów (dla tego stylu ustalił się na­
stępujący skład instrumentalny jako typowy: trąbka, klarnet, puzon, perkusja, kontrabas, banjo i fortepian)
z zastosowaniem rytmów synkopowanych doprowadza do komplikacji rytmicznych, ponieważ każdy z instru­
mentów akcentuje inne dźwięki w takcie. Jednym z twórców stylu nowoorleańskiego był słynny trębacz Bunk
Johnson. Spośród instrumentalistów jazzowych kultywujących styl nowoorleański wymienić należy takie
nazwiska, jak: Louis Armstrong - trębacz, Sidney Bechet - saksofonista, Kid Ory - puzonista oraz Milton Mezzrow -
klarnecista. Rozwiniętą formą stylu nowoorleańskiego jest D i x i e l a n d .
Styl C h i c a g o nie jest właściwie odrębnym stylem i niewiele różni się od klasycznego. Mniej w nim
tylko kolektywnej improwizacji, natomiast po raz pierwszy (około 1925) użyty tutaj zostaje w orkiestrze saksofon.

FYVM- 64:13
 137

Określenie s w i n g pochodzi od kołyszącego rytmu, stanowiącego przeciwieństwo ostrego i „kanciastego“

rytmu nowoorleańskiego. Jeśli chodzi o sposób gry swingu, to odznacza się on werwą i ekspresją oraz inten­
sywnością rytmiczną. Styl swing ogranicza improwizację do partii solowych, tzn. polega na improwizacji in­
dywidualnej. Szereg elementów twórczych do stylu swing wnoszą: Benny Goodman, Teddy Wilson, Coleman
Hawkins, a zwłaszcza orkiestra Duke Ellingtona.
B e - b o p charakteryzuje się odmienną aniżeli poprzednie style specyfiką. Tradycyjny, ćwiartkowy rytm
utrzymuje w sekcji rytmicznej jedynie kontrabas. Perkusja towarzyszy mu w tym rytmie swobodnie i sam o­
dzielnie, na zasadzie polirytmii. Przy wykorzystaniu zdobyczy najnowocześniejszej muzyki europejskiej, zwła­
szcza w dziedzinie harmonii i kontrapunktu, be-bop kontynuuje tradycje stylu nowoorleańskiego. Wyraża się
to w operowaniu ostrym dysonansem, a często nawet atonalnością. Be-bop charakteryzuje się nowatorstwem
harmonicznym i bardziej zwartą linią melodyczną. Przytłumiona, miejscami nawet głucha barwa instrumentów
dętych stanowi przeciwstawienie silnej i soczystej barwy stylu nowoorleańskiego. Za twórców stylu be-bop
uchodzą: znakomity saksofonista (alt) Charlie Parker, trębacz Dizzy Gillespie i pianista Thelonious Monk.
C o o l jest odmianą stylu be-bop. Za twórców tego rodzaju muzyki uważa się trębacza Miles Davisa, sa-
ksofonistę Stan Getza i pianistę Lennie Tristana. Dla stylu cool sprawą najistotniejszą jest pełne zrozumienie
i znajomość polifonii, umiejętność równoczesnego budowania i rozwijania kilku samodzielnych, obok siebie ist­
niejących i równowartościowych melodii. Cool ma najczęściej charakter kameralny, jak na przykład kwartet
Gerry Mulligana.
P r o g re s s i v e - j a z z nie jest odrębnym stylem, lecz stanowi pewien sposób interpretacji stylu be-bop
w dużym zespole instrumentalnym i opiera się na skomplikowanej instrumentacji. Twórcą tej metody wykonaw­
czej jest Stan Kenton.
M o d e r n - j a z z charakteryzuje się zerwaniem z tradycyjnym jazzem i komercjalizmem swingu. Obejmuje
on takie style, jak be-bop, cool, progressive itd. Modern-jazz jest odbiciem ogólnych tendencji artystycznych
naszych czasów.

Suuanee River

temat nowoorleański
M oderato
Temat

258sae
$
A T

i
zz: z e

Ę dim Am 7 D7 Dm7 G7

=55=

F%dim C Am7 D 7G7

AT
P r mr
C D m 7 D$dim C D fiJimDm Dm
>»
G7
1©*
AE

Dm.7 C C7 Ft Jim C A7 Dm7 G 7 C

m
c7 F$dir

Cs
,i>rjlr.lr...ir...S..cjr É É ^ p
Ffdim C C Dm7
±

PW M -6413
138

Temat

fff,dim C Am7 D'nJ G7 C Dm7 C

A lexan d er's ragtim e band

I. Berlin

259
SLLTi r
m p i» i P

? T lr iip
łtp f i* I f* F
i
Ds D D7
A7

%
» f .frrif AtTifft
G6
fL uJL- > ' >
piH
/■ /
» --- # “ 1*
— *- *r
—
-p = •—
(¿zz
* f / i r —
i ------ T f ^ r r ~

«) D6 L - i

rz:
CJ* f p
D6

,> >

1P D D7 G6
 139

— _— —
h-f -Tr 1#------- fcf f 1 ... rr*fi r
.-T 7----- J —1---------- 1---------- 1 . p
-------------^— i
D 6
r

-w n*r f f1
it*» 1— —
I
------- 1-------- ----------
n©------------ r -J rrrif
--------------- 1 ^ I
J r r r .r
—j_______________________ 7 a .. -
V Am7 ' D'H G6 G# dim D6

Improurizacja
S i
F)Ä D6 D
A7 D7

oQ -q Q 4-q-

i -a°-
DÄ

Ü.
o
-00- Q
¥ o—
D6 G6 D7 G6

f D6
m
D 5+ G6 Gf dim D 6
D6

Dixieland P. Laine - P. Stone

260j ( i: CieXTgr p i f«r r r:py=p i — |> ftp I*

t ii: r r pr gi r r ^ r piJb/]j J ] u j J^-wj. r=p=f

c ^ •<■ C' F ^
«77

ip D7 G Cffdim G‘
jig g ip r pa n
C F
D7 G7
Improwizacja

I ' ܣ
E7 F A7 D Cdi m D7 G?

f=S ---- ^--- =tJ?f r r ci ~^T ^ 1 iJ tiff4^y>irri

—
-
Cjfdim G7 C 7 Am
--- ----------------- --d—t—j—
C7 F A7
— —

=$—’*-1»sr~f>r f fj------
M m
i . .......... “
—-m-
■f ff fi-L----------J____ |__ 4 ^ ------------ 1
— = — 1
Cdim C D7 G7 C F c
140

H o n ey su ck le rose
> ^ opr. T. Spieuiak
m* m ....... . P ---------- (•(-]•---- # 1 fi-------- 1
*^• * r} r " • V . »• » - —
f r ^ u i p
_ L t= 1 —a J J -------------- p ------------
4 4 ^ /l7 4^ „ ' - a
£m7 D 6T Fzm
m t Em7 i47 E7 A7 .E m 7
^ __ _____\
> lf p - ... .
11.
• —
1 H-------
\
...%
/
r rr.|1 "2. ^
| ° -----------
.
?*-------- /
>
■• p ..... ...
— __.L_
_2-|----------
----------- = - :
¥ f D6
* = D zm Z) 6 I ijjfzm D 6 i4m? D 9r
Eim7 A7

fe
9 • ~P~f
1— !*• I* fcj» ^*-EE=E^7=4:
«** 1
--- ... £ 1 p (H
- ¿ ■ M r 1- 1 r .. 7 . •:,# * ...
Ar D ? G6 I G7 7 r 7 Hm7 F?E?

% g g j j t g l l | m iT'Trr^ ET if rr rpr g
----------- ■---------- p—
,4r Bi 7 A -
A"" £V A7

£
£m 7 A7 A A* A
Improurizacja

ff ? r m r^rr.f
** A Em7 A7 Em7 A7 vl7 jE'w,7 / 17
_ 5--- \ > /--
- 4 *-4 ^ ----- ^ • f "rn>- ■ 5* " '
___ • • .«
...*. p . ii .... .7
•<• -- ..7 Jr li f ___£___ ,I-------
e -i
4 = h d< k r ^ Em7 J47 D6 Dzm

.-#...... ..... " " “*

..-........ U.„. - * ji ....km* P r ,1 ! - ^ ---- 3----- 5=»= ^
^ T . ^ x j ^t r x — r~£~~~" ^ 1
Em7 A 7' K T " A7 ,Fm7 £„,7 A7 D6 Dzm

jfe, PPMPff 4# e££e4

i
$

£V
m
A7 D 6 Am
ll
D6
3 E

D5+

b_*TP
f r rr r i pr pr--*Lf £ 2
» p

Gs G7 F 7 F ,7

tt^
% E ^
$ e
/J j sm A7 A 1™ JJm7 /I7
£ bj
¿», rj)"f c/|Lfl
_ _ j , —
>
= gf.$
>

a? D6
FWM 6413
 141

Be - bop D. Bovio
%
&á
262 J"j jt 7fl tf[J [Sg
c6 H7 ¿7
'I. " i^ T
i* I P » » * F ig1
C6 D r.
33 7j*j i
GGs+
7 C6 Dr,

¿9

D»
D7 J) O»
§3 m nn i VT" g9
*> ?
G5t CÄ

—■ 7 fJfrTrV T , ^ = -£t—
^lT-J-------
= L * • —i*-------*-----
—■*---- s - r r
#Hi 7 E7 A7 D,n

Improu>iza<:ja
—
/H——---
? f ' f f 1! V I fj r f r.
►

G7
^6 = =G1m
C C—— Fine
U*6
( H 7

=*=7---■IU
p---*lj*’flVtM>--------
» «— ip-..... h 'T v .... —f —:.... ’ _ L O ^ _ --------L.
1 r- ---------------------
rtrrr 1
7 A7 3 --' D r. G C6 A m
r
ZÉZ-^È:—^. 1 r r r r ^ r r . r =ttr ilT i- Pr f r ri
- 5.....rL — — —1
— r r-t^
S1 Dm G7 (G3+ C 6 H 7 E7

j l - £ :

1 pf—■
Tr rJ* >*?-t m Cf TfT—j f if ——- f
©
V Dm
— ^ G7 C6
..

Dm
.............................................. ____ ___

C6
____ -- -1 -ZJ ^ p

Em

-M ^ ~ f L— i t f r r=rfj
l . r ------à±
J------ •L------ \----------
f r - 1v . ■ .---------
m 717 /I9 A7 L)m Dn7 7

=#=^ # ..........
^ -Tj—1—jl iJ — J- J >
>■=J~—
> ^ j>J rtrf _ ri.. -
4= -
G9 G5f C‘
=dd=
H7 E7
... ...............

i»- *P"— 1 - > i *

Dr G7 C6 Dr C6
D . •%' a lfin e
PW M -6413
 142

K ołysanka na com b o
K. Komeda-Trzciński
Solo piano % S lo w ly

— ----- ... Alto improv.

- - i...r
1 ?
e r
-
r p r i ..X ..
i + - .u
x p r * —.i
r n RF~T rJ- 1
* ------- ' /

Fine Am
/ s /
z i^ ż z z iir r s iz z ^ ^
G F C
7
X X

Gm7 C 7 F
7-- 7----7—
X X

X -X X X X X XIX X X EX.Z X X 7 7 7 X pX X x^X ^ =7 =^=^

Am H 7C A7 B Cm7F 7 B Dm Em7 A 7 Dm C Hm7 E 7

Piano improv.
X ^-X X X
i Am7 D 7 Gm7 C 7
X X
Fm7 B 7 Em7 A 7
X X ^ X XX X / / X
B Cm7F 7 B E7 AD
7n
1
D. % al fin e
1 96 7 by PW M E d itio n , K raków , P o la n d .

N in e te e n a g e r ’s w altz

W a lc ja z z o w y J. Ptaszyn Wróbleiuski

264: m I Íj)|J Mjr I I —

m
r X f \Z £ L p &

y -7 £Ff U

Jfc 95
$
© 1 9 6 7 by PW M E d itio n , K raków , Poland.
fí
 Na zakończenie zechciej przyjąć kilka uwag, które pomogą Ci stawiać pierw sze kroki w zaw odzie m uzyka.
A więc po przerobieniu tej szkoły powróć jeszcze do początkow ych ćw iczeń, gdyż teraz zrozum iesz je
lepiej i utrwalisz swoje umiejętności. Nie przypuszczaj, że jesteś ju ż dojrzałym m uzykiem i m ożesz usiąść za
pulpitem w dobrym zespole m uzycznym . Brak Ci dłuższej praktyki instrumentalnej, dzięki której osiąga się
i doskonałość techniczną gry, i w yższy poziom ogólnej kultury m uzycznej.
Twoja dalsza nauka to również obserwacja i słuchanie. Gdy tylko nadarzy Ci się okazja, słuchaj zes­
połów m uzycznych, a szczególnie saksofonistów . Jeśli żle grają — ucz się na ich błędach, jeśli dobrze —
staraj się ich naśladować!
Gdy zechcesz pracować w jakim ś zespole m uzycznym , korzystaj chętnie z uwag bardziej doświadczo­
nych m uzyków, a przede w szystkim kierow nika zespołu.
Pamiętaj zaw sze o system atycznych ćwiczeniach, bo w krótkim czasie Twoje dotychczasow e osiągnięcia
mogą okazać się niewystarczające. Opanowanie jakiegokolw iek instrum entu nie zam yka się w żadnych ra­
mach i nie daje pewności, czy ju ż jutro życie nie postawi przed Tobą now ych wymagań.
Jak w każdej dziedzinie życia f tak i w m uzyce zachodzą z biegiem czasu zmiany, za którym i każdy
dobry m uzyk musi nadążać. Praca m uzyka — to ciągłe szukanie nowych m ożliwości w ykonaw czych, to
twórcza, odkrywcza praca.

PW M -6413