Genel Fizik Ders Notları - Yrd. Doç. Dr. Meral Eryürek & Doç. Dr. Kadir Demir

FIZ 111/183/187
FİZİK I - MEKANİK
Ders Notu
Yrd. Doç. Dr. Meral ERYÜREK
Fen- Edebiyat Fakültesi
FİZİK BÖLÜMÜ
1
Dersin Künyesi
Dersin Kodu, FIZ111 Fizik I (425)
Adı ve Kredisi FIZ111 Physics I (ECTS: 6 )
Seçmeli/Zorunl Zorunlu
u
Önşart Yok
Dersin süresi Ders saati: 50 dakikadır
Dersin İçeriği Fizik ve Ölçme,VEKTÖRLER, BİR BOYUTLU HAREKET, İKİ BOYUTTA HAREKET, HAREKET KANUNLARI,
DAİRESEL HAREKET VE NEWTON KANUNLARININ DİĞER UYGULAMALARI, İŞ VE KİNETİK ENERJİ,
POTANSİYEL ENERJİ VE ENERJİNİN KORUNUMU, DOĞRUSAL MOMENTUM VE ÇARPIŞMA, KATI CİSMİN SABİT
BİR EKSEN ETRAFINDA DÖNMESİ, TORK ve AÇISAL MOMENTUM
Dersin Amacı Vektörel işlem yapabilme becerisi kazandırmak. Bir cismin ötelenme ve dönme hareketini tanımlamak için gereken
fiziksel kavramları yerleştirmek. Hareketi tanımlamak için Newton Hareket Yasalarının Uygulamaları hakkında bilgi
sahibi olmak. Hareketi tanımlamak için iş-enerji ve enerji korunumu kavramları ve bunlardan nasıl yararlanıldığı
hakkında bilgi sahibi olmak. Momentum korunumu ve çarpışan cisimlerin hareketlerinin nasıl ifade edilebileceği bilgisine
sahip olmak. Kütle merkezi ve eylemsizlik momenti kavramları ve bunların hesaplanmasında kullanılan yöntemleri
kavramış olmak. Dönme hareketi, Tork ve Açısal momentum kavramlarını yerleştirmek ve vektörel çapma işlemi
yapabiliyor olmak.
Öğrenim Çıktıları Fizik I dersini başarı ile tamamlayan öğrenciler;
•Vektörlerle işlem yapabilir.
•Bir ve iki boyutlu hareket ile ilgili problemleri çözebilir.
•Newton hareket yasalarını kullanarak bir sistemdeki cisimlerin hareketlerini tanımlayabilir.
•İş, İş-Enerji, Enerji Korunumu Kavramlarını bilir ve bunlardan yararlanarak bir sistemdeki cisimlerin ötelenme
hareketlerini tanımlayabilir.
•Momentum, Momentum Korunumu kavramlarını bilir ve çarpışma problemlerini çözebilir.
•Kütle Merkezi ve Eylemsizlik momenti hesabı yapabilir.
•Belli bir eksen etrafında dönen cisimlerin hareketini ifade edebilir.
•Tork, açısal momentum kavramlarını ve bunları nasıl elde edebileceğini bilir.
•Sabit bir eksen etrafında dönen katı cismin hareketini tanımlayabilir.
Kaynak Kitap Fen ve Mühendislik İçin FİZİK I , A. Raymond SERWAY, J. Robert BEICHNER, Palmiye Yayıncılık, Ankara 2002.
Yardımcı Kitaplar Temel Fizik Cilt 1, M. Paul FISHBANE, T. Stephen THORNTON, Stephen GASIOROWICZ, Arkadaş Yayınları, İstanbul 2003.
2
FİZİĞİN TEMELLERİ - Mekanik ve Termodinamik, David HALLIDAY, Robert RESNICK, Ayrım Yayınları, Ankara 1987.
Fen Bilimcileri ve Mühendisler için FİZİK, C. Douglas GIANCOLI, Akademi Yayıncılık, Ankara 2009
Dersin İşleme planı
Hafta Konular
1. Hafta Fizik ve Ölçme
2. Hafta VEKTÖRLER
3. Hafta BİR BOYUTLU HAREKET
4. Hafta İKİ BOYUTTA HAREKET
5. Hafta HAREKET KANUNLARI
6. Hafta DAİRESEL HAREKET VE NEWTON KANUNLARININ DİĞER
UYGULAMALARI
7. Hafta 1. Ara Sınav ve İŞ VE KİNETİK ENERJİ
8. Hafta İŞ VE KİNETİK ENERJİ (Devam)
9. Hafta POTANSİYEL ENERJİ VE ENERJİNİN KORUNUMU
10. Hafta POTANSİYEL ENERJİ VE ENERJİNİN KORUNUMU (Devam)
11. Hafta DOĞRUSAL MOMENTUM VE ÇARPIŞMA
12. Hafta 2. Ara Sınav ve DOĞRUSAL MOMENTUM VE ÇARPIŞMA
13. Hafta KATI CİSMİN SABİT BİR EKSEN ETRAFINDA DÖNMESİ
14. Hafta TORK ve AÇISAL MOMENTUM
3
Ders notunun hazırlanmasında Serway&Beichner’ in Fen
ve Mühendislik İçin Fizik I- Mekanik kısmının anlatımı
temel alınmış ve özellikle derslerde dikkat edilmesi
gereken konular vurgulanmıştır.
Bu ders notlarları her bir bölüm ile ilgili

temel bilgileri içermekte olup, derslerde
yaralı olabilmesi için öğrencilerin aynı
zamanda sözü geçen kaynak kitabı edinmiş
olmaları ve takip etmeleri gerekmektedir.
4
İÇİNDEKİLER
01- Fizik ve Ölçme
02- VEKTÖRLER
03- BİR BOYUTLU HAREKET
04- İKİ BOYUTTA HAREKET
05- HAREKET KANUNLARI
06- DAİRESEL HAREKET VE NEWTON KANUNLARININ
DİĞER UYGULAMALARI
07- İŞ VE KİNETİK ENERJİ
08- POTANSİYEL ENERJİ VE ENERJİNİN KORUNUMU
09- DOĞRUSAL MOMENTUM VE ÇARPIŞMA
10- KATI CİSMİN SABİT BİR EKSEN ETRAFINDA DÖNMESİ,
TORK ve AÇISAL MOMENTUM
Bölüm 1
Fizik ve Ölçme
Fizik gibi temel bilimlerle ilgilenilen alanlarda ortak bir dile ihtiyaç
duyulmaktadır. Bu nedenle de tüm dünyada kabul gören ölçme
sistemini kullanmak yaralı olacaktır.
Bu bölümün kapsamında şu soruların yanıtlarını vermiş olacağız.
Temel büyüklükler nelerdir? Ölçme sistemleri denildiğinde ne

anlamalıyız? Boyut ve birim kavramları nedir?
1
Temel Büyüklükler
Fiziğin Mekanik Konusunu kapsayacak şekilde üç temel
büyüklükten söz edebiliriz.
Mekanik konusunda
Mekanik konusunda
1. UZUNLUK (lenght) [L] karşılaşacağımız kuvvet, ivme, hız,
karşılaşacağımız kuvvet, ivme, hız,
momentum, enerji, iş .gibi tüm
2. KÜTLE (mass) [M] momentum, enerji, iş .gibi tüm
nicelikler bu temel büyüklükler
nicelikler bu temel büyüklükler
cinsinden verilebilirler.
3. ZAMAN (time) [T] cinsinden verilebilirler.
2
Birim Sistemleri
Temel niceliklerin büyüklüklerini ölçmede kullanılan birim sisteminin belli bir
standarda bağlı olması farklı dilleri konuşan insanların anlaşabilmeleri için
önemlidir.
Uluslar arası bilim kurulunca kabul gören ve genel olarak kullanılan birim
sistemi SI-uluslar arası sistemidir. Bu birim sisteminde
Uzunluk-metre
Kütle-kilogram
Zaman-saniye
temel büyüklükleri birimleri cinsinden verilir.
Diğer birim sistemleri CGS-(santimetre-gram-saniye) ve MKS-(metre-kilogram-
saniye) de kullanılan diğer sistemlerdir.
Diğer Temel Büyüklükler ve SI sisteminde birimleri
Işık Şiddeti (kandil) Elektrik Akımı (amper) Madde miktarı (mol)

Sıcaklık (Kelvin) Manyetik Alan (gauss) Elektrik Yükü (coulomb)
3
Şeklinde çoğaltılabilir.
BOYUT ANALİZİ
Birim ve boyut sıkça karıştırılan iki kavramdır.

Boyut: bir niceliğin fiziksel doğasını gösteriri. Örnek: cetvelin uzunluğu gösterir [L],
Birim: bir niceliğin fiziksel büyüklüğünü gösterir. Örnek cetvelin boyu 1.00metre
İlgilenilen bir niceliğin boyutu hakkında fikir sahibi olunması önemlidir. Çünkü bu
niceliklerle matematiksel işlemler yapılırken belli başlı kurallara uymak gerekir.
a) boyutu kütle olan bir büyüklük ile boyutu uzunluk olan bir nicelik birbirleri ile
toplanamaz veya birbirlerinden çıkartılamaz. Zaten böyle bir işlemin FİZİK te bir anlamı
da yoktur.
Bu ifadeyi daha anlaşılır kılmak için ‘ELMALARLA ARMUTLARI toplayamazsınız’ deriz.
b) fiziksel büyüklüklerin yer aldığı matematiksel bir eşitliğin doğru olabilmesi için ifadenin
sağ ve sol taraflarının boyutlarının aynı boyutta olması gereklidir.
Örneğin 5kg=30metre eşitliğinde [M]=[L] olacak şekilde kütlenin uzunluk cinsinden ifade
edilebileceği şeklinde bir anlam çıkar ki bu açıkça hatalı bir durumdur.
Tüm bunlar gösteriyor ki yapılan bir bilimsel çalışmada elde edilen bir ifadenin doğru
olabilmesi için yukarda verilen koşullar sağlanmalıdır. Dolayısı ile bir bağıntının
doğruluğunu test etmenin ilk yolu BOYUT ANALİZİ yapmak olacaktır. 4
10’un üslerinin özel gösterimleri ve ön ekleri fizik ile ilgileniliyorsa
bilinmesi gereken kavramlardır. (Kitabınızda Tablo1.4)
En çok kullanılanlar ve Fizik İle uğraşanların özellikle bilmesi gereken kısaltmalar;
piko (p) 10-12 Kilo (k) 103

nano (n) 10-9 mega (M) 106
mikro (µ) 10-6 giga (G) 109
mili (m) 10-3 tera (T) 1012
5
Bölüm 2
VEKTÖRLER
Vektör Kavramını ve vektörlerle matematiksel işlemlerin nasıl
yapılacağını bilmek önemlidir.
Bu bölümün kapsamında vektörlerle toplama ve çıkartma

işlemlerinin nasıl yapılacağını ve bunun için hangi araçların
kullanılacağını öğreneceksiniz.
Bu konuya gereken önem verilir ve hakkıyla vektörler kavramı

öğrenilirse ders kapsamında işlenecek fizik konularının
anlaşılması daha kolaylaşacaktır.
1
KOORDİNAT SİSTEMLERİ
Bir niceliğin tanımlanmasında başlangıç ve bitiş noktası ile doğrultusu, yönü ve büyüklüğüne
ihtiyaç duyuluyorsa nicelik VEKTÖRELDİR deriz. Bu özellikleri taşımayan ve yalnız büyüklükleri
ile tanımlanan nicelikler SKALER olarak adlandırılırlar.
Hız, ivme, kuvvet, momentum, tork, elektrik alanı, manyetik alan gibi büyüklükler vektöreldir ve
bu niceliklerle en basit dört işlem yapılırken bile dikkatli olunmalı ve vektörel işlem kurallarına
uyulmalıdır.
Kütle, hacim, alan, zaman, sıcaklık, enerji, iş gibi nicelikler ise skaler olarak tanımlanır ve
matematikteki dört temel işlem herhangi ilave bir kural olmaksızın gerçekleştirilir.
Vektör tanımına bakıldığında görünen odur ki, vektörel bir niceliği tanımlamak için öncelikle bir
referans noktası ve koordinat sistemi belirlenmelidir.
KOORDİNAT SİSTEMLERİ
Dik (Kartezyen) Koordinat sistemi ***

Kutupsal (polaar) Koordinat sistemi ***
Silindirik Koordinat Sistemi

Küresel Koordinat sistemi
2
DİK KOORDİNAT SİSTEMİ
y
P(x;y)
İki boyutlu dik koordinat sisteminde herhangi bir
(+)
P noktası,sırasıyla noktadan x eksenine ve y
eksenine inilen dikmenin eksenleri kestiği
nokta olarak belirlenir bu noktalara P nin
(-) (+) x koordinatları denir.
(-) şekildeki P(3;3) koordinatı ile verilir
KUTUPSAL KOORDİNAT SİSTEMİ

y
kutupsal koordinat sisteminde herhangi bir P
P(x;y)
noktasının koordinatları θ ve r cinsinden
(+)
r verilir.
θ şekildeki P(θ;r) koordinatı ile verilir.
(-) (+) x
Burada
(-) x=rcos θ
y=rsin θ
tan θ=y/x
3
VEKTÖRLERİN TOPLANMASI
İki veya daha fazla vektör toplanırken birimlerinin ve aynı zamanda boyutlarının aynı olduğuna
dikkat edilmelidir.
uc uca ekleme yöntemi paralel kenar yöntemi
A+ B
B A+ B
B
A A
VEKTÖRÜN NEGATİFİ
−A
A B
−B
bir vektörün negatifi vektörün yönünün

değişmesi demektir.
4
VEKTÖRLERDE ÇIKARMA İŞLEMİ
Bir vektörü diğer bir vektörden çıkarmak için önce vektörün negatifi alınır ve vektörel toplama
işlemi yapılır. A + (−B) = A − B
uc uca ekleme yöntemi paralel kenar yöntemi
B B
A A
−B A−B
A−B −B
5
BİR VEKTÖRÜN BİLEŞENLERİ VE BİRİM VEKTÖRLER
Bir vektörün dik koordinat sisteminin eksenlerine olan iz düşümlerine o vektörün bileşenleri denir.
vektörünün negatifini alınır ve iki vektörün toplamı elde edilirse çıkartma işlemi yapılmış olur.
Büyüklüğü 1 birim olan vektörlere birim vektörler denir. Dik koordinat sisteminde birim vektörler
î , ˆj ve k̂ ile gösterilir.
y
z
Ay
A
θ
Ax x
y
6
Bölüm 3
BİR BOYUTLU HAREKET
Hareketi oluşturan öğelere bakılmaksızın hareketi uzay
ve zaman cinsinden ifade ederek inceleyen fizik dalına
kinematik denir.
Bu bölümde bir boyutta hareket eden bir cismin
hareketini tanımlayan denklemler elde edilecektir.
Genel olarak üç tür hareket vardır.
Ötelenme Hareketi -----

Dönme Hareketi -----
Titreşim Hareketi -----
1
Yer değiştirme, HIZ, Sürat
Bir parçacığın konumundaki değişim onun yer değiştirmesi olarak tanımlanır ve bir
boyutlu hareket için ∆x olarak gösterilir.
xi
∆x=xs-xi
xs
Parçacığın yerdeğiştirmesi olan ∆x in, bu yer değiştirme süresi olan ∆t=ts-ti ye oranı olarak tanımlanır.
Alınan toplam yol

Sürat: =
Geçen toplam süre
2
Ani Hız, İvme
Parçacığın herhangi bir andaki hızı, ani hız olarak tanımlanır
Parçacığın hızındaki ∆vx in, bu değişim için geçen süresi olan ∆t=ts-ti ye oranı ortalama ivme
olarak tanımlanır.
3
Bir Boyutta Sabit İvmeli Hareket
Buraya kadar olan kısımda hareketi ifade etmek için kullanılacak olan fiziksel nicelikler
tanımlanmıştır.
Şimdi ise yukarda bahsedilen niceliklerin tanımlarından yola çıkılarak zamanla

değişmeyen yani sabit bir ivme ile hareket eden bir cismin hareketinin matematiksel
olarak nasıl tanımlanabileceği tartışılacaktır.
∆v x v xs − v xi
ax = =
ivme sabit ⇒ a x = a x ∆t ts − ti
t i = 0 ve t s = t olmak üzere
v xs = v xi + a x t zamana bağlı hız ifadesi
t i = 0 ve t s = t olmak üzere
ivme sabit ⇒ a x = a x v + v xi x − xi
v x = xs ve v x = s ve v xs = v xi + a x t
2 t
1
x s = x i + v xi t + a x t 2 zamana bağlı konum ifadesi
2
Yukarıdaki çıkarımlar v 2xs = v 2xi + 2a x ( x s − x i ) zamansız hız ifadesi de elde edilebilir.

kullanılarak Bu işlemi siz yapınız
4
Serbest Düşen Bir Cismin Hareket Denklemleri
Burada amaç h yüksekliğinden t=0 anında vo hızı ile serbest düşen bir cimin hareket denklemlerini
yazmaktır.
y 1. Koordinat sistemi çizilir. Bu koordinat sistemine göre başlangıç
koşulları yazılır.
ay= -g ti=0 , yi=h ve vyi=vo
h
2. Hareket doğrultusuna uygun hareket denklemleri yazılır. (y-ekseni)
x
3. Denklemlerdeki bilinen nicelikler ve t anındaki değerleri belirlenir.

y ts=t , ys=y, vys=vy ve ay=-g
x
4. Bilinen nicelikler denklemlerde yerlerine konur.
Burada izlenen adımlar herhangi bir parçacığın hareket denklemlerini elde etmek ve
5
problem çözümünde uygulanabilir yararlı bir yöntemdir.
Bölüm 4
İKİ BOYUTTA HAREKET
Yer değiştirme, hız ve ivme vektörlerinin iki boyuttaki tanımları
yapılarak bir parçacığın İki boyutta hareketinin kinematik
denklemleri elde dilecektir.
İki boyutta harekete örnek olan eğik atışın hareket denklemleri

türetilecektir. Bu kesimde dikkat etmeniz gereken nokta izlenen
adımların 3. Bölümde söz edilen yöntemle örtüştüğüdür.
Son olarak dairesel hareket ve hem ötelenme hem de bir

eksen etrafında dönme hareketi yapan bir parçacık için ivme
tanımları yapılacaktır.
1
İki Boyutlu Yer değiştirme, HIZ, İvme
y
B
rs ∆r
A
rs − ri ri
x
− ri
İki boyutta yer değiştirme ∆ r = rs − ri

rs = x s î + y s ˆj
Birim vektörle cinsinden yazılırsa − ( ri = x i î + y i ˆj)
∆ r = ∆x î + ∆yĵ
İki boyutta hız ∆r ∆r dr

v= v = lim ∆t →0 =
v = v x î + v y ĵ ∆t ∆t dt
İki boyutta ivme

a = a x î + a y ĵ ∆v ∆v d 2 r
a= a = lim ∆t → 0 =
∆t ∆t dt 2
2
İki Boyutta Sabit İvmeli Hareketin Kinematik Denklemleri
İki boyutta konumun zamana bağlı fonksiyonu:
1 1
1 rs = ( x i + v ox t + a x t 2 )î + ( y i + v oy t + a y t 2 )ˆj
y s = y i + v iy t + a y t 2 rs = x s î + y s ˆj 2 2
2 − ( r = x î + y j)ˆ
i i i
1 ri = x i î + y i ˆj
x s = x i + v ix t + a x t 2 1
2 rs − ri = ( v ix î + v iy ˆj) t + (a x î + a y ˆj) t 2
Yerine koyalım ve alt 2
alta iki denklemi
çıkaralım vi a
1
rs = ri + v i t + at 2
2
Benzer bir yol izleyerek iki boyutta hızın kinematik denklemleri elde edilebilir.
v s = v i + at
v s2 = v i2 + 2a.∆ r
Bağıntıların vektörel olduğuna dikkat ediniz.

Bu bağıntılarla uğraşırken vektörlerle işlem yapıldığı akılda
tutulmalıdır. 3
EĞİK ATIŞ yapan Bir Cismin Hareket Denklemleri
Burada amaç t=0 anında vo hızı ile θo açısı ile fırlatılan bir cimin eğik atış hareketinin denklemlerini yazmaktır.
y
Burada izlenen adımlar herhangi bir
parçacığın iki boyutta hareket
v denklemlerini elde etmek ve
vo problem çözümünde
-g -g uygulanabilir yararlı bir
θo yöntemdir.
O x
1. Koordinat sistemi çizilir. Bu koordinat sistemine göre başlangıç koşulları
yazılır. ti=0 , xi=0, yi=0, vox=vcosθ, voy=vsinθ, ax=0 ve ay=-g
2. Hareket doğrultusuna uygun hareket denklemleri yazılır. (x ve y-eksenleri için)
1
x s = x i + v ix t + a x t 2 v sx = v ix + a x t v sx2 = v ix2 + 2a x ∆x
2
1 2 v sy = v iy + a y t v sy2 = v iy2 + 2a y ∆y
y s = y i + v iy t + a y t
2
3. Denklemlerdeki bilinen nicelikler ve t anındaki değerleri belirlenir.
ts=t , xs=x, ys=y, vsx=vx, vsy=vy
4. Bilinen nicelikler denklemlerde yerlerine konur.

x = v cos θo t
v x = v cos θ o
1 v 2y = ( v cos θo ) 2 − 2gy
y = v sin θo t − gt 2 v y = v sin θo − gt
2
4
Düzgün Dairesel Hareket
Bir parçacık dairesel bir yörünge üzerinde v hızı ile hareket ediyorsa bu harekete DÜZGÜN
DAİRESEL HAREKET denir.
Cisim daire etrafında hareket ederken hız vektörünün büyüklüğü zamanla değişmez ancak buna
karşın yönü değişir. Cismin hız vektörünün yönünün zamanla değişmesi hareketin ivmeli olduğunu
gösterir. Bu kesimde hareketin ivmesini veren bağıntı elde edilecektir.
v
Düzgün dairesel harekette ivme her zaman hız vektörüne diktir. Yani
a dairenin merkezine doğrudur. Bu ivmeye merkezcil ivme denir ve
ar ile gösterilir. Büyüklüğü parçacığın hızının karesinin dairenin
r yarıçapına oranına eşittir.
v2
ar = Teğetsel ve Radyal İvme
r
Bir parçacık xy düzleminde eğrisel bir yörünge boyunca hareket ediyorsa hareketin ivmesi
at a = at + ar
a at : parçacığın hızının büyüklüğündeki değişimden kaynaklanır
ve hız vektörüne her zaman paraleldir.
ar
ar a Büyüklüğü at =dv/dt ye eşittir.
ar
: parçacığın hız vektörünün yönünün değişmesinden
at değişimden kaynaklanır ve hız vektörüne her zaman diktir.
Büyüklüğü ar =v2/r ye eşittir.
5
Bölüm 5
HAREKET KANUNLARI
Hareketin, nasılı ve nedeninin de dikkate

alınarak incelendiği fizik dalına DİNAMİK denir.
Bu bölümde NEWTON’ un hareket yasaları
incelenecektir.
Sürtünmesiz ve sürtünmeli sistemlere hareket
yasaları uygulanarak hareket denklemleri elde
edilecektir.
1
Kuvvet Kavramı
Parçacık ile kuvvetin etkileşimlerina bağlı olarak kuvvet Temas ve Alan Kuvvetleri olarak ikiye ayrılır
Temas Kuvvetleri kütle-yay sisteminde yay kuvveti, ipteki gerilme kuvveti, normal kuvvet, sürtünme
kuvveti birer örnektir.
Alan Kuvvetleri kütle çekim kuvveti, elektriksel kuvvet, manyetik kuvvet birer örnektir
TEMEL KUVVETLER
Kütle Çekim Elektromanyetik Çekirdek kuvvetleri Nükleer Kuvvetler
Kuvveti Kuvvetler (büyük şiddete) (zayıf etkileşmeler)
Bir parçacığa bir dış kuvvetin etkisi ile ivmelenir.
Bir cismin hızı sabit veya cisim durgun halde ise o cisim dengededir.
Kuvvet vektörel bir niceliktir, cisme etki eden net kuvveti veya bileşke kuvveti bulmak için
vektörel toplama işlemi yapılır. Bunun için en çok tercih edilen yöntem bileşenlerine
ayırma yöntemidir.
Fnet = (∑ Fx )î + (∑ Fx )ˆj
2
Newton’ un Hareket Yasaları
Eylemsizlik Prensibi-I. YASA
bir cisme etki eden toplam kuvvet sıfırsa, cisim ya durgun haldedir. Ya da sabit hızla düzgün
doğrusal hareket yapıyordur.
Bir cismin hızında meydana gelecek değişmeye karşı koyma eğilimine EYLEMSİZLİK denir.
KÜTLE
Bir cismin eylemsizliğinin bir ölçüsüdür ve kütleleri farklı olan iki cisme aynı kuvvet uygulandığında
kütlesi büyük olan cisim daha az ivmelenir.
Kütle aynı zamanda cismin veya parçacığın değişmeyen bir özelliğidir ve skaler bir niceliktir.
Newton’un II. YASA

Bir cisme etki eden dış kuvvetlerin toplamı sıfırdan faklı ise cisim ivmeli hareket yapar. Uygulanan
net kuvvettin büyüklüğü arttıkça cismin kazanacağı ivme de o kadar artar. Buna karşın cismin
kütlesi arttırılırsa cismin kazanacağı ivme de o oranda azalır. Newton’un ikinci yasası kuvvet ile
ivme arasındaki ilişkiyi tanımlar. Bu ifade kütlenin sabit olduğu sistemler için geçerlidir.
F = ma
[F]=[M][L][T]-2 birimi: SI-1 kgm/s2 =1Newton=1N CGS-1 gcm/s2 =1dyne
Burada F cisme etki eden dış kuvvetlerin toplamını göstermektedir 3

Etki-Tepki Prensibi- III. YASA
İki cisim birbirleri ile etkileşim halinde iken cisimlerden biri diğerine bir kuvvet etki ettiriyorsa, diğeri
de ona aynı büyüklükte ancak ters yönde bir kuvvetle tepki gösterir.
N
N
N = −mg sin θ
N = −mg
mg
mg
Cisim masa veya eğik düzlem gibi bir yüzeyle temas halinde ise yüzeye ağarlığından dolayı
aşağıya doğru bir kuvvet uygular. Etki-Tepki prensibine göre bu durumda masa veya eğik
düzlem de cisme yüzeye dik yüzeyden dışarıya doğru bir kuvvetle tepki gösteriri. Bu kuvvet
NORMAL kuvvet olarak adlandırılır ve her zaman yüzeye dik yüzeyden dışarı doğru bir kuvvettir.
masa için N = −mg

Etki-Tepki prensibine göre N ve mg arasındaki ilişki dir.
eğik düzlem için N = − mg sin θ
4
SÜRTÜNME KUVVETLERİ
Bir cisim, pürüzlü bir yüzey üzerinde veya hava-su gibi viskoz bir ortamda hareket ediyorsa,
çevresiyle olan etkileşmesinden dolayı bir dirençle karşılaşır. Bu direnç sürtünme kuvveti olarak
adlandırılır.
N
Sürtünme kuvveti f ile gösterilir ve her zaman cismin
hareketinin tersi yönünde bir kuvvettir. F
f
Sürtünme Kuvveti statik ve kinetik olmak üzere ikiye ayrılır. mg
Statik Sürtünme: bir cisme hareket ettirmek için bir kuvvet uygulandığı halde cisim hala
duruyorsa F<f demektir. F=f oluncaya kadar cisim durmaya devam edecektir. Cismin
hareketini engelleyen bu sürtünme kuvvetine STATİK SÜRTÜNME kuvveti denir ve fs ile
gösterilir.
Kinetik Sürtünme: F>fs artık cisme hareket edecektir, hareket esnasında da sürtünme
kuvvetinin etkisi söz konusudur ancak daha küçüktür. Buna göre hareket halinde etki eden
bu sürtünme kuvvetine kinetik sürtünme kuvveti denir ve fk ile gösterilir.
SÜRTÜNME KUVVETİ’nin BÜYÜKLÜĞÜ Normal Kuvvet ile orantılıdır ve orantı katsayısı yüzeyin
sürtünme katsayısına karşılık gelir.
fs=µsN fk=µkN
5
Newton’ un Hareket Yasalarını Kullanarak Problem Çözümümde
İzlenecek Adımlar
1. Probleme uygun şekil çizilir ve en uygun koordinat sistemi seçilir. Dik koordinat sisteminde
çalışılıyorsa eksenlerden biri hareket yönünde olacak şekilde seçilir.
y y
x
x
2. Cisme etki eden tüm dış kuvvetler gösterilir. (Sürtünme kuvveti, etki tepki prensibinden normal
kuvveti veya ipteki gerilme kuvveti gibiE)
y y
N N
F
θ
x
θ mg x
f mg
θ
3. Bileşke kuvveti elde etmek için sırasıyla x- ∑ F = .............. =ma

x x
yönündeki ve y-yönündeki kuvvetlerin
bileşenlerinin toplamı yazılır.(II. Yasa)
∑ F = .............. =ma
y y
4. Son olarak ax ve ay nin sıfır olup olmadığına eylemsizlik prensibi dikkate alınarak belirlenir.
6
Bölüm 6
DAİRESEL HAREKET VE
NEWTON KANUNLARININ DİĞER
UYGULAMALARI
1
Düzgün Dairesel Harekete Newton’un İkinci Yasasının Uygulaması
Yarıçapı r olan dairesel bir yörüngede sabit bir v sürati ile hareket eden m kütleli bir parçacığın,
dairenin merkezine doğru yönelmiş büyüklüğü v2/r ifadesi ile verilen ar ivmesine sahiptir.
v
m
Newton’un ikinci yasasına göre F = ma olduğuna göre
ar
Fr
dairesel hareket için kuvvet Fr = ma r şeklinde yazılabilir ve dairesel
yörünge üzerinde cismin hareketine neden olan bu toplam kuvvete
r merkezcil kuvvet denir.
v2
a r Düzgün
= Olmayan Dairesel Hareket
r
Bir parçacık xy düzleminde eğrisel bir yörünge boyunca hareket ediyorsa hareketin ivmesi
at a = at + ar
ifadesi ile tanımlanmıştı. O halde düzgün olmayan dairesel
a hareket için Newton’un ikinci yasası uygulandığında
kuvvet
ar
ar a F = ma r + ma t
veya
at F = Fr + Ft
eşitliği ile verilir.
2
Bölüm 7
İŞ VE KİNETİK ENERJİ
Günlük hayatta kullanılan İŞ ve ENERJİ kavramları, bilimsel
anlamda çok daha farklı bir anlama gelir.
Bu bölümün işleyişi
1. İş Kavramı (Kuvvet-iş ilişkisi)
2. Kinetik Enerji
3. İş-Kinetik Enerji Teoremi
adımlarından oluşacaktır.
Son olarak karmaşık sistemlerin dinamiğinin Newton yasalarının
kullanıldığı yöntemden çok daha kolay bir biçimde çözülebileceği
görülecektir.
1
SABİT BİR KUVVETİN YAPTIĞI İŞ
Öncelikle burada sabit bir kuvvet ifadesi ile kuvvetin cismin konumuna bağlı olarak değişmediği
yani konumun fonksiyonu olmadığı anlaşılmalıdır ( Fx≠f(x) ve Fy≠f(y) ve Fz≠f(z) ).
F F
θ
F cos θ
d : yer değiştirme
Bir cisim bir noktadan bir başka noktaya bir kuvvet etkisiyle hareket ettirilmiş ise cisim üzerine bir
iş yapılmış olur. Kuvvetin iş yapabilmesi için uygulanan kuvvetin yer değiştirme vektörü ile
aynı doğrultuda bir bileşeni olmalıdır.
Buna göre sabit bir kuvvetin

Sürtünme kuvveticisim
f ileüzerine yaptığı
gösterilir ve işher(W),zaman
kuvvetincismin
yer değiştirme yönündeki
bileşeni ile yer değiştirmenin
hareketinin tersi (d) çarpımına
yönünde eşittir. Aynı zamanda skaler bir niceliktir.
bir kuvvettir.
W=Fcosθ d
[W]=[M][L] 2 [T-2]
Sürtünme Kuvveti statik ve kinetik olmak üzere ikiye ayrılır.
W=(kgm/s2).m=kgm2/s2=JOULE (J) (SI-MKS birim sistemi)
W=gcm2/s2=erg (CGS birim sistemi)
Kuvvet ile yer değiştirme aynı yönde ise W>0 dır ve Kuvvet ile yer değiştirme zıt yönlerde ise W<0 dır ve
bu durumda sisteme enerji aktarılır. bu durumda sistemden enerji aktarılır.
F F f
d θ=0o θ=180o
d 2
İKİ VEKTÖRÜN SKALER ÇARPIMI
Görüldü ki iş tanımı kuvvet ve yer değiştirmenin çarpımını içinde barındırır. Ancak hem kuvvet
hem de yer değiştirme nicelikleri vektörel olmasına karşın iş skalerdir. O halde burada sorulması
gereken iki vektör birbiriyle çarpılabilir mi ve bunun matematikte bir karşılığı var mı?
İki vektörün skaler çarpımı, vektörlerin büyüklükleri ile aralarındaki açının
kosinüsünün çarpımına eşittir ve bu çarpma işlemi nokta ile gösterilir.
B A.B = AB cos θ
A
θ Özellikler
1. Yer değiştirme özelliği A.B = B.A
Bcosθ
2. Dağılma özelliği A.( B + C) = A.B + A.C
î.ˆj = î.k̂ = ĵ.k̂ = 0 çünkü θ = 90 o
3. Birim vektörlerin skaler çarpımı
î.î = ĵ.ˆj = k̂.k̂ = 1 çünkü θ = 0 o
4. Birim vektörler cinsinden skaler çarpma A.B = A x B x + A y B y + A z B z
A.A = A x A x + A y A y + A z A z
5. Bir vektörün kendisiyle skaler çarpımı
büyüklüğünün karesini verir. = A 2x + A 2y + A 2z = A 2
Bu durumda iş cisme etki eden kuvvet ile yer değiştirme vektörlerinin skaler çarpımına
eşittir:
3
W = F.d = Fd cos θ = Fx .x + Fy .y + Fz .z
DEĞİŞKEN BİR KUVVETİN YAPTIĞI İŞ
Değişken bir kuvvet ifadesi ile kuvvetin cismin konumuna bağlı olarak değiştiği yani konumun
fonksiyonu olduğu anlaşılmalıdır ( Fx=f(x) veya Fy=f(y) veya Fz=f(z) ).
Cismin Fx=f(x) kuvveti etkisiyle xi konumundan xs konumuna yer değiştirmesi için kuvvet
tarafından yapılan iş xs
W = ∫ Fx dx
xi
İntegral bağıntısı ile tanımlanır. Bu bağıntı tek bileşeni olan değişken kuvvet için geçerlidir.
En genel anlamda bir cismin ∆r kadar yer değiştirmesi için yapılması geren iş
rs
W = ∫ F.d r
ri
İfadesi ile verilir. Burada dikkat edilmesi gerek durum öncelikle integral içerisindeki ifadenin iki
vektörün skaler çarpımını içerdiğidir. Bu nedenle işlemi yapmak için iki yol söz konusudur.
rs xs ys zs
W = ∫ F cos θdr W = ∫ Fx dx + ∫ Fy dy + ∫ Fz dz
ri xi yi zi
4
BİR YAYIN YAPTIĞI İŞ
xi=0 Yay kuvveti Fyay=-kx HOOK YASASI

Kuvvet x in fonksiyonu, bu durumda değişken kuvvetin
yaptığı iş tanımı kullanılmalıdır. Buna göre yayın yaptığı
iş x s s x
1s x
W = ∫ Fyaydx = ∫ (−kx )dx = − kx 2

Fyay x i i x 2i x
 1 1 
= − kx s2 − kx i2 
xs=x  2 2 
olarak elde edilir.
Şekilde verildiği gibi xi=0 ve xs=x için son ifade

1
W = − kx 2
biçimini alır. 2
5
Kinetik Enerji
İş ve Kinetik Enerji Teoremi
Kinetik enerji cismin hareketliliğinin bir ölçüsüdür ve
1
K = mv 2
2
ifadesi ile verilir.
vi vs
Sabit bir kuvvetin etkisinde olan m kütleli bir cismin hızı vi den vs olacak şekilde değişiyor ve bu
hareketin yer değiştirmesi d olduğuna göre kuvvet tarafından yapılan işi bulalım.
Yer değiştirme vektörü ile kuvvet vektörü aynı yönde olduğu için
W = Fd cos 0°
olarak yazılır.
F=ma ve v xs = v xi + 2a x ( x s − x i ) bağıntılarından yararlanılarak ifade düzenlendiğinde

2 2
1 1
W = mv 2 − mv 2
s i
2 2
W = ∆K
İş Aynı Zamanda cismin kinetik enerjideki değişime karşılık gelmektedir.
Bu sonuç iş-kinetik enerji teoremidir. 6
Kinetik Sürtünmeyi İçeren Durumlarda
İş-kinetik enerji
Kinetik sürtünme kuvveti her zaman yer değitirmenin tersi yönünde olduğu için iş negatiftir ve
sistemden enerji alınır. Bu durumda sistemin kinetik enerjisinde sürtünme kuvveti tarafından yapılan
iş kadar bir kayıp olacaktır.
Kinetik sürtünme tarafından yapılan iş W = f k d cos180° = −f k d
Kinetik enerji değişimi ∆K sürt = −f k d
Buna göre bir cisme kinetik sürtünme kuvveti ile beraber diğer kuvvetler de etki ediyorsa
iş ifadesi ∑ Wdiger − f k d = ∆K
GÜÇ
Birim zamanda yapılan iş GÜÇ olarak tanımlanır.

P = dWdt
veya P = v.F
7
Problem çözümünde izlenmesi gereken adımlar
1. Koordinat sistemi çizilir ve cisme etki eden tüm kuvvetler şekil üzerinde gösterilir.
2. Problemde verilenler ve istenilenler belirlenir.
3. Sürtünme kuvvetinin olmaması veya olması durumuna göre iş-kinetik enerji tanımı kullanılır.
4. Diğer kuvvetlerin sabit mi yoksa değişken mi olmasına bakılarak her bir kuvvet
tarafından yapılan iş hesaplanırken en uygun tanımın kullanıldığından emin
olunmalıdır.
8
Bölüm 8
POTANSİYEL ENERJİ VE
ENERJİNİN KORUNUMU
Bu bölümde enerjinin başka bir türü olan POTANSİYEL
ENERJİ kavramı ve ENERJİNİN KORUNUMU
incelenecektir.
ENERJİ TÜRLERİ
Mekanik Elektromanyetik Kimyasal Nükleer
Enerji bir enerji türünden diğerine değişebilir, buna

karşın sistemin toplam enerjisi sabit kalır.
Başka bir deyişle enerji
1
yoktan var olamaz ve varken yok edilemez!!!!
POTANSİYEL ENERJİ ( U )
KÜTLE-ÇEKİM POTANSİYEL ENERJİSİ (Ug ).
Bir cisim y yüksekliğinde durgun halde iken serbest bırakılırsa cisim çekim kuvveti nedeniyle aşağı
doğru düşmeye başlar ve hızı, dolayısı ile kinetik enerjisi artar.
Madem ki enerji yoktan var olamaz o halde y yüksekliğinde duran bir cismin bir enerjisi
olmalıdır. İşte bu enerji türüne Kütle-Çekim Potansiyel Enerjisi adı verilir ve cisim üzerine
etki eden kütle-çekim (yerçekimi) kuvvetinin büyüklüğü mg ile yerden yüksekliği y nin
çarpımına eşittir. U = mgy
Kütle-çekim kuvvetinin yapmış olduğu iş Wg=?
y ti=0 y ts=t Şekilde verildiği gibi yer değiştirmesi d olan m kütleli cisim üzerine
yi yapılan işi bulalım.
d
1. kuvvet sabit olduğu için W=F.d bağıntısını kullanılır.
mg ys
2. vektörler birim vektörler cinsinden yazılırsa F = −mgĵ ve d = y s ĵ − y i ĵ
mg
3. İş ifadesi elde edilir W = (−mgˆj).( y s ĵ − y i ĵ)
0 0 x
W = −(mgy s − mgy i )
W = −( U gs − U gi ) = −∆U g
SONUÇ: Kütle-Çekim Kuvvetinin Herhangi bir Cisme Yapmış Olduğu iş Cismin Potansiyel
enerjisindeki değişimin negatifine eşittir.
Yani iş cismin kinetik enerjisindeki değişime karşılık geldiği gibi cismin potansiyel2
enerjideki değişimin negatifine karşılık gelir.
ESNEKLİK POTANSİYEL ENERJİSİ (Uyay ).
Yatay bir düzlemde yay sabiti k olan bir yaya m kütleli bir cisim tutturuluyor ve yay sıkıştırılıyor.
Cisim serbest bırakıldığında yay kuvveti nedeni ile harekete başlar. Dolayısı ile yay sıkıştırıldığında
yayda bir enerji depolanmış olur işte bu enerji esneklik potansiyel enerjisi olarak adlandırılır
Yay kuvvetinin yapmış olduğu iş Wyay=?
Yay kuvveti x in fonksiyonu olduğu için kuvvet değişken bir
Denge konumu x=0
kuvvettin buna göre x s x s x
1 s
W = ∫ Fyaydx = ∫ (−kx)dx = − kx 2
yay
x i x
i 2 xi
1 1 
= − kx s2 − kx i2 
x=xi  2 2 
Olarak elde edilebilir. W=-∆U olduğuna göre Wyay =-∆Uyay olarak
da yazılabilir. Bu durumda yayın esneklik potansiyel enerjisi
x=xs 1
U yay = kx 2
2
dir.
Bu tür sistemlerde, sistemin toplam enerjisi sabittir. Yaydaki sıkışma miktarı maksimum
olduğunda sistemin tüm enerjisi potansiyel enerji, x=0 denge noktasında ise sistemin
tüm enerjisi kinetik enerjiye karşılık gelir.
Her iki örnekten de anlaşılacağı üzeri potansiyel enerjiyi ifade etmek için
öncelikle bir referans sistemi seçilmelidir 3
KORUNUMLU VE KORUNUMSUZ KUVVETLER
B
KORUNUMLU KUVVET
I. yol
Kuvvet tarafından yapılan iş yoldan bağımsız ise II. yol WI=WII
A
Kapalı bir yol boyunca kuvvet tarafından yapılan iş sıfır ise W=0
A
Kuvvet korunumludur denir.
Kuvvetin korunumlu olduğu sistemlerde, sistemin toplam mekanik enerjisi E=K+U olmak üzere
sabit kalır.
KORUNUMSUZ KUVVETLER
Cisim üzerine uygulanan kuvvet sistemin toplam enerjisinde bir değişime neden oluyorsa kuvvet
korunumsuzdur. B
I. yol
Kuvvet tarafından yapılan iş yola bağlı ise yani II. yol WI≠WII olduğunda kuvvet
korunumsuzdur.
A
Korunumsuz kuvvete örnek sürtünme kuvvetidir.
4
KORUNUMLU KUVVETLER VE POTANSİYEL ENERJİ
x-ekseni boyunca hareket eden parçacığa etki eden kuvvetin yapmış olduğu işin en genel tanımını
kullanarak potansiyel enerji ve korunumlu kuvvet arasında bir ilişki elde edebilir miyiz sorusunun
yanıtını arıyoruz.
xs
Potansiyel enerji seçilen bir referans noktasına göre yazıldığı için,
W = ∫ Fx dx = − ∆U genellikle Ui=0 olacak şekilde seçilir. Buna göre en genel ifade
xi
xs
Us=U olmak üzere
U s − U i = − ∫ Fx dx 2
xi
U = − ∫ F.d s
xs
1
U s = − U i − ∫ Fx dx
xi elde edilir.
İşlem Yapılırken Veya θ, F ve ds arasındaki açı olmak üzere

d s = dx î + dyĵ + dzk̂ 2
F = Fx î + Fy ĵ + Fz k̂ U = − ∫ F cos θds
olarak alınmalıdır. İntegral çözülmelidir. 1
W = −∆U
Aynı zamanda Korunumlu kuvvet Fx∆x = −∆U dU dU dU
veya F = î + + ĵ k̂
potansiyel enerji cinsinden dx dx dx
∆U dU
de yazılabilir. Fx = lim∆x→0 =
∆x dx 5
KORUNUMSUZ KUVVETLERİN YAPTIĞI İŞ
Cisme hem korunumlu hem de korunumsuz kuvvetlerin etki ettiği bir sistemi ele alalım;
Yalnız korunumlu kuvvetlerin olduğu bir sistemde bu kuvvetlerin yaptığı iş
W=ΣWi =∆K=-∆U olarak yazılabilir.
Korunumsuz kuvvetin yaptığı iş Wk.suz denir ve İş-kinetik enerji teoremi de ele alınırsa
Wk.suz +W=∆K olarak yazılabilir.
İlk ifade kullanılarak W yerine -∆U yazılır ve ifade düzenlenirse
Wk.suz=∆K+∆U= ∆E
ifadesine ulaşılır.
Buna göre Korunumsuz bir kuvvet olan sürtünme kuvvetinin yapmış olduğu iş,
Wf=-fk .d=∆Ksürt.=∆E
dir.
6
Problem çözümünde enerji korunumu
1. Koordinat sistemi çizilir ve cismin başlangıç ve bitiş koşulları tanımlanır.

2. Potansiyel enerjileri yazabilmek için referans sistemi seçilir ve sistemdeki her bir korunumlu
kuvvet için potansiyel enerjilerin ilk ve son değerlerini veren ifadeler yazılır.
3. İncelenen sistemde sürtünme, hava direnci gibi korunumsuz kuvvetlerin olup olmadığı belirlenir.
4. i) cisme etki eden tüm kuvvetler korunumlu ise mekanik enerjinin korunumundan
Ei=Es veya Ki+Ui=Ks+Us
tanımlarından çözüme ulaşılır.
ii) sürtünme var ise bu durumda

∆E =∆Ksürt. =-fk .d
ifadesi kullanılarak çözüme ulaşılır.
7
Bölüm 9
DOĞRUSAL MOMENTUM VE
ÇARPIŞMA
1
DOĞRUSAL MOMENTUM VE KORUNUMU
Kütleleri farklı durgun haldeki iki cisme aynı kuvvet uygulandığında t süre sonra ulaşacakları
hızların farklı olacağını kestirmek günlük deneyimler dikkate alındığında zor olmayacaktır.
Bu farklılığı nitel olarak ortaya koymak için cismin kütlesi ve hızın çarpımı olan fiziksel bir niceliği
tanımlamak uygun olacaktır. İşte bu niceliğe momentum denir ve P harfi ile gösterilir.
P = mv
Momentum vektörel bir fiziksel nicelik olup boyutu [M][L]/[T], SI-birim sisteminde birimi kgm/s dir.
dv
F = ma = m
Kuvvet ve Momentum Arasındaki İlişki ve Newton’un II. Yasası dt
Kütlesi sabit olan bir cisim için Newton’un II. Yasasını yeniden düzenleyelim:
d (mv) d(P)
P1 = P2 F= =
dt dt
O halde cisme etki eden net kuvvet aynı zamanda momentumun zamana göre türevine eşittir.
Cisme etki eden dış kuvvetlerin toplamı sıfıra eşit ise ∑ F = 0 ⇒ dP = 0 ⇒ P = sabit dir.
dıı
dt
Yani sistemin momentumu zamanla değişmez. Yada başka bir değişle herhangi bir andaki
sistemin momentumu P1 ve t süre sonra sistemin momentumu P2 olarak elde edilmişse
ve sisteme etki eden dış kuvvetlerin toplamı sıfır ise
eşitliği yazılabilir.
Momentum ile işlem yapılırken vektörel bir nicelikle ilgilenildiği göz önünde 2
bulundurulmalıdır.
İMPULS (İTME) VE MOMENTUM
Bir cismin zamanla değişen bir kuvvetin etkisinde kaldığını düşünelim. Bu durumda kuvvet ve
momentum arasında nasılı bir ilişkiden söz edilebilir?
dP
F= ⇒ dP = Fdt
dt
Ps ts ts
∫ dP = ∫ Fdt ⇒ ∫ Fdt = ∆P
Pi ti ti
Son eşitlikteki integral impuls (itme) olarak adlandırılır, I ile gösterilir ve momentum boyutundadır.
ts
I = ∫ Fdt = ∆P imups - momentum terimi

ti
Parçacığa bir itme verilmesi parçacığa momentum aktarılması anlamına gelir.
Eğer kuvvet zamanla değişmiyor ise impulse eşitliği
I = F∆t
şeklinde yazılabilir.
3
ÇARPIŞMA
F21 F12
m1
m2
İki parçacığın birbiri üzerine itme oluşturarak kısa süre için birlikte olmaları çarpışma olarak tanımlanır.
Sırasıyla kütlelerin momentumlarındaki değişimleri veren ifadeleri elde edelim.

ts ts
∆P1 = ∫ F21dt ve ∆P2 = ∫ F12 dt

ti ti
Etki-tepki prensibinden cisimlerin birbirlerine uyguladıkları kuvvetler eşit fakat zıt yönlüdür.
F21 = −F12
ts ts
∆P1 = ∫ − F12dt = −∫ F12dt ⇒ ∆P1 + ∆P2 = 0 ⇒ ∑PÇ.ön. =∑PÇ.son.

ti ti
∆P1 = −∆P2
Sisteme etki eden dış kuvvetlerin toplamının sıfır olduğu her çarpışma olayında
sistemin momentumu korunur.
4
KÜTLE MERKEZİ
Buraya kadar olan konuların her birinde, incelenen sistemlerdeki V hacmine sahip cisimler sanki tüm
kütleleri bir noktada toplanmış gibi ele alınmış ve bu noktanın hareketi incelenmiştir. Bu noktaya cismin
kütle merkezi denir.
Bunun yanı sıra mekanik bir sistemin bütününün hareketi, sanki sistemde bulunan parçacıkların her birinin
kütlesinin bir noktada toplandığı bir sistem gibi ele alınabilir ki yine bu noktaya kütle merkezi adı verilir.
Noktasal Parçacıklardan Oluşan Sistemin Katı Bir cismin

KÜTLE MERKEZİ KÜTLE MERKEZİ
Kütle merkezi hesaplamalarında r nin konum vektörü olduğuna dikkat edilmelidir.5

PARÇACIK SİSTEMİNİN HAREKETİ
SONUÇ:
N tane parçacıktan oluşan bir sistemin kütle merkezinin momentumu, parçacıkların
momentumlarının toplamına eşittir.
N tane parçacık sistemindeki her bir parçacığa etki eden dış kuvvetlerin toplamı, toplam
kütlesi M olan ve kütle merkezinde yer alan bir parçacığa etki eden kuvvete eşittir.
6
Bölüm 10 ve 11
KATI CİSMİN SABİT BİR EKSEN
ETRAFINDA DÖNMESİ
TORK
AÇISAL MOMENTUM
1
AÇISAL YERDEĞİŞTİRME , HIZ ve İVME
Dönme hareketi ile ilgileniliyorsa cisimlerden KATI
z B CİSİM diye söz edildiği görülür. O halde katı cisim
rB − rA = her zaman sabit denildiğinde neden bahsedildiği de bilinmelidir.
rB A KATI CİSİM: şekli bozulmayan veya cisim
rA üzerindeki noktalar arasındaki veya parçacık çiftleri
arasındaki uzaklıkları değişmeyen cisimler denir.
y Gerçekte bu bölüme kadar yapılan işlerde cisimlerin
x
katı cisim gibi ele alındığına dikkat ediniz.
Açısal Yer değiştirme, Ortalama ve Ani Hız x
B (ts=t)
Bir parçacık ∆t süresince şekildeki gibi A noktasından B rs
giderse açısal yer değiştirme ∆θ=θi + θs s
ri
θ − θ ∆θ θs A (ti=0)
ortalama açısal hız ω= s i=
t s − ti ∆t θi
ani açısal hız ω = dθ
dt y
olarak verilir.
Ortalama Açısal İvme ve Ani Açısal İvme

∆ω dω
α= α=
∆t dt
SABİT BİR EKSEN ETRAFINDA DÖNME HAREKETİ YAPAN KATI BİR CİSİM ÜZERİNDEKİ
HER BİR NOKTANIN AÇISAL HIZ VE İVMESİ AYNIDIR.
2
DÖNME KİNEMATİĞİ, Sabit Açısal İvmeli Hareket
Dönme hareketine ait kinematik denklemeler tıpkı çizgisel hareketin denklemlerini türetirken
izlenen yolla elde edilebilir.
3
AÇISAL VE DOĞRUSAL NİCELİKLER
Çizgisel hareket ile dönme hareketini tanımlamak için kullanılan nicelikler arasında bir ilişki var mı?
Yandaki şekilde verilen O noktası etrafında dönen bir parçacığın
çizgisel hızı ve açısal hızı arasındaki ilişkiyi elde edelim.
ti=0 da parçacık Pi(r,0) noktasında iken ts=t olduğunda P
noktasına geldiyse parçacığın aldığı yol s=rθ kadar olacaktır.
Buna göre çizgisel hız
ds drθ dθ
v= = =r
dt dt dt
v = rω
Biçiminde açısal hıza bağlı olarak verilir
Yandaki şekilde verilen O noktası etrafında dönen bir

parçacığın teğetsel ivmesi ile açısal ivmesi arasındaki ilişkiyi
elde edelim.
dv drω dω
at = = =r
dt dt dt
a t = rα
Böylece teğetsel ivme, açısal ivmeye bağlı olarak elde edilmiş
olur.
4
DÖNME KİNETİK ENERJİSİ
Şekilde verildiği gibi bir O noktasından geçen sabit bir eksen
etrafında dönen katı cismin kinetik enerjisini tanımlayalım.
Katı cisim üzerinde kütlesi mi olan bir nokta seçelim ve bu kütle
elemanının kinetik enerjisi:
1 1
K i = mi vi = mi ( rωi ) 2
2
2 2
Bu durumda katı cismin dönme kinetik enerjisi, katı cismi oluşturan her bir noktanın kinetik
enerjilerinin toplamına eşit olacaktır:
1
K D = ∑ Ki = ∑ mi ri2ωi2
i 2 i
Katı cisim üzerindeki her bir nokta için ωi=ω için toplamın dışına alınabilir.
1 2 2
1 2
KD =  ∑miri ω KD = Iω
2 i  2
Burada parantez içindeki ifade eylemsizlik momenti olarak adlandırılır ve I harfi ile gösterilir. SI
birim sisteminde birimi kgm2 dir.
5
EYLEMSİZLİK MOMENTİ
Noktasal parçacıklardan oluşan bir sistemin eylemsizlik momenti:
N tane noktasal parçacıktan oluşan sistemin O noktası
etrafında dönmesi durumunda eylemsizlik momenti
Katı bir cisimden oluşan bir sistemin eylemsizlik momenti:
Katı cismin O noktası etrafında dönmesi durumunda

eylemsizlik momenti
Katı cismin eylemsizlik momenti hesaplanırken dm integral değişkeni cismin geometrisine

bağlı olarak yoğunluk tanımından yararlanılarak yazılır.
Hacimsel bir cisim için ρ hacimsel yoğunluk dm= ρdV=ρdx.dy.dz
Yüzeysel bir cisim için σ yüzeysel yoğunluk dm=σdA=σdx.dy
6
Çizgisel bir cisim için λ yüzeysel yoğunluk dm=λdx dir.
PARALEL EKSENLER TEOREMİ
Katı bir cismin kütle merkezinden geçen herhangi bir eksene paralel bir eksene göre
eylemsizlik momentini veren bağıntıya
I=IKM+Md2
paralel eksenler teoremi denir. Bu ifadede d ilgilenilen eksenden kütle merkezinden geçen
eksene olan dik uzaklık, M cismin kütlesidir.
7
TORK
Bir eksen üzerinde bulunan bir cisme bir kuvvet uygulandığında, cisim bu eksen etrafında
dönme eğilimi gösterir. Örneğin menteşelerle çerçeveye tutturulan kapı itilirse menteşelerin
geçtiği eksen etrafında döner.
Uygulanan bu kuvvetin cisim üzerinde gösterdiği etkiye TORK (moment) denir ve vektörel
bir niceliktir ve τ harfi ile gösterilir.
Tork’ un büyüklüğü uygulanan kuvvet ile uygulanan kuvvetin doğrultusunun dönme eksenine olan
dik uzaklığın (d) çarpımına karşılık gelir. Bu uzaklığa moment kolu da denir.
Dönme eksenine göre kuvvetin uygulandığı noktayı gösteren konum vektörü r ve kuvvet ile r
arasındaki açı θ olmak üzere
Şeklinde de yazılabilir.
Bu son ifade aynı zamanda matematikte iki vektörün vektörel çarpımında elde edilen
vektörün büyüklüğünü veren bağıntıya özdeştir. O halde
NOT:Kitabınızın vektörel çarpma ile ilgili bölümünü inceleyiniz.

8
TORK VE AÇISAL İVEME
Tork ifadesi incelenirse kuvvetin cisim üzerinde bir dönme etkisi oluşturabilmesi için
kuvvetin teğetsel bileşeninin olması gerekir. Teğetsel ivme ve açısal ivme arasındaki ilişki
de bilindiğine göre bir O ekseni etrafında dönen noktasal bir parçacığa etki eden tork’ un
büyüklüğü
τ α
= rFt = rmat = rmr = mr2 α
şeklinde elde edilir. mr2 noktasal bir parçacığın eylemsizlik momenti olduğuna göre
elde edilir.
τ = Iα
Çizgisel Harekette Tartışılan İŞ, GÜÇ , ENERJİ kavramları burada da aynen geçerlidir.
9
BİR PARÇACIĞIN AÇISAL MOMENTUMU
Noktasal bir parçacığın açısal momentumu, O dönme ekseninden parçacığın bulunduğu

noktaya olan konum vektörü ile o andaki momentum vektörünün vektörel çarpımı olarak
tanımlanmıştır.
L=r×F
Açısal momentum ve tork arasındaki
ilişki
dp d
τ = r × F = r × = (r × p )
dt dt
dL
τ =
dt
10
BÖLÜM 23
ELEKTRİK ALANLAR
Hazırlayan : Dr. Kadir DEMİR
Bölüm23 Elektrik Alanlar 1

Yasal Uyarı !!!
Bu ders notları kapsamında içerikte sunulacak olan bilgiler, örnekler

ve anatım sıralamaları Serway&Beichner’ in Fen ve Mühendislik İçin
Fizik kitabının II. Cildi olan Elektrik ve Manyetizma Kısmından
alınmıştır. Ayrıntılı bilgiler için bu kitaba başvurulmalıdır.

23.1 ELEKTRİK YÜKLERİNİN ÖZELLİKLERİ
• Doğada iki tür yük bulunur. Aynı olanlar birbirlerini iterler, farklı olanlar birbirlerini çekerler.
• Yük korunumludur.
• Yük kuantumludur.
23.2 YALITKANLAR ve İLETKENLER
• Elektrik yüklerinin içinde özgürce hareket edebildiği maddelere iletken, hareket edemediği
ortamlara da yalıtkan denir.
• Elektriksel iletkenliği yalıtkanlarla iletkenler arasında bir yerde bulunan maddelere
yarıiletkenler denir.

23.3 COULOMB YASASI
• İki yüklü parçacık arasındaki temel kuvvet yasasıdır.
Örnek 23.1
Örnek 23.2 Örneklerin kitaptaki çözümleri (sayfa 715-718) irdelenmelidir.
Örnek 23.3
Örnek 23.4

23.4 ELEKRİK ALANI
• Uzayda bir noktadaki elektrik alanı, o noktaya konulan artı
bir deneme yüküne etkiyen Fe elektrik kuvvetinin deneme
yükünün qo büyüklüğüne bölümü olarak tanımlanır.
• Her hangi bir q nokta yükünün kendisinden r kadar
uzakta bir yerden oluşturduğu elektrik alanı
• Nokta yükler topluluğunun uzayda her hangi bir yerde

oluşturduğu elektrik alanı
23.5 SÜREKLİ BİR YÜK DAĞILIMININ ELEKRİK ALANI
• Sürekli yük dağılımlarının uzayda her hangi bir yerde

oluşturduğu elektrik alanı
Örnek 23.5
Örnek 23.6
Örnek 23.8
Örnek 23.9 Bölüm23 Elektrik Alanlar 5
23.6 ELEKRİK ALAN ÇİZGİLERİ
• Elektrik alan desenlerini göz önünde canlandırmak için çizilen sanal çizgilerdir.
• elektrik alan vektörü elektrik alan çizgisine her noktada teğettir.
• çizgilere dik birim yüzeyden geçen çizgi sayısı o noktadaki elektrik alanı
şiddetiyle orantılıdır.
• alan çizgileri bir artı yükten çıkıp bir eksi yükte sonlandırılmalıdır.
• çizgilerin sayısı yük miktarıyla orantılıdır.
• iki alan çizgisi birbirini kesemez.
23.7 DÜZGÜN BİR ELEKRİK ALANINDA YÜKLÜ PARÇACIKLARIN HAREKETİ

Örnek 23.11

BÖLÜM 24
Gauss Yasası
Bölüm24 Gauss Yasası 1

Yasal Uyarı !!!


24.1 ELEKTRİK AKISI
• Elektrik akısı bir yüzeyden geçen elektrik alan çizgilerinin sayısı ile
orantılıdır.
• Elektrik alanı düzgün ve yüzey normali ile bir θ açısı yapıyorsa
• Genel olarak her hangi bir yüzeyden geçen elektrik akısı
Örnek 24.1
24.2 GAUSS KANUNU

• Her hangi bir kapalı yüzeyden geçen elektrik akısı o
yüzey tarafından sınılandırılmış hacim içinde kalan net
yükün εo ya bölümüdür.
Örnek 24.3 Örneklerin kitaptaki çözümleri (sayfa 749) irdelenmelidir.

24.3 GAUSS YASASININ YÜKLÜ YALITKANLARA UYGULANMASI
• Yük dağılımı yüksek simetrili olduğunda Elektrik alan bulmak için Gauss yasası
kullanışlıdır.
• Kapalı yüzey üzerinden integral basit yüzeyler seçerek kolaylaştırılabilir ve buradan da
elektrik alanı hesaplanabilir.
Yüklü yalıtkanlarda
•Örnek yük indüklemesi ve hareketi söz konusu değildir.
24.4, Örnek 24.5
Örnek 24.6, Örnek 24.7 Örneklerin kitaptaki çözümleri (sayfa 750-754) irdelenmelidir.
Örnek 24.8, Örnek 24.9
24.4 ELKTROSTATİK DENGEDEKİ İLETKENLERDE GAUSS YASASININ UYGULANMASI
• İletken içinde her yerde elektrik alan sıfırdır.

• İletkendeki fazla yük tamamen iletkenin yüzeyinde bulunur.
• İletkenin hemen dışındaki elektrik alan yüzeye dik olup σ / εo büyüklüğündedir.
• düzgün olmayan iletken yüzeylerde yükler sivri kısımlarda toplanma eğilimindedir.

BÖLÜM 25
Elektriksel Potansiyel
Bölüm25 Elektriksel Potansiyel 1

Yasal Uyarı !!!


25.1 POTANSİYEL FARKI VE ELEKTRİKSEL POTANSİYEL
• Pozitif qo deneme yükü E elektrik alanı

içerisinde bir A noktasından bir B noktasına
taşındığında potansiyel enerjisindeki değişim
• E elektrik alanı içerisinde A noktası ile B
noktası arasındaki potansiyel fark
• Bir E elektrik alanı içerisindeki her hangi bir P

noktasının potansiyeli, deneme yükünü
sonsuzdan bu noktaya getirmek için birim yük
başına yapılan iş olarak tanımlanır.
BİRİMLER:
∆U potansiyel enerji (C ) (N/C) m = N m = kg m2 /s2 = J (Joule)

∆V potansiyel fark veya V potansiyel N m/C = kg m2 /Cs2 = J/C= V (Volt)
E Elektrik alan N/C = V/m

25.2 DÜZGÜN BİR ELEKTRİK ALANDAKİ POTANSİYEL FARKLARI
Düzgün bir E elektrik alanı içerisinde A ve B noktaları arasındaki potansiyel fark ,

d noktalararasındaki mesafenin elektrik alana paralel kısmı olmak üzere (θ=0
olacağından aşağıdaki gibi verilir.
Örnek 25.1
Örneklerin kitaptaki çözümleri (sayfa 773) irdelenmelidir.
Örnek 25.2

25.3 NOKTASAL YÜKLERİN POTANSİYELİ ve POTANSİYEL ENERJİLERİ
İki nokta arasında potansiyel fark bu şekilde ifade edilmişti.
Noktasal bir yükü düşünerek kendisinden r kadar uzakta bu
yükün oluşturduğu potansiyele bakarsak,
Olacağından potansiyel fark,
Şeklinde yazılabilir ve rA = ∞ da V=0 olacağından nokta yükün kendisinden r

kadar uzakta oluşturduğu potansiyel aşağıdak gibi yazılabilir.
Birden fazla noktasal yükler için
q1 yükünün bir noktada oluşturduğu potansiyel V1 ise ikinci bir q2 yükünü

sonsuzdan bu noktaya ivmelendirmeden getirmek için gereken iş q2.V1 ile verilir.
Parçacıklar birbrinden r12 uzaklıkta ise bu iş iki parçacıklı sistemin potansiyel
enerjisine eşittir.

25.4 ELEKTRİK ALANIN ELEKTRİKSEL POTANSİYELDEN ELDE EDİLMESİ
Belirli bir yerde elektriksel potansiyel biliniyorsa bu bölgede elektrik alanı

hesaplanabilir.
25.5 SÜREKLİ YÜK DAĞILIMININ OLUŞTURDUĞU ELEKTRİKSEL POTANSİYEL

Eğer toplam yük bir yüzeye, hacme veya uzunluğa dağılmışsa öncelikle küçük dq
elamanının istenilen noktada oluşturduğu potansiyel bulunur ve dq elamanı tüm yüzey,
hacim veya uzunluk üzerinden taranarak (integral) toplam potansiyel elde edilir.
Örnek 25.5
Örnek 25.6
Örnek 25.8
BÖLÜM 26
Sığa ve Dielektrikler
Bölüm26 Sığa ve Dielekrikler 1

Yasal Uyarı !!!


26.1 SIĞANIN TANIMI
Bir kondansatörün sığası iletkenlerden biri üzerindeki yükün büyüklüğünün,

iletkenler arası potansiyel farkın büyüklüğüne oranı olarak tanımlanımlanır. Birimi
Coulomb/Volt= Farad (F) tır.
26.2 SIĞANIN HESAPLANMASI
Paralel Plakalı kondansatörlerde, A plakalardan birinin alanı

ve d plakalar arası mesafe olmak üzere,
Silindirik kondansatörlerde, a içteki, b dıştaki silindirlerin yarı
çapları ve L silindirin boyu olmak üzere,
Küresel kondansatörlerde, a içteki ve b dıştaki kürelerin yarı
çapları olmak üzere,
Örnek 26.1
Örnek 26.3
26.3 KONDANSATÖRLERİN BAĞLANMASI
Paralel Bağlama
Seri Bağlama
26.4 YÜKLÜ KONDANSATÖRLERDE DEPOLANAN ENERJİ

26.5 DİELEKTRİKLİ KONDANSATÖRLER
Kondansatörlerde iletkenler arası boş iken hesaplanan sığa değerine Co denirse bu
boşluk tamamen dielektrik sabiti κ olan bir malzemeyle doldurulduğunda oluşacak yeni
sığa değeri şu şekilde ifade edilir
C=κCo
Örnek 26.6
BÖLÜM 27
Akım ve Direnç
Bölüm27 Akım ve Direnç 1

Yasal Uyarı !!!


27.1 ELEKTRİK AKIMI
dQ iletkenin kesitinden dt zaman aralığında geçen yük miktarı olmak üzere bir
iletkendeki elektrik akımı aşağıdaki gibi tanımlanır.
SI birim sisteminde birimi Ampere (A) = 1 C/s
n birim hacimdeki yük taşıyıcılarının sayısı, q bunların yükü, ϑs sürüklenme hızı ve A

iletkenin kesit alanı olmak üze oralama akım yük taşıyıcılarının hareketine aşağıdaki
şekilde bağlıdır.
27.2 DİRENÇ ve OHM KANUNU
Akım Yoğunluğu ve σ maddenin iletkenlik sabiti olmak üzere
Akım yoğunluğu elektrik alanla orantılıdır (OHM KANUNU)

Şeklinde öz direnci uygulanan alandan bağımsız olan madde ohm
kanununa uyar.
Bir iletkenin direnci iletkenin geometrisi ve uçları arasındaki potansiyel farka
bağlıdır. Silindirik bir tel parçası için bu direnç aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Örnek 27.2
Örnek 27.3
27.3 ELEKTRİKSEL İLETKENLİK İÇİN BİR MODEL
Bu modelde elektronlar bir gazın molekülleri gibi düşünülür. Elektrik alan yokken
elektronların ortalama hızı sıfırdır ve elektrik alan uygulandığında elektronlar bir
sürüklenme hızıyla elektrik alanın tersi yönde hareket ederler. τ metalin atomları ile
iletkenlik elektronları arasındaki çarpışmalarda ortalama zaman ve m elektronların
kütlesi olmak üzere

27.4 DİRENÇ ve SICAKLIK
Bir iletkenn özdirenci sıcaklıkla yaklaşık lineer bir şekilde değişir. α özdirencin
sıcaklık katsayısı, ρoise herhangi bir To referans sıcaklığındaki öz direnç olmak üzere
27.6 ELEKTRİK ENERJİSİ ve GÜÇ

Bir R direncinin uçları arasına ∆V potasiyel farkı uygulandığına direnç
üzerinde harcanan güç aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Örnek 27.7
Örnek 27.9

BÖLÜM 28
Doğru Akım Devreleri
Bölüm28 Doğru Akım Devreleri 1

Yasal Uyarı !!!


28.1 ELEKTROMOTOR KUVVETİ
Bir bataryanın εmk sı akım sıfır iken onun uçları arasındaki voltaja eşittir. R
devredeki direnç ve r bataryanın iç direnci olmak üzere εmk ve buradan da akım
şu şekilde yazılabilir.
Örnek 28.1
Örneklerin kitaptaki çözümleri (sayfa 870-871) irdelenmelidir.
Örnek 28.2
28.2 SERİ ve PARALEL BAĞLI DİRENÇLER
Paralel Bağlama
Seri Bağlama
Örnek 28.3
Örnek 28.4
Örnek 28.5
Örnek 28.6

28.3 KIRCHHOFF KURALLARI
1) Herhangi bir düğüm noktasına gren akımların toplamı bu düğüm

noktasından çıkan akımların toplamına eşittir. (YÜK KORUNUMU)
2) Kapalı bir ilmek boyunca devre elemanlarının uçları arasındaki
potansiyel farklarının toplamı sıfırdır. (ENERJİNİN KORUNUMU)
İkinci kural uygulanırken dikkat edilecek hususlar:

i)Bir direnç akım yönünde geçildiğinde direncin uçları arasındaki potansiyel
değişimi ∆V= - I R , akıma ters yönde geçildiğinde ∆V= I R alınır.
ii)Bir EMK kağnağı negatif uçtan pozitif tarafa geçildiğide potansiyeldeki
değişim + ε , pozitif uçtan negaif tarafa geçildiğinde - ε olarak alınır.
iii)Kollardan birinde kondansatör var ve yeterince beklenmiş ise bu koldaki
akım sıfır alınır (açık devre)
Örnek 28.7
Örnek 28.9

28.4 RC DEVRELERİ
Bir Kondansatörün Yüklenmesi

Kondansatör bir R direnci üzerinden ε emk lı bir batarya üzerinden yüklenirse, Q=Cε
kondansatör üzerindeki maksimum yük, τ=RC devrenin zama sabitini göstermek üzere,
devredeki akım ve kondansatör üzerindeki yük zamanla aşağıdaki gibi değişir.
Bir Kondansatörün Boşalması

Yüklü bir kondansatör bir R direnci üzerinden boşalırsa, Q konansatör üzerindeki
başlangıç yükünü ve Io=Q/RC devredeki başlangıç akımını göstermek üzere, devredeki
akım ve kondansatör üzerindeki yük zamanla aşağıdaki gibi değişir.
Örnek 28.10
Örnek 28.11
Örnek 28.12
Örnek 28.13

BÖLÜM 29
Manyetik Alanlar
Bölüm29 Manyetik Alanlar 1

Yasal Uyarı !!!


29.1 MANYETİK ALAN
Bir B manyetik alanı içerisinde v hızıyla hareket eden yüklü bir parçacğa etkiyen
manyetik kuvvet aşağıdaki gibi verilir.
Yani manyetik kuvvet hem manyetik alana hem de hıza diktir. SI birim sisteminde
manyetik alanının birimi Tesladır (T) 1T= 1 N/A.m = 104 Gauss . Bu bağıntı gereği
yüklü parçacık üzerinde manyetik alan kuvvetinin yaptığı iş sıfırdır. Kuvvet hızın
büüklüğünü değişirmez sadece yönünü değiştirir.
29.2 AKIM TAŞIYAN BİR İLETKENE ETKİYEN MANYETİK KUVVET

Üzerinde I akımı taşıyan L uzunluğundaki düz bir iletken tamamen B dış düzgün
manyetik alanı içerisine konarsa kendisine etkiyen kuvvet, İfadesinden,
Yalnızca L’ kadarı manyetik alan içerisindeyse İfadesinden,
Keyfi şekildeki bir iletken için bu kuvvet, İfadesinden hesaplanır.

29.3 DÜZGÜN BİR MANYETİK ALAN İÇERİSİNDEKİ BİR AKIM İLMEĞİNE ETKİYEN
TORK
I akımı taşıyan yüzey alan vektörü A ile gösterilen bir akım
ilmeğinin manyetik dipol momenti
Bir akım ilmeği düzgün bir manyetik alanı içine
konulduğunda üzerine etkiyen tork
Bir manyetik alan içerisindeki manyetik dipolün
potansiyel enerjisi
Örnek 29.3
Örnek 29.5
29.4 YÜKLÜ BİR PARÇACIĞIN DÜZGÜN BİR MANYETİK ALAN İÇERİSİNDEKİ HAREKETİ
Yüklü bir parçacık başlangıç hızı alana dik olacak şekilde düzgün bir manyetik alana
girerse düzlemi manyetik alana dik olan bir çember üzerinde hareket edecektir. Bu
çemberin yarıçapı ve parçacığın açısal hızı şu şekildedir.
Örnek 29.6
Örnek 29.7
BÖLÜM 30
Manyetik Alanın Kaynakları
Bölüm30 Manyetik Alanın Kaynakları 1

Yasal Uyarı !!!

Bölüm30 Mnayetik Alanın Kaynakları 2

30.1 BİOT-SAWART YASASI
Kararlı bir I akımını taşıyan bir ds uzunluk elemanının bir P noktasında oluşturduğu dB
manyetik alanının yönü ve büyüklüğünü veren bir yasadır. µo=4π x 10-7T.m/A serbest
uzayın manyetik geçirgenliği, r ise elemanıyla P noktası arasındaki uzaklık ve ,
ten P noktasına uzaklık yönünde alınan birim vektör olmak üzere bu yasa şu
şekilde verilir.
P noktasındaki toplam manyetik alanı bulmak için bu vektörel ifadenin akım

dağılımının tamamı üzerinden integre edilmesi gerekir. I akımı taşıyan doğrusal bir
telden a kadar uzaktaki bir noktada oluşan manyetik alanın büyüklüğü bu ifade
gereği aşağıdaki gibi bulunur. Burada alan çizgileri, merkezleri tel üzerinde olan iç içe
çemberler biçimindedir. Yönü sağ el kuralıyla veya yukarıdaki bağıntıdaki vektörel
çarpımın yönüyle hesaplanabilir.
Örnek 30.1
Örnek 30.3
30.2 İKİ PARALEL İLETKEN ARASINDAKİ MANYETİK KUVVET
I1 ve I2 akımları taşıyan ve aralarında a uzaklığı bulunan iki paralel iletkenin

birbirlerine uyguladıkları kuvvet birim uzunluk başına aşağıdaki gibidir. Akımlar
aynı yönde iseler kuvvet çekici, zıt yönde iseler kuvvet itici olacaktır.
30.3 AMPERE YASASI
Kapalı her hangi bir yol boyunca B.ds nin çizgi integralinin µoI ya eşit olduğunu
söyler. Burada I kapalı yolun çevrelediği herhangi bir yüzeyden geçen net toplam
kararlı akımdır.
Örnek 30.4
Örnek 30.5
Örnek 30.6
Örnek 30.7

30.4 BİR SOLENOİDİN MANYETİK ALANI
Ampere yasası kullanılarak bir toroidin ve bir solenoidin içindeki manyetik

alanların değeri N sarım sayısı ve n birim uzunluk başına sarım sayısı olmak
üzere aşağıdaki gibi bulunabilir.
30.5 MANYETİK AKI
Bir yüzeyden geçen manyetik akı aşağıda verilen yüzey integrali ile tanımlanır.

30.6 MANYETİZMADA GAUSS YASASI
Herhangi bir kapalı yüzeyden geçen net manyetik akının her zaman sıfır olduğunu
belirtir.
30.7 YERDEĞİŞTİRME AKIMI ve AMPERE YASASININ GENEL BİÇİMİ

Ampere yasasının bilinen biçimi, elektrik alan yalnız zamanla değişmiyorsa
geçerlidir. Elektrik alan zamanla değiştiğinde iletim akımına ek olarak bir akım
indüklenecektir. Bu akımı yerdeğiştirme akımı Id olarak adlandırırsak ampere
yasasını yeniden modifiye edilmiş halini aşağıdaki gibi yazabiliriz. Bu yasaya
Ampere-Maxwell Yasası da denir.

BÖLÜM 31
Faraday Yasası
Bölüm31 Faraday Yasası 1

Yasal Uyarı !!!


31.1 FARADAY’ IN İNDÜKSİYON YASASI
Bir devrede indüklenen EMK, devreden geçen manyetik akının zamana göre türevi
ile doğru orantılıdır. Devre aynı alana sahip N sarımdan oluşmuşsa her sarımda emk
oluşacağından Faraday’ ın indüksiyon yasası aşağıdaki gibi yazılabilir.
Örnek 31.1
Örnek 33.3
31.2 HAREKETSEL EMK

l uzunluğunda olan iletken bir çubuk B manyetik alanı içerisinde, çubuk alana ve v
hızına dik olacak şekilde, v hızıyla hareket ederse, çubukta bir emk indüklenir ve
bu da aşağıdaki gibi gösterilir.
Örnek 31.4
Örnek 31.5

31.3 LENZ YASASI
İndüksiyon emk sının yönü, akım ilmeğinin çevrelediği alandan geçen manyetik
akı değişimine karşı koyacak şekilde manyetik akı oluşturabilen akımın
yönündedir. Bu Faraday Yasası önündeki (-) işaretini açıklar.
Örnek 31.6
Örnek 31.7
31.4 İNDÜKSİYON EMK’LERİ ve ELEKTRİK ALANLAR
Değişken bir manyetik akının iletken bir halkada emk ve akım oluşturduğu
bilindiğine göre, manyetik akı değişiminin sonucu olarak iletkende bir elektrik alanı
oluşur diyebiliriz. Bu elektrik alan durgun yüklerin oluşturduğu elektrik alandan şu
yönleri ile farklıdır:
i)Bu elektrik alan korunumlu değidir
ii)Bu elektrik alan zamanla değişir.

31.7 MAXWELL’İN HARİKA DENKLEMLERİ
Her hangi kapalı bir yüzeyden geçen elektrik akısının bu yüzey içindeki
net Q yükünün εo a bölümü olduğunu ifade eden Gauss Yasasıdır.
Manyetizmada Gauss Yasası olarak düşünülebilen bu denklem kapalı

bir yüzeyden geçen net manyetik akının sıfır olduğunu ifade eder. Bu
manyetik alan çizgilerinin herhangi bir noktadan başlamayacağını veya
sona eremeyeceğini sezdirir yani doğada yalıtılmış manyetik tek
kutupların gözlenemediğini anlatır.
Herhangi bir kapalı yol boyunca elektrik alanın çizgi integrali olan
emk’in bu kapalı yol boyunca sınırlanan herhangi bir yüzey alanından
geçen manyetik akının zamanla değişim hızına eşit olduğunu vurgular.
Herhangi bir kapalı yol boyunca manyetik alanın çizgi integrali, bu

kapalı yol içinden geçen akımın µo ile çarpımının, bu kapalı yol
boyunca sınırlanmış herhangi bir yüzeyden geçen elektrik akısının
değişim hızının , εo µo ile çarpımının toplamına eşittir.

Genel Fizik Ders Notları - Yrd. Doç. Dr. Meral Eryürek &amp; Doç. Dr. Kadir Demir

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Genel Fizik Ders Notları - Yrd. Doç. Dr. Meral Eryürek &amp; Doç. Dr. Kadir Demir

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FIZ 111/183/187

Bu ders notlarları her bir bölüm ile ilgili

Bu bölümün kapsamında şu soruların yanıtlarını vermiş olacağız.

Temel büyüklükler nelerdir? Ölçme sistemleri denildiğinde ne

Işık Şiddeti (kandil) Elektrik Akımı (amper) Madde miktarı (mol)

Birim ve boyut sıkça karıştırılan iki kavramdır.

Bu ifadeyi daha anlaşılır kılmak için ‘ELMALARLA ARMUTLARI toplayamazsınız’ deriz.

En çok kullanılanlar ve Fizik İle uğraşanların özellikle bilmesi gereken kısaltmalar;

piko (p) 10-12 Kilo (k) 103

Bu bölümün kapsamında vektörlerle toplama ve çıkartma

Bu konuya gereken önem verilir ve hakkıyla vektörler kavramı

Dik (Kartezyen) Koordinat sistemi ***

Silindirik Koordinat Sistemi

(-) şekildeki P(3;3) koordinatı ile verilir

KUTUPSAL KOORDİNAT SİSTEMİ

bir vektörün negatifi vektörün yönünün

Ötelenme Hareketi -----

Alınan toplam yol

Şimdi ise yukarda bahsedilen niceliklerin tanımlarından yola çıkılarak zamanla

Yukarıdaki çıkarımlar v 2xs = v 2xi + 2a x ( x s − x i ) zamansız hız ifadesi de elde edilebilir.

3. Denklemlerdeki bilinen nicelikler ve t anındaki değerleri belirlenir.

İki boyutta harekete örnek olan eğik atışın hareket denklemleri

Son olarak dairesel hareket ve hem ötelenme hem de bir

İki boyutta yer değiştirme ∆ r = rs − ri

İki boyutta hız ∆r ∆r dr

İki boyutta ivme

Bağıntıların vektörel olduğuna dikkat ediniz.

4. Bilinen nicelikler denklemlerde yerlerine konur.

Hareketin, nasılı ve nedeninin de dikkate

Bir parçacığa bir dış kuvvetin etkisi ile ivmelenir.

Newton’un II. YASA

Burada F cisme etki eden dış kuvvetlerin toplamını göstermektedir 3

masa için N = −mg

3. Bileşke kuvveti elde etmek için sırasıyla x- ∑ F = .............. =ma

Buna göre sabit bir kuvvetin

xi=0 Yay kuvveti Fyay=-kx HOOK YASASI

W = ∫ Fyaydx = ∫ (−kx )dx = − kx 2

olarak elde edilir.

Şekilde verildiği gibi xi=0 ve xs=x için son ifade

F=ma ve v xs = v xi + 2a x ( x s − x i ) bağıntılarından yararlanılarak ifade düzenlendiğinde

Kinetik sürtünme tarafından yapılan iş W = f k d cos180° = −f k d

Kinetik enerji değişimi ∆K sürt = −f k d

Birim zamanda yapılan iş GÜÇ olarak tanımlanır.

Enerji bir enerji türünden diğerine değişebilir, buna

İşlem Yapılırken Veya θ, F ve ds arasındaki açı olmak üzere

1. Koordinat sistemi çizilir ve cismin başlangıç ve bitiş koşulları tanımlanır.

ii) sürtünme var ise bu durumda

ifadesi kullanılarak çözüme ulaşılır.

I = ∫ Fdt = ∆P imups - momentum terimi

Parçacığa bir itme verilmesi parçacığa momentum aktarılması anlamına gelir.

Eğer kuvvet zamanla değişmiyor ise impulse eşitliği

Sırasıyla kütlelerin momentumlarındaki değişimleri veren ifadeleri elde edelim.

∆P1 = ∫ F21dt ve ∆P2 = ∫ F12 dt

∆P1 = ∫ − F12dt = −∫ F12dt ⇒ ∆P1 + ∆P2 = 0 ⇒ ∑PÇ.ön. =∑PÇ.son.

Noktasal Parçacıklardan Oluşan Sistemin Katı Bir cismin

Kütle merkezi hesaplamalarında r nin konum vektörü olduğuna dikkat edilmelidir.5

Ortalama Açısal İvme ve Ani Açısal İvme

Yandaki şekilde verilen O noktası etrafında dönen bir

Katı bir cisimden oluşan bir sistemin eylemsizlik momenti:

Katı cismin O noktası etrafında dönmesi durumunda

Katı cismin eylemsizlik momenti hesaplanırken dm integral değişkeni cismin geometrisine

NOT:Kitabınızın vektörel çarpma ile ilgili bölümünü inceleyiniz.

Noktasal bir parçacığın açısal momentumu, O dönme ekseninden parçacığın bulunduğu

Hazırlayan : Dr. Kadir DEMİR

Genel Fizik Ders Notları - Yrd. Doç. Dr. Meral Eryürek & Doç. Dr. Kadir Demir

Genel Fizik Ders Notları - Yrd. Doç. Dr. Meral Eryürek & Doç. Dr. Kadir Demir