LOGO

KT & BVTN NDĐ

Chương 5

Ô NHIỄM
 GIỚI THIỆU

5.1 SÖÏ OÂ NHIEÃM NÖÔÙC DÖÔÙI ÑAÁT

Khaùi nieäm: Laø söï thay ñoåi thaønh phaàn hoaù hoïc nöôùc döôùi ñaát do nhöõng
chaát ngoaïi lai ñoái vôùi moâi tröôøng töï nhieân hieän höõu thaâm nhaäp vaøo (chaát thaûi
töø nhöõng hoaït ñoäng kinh teá-kyõ thuaät cuûa con ngöôøi), daãn tôùi söï suy giaûm chaát
löôïng nöôùc.
Söï xaâm nhaäp vaøo nöôùc döôùi ñaát cuûa caùc hôïp phaàn nhieãn baån ôû baát kyø
noàng ñoä naøo ñeàu ñöôïc xem laø söï oâ nhieãm.

2
Your site here
 GIỚI THIỆU

Chaát löôïng nöôùc ñöôïc quyeát ñònh bôûi caùc chaát vaø khí hoøa tan trong nöôùc
cuõng nhö caùc vaät chaát lô löûng trong nöôùc vaø troâi noåi treân maët nöôùc. Chaát
löôïng nöôùc laø haäu quaû cuûa traïng thaùi vaät lyù vaø hoùa hoïc töï nhieân cuûa nöôùc
cuõng nhö caùc bieán ñoåi ñaõ xaûy ra do hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi.
Neáu hoaït ñoäng con ngöôøi laøm thay ñoåi chaát löôïng nöôùc töï nhieân khieán noù
khoâng coøn thích hôïp cho söû duïng nhö tröôùc nöõa, thì nöôùc ñöôïc goïi laø nhieãm
baån hay oâ nhieãm.

3
Your site here
Moät soá ño cô baûn cuûa chaát löôïng nöôùc laø toång chaát raén hoøa tan (TDS – total
dissolved solids) - toång löôïng chaát raén baèng mg/1 coøn giöõ laïi khi maãu nöôùc
bò boác hôi ñeán khoâ caïn. Baûng 5-1 laø caùch phaân loaïi nöôùc theo toång chaát raán
hoøa tan

Baûng 5-1: phaân loaïi nöôùc theo toång chaát raán hoøa tan

Loaïi TDS (mg/l)

Nhaït (hoaëc ngoït) 0 – 1000

Hôi maën 1000 – 10.000

Maën 10.000 – 100.000

Nöôùc muoái > 100.000

Your site here

Nöôùc töï nhieân chöùa moät soá thaønh phaàn voâ cô hoøa tan khaùc nhau. Caùc cation
chính goàm coù can xi, magie, natri vaø kali; caùc anion chính laø clorua, sunfat,
cacbonat vaø bicachonat. Maëc duø khoâng ôû daïng lon, silic cuõng laø moät thaønh
phaàn chính. Caùc thaønh phaàn chính naøy laø vaät chaát khoaùng vaät ñoùng goùp vaøo
toång chaát raén hoøa tan. Ngoaøi ra coøn coù caùc thaønh phaàn phuï nhö saét, mangan,
florua, nitrat, stronsi, bo. Caùc nguyeân toá veát chæ coù maët vôùi toång löôïng vaøi
microgam/1 nhö asen, chì, cadmi, crom nhöng theo quan ñieàm chaát löôïng
nöôùc laïi raát quan troïng

Your site here

 Khí hoøa tan coù trong nöôùc maët laãn nöôùc döôùi ñaát. Caùc khí chính có taàm
quan troïng goàm oxy vaø cacbon dioxit. Ni tô laø khí ít nhieàu trô cuõng coù
maët. Caùc khí phuï coù taàm quan troïng goàm coù sunfuahydro vaø metan.
Sunfuahydro thì ñoäc, coù muøi thoái nhöng khoâng coù maët trong nöôùc coù
chöùa oxi hoøa tan.
 Nöôùc maët coù theå chòu taùc ñoäng baát lôïi cuûa hoaït ñoäng con ngöôøi. Neáu vaät
chaát höõu cô, nhö chaát thaûi cuûa ñoäng vaät vaø con ngöôøi chöa xöû lyù, ñöôïc
ñöa vaøo nöôùc maët thì löôïng oxi hoøa tan seõ bò giaûm bôùt vì vi sinh vaät phaùt
trieån duøng vaät chaát höõu cô nhö nguoàn naêng löôïng seõ tieâu thuï oxi. Toång
chaát raén hoøa tan coù theå taêng vì caën nöôùc baån, nöôùc thaûi ñoâ thò vaø söï baøo
xoùi taêng leân do caùch söû ñuïng ñaát trong löu vöïc thay ñoài.

Your site here

 Söï thaûi nöôùc saûn xuaát vaøo ao hoà cuõng nhö söï thay ñoåi caùch söû duïng ñaát ôû
löu vöïc cuõng coù theå laøm bieán ñoåi chaát löôïng nöôùc ngaàm. Söï nhieãm baån
khoâng khí laøm taêng löôïng chaát raén hoøa tan trong nöôùc möa rôi xuoáng ao
hoà. Nhöõng ao hoà coù theå tích lôùn coù theå chaáp nhaän ít nhieàu löôïng taêng caùc
muoái hoøa tan phoå bieán vaø vaät traàm tích trô veà maët hoùa hoïc maø khoâng laøm
suy giaûm ñaùng keå chaát löôïng nöôùc.
 Tuy nhieân, khi hoà thieáu moät löôïng khoaùng chaát raát caàn cho söï phaùt trieån
thöïc vaät thì söï boå sung chæ moät löôïng nhoû chaát dinh döôõng thieáu huït cuõng
coù theå kích thích quaù möùc söï phaùt trieån cuûa thöïc vaät vaø laøm gia taêng
maïnh meõ thöïc vaät coù reã vaø taûo troâi noåi. Quaù trình naøy goïi laø quaù trình
laøm giaøu dinh döôõng (eutrophication).

Your site here

 Loaïi I : Nöôùc döôùi ñaát ñaëc bieät, laø nöôùc döôùi ñaát raát khoù bò oâ nhieãm do
caùc ñaëc tröng ñòa chaát thuûy vaõn cuûa vuøng, ñoàng thôøi laø moät nguoàn nöôùc
uoáng khoâng theå thay theá ñöôïc hay laø söï soáng coøn veà maët sinh thaùi, vì
chuùng cung caáp doøng cô sôû cho moät heä sinh thaùi ñaëc bieät nhaïy caûm.
 Loaïi II : Caùc nguoàn nöôùc uoáng hieän ñang khai thaùc vaø coù khaû naêng khai
thaùc trong töông lai, cuõng nhö caùc loaïi nöôùc coù caùc lôïi ích söû duïng khaùc
laø nöôùc duôùi ñaát, tröø loaïi III.
 Loaïi III : Caùc nöôùc döôùi ñaát ñöôïc xem laø khoâng coù khaû naêng khai thaùc ñeå
söû duïng sinh hoaït vaø cho caùc muïc ñích khaùc, do ñoä muoái lôùn hôn 10.000
mg/l, hay noùi caùch khaùc laø caùc nöôùc bò oâ nhieãm quaù möùc coù theå xöû lyù
baèng caùc phöông phaùp phoå bieán trong xöû lyù cung caáp nöôùc coâng coäng

Your site here

Hình 5-1. Caùc daûi nöôùc nhieãm baån trong löu vöïc nöôùc döôùi ñaát San Gabriel 170 daëm
vuoâng ôû Nam California. Caùc chaát oâ nhieãm goàm coù trichloroethylene,
perchloroethylene, carbon tetrachloride vaø caùc chaát bò nghi ngôø laø gaây ung thö khaùc
tìm thaáy trong hôn 88 gieáng caáp nöôùc cuûa thaønh phoá tôùi ñoä saâu 1000 ft (300m). Nhieàu
nguoàn oâ nhieãm thaáy trong nöôùc döôùi ñaát laø caùc dung moâi coâng nghieäp phoå bieán vaø
caùc chaát taåy daàu môõ

Your site here

 Trong quaù khöù, söï nhieãm baån nöôùc cô baûn laø do taùc nhaân vi khuaån. Maëc
duø khaù nhieàu tieán boä ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong y teá coâng coäng, tyû leä caùc
beänh do nöôùc vaãn coøn xaûy ra ôû Myõ vaø döôøng nhö ñang taêng leân. Trong
672 tröôøng hôïp beänh laây nhieãm baèng ñöôøng nöôùc ôû Myõ töø 1946 ñeán 1980
do virut trong töï nhieân, 7% do vaät kyù sinh, 4% do caùc chaát hoùa voâ cô vaø
3% do caùc chaát hoùa höõu cô (Lippy & Waltrip, 1984).
 Vieäc duøng nöôùc döôùi ñaát oâ nhieãm chöa xöû lyù laø nguyeân nhaân cuûa 35%
ñôït phaùt beänh coù nguoàn goác töø caùc heä thoáng caáp nöôùc coâng coäng trong
thôøi kyø naøy, trong khi chæ coù 8% laø do nöôùc treân maët bò nhieãm baån chöa
xöû lyù (Lippy & Waltrip, 1984). Ngoaøi ra, nhieàu ñôït dòch beänh coøn laïi laø
do söï hö hoûng cuûa caùc heä thoáng ñöôïc thieát keá ñeå xöû lyù nöôùc döôùi ñaát oâ
nhieãm.

Your site here

 Caùc beänh xaûy ra do nöôùc ôû Myõ ñaït ñænh cao nhaát laø 553 vuï naêm 1980 vaâ
thaáy coù söï giaûm ñaùng keå keå töø ñoù. Naêm 1987 coù 15 vuï; naêm 1985, 13
vuï ; naêm 1989, 12 vuï vaø naêm 1990, 14 (Herwaldt et al. 1992). Trong 2
naêm 1989 - 1980 moät nöûa caùc tröôøng hôïp laø do nöôùc gieáng, 12% do nöôùc
maïch, coøn 38% do nöôùc maët.
 Hôn moät nöûa caùc tröôøng hôïp khoâng nhaän ra taùc nhaân gaây beänh ; 27% caùc
tröôøng hôïp laø do Giardia lamblia kyù sinh; taùc nhaân virut laø 12% ; vi
khuaån E. Coli 0157: H7 laø 4%; vaø vi khuaån xyanua laø 4%. Trong ñôït phaùt
beänh do E. Coli 0157: H7, 243 ngöôøi bò oám, 32 phaûi ñöa vaøo beänh vieän
vaø 4 ñaõ cheát (Herwaldt et al. 1992).

Your site here

 Caùc taùc nhaân hoùa hoïc vaø vi truøng laøm xaáu chaát löôïng nöôùc döôùi ñaát
thöôøng tôùi töø moät soá nguoàn nhö: hoùa chaát noâng nghieäp duøng cho ñaát, chaát
thaûi ñoäng vaät, heä thoáng beå töï hoaïi cho nöôùc raùc coáng raõnh, hoà xöû lyù nöôùc
coáng raõnh, vieäc boùn chaát thaûi höõu cô cho ñaát, choã choân laáp raùc thaønh phoá,
caùc choã choân chaát ñoäc haïi vaø nguy hieåm, roø ræ töø caùc beå chöùa ngaàm, caùc
gieáng bôm eùp, hoá duøng ñeå xöû lyù nöôùc thaûi maát taùc duïng, vieäc tuøy tieän xöû
lyù vaø thaûi ñi caùc chaát loûng khaùc nhau, ñaùnh ñoå caùc saûn phaåm daàu moû vaø
hoùa chaát

Your site here

 Theo thaønh phaàn vaø ñaëc ñieåm theå hieän cuõng nhö nhöõng haäu quaû coù theå
xaûy ra ngöôøi ta chia ra thaønh nhieãm baån hoaù hoïc, nhieãm baån vi truøng,
nhieãm baån phoùng xaï, nhieãm baån cô hoïc vaø nhieãm baån nhieät.
 Phoå bieán hôn caû vaø cuõng khoù khaéc phuïc hôn caû laø nhieãm baån hoaù hoïc.
Trong tröôøng hôïp naøy caùc nguoàn gaây nhieãm baån coù theå laø:
 - Caùc vò trí tích tuï nöôùc thaûi;
 - Caùc vò trí tích tuï chaát thaûi raén (baõi thaûi, baõi ñoå tro hoaëc xæ, baõi thaûi muoái
v.v..).
 - Caùc vò trí taøng tröõ saûn phaåm daàu moû, nguyeân lieäu vaø thaønh phaåm coâng
nghieäp hoaù hoïc (loaïi deã hoaø tan trong nöôùc);
 - Caùc xí nghieäp coâng nghieäp hoaëc töøng xöôûng cuûa chuùng, caùc heä thoáng
oáng daãn nöôùc thaûi bò hoûng;

Your site here

 - Dieän tích canh taùc duøng nöôùc thaûi ñeå töôùi, nuoâi caù;
 - Caùc vò trí choân vuøi nöôùc khoaùng töï phun;
 - Caùc loã khoan hoaëc gieáng haáp thuï nöôùc;
 - Caùc boàn vaø doøng nöôùc maët bò nhieãm baån;
 - Bieån, hoà chöùa nöôùc maën khi coù quan heä thuyû löïc vôùi caùc taàng chöùa
nöôùc ñang khai thaùc hoaëc döï ñònh khai thaùc;
 -Taàng chöùa nöôùc maën coù quan heä vôùi taàng chöùa nöôùc nhaït ñang khai
thaùc;
 Ñaëc bieät nguy hieåm laø töø caùc hoà, ao chöùa nöôùc thaûi vaø caùc vò trí chöùa
nöôùc thaûi, nöôùc baån thaám xuoáng vaø xaâm nhaäp vaøo taàng chöa nöôùc ñang
khai thaùc. Söï tích tuï laâu daøi cuûa caùc hoà vaø vò trí choân vuøi nöôùc thaúi daãn
ñeán söï hình thaønh caùc nguoàn nhieãm baån lôùn kích thöôùc coù theå ñaït ñeán
haøng chuïc kiloâmeùt vuoâng.

Your site here

Your site here
Your site here
Your site here
Your site here
Your site here
Nhieãm baån vi truøng theå hieän baèng söï coù maët trong nöôùc döôùi ñaát caùc loaïi vi
truøng vaø vi ruùt gaây beänh. Nguoàn xaâm nhaäp cuûa chuùng coù theå xuaát phaùt töø:
- Caùc vò trí coù nöôùc thaûi daân duïng thaám xuoáng, caùc loø moå thòt suùc vaät, caùc
traïi chaên nuoâi, nhaø maùy cheá bieán thöïc phaåm, caùc vò trí taøng tröõ chaát thaûi
cuûa caùc traïi chaên nuoâi, nhaø maùy cheá bieán da, beänh vieän;
- Caùc vò trí möông, haøo, oáng daãn nöôùc thaûi bò hoûng;
- Caùc loã khoan vaø gieáng haáp thuï nöôùc;
- Caùc boàn vaø doøng nöôùc maët bò nhieãm baån;
- Caùc baõi thaûi chaát raén:baõi thaûi cuõ vaø môùi, nghóa ñòa v.v...
Nhieãm baån vi truøng mang tính chaát taïm thôøi, theo muøa vaø lan truyeàn khoâng
xa. Ñaëc ñieåm naøy ñöôïc giaûi thích laø do vi truøng gaây beänh coù thôøi gian soáng
töông ñoái ngaén vaø chæ soáng ñöôïc trong nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng nhaát
ñònh.

Your site here

Nhieãm baån phoùng xaï lieân quan ñeán hoaït ñoäng cuûa caùc xí nghieäp coâng
nghieäp nguyeân töû vaø khai thaùc caùc nguyeân toá phoùng xaï hoaëc baõi thaûi cuûa
chuùng. Ñaëc ñieåm quan troïng cuûa caùc nguyeân toá phoùng xaï laø chuùng deã bò
haáp phuï bôûi ñaát ñaù neân lan truyeàn khoâng ñöôïc xa.

Nhieãm baån cô hoïc ít xaûy ra ñoái vôùi nöôùc döôùi ñaát do caùc chaát cô hoïc bò giöõ
laïi ôû ngay phaàn ñaàu cuûa ñöôøng thaám, coøn nhieãm baån nhieät (do nhieät ñoä
nöôùc taêng cao) coù theå laøm giaûm ,haøm löôïng oâ xy trong nöôùc, laøm cho nöôùc
coù maøu vaø taêng löôïng vi khuaån.

Nhieãm baån nöôùc döôùi ñaát lieân quan ñeán nhieãm baån moâi tröôøng soáng khi beà
maët ñaát, nöôùc maët vaø nöôùc möa bò nhieãm baån. Lôùp ñaát bò nhieãm baån coù theå
trôû thaønh nguoàn nhieãm baån thöù sinh taùc ñoäng trong moät thôøi gian daøi ngay
sau khi nguoàn nhieãm baån nguyeân sính ñöôïc loaïi tröø.

Your site here

Your site here
Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm NDÑ

Your site here

Your site here
Your site here
Your site here
Your site here
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.1. Moät soá nguoàn gaây ra söï oâ nhieãm nöôùc döôùi ñaát
29
Your site here
 CHÖÔNG V
Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm nöôùc döôùi ñaát

Hình 5.2. OÂ nhieãm do chaát thaûi coâng nghieäp töø caùc nhaø maùy hoaëc caùc khu CN
30
Your site here
 CHÖÔNG V

Coù theå chia caùc hôïp phaàn gaây oâ nhieãm cuûa doøng chaát thaûi coâng nghieäp
thaønh 4 nhoùm:
- Chöùa caùc hôïp chaát voâ cô vôùi caùc tính chaát ñoäc haïi ñaëc bieät;
- Chöùa caùc hôïp chaát voâ cô khoâng coù tính chaát ñoäc haïi;
- Chöùa caùc hôïp chaát höõu cô vôùi caùc tính chaát ñoäc haïi ñaëc bieät;
- Chöùa caùc hôïp chaát höõu cô khoâng coù tính chaát ñoäc haïi.

31
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.3. OÂ nhieãm NDÑ do chaát thaûi töø hoaït ñoäng noâng nghieäp gaây ra
32
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.4. OÂ nhieãm NDÑ do chaát thaûi töø baõi chöùa raùc thaûi gaây ra
33
Your site here
CHÖÔNG V

34
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.5. OÂ nhieãm NDÑ söï ñoå traøn hoaù chaát gaây ra
35
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.6. OÂ nhieãm NDÑ söï roø ræ hoaù chaát töø caùc boàn chöùa gaây ra
36
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.7. Söï nhieãm maën cuûa nöôùc döôùi ñaát

37
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.8. Nguoàn chaát nhieãm baån töø nöôùc möa thaám qua ñôùi thoâng khí vaøo NDÑ
38
Your site here
 CHÖÔNG V

Nguoàn nhieãm baån do khí quyeån taùc ñoäng ñeán nöôùc döôùi ñaát khoâng ñaùng keå
veà haøm löôïng nhöng thöôøng chieám moät dieän tích lôùn.
Ngoaøi ra coøn nhieàu nguoàn nhieãm baån khaùc (nguoàn nhieãm baån töï nhieân,
ñöôøng oáng daãn ga, haàm ga, coâng trình ngaàm,…)

39
Your site here
 CHÖÔNG V
5.1.2 Caùc chaát gaây oâ nhieãm nöôùc döôùi ñaát

Caùc kim loaïi naëng, caùc chaát höõu cô, moät soá loaïi muoái, vi truøng, caùc hôïp
chaát nhieãm khuaån, caùc chaát phoùng xaï,…
Caùc hôïp chaát Nitô: nitrit (NO2-), nitrat (NO3-), amoni (NH4+),…

Caùc hôïp chaát nhieãm baån naøy ñi vaøo taàng chöùa nöôùc töø nhieàu con ñöôøng
khaùc nhau, chuùng aûnh höôûng raát lôùn ñeán söùc khoeû con ngöôøi, coù theå gaây ra
nhieàu loaïi beänh nguy hieåm, ñoâi khi daãn ñeán töû vong.

40
Your site here
 CHÖÔNG V
5.2 Ñieàu kieän ñòa chaát thuûy vaên vaø nhieãm baån nöôùc döôùi ñaát

Nhöõng tieàn ñeà Ñòa Chaát – Ñòa Chaát Thuûy Vaên ñeå phaân chia caùc ñôùi coù xu
theá suy giaûm chaát löôïng nöôùc bao goàm:
- Thaønh phaàn thaïch hoïc – khoaùng vaät cuûa ñaát ñaù vaø traàm tích ñôùi thoâng
khí hay taàng phuû treân phöùc heä chöùa nöôùc, ñöôïc xeùt theo quan ñieåm ñaùnh
giaù khaû naêng töï laøm saïch nöôùc nhôø quaù trình haáp phuï.
- Thaønh phaàn thaïch hoïc – khoaùng vaät cuûa ñaát ñaù vaø traàm tích ñôùi thoâng
khí hay taàng phuû treân phöùc heä chöùa nöôùc, ñöôïc xeùt theo quan ñieåm möùc
ñoä thaám cuûa nöôùc oâ nhieãm vaøo phöùc heä chöùa nöôùc ñang nghieân cöùu.
- Beà daøy ñaát ñaù thaám nöôùc yeáu (aù seùt, seùt) vaø traàm tích ñôùi thoâng khí hay
taàng phuû treân phöùc heä hay taàng chöùa nöôùc.
- Ñaëc ñieåm vaän ñoäng cuûa nöôùc cung caáp cho taàng hay phöùc heä chöùa nöôùc
ñang xeùt vaø ñieàu kieän vaän ñoäng cuûa noù ngay trong baûn thaân phöùc heä hay
taàng ñoù; tính chaát thaám cuûa ñaát ñaù vaø traàm tích, vaän toác vaø höôùng vaän
ñoäng cuûa nöôùc.
41
Your site here
 CHÖÔNG V
Haàu heát taát caû caùc loaïi nöôùc döôùi ñaát ñeàu coù theå bò nhieãm baån. Con ñöôøng
xaâm nhaäp cuûa chaát gaây oâ nhieãm vaøo nöôùc döôùi ñaát coù theå laø theo dieän tích,
theo tuyeán hay theo ñieåm.
Cöôøng ñoä nhieãm baån aûnh höôûng bôûi caû 2 nhaân toá töï nhieân vaø nhaân taïo.
Caùc nhaân toá chính quyeát ñònh söï di chuyeån caùc chaát baån trong nöôùc döôùi
ñaát laø:
- Ñaëc ñieåm traàm tích;
- Tính chaát thaám cuûa taàng chöùa;
- Beà daøy thaám nöôùc yeáu cuûa ñôùi thoâng khí (chia laøm 4 kieåu khaùc nhau);
- Moái quan heä thuûy löïc giöõa caùc phöùc heä chöùa nöôùc.

42
Your site here
 CHÖÔNG V
Baát cöù moät haøm löôïng nhoû naøo cuûa hôïp phaàn gaây nhieãm baån ñeàu ñöôïc xem
laø dò thöôøng thuûy ñòa hoaù nhieãm baån. Dò thöôøng thuûy ñòa hoaù nhieãm baån ñöôïc
chia ra laøm 2 nhoùm theo noàng ñoä hôïp phaàn gaây nhieãm baån:
- Dò thöôøng vôùi caùc noàng ñoä caùc hôïp phaàn gaây nhieãm baån coøn trong giôùi
haïn tieâu chuaån cho pheùp;
- Dò thöôøng vôùi caùc noàng ñoä caùc hôïp phaàn gaây nhieãm baån cao hôn giôùi haïn
tieâu chuaån cho pheùp.

Ngoaøi ra dò thöôøng thuûy ñòa hoaù nhieãm baån coøn ñöôïc phaân loaïi theo caùc
yeáu toá khaùc nhö:
- Ñoä hôû (dò thöôøng hôû vaø dò thöôøng kín);
- Ñoä töông phaûn (töông phaûn vaø töông phaûn yeáu);
- Ñoä tin caäy

43
Your site here
 CHÖÔNG V
Tính phaân ñôùi cuûa dò thöôøng thuûy ñòa hoùa

44
Your site here
 CHÖÔNG V

Nguoàn gaây nhieãm baån Nöôùc möa thaám xuoáng

Chaát gaây nhieãm baån bò bieán ñoåi khoâng coù

oâ xy tham gia

Ñôùi thoâng khí

Thaám caùc chaát gaây nhieãm baån

Ñieàu kieän khöû Chuyeån tieáp ÑK OÂ xy hoùa

Höôùng vaän ñoäng cuûa nöôùc döôùi ñaát

Hình 5.10. Söï thay ñoåi ñieàu kieän oâxy hoùa – khöû döôùi taùc ñoäng cuûa nhieãm baån

45
Your site here
 CHÖÔNG V
5.3 Lyù thuyeát phaân taùn trong moâi tröôøng loã hoång

Hình 5.11. Söï phaùt trieån ñôùi

chuyeån tieáp theo thôøi gian

a b
c

Hình 5.12. Caùc hôïp phaàn phaân taùn.

Caùc haït chaát loûng: 1- ôû thôøi ñieåm t; 2- ôû thôøi ñieåm t+dt; 3- höôùng doøng chaûy

46
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.13 Höôùng phaân taùn chính

c
a b

Hình 5.14. Aûnh höôûng cuûa söï phaân taùn tôùi quaù trình phaân taùn

47
Your site here
 CHÖÔNG V
5.4 Phöông phaùp vaø kyõ thuaät nghieân cöùu nhieãm baån
Phöông phaùp chung
Bao goàm 4 giai ñoaïn:
- Giai ñoaïn nghieân cöùu sô boä döïa treân nhöõng soá lieäu ñaõ coù;
- Choïn moâ hình tính toaùn (moâ hình cheøn eùp kieåu piston hay moâ hình
phaân taùn;
- Söû duïng sô ñoà phaân taùn (cho moâ hình phaân taùn);
- Choïn caùc thoâng soá hieän tröôøng.

48
Your site here
 CHÖÔNG V

5.5 Bieän phaùp baûo veä NDÑ vaø coâng trình khai thaùc NDÑ khoûi bò nhieãm baån

Bieän phaùp baûo veä

Tuøy theo töøng cô cheá nhieãm baån hay caùc ñaëc ñieåm cuûa khu vöïc bò nhieãm
baån maø coù nhöõng bieän phaùp phoøng ngöøa cuõng nhö caùc bieän phaùp xöû lyù
chuyeân moân.

49
Your site here
 CHÖÔNG V
Bieän phaùp phoøng ngöøa
Xaây döïng caùc khu coâng nghieäp, nhaø maùy, xí nghieäp thaûi ra nöôùc thaûi
saïch, caùc heä thoáng cung caáp nöôùc kín, caùch ly vôùi caùc trung taâm daân cö coù
thaûi nöôùc thaûi baån, loaïi tröø hoaëc laøm saïch caùc chaát thaûi khí, kieåm soaùt vaø
haïn cheá söû duïng caùc chaát ñoäc haïi vaø phaân boùn trong noâng nghieäp.
Boå caäp cho caùc taàng chöùa nöôùc taïi khu vöïc ranh giôùi maën – ngoït nhaèm
taïo neân chöôùng ngaïi thuûy löïc laøm nöôùc maën khoâng xaâm nhaäp ñöôïc, ñoàng
thôøi laøm taêng tröõ löôïng khai thaùc NDÑ.

50
Your site here
CHÖÔNG V

51
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.15; 5.16. Chaát nhieãm baån phaûi ñöôïc xöû lyù tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng beân
ngoaøi
52
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.17. Raùc thaûi phaûi ñöôïc choân theo ñuùng tieâu chuaån an toaøn
53
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.18. Heä thoáng xöû lyù vaø cung caáp nöôùc saïch kheùp kín

54
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.19. Xaây döïng heä thoáng boå caäp cho nöôùc döôùi ñaát nhaèm ngaên chaën söï xaâm nhaäp
maën vaø nhaèm laøm taêng tröõ löôïng khai thaùc NDÑ

55
Your site here
 CHÖÔNG V

Bieän phaùp chuyeân moân

Bieän phaùp khoanh vuøng nhieãm baån: nhaèm ngaên chaën söï xaâm nhaäp cuûa caùc
chaát gaây nhieãm baån nöôùc vaøo ñoái töôïng caàn ñöôïc baûo veä...
Bieän phaùp phuïc hoài chaát löôïng nöôùc bò nhieãm baån;
Baûo veä nöôùc döôùi ñaát khoûi bò nhieãm baån.

56
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.20. Xaây döïng heä thoáng thu gom chaát baån ñeå xöû lyù vaø boå caäp laïi cho NDÑ

57
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.21. Xaây döïng heä thoáng thoaùt nöôùc chaën nhaèm haïn cheá söï lan truyeàn cuûa doøng
chaát baån

58
Your site here
 CHÖÔNG V

Hình 5.22. Xöû lyù nguoàn nhieãm baån vôùi thaønh phaàn nhieãm baån laø caùc hôïp chaát höõu cô

59
Your site here
Ñaùnh giaù möùc ñoä baûo veä töï nhieân cuûa nöôùc döôùi ñaát
 Trong ñieàu kieän töï nhieân baûn thaân nöôùc döôùi ñaát cuõng ñöôïc baûo veä, ñoù laø
öu ñieåm cô baûn cuûa nöôùc döôùi ñaát so vôùi nöôùc maët.
 Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä baûo veä töï nhieân cuûa nöôùc döôùi ñaát, ngöôøi ta phaân ra
caùc chæ tieâu vaø ñaùnh giaù möùc ñoä baûo veä cuûa nöôùc döôùi ñaát baèng caùch cho
ñieåm cuï theå. Nöôùc baån ñöôïc loïc vaø caùc chaát baån bò haáp phuï bôûi ñaát ñaù
khi chuùng thaám qua, nhaát laø ñaát ñaù thaám nöôùc keùm.
 Tuy nhieân cuõng coù nhöõng thaønh phaàn khoâng bò haáp phuï bôûi ñaát ñaù. Thöïc
teá cho thaáy nöôùc baån coù theå trôû thaønh saïch khi chuùng thaám qua moâi
tröôøng thaám yeáu coù ñoä haáp phuï cao vaø chieàu daøy ñuû lôùn. Do vaäy chæ tieâu
ñaùnh giaù möùc ñoä baûo veä cuûa nöôùc döôùi ñaát hieän nay laø chieàu saâu phaân boá
cuûa nöôùc döôùi ñaát vaø chieàu daøy lôùp phuû thaám nöôùc keùm. ÔÛ ñaây lôùp thaám
nöôùc keùm laø caùc lôùp traàm tích caùt seùt, seùt pha, caùt pha coù heä soá thaám nhoû
hôn 0,lm/ngaøy.

Your site here

Ñoái vôùi chieàu saâu phaân boá nöôùc döôùi ñaát, ngöôøi ta chia laøm 5 thang öùng vôùi
soá ñieåm nhö sau

Thang 1 2 3 4 5

Chieàu saâu phaân boá (m) 10 >10- >20- >30- >40

20 30 40

Ñieåm 1 2 3 4 5

Chieàu daøy lôùp thaám nöôùc keùm ñöôïc chia thaønh 11 thang, moãi thang chia ra 3
nhoùm ñaát ñaù coù tính thaám keùm, song khaùc nhau: nhoùm a goàm aù seùt, aù caùt
nheï coù heä soá thaám töø 0,01-0,001 m/ngñ, nhoùm b goàm aù seùt, seùt pha caùt coù heä
soá thaám 0,01-0,001 vaø nhoùm c coù heä soá thaám nhoû hôn 0,001 m/ngñ goàm aù
seùt naëng vaø seùt.

Your site here

Thang Nhoùm Chieàu Ñieåm a 6
daøy (m) 6 b >10-12 9
a 1 c 12
1 b <=2 2 a 7
c 2 7 b >12-14 10
c 14
a 2
2 b >2-4 3 a 8
c 4 8 b >14-16 12
c 16
a 4
3 b >4-6 5 a 9
c 6 9 b >16-18 13
c 18
a 4
a 10
4 b >6-8 6
10 b >18-20 15
c 8
c 20
a 5 a 12
5 b >8-10 7 11 b >20 18
c 10 c 25

Your site here

 Sau khi phaân 1oaïi vaø cho ñieåm theo chieàu saâu phaân boá nöôùc döôùi ñaát vaø
beà daøy lôùp phuû, ngöôøi ta chia thaønh 6 caáp vaø caáp caøng cao thì möùc ñoä
baûo veä caøng lôùn.
 Caáp I II III IV V VI
 Toång soá ñieåm <5 5-10 10-15 15-20 20-25 >25
 Caùc vuøng loä cuûa ñaát ñaù chöùa nöôùc, möùc ñoä baûo veä thöôøng coù soá ñieåm raát
thaáp vì möùc ñoä baûo veä tính theo chieàu daøy lôùp phuû baèng 0. Caùc cöûa soå
ñòa chaát thuyû vaên ñoái vôùi taàng chöùa nöôùc coù möùc ñoä baûo veä baèng möùc ñoä
baûo veä cuûa taàng treân coäng theâm ñieåm veà chieàu saâu phaân boá (chieàu saâu
tôùi taàng chöùa nöôùc). Ñaùnh giaù möùc ñoä baûo veä cho vuøng coù lôùp phuû ñöôïc
xaùc ñònh baèng caùch trung bình hình hoïc.

Your site here

 Ví duï moät vuøng coù dieän tích
 F = F 1 + F2 + F 3
 F1 – Vuøng loä cuûa ñaát ñaù chöùa nöôùc coù möùc ñoä baûo veä B1 = 1
 F2 – Vuøng coù cöûa soå ñòa chaát thuûy vaên cuõng coù möùc ñoä baûo veä B2 = 1
 F3 – Vuøng ñöôïc phuû coù möùc ñoä baûo veä B3 = 10
 Möùc ñoä chung ñöôïc baûo veä cuûa toaøn boä taàng chöùa nöôùc trong vuøng laø:
F1.B1  F2 .B2  F3 .B3
Btb 
F1  F2  F3

Your site here

Thaønh laäp sô ñoà khaû naêng nhieãm baån nöôùc döôùi ñaát döïa theo chæ soá
DRASTIC
 Sô ñoà khaû naêng nhieãm baån theo chæ soá DRASTIC laø moät sô ñoà ñeà caäp ñeán
nhieàu yeáu toá, coù chæ tieâu roõ raøng nhaát ñaõ ñöôïc aùp duïng ôû moät soá nöôùc nhö
Myõ, Uùc, Thuïy Ñieån … do caùc taùc giaû ngöôøi Myõ thaønh laäp. Sô ñoà naøy ñöôïc
goïi laø sô ñoà DRASTIC gheùp töø 7 chöõ caùi ñaàu tieân cuûa 7 yeáu toá ñöôïc duøng
ñeå ñaùnh giaù khaû naêng nhieãm baån, ñoù laø:
D – Depth : Chieàu saâu taàng chöùa nöôùc;
R – Recharge : Löôïng boå caáp haøng naêm;
A – Aquifer : Thaønh phaàn ñaát ñaù taàng chöùa nöôùc;
S – Soil : Thaønh phaàn ñaát ñaù lôùp phuû (ñeán ñoä saâu
khoaûng 1,8m tính töø maët ñaát);
T – Topography : Ñoä doác ñòa hình;
I – Impact of vadose zone: AÛnh höôûng cuûa ñôùi thoâng khí;
C – Conductivity : Tính thaám cuûa taàng chöùa nöôùc.

Your site here

 Tuøy theo vai troø cuûa töøng yeáu toá neâu treân ñoái vôùi nhieãm baån maø chia ra
5 thang ñieåm: Ñoùng vai troø quan troïng nhaát trong vieäc gaây ra nhieãm baån
thì cho ñieåm 5, coøn keùm quan troïng nhaát thì cho ñieåm 1. Moãi yeáu toá laïi
ñöôïc chia thaønh 10 baäc vaø ñöôïc cho ñieåm töø 1 ñeán 10: 1 ñieåm – ít gaây oâ
nhieãm nhaát; 10 ñieåm – deã gaây oâ nhieãm nhaát. Ví duï: Chieàu saâu taàng chöùa
nöôùc (Yeáu toá D) ñöôïc cho 10 ñieåm khi maùi cuûa noù naèm döôùi maët ñaát
khoâng ñaày 1,5m, coøn ñöôïc 1 ñieåm khi maùi naèm saâu hôn 30m.
 Cuoái cuøng laø pheùp tính:
 Khaû naêng nhieãm baån = D1D2 + R1R2 + A1A2 + S1S2 + T1T2
+ I1I2 + C1C2 (5.4)
Trong ñoù: 1 - thang ñieåm ñaùnh giaù cho yeáu toá töông öùng
2 - baäc ñieåm ñaùnh giaù cho töøng möùc ñoä trong moät yeáu toá.
 Con soá toång coäng laø ñieåm toång keát chæ ra tieàm naêng hoaëc khaû naêng bò
nhieãm baån. Con soá ñoù ñöôïc goïi laø chæ soá DRASTIC. Chæ soá naøy caøng lôùn
thì khaû naêng nöôùc döôùi ñaát bò nhieãm baån caøng cao.
Your site here
Döôùi ñaây laø thang ñieåm cuûa caùc yeáu toá DRASTIC.
Baûng. Thang ñieåm cuûa caùc yeáu toá DRASTIC

STT Yeáu toá Thang Ñieåm cuûa

thang

1 Chieàu saâu tôùi maùi taàng D1 5

chöùa nöôùc
2 Löôïng boå sung roøng R1 4
(löôïng ngaám)
3 Moâi tröôøng taàng chöùa nöôùc A1 3
4 Moâi tröôøng lôùp phuû S1 2
5 Ñòa hình T1 1
6 Aûnh höôûng cuûa ñôùi thoâng I1 5
khí
7 Heä soá thaám cuûa taàng chöùa C1 3
nöôùc
Your site here
Baûng 5.1. Baäc ñieåm ñaùnh giaù chieàu saâu phaân boá taàng chöa nöôùc (D2)

Soá thöù Caùc baäc cuûa chieàu saâu phaân boá taàng Ñieåm cuûa baäc
töï chöùa nöôùc (m)

1 0 – 1,5 10
2 1,5 – 4,5 9
3 4,5 – 9 7
4 9 – 15 5
5 15 – 23 3
6 23 – 30 2
7 > 30 1

Your site here

Sô ñoà aûnh höôûng cuûa chieàu saâu taàng chöùa nöôùc
Your site here
Baûng 5.2. Caùc baäc ñieåm ñaùnh giaù löôïng boå caáp roøng (R2)

Caùc baäc cuûa löôïng boå caáp Ñieåm cuûa baäc

roøng (mm)
51 1
51 – 102 3
102 – 178 6
178 – 250 8
> 250 9
Theo GS. Nguyeãn Kim Cöông, löôïng boå caáp roøng haøng naêm ñöôïc
tính theo coâng thöùc sau:
+ Tính cho vuøng khoâng aùp: R  H * 
Vôùi R: löôïng boå caáp roøng (mm); - Ñoä cheânh leäch möïc nöôùc giöõa muøa
möa vaø khoâ (mm); m - ñoä nhaû nöôùc troïng löïc (laáy theo heä soá kinh
nghieäm baèng 0,5 – 0,9)
Your site here
Your site here
5.3. Baäc ñieåm ñaùnh giaù moâi tröôøng taàng chöùa nöôùc (A2)

Baäc cuûa thaønh Baäc ñieåm

phaàn taàng chöùa ñieån hình Cô sôû ñaùnh giaù
nöôùc

Caùt vaø soûi saïn 6-9 Ñoä haáp thuï, ñoä phaân taùn vaø ñoä ngoaèn
ngoeøo cuûa ñöôøng löu thoâng nöôùc. Taát
caû do kích thöôùc haït, möùc ñoä tuyeån
choïn vaø vaät chaát laáp nheùt gaây ra.

Your site here

Your site here
Baûng 5.4. Baäc ñieåm ñaùnh giaù vai troø lôùp phuû (S2)

Soá thöù Baäc lôùp phuû Baäc ñieåm ñieån

töï hình
1 Khoâng coù hoaëc moûng (<0,25m) 10
2 Caùt (Côõ haït 0,06-2mm, khoâng coù seùt vaø
buïi) 9
3 Caùt pha (0 – 50% buïi, 0 – 20% seùt, 50 –
85% caùt) 6
4 Seùt pha nheï (25 – 50% buïi, 7 – 27% seùt, 0
– 50% caùt) 5
5 Seùt pha buïi (50 – 85% buïi, 12 – 27% seùt, 0
– 50% caùt) 4
6 Seùt pha naëng (15 – 55% buïi, 27 – 40% seùt,
20 – 45% caùt 3
7 Seùt (Khoâng phaûi daïng lôùp, khoâng voùn cuïc,
khoâng phaûi seùt illit hay colinit) 1

Your site here

Sô ñoà aûnh höôûng cuûa lôùp phuû
Your site here
Baûng 5.5. Baäc ñieåm ñaùnh giaù yeáu toá ñòa hình (T2)

Caùc baäc doác cuûa ñòa Ñieåm cuûa baäc

hình (%)

0–2 10
2–6 9
6 – 12 5
12 – 18 3
>18 1

Your site here

Your site here
5.6. Baäc ñieåm ñaùnh giaù thaønh phaàn cuûa ñôùi thoâng khí (I2)

Soá thöù Baäc cuûa thaønh Baäc ñieåm Cô sôû ñeå xeùt
töï phaàn ñôùi thoâng khí ñieån hình

1 Lôùp caùch nöôùc phuû

treân taàng chöùa 1 Coi lôùp caùch nöôùc naøy laø khoâng
nöôùc coù aùp thaám

Chaát baån di chuyeån trong caùc loã

2 Ñaát seùt hoaëc ñaát 2 hoång, ñaát seõ loïc vaø haáp thuï daàn
buïi chaát baån. Thaønh phaàn seùt caøng
nhieàu thì khaû naêng laøm giaûm söï
nhieãm baån caøng cao.
Nöôùc baån di chuyeån trong caùc loã
Caùt vaø saïn soûi vôùi hoång vaø nhôø coù haøm löôïng seùt
3 löôïng seùt vaø buøn 4 vaø buøn ñaùng keå neân coù theå laøm
ñaùng keå giaûm noàng ñoä chaát baån. Coù theå
caên cöù vaøo löôïng laáp nheùt ñeå
ñaùnh giaù.
Kích thöôùc haït vaø möùc ñoä ñoàng
4 Caùt vaø saïn soûi 8 ñeàu cuûa haït seõ quyeát ñònh. Haït
saïch caøng thoâ vaø caøng ñeàu thì khaû
naêng nhieåm baån caøng cao.
Your site here
Sô ñoà aûnh höôûng cuûa ñôùi thoâng khí
Your site here
Baûng 5.7. Baäc ñieåm ñaùnh giaù yeáu toá thaám nöôùc cuûa taàng
chöùa nöôùc (C2)

Baäc cuûa tính thaám Ñieåm cuûa baäc

(m/ngñ)

4 1
4 – 12 2
12 – 28,5 4
28,5 – 40 6
40 – 80 8
>80 10

Your site here

Your site here
 Vaø phaân chia caùc vuøng nhieãm baån theo thang ñieåm
- < 120 : Raát ít coù khaû naêng nhieãm baån
- 120 – 139 : Khaû naêng nhieãm baån keùm
- 140 – 159 : Khaû naêng nhieãm baån trung bình
- 160 – 179 : Khaû naêng nhieãm baån khaù
- 180 – 199 : Khaû naêng nhieãm baån cao
- >200 : Khaû naêng nhieãm baån raát cao
 Cuoái cuøng, khoanh caùc vuøng coù khaû naêng nhieãm baån nhö nhau theo ñieåm
soá tính ñöôïc vaø thaønh laäp sô ñoà khaû naêng nhieãm baån theo chæ soá
DRASTIC

Your site here

Your site here
 CHÖÔNG V

Tham khaûo theâm

84
Your site here
CHÖÔNG V

85
Your site here
CHÖÔNG V

86
Your site here
CHÖÔNG V

87
Your site here
CHÖÔNG V

88
Your site here
 CHÖÔNG V

Baøi taäp aùp duïng:

1. Moät taàng chöùa nöôùc coù thaønh phaàn laø caùt laãn saïn, chieàu saâu
phaân boá töø 8 ñeán 12m. Vuøng phaân boá ôû ñoä saâu töø 8 ñeán 10m coù dieän
tích laø 145km2. Vuøng coù chieàu saâu phaân boá töø 10 ñeán 12m coù dieän
tích laø 175km2. Vuøng cöûa soå ñòa chaát thuûy vaên coù dieän tích 50km2
Ñôùi thoâng khí caáu taïo töø seùt pha, heä soá thaám ñaït 0.005m/ngñ. Ñaùnh
giaù möùc ñoä töï baûo veä cuûa taàng chöùa.

2. Moät taàng chöùa nöôùc coù thaønh phaàn laø caùt laãn saïn soûi, chieàu daøy
phaân boá töø ñoä saâu 6m ñeán 15m so vôùi maët ñaát, heä soá thaám K =
70m/ngñ, löôïng boå caäp cho taàng chöùa khoaûng 140mm/naêm. Beân treân
laø moät lôùp thaám nöôùc raát yeáu coù thaønh phaàn laø seùt laãn caùt (haøm löôïng
seùt >45%), chieàu daøy khoaûng 7m. Ñoä doác ñòa hình khoaûng 5%. Haõy
ñaùnh giaù khaû naêng nhieãm baån cuûa taàng chöùa nöôùc naøy.
89
Your site here
 CHÖÔNG V
Baøi taäp aùp duïng (tt):

5m Lớp 1

7m Lớp 2 10m

8m Lớp 3 7m 6m

Lớp 4

F1 F2 F3

1. Cho moät mặt cắt địa chất như hình vẽ treân, ñaùnh giaù möùc ñoä töï
baûo veä cuûa lôùp chöùa nöôùc (4). Vôùi caùc thoâng soá nhö sau: k1 =
0,006m/ngñ; k3 = 0,04m/ngñ; F1 = 80km2; F2 = 40km2; F3 = 100km2;

90
Your site here
 CHÖÔNG V

5m Lớp 1

7m Lớp 2 10m

8m Lớp 3

Lớp 4

F1 F2 F3

2. Cho moät mặt cắt địa chất như hình vẽ treân. Ñaùnh giaù khaû naêng
nhieãm baån cuûa lôùp (4) (caùt haït thoâ) theo chæ soá DRASTIC. Vôùi caùc
thoâng soá nhö sau: k4 = 80m/ngñ; löôïng boå caäp cho lôùp (4) khoaûng
60mm/naêm; lôùp (1) laø lôùp thaám nöôùc yeáu coù thaønh phaàn laø seùt pha
(haøm löôïng seùt 37%). Ñoä doác ñòa hình khoaûng 4%.

91
Your site here
LOGO

Thank You!