DAMBII ITTIIN BULMAATA WALDAA IJAARSA MANA JIREENYAA

1
Keewwata 1-Waa`ee Hundeeffamu Waldaan Hojii Gamtaa Ijaarsa Mana Jireenyaa
Haala labsii waldaa hojii gamtaa lakkoofsa 147/1991 keewwta…. bu`ura godhachuun kan
hundaa`ee yammu ta`u haala keewwata 11 irratti ibsameen dambii ittiin bulmaataa kana ni
qabaata.
Keewwata 2 – Maqaa Waldichaa
Waldaa hojii gamtaa Ijaarsa mana Jireenyaa waldaa Kessaan Waliif itti gaafatamummaan isaa
kan murtaa`e jedhamee ni waamama: -
Keewata3-Teessoo waldichaa
3.1. Magaalaa: - Shaambuu
3.2. Aanaa: - Shaambuu
3.3. Maqaa addaa teessoo waldichaa: kampaasii Shaambuu fuldura
3.4. Lakkoofsa Manaa _____________________
3.5. Lakkoofsa Bilbilaa ______________________
3.6. Sanduqaa poostaa ______________________
Keewwata 4: - Chaappaa fi Faajii (logo) Waldichaa
4.1. Chaappaan waldichaa
4.2. Faajii (logo) waldichaa
Keewwata 5:- Kaayyoo Fi Hojiwwan Waldichaa
5.1. Kaayyoo
a- Rakkoo Mana jireenya waliin hojjechuun hiikkachuuf miseensota fedhii qaban haala
qajeelfama waldaa hojii gamtaatiin akka gurmaa`an gochuu.
b- Miseensoti waldaa hojii gamtaa beekumsa,qarshii fi yeroo isaaniWalitti qindeessuun
rakkoo manajireenyaa haala ittiin hiikkachun dandd`an barbaaduun hojii irra Oolchuu
c- Faayidaan yaada fi duudhaa waldaa hojii gamtaa miseensota biratti hubannoo ga`aa
akka argatuu fi hojii irra Ooluu dandeesissuu,
d- Miseensonni waldaa hojii gamtaa gamoo waliinii fi misooma naannoo keessatti gahee
fakkeenyaata`u danda`u akka raawwatan gochuu,
e- Miseensota waldaa hojii gamtaa biratti aadaan qusannoo akka guddatu gochuun akka
walgalgaarii fi waldeggeran tasiisuu
f- Rakkoollee diinaagdeefi hawaasummaa miseensoni dhuunfaan hojjetanii hikkachuu hin
dandeenyee waliin akka hiikkatan gochuu,Naanno mani jireenyaa ijaarametti
bu`uraalleen misoomaa akka guutaman gochuun jireenyaaf mija`aa gochuu,
g- Tajaajilawwan fedhii miseensotaa guutuu danda`an qorachuun irratti hojjechuu,
h- Waldaalee hojii gamtaa biro waliin qindaa`uun hojjechuu,akka barbaachisaa ta`etti
i- waldaa hojii gamtaa sadarkaa 2ffaa tti gutamaa`
j- Miseensoni waldichaa abbaa qabeenyaa mana jireenyaa ta`uuf kan isaan
k- dandeesisuu humna maallaqaa akka horatan gochuu,
l- waldaa hojii gamtaa Ijaarsa mana jireenyaa gurmeessuu fi deggeruuf qaama angoon
kennamee fi qaamota biro dhimmi ilaalu waliin dhiyeenyatti hojechuu,
m- Qabeenya waliinii waldichaa seeraan qabu fi bulchuu,
n- Dambii qajeelfama fi murtiwwan yaa`ii waliigalaa karaa seera qabeessa ta`een hojii
o- irra Oolchuu,
2
 p- Maallaqaa fi qabeenya waldichaa karaa seera qabeessa ta`een qabuu fi hojii irra oolchuu,
q- Mirgaa fi Faayidaa miseensotaa kabachiisu
r- Naannoo Mana jireenyaa qulqulleessu fi bareechuu,
s- Nageenya fi Namuusa Naannoo mana jireenyaa kabachiisuu,
t- Miseensotii koreen hojii gaggeesituu fi qaxaramtooti waldaa hojii gamtaa barumsa fi
leejii barbaachisaa ta`ee akka argatan gochuu,
u- Gamoowwani fi manneetiin ijaaraman kaayyoo karoorfameef akka Oolan gochuu,
v- Waajjirri waldichaa humna namaa fi meeshallee barbaachisuun guutamee
tajaajilaSi’oominaa qabu akka kennu dandeessisuu
Keewwata 6:- Dudhaallee fi sonoota Waldaa Hojii Gamtaa
6.1 – Dudhaallee Waldaa Hojii Gagmtaa
Labsii waldaa hojii gamtaa Lakkoofsa 147/91 keewwata 5 irratti kan ibsamee akkuma
jirutti ta`ee kaayyoo fi hojiin waldichaa dudhaallee waldaa hojii gamtaa armaan gaditti
ibsama bu`uura kan godhatee ta`a.
a- Miseensummaan fedhii jrratti hundaa`ee haala dambi ittiin bulmaataa irratti ibsamuun
nama fedhii qabuu fi ulagaallee miseensummaa gutuuf banaa ta`a.
b- Waldaan kan Oogganama fi to`atamu hirmaannaa dimookraatawaa miseensotaan ta`a.
Hirmaannaan diinagdee miseensotaa Cimaa ta`a
c- Waldaan billiisa ta`ee ofiin ofbulcha.
d- Waldaan miseensotaaf koree hojii raawwachiistuuf qaxaramtoota fi hawwaasaaf
barumsa, leenjii fi odeefannoo ni kenna.
e- Waldaallee hojii gamtaa biraa waliin waltaaiinsa Uumuu fi babalisuu,
f- Waldaan hojii gamtaa karoora misooma naannoo keessatti ni hirmaata`ni dhimmama.
6.2. Sonoota Waldaa Hojii Gamtaa:-Sonootii waldaallee hojii gamtaa armaan gaditti
ibsaman qajeelfamanamuusa waldichaa ni ta`u
- Ofiin ofgargaaruu
- Ittigaafatamunnaa
- Walqixummaa
- Haqa qabeessummaa
- Amanamummaa
- Iftooma
- Hawwaasaaf ittigaafatamaa ta`u
- Kan biro gargaaru fi deggeruu.
Keewwata 7:- Ulaagaalee Miseensa Waldichaa Ta`uuf Dandeesisan.
7.1:- Ulagaallee Miseensa waldaa hojii gamtaa Ijaarsa mana Jireenyaa ta`ani galmaa`uuf
Ulagaalleen miseensa waldaa hojii gamtaa ta`anii galmaa`uuf dandeesisan labsii waldaa
hojii gamtaa lakk, 147/91 irratti kan ibsame akkuma jiratti ta`ee raawwii qajeelfama
Gurmaa`isa waldaa hojii gamtaa Ijaarsa manajireenyaa Bulchiinsa Mootummaa Naannoo
Oromiyaa lakk.11/2007 Biiroo Industrii fi Misooma magaalaa tiin bahee hojii irra
Oolchuuf ulagaalleen miseensa waldaa hojii gamtaa Ijaarsa mana jireenyaa ta`uuf guutuu
qaban.

3
 a- Miseensota naannoo takko jiraataniin kan gurmaa`u yoo ta`ee naannoo jiraatanitti
sirriitti kan walbeekan fedhii fi humna Walfakkaatan kan qaban,fedhiin waliin
ijaarrachuuf waligalanii dirqama seenuun qaama waldaa hojii gamtaa Ijaarsa
manaagurmeessu dhiyoo ta`etti qaamaan dhiyaachuun iyyannoo miseensummaa guutuu
kan danda`u,
b- Naannoo mana hojii hojjetanitti kan gurmaan yoo ta`ee naannoo hojjetanitti sirriitti kan
walbeekan,fedhii fi dandeetti walfakkaatu kan qaban,mana waliin ijaarachuuf fedhiin
dirqama kan seenan fi waajjira waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana gurmeessuu dhiyoo
ta`etti qaamaan dhiyaatee iyyannoo miseensummaa guutuu kan danda`u ,
c- Waajjrri keessa hojjetan kan isaan deggeru yoo ta`an waajjira tokko keessa kanhojjetan
fehii fi dandeetti walfakkaatu kan qaban,fedhiin waliin mana ijaarachuuf waligalani
dirqama kan seenan ta`u qabu,
Tokko tokkoon miseensa maqaan hojjetaa waajiricha ta`u isaani fi qarshiin ijaarsa manaaf
barbaachisuu maqaa tokko tokkoon hojjetaa miseensa waldaa hojii gamtaa ta`een 100% Baankkii
Daldala Itiyoophiyaatti galii ta`u isaa sanada mirkaneessuu waajjirrii miseensonii waldichaa
keessa hojjetan qaama dhiyoo isaatti waldaa hojii gamtaa ijaarsa manajireenyaa gurmeessutti
dhiyeessu qaba.
7.1.4:- Ulaagaalee Tokko Tokkoon Miseensota Waldaa Hojii Gamtaa Ijaarsa Mana
Jireenyaan Guutaman.
a) Umriin isaa wagga 18 fi isaa ol kan ta`e fi jiraataa magaalaa Bulchiinsa Mootummaa
Naannoo Oromiyaa fi diyaaspooraa ta`ee biyya alaa kan jiraatu
b) Magaalaa itti gurmaa`u keessatti walitti aanee waggaa 2 fi isaa ol kan jiraatee fi kan
jiraachaa jiru
c) Hojjetaa mootummaa yoo ta`e jiraataa magaalaa sanaa ta`ee mana hojii mootummaa
keessatti hojjataa ta`ee kan hojjachaa jiru ta`u isaa ragaa kan dhiyyefatu.
d) Iddon mana jireenyaa isaa dhaabbataan Magaalicha keessa ta`ee waggoota walitii fufan
lamaaf Magaalicha keessa yoo jirachuu baate illee sababii:-
1. Hojiitiin iddoo biraa kan hojjachaa jiru ta`uu ragaa qaama dhimmii ilaaluirraa
kandhiyeeffatu,
2. Barnootaf,waldhansa fayyaatii fi dirqama hojii mootummaatiin biyya biraa jiraachuu
isaa qaama dhimmi ilaalu irraa ragaa dhiyeeffachuu kan danda`u,
e) Kaffaltii ijaarsaa guutuu kaffaluu kan danda`uu fi kaffaltii galmee miseensummaa Waldaa
hojii gamtaa kaffaluu kan dana`u,
f) Jiraataa biyya keessaa yoo ta`e, tilmaama baasii ijaarsaa Manichaa yeroo gurmaa`u dhibeentaa
20% yeroo lafa of-harkaan gahan dhiibbantaa30% herrega baankii cufaatti (block account) kan
galchuu danda`u,
g) Ijaarsicha xumuruuf kaffaltii hafu dhibbentaa 50% adeemsaan qusachaa galii gochuu kan
danda`u
h) Diyaaspooraa yoo ta`e, baasii ijaarsa manichaa yeroo gurmaa`u dhibbentaa 50%, yeroo lafa
of-harkaan gahan dhibbentaa 50% herrega baankii cufaatti galchuu kan danda`u,

4
i) Armaan dura maqaa isatiinis ta`e maqaa hadhaa mana yookiin abbaa manaa isaatiin
maaalichakeessaa mana jireenyaa ykn lafa mana jireenyaa kan hin qabne yookiin qabaatee
qaama sadaffaatti kan hin dabarsine.
j) Magaalicha keessaa sagantaa misooma manatiin mana jireenyaa kan hin argannee fi kan gara
fuula duraatti argachuuf hin galmoofne yookiin kan galmaa`ee yoo ta`e haqamuu isaa
ragaadhiyeeffachuu kan danda`u
k) Miseensa Waldaa hojii gamtaa ta`ee yeroo waldaa hojii gamtaa mana jireenyaatiin gurmaa`u
akka humna isaatti mana meeshaa ijaarsaa naannootiin ijaaraman, Viillaa, mana magaalaa
(town house), appaartamaa yoo ta`e abbaa ciisicha tokkoo, lamaa, sadii fi afuriitiin gurmaa`uuf
heyyamamaa kan ta`e.
l) Tilmaamni beenyaa abbootii qabeenyaa manni isaanii diigamuuf kaffalamu haala tilmaama
mootummaan namoota misoomaaf kaa`aniif kaffalaa jiruun kan shllagamu ta`a.
m) Akkaataa barbaachisummaa isaatti ashaaraa qubaa kennuuf heyyamamaa kan ta`e,
n) Miseensi waldaa hojii gamtaa Ijaarsa Manaa kamiyyuu Ulagaallee armaan olitti ibsaman
hundumaa guutuu isaa mirkkaneessuuf unkaa qaama waldicha gurmeessuun qophaa`ee
lakkoofsa 004 fi 005 guutee qaamaan dhiyaachuun galmaa`u qaba.
o) Mirgii isaa /ishee seeraan kan hin dhorkamne
Keewwata 8 –Iyyannoo Miseensummaaf Dhiyaatu
a- Iyyannoon Miseensummaa Unkaa qaami waldaa hojii gamtaa Ijaarsa, manaa gurmeessuu
qopheesse irratti miseensa tokko tokkoon guutamee qaamaan koree hojii raawwachiistuu
waldichaaf dhiyaachu qaba.
b- Koreen hojii raawachiistuu waldichaa iyyannoo miseensummaa dhiyaateef qoratee
fudhachuu fi dhiisuu isaa karaa itti toluun ni ibsa yaa`ii waliigalaaf gabaasa ni dhiyeessa.
c- Namoonii iyyannoon miseensummaa dhiyeefatan fudhatama in argannee komii yoo
qabaatan yaa`ii waliigalaatti dhiyeefachuu ni danda`u.
Keewwata 9:- Waa`ee Kaffaltii Adda`Addaa /Madda Mallaqaa/
a- Namnii miseensa ta`uuf barbaaduu kamiyyuu miseensummaan yammu hayyamamuuf
galmeef
b- Qarshii _______ battalumattini kaffala qarshiin galmeef kaffalamee haaluma kamiinuu
miseensaaf deebii hin t a`u ykn faayidaan itti hin argamuu.
c- waldichii tajaajila adda addaa kennuuf kaffalttii tajaajila miseensota irraa funaanu ni
danda`a
d- Baayinii fi sirni kaffaltii tajaajilaa dambii keessaa irratti ni murtaa`a.
e- Baayinii kaffaltii tajaajilaa, ballina ijaarsa irratti hundaa`ee yaa`ii waliigalaan kan
murtaa`u ta`ee Ji`aan ykn waggaan herregamee kan kaffalamu ta`u ni danda`a.
f- Waldichi madda galii adda`addaa qabaachu ni danda`a.
g- Isaanis Bu`aa sochii adda addaa irraa argamuu dhalaa baankii buusii adda addaa herrega
hin qoodamnee, kennaa, gargaarsa, badhaas fi kkf ni dabalata.

5
Keewwata: - 10 Mirga Fi Dirqama Miseensotaa
10.1 – Mirga miseensotaa
Miseensi waldaa hojii gamtaa kamiyyuu dirqama miseensa irraa eegamu yammuu guutu
mirgoota armaan gadii ni qabaata.
a- Tajaajila waldichi kennutti fayyadamuu
b- Walga`ii waliigalaa miseensota waldichaa irratti hirmaachuu,yaada fi sagalee
kennuu,filuu fi filatamuu,
c- Faayidaan isaa/ishee eegameefi fedhiin miseensummaa irraa gaggeefamuu.
d- Sochii waldicha ilaalchisee ragaa argachuu fi beekuu.
e- Faayidaa sochii waldichaa irraa argamu seeraa fi dambii irratti hundaa`ee argachuu,
10.2 – Dirqamoota miseensotaa Miseensi kamiyyuu mirgoota dambii bulmaata kana keewwata
10.1 irratti ibsaman argachuuf dirqamoota armaan gadii guutee argamuu qaba.
a. Qajeelfama gurmaa’iinsa waldaa hojii gamtaa Ijaarsa mana jireenyaa bulchiinsa
Mootummaa Naannoo Oromiyaa lakkoofsa 11/2007, Labsii waldaa hojii gamtaa
lakkoofsa 147/91,dambii ittiin bulmaataa kanaa fi dambii keessaa murtiiwwan waldichaa
fi qajeelfamoota biraa kana irratti hundaa`anii kabajuu fi hojii irra Oolchuu,
b. Walga`ii waldichaa irratti argamuun marii fi murtii kennamu irratti hirmaachuu.
c. Murtii sagalee caalmaan murtaa`e fudhachu fi hojii irra Oolchuu,
d. Qabeenya Waliinii waldichaa eeguu fi kunuunsuu.
e. Kaffaltii galmee qarshii ijaarsaaf barbaachisaa fi kan biraa kaffalamu qaban yeroon
kaffaluu,
f. Beekumsa,ogummaa fi muuxannoo qabuun waldicha deeggaruu,
g. Koree waldichaa keessatti yammuu filatamu tajaajila barbaachisu kennuu,
h. Gahee hojii fi ittigaafatamummaa qajeelfama gurmaa`ina waldaa hojii gamtaa Ijaarsa
mana jireenyaa mootummaa naannoo oromiyaa lakk -11/2007 keewwata 16 9 (1-6)
kabajuun raawwachuu,
i. Kasaaraan waldaa hojii gamtaa irra ga`u danda`u haala seera jiruun qooddachuu.
j. Qajeelfama lakkoofsa 11/2007 irratti kan ibsameen ala gocha miseensonni Seeraan ala
raawwataniif dhuunfaanis ta`ee waliin ittigaafatama fudhachuu ykn qaama waldaa hojii
gamtaa gurmeessuuf yeroon barreefamaan beeksisuu.
k. Ijaarsii manaa yammuu gaggeefamu dhiyeenyaatti hordofuu deggaruu fi too`achuu.
l. Ijaarsii manaa yammuu xumuramuu yeroon argamuun carraan qoodachuu.
Keewwata 11. :–Haala Miseensummaa Irraa Gaggeeffamu.
Miseensi kamiyyuu sababa armaan gadiitiin miseenssummaa irraa gaggeefamu ni danda`a.
a. Fedhiin miseensummaa irraa geggeefamuuf barreefamaan koree hojii gaggeessituuf
dhiyeesse fudhatama yoo argatee.
b. Gaaffiin miseenssummaa irraa geggeefamuu fudhatama yoo argatee herregii waldichaa
qulqullaa`ee gahee fi faayidaan miseensichaa yeroo ji`a sadii hincaallee keessatti
kabajameefi ni geggeefama.
c. Miseensi kamiyyuu dirqama miseensotaa dambiii kanaa fi qajeelfama irratti ibsame yoo
bahu baatee ykn faallaa isaa gocha waldicha miidhuu danda`u yoo raawwaatee

6
 Miseensumma irraa akka ba`u koreen hojii raawwachiisummaa yaa`ii waliigalaaf
dhiyeessee murteessisuu ni danda`a.
d. Haalli raawwii isaa dambii keessaa irratti ni ibsama.
e. Miseensi qarshii ijaarsaaf herrega baankii daldalaatti galii godhee ijaarsaan dura baasii
godhee yoo fudhatee.
f. Miseensi kan du`e yoo ta`e miseensummaan ni hafa, haalli raawwii isaa dambii keessaa
irratti ibsama.
Keewwata12:- Galmee miseensotaa waldaan hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa
kamiyyuu Galmee miseensota isaa ibsuu ni qabaata qabxiin hammachuu qabus.
a. Maqaa miseensotaa hanga akaakayyuutti, teessoo, hojii, umurii, koorniyaa haala fuudhaa fi
heerumaa
b. Baayina kaffaltii galmee
C. Maqaa nama dhaaluu.
d. Guyyaa itti miseensa ta`e
e. Guyyaa miseenssummaa irraa gaggeefamee fi qabxii biraa barbaachisaa ta`e
Keewwata 13:- Waa`ee Dhaaltoota Moggaasuu.
a- Miseensi waldaa hojii gamtaa kamiyyuu yoo miseensi lubbuun hinjirree nama gahee fi
faayida waldaa hojii gamtaakeessaa qabu dhaaluu barreeffamaan moggaasuu ni danda`a.
b- Seera qabeessummaan dhaaltotaa kan fudhatama argatuu ragoota sadiin ragaan
dhugaata`uun yammu mirkanaa`u ykn mana murtiitiin yommuu ragga`u ta`a.
c- Faayidaa fi gahee malee miseenssummaan hin dhaalamu, haa ta`u malee dhaalaan fedhii
qabaatee ulaagaalee miseensummaa dambii kana keessatti ibsamee kan guutuu yoo ta`ee
kaffaltii galmee murtaa`ee kaffaluun miseensa ta`uu ni danda`a.
Keewwata 14:- Caasaa Bulchiinsa Fi Gaggeessa Waldichaa Ooggaansii Waldichaa
Qaamota Armaan Gadii Ni Qabaata
1. Yaa`ii waligalaa Miseensota hundaa.
2. Koree Hojii gaggeesituu
3. Koree To`annoo
4. Koree tekinikaa fi dhimma Hawaasummaa
5. Koreewwaan biraa barbaachisaa ta’an dabalachuu danda’a.
Keewwata 15:-Yaaii waliigalaa Waldichaa
a- Yaa`iin waliigalaa walga`ii miseensonii waldichaa hunduu irratti argamaniidha.
b- Yaa`iin waliigalaa dhimma murtii isaa dhumaa kennuudha.
c- Yeroon yaa`iin waliigalaa idileen itti walga`uu waggaa keessatti yeroo ------ ta`ee ji`a fi
d- Guyyaan isaa koree hojii gaggeesituu fi yaa`ii waliigalaan ilaalamee ni murtaa`a yaa`iin
waliigalaa ajandaa irratti kan mari’atu miseensa hunda keessaa 50 +1 “yoo
argamaniidhaa.
e- Yaa`ii waliigalaa arifachisaan koree hojii gaggeesituun ykn koree to`annoon yammuu
waamamu ykn Miseensota keessaa 1/3 kan ta`an yaa`iin akka waamamu barreeffamaan
koree hojii geggeesituu yammuu gaafatan yeroo guyyaa 15 hin caallee keessatti ni
waamama.

7
 f- Koreen hojii geggeesituu yaa`ii hin waamnee yoo ta`ee waajjira waldaa hojii gamtaa
gurmeesseen niwaamama.
g- Murtii gurguddoo dhimma waldichaa keessatti murteessaa ta`an kan akka dambii ittiin
h- Bulmaata fooyyessuu, waldaa biraatti makamuu, addaan qoodamu ykn diigamuu fi kan
biraa irratti murteessuuf yaa`ii waliigalaa keessaa 2/3 fi oli yaa`ii irratti argamee yoo
waligalee ta`a walgaa`ii irratti miseensi tokko sagalee tokko qofa qabaata.
i- Yaa`iin waliigalaa kan waamamu yoo xiqatee guyyoota 15 dursee beeksisa ifaa fi haala
mijaa`aa ta`een ajandaa fi iddoon isaa ibsamee tokko tokkoon miseensotaa akka
waamaman ni ta`a waamicha 1 ffaa kooramiin yoo guutu baatee guyyoota 15 dursee
yaa`ii waliigalaa 2ffaa haala mijaa`a ta`ee hundaan ni waamama, yeroo 2ffaa yaa`iin
waliigalaa idileen waamamee koramiin walga`iin geggeefamee murtiin ni murtaa`a.
Murtiin yaa`ii kanaan kennamee akka miseensota hundaan murtaa`eetti fudhatamee
miseensota hundaa irratti ni raawwata.
j- Yaa`iin waliigalaa ariifachiisaan waamamu kamiyyuu miseensota waligalaa keessaa 2/3
yooargaman malee geggeefamu hin danda`u.
16. Aangoo Fi Gahee Hojii Yaa`Ii Waliigalaa Waldichaa.
a- Dambii ittiin bulmaataa, dambii keessaa, qajeelfamoota hojii karoora hojii fi baajata,
kaffalti galmee, fi kaffaltti adda`addaa qoratee ni mirkaneessa.
b- Miseensota koree hojii geggeesituu koree to`annoo fi koree biraa nifilata ni geggeessa.
c- Gabaasa hojii qorannoo herregaa fi bulchiinisa faayinaansii waldichaa gamaagamee
murtii ni kenna hojii itti aanu irratti ni marii’ata.
d- Miseensota haalaa koree hojii gaggeesituun galmaa`anni dhiyaatan gamaaggamee ni
mirkaneessa.
e- Waldichi waldaa biraa waliin walitti makamuu ykn addaan qoodamu ykn diigamuu yoo
barbaadee qoratee murtii dhumaa ni kenna.
f- Qoodiinsa fi suphaa gamoo ykn mana jireenyaa waldichaa ni murteessa.
g- waldhabiinsa koree hojii geggeesituu gidduutii uumamu qoratee ni murteesa
h- Qaxarrii manaajaraa fi hojjetoota biraa ilaalchisee qajeelfama ni kenna.
i- Hojii biraa waldichaaf barbaachisaa ta`ani fi humna koree hojii geggeesitu oli ta`an ni
raawwata.
Keewwata17:- Ulagaallee Miseensa Koree Ta`Anii Filatamuuf Dandeesisan.
a- Waggoota shani asi rakkoo namuusaan kan hin himatamnee ykn itti hin murtoofnee.
b- Maqaa fi namuusa gaarii kan qabuu.
c- Guddina waldichaaf aantummaa kan qabu
d- Dudhaalee fi waldaa hojii gamtaatiif kabaja kan qabu.
d. Hojjetaa qaxaraa waldichaa kan hintaanee.
e- Miseensota biraa waliin mari’atee waligalee hojjechuu kan danda`u.
f- Hojii waldichi hojjetu waliin hojii walitti bu`insa faayidaa qabu kan hin hojjennee.
g- Bakka bu`aan Abbaan manaa ykn haatiwarraa miseensaa koree keessatti filatamuu hin
danda`u ykn hin dandeessu.

8
Keewwata18:-Koree Hojii Gaggeesituu waldichaa.
a- Miseenonii Koree hojii geggeesituu yaa`ii waliigalaatiin sagalee Caalmaan filatamu.
b- Baayini koree Hojii gaggeesitu namota shan ta`u.
c- Koreen hojii gaggeesituu walittiqabaa, Itti Aanaa barreessaa, shuumii herregaa, qarshi
qabaa ni qabaata.
d- Walga`iin koree hojii gaggeesituu akka barbaachisaa ta`eetti yeroo kamiyyuu ni
gaggeefama, haata`u malee yoo xiqaatee kurmaana waggaatti yeroo tokko
geggeefamuu qaba.
e- Koreen hojii gaggeesituu haala ajandaatiin walga`ii geggeessu fi murtii dabarsuu kan
danda`u miseensota koree keessaa walakkaa ol ykn 50+1 yoo argamaniidha.
f- Barri hojii koree hojii gaggeesituu waggoota 3(sadii) ta`ee walitti aansee yeroo Lama 2
caalaa filatamuu hin danda`an.
g- Barri hojii koree hojii raawwachiistuu yammu xumuramu hojii raawwataa turee
hundumaaqorachisee yaa`ii waliigalaa miseensotaaf dhiyeessuuf Itti gaafatama qaba,
filannoon haaraan yammuu gaggeefamu yeroo guyyoota 3(sadii) hincaallee keessatti
koree haaraatti dabarsee kennuu qaba.
h- Barri hojii erga Xumuramee booda murtiin koree duraan murtaa`u fi tajaajilii
kennamuseeraan fudhatama hin qabu.
i- Miseensotii koree hojii gaggeesitu sababa adda addaatiin hirratanii walakkaa 50 % gadii
yoo ta`an tajaajila kennuu hin danda`an yeroo ji`a sadii hin caallee keessatti kan bira
filachisuun guutamuu qabu.
j- Yaa`iin waliigalaa miseensota koree hojii gaggeesitu hundumaa ykn gartokkee isaani
yeroo barbaachisaa ta`e yoomiyyuu jijjiramuu danda`a.
k- Murtiin koreen hojii raawwachistuu murteessu sagalee caalmaan ta`ee garuu sagalee
walqixa bakka lamatti yoo addaan qoodamee sagalee walitti qaban murteessaa ta`a.
19. Aangoo fi gahee Hojii koree Hojii Gaggeesituu.
a- Murtii yaa`ii waliigalaa ni raawwachiisa
b- Dambii Bulmaataa, dambii yaa`ii waligalaaf ni dhiyeessa. yammu mirkanaa`u qaama
waldaa hojii gamtaa gurmeessuun akka galmaa`u gochuun hojii irra ni Oolcha.
c- Qarshii hojii waldichaaf barbaachisu walitti ni qaba, seeraan hojii irra ni Oolcha.
d- Karoora hojii fi baajata qopheessee yaa`ii waliigalaan mirkanneessuun hojii irra ni
Oolcha.
e- Sirna qabiinsa herrega waldichaa ni diriirsa, haalaan akka qabamu, fi galmaa`u ni godha.
f- Herregii fi sochiin hojii waldichaa waggaan cufamee odiitiif akka qophaa`u ni godha.
g- Gabaasa raawwii hojii fi sochii bulchiinsa fi faayinaansii yeroo yeroon ni qopheessa
yaa`ii waliigalaaf ni dhiyeessa.
h- Dhimmoota waldichaa kamiinu ilaalchisee bakka bu`aa ta`ee ni tajaajila.
i- Miseensota waldicha keessaa ba`uu barbaadan haala seera jiruun ni keessumsiisa.
j- Ijaarsi manaa seeraan qulqullinaan yeroo eegee ijaaramaa jiraachuu isaa ni hordofa ni
too`ata.
k- Hojii waldichaa guyyaa guyyaan raawwaachuu qabu itti gaafatamummaan ni gaggeessa.

9
 l- Murtii yaa`ii waliigalaa fi qajeelfamoota jiran irratti hundaa`uun hojjetoota ni qaxara ni
bulchaa ni geggeessa.
m- Barri hojii koree osoo hin xumuramin ji`a tokko dursee yaa`iin waliigalaa waamamee
filannoon haaraan akka gaggeefamuuf haala ni mijeessa.
n- Murtii yaa`ii waliigalaa dabarsuu kan biraa ni raawwaachiisa.
Keewwata 20:- Aangoo Fi gahee Hojii miseensota koree Hojii Geggeesituu.
20.1 Yaa`ii waligalaan kan filatamu ta`ee walga`ii yaa`ii waliigalaa fi koree hojii dura taa`aa
ykn walitti qabaa
a. Raawwaachiistuu dura taa`aa ta’ee ni geggeessa.
b. Waldicha bakka bu`ee dhimma waldaa kamiyyuu ni raawaachiisa, ni himata, ni hima
tama.
c. Itti waamamni isaa koree hojii gaggeesituuf ta`ee sochii hojii koree fi waldichaa
olaantummaan ni Ooggana.
d. Xalayoota fi sandoota maqaa waldaan ergaman irratti ni mallateessa.
e. Sanadoota herregaa fi cheekii irratti shuumii herregaa fi qarshii qabaa waliin ni
mallatteessa, baasii maallaqaa ni ajaja ni mirkaneessa.
f. Hojiiwwan koree xixiqaa miseensota koree hojii geggeesituu waliin ta`uun ni
hordofa.
g. Dambii bulmaata, dambii keessaa fi qajeelfamootii waldichaa hojii irra ni Oolcha.
h. Qabeenyi waldichaa seeraan eegamee faayidaa waldichaa qofaaf akka oolu ni godha.
i. Murtiiwwan yaa`ii waliigalaa fi koree hojii gaggeesituun murtaa`ani fi hojii biraa
kaayyoo waldichaa galmaan ga`uuf gargaaran ni raawwaata.
20.2 – Itti Aanaa Dura taa`aa.
a. – Itti waamamnii isaa koree hojii gaggeesituuf ta`ee yeroo dura taa`aan hin jirre bakka bu`ee
itti gaafatamummaan ni hojjeta
b. – Barbaachiisaa yammuu ta`u hojiin dura taa`aan kennamuufi ni danda`a.
C. - Hojiiwwan koree hojii gaggeesituun kennamuuf ni raawwata.
20.3 – Barreessaa
a. – Itti waamamni isaa dura taa`aaf ta`ee galmeewwan faayilootii harshammeewwanii fi
chaappaa waldichaa seeraan ni qaba ykn akka qabamu ni godha.
b. – Qaboo yaa`ii walga`ii waligalaa fi koree hojii geggeesituu ni barreessa, mallattoo
hirmaattotaan akka mirkanaa`u ni godha.
c. - Waajjira waldichaa ni qindeessa xalayootaa fi barreefamoota barbaachisaa ta`an ni erga, ni
fudhata.
d. – Dura taa`aa fi Itti Aanaa Waliin mari’aachuun ajandaa walga`ii ni qopheessa.
e. – Hojiwwan biraa barbaachisaa ta`an ni raawwata.
20.4 – Shuumii Herregaa
a. – Bu`uura sirna herregaa barbaachisaa ta`e waldichi akka qabaatu ni godhaa, galmeewwanii
fi sanadooti herregaa sochii hojii waldichaaf barbaachiisan akka guutaman ni godha.
b. Sochiin herrega waldichaa bu`uura sirna herregaatiin ni galmeessa ykn akka galmaa`an ni
godha.

10
c. – Baasii fi galiin waldichaa seera herregaan ni galmeessa, yeroon akka bu`u ni hordofa ni
mirkaneessa.
d. –Qabeenyii waldichaa seeraan akka eegamuni godha, dura taa`aa fi nama biraa aangoon
kennameef waliin sanada herregaa fi cheekii waldichaa ni mallatteessa.
f. - Gabaasa sochii herrega waldichaa yeroo yeroon qopheessee koree hojii gaggeesituuf ni
dhiyeessa xumura bara baajataatti herregaa waldichaa cufuu fi ibsa herregaaqapheessuun odiitiif
ni qopheessa yaa`ii waligalaaf ni dhiyeessa.
20.5 – Qarshii Qabaa /Qabduu
a. – Yaa`ii waligalaan kan filatamu ta`ee koree hojii geggeesituuf ni waamama.
b. – Baasiin mallaqa waldichaa naga`ee fi sanadoota herrega barbaachisaa ta`aniin deeggerame
namoota aangoon kennameefiin mallattaa`ee dhiyaachuu isaa ni mirkaneessa.
c. - Baasii fi galii maallaqaa ilaalchisee dambiiwwanii fi qajeelfama irratti kan caqasame hojii
irra akka oolu ni godha.
d. - Qarshii kaazinaa keessa akka taa`uuf murtaa`e irraa kan hafe guyyaa guyyaan maqaa
waldichaan banameetti ni galcha.
e. - Namoota aangoon kennameef waliin cheekii waldichaa ni mallatteessa.
f. Galii fi baasii waldichaa guyyaa guyyaan galmee (cash-book) irratti ni galmeessa.
Keewwata 21 – Koree To`anno waldichaa
Koreen to`annoo yaa`ii waligalaan kan filamu ta`ee hojii fi itti gaafatamumma armaan gadii ni
qabaata.
a. Miseensota sadii kan qabu ta`e ittiwaamamnii isaa yaa`ii waligalaaf ta`a barrii hojii
koree to`anna waggoota sadii ta`a.
b. Murtiin yaa`ii waligalaa Dambiin bulmaata dambiin keessaa sirritti koree hojii
gaggeesituun hojii irra Ooluu isaa ni to`ata.
c. Qabeenyii waldichaa sirritti eegamu fi hojii kaayyoo waldichaa galmaan ga`uuf
garggaaran irra Ooluu isaa ni to`ata ni mirkaneessa.
d. Herrigii waldichaa sirriitti guyyaa guyyaa galmaa`u ji`aa fi waggaan cufamuu isaa ni
to`ataa herregii odiitii ta`ee yaa`ii waligalaaf akka dhiyaatuu haala ni mijeessa.
e. Koreen hojii gaggeesitu fikoreen biiraa hojii fi itti gaafatama isaa sirritti raawwachaa
jiraachuu isaa ni too`ata.
f. Yaa`ii waligalaa Idileen yeroo isaa eegee wamamuu, haalli filannoo kenniinsa sagalee
fi murtiin murtaa`u dambii qajeelfamaa fi faayidaa miseensotaa bu`uura kan godhate
ta`uu isaa ni too`ata.
g. Manni waldichaa haala dizaayinii qophaa`een qulqullina isaa eegee ijaaramu isaa ni
too`ata.
h. Sochii hojii raawwatee ilaalchisee gabaasa yaa`ii waligalaaf ni dhiyeessa.
i. Hojii biraa yaa`ii waligalaan kennamuuf ni raawwata.

11
Keewwata: - 22- Koree Teekinikaa fi Haawwaasummaa.
a. Yaa`ii waliigalaan kan filatamu ta`ee lakkofsi miseensotaa 3-5 ta`u ni danda`a.
b. Koreen kun walittiqabaa, Itti Aanaa fi barreessaa ni qabaata.
c. Barri hojii miseensota koree waggoota sadii ta`ee yeroo lama walitti aansanii filatamuu ni
danda`u.
d. Itti waamamni koree teekinikaa koree hojii geggeesituuf ta`ee yeroo kamiyyuu yaa`ii
waligalaan gaggeefamu ni danda`u.
22.1 –Gahee Hojii fi itti gafatamummaa koree teekinikaa fi Hawwaasummaa.
a. – Haala ijaarsa suphaa fi haaroomessaa manaa fi gamoo ilaalchisee qajeelfama ni
qopheessa, yammu mirkanaa`u hojii irra ni oolcha.
b. – Manni fi gamoon waldichaa tajaajila adda`addaa akka qabaatu qoratee yammuu mirkanaa`u
hojii irra oolmaa isaa nihordofa.
c. – Waldichaa hawwaasa naannoo waliin walitti dhufeenya barbaachisaa qabaatee misooma
naannoo keessatti akka hirmaatuu ni godha.
d. – Dhimmoota teekinikaa mana figamoo waliini ilaalchisee qama dhimmii ilaalu waliin ni
mari’ata ni hordofa.
e. – Hojii ijaarsaa waldichaa kamiinu ni hordofa ni to`ata.
f. - Miseensonii waldichaa barumsa leenjii fi ragallee adda`addaa akka argataniif haala ni
mijeessa.
g. - waldallee hojii gamtaa walfakkaatan waliin walittidhufeenyii fi waldeggersii akka jiraatu ni
godha.
h. - waldhabiinsii adda`addaa waldicha keessatti yoo mullatee seeratti utu hin dhiyaatin dursee
araaraan akka hiikamu yaalii ni godha.
i. - Hojii koree namuusaa dabalaan ni raawwata.
j. - Gurmaa`insii aadaa faayidaa qaban kan akka idiriifi iqubii hawwaasa naannoo fi miseensota
waldichaa waliin akka hundaa`aniif haala ni mijeessa.
k. - Manni jireenyaa ijaaraman carraan miseensotaaf akka qoodaman haala ni mijeessa.
L. - Hojiwwan biraa yaa`ii waligalaan kennamuuf ni raawwata.
Keewwata:- 23. Manaajera waldaa
a. Waldichi akka barbaachisaa ta`etti mana jira fi hojjettota qaxaraa biraa qabaachuu ni
danda`a.
b. Itti waamamni manaajeraa koree hojii geggeesituuf ta`a.
c. Miseensoni koree hojii geggeesituu manaajera waldichaa ta`uu hin danda`an.
d. Hojii fi ittigaafatama koreen hojii geggeesituu kennuuf duudhaa, sona fi kaayyoo waldaa
irratti hundaa`ee ni rawwata.
e. Hojii waldichaa guyya guyyaan hojjetamu qabuu ittigaafatamummaan ni Oogana.
f. Koree hojii geggeesitu fi korewwan biraa ogummaa tekinikaan ni deggera ni gorsa.
g. Haala bakka bu`unisa koree hojii geggeesituun kenamuutiin waldicha bakka bu`ee
walga`ii irratti ni hirmaata.
h. Dambii qajeelfamaa fi karoora irratti hundaa`ee hojjettoota waldichaaf ni qaxara, ni
bulcha ni gamaaggama, ni geggeessa.
i. Hojiwwan adda`addaa koree hojii geggeesituun kennamuuf ni raawwata.
12
Keewwata:- 24 Haala walga`ii fi kenniinsa sagalee.
a- Miseensi kamiyyuu yaa`ii waligaalaa waldichaa irratti qaamaan argamee sagalee kennuu
qaba.
b- Miseensi kamiyyuu kaffaltii waldicha keessaa qabu ilaalcha keessa utuu hin galin
sagaleen walga`ii irratti argamee kennu tokko qofa ta`a.
c- Yaa`ii waligalaa fi walga`ii waldichaa kamiyyuu irratti murtiin darbuu sagalee caalmaan
ta`a.
d- Sirni kenniinsa sagalee haala iftooma qabuun ta`ee shakkii malee harka baasuun ni
raawwata.
Keewwata 25:- Sirna Filannoo
a- Filannoon koree hojii geggeesituu kamiyyuu yaa`ii waligalaan sagalee caalmaan filatama.
b- Sirni filannoo kan raawwatu koree filachiistuun ta`a.
c- Koreen filachiistuu yaa`ii waligalaan jalqaba irratti ni filatama, baayinnii koree
filachiistuu sadii ta`ee walitti qabaa, barreessaa fi miseensa ni qabaata.
d- Yammu filannoon koreewwanii geggeefamu akka barbaachisaa ta`eeti qaama waldaa
gurmeessu irraa ogeessi ni argama.
e- Koreen filachiistuu kaadhimamtoota eeraman keessaa miseensota koree murtaa`an
sagalee caalaan ni filachiisa.
f- Koreen filachiistuu miseensota koree adda`addaa keessatti waliin filataman walitti qabee
haala dimookiraatawaa ta`een mariisisuun hojii fi itti gaafatamummaa akka qooddatan
gochuun yaa`ii waliigalaa ni beeksisa.
g- Miseensonni koree filachiistuu koree biraa keessatti eeramu hin danda`an. Barbaachisaa
ta`ee yoo argame koree filachiistuu keessaa baasuun koree biraa keessatti kaadhimamaa
gochuun dhiyeessun ni danda`ama.
h- Miseensota koree hojii fi itti gaafatama isaanii geeddaranii hojjechissuuf miseensoti
koree sagalee 2/3 fi isaa oliin irratti walii galuu fi murteessuu qabu,
i- Koreen filachiistuu koree duran turee fi isaan haaraa filataman gidduutti wal-harkaa
fudhiinsaa raawwachiisuuf dirqama qaba.
j- Miseensonni koree haaraa filataman koree duraan ture harkaa aangoo fi hojii yeroo
gabaaba keessatti fuudhuun itti gaafatmummaa itti kenname ba`uu qaba.
Keewwata 26:- Haala waldhabiinsa waldicha keessatti uumamuu
1. Waldhabiinsii waldicha keessatti ka`an haala labsii waldaa hojii gamtaa lakk.147/91
keewwattoota 46,47fi 49 irratti ibsameen jalqaba araaraan itti aansee murtii jaarsummaa
fi yoo hiika hin arganne mana murtii dhimmi ilaaluuti dhiyaatee murtii ni argata.

Keewwata 27:- waajjira Waldichaa

27.1 – waldichii dhuunfaanis ta`ee waldaa hojii gamtaa biraa olla jiru walin ta`uun waajjira
qabaachuu ni danda`a.
27.2 – Waajjirri waldichaa kun akka barbaachisaa ta`etti hojjettoota qaxaraa qabaachuun ni
danda`a. adeemsaa fi sochii ijaarsa gamoo guyyaa guyyaan ni hordofa, ni to`ata, sanadoota
harshammee fi qabeenya waldichaa ni qaba

13
Keewwata 28:- Sadarkaa Itti gaafatamummaa
28.1 – Itti gaafatamummaan waldichaa kan murtaa`eedha.
28.2 - Waldichi Qabeenya qabuun oli`idaa kamiifiyyuu itti gaafatamuu hin danda`u.
28.3 – Tokko tokkoon miseensotaas akkasumas idaa waldichaaf sheerii fi faayidaa
waldicha keessa qabaniin ala itti hin gaafatamani
Keewwata 29:- Haala Tarkaanfiin Miseensota, Balleessaa Dalagan Irratti Fudhatamu.
29.1 – Koreen hojii gaggeesituu tarkaanfii miseensota balleessaa dalagan irratti fudhatamu
Ilaalchisee qajeelfama qopheessee yaa`ii waliigalaan mirkkaneessuun hojii irra ni oolcha.
29.2 – Tarkaanfii haala armaan olitti ibsameen fudhatamu irratti miseensi komii qabu
dhimmi isaa murtii jaarsummaan akka ilaalamuuf gaafachuu ni danda`a.
Keewwata 30:- Haala Qabiinsa Herrega Waldichaa
30.1 – Herregi waldichaa seera fi sirna herregaa irratti hundaa`ee guyyaa guyyaan ni galmaa`a
ji`aa fi waggaan cufamee gabaasni koree hojii gaggeesituu fi yaa`ii waliigalaaf ni dhiyaata.
30.2–Sadarkaan hojii herrega waldichaa akkuma eeyyamuun galmeewwani fi sanadoota herrega
armaan gadii qabaachuun ni danda`a.
a. Galmee Miseensotaa
b. Galmee Qaboo yaa`ii
c. Galmee baasii fi galii
d. Nagahee galii
e. Ajaja baasii
f. Leejara dhuunfaa fi dimshaashaa
g. Sanada galii fi baasii meeshaa
h. Sanada walharkaa fuudhiinsaa
i. Sanadooota biraa hojii waldichaaf barbaachisan
Keewwata 31:- Haala Qabiinsa Mallaqa Waldichaa.
a- Waldichi damee baankii daldalaa dhiyootti maqaa waldichaan herrega baankii qusannoo,
socha`aa fi cufamaa banachuu ni danda`a.
b- Kaffaltiin duraa jiraattota magaalichaatiif ijaarsa manaaf miseensotaan jalqaba yammuu
waldaan gurmaa`u %20 yammuu waldaan lafa maqaa isaan fudhatuu fi galmaa`u %30
kaffalamu herrega baankii cufamaa waldichaatti maqaa miseensa tokko tokkoon galii
ta`a
c- Qarshiin waldichaa madda kamiyyuu irraa funaanamu guyyaa _______ keessatti
baankitti galii ta`u qaba.
d- Galii fi baasiin waldichaa kamiyyuu cheekii baankiin ni raawwaata.
e- Baasii xixiqaaf qofa harka qarshii qabaa kaazinaa keessa kan ta`u qarshii
_________caaluu hin qabu.
f- Keewwata kana 29.5 irratti kan ibsameen ala qarshiin waldichaa kamiyyuu herrega Baankii
maqaa waldichaan baname qofa keessa taa`a.
g- Bittaa meeshaaf ykn dhimma biroof qarshiin baasii ta`e utuu hin raawwatin hafee ykn
raawwatamee irraa hafe guyyaa_______ keessatti baankitti galii ta`uu qaba.
h- Herrega baankii waldichaa cheekii irratti waliin mallatteessuun kan sochoosan Dura taa`aa
shuumii herregaa fi qarshii qabaa yaa`ii waligalaan filataman ta`u.
14
Keewwata 32:- Mindaa, Durgoo Fi Kaffaltti Adda`Addaa
32 .1 – Miseensonni koree keessatti filataman kamiyyuu tajaajila Waldaa fi miseensota
waldaaf kennaniif mindaas ta`ee kaffaltiin biraa kaffalamuuf hin jiru.
32.2 – Haa ta`uu malee miseensota koree fi hojjetoota qaxaraa hojii waldichaaf naannoo hojiin
ala deemanii raawwataniif haala dambii keessaa irratti ibsamuun kaffaluu ni danda`a.
32.3 – Kaffaltiin waldaan kaffalu kamiyyuu dursee koree hojii gaggeesituun beekamuu fi
mirkanaa`uu qaba.
Keewwata 33:- Gahee Fi Faayidaa Kabachiisuu Ykn Wali dandeesisuu.
1. Gahee fi faayidaan miseensa kamiyyuu kan kabajamuuf yeroo miseensichi waldaa keessa
ture qofaaf ta`a.
2. Miseensi yoo du`e gahee fi faayidaa inni waldaa keessaa qabu qulqulleessuun idaan
yoo irra jiraatee irraa hirrisuun nama akka dhaaluuf seeraan murtaa`eef ni kennamaaf.
3. Faayidaa fi gaheen miseensa kamiiyyuu liqii miseensi waldichaan ala fudhateef ykn walii
galtee mallatteesseef qaama sadaffaaf hin kabajamu ykn gurguramee hin kaffalamu, haa
ta`uu malee manicha ijaaruuf ykn bituuf liqii miseensichi karaa waldichaan liqeeffateef
kaffaluuf Ooluu ni danda`a.
4. Miseensi kamiyyuu idaa waldaan irraa qabu yoo kaffaluu baatee gahee ykn
faayidaa waldicha keessaa qabu irraa hirrifamee wal-dandeesisama.
Keewwata 34:- Bara Herregaa Fi Gabaasa Raawwii Hojii Waldichaa
34.1 – Waldichi sochii hojii fi herrega isaa yoo xiqqaate waggaatti yeroo tokko herrega cufee
gabaasa raawwii hojii waligalaa qopheessee yaa`ii waliigalaaf dhiyeessuun ni mirkaneesisa.
34.2 – Barri herrega waldichaa Adoolessa hanga waxabajjii 30 ta`a.
34.3 – Gabaasi herregaa fi sochii hojii waldichaa waggaan qophaa`ee yaa`ii walii galaaf
dhiyaatu kan armaan gadii ni dablata.
a. Gabaasa raawwii hojii koree hojii gaggeesituu.
b. Gabaasa rawwii hojii koree to`annoo fi koreewwan biraa.
c. Ibsa sochii faayinaansii Ibsa bu`aa fi kasaaraa, Ibsa qabeenyaa fi idaa fi Gabaasa odiitii
yoo qoratamee xumurameera ta`e.
Keewwata 35: –Qoranno Fi To`annoo Sochii Hojii Fi Herregaa Waldichaa.
a. Koreen to`annoo akka barbaachisaa ta`etti herregaa fi sochii hojii waldichaa too`achuu fi
qorachuu ni danda`a.
b. Herregi waldichaa yoo xiqqaate waggaatti yeroo tokko waajjira Waldaa hojii gamtaa
ijaarsa manaa gurmeessuun ykn kan inni bakka buusuun ni qoratama.
c. Waldichi herrega isaa qaama biraatiin qorachiisuu yoo barbaade dura waajjira waldicha
gurmeesse irraa hayyama argachuu qaba.
d. Herregi waldichaa odiitii ta`ee xumuramee yeroo ji`a tokko hin caallee keessatti yaa`ii
waligalaaf dhiyaatee murtii argachuu qaba.
e. Miseensota waldichaa keessaa 1/3 kan ta`an herregi walidichaa akka qoratamu barreeffamaan
yoo gaafatan qoratamuu ni danda`a.
f. Gabaasi odiitii yaa`ii walii galaaf kan dhiyaatu qaama qorateen ykn bakka bu`aa isaatiin ta`a.
g. Bu`aan gabaasa oditii miseensi waldichaa kamiyyuu akka salphaatti ilaaluu danda`uu qaba.

15
Keewwata 36 –Haala Ramaddii Bu`aa Qulqulluu.
34.1 – Bu`aa qulqulluu Hin qoodamne.

34.1.1 – Herregi waldichaa qoratamee bu`aa qulqulluu waligalaa argamu irra %30
hirrifamee herrega ofeegannoo waldichaa keessa ni taa`a.
34.2 – Qoodinsa bu`aa qulqulluu
34.2.1- Haalli qoodiinsa bu`aa qulqulluu %70 yaa`ii waligalaan kan murtaa`u ta`ee
a. Hojii ballisuuf %__________________
b. Hawwaasummaa ykn misooma naannoof % _______________
c. Miseensotaaf % _________________ ta`u ni danda`a.
34.2.2- Miseensi bu`aa argatee gara herrega qusannootti naanefachu ni danda`a.
34.2.3 – Haalli qoodiinsa bu`aa qulqulluu dambii bulmaataa waldichaa irratti ibsama.
Keewwata 37:- Qabeenya waliinii hin qoodammnee
37.1. Qabeenyi kennaan, deggersaan, badhaasaan ykn dhaalaan argaman miseensotaaf hin
qoodaman
Keewwata 38:- Bulchiinsaa Fi Fayyadama Gamoo
Manaa Gamoon mana waliinii waldichaa ijaaramee yammu xumuramu haala labsii lakk
370/95 qaama gamoo galmeessuun galmaa`ee waldaa abbootii manaatin ni bula.
Keewwata 39:- Haala Waldichi Ittiin Diigamu Waldichi Sababa Kanatti Aananiin Diigamu
ni danda`a.
a. Yaa`iin waligalaa waldichaa murtii addaan akka diigamu yoo murteessee.
b. Baayini miseensotaa 10 gadi yoo ta`ee
c. Mani murtii akka diigamu yoo murteessee.
d. Keewwata kana keewwata xiqaa a, b fi c irratti ibsamee rawwachuun dura qaamii waldicha
gurmeessee qulqulleesituu herregaa ramaduun herrega waldichaa qorachuun qabeenya fi
idaa addaan baasuun dursee mirgii qaamota 3ffaa fi miseensotaa akka eegamu gochuu qaba,
qaamotii waldicha irra mirga qaban dhiyaatanii dirqama waldaatti waligaluu qabu.
Keewwata 40:- Haala Waldichii Tajaajila Insuraansii Argatuu.
40 .1 – Waldichii qabeenya isaatiif insuraansii galu ni danda`a.
40.2 – Haalli isaa dhaabba insuraansii waliin waligaltee seenu irratti kan hundaa`u ta`a.
Keewwata 41:- Waa`Ee Dhimmoota Dambii Kana Keessatti Hin Xuqamnee.
Sababa adda`addaatiin qaphxiwwani fi dhimmootii dambii kana keessatti hin xuqamiin
hafan yoo jiraatan labsii Waldaa hojii gamtaa lakka 147/91 fi fooyya`insa isaa labsii
lakk.402/96 irratti hundaa`ee kan raawwatuu ta`a.
Keewwata 42:-Hiika Dambii Bulmaata Kana.
a. Keewwataa fi dambii kana keessatti ibsaman labsii lakk 147/91 fi fooyya`insa isaa
labsii lakk.402/96 bu`uura kan godhateedha.
b. Dambii bulmaata kana keessatti hiiki walitti bu`u yoo mullatee fi waligaluun yoo hin
dandenyee
Keewwata 43:- Waa`ee Dambii Keessaa Baasuu

16
 Koreen hojii raawwachiistuu waldichaa dhimmoota ballinaan dambii bulmaataa kana
keessatti hin ibsamnee fi raawwiif barbaachisaa ta`an ilaalchisee dambii keessaa
qopheessuun yaa`ii waliigalaa murteessee hojii irra ni oolcha.
Keewwata 44:- Itti Gaafatamummaa Miseensonni Waliin Qaban.
Labsii Waldaa Hojii Gamtaa lakk. 147/91 fi 402/96,Qajeelfama lakk.11/2007 fi dambii
bulmaataa kana keessatti kan ibsameen ala dhimmoota gurmaa`u galmaa`u, mana jireenyaa
waliin ijaarachuu fi KKF ilaalchisee badii ykn gocha seeraan alaa miseensonni WHG
raawwataniif dhunfaanis ta`ee waliin itti gaafatamaa ta`u.
Keewwata 45:- Foyya`iinsa Dambii Ittiin Bulmaataa.
43.1 – Dambiin kan akka barbaachisaa ta`etti fooyya`uu ni danda`a.
43.2 – Haa ta`uu malee dambiin kun fooyya`uu kan danda`u yaa`ii walii galaa keessaa 2/3 kan
ta`an dambichi akka fooyya`u irratti waligalanii.yoo murteessani fi fooyya`insii godhamee
guyyaa 30 keessatti waajjira waldaa gurmeesseef dhiyaatee seera fi dudhaa waldaan kan walitti
hin buunee ta`un isaa mirkanaa`ee yoo galmaa`eedha

Keewwata 46:- Yeroo Dambiin Ittiin Bulmaataa Kun Ragga`u.

Dambiin ittiin bulmaata kun yaa`ii waligalaa waldichaan mirkanaa`ee abbaa
aangoo dhimmi ilaaluuf dhiyaatee guyyaa galmaa`e irraa eegalee kan hojii irra
oolu ta`a.

17
 Lakk.waraqaa Maqaa guutuu Teessoo Haala Gosa manaa Kaffaltii Maqaa fi
La Miseensota waldichaa eenyummaa haadhaa gaa’elaa gaggeefamu mallattoo
kk. Mana nama

Maqaa bakka
Kaffaltii dura
Bal’ina iddoo
walinii mirkaneessee
Meeshaa

Kaffaltii
Umurii
naannoo

Qabdi

booda

bu’aa
Saala

qabu
irraa kan

Hin
hojjetamu
1. Lataa Balaay Dhi 25 Shambu
2. Gaddisaa Moosisaa Dhi 28 Shambu

3. Carraaqaa Oluma Dhi 25 Shambu

4. Addisuu Tasfayee Dha 27 Shambu

5. Wakjira Lammessaa Dhi 25 Shambu

6. Dawit Fiixee Dhi 24 Shambu

7. Tolasaa Suusii Dhi 22 Shambu

8. Tolashee Kumsaa Du 31 Shambu

9. Lataa Hirphaa Dhi 28 Shambu

10. Tsiggee Balachoo Du 30 Shambu

11. Shittee Gulummaa Du 28 Shambu

12. Fayisaa Tasfaa Dhi 27 Shambu

13. Ashanafii Margaa Dhi 27 Shambu

14. Yashii Bultosaa Du 32 Shambu

Guca 08
Lakk ………………..
18
 Guyyaa………….
Ragaalee Miseensa Waldaa Hojii Gamtaa Ijaarsa Mana Jireenyaa Itti Gafatamummaan isaa Murtaa’e

19
 Guca 06

Qaboo yaa’ii barreeffama hundeeffama waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa

1. Iddoo wal-ga’ii______Kaampaasii Shaambuuu Fuuldura

Guyyaa _ 09/11/2012EC
Sa’aatii eegalame _____3:50tti
Sa’aatii xumurame ____ 5:00tti
Ogeessa gurmeesse_______________
Miseensa waldaa hojii gamtaan argaman __Miseensa guutuu

Lakk Maqaa Guutuu Teessoo Mallattoo

Naannoo Magaalaa Lakk.Bilb
1. Lataa Balaay Oromiyaa Shaambuu 0915881851
2. Gaddisaa Moosisaa Oromiyaa Shaambuu 0911943317
3. Carraaqaa Oluma Oromiyaa Shaambuu 0917678431
4. Addisuu Tasfayee Oromiyaa Shaambuu 0917668907
5. Wakjira Lammessaa Oromiyaa Shaambuu 0921836920
6. Dawit Fiixee Oromiyaa Shaambuu 0917721521
7. Tolasaa Suusii Oromiyaa Shaambuu 0918366064
8. Tolashee Kumsaa Oromiyaa Shaambuu 0921148338
9. Lataa Hirphaa Oromiyaa Shaambuu 0917287272
10. Tsiggee Balachoo Oromiyaa Shaambuu 0910292887
11. Shittee Gulummaa Oromiyaa Shaambuu 0917686818
12. Fayisaa Tasfaa Oromiyaa Shaambuu 0961167888
13. Ashanafii Margaa Oromiyaa Shambuu 0917141480
14. Yashii Bultosaa oromiyaa Shambuu 0921837817

20
Ajandaa Wal-ga’ichaa

1. Dambii ittiin bulmaataa mirkaneessuu

2. Loogoo fi chaappaa waldaa murteessuu

3. Koree filchiistuu filachuu

4. Filannoo koree hojii raawwachiiftuu fi odiitii filachuu

5. Qarshii maqaa miseensa tokko tokkoon baankiitti galii ta’u murteessuu

6. Gosa gamoo fi manaa filachuun murteessuu

7. Dhimmoota biroo irratti marii gaggeessuun murteessuu

Murtee:-
Ajandaa 1ffaa:- Miseensi waldaa kanaa maqaa waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa
waldaa Hayyootaa jedhamu moggaafachuun ittiin bulmaata waldaa kanaa baafates sagalee
tokkoon mirkaneesseera.
Ajandaa 2ffaa:- adeemsa itti deemnee raawwanna jechuun mari’atameera.
Ajandaa 3ffaa:- Koree filachiistuu ta’anii koree hojii gaaggeessituu akka nuu filachiisanii
yaa’iin walii gala Lataa Balaay Nigusaa fi_ Addisuu Tasfayee Taferee filatee filannoo koree
hojii gaggeessituu akka gaggeeffamu taasifameera miseensi waldichaa sagalee guutuun
mirkaneesseera.

Ajandaa 4ffaa:- Haaluma armaan olitti ibsameen yaa’iin walii gala waldaa kanaa miseensa
koree hojii gaggeessituu, koree too’annoo fi teekinikaa fi hawwaasummaa filachuun sagalee
tokkoon mirkaneesseera.
Ajandaa 5ffaa:- Tokkoon tokkoo miseensa kanaa qarshii maqaa isaatiin herrega baankii cufaa
waldichaa (block account)tti qusachuun qabu irrattis marii taasisee kaffaltii marsaa duraa 15%
qarshii 6,796.95 (kuma jahaa fi dhibba torbaa fi sagaltamii jahaa fi saantima 95/100) booda gaafa
lafa argatu kan qusatu 15% qarshii 6,796.95 (kuma jahaa fi dhibba torbaa fi sagaltamii jahaa fi
saantima 95/100 ) ta’u akka qabu hanga _____________________________ tti 15% kanfaltii
duraa herrega baankii banameetti galchuu akka qabu yaada tokkoon murta’eera.

21
 Guca 12
Tarreefama maqaa koree waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana jireenya
___________________
1. Koree hojii raawwachiftuu

Lakk Maqaa hanga akaakayyuu Saal Itti Mallattoo Ibsa

a gaafatamummaa
1. Tsiggee Balacheew Toluu dha Walitti qabaa
2. Carraqaa Olumaa Daandii dhi Barreessaa
3. Fayyisaa Tasfaa Zambabaa dhi Qarshii qabaa
4. Addisuu Tasfayee Taffaree dhi Miseensa
5. Tolashee Kumsaa Kitilaa dha Miseensa

2. Koree too’annoo

Lakk Maqaa hanga akaakayyuu Saal Itti Mallattoo Ibsa

a gaafatamummaa
1. Gaddisaa Moosisaa Gobanaa Dhi Walitti qabaa
2. Lataa Balaay Nigusaa Dhi Miseensa
3. Ashanafii Margaa Soorii Dhi Miseensa

3. Koree teekinikaa fi hawaasummaa

Lakk Maqaa hanga akaakayyuu Saal Itti gaafatamummaa Mallattoo Ibsa

a
1. Wakjiraa Lammessaa Afataa Dhi Walitti qabaa
2. Yashii Bultosaa Lataa Du Miseensa
3. Shittee Gulummaa Mammoo Du Miseensa
4. Tolasaa Suusii Galataa Dhi Miseensa

22
 Barreeffama Hundeeffama Waldaa Hojii Gamtaa ……… Itti Gaafatamummaan Isaa Kan
murta’e

Keyyata tokko:- Yaada Waliigalaa Waldaa Hojii Gamtaa Ijaarsa Mana Jireenyaa

Nuti maqaan keenya, Eenyummaan keenya, Teessoon keenya armaan gaditti keeyyata lama
keessatti kan ibsame miseensota waldaa mana jireenyaa itti gaafatamummaan isaa kan murtaa’e
bu’ura labsii lakk. 147/91 fi labsii fooyya’ee bahee lakk.402/96 barreeffamni hunddeeffamaa fi
keeyyatnii barreeffama kana ibsame akka sanada waliigaltee waldichaattti akka nuuf fudhatamu
ibsaa waldaa ijaarsa manneennii kana hundeessiinee jirra.

Keyyata lama: - Maqaa, Teesso Fi Lamummaa Miseensota Waldaa Hojii Gamtaa

Maqaa miseensota waldaa, lammumaa, teessoo, fi mallatoo akkasumas mana ijaarachuuf

qophaahe akkasumas kan dirqama seenamee gostii mana armaan gaditti kan ibsamuu ta’a.

Lakk. lammummaa teessoo Gosaa mana Kaffaltii Kaffalti Kaffaltii Baayina

Maqaa miseensaa waliigala i dursa boda kutaa

1. Lataa Balaay Itiyoophiyaa Shaambuu

M/Naannoo
2. Gaddisaa Moosisaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

3. Carraaqaa Oluma Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

4. Addisuu Tasfayee Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

5. Wakjira Lammessaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

6. Dawit Fiixee Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

7. Tolasaa Suusii Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

8. Tolashee Kumsaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

9. Lataa Hirphaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

10. Tsiggee Balachoo Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

11. Shittee Gulummaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

12. Fayisaa Tasfaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

13. Ashanafii Margaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

14. Yashii Bultosaa Itiyoophiyaa Shaambuu M/Naannoo

23
Keeyyata 3:- Maqaa Waldaa Hojii Gamtaa

Waldaa maqaa isaa Biiftuu Barii ta’ee, ijaarsa manneenii itti gaafatamuummaan isaa kan
murtaa’e

Keyyata 4:- Teesso Waldaa Hojii Gamtaa

1. Waajjirri ol’aanaa waldaa kanaa Naannoo _Oromiyaa_ Godina

_H/G/Wollaggaa_______Magaala/aanaa _Shaambuu_______Ganda 01_tti argama.

2. Akkata barbaachisummaa isaatti magaalota keessattii damee isaa banuu ni danda’a

Keeyyata 5:- Gosaa Manaa Fi Gatii Mana Waldaa Hojii Gamtaa Ijaarsa Mana Jireenyaa

1. Tokko tokkoon miseensotiin waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa akka fedha
isaatti gosa mana tokko filachuu danda’a.
2. Miseensi Waldaa hojii gamtaa ijaarsa manaa kun diyaaspooraa yoo ta’e gatii mana
filatee ittin ijaaramu keessaa yeroo gurmaa’u dhibbentaa %50 qarshii…………..yeroo
laftii harka gahuu dhibbentaa %50 qarshii……. kaffaluuf waadaa galee jira.
3. Miseensi waldaa hojii gamtaa jiraataa biyya keessaa yoo ta’e yeroo gurma’u gatii
mana filatee keessaa dhibbeentaa %20 yeroo lafti harka gahe dhibbentaa %30
4. Kaffaltii hafu dhibbeenta %50 hanga manichi ijaaramee xumuramutii galii gochuuf
waada galee jira.
5. Gatii kaffalamu kun finishing cost hin dabalatu

Keyyata 6. Kaayoo Waldaa Ijaarsa Manaa

Mana jireenyaa fi kan mana wajjiin walitti qabatu tajaajila jireenyaaf barbaachiisaa ta’ee
argachuudhaaf namoota rakkoo qabataniif galmaa’anii gurmeessuun haala humna miseensotaa
giddu galeessa godhateen lafa mannni jireenyaa kun irratti ijaaramu simachuudhaan miseensota
qindeessuun rakkoon mana jireenyaa qaban akka furamuuf gochuu.

Keeyyata 7:- Qoodiinsa Qabeenya Waldichaa

1. Xumura ijaarsa manaa irratti qabeenyaa fi idaan waldicha irra jiru qulqullaa’ee idaan ni
kafalama qabeenyi yoo hafe miseensotaaf ni hirama.

Keeyyata 8:- Qaama Waldaa Kana Bulchuu

Isaan armaan gaditti caqafaman qaama waldaa kana bulchu

1. Yaa’ii waliigalaa miseensaa
2. Koree hojii raawwachiiftuu ( boordii)
3. Koree too’annaa (too’attoota)
4. Hojii raawwachisaa tokko itti waamamni isaa hojetaa waldaan mindeeffamanii
qaxaraniif kan ta’e

24
 Keeyyata 9:- Aangoo Fi Gahee Hojii Yaa’ii Walii galaa Waldaa Hojii Gamtaa Ijaarsa
Mana Jireenyaa

Yaa’iin walii gala waldaa dhimmoota waldicha ilaallatu kami irratti iyyuu murtee ni kenna,
addatti immoo taayitaa armaan gadiin ni qabata;

1. Koree hojii raawwachiiftuu (boordii) koree to’annaa fi koreewwan xixiqqaa

(sadarkaa adda addaa ni muuda, mudama irraa ni kaasa, gabaasa isaa ni
dhiheessa irratti mari’atee ni mirkanneessa.
2. Karooraa fi baajata waldichaa ni mirkanneessa, koree hojii raawwachiiftuuf
hanga qarshii liqeeffatu ni murteessa
3. Adeemsawwan hojii waldaa ni madaala, gabaasa odiitii irratti mari’atee
mirkanneessaa akkaataa bu’aan itti hirmaatamuuf kisaaraan jiru itti
haguugamu (kaffalamu) ni murtteessa
4. Seera itti bulmaata waldichaa, ni fooyyeessa, ni mirkanneessa
5. Waldicha keessatti dhimma walii galuu dhabame irratti qulqqulleessuun
sadarkaa waldichaatti murtee isa dhumaa ni kenna
6. Miseensota ni simata, ni gaggeessa.
7. Haala hojjetoota minddeeffaamanii waldicha keessa hojjetaa jiranii
ilaalchisee, danbii hojii, haala qaxarrii, sadarkaa guddinaa, mindaa fi haala
sooramaa ilaalchisee danbii fi qajeelfmaa bahan ni mikanneessa

Keeyyata 10; - Baayina Koree Hojii Raawwachiiftuu /Miseensota Bordii/

1. Yaa’ii walii galaa waldaatiin namoota filataman lakkofsi isaanii _5__kan

ta’e koree hojii raawwachiiftuutiin (boordiin) bulu.
2. Koree hojii raawwachiiftuu (boordii) kun waldaa hojii gamtaa ijaarsa
mana jireenyaa dhimma hundaa irratti waldichaa bakka bu’un ni raawwatu
3. Koree hojii raawwachiiftuu (boordii) isaan jalqabaa maqaan isaanii
armaan gaditti kan ibsaman ta’u.

Koree hojii boordicha

keessatti itti
Koree hojii rawwachiiftu Teessoo Umurii Sadarkaa barumsa gafatamummaa qabu

Lakk
1 Tsiggee Balacheew Toluu Shaambu 30 Digrii Tokkoffaa
u
2 Carraqaa Olumaa Daandii Shaambu 25 Digrii Tokkoffaa
u
3 Fayyisaa Tasfaa Zambabaa Shaambu 27 Digrii Tokkoffaa
u
4 Addisuu Tasfayee Taffaree Shaambu 27 Digrii Tokkoffaa
u

25
5 Tolashee Kumsaa Kitilaa Shaambu 25 Digrii Tokkoffaa
u

Keeyata 11:- Aangoo fi Gahee hojii gamtaa koree hojii raawwachiiftuu

1. Dambii ittin bulmaataa fi barreefama dambii hundeeffama keessoo murteewwan yaa’ii walii
gala irrattii murtaaa’ee hojii irra oolcha

2. Karoora hojii fi baajata waldiichii dhiyyeesse yaa’ii waliigalaa waggaan mirkaneessun hojii
irraa oola.

3. Bu’uura itti gaafatamummaa yaa’ii waliigalaa kenname irratti hundaa’uun mirga qarshii
sassaabu liqeeffachuu hojii irra oolchuu fi haala qarshichi itti bahus ni mirkanneessina

4. Haalli qabiinsa herregaa karaa seera qabeessa ta’een deemuu isaa ni too’ata

5. Gamagama herregaa yaa’ii waliigalaa irratti dhiyaate hojii irraa ni oolcha haalli itti mana
hirmaatamu yerootti miseensota biraan ni gaha

6. Bu’uura seera waligalteetiin yaa’ii waggaa waamuun gabaasa waggaa ni dhiyyeessa.

7. Qajeelfama hojettoota qacaruuf dandeessisu qopeessee yaa’ii waliigalaa irratti dhiyeessuun

yoo mirkaanaa’uuf qacarrii hojettootaa ni raawwata

8. Dhimma waldhabdeen uumame irratti jaarsolee abbaa murteef utuu hin dhiyaatin dura
waliigalteen akka dhumu taasisuu

9. Manaajera Qacaruun yaa’ii waliigalaa tiin akka dhiyaatu ni mirkanneesa

Keewwata 12:- Aangoo fi koree hojii too’annoo

1. Yaa’ii waligalaatiin kan filataman miseensota 3 (sadii) koree too’ataa ni qabata korichii itti
wamaamni isa yaa’ii waliigalatiif ta’a

2. Koreen too’annaa kun hojii odiittii waldichaa olaantummaan kan qajeelchuu yoo ta’u yeroo
yerootti gabaasa ni fudhata ni hordofa

3. Qabeenya waldaa kan socho’uu fi kan hin socho’an sirritti eegamu ni hordofa, hojiiwwan
waldichaa seeraa fi qajeelfama fi dambii waldichaatiin rawwatamu isaa ni mirkanneessata itti
gafatamtootni waldaa hojii isaanii seeraan ni hordofa.

4. Waldicha keessati diizyii hin kaffalamnee fi galii walitti hin qabamne yoo jiraate tarkaanfiin
seeraa akka fudhatamu ni taasisa.

5. Barbachisaa ta’ee yoo argame yaa’ii waliigalaa adda karaa hojii rawwachistuutiin ykn
boordiitiin akka wamamuu ni godha
26
6. Walitti qaba koree

Kewwattaa 13:- Aangoo fi gahee hojii Gaggeessaa Waldaa Ijaarsa Mana Jireenyaa

1. Koree hojii raawwachiiftuu (boordii), hojii raawwachiisan /manaajerri/ filatame, qacaani,

kafaltiin tajaajila, bu’uura gahee hojii yaa’ii walii galteetiin murteen hojiin isaa ni raawwata

2. Ergamnii fi kaayyoon waldichaa galma ga’uufi sagantaa qopheessuun koreen hojii

raawwachiiftuu fi /boordiin /ni dhiyeessa, yoo mirkanaa’u hojii irra oolcha
3. Karoora strategy /hiixataa /waldichi ni karoorsa, raawwii isaa ni hordofa ni madaala
4. Caasaa waldichaa qorachuun humna namaa barbaachisu boordichaaf ni dhiyeessa. Yoo
eeyyamamu filannoo humna namaaf qacarriin ni raawwata, walii galtee hojii ni
mallateessu
5. Itti gaafatamtoota qajeelchaa qacaruu.
6. Bu’uura bakka bu’iinsa isaaf kennamuu irratti hundaa’uun sanada walii galtee ni
mallateessa sanada herregaa waldichaa cheekii irratti ni mallateessa waldicha bakka
bu’ee ni himatas ni himatamas.
7. Hojii waldaa kanaa cimsuuf, beeksisuuf akkasumas maqaa gaarii waldichaa beeksisuuf
hojii sab-qunnamtii uummataa ni hojjeta.

Keewwata 14; - turmaata waggaa waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa

Waldaan hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa kan dhaabate yeroo hin murtoonneefyoo ta’u,
bu’uura labsii lakk 147/91 labsii kana fooyyessuuf labsii lak 147/91 sababa dhimmoota kana
keessatti ibsameen yeroo kam keessattuu diigamuu ni danda’a.

Keewwata 15:- gabaasa raawwii hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa hojii raawwachiiftuu
boordii gabaasa hojii fi faayinaansiin qopheessuun yaa’ii irratti dhiyeessa

2. Waldaa hojii raawwachiiftuu boordii raawwii hojii isaa kan waggaa dhiyeessuun
mirkanaa’een, mirkanaa’ee hojii irra kan oolu, bu’uura labsii waldaa, dambiif
qajeelfamoota qopheessuu

27
 Keewwata16:- qaama seerummaa waldaa hojii gamtaa ijaarsa mana jireenyaa argachuu

1. Waldaan kun qaama waldaa gaggeessuuf aangoon kennameen gurmaa’ee galmaa’e

yeroo lafa ijaarsa mana jireenyaa argatu qaama seerummaa ni argata
2. Miseensonni waldaa kana gurmeessan armaan gaditti tarreeffamee fi mallattoo isaanii
fuuldura maqaa isaaniitti kan mirkanaa’e ta’ee waldaan kun guyyaa 25/10/2012 bara
30/10/2012 kan hundeeffanne ta’uu isaa mallattoo keenyaan ni mirkaneesina.

Lakk Maqaa miseensaa Teessoo/magaalaa Mallattoo

1. Lataa Balaay Shaambuu
2. Gaddisaa Moosisaa Shaambuu
3. Carraaqaa Oluma Shaambuu
4. Addisuu Tasfayee Shaambuu
5. Wakjira Lammessaa Shaambuu
6. Dawit Fiixee Shaambuu
7. Tolasaa Suusii Shaambuu
8. Tolashee Kumsaa Shaambuu
9. Lataa Hirphaa Shaambuu
10. Tsiggee Balachoo Shaambuu
11. Shittee Gulummaa Shaambuu
12. Fayisaa Tasfaa Shaambuu
13. Ashanafii Margaa Shaambuu
14. Yashii Bultosaa Shaambuu

28