FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II

KINEMATYKA: DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU

I. CEL ĆWICZENIA
Nabycie umiejętności praktycznego rozwiązywania zadań i problemów dotyczących dynamiki.

II. ROZWIĄZANIA ZADAŃ Z ĆWICZEŃ 6

Zadanie 1. Z jakim przyspieszeniem będzie poruszać się ciało o masie 5 kg zsuwające się po równi pochyłej
o kącie nachylenia 30 stopni. Współczynnik tarcia wynosi 0,5. Opór powietrza pomijamy. Zaznacz wszystkie siły
działające na ciało.
Dane:
m = 5 kg
k = 0,5
α = 30°
g = 9,81 m/s2
Szukane:
a=?
Obliczenia:
𝐹𝑤
Ze wzoru (3.3) wiemy, że: 𝑎 = .
𝑚
Na ciało zsuwające się po równi będą działy następujące siły: siła grawitacji, siła tarcia i siła reakcji.

Kroki rozwiązywania zadania:

𝐺⃗ – siła grawitacji (działa prostopadle do Ziemi, a nie krzywizny terenu, na którym znajduje się ciało)
𝑇⃗⃗ – siła tarcia (działa w tym samym kierunku, co siła wypadkowa, ale z przeciwnym zwrotem – dlatego w
opisywanym przypadku będzie ona działać równolegle do krzywizny równi ze zwrotem „w górę”)
⃗⃗
𝑇

𝐺⃗
α = 30°

𝑅⃗⃗ – siła reakcji równi na nacisk ciała – jest równa, co do wartości sile nacisku ciała na równię, działająca w
tym samym kierunku, ale o przeciwnym zwrocie

Aby znaleźć siłę nacisku ciała na równię musimy rozłożyć siłę grawitacji na dwie siły składowe – jedną
równoległą do równi, drugą prostopadłą do równi (zgodnie z zasadami rozkładania wektora na dwa wektory
składowe poznanymi na pierwszych ćwiczeniach).

⃗⃗
𝑇

𝐺⃗
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
KINEMATYKA: DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU

⃗⃗
𝑇
⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐺𝑥

⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐺𝑦
𝐺⃗

⃗⃗ to w naszym przypadku ⃗⃗⃗⃗⃗⃗

Ponieważ siła nacisku 𝑁 𝐺𝑦, to możemy zapisać wektorowo, że:

⃗⃗ =⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑁 𝐺𝑦 = − 𝑅⃗⃗

A wartościowo będziemy zapisywać:

N = Gy = R

Na rysunku siła reakcji 𝑅⃗⃗ będzie równoważyć siłę nacisku:

𝑅⃗⃗

⃗⃗
𝑇
⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐺𝑥

⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐺𝑦
𝐺⃗

Obliczenia siły wypadkowej:

Z rysunku odczytujemy, że wektorowo:
𝑭𝒘 = ⃗𝑮
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⃗⃗ + ⃗⃗⃗
𝑹 + ⃗⃗⃗
𝑻
ponieważ: 𝑮 ⃗⃗⃗ = 𝑮𝒙
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ + 𝑮𝒚
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗, to:
𝑭𝒘 = ⃗⃗⃗⃗⃗⃗
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑮𝒙 + ⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑮𝒚 + ⃗⃗⃗ 𝑹 + ⃗⃗⃗𝑻
wiemy, że siły działające prostopadle do równi równoważą się (ciało ani nie zapada się w równię, ani nie
⃗⃗⃗𝒚 + 𝑹
lewituje nad nią), czyli 𝑮 ⃗⃗⃗ = 0 to:
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑭𝒘 = ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑮𝒙 + ⃗⃗⃗
𝑻
Z zapisu wektorowego przechodzimy do zapisu wartościowego:
Fw = Gx – T

Obliczenie Gx
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
KINEMATYKA: DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU

⃗⃗
𝑇
⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐺𝑥
α
⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐺𝑦
𝐺⃗
α

Z rysunku widać, że:

𝑮𝒙
𝒔𝒊𝒏 𝜶 = stąd: Gx = G ∙ sin α
𝑮
Obliczenie T
Siłę tarcia liczymy ze wzoru:
T=µ∙N (współczynnik tarcia razy siła nacisku)

Wiemy, że N = Gy, a z rysunku widać, że:

𝑮𝒚
𝒄𝒐𝒔 𝜶 = stąd: Gy = G ∙ cos α
𝑮

Ostatecznie wyliczamy siłę wypadkową:

Fw = Gx – T = G ∙ sin α – µ ∙ N = G ∙ sin α – µ ∙ Gy = m ∙ g ∙ sin α – µ ∙ G ∙ cos α =
𝒎 𝒎
= m ∙ g ∙ sin α – µ ∙ m ∙ g ∙ cos α = 5kg ∙ 9,81𝒔𝟐 ∙ sin 30° – 0,5 ∙ 5kg ∙ 9,81𝒔𝟐 ∙ cos 30° =
𝒎 𝒎
= 5kg ∙ 9,81 ∙ 0,5 – 0,5 ∙ 5kg ∙ 9,81 ∙ 0,866 = 24,525 N ∙– 21,239 N = 3,286 N
𝒔𝟐 𝒔𝟐

Obliczenie a
𝒎
𝑭𝒘 𝟑,𝟐𝟖𝟔𝑵 𝒌𝒈∙ 𝟐 𝒎
𝒂= = = 𝟎, 𝟔𝟓𝟕𝟐 𝒌𝒈𝒔 = 𝟎, 𝟔𝟓𝟕𝟐
𝒎 𝟓𝒌𝒈 𝒔𝟐

𝑚
Odp. Ciało porusza się z przyspieszeniem 0,6572 .
𝑠2

III. MATERIAŁ NAUCZANIA

Dynamika jest to dział mechaniki obejmujący badania ruchu ciał materialnych pod wpływem działających
na nie sił [Encyklopedią Fizyki. Tom I, PWN, Warszawa 1972, s. 422]. Opiera się ona na trzech zasadach podanych przez
I. Newtona, zwanych zasadami dynamiki.

3.1. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU [3]

Druga zasada dynamiki mówi, że: suma (wektorowa) wszystkich sił działających na dane ciało równa się
iloczynowi masy tego ciała przez przyśpieszenie, jakie ono uzyskuje:

∑ ⃗⃗⃗⃗
𝑭 = 𝒎 ∙ ⃗𝒂
⃗⃗⃗
FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
KINEMATYKA: DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU

Równanie dla przypadku jednej siły, możemy przekształcić wstawiając za przyśpieszenie jego wartość
⃗⃗ −𝑉
𝑉 ⃗⃗⃗⃗0
określoną z kinematyki 𝑎
⃗= .
𝑡
Wtedy będziemy mieli:
⃗⃗−𝑉
𝑉 ⃗⃗⃗⃗0
𝐹⃗ = 𝑚 (3.1)
𝑡

𝐹⃗ 𝑡 = 𝑚(𝑉
⃗⃗ − ⃗⃗⃗
𝑉0 ) (3.2)

𝐹⃗ 𝑡 = 𝑚𝑉
⃗⃗ − 𝑚𝑉
⃗⃗⃗0 (3.3)

Pęd siły to iloczyn siły F i czasu jej działania t.

Pęd masy to iloczyn masy ciała m i jej prędkość V:
⃗⃗
𝑝⃗ = m 𝑉 (3.4)

Zasada zachowania pędu mówi, że w układzie zamkniętym, na który nie działają siły zewnętrzne, suma
pędów mas jest stała:
∑𝒑
⃗⃗⃗⃗ = 𝒄𝒐𝒏𝒔𝒕.

(3.5)
Z równania (3.3) możemy określić siłę F jako stosunek zmiany pędu masy danego ciała do czasu w ciągu
którego zmiana ta nastąpiła:
∆𝑝 ⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝐹⃗ = ⃗⃗⃗⃗⃗ (3.6)
∆𝑡

Przykład 1. Obliczyć masę ciała, jeżeli w czasie 5 s działania stałej siły 100 N uzyskało ono prędkość 2 m/s.

Dane:
t=5s
F = 100 N
V = 2 m/s
V0 = 0 m/s (ponieważ prędkość początkowa ciała wynosiła 0 m/s)
Szukane:
m=?

Z równania (3.3) mamy, że:

𝐹⃗ 𝑡 = 𝑚𝑉
⃗⃗
Stąd:
𝑘𝑔 ∙ 𝑚
𝐹𝑡 100𝑁 ∙ 5𝑠 50 𝑠2
∙ 5𝑠
𝑚= = 𝑚 = 𝑚 = 250𝑘𝑔
𝑉 2𝑠 𝑠

Odp. Masa ciała wynosi 250 kg.

FIZYKA – ĆWICZENIA (30H) ETI – SEMESTR II
KINEMATYKA: DYNAMIKA PUNKTU MATERIALNEGO. ZASADA ZACHOWANIA PĘDU

IV. ZADANIA DO SAMODZIELNEGO ROZWIĄZANIA

Zadanie 1. Obliczyć siłę jaką należy działać na ciało o masie 100kg przez 10s, aby uzyskało ono prędkość
4 m/s.
Zadanie 2. Kulka o masie 2kg i prędkości 2m/s zderza się centralnie i niesprężyście (przy którym występuję
trwałe odkształcenie) z drugą kulką o masie 3kg poruszającą się w tym samym kierunku z prędkością 1m/s.
Obliczyć prędkość wspólną V’ po zderzeniu.

V. LITERATURA
[1]
Halliday D., Resnick R., Walker J., Podstawy fizyki, t. 1,2,3,4 i 5, PWN, Warszawa (wszystkie roczniki).
[2]
Bobrowski C., Fizyka – krótki kurs, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa (wszystkie roczniki).
[3]
Meldizon J., Fizyka. Materiały pomocnicze, Wydawnictwo PL, Lublin 2015.
[4]
Jędrzejewski J., Kruczek W., Kujawski A., Zbiór zadań z fizyki, tom 1, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,
Warszawa (wszystkie roczniki).
[5]
Orear J., Fizyka, tomy 1–2, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2015.
[6]
Jaśkowska A., Meldizon J., Zadania do ćwiczeń rachunkowych z fizyki, cz. 1, Wydawnictwa Uczelniane
Politechniki Lubelskiej, Lublin 1997.