ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΣΧΕΣΕΩΣ ΕΜΒΑΔΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΜΕΤΡΩΝ

Εισαγωγικά σχόλια

Ας υποθέσουμε πως έχουμε ένα κομμάτι σχοινί με ενωμένες τις δύο άκρες του. Με αυτό
μπορούμε να φτιάξουμε διάφορα επίπεδα σχήματα τα οποία θα έχουν όλα την ίδια περίμετρο.
Τι γίνεται όμως με το εμβαδόν αυτών των σχημάτων; Μήπως είναι και αυτό σταθερό,
ανεξάρτητα από το σχήμα που φτιάχνουμε;
Η απάντηση είναι πως όχι. Αυτό μπορεί να δειχθεί ως εξής:

Έστω πως με το σχοινί φτιάχνουμε έναν κύκλο περιμέτρου Π. Η σχέση που συνδέει την
περίμετρο με την ακτίνα r του κύκλου είναι η

(1)

Το εμβαδόν Εκ αυτού του κύκλου δίνεται από τη σχέση

(2)

Συνδυάζοντας τις σχέσεις (1) και (2) βρίσκουμε μια τρίτη σχέση που συνδέει το εμβαδόν του
κύκλου με την περίμετρο Π, η οποία είναι η

(3)

Αν με το ίδιο κομμάτι σχοινί φτιάξουμε τώρα ένα τετράγωνο, η περίμετρος του θα είναι πάλι
Π. Η πλευρά του θα είναι

(4)

και το εμβαδόν του

(5)

Συνδυάζοντας τις σχέσεις (4) και (5) βρίσκουμε τη σχέση που συνδέει το εμβαδόν του
τετραγώνου με την περίμετρο Π, η οποία είναι η

(6)

Αν τώρα συγκρίνουμε το εμβαδόν του κύκλου [σχέση (3)] με αυτό του τετραγώνου [σχέση
(6)] βλέπουμε πως Εκ > Ετ .
Ανάλογα θα βρίσκαμε πως το εμβαδόν του τετραγώνου είναι μεγαλύτερο από αυτό ενός
ισόπλευρου τριγώνου.

Παρακάτω θα μελετήσουμε πως εξαρτάται το εμβαδόν ενός πολυγώνου σταθερής περιμέτρου

από:

1
Α) Τη σχέση μεταξύ των πλευρών του
Β) Τη σχέση μεταξύ των γωνιών του
Γ) Τον αριθμό των γωνιών του (= αριθμός πλευρών του)

και θα βρούμε αυτά τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει το πολύγωνο για να έχει το μέγιστο
και το ελάχιστο εμβαδόν.

Α) Σχέση μεταξύ των πλευρών του πολυγώνου

Σ’ αυτήν την παράγραφο θα θεωρήσουμε πως οι γωνίες του συγκεκριμένου πολυγώνου είναι
όλες ίσες.
Έστω λοιπόν πως το πολύγωνο είναι ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο με πλευρές α, β, όπου
α  β. Η διαφορά των πλευρών του είναι

(7)

Υψώνοντας και τα δύο μέλη στο τετράγωνο παίρνουμε

(8)

όπου στην τελευταία ισότητα εισάγω το εμβαδόν του ορθογωνίου παραλληλογράμμου το

οποίο είναι

(9)

Λύνοντας την εξίσωση (8) ως προς το εμβαδόν παίρνουμε

(10)

Από τη σχέση (10) φαίνεται ότι σε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο με σταθερή περίμετρο

(11)

όσο αυξάνεται η διαφορά δ μεταξύ των πλευρών του, τόσο μειώνεται το εμβαδόν του.

Η διαφορά γίνεται μέγιστη όταν το β τείνει στο μηδέν (β  0), οπότε από τη σχέση (7):
δ  α και από τη σχέση (10): Ε  0.

Αντίθετα, για δ = 0  α = β, το εμβαδόν στη σχέση (10) γίνεται Ε = α2 που είναι το

εμβαδόν τετραγώνου και είναι το μέγιστο δυνατό για τη δεδομένη περίμετρο.

Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι για δεδομένη περίμετρο:

 Έχουμε μέγιστο εμβαδόν όταν οι πλευρές είναι μεταξύ τους ίσες

 Έχουμε ελάχιστο εμβαδόν όταν η διαφορά μεταξύ δύο πλευρών είναι η μέγιστη
δυνατή.

2
Στο ίδιο συμπέρασμα θα καταλήγαμε μελετώντας οποιοδήποτε άλλο πολύγωνο.

Β) Σχέση μεταξύ των γωνιών του πολυγώνου

Έστω τώρα πως το πολύγωνο είναι ένα πλάγιο παραλληλόγραμμο με πλευρές α, β και γωνίες
θ, φ. Με δεδομένο πάντα πως η περίμετρός του είναι σταθερή και δίνεται πάλι από τη σχέση
(11), θα εξετάσουμε την εξάρτηση του εμβαδού του από τις γωνίες του.
Οι γωνίες κάθε παραλληλογράμμου συνδέονται με τη σχέση

(12)

Το εμβαδόν του πλαγίου παραλληλογράμμου σαν συνάρτηση των γωνιών του είναι

(13)

εξαρτάται δηλαδή από το ημίτονο της γωνίας θ ή φ. Από τη σχέση (12) βλέπουμε πως όσο
μεγαλώνει η μία γωνία τόσο μικραίνει η άλλη.

Μέγιστη διαφορά μεταξύ των γωνιών θ και φ έχουμε όταν θ  0 [οπότε από τη σχέση (12):
φ  180]  sin θ  0  Ε  0, όπως προκύπτει από τη σχέση (13).

Ελάχιστη διαφορά έχουμε όταν θ = φ = 90  sin θ = sin φ = 1  Ε = αβ.

Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι για δεδομένη περίμετρο:

 Έχουμε μέγιστο εμβαδόν όταν οι γωνίες του πολυγώνου είναι μεταξύ τους ίσες
 Έχουμε ελάχιστο εμβαδόν όταν η διαφορά μεταξύ δύο γωνιών είναι η μέγιστη δυνατή.

Γ) Σχέση μεταξύ του αριθμού των γωνιών του πολυγώνου και του εμβαδού του

Από την εισαγωγή φαίνεται πως υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ του αριθμού των γωνιών του
σχήματος που φτιάχνουμε με το εμβαδόν που προκύπτει.
Με βάση τα προηγούμενα, θα βρούμε τώρα το σχήμα με το μέγιστο και το ελάχιστο εμβαδόν.

Γ.1 Εύρεση σχήματος με το μέγιστο εμβαδόν

Όπως είδαμε στις παραγράφους Α και Β, το σχήμα με το μέγιστο εμβαδόν πρέπει να έχει όλες
τις πλευρές του ίσες και όλες τις γωνίες του ίσες. Πρέπει να είναι δηλαδή ένα κανονικό
πολύγωνο με n γωνίες. Θα υπολογίσω την εξάρτηση του εμβαδού του μόνο από το n, μιας και
έχουμε θεωρήσει πως η περίμετρός του Π είναι σταθερή.
Θα βασιστώ στο παρακάτω πεντάγωνο, χωρίς να βλάπτεται η γενικότητα, για να υπολογίσω το
εμβαδόν οποιουδήποτε κανονικού n-γώνου.

3
 Κατ’ αρχήν οποιοδήποτε κανονικό πολύγωνο μπορεί να
α εγγραφεί μέσα σε κύκλο ακτίνας r, όπως στο σχήμα. Το
r διπλανό πεντάγωνο έχει πλευρά α, το ύψος του που
υ ξεκινάει από το κέντρο του κύκλου είναι υ και η γωνία
θ που σχηματίζεται μεταξύ της ακτίνας και του ύψους
είναι θ.
Για να βρω το εμβαδόν Εn του n-γώνου, το χωρίζω σε n
ισοσκελή τρίγωνα, όπου n ο αριθμός των γωνιών και
των πλευρών του πολυγώνου. Το εμβαδόν Ετρ του κάθε
ισοσκελούς τριγώνου συνδέεται δηλαδή με το εμβαδόν
του n-γώνου με τη σχέση:

(14)

Το εμβαδόν του καθ’ ενός τριγώνου είναι

(15)

Η εφαπτομένη της γωνίας θ είναι

(16)

Στο εξής αντί για μοίρες χρησιμοποιώ το ανάλογό τους σε ακτίνια. Ισχύει ότι π = 180.
Οπότε για τη γωνία θ ισχύει ότι 2θn = 2π και αντικαθιστώντας στη σχέση (16) και λύνοντας
ως προς το ύψος υ, παίρνουμε

(17)

Συνδυάζοντας τις σχέσεις (14), (15) και (17) παίρνουμε

(18)

Η σταθερή περίμετρος του n-γώνου είναι

(19)

Συνδυάζοντας τις σχέσεις (18) και (19) παίρνουμε τελικά

(20)

4
που είναι η σχέση που μας δίνει το εμβαδόν οποιουδήποτε κανονικού n-γώνου σαν συνάρτηση
του αριθμού των γωνιών του n.

Μέγιστο εμβαδόν προκύπτει πως έχουμε όταν n   , το οποίο υπολογίζεται ως

(21)

Όμως το κανονικό πολύγωνο που οι γωνίες και οι πλευρές του τείνουν να γίνουν άπειρες
συμπίπτει με έναν τέλειο κύκλο.
Αν στη σχέση (21) αντικαταστήσουμε το Π με την περίμετρο του κύκλου (Π = 2πr) τότε
παίρνουμε Ε = πr2 που είναι το εμβαδόν ενός κύκλου ακτίνας r.

Γ.2 Εύρεση σχήματος με το ελάχιστο εμβαδόν

Εδώ θα βασιστούμε πάλι σε κανονικό πολύγωνο με n γωνίες. Όπως φαίνεται από τη σχέση
(20), το εμβαδόν αυτό γίνεται ελάχιστο όταν το n είναι το ελάχιστο δυνατό, δηλαδή n = 3, και
το σχήμα που προκύπτει είναι ένα ισόπλευρο τρίγωνο.
Για n = 3 η σχέση (20) δίνει

(22)

Συμπεράσματα

Αν συνδυάσουμε τα επιμέρους συμπεράσματα των παραγράφων Α, Β και Γ, καταλήγουμε πως

για δεδομένη περίμετρο:
 Το σχήμα με το μέγιστο δυνατό εμβαδόν είναι ο κύκλος.
 Το σχήμα με το ελάχιστο δυνατό εμβαδόν είναι ένα τρίγωνο του οποίου η μία πλευρά
είναι η ελάχιστη δυνατή ή η μία γωνία του η μέγιστη δυνατή.

Και μια πρακτική εφαρμογή των παραπάνω: Ας υποθέσουμε πως θέλουμε να καλύψουμε
πλήρως μία επίπεδη επιφάνεια με πολλά ίδια σχήματα συγκεκριμένου εμβαδού. Κατ’ αρχήν το
σχήμα αυτό θα πρέπει να έχει την ιδιότητα να καλύπτει πλήρως το χώρο. Επίσης θα κάναμε
οικονομία στο υλικό της περίφραξης των σχημάτων μεταξύ τους εάν για το συγκεκριμένο
εμβαδόν είχαμε την ελάχιστη δυνατή περίμετρο. Άρα θα επιλέξουμε το κανονικό πολύγωνο το
οποίο α) έχει τη δυνατότητα να καλύπτει πλήρως ένα επίπεδο και β) έχει τις περισσότερες
δυνατές γωνίες. Το πολύγωνο αυτό είναι το κανονικό εξάγωνο.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που οι μέλισσες χρησιμοποιούν το εξάγωνο για να φτιάξουν τις
κερήθρες τους, καθώς με το σχήμα αυτό ελαχιστοποιούν το κερί που χρειάζεται για την
περίφραξή τους.