c1 VI Sinh

ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.
HCM KHOA CHĂN NUÔI THÚ Y
VI SINH ĐẠI CƯƠNG
Giảng viên: Nguyễn Ngọc Thanh Xuân
(Email: xuan.nguyenngocthanh@hcmuaf.edu.vn)
Lịch dạy môn vi sinh đại cương HK 2 - NH 2022/2023
Thứ Tiết Phòng

1,2,3 HD305
3 4,5,6 PV237
7,8,9 HD204
4 1,2,3 RĐ201
4,5,6 RĐ301
5
7,8,9 RĐ302
6 10,11,12 HD305
CHƯƠNG I
GIỚI THIỆU
CHƯƠNG I: CẤU TRÚC VÀ CHỨC NĂNG CỦA TẾ BÀO VI SINH VẬT
Ø CỘT MỐC LỊCH SỬ QUAN TRỌNG CHO SỰ RA ĐỜI CỦA MÔN VI SINH
Cuối TK 18 TK 19-20 Ngày nay
Louis Pasteur
Robert Hooke (1822-1895)
(1635 - 1703)
Robert Koch
(1843-1910)
Ø CỘT MỐC LỊCH SỬ QUAN TRỌNG CHO SỰ RA ĐỜI CỦA MÔN VI SINH
• 1665: Robert Hooke (Anh), học thuyết tế bào (cell theory)
• 1632 - 1723: Antony van Leeuwenhoek (Hà Lan):
Kính hiển vi có thể phóng đại khoảng 50 - 300 lần
• Sự tranh cãi về thuyết tự sinh (spontaneous generation)
• 1861: Louis Pasteur (Pháp), bác bỏ thuyết tự sinh
• 1857-1914: Thời kỳ phát triển vượt bậc của ngành vi sinh (golden age of
microbiology), chủ yếu các kết quả nghiên cứu của Louis Pasteur và Robert Koch
ANTONY VAN LEEUWENHOEK VÀ KÍNH HIỂN VI DO ÔNG TẠO RA

Thí nghiệm của Pasteur để bác bỏ thuyết tự sinh (spontaneous generation)

• 1857: Pasteur phát hiện lên men rượu (alcoholic fermentation) do vi sinh vật (nấm
men)
• 1876 - 1877: Robert Koch (Đức) chỉ ra bệnh nhiệt thán gây ra bởi Bacillus anthracis
• 1882: Koch tìm ra Mycobacterium tuberculosis
• 1884: Phát triển autoclave, phương pháp nhuộm Gram
• 1885: Pasteur tìm ra vaccine bệnh dại, Escherich phát hiện Escherichia coli
• 1887: Đĩa Petri được phát triển bởi Richard Petri
• 1928: Fleming tìm ra penicillin

Robert Koch (1843 - 1910)

Louis Pasteur (1822 - 1895)
• Định đề Koch (Koch’s postulates)

KÍNH HIỂN VI QUANG HỌC (Bright-field microscopy)

Danish bacteriologist
Hans Christian Gram in 1884
PHƯƠNG PHÁP NHUỘM GRAM

ALEXANDER FLEMING PHÁT HIỆN PENICILLIN NĂM 1928

“WE ARE IN THE AGE OF BACTERIA” (Steven Jay Gould)

Ø ĐẶC TÍNH CHUNG CỦA VI SINH VẬT Ø VAI TRÒ CỦA VI SINH VẬT
• Kích thước hiển vi • Vai trò có lợi
• Vai trò gây hại

• Sinh trưởng và phát triển nhanh
• Tính thích nghi cao
• Tính đa dạng cao
• Phân bố rộng
Ø PHÂN LOẠI
Carl Woese (Mỹ), 1990

Ø THẾ GIỚI VI SINH VẬT
1- Vi sinh vật chưa có nhân thật 2- Vi sinh vật nhân thật (Eucaryotes)
(Procaryotes)
- Vi tảo (Microalgue)
- Vi khuẩn (Bacteria)
- Nấm men (Yeasts)
- Vi khuẩn cổ Archaea
- Nấm mốc (Molds)
- Virus
• CÁCH VIẾT TÊN VI SINH VẬT
- Vực - Ngành - Lớp - Bộ - Họ - Giống - Loài
VD: Bacteria - Proteobacteria - Gammaproteobacteria - Enterobacteriales -
Enterobacteriaceae - Escherichia - Escherichia coli
- Gồm 2 phần: tên giống + tên loài
VD: Escherichia coli
Escherichia coli
CẤU TRÚC VÀ CHỨC NĂNG CỦA TẾ BÀO VI SINH VẬT

Ø CẤU TRÚC CỦA TẾ BÀO
• Tế bào tiền nhân (procaryotic

cell): Không có màng nhân, gồm
vi khuẩn và Archaea
• Tế bào nhân thực (eucaryotic

cell): Tảo, vi nấm, thực vật bậc
cao, động vật
Ø KÍCH THƯỚC, HÌNH DẠNG VÀ CÁCH SẮP XẾP
Kích thước: 0.2 - 2 m,

0.5 - 10 m
Nhuộm và quan sát
dưới kính hiển vi

v TIỀN NHÂN (PROCARYOTES)
CẤU TRÚC TẾ BÀO VI KHUẨN
- Nước chiếm khoảng 70%

THÀNH PHẦN BẮT BUỘC THÀNH PHẦN KHÔNG BẮT BUỘC

Nhiễm sắc thể (DNA) S-layer
Ribosome (70S gồm 50S và 30S) Capsule
Tế bào chất (cytoplasm) Lông roi (flagellum-flagella), lông

bám (fimbriae), khuẩn mao (pillus-
Màng tế bào chất (cytoplasm membrane) pilli)
Thành tế bào (cell wall) Bào tử (endospore)
Plasmid
Thể vùi (inclusions)

Ø Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane) - Màng phospholipid 2 lớp
- Chiều dày: 8 - 10 nm
- Thành phần gồm:
+ Đuôi kỵ nước (hydrophobic
component/tail): acid béo
+ Đầu ưa nước (hydrophilic
head group) gồm glycerol,
phosphate và nhóm chức năng
(đường, ethanolamine, choline)

• Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane)
- Protein trên màng TB chất:
+ Protein không tách rời
(intergral membrane proteins)
+ Protein màng ngoại vi
(peripheral membrane
proteins)
• Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane)

• Chức năng của màng tế bào
+ Phân cách thành phần nội bào với môi trường ngoại bào (permeability barrier)
+ Giữ chức năng vận chuyển các chất vào và ra ngoài TB
+ Mang nhiều protein màng là xúc tác cho các phản ứng của TB
+ Màng TB của vi khuẩn có vai trò trong việc dự trữ và tiêu thụ năng lượng
Ø Trao đổi chất qua màng tế bào
1- Vận chuyển thụ động (passive transport)
+ Khuếch tán đơn giản (simple diffusion): O2, CO2
+ Khuếch tán có điều kiện/ qua trung gian (facilitated diffusion): Nhờ vào protein
xuyên màng
+ Thẩm thấu (osmosis): Nước

CÁC HÍNH THỨC VẬN CHUYỂN THỤ ĐỘNG QUA MÀNG TẾ BÀO
2- Vận chuyển chủ động (active transport)
+ Vận chuyển đơn giản (simple transport system): Protein vận chuyển xuyên
màng (transmembrane transport protein)
Vận chuyển cùng chiều (symport) và ngược chiều (antiport)
VD: Ion (Na+, K+, H+, Ca2+, Cl-...), acid amin, đường đơn...
Nguồn năng lượng: Proton động lực (proton force motive)

+ Chuyển vị nhóm (group translocation): Cấu trúc chất được vận chuyển bị thay
đổi, VD: Glucose
Nguồn năng lượng: Hợp chất giàu năng lượng (PEP - phosphoenolpyruvic acid)
+ Vận chuyển ABC (ATP-binding casette transport systems): Protein bám dính
(binding-protein), protein vận chuyển xuyên màng và protein thủy phân ATP
(ATP-hydrolyzing protein)
Nguồn năng lượng: ATP

Vận chuyển đơn giản Vận chuyển ABC Chuyển vị nhóm
20-35 2-7
nm nm
Ø Thành tế bào (cell wall)
Peptidoglycan
M: N-acetylmuramic acid
G: N-acetylglucosamine
Glycerol phosphate
THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN GRAM DƯƠNG

Ribitol phosphate
Không gian ngoại chất
(periplasm)
- Khoảng trống 15 nm
- Chứa protein của tế bào
(extracellular proteins)
THÀNH TẾ BÀO VI KHUẨN GRAM ÂM

Kháng nguyên O Nội độc tố
Ø VI KHUẨN CÓ THÀNH TẾ BÀO KHÁC BIỆT
- Thành tế bào: 60% lipid
dạng sáp (hydrophobic
waxy lipid)
CẤU TRÚC THÀNH TẾ BÀO CỦA MYCOBACTERIUM TUBERCULOSIS

PHƯƠNG PHÁP NHUỘM ACID NHANH (ACID-FAST STAINING)

• CHỨC NĂNG CỦA THÀNH TẾ BÀO
- Duy trì hình dạng tế bào, bảo vệ tế bào trước áp suất thẩm thấu (osmotic pressure)
- Quyết định tính bắt màu của vi khuẩn trong nhuộm Gram (Gram staining)
- Tạo nên nội độc tố (endotoxins - lipid A), mang kháng nguyên O của vi khuẩn Gram-
- Điểm tác động của nhiều loại kháng sinh
- Điểm kết dính của lông roi, lông mao

PHƯƠNG PHÁP NHUỘM GRAM
v PROTOPLASTS & SPEROPLASTS
Vi khuẩn Gram +
Ức chế tổng hợp
PROTOPLASTS
Kháng sinh (penicillin) peptidoglycan
/enzyme (lysozyme)
Vi khuẩn Gram -
SPEROPLASTS
Ø CẤU TRÚC BÊN NGOÀI THÀNH TẾ BÀO
• S-layers
- Bản chất protein hoặc glycoprotein
- 5-20 nm ở vi khuẩn, cơ thể đến 70 nm ở Archaea
- Chức năng: Như thành tế bào ở Archaea
Giúp cho sự bám dính của vi sinh vật,
đặc biệt có lợi cho vi sinh vật gây bệnh

Ø CẤU TRÚC BÊN NGOÀI THÀNH TẾ BÀO
• Màng capsule và slime
- Bản chất là polysaccharide hoặc polypeptide
- Bám chặt vào thành tế bào và ngăn chặn sự xâm nhập các chất gây hại cho tế bào
VK: capsule. Nếu ngược lại là màng slime
- VK tạo capsule hình thành khuẩn lạc bề mặt trơn láng và hơi nhầy
- Khả năng tạo capsule giúp cho sự bám dính của VK lên tế bào vật chủ và bảo vệ tế
bào VK
- VD: Streptococcus pneumonia gây viêm phổi

Rhodobacter
a) Màng slime của Leuconostoc mesenteroides

Rhizobium
b) Capsule của Acinebacter được quan sát dưới

kính hiển vi tương phản pha (phase-contrast
microscopy)
PHƯƠNG PHÁP NHUỘM ÂM BẢN ĐỂ QUAN SÁT CAPSULE

• Lông roi (flagellum, pl. flagella)
- Đường kính 20 nm, dài 15 - 20 m
- Bản chất là protein
- Chức năng: Giúp cho TB vi sinh vật
di chuyển, mang kháng nguyên H

Ø Sự di chuyển của vi khuẩn (bacterial cell motility)
Vi khuẩn di chuyển nhờ tiên mao (flagella)

• Chemotaxis và phototaxis
• Khuẩn mao (pilus - pili)
- Bản chất là protein, đường kính 2-10 nm
- Chức năng: Giúp sự bám dính của TB vi khuẩn
với nhau, hình thành biofilm, bám
dính lên bề mặt khác, vai trò trong chuyển gen
ngang (horizontal gene transfer)

• Phân loại:
- Fimbriae (pl. fimbria) - lông bám
- Pili tiếp hợp (conjugative pili): Kết nối các TB vi khuẩn với nhau trong quá trình tiếp
hợp (conjugation)
- Electrically conductive pili: Có vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi năng lượng
của vi sinh vật
- Type IV pili: Hỗ trợ sự di chuyển của TB vi sinh vật (twitching motility)

Vi khuẩn di chuyển nhờ thay đổi trên bề mặt (surface motility)

Fimbriae ở Salmonella enterica

Fimbriae ở E. coli
Ø NỘI BÀO TỬ (ENDOSPORE)

HÌNH THÀNH BÀO TỬ VÀ BÀO TỬ NẢY MẦM THÀNH TẾ BÀO SINH DƯỠNG Ở VI KHUẨN
Ca2+
Protein SASPs
(small acid-soluble spore proteins)
- Bảo vệ DNA
- Nguồn carbon và năng lượng cho quá
trình nảy mầm (germination)

Bacillus và Clostridium: Có khả năng hình thành nội bào tử khi môi trường sống bất lợi
PHƯƠNG PHÁP NHUỘM BÀO TỬ SCHAEFFER-FULTON

PHÂN LOẠI VI KHUẨN

Ø PHÂN LOẠI VI KHUẨN
• Dựa vào hình dạng
và cách sắp xếp
của TBVK
VK HÌNH XOẮN
(SPIRAL BACTERIA)
• Dựa vào nhuộm Gram
(Gram staining)
• Dựa vào nhu cầu và sự dung nạp oxygen
(a) VK hiếu khí bắt buộc
(obligate aerobic bacteria)
(b) VK kỵ khí bắt buộc

(obligate anaerobic bacteria)
(c) VK tùy nghi

(facultative bacteria)
(d) VK vi hiếu khí

(microaerophilic bacteria)
(e) VK kỵ khí dung nạp được oxygen

(aerotolerant anaerobic bacteria)
• Dựa vào nhiệt độ tối ưu cho sự sinh trưởng
- VK ưa lạnh (psychrophile,
psychrotroph)
- VK ưa ấm (mesophile)
- VK ưa nhiệt (thermophile)
- VK ưa nhiệt cực hạn
(hyperthermophile)
• Dựa vào nguồn năng lượng cho sự sinh trưởng

• Dựa vào độ pH của môi trường sống
- Nhóm ưa acid (acidophiles): pH 0 - 5.5
- Nhóm sinh trưởng pH trung tính (neutrophiles): pH 5.5-8.0
- Nhóm ưa kiềm (alkalophiles): pH 8.0-11.5
• Dựa vào nồng độ muối của môi trường sống
- Nhóm ưa muối (halophiles)

VI SINH ĐẠI CƯƠNG
ARCHAEA - VI KHUẨN CỔ
Ø Đặc điểm sinh lý sinh hóa
- Sống trong môi trường khắc nghiệt
- Cấu tạo tế bào giống VK: Tiền nhân (procaryotef) nhưng quá trình chuyển hóa
tổng hợp giống nhóm nhân thực (eucaryotes)
- Extremophiles : Halophiles (>25% muối), thermophiles (≥ 80℃), acidophiles
- Methanogens: Hô hấp kỵ khí sinh ra khí methane
- Archaea chuyển hóa nitơ (nitrifying Archaea)

Methanosarcina mazei Thermoproteus tenax Pyrodictium abyssi

Ø Thành tế bào của Archaea

Ø Thành tế bào của Archaea

• Pseudomurein
• Màng tế bào chất của Archaea
Cấu trúc của Archaellum (Pyrococcus)

ĐẶC ĐIỂM VI KHUẨN ARCHAEA

Màng tế bào chất Lipid 2 lớp Lipid 1 lớp hoặc 2 lớp
Thành tế bào Peptidoglycan S-layer với
polysaccharides/protein
Ribosome 70S 70S
Plasmid Có, dạng vòng/thẳng, ds Có, vòng, ds DNA
DNA
Lông Flagella, fimbriae Archaella, pilli

c1 VI Sinh

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

c1 VI Sinh

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.

HCM KHOA CHĂN NUÔI THÚ Y

VI SINH ĐẠI CƯƠNG

Giảng viên: Nguyễn Ngọc Thanh Xuân

Thứ Tiết Phòng

Cuối TK 18 TK 19-20 Ngày nay

• 1665: Robert Hooke (Anh), học thuyết tế bào (cell theory)

• 1632 - 1723: Antony van Leeuwenhoek (Hà Lan):

Kính hiển vi có thể phóng đại khoảng 50 - 300 lần

• Sự tranh cãi về thuyết tự sinh (spontaneous generation)

• 1861: Louis Pasteur (Pháp), bác bỏ thuyết tự sinh

ANTONY VAN LEEUWENHOEK VÀ KÍNH HIỂN VI DO ÔNG TẠO RA

Thí nghiệm của Pasteur để bác bỏ thuyết tự sinh (spontaneous generation)

• 1882: Koch tìm ra Mycobacterium tuberculosis

• 1884: Phát triển autoclave, phương pháp nhuộm Gram

• 1887: Đĩa Petri được phát triển bởi Richard Petri

• 1928: Fleming tìm ra penicillin

Robert Koch (1843 - 1910)

• Định đề Koch (Koch’s postulates)

KÍNH HIỂN VI QUANG HỌC (Bright-field microscopy)

PHƯƠNG PHÁP NHUỘM GRAM

ALEXANDER FLEMING PHÁT HIỆN PENICILLIN NĂM 1928

“WE ARE IN THE AGE OF BACTERIA” (Steven Jay Gould)

• Kích thước hiển vi • Vai trò có lợi

• Vai trò gây hại

• Tính thích nghi cao

• Tính đa dạng cao

Carl Woese (Mỹ), 1990

Ø THẾ GIỚI VI SINH VẬT

• CÁCH VIẾT TÊN VI SINH VẬT

- Vực - Ngành - Lớp - Bộ - Họ - Giống - Loài

VD: Bacteria - Proteobacteria - Gammaproteobacteria - Enterobacteriales -

Enterobacteriaceae - Escherichia - Escherichia coli

- Gồm 2 phần: tên giống + tên loài

VD: Escherichia coli

CẤU TRÚC VÀ CHỨC NĂNG CỦA TẾ BÀO VI SINH VẬT

Ø CẤU TRÚC CỦA TẾ BÀO

• Tế bào tiền nhân (procaryotic

• Tế bào nhân thực (eucaryotic

Ø KÍCH THƯỚC, HÌNH DẠNG VÀ CÁCH SẮP XẾP

Kích thước: 0.2 - 2 m,

Nhuộm và quan sát

dưới kính hiển vi

v TIỀN NHÂN (PROCARYOTES)

CẤU TRÚC TẾ BÀO VI KHUẨN

- Nước chiếm khoảng 70%

THÀNH PHẦN BẮT BUỘC THÀNH PHẦN KHÔNG BẮT BUỘC

Ribosome (70S gồm 50S và 30S) Capsule

Tế bào chất (cytoplasm) Lông roi (flagellum-flagella), lông

Thành tế bào (cell wall) Bào tử (endospore)

Thể vùi (inclusions)

Ø Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane) - Màng phospholipid 2 lớp

- Thành phần gồm:

+ Đuôi kỵ nước (hydrophobic

component/tail): acid béo

+ Đầu ưa nước (hydrophilic

head group) gồm glycerol,

phosphate và nhóm chức năng

(đường, ethanolamine, choline)

• Màng tế bào chất (cytoplasmic membrane)

- Protein trên màng TB chất:

+ Protein không tách rời

(intergral membrane proteins)