Cell division & Cell cycle

โดยนางสาวอารีย์ สักยิ้ม ครูวิชาการสาขาวิชาชีววิทยา โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์

 จุดประสงค์ของการแบ่งเซลล์

1. เพื่อการเจริญเติบโตของร่างกาย
2. ทดแทนเซลล์ที่หมดอายุ
3. เพื่อสร้างเซลล์สืบพันธุ์ในสิ่งมีชีวิต
4. เพื่อให้เซลล์มีขนาดเล็ก ทาให้พื้นที่ผิวมาก
การแบ่งเซลล์ในโปรคาริโอต

Binary fission
 การแบ่งเซลล์ในยูคาริโอต

มี 2 ขั้นตอนดังนี้
1. Karyokinesis or Nuclear division
2. Cytokinesis or Cytoplasmic division
Cell division = Karyokinesis + Cytokinesis

Mitosis
Meiosis
หมายถึง วงจรชีวิตเซลล์ที่ประกอบด้วยระยะต่างๆ ของเซลล์ โดยเซลล์จะมี
การเปลี่ยนแปลงผ่านระยะต่างๆเหล่านั้นจากการแบ่งเซลล์ครั้งหนึง่ แล้ว
เคลื่อนผ่านไปยังการแบ่งเซลล์ครั้งถัดไป ทาให้มีการเพิม่ จานวนเซลล์

http://www.youtube.com/watch?v=JcZQkmooyPk
Interphase + Mitotic phase
 Interphase
 เป็นช่วงที่ยาวที่สุดใน cell cycle
 มีกระบวนการ metabolism และกิจกรรมต่างๆของเซลล์มากที่สุด
 มีการสะสมวัตถุดิบสาหรับการสังเคราะห์สารต่างๆ รวมทั้งการสร้าง organelles
 มีการจาลองแบบ DNA และโครโมโซมจาก 1 เป็น 2
 ระยะ interphase แตกต่างกันแล้วแต่ชนิดของเซลล์
ระยะ G1 (first gap) นิวเคลียสในระยะ
นี้มีปริมาณ DNA เท่ากับเซลล์รา่ งกาย

ระยะ S (synthesis) โดยเริ่มมี

การสังเคราะห์ DNA เพื่อสร้าง
จาลอง DNA และโครโมโซม

ระยะ G2 (second gap) ในระยะนี้นิวเคลียสมีปริมาณ DNA

เป็น 2 เท่าของเซลล์ร่างกาย
1. mitosis เป็นช่วงแบ่งนิวเคลียส แบ่งได้ 4 ระยะ ได้แก่ M phase
prophase, metaphase, anaphase และ telophase
2. cytokinesis เป็นช่วงแบ่งไซโตพลาสซึม
หลังจากนั้นจะได้ 2 เซลล์ที่เหมือนกันทุกประการ แต่ละเซลล์จะ
เริ่มเข้าสู่ G1 ใหม่อีกครั้งหนึ่ง
(a) Cleavage of an animal cell (SEM) (b) Cell plate formation in a plant cell (TEM)

100 m
Cleavage furrow Vesicles Wall of parent cell
forming 1 m
cell plate Cell plate New cell wall

Contractile ring of Daughter cells

microfilaments
Daughter cells
 chromatin เริ่มขดสั้น
nucleolus สลายไป
เซลล์สัตว์มี centriole เคลื่อนที่อยู่ตรงข้ามกันในแต่ละขั้วเซลล์
รอบ centriole มี Aster ยื่นออกมา
เซลล์พืชไม่มี centriole แต่มี mitotic spindle กระจายออกมา
ใช้ระยะเวลานานที่สุดของ mitosis
Chromosome packing
 mitotic spindle ดึงให้ chromosome เรียงตัวอยู่ในแนว
กึ่งกลางเซลล์ (equatorial plate)
Chromosome เห็นชัดเจน
ตอนปลายระยะมีการแบ่งตัวของ centromere ทาให้
chromatid พร้อมที่จะแยกจากกัน
 chromatid แยกออก
โครโมโซมที่แยกจากกันจะเรียกว่า daughter chromosome
และมีเพียง 1 chromatid
เป็นระยะที่ใช้เวลาสั้นที่สุด
การทางานของโปรตีนใน Kinetochore
• chromosome รวมกลุ่มในแต่ละขั้วของเซลล์
• มีการสร้าง nuclear membrane
• nucleolus ปรากฏขึ้น mitotic spindle สลายไป
• nucleus เซลล์ใหม่มีองค์ประกอบและสมบัติเหมือนกับนิวเคลียสใน
ระยะ interphase ของเซลล์เริ่มต้น
(a) Cleavage of an animal cell (SEM) (b) Cell plate formation in a plant cell (TEM)

100 m
Cleavage furrow Vesicles Wall of parent cell
forming 1 m
cell plate Cell plate New cell wall

Contractile ring of Daughter cells

microfilaments
Daughter cells
• เซลล์พืช มีการสร้างถุงที่หลุดจาก Golgi body ภายในบรรจุ pectin
เรียงอยู่กลางเซลล์เรียกว่า middle lamella ต่อมามี cellulose มาสะสมเกิด
เป็น cell wall
• เซลล์สัตว์ cell membrane จะคอดเว้าเรียกว่า cleavage furrow เกิดจาก
การเคลื่อนตัวของ microfilament ที่อยู่ใต้ cell membrane เข้าหากัน
• มีการแบ่งไซโทพลาสซึมออกเป็น 2 ส่วน ได้เซลล์ใหม่ 2 เซลล์มีขนาดเท่ากัน
เสมอ
 การควบคุมวัฎจักรเซลล์
 cyclin
 cyclin-dependent
kinase (Cdks)

Cyclin-Cdk Complex

Regulators of Cell Cycle Progression MPF (maturation promoting factor)

Checkpoints in cycle regulation
ในช่วงวงจรชีวิตเซลล์มี checkpoint 3 แห่งด้วยกันซึ่งเป็นสัญญาณว่าเซลล์จะ
แบ่งตัวหรือไม่ ได้แก่ G1, G2 และ M checkpoint
 G1 checkpoint

จุดนี้จะสาคัญ ถ้าเซลล์ผ่านจุดนี้ไปได้เซลล์จะมีการแบ่งตัว ถ้าไม่

ผ่านจะเข้าสู่ Go phase ซึ่งเซลล์ส่วนใหญ่ในร่างกายจะอยู่ที่
ระยะนี้ การตรวจสอบ เช่น

Cell size
Growth factors
Nutrient
DNA damage
 G2 checkpoint

Cell size
DNA damage
มีปริมาณโปรตีน cyclin มากเพียงพอที่จะผลิต MPF
 Metaphase checkpoint
 ทุกโครโมโซมจะมี spindle fiber มาเกาะ และมาเรียงตัวกัน
ตรง metaphase plate
 ความสาคัญของการแบ่งเซลล์แบบไมโทซิส

1. กระบวนการทาให้สิ่งมีชีวิตมีจานวนเพิ่มมากขึ้น
2. เซลล์ที่เกิดใหม่มีจานวนโครโมโซมและคุณภาพเหมือน
เซลล์เดิมทุกประการ

ให้นักเรียนศึกษาเพิ่มเติมจาก https://www.youtube.com/watch?v=C6hn3sA0ip0

http://www.youtube.com/watch?v=NFdeXi9Gfpc
 เป็นการแบ่งเซลล์เพื่อสร้างเซลล์สืบพันธุ์ โดยมีการแบ่งนิวเคลียส 2 ครั้ง
 ได้เซลล์สืบพันธุ์ (gametes) 4 เซลล์ที่มีสารพันธุกรรมหรือโครโมโซมเพียง
ครึ่งหนึ่งของเซลล์เดิม
 มีกระบวนการแบ่งนิวเคลียสและไซโตพลาสซึม 2 ครั้ง แต่ DNA มีการ
จาลองตัวเองครั้งเดียว

ศึกษาการแบ่งเซลล์แบบ meiosis >> http://www.youtube.com/watch?v=rqPMp0U0HOA

Phases of Meiosis
 Interphase

• cell เตรียมพร้อมเช่นเดียวกับ Mitosis มี G1, S และ G2

• ระยะ S ของ meiosis จะใช้เวลานานกว่า S ของ mitosis มาก
• ปริมาตรของนิวเคลียสมีขนาดใหญ่กว่าของเซลล์ mitosis
 Prophase I

• เป็นกระบวนการที่ซับซ้อนและใช้ระยะเวลานานมากกว่า prophase
ของ mitosis มีการจับคู่ของ homologous chromosome แบ่ง
ออกเป็น 5 ระยะย่อยคือ
• Leptotene, Zygotene, Pachytene, Diplotene และ Diakinesis
 Leptotene
โครโมโซมมีลักษณะเป็นสายยาวบาง เห็น nucleolus ชัดเจน
 Zygotene
โครโมโซมคู่เหมือนจะมาเข้าคู่กัน (synapsis)
คู่ของโครโมโซมที่เข้าคู่กันเรียกว่า bivalent
 Pachytene
โครโมโซมแต่ละ bivalent ขดตัวสั้นลง เกิดการแลกเปลี่ยน
ชิ้นส่วนของโครโมโซม (crossing over) ของ non-sister chromatid
เกิดการจัดเรียงยีนบนโครโมโซมแตกต่างไปจากเดิมที่เรียกว่า gene
recombination
การเกิด Crossing over
 Diplotene
การจับคู่เริ่มคลายออกและถ้ามี crossing over เกิดขึ้นใน
bivalent อาจพบจุดตัดกันของ non-sister chromatid เรียก
จุดตัดกันนี้ว่า chiasma
chiasma
 Diakinesis
โครโมโซมขดหนา nuclear membrane และ nucleolus เริ่ม
สลายตัวในช่วงปลาย diakinesis และมีการสร้าง mitotic spindle
ขึ้น bivalent ทั้งหมดเคลื่อนตัวเข้าสู่บริเวณกลางเซลล์
• Nuclear membrane สลายตัวหมดไป
• Homologous chromosome จะเรียงตัวเป็นคู่อยู่กึ่งกลางเซลล์
• ปลายด้านหนึ่งของ spindle fiber จะเกาะที่ kinetochore ของแต่ละ
โครโมโซม
• Homologous chromosome แยกตัวออกไปยังขั้วของเซลล์ โดยไม่มี
การแบ่งตัวของ centromere
• Chromosome ที่แยกออกไปยังขั้วเซลล์ประกอบด้วย 2 chromatid
ทาให้จานวนโครโมโซมที่ขั้วเซลล์ทั้งสองต่างลดจานวนลงครึ่งหนึ่ง
 Telophase I

• มีการสร้าง nuclear membrane

• ได้เซลล์ลูก 2 เซลล์ที่มีโครโมโซมเป็น haploid (n)
• เซลล์ส่วนใหญ่ยังไม่แบ่งไซโทพลาสซึมตามในระยะนี้
 https://www.youtube.com/watch?v=jjEcHra3484

ให้นักเรียนศึกษาเพิ่มเติมจาก https://www.youtube.com/watch?v=-DLGfd-Wpr4
Spermatogenesis
Oogenesis
1. กระบวนการที่ทาให้จานวนโครโมโซมลดลงจาก
ดิพลอยด์ (2n) เป็นแฮพลอยด์ (n)
2. กระบวนการที่ทาให้เกิดการแปรผันของลักษณะสิ่งมีชีวิต
http://www.youtube.com/watch?v=OGX8Bn7Kjjc
 เปรียบเทียบการแบ่งเซลล์แบบ mitosis และ meiosis
mitosis meiosis

1. การแบ่งเซลล์ของร่างกาย 1. การแบ่งเซลล์เพื่อสร้างเซลล์สืบพันธุ์

2. 1 เซลล์ 2 เซลล์ใหม่ 2. 1 เซลล์ 4 เซลล์ใหม่

3. เซลล์ใหม่ที่เกิดขึ้น 2 เซลล์ สามารถแบ่ง 3. เซลล์ใหม่ที่เกิดขึ้น 4 เซลล์ไม่สามารถแบ่ง
Mitosis Meiosis
4. ระยะตั้งแต่ zygote ต่อเนื่อง 4. เมื่อมีอวัยวะสืบพันธุ์เจริญเต็มที่

5. จานวนโครโมโซมหลังแบ่งเซลล์ จะเท่าเดิม (2n) 5. จานวนโครโมโซมหลังแบ่งเซลล์ ลดลงครึ่งหนึ่ง

(n)
6. ไม่มีไซแนป ไคแอสมา ครอสซิสโอเวอร์ 6. มีไซแนป ไคแอสมา และครอสซิสโอเวอร์

7. ลักษณะของสารพันธุกรรมและ โครโมโซมใน 7. ลักษณะของสารพันธุกรรม และโครโมโซมใน

เซลล์ใหม่เหมือนเดิม เซลล์ใหม่อาจมีการเปลี่ยนแปลง
Human

Life

Cycle