1Η ΕΒΔΟΜΑΔΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ STEM

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ
ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
STEM

1|Σελίδα
Το εκπαιδευτικό υλικό δημιουργήθηκε το 2022 στο πλαίσιο του
προγράμματος Generation Next, με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος
Vodafone.

Το περιεχόμενο του Εκπαιδευτικού Προγράμματος Σπουδών «Επιστήμες,

Τεχνολογία, Μηχανική, Τέχνες και Μαθηματικά (STEAM)» αποτελεί
συνδημιουργία των παρακάτω φορέων:

Το εκπαιδευτικό υλικό του παρόντος οδηγού έχει δημιουργηθεί με άδεια

Creative Commons με τα εξής χαρακτηριστικά: Μη Εμπορική Χρήση -
Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές (CC BY-NC-SA 4.0).

2|Σελίδα
 Πληροφορίες Εγγράφου

ΜΑΘΗΜΑ 1.1: Εισαγωγή στην εκπαίδευση STEM

Ενότητα 1.1.1: Η εκπαίδευση STEM-Οι δεξιότητες

που καλλιεργεί-Η σημασία της για την
1η
εκπαίδευση και την κοινωνία

Μαθησιακό 1.1.1.α: Ιστορικά στοιχεία και

Αντικείμενο εννοιολογικές διευκρινίσεις σχετικά με
την εκπαίδευση STEM

Συγγραφέας Ζωή Αντωνοπούλου-Τρεχλή, Διδάκτωρ

Φιλοσοφίας

ΦΟΡΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

(ΕΑΠ)

3|Σελίδα
Συνοπτική παρουσίαση του αντικειμένου
Σε αυτό το μαθησιακό αντικείμενο θα προσδιοριστούν με συντομία οι
κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που οδήγησαν στη
γέννηση και στην εξέλιξη του STEM.

Κατόπιν, θα διευκρινιστεί η σημασία του ακρωνυμίου STEM και θα

παρουσιαστεί ο ορισμός του STEM, αλλά και τα βασικά χαρακτηριστικά
του.

Μαθησιακά αποτελέσματα
Ολοκληρώνοντας τη μελέτη αυτού του εγγράφου, θα είστε σε θέση:
 Να αναγνωρίζετε τις ανάγκες που οδήγησαν στη γέννηση του STEM.
 Να συνδέετε την εμφάνιση και την εξέλιξη της εκπαίδευσης STEM με
συγκεκριμένες ιστορικές ανάγκες.
 Να εξηγείτε τη σημασία του ακρωνυμίου STEM.
 Να εξηγείτε με ποιον τρόπο γίνεται αντιληπτός κάθε επιστημονικός
κλάδος που ενσωματώνεται στο STEM.
 Να ορίζετε το STEM και να επεξηγείτε τα επιμέρους στοιχεία του
ορισμού του.

Λέξεις-κλειδιά
Μαθησιακό περιβάλλον, STEM.

4|Σελίδα
Πίνακας Περιεχομένων

1.1: Εισαγωγή στην εκπαίδευση STEM ............................................. 7

1.1.1: Η εκπαίδευση STEM-Οι δεξιότητες που καλλιεργεί-Η σημασία της για
την εκπαίδευση και την κοινωνία ................................................... 7
1.1.1.α: Ιστορικά στοιχεία και εννοιολογικές διευκρινίσεις σχετικά με
την εκπαίδευση STEM ............................................................... 7
Ιστορικά στοιχεία – Η γέννηση και η εξέλιξη του STEM ................... 7
Το ακρωνύμιο STEM............................................................. 10
Αναλύοντας τον ορισμό του STEM ......................................... 11
Ενδεικτική Βιβλιογραφία-Πηγές .................................................... 12
Γλωσσάρι .............................................................................. 12
Περαιτέρω μελέτη ..................................................................... 13

5|Σελίδα
Λίστα εικόνων

Εικόνα 1: Sputnik1 ...................................................................7

Εικόνα 2: Το λογότυπο της NASA https://el.wikipedia.org/wiki/NASA
..............................................................................................8

Λίστα πινάκων

Δεν βρέθηκαν καταχωρήσεις πίνακα εικόνων.

6|Σελίδα
1.1: Εισαγωγή στην εκπαίδευση STEM

1.1.1: Η εκπαίδευση STEM-Οι δεξιότητες που καλλιεργεί-Η

σημασία της για την εκπαίδευση και την κοινωνία

1.1.1.α: Ιστορικά στοιχεία και εννοιολογικές διευκρινίσεις σχετικά

με την εκπαίδευση STEM

Κοιτάξτε γύρω σας. Διαλέξτε οποιοδήποτε από τα αντικείμενα που βλέπετε

και σκεφτείτε: μπορείτε να το συσχετίσετε με έναν μόνο κλάδο από αυτούς
που συναποτελούν το STEM; Δεν νομίζω. Σίγουρα θα ανακαλύψετε ότι, για
να παραχθεί οτιδήποτε, δύο ή περισσότερα επιστημονικά πεδία χρειάζεται
να συνεργήσουν. Απλούστερα, η επιστήμη και τα μαθηματικά συντελούν
στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και στη συνέχεια η μηχανική συμβάλλει
για να την κάνει χρήσιμη στη ζωή μας.

Ιστορικά στοιχεία – Η γέννηση και η εξέλιξη του STEM

4 Οκτωβρίου 1957. Ο ψυχρός
πόλεμος, που σημάδεψε τον
μεταπολεμικό κόσμο, βρίσκεται στην
πρώτη του φάση. Κύριο
χαρακτηριστικό αυτής της φάσης,
στην οποία εφαρμόζεται η λεγόμενη
στρατηγική περιορισμού
(containment strategy), είναι ο
ανταγωνισμός μεταξύ των δύο
υπερδυνάμεων, Αμερικής και
Εικόνα 1: Sputnik1 Ρωσίας, στο επίπεδο των
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE εξοπλισμών, ανταγωνισμός που δεν
%A3%CF%80%CE%BF%CF%8D αρκείται στα γήινα όρια, αλλά βρίσκει
%CF%84%CE%BD%CE%B9%CE
%BA_1 νέο πεδίο: την κατάκτηση του
διαστήματος. Εκείνη τη χρονιά και
ενώ έχουν προηγηθεί ανακοινώσεις και από τις δύο πλευρές ότι
κατασκευάζουν τεχνητούς δορυφόρους, η Ρωσία εκτοξεύει στο
διάστημα, από το Κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ στο Καζακστάν, τον
Sputnik 1 (στα ρωσικά η λέξη σημαίνει τον δορυφόρο). Ο Αμερικανός
Πρόεδρος Dwight D. Eisenhower και το αμερικανικό Κονγκρέσο
αιφνιδιάζονται από την ταχύτητα των Ρώσων (μέχρι τότε θεωρούσαν τις

7|Σελίδα
ανακοινώσεις της Ρωσίας απλή προπαγάνδα) και, συγχρόνως,
θορυβούνται. Γι’ αυτό λαμβάνουν την ιστορική απόφαση να προβούν
σε μεταρρυθμίσεις που θα επιτρέψουν στη χώρα τους να καταλάβει
ηγετική θέση στους κλάδους των Φυσικών Επιστημών (Science), της
Τεχνολογίας (Technology), της Μηχανικής (Engineering) και των
Μαθηματικών (Mathematics). Αυτή είναι η ληξιαρχική πράξη γέννησης
του STEM (παρότι το ακρωνύμιο χρησιμοποιήθηκε τρεις δεκαετίες
αργότερα).

Την επόμενη χρονιά, ο Πρόεδρος

Eisenhower προτείνει τη δημιουργία της
Εθνικής Υπηρεσίας Αεροναυπηγικής
και Διαστήματος (National Aeronautics
and Space Administration), της
γνωστής σε όλους μας NASA. Η
πρότασή του γίνεται δεκτή και έτσι, μαζί
με τη νέα εθνική υπηρεσία, ξεκινά ένα
μεγαλεπήβολο διαστημικό πρόγραμμα.
Ο επόμενος Πρόεδρος, ο John F. Εικόνα 2: Το λογότυπο της
NASA
Kennedy, συνεχίζει να προωθεί την https://el.wikipedia.org/wiki/N
καινοτομία στους σχετικούς ASA
επιστημονικούς κλάδους και καταφέρνει
να στείλει τον πρώτο Αμερικανό αστροναύτη στο διάστημα.

Κατά τη δεκαετία του 1970 η επιστημονική εκπαίδευση ενισχύεται ακόμα

περισσότερο και κατά τη δεκαετία του 1980 εμφανίζονται μεγάλα
επιτεύγματα στην επιστήμη και στην τεχνολογία: το πρώτο κινητό
τηλέφωνο, η πρώτη μόνιμη τεχνητή καρδιά, η πρώτη εκτόξευση
διαστημικού λεωφορείου και ο πρώτος προσωπικός υπολογιστής.

Κατά τη δεκαετία του 1990, οι Αμερικανοί/-ίδες μαθητές/-τριες βλέπουν τα

τέσσερα επιστημονικά πεδία να καταλαμβάνουν όλο και μεγαλύτερο
χώρο στο πρόγραμμα σπουδών τους. Την ίδια δεκαετία υιοθετείται από
το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών (National Science Foundation) το
ακρωνύμιο SMET (Science/Mathematics/Engineering/Technology), το
οποίο θα αναδιαταχθεί σε STEM, κατά το έτος 2001, από την Αμερικανίδα
βιολόγο Judith Ramaley, τότε Βοηθό Διευθυντή Εκπαίδευσης και
Ανθρώπινου Δυναμικού στο αμερικανικό Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών. Στην
αρχή του νέου αιώνα θα δουν το φως της δημοσιότητας αρκετές
αναφορές που υποστηρίζουν την ανάγκη να ενισχυθεί η επάρκεια των
νέων Αμερικανών/-ίδων στους κλάδους STEM. Το 2005 δημοσιεύεται από

8|Σελίδα
τις Εθνικές Ακαδημίες Επιστημών, Μηχανικής και Ιατρικής των ΗΠΑ (U.S.
National Academies of Science, Engineering and Medicine) μια έκθεση
με τίτλο Rising Above the Gathering Storm, στην οποία αναφέρεται ότι η
επάρκεια των φοιτητών/-τριών στο STEM υστερεί στις ΗΠΑ σε σχέση με
άλλες χώρες και ότι η παγκόσμια επιτυχία της χώρας απαιτεί το μελλοντικό
εργατικό δυναμικό να είναι καλύτερα προετοιμασμένο στους κλάδους
STEM.

Και φτάνουμε στο 2009. Σύμφωνα με το Υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ,

μόνο το 16% των μαθητών/-τριών Γυμνασίου ενδιαφέρονταν για μια
σταδιοδρομία σχετική με το STEM και
είχαν αποδεδειγμένη επάρκεια στα
μαθηματικά. Επιπλέον, από το 28%
των μαθητών/-τριών της Α΄
Γυμνασίου που δήλωναν ενδιαφέρον
για τους κλάδους του STEM, λίγο
περισσότεροι/-ες από τους μισούς
έχαναν το ενδιαφέρον τους μέχρι την
αποφοίτησή τους από το Γυμνάσιο.
Αυτά ήσαν τα δεδομένα που, το 2011,
υποχρέωσαν τον Αμερικανό Πρόεδρο
Barack Obama να ανακοινώσει την
Εικόνα 3: Ο Πρόεδρος Barack
Obama πρωτοβουλία Educate to Innovate.
https://el.wikipedia.org/wiki/%C
Στόχος της πρωτοβουλίας, η οποία
E%9C%CF%80%CE%B1%CF%8 περιλάμβανε την αύξηση των
1%CE%AC%CE%BA_%CE%9F% ομοσπονδιακών επενδύσεων για την
CE%BC%CF%80%CE%AC%CE% εκπαίδευση STEM, καθώς και την
BC%CE%B1
προετοιμασία 100.000 νέων
εκπαιδευτικών STEM έως το 2021, ήταν,
μέσα στα επόμενα 10 χρόνια, οι Αμερικανοί/-ίδες μαθητές/-τριες να
έχουν κορυφαίες επιδόσεις στις 4 επιστήμες που αναφέρονται στο
ακρωνύμιο. Το 2016, σύμφωνα με δελτίο τύπου του Λευκού Οίκου, οι ΗΠΑ
είχαν καταφέρει να εκπαιδεύσουν στο STEM 50.000 εκπαιδευτικούς.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ακολουθεί, δεδομένου ότι εντοπίζονται παρόμοια

προβλήματα. Το 2014, ιδρύεται το Εθνικό Κέντρο STEM (National STEM
Center), το οποίο προσφέρει εκπαίδευση και δωρεάν εργαλεία σε
μαθητές/-τριες και εκπαιδευτικούς.

9|Σελίδα
Η Ευρώπη ολόκληρη δεν αργεί κι αυτή να υιοθετήσει το STEM,
διαπιστώνοντας ανάλογη υστέρηση των μαθητών/-τριών στους
κλάδους STEM από την έκθεση PISA 2012. Ήδη το 2015 η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο περιλαμβάνουν την εκπαίδευση
STEM στις προτεραιότητές τους.

Το ακρωνύμιο STEM
Ας ξεκινήσουμε με τον ορισμό του STEM, του ακρωνυμίου που, όπως ήδη
αναφέραμε, προέρχεται από τα αγγλικά αρχικά τεσσάρων επιστημονικών
κλάδων: των Φυσικών Επιστημών (Science), της Τεχνολογίας
(Technology), της Μηχανικής (Engineering) και των Μαθηματικών
(Mathematics). Πριν, όμως, ας εξηγήσουμε πώς γίνεται αντιληπτός κάθε
επιστημονικός κλάδος στο πλαίσιο του STEM (Yakman & Lee, 2012: 1074):

● Φυσικές Επιστήμες: αντιπροσωπεύουν ό,τι υπάρχει στον φυσικό

κόσμο. Είναι η συστηματική μελέτη του υλικού σύμπαντος,
βασισμένη στην παρατήρηση, στο πείραμα, στις μετρήσεις και στη
διατύπωση νόμων που περιγράφουν τα φυσικά δεδομένα με
γενικούς όρους.
● Τεχνολογία: αντιπροσωπεύει ό,τι δημιουργήθηκε από τον
άνθρωπο για να υπηρετήσει τις ανάγκες του, με την κατάλληλη
χρήση και μετατροπή των φυσικών υλικών.
● Μηχανική: είναι η επιστήμη ή η τέχνη που ενώνει τις φυσικές
επιστήμες με την τεχνολογία, δημιουργώντας πρακτικές εφαρμογές
με την αξιοποίηση της γνώσης που προέρχεται από αυτές:
κατασκευή μηχανών, γεφυρών, κτηρίων, ορυχείων, πλοίων,
υπολογιστικών συστημάτων κ.λπ..
● Μαθηματικά: είναι η επιστήμη των αριθμών και των συμβόλων (και,
επιπλέον, της ποσότητας, του σχήματος και του χώρου) που
αντιπροσωπεύουν, αποτυπώνουν, εξηγούν και υποστηρίζουν τις
παραπάνω διαδικασίες.

Tο 2010 το αμερικανικό Προεδρικό Συμβούλιο Συμβούλων σε θέματα

Επιστήμης και Τεχνολογίας (President's Council of Advisors on Science
and Technology/PCAST) δίνει τον εξής ορισμό: «STEM είναι ένα
μαθησιακό περιβάλλον όπου οι μαθητές/-τριες εξερευνούν,
ανακαλύπτουν, οικοδομούν τη γνώση με τη χρήση πραγματικών

10 | Σ ε λ ί δ α
προβλημάτων και καταστάσεων οι οποίες σχετίζονται με τα βιώματά
τους».

Αναλύοντας τον ορισμό του STEM

Στον συγκεκριμένο ορισμό ο όρος «μαθησιακό περιβάλλον» (learning
environment) αναφέρεται τόσο σε μια εναλλακτική εκπαιδευτική
προσέγγιση, όσο και στο πολιτιστικό ή φυσικό περιβάλλον εντός του
οποίου συμβαίνει το γεγονός της διδασκαλίας και της μάθησης. μπορεί,
όμως, να εκληφθεί και ως όρος συνώνυμος με την έννοια της «σχολικής
τάξης». Τα τρία ρήματα που βρίσκονται στην καρδιά του ορισμού
(εξερευνούν – ανακαλύπτουν – οικοδομούν) παραπέμπουν σε
διερευνητική – ανακαλυπτική – εποικοδομιστική προσέγγιση της
διδασκαλίας και της μάθησης. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι αυτονόητο ότι οι
μαθητές/-τριες χρειάζεται να εμπλέκονται ενεργά σε ομαδικές
δραστηριότητες, μέσω των οποίων αναπτύσσονται δεξιότητες
συνεργασίας και αξιοποιείται το γνωστικό και πολιτισμικό τους κεφάλαιο.
Ο ορισμός αναδεικνύει, επίσης, την προϋπόθεση το STEM να έχει ως
αφετηρία προβλήματα και καταστάσεις της πραγματικής ζωής
(εμπλαισιωμένη μάθηση/situated learning), γεφυρώνοντας τις γνώσεις
με τις εμπειρίες που αποκτούν οι μαθητές/-τριες εντός του σχολείου ή έξω
από αυτό.

Η εκπαίδευση STEM προάγει και βελτιώνει τη μάθηση των γνωστικών

αντικειμένων στα οποία αντιστοιχούν τα γράμματα του ακρωνυμίου του,
αλλά, επιπλέον, στοχεύει στην αντιμετώπιση των διαφορετικών αυτών
επιστημονικών πεδίων ως μια ενιαία οντότητα (Sanders, 2009). Στην
πράξη, σε αυτήν την εκπαιδευτική προσέγγιση -ολιστική στην ουσία της-
τα τέσσερα γνωστικά αντικείμενα διδάσκονται αλληλένδετα μεταξύ τους
και όχι απομονωμένα, ενσωματωμένα σε ένα συνεκτικό μοντέλο
μάθησης, το οποίο, επιπροσθέτως, δεν έχει απλώς θεωρητικό
χαρακτήρα, αλλά εστιάζει σε αυθεντικά παραδείγματα του πραγματικού
κόσμου (πρακτική διάσταση του STEM), δίνοντας στους/στις μαθητές/-
τριες την ευκαιρία να αντιμετωπίζουν την εκπαίδευσή τους ως
εφαρμοσμένη και με νόημα).

Πυρήνα της εκπαίδευσης STEM αποτελεί η επίλυση προβλήματος

(problem solving) και η μάθηση μέσω επίλυσης προβλήματος (problem-
based learning), η υλοποίηση έργων (project-based learning) και η
διερευνητική/ανακαλυπτική μάθηση (inquiry-based learning).

11 | Σ ε λ ί δ α
 Ενδεικτική Βιβλιογραφία-Πηγές

Breiner, J., Harkness, S., Johnson, C., & Koehler, C. (2012). What is STEM?
A Discussion about Conceptions of STEM in Education and
Partnerships. School Science and Mathematics, 112(1), pp. 3-11.
Ανακτήθηκε από:
https://www.researchgate.net/publication/264295459_What_is_STE
M_A_discussion_about_Conceptions_of_STEM_in_education_and_
partnerships στις 06.01.2022.

Dugger, W. (2010). Evolution of STEM in the U.S. 6th Biennial International

Conference on Technology Education Research. Ανακτήθηκε από:
https://www.researchgate.net/publication/229041732_Evolution_o
f_STEM_in_the_United_States στις 06.01.2022.

Morrison, J., & Bartlett, R. (2009). STEM as Curriculum. Education Week, 23,
pp.28–31. Ανακτήθηκε από: https://www.edweek.org/teaching-
learning/opinion-stem-as-a-curriculum/2009/03 στις 06.01.2022.

Roberts, A., & Cantu, D. (χ.χ.). Applying STEM Instructional Strategies to

Design and Technology Curriculum. Ανακτήθηκε από:
https://ep.liu.se/ecp/073/013/ecp12073013.pdf στις 06.01.2022.

Sanders, M. (2009). STEM, STEM Education, STEMmania. The Technology

Teacher, 68(4), pp. 20-26. Ανακτήθηκε από:
https://vtechworks.lib.vt.edu/bitstream/handle/10919/51616/STEM
mania.pdf στις 06.01.2022.

Γλωσσάρι

Μαθησιακό περιβάλλον (learning environment): αναφέρεται τόσο σε

μια εναλλακτική εκπαιδευτική προσέγγιση, όσο και στο πολιτιστικό ή
φυσικό περιβάλλον εντός του οποίου συμβαίνει το γεγονός της
διδασκαλίας και της μάθησης. μπορεί, όμως, να εκληφθεί και ως όρος
συνώνυμος με την έννοια της «σχολικής τάξης».

STEM: σύμφωνα με το αμερικανικό Προεδρικό Συμβούλιο Συμβούλων σε

θέματα Επιστήμης και Τεχνολογίας (President's Council of Advisors on
Science and Technology/PCAST): «STEM είναι ένα μαθησιακό
περιβάλλον όπου οι μαθητές/-τριες εξερευνούν, ανακαλύπτουν,

12 | Σ ε λ ί δ α
οικοδομούν τη γνώση με τη χρήση πραγματικών προβλημάτων και
καταστάσεων οι οποίες σχετίζονται με τα βιώματά τους».

Περαιτέρω μελέτη

<https://www.timetoast.com/timelines/2744912>

Στον παραπάνω σύνδεσμο θα βρείτε χρονογραμμή με τα βασικά

ιστορικά στοιχεία για τη γέννηση και την εξέλιξη του STEM.

13 | Σ ε λ ί δ α