Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική

Φιλολογία και Κριτική

Ιστορία εν του όντως

Ιωάννης εν τάφω

Πρόλογος

Ιστορία μου, αμαρτία μου. Πόσο και δεν έχω μιλήσει για εμένα. Ο
Νόβαλις έλεγε ότι ένας καλός συγγραφέας δεν γράφει τίποτε άλλο από
την προσωπική του πνευματική αυτοβιογραφία. Εγώ έχω επεκταθεί σε
ζητήματα που με αφορούν, είτε πολιτικά είτε απλώς ηθικολογικά. Η
ηθικολογία λοιπόν, αυτή και αν ήταν επιστήμη θα τους υπέτασσε όλους.
Για τον Καντ η ηθικολογία είναι απαραίτητο Ον του πρακτικού Λόγου. Ο
πρακτικός Λόγος είναι αυτός ο Λόγος που κατ’εξοχήν αρμόζει στον
άνθρωπο, στον πρακτικό άνδρα. Και τότε γιατί θα λέγαμε Κριτική του
Πρακτικού Λόγου, για τον απλό λόγο ότι ο Πρακτικός Λόγος είναι ο
Λόγος που δεν είναι καθαρός. Για την ακρίβεια αυτό σημαίνει ότι ο
Πρακτικός Λόγος από μόνος του έχει μια καθαρότητα που σημαίνει ότι η
Κριτική είναι απαραίτητο μόνο όσον αφορά τις σχολές.

Είμαστε λοιπόν σε μια στιγμή που ο Λόγος ήτε λοιδωρείται ήτε

επαινείται. Είτε είμαστε με τον Απόλυτο Λόγο είτε λεγόμαστε εχθροί
του. Καταλογίζουμε στην νεολαία την αμάθεια της, ενώ εμείς δεν
διδάξαμε αυτή την νεολαία. Ο Πρακτικός Λόγος θέλει κριτική για να μην
φτάσει στις κορυφές του Απόλυτου Λόγου, και η κατάβαση δύσκολη από
εκεί. Γκρεμοί και καταιγίδες στο Βουνό του λόγου. Το Όρος είναι
δύσκολο να γαλουχηθεί, μένει και θα παραμείνει εκτός πολιτισμού. Και
αυτός που στάθηκε στην κορυφή; Γαλουχήθηκε από το Βουνό παρά το
γαλούχησε. Με μία λέξη, ο Πρακτικός Λόγος χρειάζεται Κριτική δια τον
απλόν λόγον ότι δεν είναι απόλυτος.

Ο απλός λόγος λοιπόν, ο λόγος που ακούμε στις καφετέριες και στα
άντρα του σχολείου, είναι ο Λόγος είτε των μαθηματικών είτε των
ιστορικών. Οι όλες περιφερειακές επιστήμες είναι για την γενική παιδεία
του μαθητή. Μπορεί να διδαχθεί η φιλολογία μέσω καθαρού λόγου; Αυτό
το ερώτημα ελπίζουμε να αγγίξουμε στο παρόν βιβλίο.

Το ερώτημα λοιπόν θα είναι ο πρώτος κρίκος στην αλυσίδα που θέλουμε

να δημιουργήσουμε, αυτή η αλυσίδα, η αλυσίδα λόγων και κριτικών
1
Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική

θέλουμε να είναι το νήμα αυτού του βιβλίου, το Καντιανό νήμα των

κατηγοριών είναι για μιας το οδηγητικό νήμα σε αυτό το έργο. Η
αλύσωση λόγων λοιπόν είναι απαραίτητη προυπόθεση εδώ για να
αποκτήσει ο Λόγος ουσία. Θα λέγαμε ότι παρατηρούμε με δυσαρέσκεια
πάμπολλα γραπτά να μην έχουν αρχή, μέση και τέλος. Χάριν μιας
κάποιας επιτηδευμένης στωικότητας, ξεκινούν δυσάρεστα, ειρωνεύονται
και τελειώνουν μέσα σε μια άπλετη δυσαρέσκια. Εμείς δεν θα λέγαμε ότι
ο αιώνας μας είναι άσχημος, όπως ένας φίλος κάποτε έλεγε… Για αυτόν
τον φίλο λοιπόν ο αιώνας μας είναι όμορφος. Για εμάς συμβαίνει το ίδιο,
ζούμε τον αιώνα της επικοινωνίας, η επικοινωνία λοιπόν χρειάζεται και
τον βαρκάρη της και το λιμάνι της. Εγώ έριξα άγκυρα στον Ιμμάνουελ
Καντ, με αυτόν και με το καθοδηγητικό νήμα των κατηγοριών θέλω να
διανύσω τον αιώνα μας. Είναι κάτι αδύνατο; Θα έλεγα πως το αδύνατο
παίρνει ουσία μόνο εάν είναι κάποιος άνθρωπος που το θέλει. Το
αδύνατο λοιπόν είναι η αποστολή μας. Ίσως ήταν αδύνατο για κάποιον
άλλο, για εμένα όμως πιστεύω ότι είναι δυνατό. Ο αναγνώστης λοιπόν
καλείται εδώ ως κριτής να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν. Ο
Γκάστον Μπασελάρ είχε πεί ότι εκτός από το μηδέν υπάρχει και το
σχεδόν μηδέν. Το σχεδόν μηδέν είναι το να διαβάσεις ένα βιβλίο χωρίς
καμία εξήγηση, χωρίς κανένα σχόλιο, χωρίς εσύ να γράψεις. Επιθυμώ να
εξηγήσω ότι η φιλοσοφία ως επιστήμη υπάρχει από την στιγμή που
υπάρχει συστηματική νόηση – στοχασμός πάνω σε ένα ερώτημα, σε ένα
πρόβλημα ίσως. Εδώ το ερώτημα είναι, για μια ακόμα φορά, διδάσκονται
τα φιλολογικά, και συγκεκριμένα οι ιστορικές επιστήμες μόνο με καθαρό
Λόγο; Ή μήπως πρέπει να στείλουμαι τον μαθητή, στην βιβλιοθήκη, στον
πάγκο και εν τέλει στο βιβλίο το ίδιο;

Ας τον στείλουμε λοιπόν, ας του παραδώσουμε το εγχειρίδιο στο χέρι.

Χομπσάουμ και Νίτσε, αν έχει Χομπσάουμε, αν έχει Νίτσε, αν έχει
αυτούς, εκεί πρέπει να σταλλεί. Όλοι οι μαθητές ψάχνουν το καλύτερο
βιβλίο. Για αυτό τον λόγο καταλήγουν στο χειρότερο. Στοχεύουμε στο
φεγγάρι και ικανοποιούμαστε με σανό. Ας στοχεύσουμε ψηλά λοιπόν,
αλλά τι το χαμηλά δεν μας κάνει; Το ενδιάμεσο; Όπως ο Ερ, στην
Πλατωνική Πολιτεία, είμαστε μεταξύ ουρανού και γής, πότε; Ίσως χθες,
ίσως αύριο κάποτε θα είμαστε και εκεί, όμως για να μας κρίνουν πρέπει
να ξέρουν, και αν δεν ξέρουν καλύτερα να μας ακολουθήσουν μέχρι να
πουν το όχι.

2
Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική

Δύο κουβέντες, τρεις λέξεις. Το ερώτημα είναι ο πρώτος κρίκος… Η

πράξη του καθηγητή είναι η διάλεξη, πρέπει η διάλεξη να εισακουστεί
για να υπάρξει μάθημα. Κατά πρώτο λόγο είναι το ερώτημα, μπορούμε
να απαντήσουμε στο ερώτημα των μαθητών; Στα ερωτήματα τους; Και
που να τους στείλουμε; Να τους στείλουμε στην τηλε-μάθηση άραγε; Το
είπαμε ήδη, στον πάγκο της σχολής. Εκεί γίνεται η μάθηση. Μαύρο πάνω
σε λευκό. Χαρτί και μολύβι. Γιατί να παρακολουθήσω αν δεν ξέρω
γράμματα;

Το όν της ιστορίας είναι η Μνήμη. Η Μνήμη, η διτότητα του

ανθρώπινου όντως, μπορεί να καθοριστεί ήτε προφορικά ήτε γραπτώς.
Γραπτώς λοιπόν μαθαίνουμε κατά τον Πλάτων το κενό γράμμα, την
γραφή ενός… νεκρού. Το γραπτό είναι πάγος μέσα σε ποτήρι. Είναι εκεί
για εμένα, και για σένα, για όλους τους άλλους. Σεβόμαστε το γραπτό;
Σεβόμαστε το βιβλίο; Δυστυχώς υπάρχουν ενδείξεις πως όχι. Βιβλίο
λοιπόν! Βιβλίο και άγιος ο Θεός! Ας διαβάσουμε και ας μιλήσουμε, αλλά
Μνήμη δίχως γραπτόν Λόγον δεν υπάρχει. Μνήμη, τελικά προφορικώς,
μπορούμε να αναπτύξουμε; Σε κάποιο βαθμό ναι, αλλά η Μνήμη δίχως
τον γραπτό Λόγο θα ήταν τι; Θα ήταν αέρας στα πανιά μας, από κάτω
κρύβουμαι όμως, κρύβουμαι το μηχάνημα, και τον σκληρό δίσκο… ας
λέγαμε τον κινητήρα.

Η Μνήμη λοιπόν μεταλαμπαδεύεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, και από

δάσκαλο σε μαθητή, το βιβλίο είναι ο ενδιάμεσος. Αν χαθεί αυτός
χάθηκε το Πάν. Χάθηκε ένας τόμος, χάσαμε ένα πιόνι στο σκάκι, ίσως
και τον πύργο μας. Πάει ο Πύργος χάθηκε. Πάει κάεικε ένα Βιβλίο στην
Σουηδία. Άλλα 10 στην Αυστρία και άλλα 30 στην Αμερική. Θα
περιμένουμε τους βάρβαρους ως εδώ; Το καύσιμο βιβλίων, παλιό
βαρβάρικο έθιμο υπάρχει ακόμα. Ή το σταματάμε ή μας σταματάει.

Η απορία του καιρού είναι το ζήτημα των μηχανών. Μπορούν ή δεν

μπορούν οι μηχανές να προσπεράσουν το γένος μας. Κατ’εμέ η
προσπέραση αργεί να γίνει, σαν πεζός κυκλοφορώ ανάμεσα στις μηχανές
και υποφέρω. Η ανυπόφορη κατάσταση, ο καπνός και τα ζίγκ-ζαγκ των
μοτοσυτεκλιστών με κάνουν να χάνω την πολυπόθετη γαλήνη μου. Η
ηρεμία, το Ον της ηρεμίας, όμορφο Όν, κρατάει ακόμα. Ο άνθρωπος
λοιπόν κατ’εμέ εμμένει στην ύπαρξη, αυτό φυσικά και το δίδαξε ο
σπουδαίος Μπαρούχ Σπινόζα. Η εμμένεια στην ύπαρξη, η εμμονή του
όντως στον εαυτό του. Αυτό είναι που κάνει τον άνθρωπο, η όποια
3
Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική

αλλαγή είναι μόνο προς το χειρότερο. Τα εξωτερικά ερεθίσματα πολλά,

το εσωτερικό Ον άλλο.

Η επιστήμη λοιπόν, προσπαθεί να διαχωρίσει το ανθρώπινο από το

μηχανικό. Η διαφορά του μηχανικού από το ανθρώπινου είναι ότι το
μηχανικό χειρίζεται τον εαυτό του μόνο εξωτερικώς, το ανθρώπινο, το
όμορφο Ον, έχει και εσωτερική ζωή, εσωτερικό Κόσμο , ο οποίος είναι
απαράβατος. Το εξωτερικό ερέθισμα βαίνοντας ως προς την εσωτερική
αίσθηση οδεύει προς εγρήγορση, η εγρήγορση είναι ίδιον του ανθρώπου,
το μηχανικό από την άλλη βρίσκεται σε ανάπαυλα.

Η μπερξονική Μνήμη, αυτό το ανέφτικο για κάποιους, αλλά εφικτό για

αυτόν που δεν είναι αφασικός υπάρχει ακόμα. Μια μνήμη που αγαπάει
την επιστροφή της, που είναι πάντα εδώ, πίσω μας, μας σπρώχνει προς
νέες περιπέτειες.

Πρώτο Κεφάλαιο – Κριτική από το περιθώριο

Ποιος σήμερα επιτρέπει στον εαυτό του να κάνει κριτική; Μια χαμένη
τέχνη, ένα ξεχασμένο στυλ, μία περασμένη επιθυμία. Το Ον της Κριτικής
αφορά τον άνθρωπο ως όν νοητικό. Η νοητότητα του ανθρώπου αφορά
την ικανότητα του να κάνει Κριτική. Η αναιδής κρίση επί του λόγου
λοιπόν είναι αυτό που έμμεσα, δηλαδή εμπλεγμένα για να
χρησιμοποιήσουμε έναν Ντελεζιανό όρο, εμποδίζει την κριτική σκέψη.
Θα γαλουχηθεί η νέα γενιά τελικά στην Κριτική; Η θα φάει ότι της
σερβίρουν; Είναι ο άνθρωπος λοιπόν έρμαιο προκαταλήψεων; Χωρίς την
κατάκτηση της Κριτικής σκέψης κινούμαστε σε μια κινούμενη άμμο, ανά
πάσα στιγμή μπορεί ο οποιοσδήποτε να μας καταπιεί. Και μας κατάπιε,
μας κατάπιε το κράτος, η αίσθηση ανασφάλειας, το γεγονός ότι είμαστε
ήδη πεθαμένοι. Ως άνθρωπος λοιπόν έχω το δικαίωμα να πω, εγώ, εγώ
έχω ιδιάζουσα ομιλία, εγώ είμαι κάποιος, ένα πρόσωπο μία αγάπη μία
στιγμή. Είμαι δάπως μια στιγμή του Κράτους, ένας κάποιος πολίτης; Μια
λεπτομέρεια στον χάρτη; Υπό μία άποψη ναι, από την άλλη έχω έναν
Κόσμο. Τον Κόσμο των άλλων, ζω στον κόσμο των άλλων, και πρέπει
εγώ να διαβάσω, για μια άλλη φορά. Υπάρχει φιλόσοφος που δεν
υπηρέτησε τον σκοπό του; Υπάρχει γεγονός το οποίο βάσταξε 3
δευτερόλεπτα; 1 λεπτό και κάτι, 5 λεπτά. Τι μπορεί να γίνει μέσα σε 5
λεπτά. Σε όλον τον Κόσμο, μπορεί να γίνουν αμέτρητα συμβάντα. Μέσα
σε 5 λεπτά μπορεί να καταλυθώ, εγώ, ο στοχαστής. Μέσα σε 5 λεπτά

4
Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική

μπορώ να χάσω την ορμή μου και να ξεχάσω την αγάπη μου, το πόσο την
αγάπησα. Ζω μέσω των άλλων, ανά πάσα στιγμή πεθαίνω. Η αγωνία του
θανάτου, αυτή σε κρατάει ζωντανό. Η απειλή, το γάβγισμα, ένα βαμπίρ.
Ποιος πεθαίνει πρώτος και ποιος δεύτερος; Εϊμαστε σε μια σειρά και
οδεύουμε όλοι προς το τέλος.

Η ζωή σήμερα είναι αξιοβοίωτη; Είναι αξιοβοίωτο να μην μπορείς να

βγάλεις άχνα; Να μην μπορείς να κουνήσεις μια στιγμή, επειδή υπάρχει
Νόμος και Τάξη; Επειδή η σπάθα του δαμοκλαίως κρέμμεται πάνω από
την κεφάλα σου; Ας πεθάνω λοιπόν εγώ ο άνθρωπος. Αλλά ξεχάστε κάτι
στην πορεία, ξεχάστε εμένα εάν μπορείτε, ξεχάστε με. Αν κάποιος με
θυμηθεί, θα είναι επειδή ένιωσε κάτι στον αέρα. Είμαστε με την αγάπη
μου ένα. Ένα σημείο, μία ευθεία, και μία κίνηση.

Ο Έρωτας του παντός εστί θρήνος, θρήνος ατελείωτος, αυτό διότι είμαι
κάποιος, που θέλει έναν πόθο μια στιγμή. Στο περιθώριο λοιπόν, ζω εγώ
και αυτή, στο περιθώριο του συστήματος, της μεγάλης Λογικής, της
τιτάνιας λογικής ενός Έγελου. Εμείς στο περιθώριο λοιπόν, εμείς οι ταμ
ταμ ταμ, δεν μπορούμε πια να μιλήσουμε, δεν μπορούμε να βγάλουμε
κιχ, είμαστε σε έναν κόσμο που είναι σε έπιφυλακή. Εντός της φυλακής
ζεί ο άνθρωπος του περιθωρίου. Στο κέντρο ένα νεύμα μια ψυχή. Εγώ
πέρασα από το κέντρο στο περιθώριο, και τουναπάλιν. Ο τέλειος κύκλος.
Η ιστορία μιας ήττας, μιας σιωπής.

Δεύτερο Κεφάλαιο – Βιβλίο της απαρνήσεως

Το βιβλίο της απαρνήσεως ξεκινάει με μία λέξη. Φτώχια. Ερωτάς και

φτώχια. Μια στιγμή δυσωδίας και γύρισα πίσω. Γύρισα πίσω στα παλιά
μου λημέρια. Τι είδα; Κακολογία και ομορφιά. Γιατί να βρίζει μια ωραία
γυναίκα; Γιατί μια γυναίκα να μιλάει άσχημα; Κακότροπη και επιθυμητή,
αυτή η γυναίκα με μπαστάρδεψε.

Απαρνιέμαι λοιπόν. Απαρνιέμαι τίτλους και τιμές, μιλάω ως κάποιος, ως

ένας, και δεν θέλω να ζω μόνος μου. Στον Κόσμο των άλλων λοιπόν, ας
μιλήσουμε λίγο για δαύτον τον κόσμον τον μυστικό ονειρευτή που
επιθυμεί να παίξει με τα ζάρια του όπως μας είπε ο μέγιστος Ηράκλειτος.
Μέγιστος για τα δεδομένα των Ελλήνων, για άλλα δεδομένα μπορεί και
να μην είναι. Η ομορφιά της στιγμής, το παιχνίδι, το ζάρι και ο πάσος, η

5
Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική

απόσταση ανάμεσα σε εμένα και αυτήν. Η ζαριά, η Αναστασία λοιπόν.

Ομίλησε δια την ομορφιά της, ένα γλυκύτατο Ον, ήταν μια τυχαία στιγμή
σε ένα απειρό γαμώτο. Μέσα σε αυτή την απειρία λοιπόν, μέσα σε αυτήν
την επανάληψη, τι είμαι εγώ για την Αναστασία; Όλα και τίποτα, ο
αραβώνας καλά κρατεί. Και για το Κράτος; Τίποτα είμαι ένας σε σειρά
θανάτου. Ο επόμενος, το επόμενο σπουργίτι που πρέπει να χτυπηθεί από
το κοντάρι του συστήματος. Φοβάμαι και Τρέμμω, είμαι αυτή την στιγμή
μέσα σε μία παραγνώριση, μία ατελείωτη παρεξήγηση. Αυτή η
παρεξήγηση δεν θα τελειώσει ποτέ, αυτό διότι η αυταπάρνηση δεν
τελειώνει ποτέ.

Κεφάλαιο Τρίτο – Πρόνοια και ποταπό είναι

Απαγορεύεται λοιπόν, η ποτοαπαγόρευση ήταν, είναι και θα είναι. Για

πότε η πρόνοια λοιπόν; Για πότε θα μπορούμε να λέμε, εγώ εδώ είμαι και
λέω αυτό που πρέπει να πω και δεν με ενοχλεί κάποιος που πιστεύει ότι
είναι ο κρατικός υπάλληλος; Πότε θα μπορέσουμε να αναφωνήσουμε
μαζί, ότι είμαστε ελεύθεροι; Θέλω να πω τον εαυτό μου σε έναν φίλο.
Πλέον αυτό είναι απαγορευμένο. Πως πρόλαβαν και τα απαγορεύσαν
όλα; Τι θα γίνει με τον ποταπό δήθεν συνάδελφο μου; Εγώ ομιλώ
σταδιακά προς μία απεξάρτηση από το ζήτημα του υπόδουλου είναι.
Αυτό διότι σήμερα, την σήμερον ημέρα λοιπόν, δεν επιτρέπονται πολλά,
σε έμενα, σε εσένα, και στους άλλους. Οι άλλοι πάντα οι άλλοι. Και ο
Κόσμος ο ένας ο Κοινός αυτός που δεν φτιάχτηκε ούτε από χέρι
ανθρώπου, ούτε από χέρι θεού μα είναι φωτιά, πυρ που καίει και καίει
αιώνια, γιατί τον διεκδικεί ο υπάλληλος;

Ας γυρίσουμε στην λέξη πρόνοια, γιατί πρέπει ο άνθρωπος να θεωρείται

ότι ζει έξω από το Θείο; Γιατί λοιπόν να θεωρήσω ότι είμαι σκουπίδι,
ξύλο απελέκητο; Μια ομορφιά μου λείπει και εγίνα Τιτάνας. Βαρέθηκα
τον Τιτανικό. Είναι ο Τιτανικός ο τελευταίος αστικός μύθος; Είναι αλλά
δεν μπορεί να είναι πια. Θέλω ένα μύθο για να κοιμηθώ.

Ιωάννης εν τάφω – Φιλολογία και Κριτική