panitikan

- nagbibigay kasiyahan at aral

- katuturan
- etimolohiya – pang-titik-an
- uri – nobela, maikling kwento, mitolohiya, etc.

mitolohiya
- koleksyon ng mga kwentong kinatampukan ng mga diyos at diyosa
- may paksa tungkol sa pag-ibig, pakikipagsapalaran, pakikidigma at pagpapakita ng iba’t
ibang kapangyarihan
- nagpapakita rin ng kahinaan at pagkakamali nila
- nangangahulugang agham o pag-aaral ng mga mito o alamat
- hango sa salitang Latin na mythos at Greek na mutos na nangangahulugang “kuwento”
- representasyon ng marubdob na pangarap at takot ng tao
- tumutukoy rin sa kalipunan ng mga mito mula sa pangkat ng tao sa isang lugar
- nagsisilbing gabay ng tao sa paggawa ng kabutihan
- nakatutulong upang maunawaan ng tao ang misteryo ng pagkakaiba ng mundo
- naipaliwanag ang nakatatakot na puwersa ng kalikasan
- itinuturing na sagrado at pinaniniwalaang totoong naganap bagamat di kapani-paniwala

kahon ni Pandora
o nangangahulugang ang pagsulpot ng problemang di inaasahan
o tungkol sa pagsuway sa utos at pagiging mausisa ni Pandora na naging dahilan ng
pagkakaroon ng kasamaan sa mundo

Pandora
o nangangahulugang “lahat ay handog”
o magandang babaeng gawa sa luwad
o unang babaeng umapak sa mundo ng mga tao
o may dala ng lahat ng regalo

ang kahon ni pandora

 ang magkapatid na sina Epimetheus at Prometheus ay namuhay kasama ng mga diyos at
diyosang Griyego. ang magkapatid ay mga Titan subalit sumanib sila sa mga Olimpian na
pinamumunuan ng diyos na si Zeus. dahil ang panganay na si Prometheus ay may
kakayahang makita ang hinaharap at nabatid niyang sa huli ay tatalunin ng mga
Olimpian ang mga Titan

 dahil sa katapatang ipinakita ng magkapatid sa mga Olimpian noong una ay binigyan sila
ni Zeus ng kapangyarihang lumikha ng mga nilalang para manirahan sa daigdig
 binigyan din sila ng kapangyarihang mabigyan ng kakayahang maproteksiyonan ng mga
nilikha nila ang kani-kanilang sarili ngunit limitado lamang ito sa mga mauunang malikha
 si Epimetheus ang lumikha ng mga hayop. binigyan niya ng natatanging kakayahan ang
bawat isa sa mga ito kabilang na ang kakayahang maprotektahan ang kani-kanilang sarili
 si Prometheus naman ay lumikha ng mga tao subalit dahil naging mas matagal siya ay
naubos at wala ng naiwang pamprotekta sa kanila dahil naipamigay nang lahat ni
Epimetheus sa mga linikha niya
 dito naisip ni Prometheus na humiling ng isang bagay na tanging mga diyos at diyosa
lamang ang nakagagamit noong una. “Haring Zeus, maaari po ba nating ipagamit ang
apoy sa mga tao?” ngunit “Hindi maaari!” ang dumadagundong na sagot ni Zeus. “Ang
apoy ay para lamang sa mga diyos at diyosa! Huwag kang magkakamaling ipagamit ito sa
mga tao dahil makakamit mo ang isang matinding kaparusahan!” ang pagbabanta niya
kay Prometheus.

 subalit umiral pa rin kay Prometheus ang pagmamalasakit sa mga tao dahil alam niyang
labis nila itong kakailanganin. tinungo niya ang tirahan ni Hephaestos, ang diyos ng apoy
at bulkan at dito’y kumuha siya ng apoy nang walang paalam at ibinigay sa mga tao at
itinuro din ang tamang paggamit nito
 dahil sa pagsuway na ito ay labis na nagalit si Zeus kaya’t isang matinding kaparusahan
ang iginawad niya kay Prometheus. ikinadena niya si Prometheus sa malayong
kabundukan ng Caucasus sa loob ng napakaraming taon. araw-araw niyang pinapapunta
ang kanyang agila upang tukain ang atay ni Prometheus na muli rin namang bumabalik
sa dati pagkatapos
 natigil lamang ang labis na pagpapahirap na ito nang mapatay ni Herakles ang agila sa
pamamagitan ng kanyang palaso at mapalaya si Prometheus

 subalit hindi dito natapos ang galit ni Zeus. naniniwala siyang dapat ding maparusahan
ang sangkatauhan dahil sa pagtanggap nila ng handog na apoy mula kay Prometheus.
kaya’t naisip niyang gamitin ang kapatid ni Prometheus na si Epimetheus para sa
kanyang plano
 hiniling niya ang tulong ng diyos na si Hephaestos sa paglikha ng isang babae mula sa
luwad at pagkatapos ay nagtulong-tulong ang mga diyos at diyosa sa pagbibigay ng mga
hindi pangkaraniwang katangian sa kanya
 ang diyosang si Athena ay nagbigay ng maningning niyang kasuotang hinabi mula sa
pinakamahuhusay na sutla at gintong sinulid. ipinutong din niya sa ulo ng babae ang
tinuhog na pinakasariwang bulaklak gayundin ang koronang purong ginto na sadyang
ginawa ni Hephaestos para sa kanya
 ginawaran naman siya ng hindi pang-karaniwang kagandahan ng diyosang si Aphrodite
 ipinagkaloob ni Hermes sa kanya ang mapanghalinang katauhan subalit may mausisang
kaisipan
 pinangalanan siyang Pandora ni Haring Zeus na ang kahulugan sa wikang Griyego ay
“lahat ay handog” bago niya tinawag si Hermes para ihatid ang dalaga kay Epimetheus
  binalaan na dati pa ni Prometheus ang kapatid na huwag na huwag tatanggap ng
anumang handog mula sa mga diyos at diyosa dahil tiyak na kapahamakan lang ang dala
nito
 batid din ni Epimetheus na ang anumang manggaling kay Zeus ay isang patibong subalit
nang makita niya ang napakaganda at kahali-halinang si Pandora ay agad siyang umibig
sa dalaga

 agad inihanda ang kasal nina Epimetheus at Pandora na ikinatuwa ni Zeus dahil
nangyayari ang lahat ayon sa kanyang mga plano. bilang handog sa kanilang kasal, isang
ginintuang kahon ang ipinadala ni Zeus. may kalakip itong susi at babalang nagsasabing
“Huwag itong bubuksan.”
 isang araw, maagang nagtungo si Epimetheus sa bukid at naiwang mag-isa si Pandora.
nakatitig siya sa kahon at tulad ng dati ay natutukso na namang buksan ito ngunit
naalala niya ang bilin ni Epimetheus kaya’t ginawa niya ang makakaya para
mapaglabanan ang tuksong tila tumatawag sa kanya
 hanggang sa pagtingala ay nakita niya ang susing isinabit pala ng asawa sa itaas na
bahagi ng dingding ng kanilang tahanan. dali-dali niyang kinuha ang susi. “susubukan ko
lang kung ito nga ba ang susi. hindi ko bubuksan ang kahon.”
 ipinasok niya ang susi sa susian at agad itong kumasya. nakarinig siya ng “click” na ibig
sabihi’y puwede na niyang iangat ang takip nito. “sisilipin ko lang”
 pag-angat pa lang ng takip ay agad nagliparan palabas ang langkay-langkay na mga itim
na insektong kumakatawan sa iba’t ibang uri ng kasamaan sa mundo tulad ng galit,
inggit, kasakiman, digmaan, panibugho, gutom, kahirapan, kamatayan at iba pa. lahat ng
bagay na makasasama sa mundo ay napaalpas niya
 subalit mula sa nakabukas na kahon ay lumipad ang isang maganda at manigning na
munting insekto. ito ang espiritu ng pag-asa. napakawalan man ang lahat ng
masasamang bagat sa mundo ay nagawa rin niyang palabasin ang pag-asa na siyang
humihilo sa anumang sakit na dulot ng mga naunang umalpas na masasamang bagay.
subalit dahil nasa huli niya itong napalabas, karaniwang laging sa huli rin dumarating ang
pag-asa

pandiwa
- bahagi ng pananalitang nagsasaad ng kilos o galaw at nagbibigay-buhay sa lipon ng mga
salita
- ito’y binubuo ng salitang ugat at ng isa o higit pang panlapi. ang mga panlaping
ginagamit sa pandiwa ay tinatawag na panlaping makadiwa
- bahagi ng pangungusap: simuno at panag-uri

pokus ng pandiwa
- tawag sa relasyon pansemantika ng pandiwa at paksa ng pangungusap

 tagaganap
- sumasagot sa tanong na “Sino?”
 - hal. Ang guro ay nagtuturo sa harap ng klase.

 layon o gol
- sumasagot sa tanong na “Ano?”
- ginagamitan ng panlaping i-, in, ipa, ma, na o an
- ang paksa ang layon ng pandiwa
- hal. Lutuin mo ang manok na asa mesa.
 ganapan o lokatibo
- gumagamit ng panlaping “pinag-an”
- sumasagot sa tanong na “Saan?”
- hal. Ang SBC ang pinag-aaralan ni Cedrick.
 kagamitan o instrumento
- panlaping “ipang” o “maipang”
- sumasagot sa tanong na sa pamamagitan ng ano
- hal. Ang mahabang stick ang ginamit niya sa panunungkit.
Ipinangpunas niya sa kanyang pawisang mukha ang panyong regalo ko.

israel
- isang bansa sa kanlurang asya na kabilang sa tinatawag na rehiyon ng mediterranean
- isa sa mga bansa sa gitnang silangan na kinikilalang Holy Land o Banal na Lupain hindi
lamang ng mga Kristiyano kundi maging ng mga Hudyo, Muslim at mga Baha’t
- sa maraming bahagi ng Israel, partikular sa lungsod ng Herusalem, namuhay at nangaral
si Hesus. ang marami sa mga parabulang ginamit niya sa pangangaral ay sa lugar na ito
matatagpuan

parabula
- kwento na galing sa bibliya
- salitang Griyego na “parabole” na ang ibig sabihin ay pagkukumpara
- tinatawag ring talinghaga

hudyo
- idinaraos ang kasalan sa bahay ng lalaking ikakasal
- ginaganap sa gabi ang kasalan
- mahaba ang oras ng kasalan

ang parabula ng sampung dalaga

 tulad ng nakasanayan ng mga Hudyo sa bayan ng Israel, maringal at malaki ang kasalan
 mahaba ang panahon ng paghahanda kung saan nagsisimula ito sa pag-uusap at
pagkakasundo ng ama ng binata at ama ng dalagang ikakasal na sinundan ng
pagtanggap ng dalaga sa panunuyo ng kanyang mangingibig
 sunod na pinag-uusapan ang mga detalye ng kasalan, kung saan ito gaganapin, ano-ano
ang mga paghahandang gagawin at kung magkano ang dote o bigay-kayang
ipagkakaloob sa dalaga
 nang matapos ang kasunduan ay lumayo muna ang binata upang maihanda ang kanilang
magiging tahanan. halos isang taon ang pagkakalayong ito na sumubok din sa katatagan
ng pag-ibig ng binata at dalaga sa isa’t isa

 ang kasalan ng mga hudyo ay karaniwang ginaganap sa gabi

 ang kasal ay nagaganap sa bahay ng lalaking ikakasal

 sa labas ng tahanan ng binatang ikakasal ay sampung dalagang may dala-dalang ilawan

ang itinalagang maghintay sa pagdating ng lalaking ikakasal
 ang lima sa mga dalagang ito ay matatalino. inasahan na nilang maaaring maantala ang
pagdating ng ikakasal kaya’t nagdala sila ng sobrang langis para sa ganitong pangyayari
 ang lima naman ay mga hangal sapagkat nagdala nga sila ng ilawan ay hindi naman sila
nagbaon ng karagdagang langis. naghintay nang naghintay ang mga dalaga subalit
lumalalim na ang gabi’y wala pa ang ikakasal kaya’t sila’y nakatulog sa kahihintay

 nang maghahatinggabi na ay dumating ang isang tagapagbalita, “paparating na ang

lalaking ikakasal! lumabas na kayo at maghanda upang salubungin siya!” at masayang
nagsigawan ang mga tao
 agad bumangon ang sampung dalaga at inayos ang kanilang ilawan at humilera sa
magkabilang gilid ng daan upang maging handa sa paparating na ikakasal. subalit ang
ilawan ng limang dalagang hangal ay aandap-andap na dahil sa matagal na paghihintay
ay naubos ang langis ng kanilang ilawan
 dahil sa matagal na pag-iintay ay naubos ang langis ng kanilang ilawan kaya sila’y
nakiusap na “bigyan naman ninyo kami kahit kaunting langis” sa matatalinong dalaga.
ngunit “pasensiya na. ang dala naming langis ay sapat lamang sa aming ilawan. hindi ito
magkakasya sa ating lahat. mabuti pa’y pumunta muna kayo sa tindahan at bumili ng
para sa inyo” ang tugon ng matatalino. kaya naman, dali-daling lumakad ang limang
hangal na dalaga upang bumili ng langis
 habang bumibili sila ay siya namang pagdating ng lalaking ikakasal. ang limang
nakahanda ay kasama agad niyang pumasok sa kasalan at saka isinara ang pinto.
kaugalian kasi noon na tanging ang mga taong nasa labas pagdating ng ikakasal ang
papapasukin sa piging upang maiwasang makapasok ang mga taong hindi naman
imbitado at hindi kilala ng ikakasal
 nang nasa loob na ang lahat ay humahangos na dumating ang limang hangal na dalaga.
ngunit sa kabila ng kanilang pagsigaw ay hindi na sila pinapasok at sa halip ay tumugon
ang binatang ikakasal na siya rin nilang panginoon nang ganito: “hindi ko kayo kilala”
 walang nagawa ang mga hangal na dalaga kundi buong panlulumong pinagsisihan ang
hindi nila paghahanda para sa pangyayaring ito

 ang kaharian ng langit ay maihahalintulad sa pabulang ito

  kinakailangan nating maghanda at magbantay sapagkat hindi natin alam ang araw o ang
oras man ng kanyang mulang pagparito – hango sa Mateo 25:1-13

pang-ugnay
 pang-ukol
- kataga, salita o pariralang nag-uugnay ng isang pangngalan sa iba pang salita sa
pangungusap
- mga hal.
alinsunod sa/kay laban sa/laban kay
ayon sa/kay para sa/para kay
hinggil sa/kay tungkol sa/tungkol kay
kay/kina ukol sa/ukol kay

 pangatnig
- mga kataga, salita o pariralang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala, sugnay o
payak na pangungusap
- mga hal.
at kapag ngunit samakatwid
anupa kaya o sa madaling salita
bagaman kundi pagkat upang
bagkus kung palibhasa sanhi
bago habang pati sapagkat
dahil sa maliban sakali subalit
datapwat nang samantala ni