Professional Documents
Culture Documents
File Content
File Content
Hheteroskedasturoba
313
sikuri modelis ganzogadeba im SemTxvevaze, roca ar sruldeba dakvirvebebSi
SemTxveviTi wevris arakorelirebisa da dipersiis mudmivobis daSvebebi:
D (ui ) E (u i2 ) u2 , i 1,2,, n ,
cov(ui , u j ) E (ui u j ) 0 , i j ,
romlebsac gaerTianebulad Semdegi matriculi Canaweri Seesabameba
cov(U ) E (UU T ) u2 I n ,
sadac U - SemTxveviTi u i , i 1,2,, n , wevrebis veqtor-svetia, I n - erTeulovani
314
da narCenebis e Y Yˆ Y XB (e1 e2 en ) T veqtors.
SeiZleba vaCvenoT, rom B , romelic ganzogadebuli modelisTvisac wrfivad
aris gansazRvruli, SefasebaTa gadauadgileblobis Tvisebas E (B ) akmayofi-
lebs (daamtkiceT savarjiSos saxiT). amis miuxedavad Cveulebrivi umcires kvad-
ratTa meTodis gamoyenebisas ori saxis problemas vawydebiT. pirveli, miRebuli
B -s elementebi gadauadgilebel SefasebaTa Soris araefeqtiania, anu Sesabamisi
klasis Sefasebebs Soris minimaluri dispersiebiT ar gamoirCeva. meore, mocemul
SemTxvevaSi B -s kovariaciul matricas Semdegi saxe aqvs1
cov( B ) 2 ( X T X ) 1 X T X ( X T X ) 1 , (10.3)
maSin, roca klasikur modelisaTvis analogiuri matrica ganisazRvreba formuliT
cov ( B ) u2 ( X T X ) 1 . (10.4)
1
radganac E (B ) , E (UU T ) 2 da B ( X T X ) 1 X T Y ( X T X ) 1 X TU , amitom
cov( B ) E[( B )( B ) T ] E[( X T X ) 1 X TUU T X ( X T X ) 1 ]
( X T X ) 1 X T E (UU T ) X ( X T X ) 1 2 ( X T X ) 1 X T X ( X T X ) 1 .
315
meTodis arss ganvixilavT, am meTodiT Sefasebuli regresiis koeficientebis veq-
tori B * -iT aRvniSnoT. maSin (10.1)-is Sefasebul variants Semdegi saxe eqneba
Y XB * e , (10.6)
sadac e - narCenebis veqtoria: e Y Y Y XB * . umcires kvadratTa ganzoga-
debuli meTodi B * -s iseTi mniSvnelobis moZebnas gulisxmobs, romlisTvisac mini-
malur mniSvnelobas miiRebs Ggamosaxuleba
G * e T 1e (Y Y ) T 1 (Y Y ) (Y XB * ) T 1 (Y XB * ) . (10.7)
Tu (10.7)-s B * veqtoris elementebiT gavawarmoebT (ix. danarTi 1-is $12), warmoe-
bulebs nuls gavutolebT da miRebul sistemas amovxsniT, sabolood gveqneba:
B * ( X T 1 X ) 1 X T 1Y . (10.8)
vaCvenoT, rom aseTnairad gansazRvruli B * gadauadgilebel SefasebaTa klass
miekuTvneba. gvaqvs:
B * ( X T 1 X ) 1 X T 1Y ( X T 1 X ) 1 X T 1 ( X U )
( X T 1 X ) 1 X T 1U . (10.9)
ganzogadebuli modelis erT-erTi daSvebis Tanaxmad E (U ) 0 . maSasadame,
E ( B * ) ( X T 1 X ) 1 X T 1 E (U ) .
visargebloT moyvanili TvisebiT, (10.9) tolobiT da gamovTvaloT (10.8) Sefase-
bebis kovariaciuli matricis mniSvneloba:
cov( B * ) E[( B * E ( B * ))( B * E ( B * )) T ] E[( B * )( B * ) T ]
E[( X T 1 X ) 1 X T 1UU T 1 X ( X T 1 X ) 1 ]
( X T 1 X ) 1 X T 1 E (UU T ) 1 X ( X T 1 X ) 1 .
316
blobis Tviseba zemoT ukve davamtkiceT. rac Seexeba optimalurobis Tvisebas,
mis dasamtkiceblad visargebloT matriculi algebris erT-erTi cnobili SedegiT,
romelic dadebiTad gansazRvruli simetriuli matricebisTvisaa miRebuli. am
Sedegis Tanaxmad nebismieri dadebiTad gansazRvruli gadaugvarebeli simetriuli
n n matrica, maT Soris -c rogorc aseTi Tvisebebis mqone, Semdegi saxiT Se-
iZleba warmovadginoT
CC T , (10.11)
sadac C - raime gadaugvarebeli n n matricaa. aRsaniSnavia, rom aseTi warmo-
dgena calsaxad ar aris gansazRvruli, Tumca am garemoebas Cveni Semdgomi msje-
lobisaTvis raime gansakuTrebuli mniSvneloba ar aqvs. mniSvnelovania (10.11)-dan
gamomdinare Semdegi ori Sedegi, romelic matricebis Sebrunebisa da transpo-
nirebis Tvisebebis gaTvaliswinebiT miiReba:
C 1(C 1 ) T I n , (10.12)
(C 1 ) T C 1 1 . (10.13)
davubrundeT ganzogadebuli modelis (10.1) gantolebas. misi orive mxare mar-
2 C 1(C 1 ) T 2 I n .
ukanaskneli gamosaxulebis gamoyvanisas gaviTvaliswineT ganzogadebuli modelis
317
matriciT xasiaTdeba. es ukanaskneli (kovariaciuli matrica) ki, rogorc klasi-
kuri modelis ganxilvisas davadgineT, Semdegi saxiT ganisazRvreba
~ ~
cov( B ) 2 ( X T X ) 1 . (10.16)
(10.14)-dan miRebuli B sxva araferia, Tu ara (10.8)-iT gansazRvruli B * ,
xolo (10.16)-Si mocemuli kovariaciuli matrica ki mTlianad (10.10)-s emTxveva.
~ ~
marTlac, (10.15)-Si da (10.16)-Si Semavali gardaqmnili X da Y maxasiaTeblebidan
gadavideT sawyis X da Y maxasiaTeblebze da gaviTvaliswinoT (10.13). miviRebT:
~ ~ ~ ~
B ( X T X ) 1 X TY [ X T (C 1 ) T C 1 X ]1 X T (C 1 ) T C 1Y
[ X T 1 X ]1 X T 1Y B * ;
~ ~
cov( B ) 2 ( X T X ) 1 2 [ X T (C 1 )T C 1 X ]1 2 ( X T 1 X ) 1 cov( B * ) .
Teorema damtkicebulia.
maSasadame, davadgineT, rom (10.1) modelis umcires kvadratTa ganzogadebuli
meTodiT Sefaseba gadauadgilebel, Zalmosil (marTalia es Tviseba gaus-markovis
TeoremaSi ar moixsenieba, magram igi sruldeba) da efeqtian Sefasebebs gvaZlevs.
regresiis wrfivi klasikuri modelis msgavsad, ganzogadebuli modelic Sefa-
sebis Semdeg mniSvnelovnebis Sesaxeb testebis Catarebas saWiroebs. magram klasi-
kuri modelisagan gansxvavebiT, ganzogadebuli modelis mniSvnelovnebis Sefasebi-
sas garkveul sirTules vawydebiT. es exeba determinaciis koeficients, romelic
ganzogadebuli modelisaTvis Semdegi formuliT gamoiTvleba
2 (Y Y )T 1 (Y Y )
R 1 , (10.17)
(Y Y )T 1 (Y Y )
sadac Y XB * . saqme isaa, rom (10.17)-iT gansazRvruli R 2 , zogad SemTxvevaSi,
SeiZleba [0,1] intervalSi ar imyofebodes, radganac ganzogadebuli modelisaTvis
WeSmarits ar warmoadgens dispersiuli analizis mniSvnelovani toloba
(Y Y ) T 1 (Y Y ) (Y Y )T 1 (Y Y ) (Y Y ) T 1 (Y Y ) .
garda amisa, modelSi damatebiTi cvladis CarTva yovelTvis ar iwvevs R 2 -is ga-
318
virvebis monacemebTan misadagebis xarisxis damakmayofilebel sazomi ar aris. igi
gamoiyeneba mxolod rogorc miaxloebiTi evristikuli maxasiaTebeli.
rac Seexeba regresiis koeficientebis mniSvnelovnebis analizs, igi iseve
xorcieldeba, rogorc klasikur modelSi. Sesabamisi t testis Sesasruleblad, mo-
cemul SemTxvevaSi, winaswar saWiroa (10.10) kovariaciul matricaSi Semavali uc-
319
$ 10.2. heteroskedasturobis arsi da Sedegebi
D (ui ) i2 , i 1,2,, n .
aseT situaciaSi saqme gvaqvs ganzogadebuli wrfivi regresiuli modelis erT-erT
kerZo SemTxvevasTan, saxeldobr, regresiul modelTan, romelSic SemTxveviTi wev-
rebis kovariaciuli cov(U ) matricis aradiagonaluri elementebi nulis tolia,
diagonaluri elementebi ki aranulovania da ramdenime maTgani mainc erTmaneTisgan
gansxvavebuli sididea:
12 0 0 1 0 0
T
0 22 0 20 2 0
cov(U ) E (UU ) 2 ,
0 0 2 0 0
n n
naluri elementi: i i2 / 2 .
320
rebis Semosavlebis sidideze Ddamokidebulebis ganxilvisas heteroskedasturobas
unda velodoT, radganac, rogorc wesi, maRali Semosavlebis mqoneni mets xarja-
ven moxmarebaze da dabalSemosavliani ojaxebis moxmarebasTan SedarebiT maTi mox-
marebis dispersiac ufro maRalia.
y
x
nax. 10.1
321
eficientebis Sefasebebi
B ( X T X ) 1 X T Y ( X T X ) 1 X T ( X U ) ( X T X ) 1 X TU (10.19)
gadauadgilebelobis, Zalmosilebisa da araefeqtianobis TvisebebiT xasiaTdeba da
maTi Sesabamisi kovariaciuli matrica aris
cov( B ) 2 ( X T X ) 1 X T X ( X T X ) 1 . (10.20)
gadauadgilebelobisa da Zalmosilebis Tvisebis gamo umcires kvadratTa me-
TodiT Sefasebuli heteroskedasturi modeli SeiZleba Sedegobrivi cvladis uc-
nobi mniSvnelobebis prognozirebisaTvis gamoviyenoT. magram Tu regresiuli
modelis ageba ekonomikuri analizis Catarebasa da kanonzomierebebis dadgenas em-
saxureba, maSin aRniSnuli meTodiT heteroskedasturi modelis Sefaseba aramizan-
Sewonilia, radganac, rogorc aRvniSneT, (10.19) Sefasebebi araefeqtiania.
Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodis gamoyenebas kidev ufro arTulebs is
garemoeba, rom gadaadgilebuli da araZalmosilia regresiis koeficientebis kova-
riaciuli matricis (10.20)-is Sefaseba Cov ( B ) S e2 ( X T X ) 1 , romlis diagonaluri
2
vinaidan i2 aradakvirvebadi sididea, amitom testebis umravlesoba mis Sefasebad
iyenebs Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT agebuli regresiis gantolebis nar-
CenobiTi wevris mniSvnelobis kvadrats ei2 -s.
322
ris dispersis erT calke aRebul cvladze damokidebulebis arsebobis SesaZleb-
loba mowmdeba. aseTi testebis Sedegebi advilad interpretirebadia, xolo maTi
saSualebiT gamovlenili heteroskedasturoba ki martivad aRmofxvradia. magram
SedarebiT ufro universaluri da saimedoa meore tipis testebi, romlebSic Sem-
TxveviTi wevris dispersis amxsnel cvladebis garkveul erTobliobaze damoki-
debulebis arseboba mowmdeba. aseTi testebi heteroskedasturobis gamovlenasTan
erTad modelis specifikaciis sisworis Semowmebis saSualebasac iZleva.
qvemoT orive tipis testis ramdenime mniSvnelovan saxes ganvixilavT. yvela
maTganSi ZiriTadi Sesamowmebeli hipoTezaa H 0 : 12 22 n2 , xolo H 1
hipoTezis mixedviT dispersiis Tundac ori mniSvneloba erTmaneTisgan unda
gansxvavdebodes.
6 n 2
rex 1 di ,
n 3 n i 1
(10.21)
323
gaaCnia stiudentis ganawileba Tavisuflebis n 2 xarisxiT. maSasadame, Tu (10.22)
formuliT gamoTvlili t -s mniSvneloba stiudentis ganawilebis cxrilidan
mniSvnelovnebis doniTa da Tavisuflebis n 2 xarisxiT SerCeul tkr -s aRema-
y 5,4539 0,3039 x , R 2 0,9448, F 393,7
( 4, 2127) (0, 0153)
da gamovTvaloT narCenobiTi wevris ei yi yi mniSvnelobebi. SevadginoT cxrili 10.2,
romelSic mTliani mogebis sidide zrdis mixedviTaa mowesrigebuli. amave cxrilSi moyva-
nilia xi -isa da ei -s Sesabamisi rangebis sxvaobiTi mniSvnelobebi d i . am monacemebis
324
6 n 2 6 1107
rex 1
n 3 n i1
d i 1
24 624
0,5742 .
cxrili 10.2
x rangi |e| rangi d x rangi |e| rangi d
50 1 2,2571 3 -1 232 14 14,0591 21 -7
63 2 5,3059 10 -8 255 15 0,9504 1 14
79 3 4,5570 8 -5 274 16 11,1756 18 -2
80 4 3,1390 6 -2 290 17 17,6873 24 -7
103 5 2,8515 5 0 312 18 2,6261 4 14
130 6 9,0577 16 -10 335 19 16,3644 23 -4
140 7 5,0971 9 -2 353 20 8,1647 13 7
152 8 2,2557 2 6 380 21 14,9585 22 -1
160 9 3,8242 7 2 400 22 6,1202 11 11
175 10 7,7348 12 -2 450 23 8,6830 14 9
183 11 8,8337 15 -4 480 24 20,4350 25 -1
192 12 9,0983 17 -5 530 25 11,3682 20 5
211 13 11,3235 19 -6
bis proporciulia.
davuSvaT, garkveuli mosazrebidan gamomdinare migvaCnia, rom i dadebiTad
korelirebs xij -sTan: rac didia mocemuli faqtoruli cvladis mniSvneloba, miT
325
ires kvadratTa meTodis gamoyenebiT, vafasebT regresiis models
y 0 1 x1 m x m u .
Sua n 2n dakvirvebebi mxedvelobaSi ar miiReba. sawyis da bolo n dakvirve-
bebisaTvis Sefasebuli modelebisaTvis gamoTvlili narCenebis safuZvelze vanga-
riSobT SemTxveviTi wevris dispersiebis Sefasebebs
n n
1 2 1
2
S
I ei2 , S
II ei2 ;
n m 1 i 1 n m 1 i n n1
4. pirveli n da bolo n dakvirvebebis Sesabamisi SemTxveviTi wevrebis I2
wilebis cxrilidan SerCeuli Fkr -saTvis sruldeba piroba F > Fkr , maSin uarv-
326
narCenebis kvadratebis jami pirveli gantolebisaTvis Seadgens 204,45-s, meore
gantolebisaTvis ki – 1648,84-s. amitom aseT pirobebSi F statistika tolia
F 1648 .84 / 204 ,45 8,065 . Ees mniSvneloba aRemateba 5%-iani mniSvnelovnebis donis da
Tavisuflebis 8 da 8 xarisxebis Sesabamis kritikul mniSvnelobas Fkr 3, 44 . maSasadame,
parkis testi. mocemul testSi gamoiyeneba daSveba imis Sesaxeb, rom hete-
ln i2 ln 2 ln xij i , i 1,2,, n .
am sistemaSi i2 aradakvirvebadi sididea. amitom, rom SevafasoT moyvanili
is nacvlad aiReba misi Sefaseba ei2 - narCenobiTi wevris kvadrati, romelic reg-
damokidebulebiTaa gamowveuli.
327
gleizeris testi. heteroskedasturobis gamovlenis am tests parkis tes-
tisagan ori garemoeba ganasxvavebs. erTi, rom SemTxveviTi wevris dispersiisa da
amxsneli cvladis SesaZlo kavSiris dasaxasiaTeblad logariTmulis nacvlad sxva
saxis arawrfivi (SesaZlebelia wrfivic) regresiuli damokidebuleba ganixileba.
mdegi variantebidan:
| ei | xij i , i 1,2,, n ; (10.24a)
1
| ei | i , i 1,2,, n ; (10.24g)
xij
1
| ei | i , i 1,2,, n . (10.24d)
xij
erT an ramdenime models vagebT. Tu Sefasebis Semdeg aRmoCndeba, rom romelime
gantolebis regresiis koeficienti statistikurad mniSvnelovania, maSin nulo-
van hipoTezas heteroskedasturobis ar arsebobis Sesaxeb uarvyofT. rodesac mni-
Svnelovani ramdenime funqciisaTvis miiReba, maSin heteroskedasturobis xasi-
aTis gansazRvrisaTvis orientiri maT Soris saukeTeso Sefasebaze unda aviRoT.
magaliTad, davuSvaT, rom mocemuli dakvirvebis monacemebisaTvis -s statis-
tikurad mniSvnelovani Sefaseba oTxive gantolebisaTvis miviReT, magram t -s yve-
laze didi mniSvneloba (10.24b) gantolebis koeficients Seesabameba. maSin SeiZ-
leba CavTvaloT, rom mocemuli dakvirvebis monacemebisaTvis heteroskedasturoba
(10.24b) gantolebiT aproqsimirdeba. sxva sityvebiT, vuSvebT, rom u SemTxveviTi
sididis ganawilebis standartuli gadaxra x j faqtoruli cvladis zrdis Sedegad
328
wrfivi y 0 1 x u modelisaTvis heteroskedasturobis sakiTxis garkveva amjerad
gleizeris testis gamoyenebiT vcadoT.
amoxsna. ganvixiloT (10.24a)_(10.24d) tipis gantolebebi da TiToeuli maTgani
Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT SevafasoT. miviRebT (frCxilebSi mocemulia
Sesabamisi t statistikis mniSvneloba):
| e | 2,8913 0,0226 x , R 2 0,334, F 11,56 ;
(t ) (1,8261) ( 3,3996 )
| e | 2,0424 0,6971 x, R 2 0,349, F 12,3 ;
(t ) ( 0 ,6630 ) ( 3,5086)
1
| e | 16,8902 115,07 x 2 R 2 0,32, F 10,8 ;
(t ) ( 6,1284 ) ( 3, 2897 )
| e | 12,095 608,507 x 1 R 2 0,281, F 8,99 .
(t ) ( 7 , 745) ( 2 ,998)
oTxive gantolebisaTvis regresiis koeficientis t statistikis mniSvneloba aRe-
mateba tkr -s, romelic 5%-iani donisaTvis da Tavisuflebis 23 xarisxisaTvis 2,09-s
329
dgeba. aRniSnulis gamo iTvleba, rom zogadad gleizerisa da parkis testebi mi-
zanSewonilia gamoviyenoT amxsneli cvladis (cvladebis) dasadgenad, romelzec
formis gansazRvrisaTvis.
msgavsad mocemul testSic i2 -is Sefasebis rolSi ei2 ganixileba, amitom testis
1 n 2
e2 ei . aqedan gamomdinare, breuS-paganis testi or variantad SeiZleba Ses-
n i 1
ruldes.
pirveli varianti Semdegi operaciebis Catarebas gulisxmobs:
1. Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT vafasebT regresiis gantolebas
y 0 1 x1 m x m u da vsazRvravT narCenobiTi wevris ei , i 1,2,, n ,
mniSvnelobebs;
2. viTvaliswinebT ei , i 1,2,, n , mniSvnelobebs (10.25a)-Si da am ukanasknels
330
tolebaa
ei2 0 1 z i1 k z ik i , i 1,2,, n , (10.26a)
sadac i narCenobiTi wevria;
331
umcires kvadratTa meTodiT miRebuli daskvnebi araswori gaxados.
TvalsaCinoebisaTvis testis algoriTmi ganvixiloT orfaqtoriani modelis
magaliTze: yi 0 1 xi1 2 xi 2 ui . maSin adgili aqvs Semdeg moqmedebebs.
332
romlis matriculi Canaweria
Y X U , (10.29)
SemTxveviTi wevrebisaTvis gamovlenil iqna heteroskedasturoba. maSasadame, Tu
moyvanili modelis Sefasebis procesSi Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT
SemovifarglebiT, regresiis koeficientebis araefeqtur Sefasebebs miviRebT da,
rac Zalze mniSvnelovania, modelis mniSvnelovnebis gamokvlevas ver SevZlebT,
radganac koeficientebis kovariaciuli matricis Sefaseba gadaadgilebuli da ara-
Zalmosilia. am SemTxvevaSi ra SeiZleba gavakeToT? pasuxi martivia: heteroskedas-
turoba unda aRmovfxvraT. magram vidre amas formaluri (teqnikuri) saSualebebis
gamoyenebiT gavakeTebT, pirvel rigSi, unda gavarkvioT, ratom warmoiqmna igi da
xom ar SeiZleba misi gadawyveta saRi azrisa da ekonomikuri logikis safuZvelze.
aq mxedvelobaSi gvaqvs is garemoeba, rom xSirad heteroskedasturobis warmoqmnis
mizezi regresiuli modelis araswori specifikaciaa. magaliTad, rodesac Sedegob-
riv da faqtorul cvladebs Soris WeSmariti damokidebuleba xarisxovani, loga-
riTmuli an sxva arawrfivi saxisaa, magram mis nacvlad zemoT moyvanili wrfivi
modeli gamoiyeneba, maSin didia imis albaToba, rom saqme heteroskedasturobasTan
gveqneba. heteroskedasturobis warmoqmnis kidev erTi mizezi araerTgvarovan mona-
cemTa gamoyenebaa, romelic zogjer monacemebis masStabirebis gziT advilad aRmo-
fxvradia. magaliTad, davuSvaT, rom sxvadasxva qveynisaTvis arsebuli monacemebis
gamoyenebiT mTliani Siga produqtis sidideze ganaTlebaze gaweuli danaxarjebis
regresiuli damokidebuleba gvinda davadginoT. radganac qveynebi erTmaneTisagan
mniSvnelovnad gansxvavdeba mTliani Siga produqtisa da ganaTlebaze gaweuli da-
naxarjebis doniT, amitom regresiul modelSi aRniSnuli maCveneblebis absolu-
tur gamosaxulebaSi ganxilva savaraudod heteroskedasturobis movlenamde migvi-
yvans. magram es movlena SeiZleba aviciloT Tuki masStabirebas movaxdenT da
orive maCvenebels erT sulze gadaviangariSebT.
samwuxarod, modelis specifikaciis srulyofiT, sawyisi monacemebis masStabi-
rebiT an sxva gaazrebuli moqmedebiT heteroskedasturobis problemas daZleva
yovelTvis ar xerxdeba. aseTi situaciisaTvis ki SemuSavebulia am problemis
koreqciis specialuri teqnikuri meTodebi, romelTa nawilsac qvemoT ganvixilavT.
333
Sewonil umcires kvadratTa meTodi
12 0 0 1 0 0
0 2
0 0 2 0
cov(U ) E (UU T ) 2 2
2 (10.30)
0 0 2 0 0
n n
mTlianad an 2 mudmivis sizustiT mocemulad iTvleba. ganvixiloT orive SemT-
xveva.
dasawyisSi SevCerdeT SemTxvevaze, roca cov(U ) mTlianad cnobilia. maSin igi
Semdegi saxiT SegviZlia warmovadginoT cov(U ) 1 . maSasadame, am SemTxvevaSi
1 (C 1 ) T C 1 . (10.13)
1 1
2 0 0 0 0
1 12
,
1 C 1 .
1 1
0 0 2 0 0
n
n2
visargebloT C 1 -is moyvanili mniSvnelobiT da (10.29) Semdegi saxiT gardavqmnaT
sadac
~ y 1 xij u
yi i , ~xi 0 , ~
xij , j 1,2,, m , u~i i . (10.32)
i2 i2 i2 i2
334
rogorc vxedavT, Catarebuli gardaqmnis Sedegad miRebul gantolebaSi Tavi-
sufali wevri aRar arsebobs. sawyisi modelis Tavisufali wevri 0 gardaiqmna
u 1 1
D (u~i ) D i D (ui ) 2 i2 1 i .
2 i2
i
i
maSasadame, (10.31a) modelis SemTxveviT wevris dispersia D (u~i ) yvela dakvir-
n n
1 2 1 2
2
( y i 0 x
1 i1 x
m im ) e .
2 i
(10.33)
i 1 i i 1 i
335
1 1
0 0 0 0
1 1
1 , C 1 ,
0 0 1 1
n 0 0
n
~ y 1 xij u
yi i , ~
xi 0 , ~
xij , j 1,2,, m , u~i i . (10.34)
i i i i
Sesabamisad icvleba narCenebis kvadratebis jamis (10.33) formulac. masSi
u 1 1 1
D (u~i ) D i D (ui ) i2 2 i 2 .
i i i
i
336
matrica cov(U ) TiTqmis arasodes ar aris cnobili arc mTlianad da arc 2 pa-
rametris sizustiT. amitom saWiro xdeba umcires kvadratTa ganzogadebuli xel-
misawvdomi meTodis gamoyeneba, romelic ori etapisagan Sedgeba. pirvel etapze
na iTvleba, maSin SeiZleba davuSvaT, rom i2 2 f ( xij ) , sadac f ( xij ) aris x j -ze
xSir SemTxvevaSi gamoiyeneba f ( xij ) -is gamartivebuli varianti f ( xij ) xijq . amitom
337
da am ukanasknelis Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT Sefasebas gulis-
xmobs. regresiis (10.29) modelis 0 , 1 ,, m koeficientebisaTvis aseTi gziT
2
i2 2 2,0424 0,6971 xi , i 1,2, ,25 .
aseT pirobebSi sawyisi modelis gardaqmnili saxe iqneba
cxrili 10.3
~
yi ~
xi 0 ~
xi1 ~
yi ~
xi 0 ~
xi1 ~
yi ~
xi 0 ~
xi1
4,1566 0,3464 17,3193 5,5714 0,1393 24,3748 7,4649 0,0933 31,2592
5,4429 0,2865 18,0476 7,9860 0,1354 24,7700 9,9501 0,0905 31,9308
3,3705 0,2406 19,0192 8,1396 0,1313 25,2065 10,8255 0,0866 32,9095
5,2471 0,2385 19,0804 8,6593 0,1237 26,1017 9,2438 0,0810 33,6139
4,5703 0,1987 20,4668 5,9470 0,1166 27,0532 10,9842 0,0785 35,3064
4,2330 0,1693 22,0118 8,0312 0,1100 28,0540 9,0699 0,0756 36,2796
5,1563 0,1611 22,5590 9,3715 0,1053 28,8516 11,9232 0,0714 37,8400
6,5627 0,1526 23,1983 6,6131 0,1017 29,5045
6,9368 0,1476 23,6146 8,9572 0,0974 30,3766
~
yi 0 ~
xi 0 1 ~
xi1 u~i ,
~ y 1 x u
sadac yi i , ~
xi 0 , ~
xi1 i1 , u~i i , i 1,2, ,25 , xolo i ki (*)
i i i i
338
formuliT aris gansazRvruli. cxrili 10.3-Si gardaqmnili y, ~
~ x0 , ~
x1 cvladebis
mniSvnelobebia moyvanili. maT gamoyenebiT heteroskedasturobisagan koreqtirebuli reg-
resiuli modelis Semdegi Sefasebuli varianti miiReba:
~
yi 4,0211 ~
xi 0 0,2978 ~
xi1 ; R 2 0,98 F 566,54 .
( 2 ,3817 ) ( 0, 0138)
tolebisaTvis aseTi ricxvia xij2 ) vyofT. aRniSnulma qmedebam SeiZleba cru kav-
3
SegaxsenebT. rom heteroskedasturobis pirobebSi Cveulebrivi umcires kvadratTa
meTodis gamoyenebisas warmoqnili problemebia: 1) Sefasebuli regresiis B koefici-
entebi araefeqtiania; 2) kovariaciuli matricis standartuli Sefaseba
Var ( B) S e2 ( X T X ) 1 ,
romliTac vsargeblobT regresiis koeficientebis statistikuri mniSvnelovnebis da-
sadgenad, gadagvarebuli da araZalmosilia.
339
cientebis sizuste naklebi iqneba, magram, rogorc zemoT araerTxel aRvniSneT,
Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT miRebuli Sefasebebi gadauadgileblobisa
da Zalmosilebis Tvisebas inarCunebs.
vTqvaT, vixilavT (10.29) models, romlisTvisac SemTxveviT wevrebis kova-
riacul matricas cov(U ) -s (10.30)-Si moyvanili saxe gaaCnia. zemoT ukve aRvniS-
neT, rom aseTi modelisaTvis Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodis gamoyeneba
iZleva:
B ( X T X ) 1 X T Y ,
cov( B ) ( X T X ) 1 X T cov(U ) X ( X T X ) 1 ,
12 0 0 e12 0 0
0 22 0 0 e22 0
Cov (U ) ,
0 0 2 0 0 e 2
n n
kiTxvebi TviTSemowmebisaTvis
340
3. CamoayalibeT aitkenas Teorema. aRwereT zogadi sqema, romelsac aitkenas Teo-
remis damtkiceba efuZneba.
4. ganzogadebuli wrfivi modelis mniSvnelovnebis Semowmebisas ra sirTulesTan
aris dakavSirebuli determinaciis koeficientis gamoyeneba?
5. raSi mdgomareobs heteroskedasturobis problemas arsi? ZiriTadad ra Sem-
TxvevaSi warmoiqmneba es problema?
6. ra problemebi warmoiqmneba heteroskedasturobis dros regresiuli modelis
Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT Sefasebisas?
7. CamoayalibeT ZiriTadi hipoteza, romlis Semowmebac heteroskedasturobis ga-
movlenis testebSi xdeba.
8. daaxasiaTeT parkisa da gleizeris testebis arsi. kidev ra saxis testebi
gamoiyeneba heteroskedasturobis gamosavlenad?
9. rodis gamoiyeneba heteroskedasturobis koreqtirebisaTvis Sewonili umcires
kvadratTa meTodi? raSi mdgomareobs misi arsi?
10. ras niSnavs umcires kvadratTa ganzogadebuli xelmisawvdomi meTodi da ra
SemTxvevaSi gamoiyeneba igi?
amocanebi da savarjiSoebi
341
g) SeafaseT modelis parametrebi Cveulebrivi umcires kvadratTa meTodiT.
gamoTvaleT miRebuli parametrebis kovariaciuli matrica. SeadareT miRebuli
Sedegebi a) da b) punqtebSi miRebul Sedegebs da gaakeTeT Sesabamisi daskvnebi.
342
saxe aqvs
e 2 1,2 1,18 x12 0,13 x22 R 2 0,3 .
SerCevis moculoba Seadgens 200-s. uaitis testis gamoyenebiT SeamowmeT hipoTeza
modelis heteroskedasturobis Sesaxeb.
343
v) SeadareT a) da e) punqtebSi miRebuli Sedegebi da gaakeTeT daskvna.
E (ui ) 0 , E (u i2 ) i2 2 xi2 .
a) gansazRvreT mocemuli modelis kovariaciuli matrica cov(U ) , agreTve,
E (u i2 ) i2 exp( 0 1 z i ) . mocemulia: Y ( 4 8 6 2 9) T ,
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
XT , ZT .
2 5 2 1 10 2 3 1 0 2
a) gansazRvreT -s da -s Sefasebebi Cveulebrivi umcires kvadratTa
meTodiT;
b) gansazRvreT -s da -s Sefasebebi ganzogadebuli umcires kvadratTa
meTodiT;
d) aageT -s 95%-iani ndobis intervali: araswori, dafuZnebuli Cveuleb-
rivi umcires kvadratTa meTodis Sedegebze, swori, dafuZnebuli ganzogadebuli
umcires kvadratTa meTodis Sedegebze;
e) SeamowmeT hipoTeza 1 0 .
344