ТЕТОВСКИ УНИВЕРЗИТЕТ

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ

СЕМИНАРСКА РАБОТА

ИЗБОРЕН СИСТЕМ ВО РЕПУБЛИКА СЕВЕРНА МАКЕДОНИЈА

Предмет: Избори и изборен систем

Ментор: проф.др. Али Муслиу

Студент: Александра Мирчевска

МАЈ 2021
СОДРЖИНА

Вовед.......................................................................................................................... 2
Кратка историја на изборниот систем во Република Северна
Македонија................................................................................................................ 3
Пржинскиот договор и промените во изборниот систем во 2015
година........................................................................................................................ 5
Основни одлики на изборниот систем во Република Северна
Македонија................................................................................................................
6
Заклучок..................................................................................................................... 8
Користена литература........................................................................................................ 9

2
Вовед

Изборниот модел, едноставно кажано, претставува збир на правила со коишто се

одредува начинот и постапката на претворање на добиените гласови од изборите во
мандати. Во теоријата, но и во практиката, воглавно, постојат два вида изборни
модели, и тоа: пропорционален изборен модел и мнозински изборен модел.

Изборниот модел во нашата земја има претпрено неколкукратни измени солгасно

различните периоди на демократско функционирање. Од самиот почеток, по
воведувањето на политички плурализам во тогашната Социјалистичка Република
Македонија биле одржани првите слободни и повеќе партиски избори.
Изборната практика во Република Македонија одредува одржување на избори за
пратеници воСобранието на Република Македонија , и локални избори за советници
и градоначалник.

Досега се одржани пет избори за Претседател на Републиката. Досега се одржани пет

локални избори во Република Македонија. Карактеристика за локалните избори во
Република Македонија се честите промени на границите на општина Додека пак,
трипати е распишан референдум на државно ниво и седум пати на локално ниво.
Првиот референдум во 1991 на барање на Собранието, а во 2004 по барање на најмалку
100.000 гласачи.

Во продолжение на оваа семинарска работа детално ќе бидат обработени периодите

кога се направени промени во изборните модели и главните одлики на македонскиот
изборен модел.

3
1. Кратка историја на изборниот систем во Република Северна
Македонија
Воведувањето на политичкиот плурализам во 1989 година овозможи формирање на
политички партии, кога во 1990 година гласачите во тогашната Социјалистичка
Република Македонија (СРМ) за прв пат имаа можност да гласаат на повеќепартиски
избори. Во исто време тоа беа првите слободни повеќепартиски избори кои, во истата
година, се одржаа во сите шест републики на Социјалистичка Федеративна Република
Југославија (СФРЈ). Изборите се одвиваа во атмосфера во која веќе се кроеше
почетокот на распуштањето на Федерацијата, и оттука изборниот процес, во повеќето
републики, резултираше со победа на новоформираните национални партии над
партиите родени во републичките гранки на Комунистичката партија на Југославија.

Во тогашна Македонија, изборите се одржаа според мнозински изборен систем при

што територијата на републиката беше поделена во 120 изборни единици. Учествуваа
18 политички партии и 43 независни кандидати. Следните избори по независноста на
Македонија се одржаа во 1994 година, во исто време со првите директни
претседателски избори. Овие избори беа спроведени според моделот на двојно
мнозинство.

Следните парламентарни избори се одржаа во 1998 година според променетиот

изборен модел. Дотогашниот изборен систем беше променет од мнозински изборен
систем со два круга во мешовит изборен систем во паралелен изборен систем.
Изборите беа спроведени според комбинираниот изборен систем, со комбинација на
пропорционален и мнозински модел со гласање во две области.

Со промените од 120 места, 85 беа распределени во изборната единица со едно место,

за кое беше изгласано на 18 октомври, додека другите 35 места, преку
пропорционалната формула на Донтов метод, во кој случај целата држава беше една
изборна единица , додека беше инсталиран прагот на гласање од 5%.

Парламентарните избори од 15 септември 2002 година се одвиваа во напната

постконфликтна атмосфера, по 2001 година, во која се случи вооружен конфликт меѓу
безбедносните сили и припадниците на ОНА, кој заврши со потпишување на
Охридската рамковен договор. Карактеристично за овој циклус е што на политичката
сцена на албанскиот политички блок се појави нов субјект, партијата Демократска
унија за интеграција (ДУИ), формирана од раководството на ОНА. На овие избори
изборниот модел беше променет. Изборите се одржаа според пропорционалниот
изборен модел, во шест изборни единици, во тој случај во секоја од шесте изборни
единици, според кои беше поделена територијата на Македонија, се избираат 20
пратеници.

Следните парламентарни избори се одржаа на 5 јули 2006 година, со најмала

излезност, со само 56% од вкупниот број пријавени за гласање. По овие избори, на
Никола Груевски му беше доверен првиот мандат за составување на Владата, и
започнува ерата на десетгодишното владеење на партијата ВМРО-ДПМНЕ и Никола
Груевски на чело како премиер на земјата.
Сите последователни избори, оние од 2008, 2011, 2014 и 2016 година, резултираа со
победа на партијата ВМРО-ДПМНЕ. Во врска со изборите во 2016 година и промените

4
во изборниот систем што се случија претходно во 2015 година, тие подетално ќе ги
анализираат во следниот труд.

2. Пржинскиот договор и промените во изборниот систем во 2015

година
Измените и дополнувањата на изборното законодавство во 2015 година резултираа со
Пржинскиот договор. На 75-та седница, Собранието, по скратена постапка, го одобри
пакетот закони, вклучувајќи го и Законот за изменување и дополнување на Изборниот
законик, како и Законот за влада, што произлезе од Пржинскиот договор и состанокот
на лидерите условите за одржување на предвремените парламентарни избори во 2016
година. Овие измени се однесуваат на суштинските аспекти на изборниот процес, како
во изборниот процес, така и на формирањето на преодна (техничка) влада што ќе
управува со изборите.

Првата иновација е во Законот за Владата на Република Македонија, каде што

членовите 43-45 предвидуваат обврска сто дена пред парламентарните избори, а со
претходната оставка на премиерот на Република Северна Македонија, Собрание кој ќе
ги подготвува и администрира изборите и ќе го води нов премиер кој ќе биде
предложен од партијата со најмногу гласови во собранието на РМВ. Друга важна
промена во овој процес е раководството на Министерството за внатрешни работи,
Министерството за труд и социјална политика, како и замениците министри за
финансии и земјоделство од најголемата опозициска партија претставена во
македонскиот парламент.

Во однос на изборниот модел со шест изборни единици на територијата на Република

Македонија, тој останува непроменет. Постои разлика во изборните единици на
дијаспората, во тој случај трите досегашни изборни единици (ЕУ 7, ЕУ 8 и ЕУ 9) беа
заменети со една изборна единица - ЕУ 7, која ги вклучува сите македонски граѓани
кои живеат во Европа., Азија, Африка, Северна и Јужна Америка и Австралија.
Замениците во ЕУ 7 ќе бидат избрани според пропорционалниот модел. Ова значи дека
потребниот број на гласови за избор на заменик во ЕУ 7 мора да одговара на
минималниот број на гласови освоени од пратеникот кој беше избран со најмал број
гласови во кое било од изборните единици на претходните парламентарни избори.
Со измените и дополнувањата на Изборниот законик, се предвидува и зголемување на
процентот на застапеност на половите застапено во списоците поднесени за кандидати
и пратеници, од сегашните 33% на 40%, соодветно на првите три места барем едно
место припаѓа пол помалку застапена и дополнително најмалку една земја во секои
десет земји.

Забранета е употреба на канцелариски простор, опрема и службени возила на

државните органи за потребите на изборната кампања, освен ако со друг акт поинаку
не е предвидено. Како дел од измените и дополнувањата на Изборниот законик, беше
предвиден Кодексот за фер и демократски избори, кој ќе го потпишат политичките
партии кои учествуваат на изборите од денот на распишувањето на изборите. Со овој
законик, учесниците се должни да не вршат притисок врз вработените во државната
јавна администрација или во други институции финансирани од Буџетот на Република
Македонија. Покрај тоа, Кодексот има за цел да гарантира дека поддршката, т.е.
неподдршката на која било партија или кандидат од страна на граѓаните, учесниците во
изборниот процес нема да го користат како инструмент за закана за работното место
или социјалното осигурување.

5
Составот на ДИК со измените од 2015 година беше променет, од седум претходни
членови на девет члена. Сепак, во мај 2018 година, со додатоците на членот 26, ДИК
сега има седум со дефиниран состав: претседателот, заменик-претседателот и петте
члена на комисијата.
Дополнителни измени и дополнувања на Изборниот законик вклучуваат одредби во
врска со Избирачкиот список. ДИК беше назначена како единствена надлежна
институција за управување и ажурирање на Избирачкиот список. Државна изборна
комисија (ДИК) обезбедува електронски пристап до Избирачкиот список во согласност
со нормативните акти. Државна изборна комисија (ДИК) го објавува Избирачкиот
список на својата веб-страница, во кој случај секој граѓанин има право да достави
барање до ДИК, неговата адреса да не биде објавена од безбедносни причини. ДИК го
ажурира Избирачкиот список еднаш месечно, и на секои 6 месеци објавува јавни
повици до граѓаните да ги прегледаат нивните податоци.

3. Основни одлики на изборниот систем во Република Северна

Македонија
Во рамките на оваа тема, ќе се елаборираат основните карактеристики на изборниот
систем за избор на претседател на Републиката, парламентарните избори за членови на
Собранието на земјата, како и основните карактеристики за локалните избори,
соодветно за градоначалниците и локалните совети.

Во однос на изборниот систем за избор на претседател на Северна Македонија, тој се

избира според мнозинскиот (мнозински) изборен систем за два круга, со мандат од 5
години. Кандидатот за претседател може да биде избран во првиот круг, но тој / таа
мора да освои мнозинство гласови од вкупниот број на гласачи запишани во
Избирачкиот список, односно 50% плус еден глас.
Доколку има повеќе кандидати, но никој од нив не го освои потребното мнозинство во
првиот круг, во рок од 14 дена се организира вториот круг на избори во кој се гласа
само 2 кандидати кои во првиот круг имаат освоено поголем број гласови.
Во согласност со уставните измени, се наведува дека „во вториот круг на избори, ќе
биде избран кандидатот што освоил мнозинство гласови, но само доколку се дадени
повеќе од 40% од гласовите. гласачи запишани во Избирачкиот список. Доколку во
вториот круг немаме излезност од 40% од гласачите и никој од кандидатите не го
освои потребното мнозинство гласови, се повторува целата изборна постапка.

За парламентарните избори за Собрание на РМ, изборниот модел се менува, од оној на

двојно мнозинство за претседател, во комбиниран регионален пропорционален изборен
систем. Во Собранието на Република Северна Македонија, заменикот се избира на
општи, непосредни и слободни избори со тајно гласање за 4-годишен мандат. На
парламентарните избори се избираат 120 - 123 пратеници, додека според Уставот на
Република Северна Македонија, пратениците се избираат според пропорционалниот
изборен модел со затворени листи на пратеници, во тој случај во секоја од шесте
изборни единици, според која територија на Македонија, избрана од 20 пратеници.

Со измените и дополнувањата на Изборниот законик од ноември 2015 година,

гласањето надвор од територијата на Република Македонија е организирано на ниво на
една изборна единица, единица број 7 и ги вклучува Европа, Северна и Јужна Америка,
Австралија и Азија, во кој случај во овој единица Може да се изберат најмногу 3
заменици. На претходните парламентарни избори, во 2011 и 2014 година, гласањето во
странство се одвиваше на ниво на три изборни единици, во тој случај преку
мнозинскиот систем беше избран од еден, односно вкупно тројца пратеници.

Бројот на гласачи во секое од 6-те изборни единици може да се движи во рамките на

маргината - / + 5% во однос на просечниот број на гласачи во изборните единици.

6
Распределбата на местата се врши според формулата на Донтов метод, во тој случај
резултатите се утврдуваат за секоја изборна единица одделно, според бројот на
вкупните освоени гласови од кандидатските листи. Секоја од партиите освојува места
пропорционално на бројот на освоени гласови за нивната кандидатска листа, во
споредба со бројот на гласовите на другите списоци на кандидати. Доколку при
распределбата на последното место за заменик се претстават два списока со идентични
резултати, тогаш местото е поделено со ждрепка. За време на распределбата на
местата, се смета дека тие бираат онолку кандидати колку што има освоено списокот.

Првиот заменик во изборната единица 7 ќе биде избран доколку списокот со кандидати

за заменик освои минимум исто толку гласови колку што е избран пратеникот со
најмал број гласови во кое било од изборните единици на територијата на државата во
последното парламентарни избори. Според резултатите од последните парламентарни
избори во 2016 година, оваа бројка е 6 478 гласа. Потребниот број на гласови
неопходни за освојување на второто и третото место за пратеници во странство мора да
се движат според истиот процент, соодветно да биде двојно и три пати поголем од
најмалиот број освоени гласови на која било од единиците на изборите на територијата
на држава на последните парламентарни избори. Доколку ниту еден од листите на
кандидати во странство не го освои потребниот број гласови, тогаш нема да биде
избран ниту еден заменик од изборната единица по број.

Изборите за пратеници се одржуваат на секои четири години во последните 90 дена од

мандатот на претходниот законодавен дом на пратениците или во рок од 60 дена од
денот на распуштањето на Собранието. На предвремени избори, сите рокови за
изборни активности се скратени за 5 дена, освен рокот утврден за спроведување на
изборната кампања.
Член на парламент може да го прекине мандатот пред истекот на мандатот за кој е
избран, ако поднесе оставка, ако е осуден за кривично дело за кое се казнува затвор за
време на најмалку пет години, доколку е во согласност со функцијата заменик, во
случај на смрт и ако со конечна одлука му се одземе способноста за работа. Доколку
заменикот даде оставка, Собранието на првата редовна седница утврди дека мандатот
на заменикот престанува од денот на седницата. Ако му престане мандатот на заменик
избран од списокот кандидати, според една од овие основи, тогаш за остатокот од
мандатот, го заменува следниот кандидат од изборната листа на партијата во која е
избран заменикот. Исклучок од ова правило се прави ако му престане мандатот на
заменикот. Во овој случај, на нејзино место, ќе дојде следниот кандидат од списокот.

Новиот состав на пратеници во Собранието е конституиран на првата седница што се

одржува најдоцна 20 дена по денот на изборите, додека истиот го распишува
претседателот во заминување. Доколку Собранието не биде конституирано во овие 20
дена, тогаш пратениците се собираат и го сочинуваат Собранието на дваесет и првиот
ден од денот на завршувањето на изборите во 10 часот, додека седницата мора да ја
свика најстариот избран заменик според години. Доколку тој одбие да се состане, ова
право се пренесува за возврат на следниот избран заменик според неговата возраст, па
така на избраниот заменик кој ќе се согласи да ја свика првата седница на која ќе се
конституира Собранието. Во рок од најмногу десет дена по конституирањето на новиот
состав на Собранието, Претседателот на Република Северна Македонија има должност
да му го довери мандатот за формирање на новата влада на кандидатот (мандаторот) од
партијата или партиите кои имаат мнозинство заменици. Мандаторот, во рок од 20
дена од денот на мандатот, доставува програма до Собранието и го предлага составот
на Владата. Тогаш пратениците со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници ја
избираат Владата.

Во однос на изборниот систем за локални избори, соодветно за избор на

градоначалници во единиците на локалната самоуправа (ЕЛС), тие се спроведуваат
7
според мнозинскиот (мнозински) изборен модел, додека изборите за членови на
советот во единиците на локалната самоуправа според на пропорционалниот модел.
Изборите за градоначалници и членови на советите се одржуваат на секои четири
години, истовремено во сите општини, во втората половина на октомври.
Претседателот на Собранието ги распишува изборите со релевантен акт, кој е објавен
во „Службен весник на РМ“, во тој случај од денот на распишувањето на изборите до
одржувањето на изборите не може да помине повеќе од 90 дена, соодветно подолго
помалку од 70 дена

Изборот на градоначалник во единиците на локалната самоуправа се спроведува

според изборниот модел на мнозинството. Кандидатот кој освоил мнозинство гласови
во првиот круг од гласањето е избран за градоначалник ако се појавиле најмалку една
третина од гласачите запишани во Избирачкиот список на соодветната единица на
локалната самоуправа. Доколку ниту еден од кандидатите не го исполнува потребниот
услов, изборот се повторува во вториот круг за оние двајца кандидати кои освоиле
најголем број гласови.
Ако на изборите учествува само еден кандидат, додека истиот не го освои потребното
мнозинство, изборната постапка се повторува. Вториот круг на гласање се одржува 14
дена по завршувањето на првиот круг. Во вториот круг се избира кандидатот кој
освоил најголем број гласови. За време на изборот на советници во ЕЛС, се применува
пропорционалниот модел, во кој случај распределбата на мандатите се врши според
формулата на Д'Хондт. Според оваа формула, вкупниот број на освоени гласови за
предложените листи на кандидати е поделен со низата пропорции 1,2,3 ... така до
бројот на членови на советот кои се избрани во специфичната ЕЛС. Времињата
освоени на овој начин се рангираат според големината, во тој случај се земаат предвид
оние времиња колку што се избрани во советот. Список на кандидати добива онолку
членови на советот колку што има пати повеќе од оние што се разгледуваат.

Заклучок

Изборите и изборниот процес како целина е жива и динамична работа и нејзината

реформа е процес кој никогаш не завршува. Од оваа причина, многу е очекувано и
нормално да се работи на континуирано подобрување на решенијата во Северна
Македонија, секако со вклучување на сите чинители вклучени во изборниот процес.
Реформата на изборниот процес во овој период се наметнува колку што е потребно,
земајќи ја предвид понатамошната демократизација на изборите и изборниот процес
како целина.

8
Користена литература
1. Проф, д-р Каракамишева, Тања, Избори и изборен систем
2. www.wikipedia.