Science 1

SCIENCE 4 4 ‫سائنس‬
Chapter 1 1 ‫باب‬
OUR BODY ORGANS ‫اسان جي جسم جا عضوا‬
Students Learning Outcomes (SLOs): ‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬:
 Major body parts of our body and ‫اسان جي جسم جا مکيه حصا ۽ انهن جا ڪم‬ 
their functions َ
‫ سنڌ ۽ پٺا بيان" ڪريو‬،‫هڏا‬ 
 Describe bones, joints and muscles ‫اسان جي جسم جي ڪجهه حصن جون عام‬ 
‫بيماريون‬
 Common disorders of some parts of
‫اسان جي جسم جا مکيه حصا‬
our body
‫جسم جا اندروني عضوا‬ ‫جسم جا خارجي عضوا‬
Major Body Parts of Our Body ‫دل‬ ‫هٿ‬
External Organs Internal Organs ‫ڦڦڙ‬ ‫اکين‬
Hands Heart ‫معدو‬ ‫ڪن‬
Eye Lungs ‫بڪي‬ َ‫نُڪ‬
Ear Stomach ‫دماغ‬ ‫پير‬
Nose Kidney
Foot Brain
(‫اسان جي جسم جا مکيه حصا )الف‬

‫۽ انهن جا ڪم‬
01. ‫دماغ‬
‫ هڪ ب""الغ‬.‫دم""اغ مکڻ وانگ""ر آهي ۽ گالبي رن""گ آهي‬
A) Major Body Parts of Our Body and ‫ دم""اغ ج""ا‬.‫ ڪل""وگرام آهي‬1.4 ‫ماڻهو َء جي مغز ج""و وزن‬
Their Functions ‫ س""يڪڙو‬30 ‫ س""يڪڙو رت ۽‬20 ،‫ دم""اغ ۾‬.‫ٽي حصا آهن‬
‫ ِسر درد اسان جي دم""اغ ۾ درد ن""ه‬.‫آڪسيجن هوندي آهي‬
01. BRAIN
‫ دم"""اغ جي زخم کي‬،‫ ٻين عض"""ون جي ب"""رعڪس‬.‫آهي‬
Brain is like as butter and has pink ‫ ڇاڪاڻ ته دم""اغ ۾ زخم ک""ان‬.‫صحيح نه ٿي سگهندو آهي‬
color. It is about 1.4kg weight of an .‫پوء ٻيهر واڌ ويجھ نه ٿي سگهندي آهي‬
adult. There are three parts of Protection of Brain: Our brain is
brain. In the brain, there is 20% protected in our skull bones.
blood and 30% oxygen. A Function of Brain: It controls all the
headache is not a pain in our activities of body.
brain. Unlike most other organs,
02. STOMACH
injury to brain cannot be cured, as it
Stomach is like symbol of English
cannot regrow after damage. j small alphabet. Stomach is mixture
machine.
NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 1

Functions: There are three important ‫ معدي جا ٽي اهم ڪم آهن؛‬:‫ڪ َم‬

functions of Stomach; 1. ‫معدو کاڌو کي گڏ ڪري رکندو آهي‬.
1. It stores the food. 2. ‫ ان کي هضم ڪري هڪ‬،‫معدو کاڌي کي ٽوڙي ٿو‬
2. It breaks down the food, digests .‫پاڻياٺ وانگر مڪسچر ۾ تبديل" ڪري ٿو‬
it and converts it into a liquid like ‫ معدو پاڻياٺ مڪسچر کي ان مان سڀني غذائي‬.3
mixture. ‫اجزاء کي جذب ڪرڻ الء اندرين آنڊي ڏانهن منتقل‬
3. It passes liquid mixture to the ‫ڪري ٿو‬.
intestine, for absorbing all nutrients from ‫ دل جي جلڻ ۽ السر‬،‫ بدهضمي‬:‫معدي جون بيماريون‬
it. ‫ تمام گهڻو‬،‫ اهي تمام تيز کائڻ‬.‫معدي جون بيماريون آهن‬
Disorders of Stomach: Indigestion, .‫کائڻ ۽ مصاليدار کاڌو کائڻ سبب ٿينديون" آهن‬
heart burn, and ulcer are disorders of
03. ‫ڏند‬
Stomach. They are caused of too fast
:‫ اهي هي آهن‬.‫ڏندن جا ٻه سيٽ آهن‬
eating, too much eat & eating spicy
‫هي‬ :‫ کير وارا يا ٻالپڻي وارا ڏند‬/ ‫ شروعاتي ڏند‬.1
food.
.‫ مهينن جي عمر ۾ ظاهر ٿيڻ شروع ٿين ٿا‬6
03. TEETH ‫ ٿيندا آهن‬20 "‫پرائمري ڏند‬.
There are two sets of teeth. They are: 2. ‫ ٿيندا" آهن‬32 ‫ مستقل ڏند‬:‫مستقل ڏند‬.
1. Primary Teeth / Milk or Baby Teeth: ‫ ڏندن جا چار قسم آھن؛‬:‫ڏندن جا قسم‬
They start appearing at the age of 6 1. ‫ ڪائنائن‬.2 ‫انڪسيسر‬
months. There are 20 primary teeth. 3. ‫ مولر‬.4 ‫پري – مولر‬
2. Permanent Teeth: There are 32 ‫ اهي کاڌو چٻارڻ ۾ مدد ڪن ٿا‬.1 :‫ڪ َم‬.
permanent teeth. 2. ‫اهي منهن کي شڪل ڏين ٿا‬.
Types of Teeth: There are four types .‫ اھي ڳالھائڻ ۾مدد ڪن ٿا‬.3
of teeth; 04. ‫ڪن‬
01. Incisor 02. Canine ‫ڪن ٻڌي ٿو ۽ جسم جي توازن کي‬
03. Pre – molar 04. Molar .‫برقرار رکي ٿو‬
Function: 1. They help in chewing ‫ ڪن جا ٽي حصا آهن‬:‫حصا‬.
food. ‫ وچين ڪن‬.2 ‫ ٻاهرين ڪن‬.1
2.They shape the face. ‫ اندريون ڪن‬.3
3. They help in Speech.
04. Ear Note: Elephants have large ear flaps
that help them to control the
It hears and maintains the temperature of their body. African
body’s balance. Elephants have larger ears; while
Parts of Ear: There are three Asian Elephants have smaller ears.
parts: 05. NOSE
1. Outer Ear 2. Middle Ear Nose has two nostrils for
3. Inner Ear taking in and giving out air.
Functions: 1. It smells the things.
2. It helps in respiration.
‫ اس""ان ج""و دم""اغ اس""ان جي ک""وپڙي جي‬:‫دماغ جو تحفظ‬
3. It also warms, moistens, and filters
.‫هڏن ۾ محفوظ آهي‬
air.
‫ دم""اغ جس""م جي س""ڀني س""رگرمين کي‬:‫و ڪم‬FF‫اغ ج‬FF‫دم‬
.‫سنڀاليندو آهي‬ 06. LUNGS
02. ‫معدو‬ Lungs are the breathing Centre of
‫ جي عالمت وانگر‬j ‫معدو انگريزي ننڍي حرف‬ the body. Lungs are two soft spongy
.‫ معدو هڪ مڪسچر مشين آهي‬.‫آهي‬ organs like large balloon. They are

located in the chest. They are protected ‫ اسان آڪسيجن گئس اندر کڻون ٿا‬.‫پڃرو سڏيو ويندو آهي‬
by a cage of bones called Ribcage. We .‫۽ ڪاربن ڊا ِء آڪسائيڊ گيس ٻاهر ڪڍون ٿا‬
inhale Oxygen gas and exhale Carbon ‫ هوا کڻڻ ۽ هوا ڪڍڻ کي ساهه چئبو آهي‬:‫ساهه کڻڻ‬.
dioxide gas. ‫ هوا کڻڻ کي ساهه کڻڻ چئبو‬:‫ هوا کڻڻ‬/ ‫(الف) ساهه‬
Breathing: Inhalation and Exhalation of .‫آهي‬
air is called Breathing ‫ برونڪائيلس‬،‫ ٻه برونڪس‬،‫ ٽريچيا‬،‫هوا نڪ‬
A) Inhalation: Taking air in the body is .‫ذريعي ڦڦڙن ۾ داخل ٿئي ٿي‬
called Inhalation. ‫ جسم مان هوا ڪڍڻ‬:‫ هوا ڪڍڻ‬/ ‫(ب) ساهه‬
Air enters into Nose, .‫کي ساهه ڪڍڻ چئبو آهي‬
trachea, two bronchi, ‫اسٿيما ۽ ڦڦڙن جو ڪينسر ڦڦڙن جون‬
Bronchioles, and air sacs. .‫مکيه بيماريون آهن‬
B) Exhalation: Giving out air 07. ‫دل‬
from the body is called ‫ جنهن‬،‫دل رت کي پمپ ڪري ٿي‬
Exhalation. .‫ڪري ان کي پمپنگ اسٽيشن سڏيو ويندو آهي‬
Asthma and Lung cancer ‫ دل جي چوڌاري پاسري‬.‫دل ۾ چار خانا آهن‬
are the main disorders of lungs. ‫ اهو اسان جي ڇاتي جي وچ کان کاٻي پاسي موجود‬.‫آهي‬
‫ ڀيرا ڌڙڪندي‬72 ‫ انسان جي دل هڪ منٽ ۾ اٽڪل‬.‫آهي‬
07. HEART ‫ گرام هوندو‬300 ‫ هڪ بالغ جي دل جو وزن اٽڪل‬.‫آهي‬
It pumps the blood, so called .‫آهي‬
Pumping station. Heart has four ‫ هي رت کي جسم جي عضون کان دل تائين‬:‫ نس‬.01
chambers. Heart is surrounded by the .‫پهچائيندي" آهي‬
ribs. It is located a little to the left from ‫ هي رت کي دل کان جسم جي عضون‬:‫ شرياني‬.02
the middle of our chest. About 72 times, .‫تائين پهچائيندي آهي‬
human’s heart beats at normal in one 08. SKIN
minute. The heart of a normal adult Skin is the largest part of the
being weight about 300 grams. body. Skin is outer layer of our
1.Vein: It carries blood from body body. Skin is 2 millimeters thick.
organs to heart. Functions: 1. It covers the whole
02.Artery: It carries blood from heart body.
to body organs. 2. It prevents from infection and
‫ هاٿي جي ڪنن جا وڏا ڦڙا هون""دا آهن جيڪي انهن‬:‫نوٽ‬ harmful germs.
‫جي جسم جي حرارت کي ڪن""ٽرول ڪ""رڻ ۾ م""دد" ڪن""دا‬ 3. It protects from injury.
‫ آف""ريڪي ه""اٿي ج""ا ڪن وڏا هون""دا آهن؛ ج""ڏهن ت""ه‬.‫آهن‬ 4. It is sensitive to touch,
.‫ايش"""""""يائي ه"""""""اٿين ج"""""""ا ڪن نن"""""""ڍا هون"""""""دا آهن‬ pressure and pain.
05. ‫نڪ‬ B) Describe Bones, Joints and Muscles
‫نڪ کي اندر هوا ڏيڻ ۽ ٻاهر ڪڍڻ ال ِء‬
‫ٻه ناسون هونديون آهن‬. 09. BONES
‫ نڪ شين کي سنگهندو آهي‬.1 :‫ڪ َم‬. All bones of the body make a
2. ‫نڪ ساه کڻڻ ۾ مدد ڪندو ٿو‬. frame called Skeleton. Calcium (Ca) and
.‫" ۽ هوا کي ڇاڻي ٿو‬،‫ گمهائيندو‬،‫ نڪ پڻ گرم‬.3 vitamin D make strong to the bones.
06. ‫ڦڦڙ‬ There are 300 bones at birth. There are
‫ ڦڦڙ ٻه‬.‫ڦڦڙن جسم جو ساه کڻڻ جو مرڪز آهن‬ 206 bones in adult. The smallest
.‫ اهي ڇاتي ۾ رکيل آهن‬.‫نرم ڦوڪڻي وانگر هوندا آهن‬ bone is stapes on our ear. The
‫اهي هڪ هڏن جي پڃري ۾محفوظ آهن جن کي ڇاتي جو‬ largest bone is femur in our thigh.
There are 27 bones in our one

hand. There are 26 bones in our one .‫ هڏائون پڃرو جسم کي مدد" فراهم ڪري ٿي‬.3
foot. Over half of our bones are in our
hands and feet. 10. ‫سن َڌ‬
Functions: 1. Bones give shape to َ
‫ ان کي سنڌ چئبو‬،‫ جنهن نقطي تي ٻه هڏا ملن ٿا‬:‫وصف‬
body. .‫آهي‬
2. The skeleton protects the soft parts of ‫ ڪنڌ جو‬،‫ ڪلهي جو جوڙو‬،‫ گوڏن جو جوڙو‬:‫مثال‬
the body. .‫گڏيل وغيره‬
3. The skeleton provides support to the 11. ‫پٺا‬
body. .‫سڀئي عضوا گڏجي پٺن جو نظام ٺاهيندا آهن‬
10. JOINTS ‫ اهي سڪڙجڻ ۽‬.‫ پٺا آهن‬639 ‫اسان جي جسم ۾ اٽڪل‬
Definition: The point where two .‫ڇڪجڻ ٿا‬
bones meet is called Joint. .‫ پٺا حرڪت ۾ مدد ڪن ٿا‬:‫ڪم‬
Examples: Knee joint, Shoulder
joint, Elbow joint etc. C) Common Disorders and Causes
11. MUSCLES
All the muscles together make up Disorders of Lungs
the muscular system. There are about  Asthma is a common
639 muscles in our body. They can breathing disorder.
contract and relax.  It swallows air passage.
Function: Muscles help in movement.  It is caused by air pollution.
 It causes difficulty in breathing.
Disorders of Heart
08. ‫چمڙي‬
 High blood pressure, low blood
.‫چمڙي جسم جو سڀ کان وڏو حصو آهي‬
pressure, strokes Heart attack are
‫ ملي‬2 ‫ چمڙي‬.‫چمڙي اسان جي جسم جي ٻاهرئين تھ آهي‬
disorder of heart.
.‫ميٽر ٿلهي آهي‬
 Common causes are unhealthy diet,
‫ اها سڄو جسم ڍڪي ٿي‬.1 :‫ڪ َم‬. lack of exercise, overweight & smoking.
.‫ اها زخم ۽ نقصانڪار جراثيم کان بچائيندي آهي‬.2
.‫ اها زخم کان بچائيندي آهي‬.3 Disorders of Stomach
4. ‫ دٻاء ۽ درد محسوس ڪندي آهي‬،‫اها ڇهڻ‬.  Indigestion, heart burn and Ulcer are
‫ سن َڌ ۽ پٺا بيان ڪريو‬،‫(ب) هڏا‬ disorder of stomach.
09. ‫هڏا‬  Spicy food, too much & too fast eating
‫جسم جا سڀئي هڏا گڏجي هڪ پڃرو ٺاهيندا‬ are causes of stomach disorder.
‫ ڪلسيم ۽ وٽامن‬.‫ جنهن کي هڏائون پڃرو سڏبو آهي‬،‫آهن‬
300 ‫ انسان کي ڄمڻ وقت‬.‫ڊي هڏن کي مضبوط ڪن ٿا‬ EXERCISE – 01
.‫ هڏا هوندا آهن‬206 ‫ هڪ بالغ انسان ۾‬.‫هڏا هوندا آهن‬ 1. Circle the letter of the best answer.
‫ سڀ‬.‫سڀ کان ننڍي ۾ هڏو اسٽپس انسان جي ڪن ۾ آهي‬ 1. Digestive begins in one of the
‫ اسان جي‬.‫کان وڏي ۾ هڏو فيومر انسان جي سٿر ۾ آهي‬ following part of the body:
‫ هڏا‬27 ‫ اسان جي هڪ هٿ ۾‬.‫ هڏا آهن‬26 ‫هڪ پير ۾‬ (a) In the stomach (b) In the lungs
‫ اسان جا اڌ کان مٿي هڏا اسان جي هٿن ۽ پيرن ۾‬.‫آهن‬ (c) In the mouth (d) In the heart
.‫آهن‬
2. The largest part of the body:
‫ هڏا جسم کي شڪل ڏين ٿا‬.1 :‫ڪ َم‬.
‫ هڏائون پڃرو جسم جي نرم حصن جي حفاظت ڪري‬.2 (a) Heart (b) Skin
.‫ٿو‬ (c) Brain (d) Stomach

3. The part of the body that protects the ‫(ب) دماغ‬ ‫(الف) دل‬
internal body parts: ‫(د) هڏا‬ ‫(ج) پٺا‬
(a) Muscles (b) Brain :‫ جسم جو اھو حصو جيڪو توھان کي شڪل ڏئي ٿو‬.5
‫(ب) هڏائون پڃرو‬ ‫(الف) معدو‬
(c) Skin (d) Ear
‫(د) چمڙي‬ ‫(ج) پٺا‬
4. The part of the body that controls the 02. Checking for vocabulary:
overall body movements: Unscramble words given in column 1
(a) Heart (b) Brain and rewrite them in column 2.
(c) Muscles (d) Bones
The Human Body Word Scramble
5. The part of the body that gives you
shape is: Column 1 Column 2
(a) Stomach (b) Skeleton EEY
(c) Muscles (d) Skin ETRAH
GNUL
(‫عام بيماريون ۽ ان جا سبب )ج‬ OEBN
‫ڦڦڙن جون بيماريون‬ UMLSCE
.‫اسٿيما هڪ عام ساه کڻڻ جي بيماري آهي‬  OETNSKEL
.‫هوا واري نلي سڄي ويندي آهي‬ 
.‫اها هوا جي آلودگي جي ڪري ٿيندي آهي‬ 
3. Place a “Yes” for correct statement &
.‫ساه کڻڻ ۾ ڏکيائي پيدا ٿيندي آهي‬ 
“No” for a wrong statement.
‫دل جون بيماريون‬ 1. Human body is composed of different
‫ دل جون‬،‫ فالج‬،‫ رت جو دٻا ُء‬،‫رت جو وڌيل دٻا ُء‬  parts.
.‫بيماريون آهن‬ 000000
2. Brain is protected by skull.
‫ ورزش جي‬،‫عام سببن ۾ غير صحت مند غذا‬ 
3. Cavities can develop in teeth if you
.‫ وڌيڪ وزن ۽ سگريٽ نوشي آهن‬،‫گهٽتائي‬
brush them properly.
‫معدو جون بيماريون‬
4. Ears are organs of sight.
‫ دل جي جلڻ ۽ السر معدي جي خرابيون‬،‫بدهضمي‬ 
.‫آهن‬ 5. We have 27 bones in our
‫ تمام گهڻو ۽ تيز کائڻ معدي جي‬،‫مساليدار کاڌا‬  one hand.
.‫خرابي جو سبب آهن‬ 4. Write the key function of the following
1 ‫مشق ـ‬ body parts:
.‫ بهترين جواب تي گول ڪريو‬.1 Body Parts Function
:‫ هيٺين مان جسم جي حصي ۾ هاضمو ٿيندو" آهي‬.1 01 Eye
‫(ب) ڦڦڙ‬ ‫(الف) معدو‬
‫(د) دل‬ ‫(ج) وات‬ 02 Teeth
:‫ جسم جو سڀ کان وڏو حصو آهي‬.2 03 Ear
‫(ب) چمڙي‬ ‫(الف) دل‬ 04 Nose
‫(د) معدو‬ ‫(ج) دماغ‬
05 Muscle
‫ جسم جو اهو حصو جيڪو جسم جي اندروني حصن‬.3
:‫جي حفاظت ڪري ٿو‬ 06 Skeleton
‫(ب) چمڙي‬ ‫(الف) دل‬ 07 Heart
‫(د) ڪن‬ ‫(ج) دماغ‬ 08 Lungs
‫ جسم جو اهو حصو جيڪو جسم جي حرڪت کي‬.4
:‫ڪنٽرول ڪري ٿو‬ 09 Stomach

‫‪SCIENCE 4‬‬ ‫سائنس ‪4‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪Skin‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪K‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪N‬‬
‫‪ .2‬لفظن جي چڪاس ڪندي‪:‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪J‬‬
‫ڪالم ‪ 1‬۾ ڏنل لفظن کي جوڙي ڪري ۽ انھن کي ڪالم‬ ‫‪A‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪ 2‬۾ وري لکو‪.‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪R‬‬
‫انساني جسم ال ِء بگڙيل لفظ‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪P‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪K‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪L‬‬ ‫‪U‬‬ ‫‪N‬‬
‫ڪالم ‪2‬‬ ‫ڪالم ‪1‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪N‬‬
‫کا‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪Y‬‬ ‫‪E‬‬
‫لد‬ ‫‪T‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪U‬‬
‫ڦڙڦ‬ ‫‪M‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪S‬‬ ‫‪I‬‬
‫وھڏ‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪N‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪M‬‬
‫اپٺ‬ ‫‪N‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪I‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪R‬‬
‫ڃپور‬ ‫‪S‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪M‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪J‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪E‬‬
‫‪ .3‬صحيح بيان ال ِء ”ها“ ۽ غلط بيان ال ِء ”نه“ لکو‪.‬‬
‫‪ .1‬انساني جو جسم مختلف حصن جو‬
‫ٺهيل آهي‪.‬‬
‫‪000000‬کوپڙي محفوظ ڪري ٿي‪.‬‬ ‫‪ .2‬دماغ کي‬
‫‪000000‬‬
‫‪.3‬جيڪڏهن توهان صحيح طرح برش ڪريو ته ڏندن ۾‬
‫سوراخ پيدا ٿي سگهن ٿا‪.‬‬
‫‪000000‬‬
‫ڏسڻ جا عضوا آھن‪.‬‬‫‪000000‬‬ ‫‪ .4‬ڪنَ‬
‫‪ .5‬اسان جي هڪ هٿ ۾ ‪27‬‬
‫هڏا آهن‪.‬‬
‫‪000000‬‬
‫‪ .4‬هيٺين جسم جي حصن جا اهم ڪم لکو‪:‬‬
‫ڪم‬ ‫عضوي جو نالو‬
‫اک‬
‫ڏند‬
‫ڪن‬
‫نڪ‬
‫پٺا‬
‫پڃرو‬
‫دل‬
‫ڦڦڙن‬ ‫‪ .5‬هيٺ ڏنل لفظ بئنڪ استعمال ڪندي ڳجهارت ۾ لفظ‬
‫معدو‬ ‫ڳولھيو‪.‬‬
‫چمڙي‬ ‫دماغ‪ ،‬ڏند‪ ،‬ڦڦڙ‪ ،‬معدو‪ ،‬دل‪ ،‬اک‪ ،‬ڪن‪ ،‬صحتمند‬
‫ض م‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ث ڍ و پ‬

‫ح ن‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ش ض د و‬
‫‪5. Find words in the puzzle using word‬‬ ‫ڻ د‬ ‫ق‬ ‫ڻ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ھ ڦ م ب‬
‫‪bank below:‬‬ ‫و ض‬ ‫ذ‬ ‫غ‬ ‫ڙ‬ ‫ڦ‬ ‫ع غ پ ڦ‬
‫‪BRAIN, TEETH, LUNGS, STOMACH,‬‬ ‫ص ڦ‬ ‫ز‬ ‫پ‬ ‫م‬ ‫ز‬ ‫ڏ ڀ ش‬ ‫آ‬
‫‪HEART, EYE, EAR, HEALTHY‬‬
‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 6‬‬

‫د م ا غ ڌ ڦ و پ ح ص‬ A) Basic Needs of Living Organisms

‫ا ک چ ڏ خ س ق ش ض ح‬ There are two types of things
‫ٺ د ڏ ن د ق خ س ڦ ت‬ present on the Earth. They are: -
‫ش ض ڌ و پ ح ن پ ڪ م‬ 1. Living things 2. Non - living things
01. Living things
‫و ڦ ڀ ض م ع د و ش ن‬
They are divided into two major
‫ڇ ڪ ڙ ڦ ڪ ن پ ٿ ت د‬
groups. They are: -
1. Plants 2. Animals
2. Non - living things
Air, water, food and sun light are four
basic needs.
Food:
 Living things need food to live and
grow.
 Food gives energy.
 Plants can make their own food.
 Animals cannot make their own food
so they depend upon plants and
other animals.
Water:
 All plants and animals need water for
survival.
Air:
 Air is needed by all living things on
the earth.
 Humans need oxygen for respiration.
Chapter 2
2 ‫باب‬
PROPERTIES OF LIVING ‫جاندارن جون خاصيتون ۽‬
ORGANISMS AND NEEDS ‫ضرورتون‬
Students Learning Outcomes (SLOs): ‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬:
 Basic needs of living organisms such ،‫جاندارن جون بنيادي ضرورتون جهڙوڪ هوا‬ 
as Air, water, food, sun light, soil. .‫ مٽي‬،‫ سج جي روشني‬،‫ کاڌو‬،‫پاڻي‬
‫جاندار شين جا ست ڪردار‬ 
 Seven characters of living things
.‫وراثت بيان ڪريو‬ 
 Describe the inheritance. ‫ ماکي َء‬،‫ پوپٽ‬،‫جانورن جي زندگي جو چڪر (ڏيڏر‬ 
 Animal life cycle (The frog, butterfly, )‫جي مک‬
bee) .‫ٻوٽي جي زندگي جي چڪر کي بيان ڪريو‬ 
 Describe the plant life cycle. F‫ جون بنيادي ضرورتون‬F‫(الف) جاندارن‬
‫ اهي‬.‫ڌرتي َء تي ٻن قسمن جون شيون موجود آهن‬
:‫هي آهن‬
‫ غير جاندار شيون‬.2 ‫ جاندار شيون‬.1

‫‪ .1‬جاندار شيون‬ ‫‪Note: Same spices have same quality‬‬

‫اهي ٻن وڏن گروهن ۾ ورهايل آهن‪ .‬اهي هي آهن‪:‬‬ ‫‪and characters.‬‬
‫‪ .2‬جانور‬ ‫‪ .1‬ٻوٽا‬ ‫‪D) Life Cycle‬‬
‫‪ .2‬غير جاندار شيون‬ ‫‪Different stages of growth which a‬‬
‫هوا‪ ،‬پاڻي‪ ،‬کاڌو ۽ سج جي روشني چار بنيادي‬ ‫‪living thing goes through during its life is‬‬
‫ضرورتون آهن‪.‬‬
‫‪called Life Cycle.‬‬
‫کاڌو‪:‬‬
‫جاندار شين کي جيئڻ ۽ وڌڻ ال ِء خوراڪ جي‬ ‫‪‬‬ ‫‪1. Life Cycle of Butterfly‬‬
‫ضرورت آهي‪.‬‬ ‫‪Stage 1. Butterfly lays eggs on leaves.‬‬
‫کاڌو توانائي ڏئي ٿو‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Stage 2. Eggs produce Caterpillar.‬‬
‫ٻوٽا پنهنجو کاڌو پاڻ ٺاهي سگهن ٿا‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Stage 3. Caterpillar grows into pupa or‬‬
‫جانور پنهنجو کاڌو پاڻ ٺاهي نٿا سگهن ان ڪري هو‬ ‫‪‬‬ ‫‪chrysalis.‬‬
‫ٻوٽن ۽ ٻين جانورن تي ڀاڙين ٿا‪.‬‬
‫پاڻي‪:‬‬ ‫‪Stage 4. Pupa grows into butterfly.‬‬
‫سڀني ٻوٽن ۽ جانورن کي بقا ال ِء پاڻي جي ضرورت‬ ‫‪‬‬
‫آهي‪.‬‬
‫هوا‪:‬‬
‫هوا جي ضرورت زمين تي موجود سڀني جاندارن‬ ‫‪‬‬
‫کي هوندي آهي‪.‬‬
‫انسان کي ساهه کڻڻ ال ِء آڪسيجن جي ضرورت‬ ‫‪‬‬
‫آهي‪.‬‬
‫‪ Plants use carbon dioxide to make‬‬
‫‪food.‬‬
‫ٻوٽا کاڌو ٺاهڻ ال ِء ڪاربان ڊا ِء آڪسائيڊ استعمال‬ ‫‪‬‬
‫‪Light:‬‬
‫ڪندا آهن‪.‬‬
‫‪ light is source of energy.‬‬ ‫روشني‪:‬‬
‫‪ Plants cannot make food without‬‬ ‫روشني توانائي جو ذريعو آهي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪sunlight.‬‬ ‫ٻوٽا سج جي روشني کان سوا ِء کاڌو نه ٿا ٺاهي‬ ‫‪‬‬
‫‪B) Seven Characters of Living Things‬‬ ‫سگهن‪.‬‬
‫‪There are seven characters of living‬‬ ‫(ب) جاندار شين جا ست ڪردار‬
‫‪things. They are: -‬‬ ‫جاندارن جا ست ڪردار آهن‪ .‬اهي هي آهن‪:‬‬
‫‪1. Movement‬‬ ‫‪2. Respiration‬‬ ‫‪ .2‬ساه کڻڻ‬ ‫‪ .1‬حرڪت‬
‫‪3.Sensitivity‬‬ ‫‪ .4‬واڌ‬ ‫‪ .3‬حساسيت‬
‫‪4. Growth‬‬ ‫‪ .6‬خارج ٿيڻ‬ ‫‪ .5‬پيدائش‬
‫‪ .7‬غذائيت‬
‫‪5. Reproduction‬‬ ‫‪6.Excretion‬‬ ‫(ج) وراثت‬
‫‪7.Nutrition‬‬ ‫اهڙو عمل جنهن ۾ ڪردار والدين کان اوالد‬
‫‪C) Inheritance‬‬ ‫ڏانهن منتقل ٿين ٿا‪ ،‬ان کي وراثت چئبو آهي‪.‬‬
‫‪A process in which characters‬‬ ‫مثال‪ .1 :‬نيري اکين سان والدين کي نيري اکين وارا ٻار‬
‫‪transfer from parent to offspring is called‬‬ ‫هوندا‪.‬‬
‫‪Inheritance.‬‬ ‫‪ .2‬گالبي گلن واري ٻوٽي جو ٻج مان صرف گالبي گل‬
‫‪Example:1. Parents with blue eyes will‬‬ ‫پيدا ٿيندا‪.‬‬
‫نوٽ‪ :‬ساڳيون جنسون ساڳيون خاصيتون ۽ خوبيون‬
‫‪have children with blue eyes.‬‬
‫رکنديون آهن‪.‬‬
‫‪2. The seed of a plant with pink flowers‬‬
‫‪will only produce pink flowers.‬‬

‫(د) زندگي جو چڪر‬

‫وڌڻ جا مختلف مرحال جن مان ڪا جاندار شي ِء‬
‫پنهنجي زندگي َء دوران گذري ٿي‪ ،‬ان کي زندگي َء جو‬
‫چڪر چئبو آهي‪.‬‬
‫‪ .1‬پوپٽ جي زندگي جو چڪر‬
‫مرحلو ‪ .1‬پوپٽ پنن تي آنا الهي ٿو‪.‬‬ ‫‪E) Life Cycle of Plant‬‬
‫مرحلو ‪ .2‬آنن مان ڪيٽرپلر پيدا ٿين ٿا‪.‬‬ ‫‪1. Plant produces seeds.‬‬
‫مرحلو ‪ .3‬ڪيٽرپلر پوپا ۾ وڌي ٿو‪.‬‬ ‫‪2. Seeds germinate & produce‬‬
‫مرحلو ‪ .4‬پوپا پوپٽ ۾ وڌي ٿو‪.‬‬ ‫‪cotyledon.‬‬
‫‪3. Cotyledon grows into seedling.‬‬
‫‪4. Seedling grows into a young plant.‬‬
‫‪2.Life Cycle of Frog‬‬

‫)‪Stage 1. Frogs lays frogspawn (eggs‬‬
‫ڏيڏر‬ ‫‪.2‬‬
‫‪into the pond.‬‬
‫زندگيء جو چڪر‬ ‫َ‬ ‫جي‬
‫‪Stage 2. Eggs produce tadpoles.‬‬ ‫مرحلو ‪ .1‬ڏيڏر تال َء ۾ آنا الهيندا آهن‪.‬‬
‫‪Stage 3. Tadpoles grows into froglet.‬‬ ‫مرحلو ‪ .2‬آنن مان ٻچت ڏيڏر پيدا ڪن ٿا‪.‬‬
‫‪Stage 4.‬‬ ‫مرحلو ‪ .3‬ٻچت ڏيڏر مان ڏيڏر جو ٻچو وڌي ٿو‪.‬‬
‫مرحلو ‪ .4‬ڏيڏر جي ٻچي مان ڏيڏر بڻجي وڃي ٿو‪.‬‬
‫‪.3‬‬
‫‪Froglet grows into frog.‬‬
‫‪3. Life Cycle of Bee‬‬ ‫ء جو چڪر‬ ‫ء جي مک جي زندگي َ‪F‬‬ ‫مکي َ‬
‫‪Stage 1. Bee lays eggs.‬‬ ‫مرحلو ‪ .1‬مکي َء جي مک انڊا الهي ٿي‪.‬‬
‫مرحلو ‪ .2‬آنن مان‪ ،‬الروا پيدا ٿين ٿا‪.‬‬
‫‪Stage 2. From eggs, larvae produce.‬‬
‫مرحلو ‪ .3‬الروا پيوپا ۾ وڌي ٿو‪.‬‬
‫‪Stage 3. Larva grows into pupa.‬‬ ‫مرحلو ‪ .4‬پيوپا مان مکي َء جي مک پيدا ٿئي ٿي‪.‬‬
‫‪Stage 4. Pupa grows into Bee.‬‬

4. A baby elephant inherits all qualities

from the mother elephant.
‫ھ) ٻوٽي جي حياتي چڪر‬
.‫ٻج پيدا ڪري ٿو‬
َ ‫ ٻوٽو‬.1 3. Find words in the puzzle using
.‫ ٻج ڦٽي ٿو ۽ خوراڪي پن پيدا ڪري ٿو‬.2 word bank below:
.‫ َسلي ۾ وڌي ٿو‬،‫ خوراڪي پن‬.3 REPRODUCTION, LIGHT, WATER,
.‫ َسلو و ِڌي ٻوٽو بڻجي وڃي ٿو‬.4 AIR, MOVEMENT, FOOD, GROWTH.
A B M A R T S O U H G L Q
W F O R E S T P L S H A D
A I R G R F F R I G R H E
T O N L O O A E G U M O G
E B T D G O I L H L O R R
R E P R O D U C T I O N O
A O I N C U K J S H E U W
N T N K M O V E M E N T T
EXERCISE – 02 D H F J F F G J D A E Y H
1. Circle the letter of the best answer. 2 ‫مشق ـ‬
1. Which one of the following is a not .‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1
basic necessity? ‫ ھيٺين مان ڪھڙي بنيادي ضرورت ناھي؟‬.1
(a) Air (b) Food ‫(ب) کاڌو‬ ‫(الف) هوا‬
(c) Water (d) Fire ‫(د) باهه‬ ‫(ج) پاڻي‬
‫ اها خاصيت جيڪا هڪ جاندار پنهنجي والدين کان‬.2
2. The characteristic that an organism
:‫ ان کي چئبو آهي‬،‫ورثي ۾ ملي ٿي‬
inherit from its parents are called:
‫(ب) خاصيتون‬ ‫(الف) وراثت‬
(a) Inheritance (b) Traits ‫(د) ڪو به نه‬ ‫(ج) خوبيون‬
(c) Characters (d) None of these ‫ آنو ←سوٻٽ ← ڪريسلس ← پوپٽ‬.3
3. Egg⟶Caterpillar⟶Chrysalis⟶ :‫مٿي ڏنل خاڪو ڏيکاري ٿو‬
Butterfly ‫(الف) زندگي َء جي چڪر (ب) هوا جو چڪر‬
The above diagram shows: ‫(د) ڪو به نه‬ ‫(ج) پاڻي َء جو چڪر‬
(a) Life cycle (b) Air cycle :‫ ڏيڏر جي آني مان پيدا ٿئي ٿو‬.4
(c) Water cycle (d) None of these ‫(ب) ڏيڏر‬ ‫(الف) ڏيڏر جو ٻچو‬
‫(د) ڪو به نه‬ ‫(ج) ٻچت ڏيڏر‬
4.Frog spawn produces:
‫ آنو ←الروا ←؟ ←ماکي َء جي مک‬.5
(a) Froglet (b) Frog ‫(ب) ڏيڏر جو ٻچو‬ ‫(الف) سوٻٽ‬
(c) Tadpole (d) None of these ‫(د) اهي سڀ‬ ‫(ج) پيوپا‬
5. Egg⟶Larva⟶ ?⟶Bee .‫ صحيح بيان ال ِء ” ص“ ۽ غلط بيان ال ِء” غ “ لکو‬.2
(a) Caterpillar (b) Froglet .‫ غير جاندار شيون وڌي سگهن ٿيون‬.1
(c) Pupa (d) All of these .‫ جاندار شين کي هوا جي ضرورت آهي‬.2
.‫ پن پهرين ڦٽندا آهن‬،‫ ٻوٽي جي زندگي َء جي چڪر ۾‬.3
2. Write T for true and F for false ‫ هاٿي جو ٻار سڀ خوبيون ما ُء هاٿي کان ورثي ۾ ملي‬.4
statement. .‫ٿو‬
1. Non – living things can grow. ‫ هيٺ ڏنل لفظ بئنڪ استعمال ڪندي ڳجهارت ۾ لفظ‬.5
2. Living things need air. .‫ڳولھيو‬
3. In the life cycle of plant, the leaves .‫ واڌ‬،‫ کاڌو‬،‫ حرڪت‬،‫ هوا‬،‫ پاڻي‬،‫ روشني‬،‫پيدائش‬
grow first. ‫ق و ت د ر ض س و پ ب ن م و‬

‫ک ڙ خ ڳ ڀ پ‬ ‫م‬ ‫ض ڙ‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫پ‬ 02. Carbohydrate

‫د ش ک گ ا ڀ ز ڍ و ا‬ ‫ت‬ ‫ڦ‬ ‫و‬ Sugar is a carbohydrate found in
‫م ن ب ل ڌ ک ر ڏ ٿ ڻ‬ ‫ز‬ ‫ش‬ ‫ا‬ fruits, honey, milk and table sugar.
Sources of Carbohydrate:
‫ڦ ي پ د و ي ڙ گ ڏ ي‬ ‫ڌ‬ ‫غ‬ ‫ڌ‬
 Wheat, rice, maize, barely, potatoes.
‫ش ڻ ت ٿ ڇ ا ڀ‬ ‫ء‬ ‫ب پ ي د ا‬
‫ڪ ت ب ل ب ع ج‬ ‫ر‬ ‫ڻ ھ ث ٿ ح‬
Chapter 03 03 ‫باب‬
FOOD AND HEALTH ‫کاڌو ۽ صحت‬
‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬:
Students Learning Outcomes (SLOs):
‫کاڌي جا مکيه گروپ‬ 
 Main groups of food "‫متوازن غذا ۽ ان جي اهميت‬ 
 Balanced diet and its importance ‫صاف سٿري رهڻ جا بنيادي اصول‬ 
 The basic Principles of Hygiene ‫کاڌو وارو منارو‬ 
 Food Pyramid ‫(الف) کاڌي جا مکيه گروپ‬
:‫ اهي هي آهن‬.‫کاڌي جا ڇهه جزا آهن‬
A) Main Groups of food
‫ نشاستو‬.2 ‫ لحميات‬.1
There are six components of food.
‫ وٽئمن‬.4 ‫ سڻڀ‬.3
They are: -
‫ پاڻي‬.6 ‫ معدنيات‬.5
1. Proteins 2. Carbohydrate
‫ لحميات‬.1
3. Lipids 4. Vitamins
.‫لحميات ٽشوز جي تعميراتي بالڪ آهن‬
5. Minerals 6. Water
:‫لحميات جا ذريعا‬
01. Proteins ‫لحميات ٻوٽن ۽ جانورن جي خوراڪ مان حاصل‬ 
Proteins are building block of .‫ٿين ٿا‬
tissues. ‫ کير ۽ مڇيون جانورن جي پروٽين جا‬،‫ گوشت‬،‫انڊا‬ 
Sources of Proteins: .‫ذريعا آهن‬
‫ مٽر ۽ ڦريون ٻوٽن جي پروٽين‬،‫ ٻج‬،‫ اخروٽ‬،‫داليون‬ 
 Proteins are obtained from plant and .‫جا ذريعا آهن‬
animal foods.
 Eggs, meat, milk and fishes are
sources of animal proteins.
 Pulses, nuts, seeds, peas and beans
are sources of plant proteins.
:‫ڪ َم‬
‫لحميات اسان جي جسم جي ٽشوز کي ٺاهڻ ۽ حصن‬ 
.‫کي نقصان ٿيل جي مرمت ڪري ٿو‬
.‫لحميات ناخن ۽ وارن ۾ موجود هوندا آهي‬ 
‫ نشاستو‬.2
‫ کير‬،‫ ماکي‬،‫کنڊ هڪ نشاستو آهي جيڪو ميون‬
Functions:
.‫۽ ٽيبل کنڊ ۾ ملي ٿو‬
 Protein makes our body tissues and :‫نشاستو جا ذريعا‬
repairs to damage body parts. .‫ آلو‬،‫ بيرل‬،‫ مڪئي‬،‫ چانور‬،‫ڪڻڪ‬ 
 Protein is present in nails and hair.

Functions: :‫ڪ َم‬

 It provides quickly and energy to our ‫اهو اسان جي جسم کي جلدي ۽ توانائي فراهم ڪري‬ 
body. .‫ٿو‬
‫ سڻڀ‬.3
03. Lipids ‫ نشاستو ۽ پروٽين جي مقابلي ۾ وڌيڪ‬،‫سڻڀ‬
Lipid gives more energy as .‫توانائي ڏئي ٿو‬
compared to carbohydrates and :‫سڻڀ جا ذريعا‬
proteins. .‫چرٻي جانورن ۽ ٻوٽن مان حاصل ٿيندي آهن‬ 
Sources of Lipids: ‫ گوشت‬،‫ گيهه‬،‫ مکڻ‬،‫جانورن مان سڻڀ جا ذريعا تيل‬ 
.‫جي چرٻي وغيره آهن‬
 Fats are obtained from animals as
‫ جهڙوڪ ناريل جو‬،‫ٻوٽن مان سڻڀ جا ذريعا تيل‬ 
well as plants.
.‫ سرس جو تيل وغيره‬،‫ زيتون جو تيل‬،‫تيل‬
 Animal sources of lipids are oil,
butter, ghee, fat of meat etc.
 Plant sources of lipids are oils such
coconut oil, olive oil, mustard oil, etc.
:‫ڪم‬
.‫سڻڀ اسان جي جسم کي توانائي ۽ گرمي ڏئي ٿو‬ 
‫ جنهن جي‬،‫ نيري وهيل سڀ کان وڏي مڇي آهي‬:‫نوٽ‬
‫ ان جو ٿلهو درياهه‬.‫جسم ۾ چرٻي وڌيڪ هوندي آهي‬
.‫جي پاڻي ۾ ٿڌ گرمي پد کان بچائي ٿو‬
Function:
 Lipid gives energy and heat to our
‫ وٽئمنس‬.4
body.
‫ وٽئمنس کي‬.‫وٽئمنس توانائي مهيا نه ڪندا آھن‬
Note: Blue whale is the largest fish,
‫حفاظتي غذا به سڏيو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي بيمارين‬
which has more fat in its body. Its fat
.‫جي خالف وڙهنديون آهن‬
prevents from cold temperature of river
water.
‫وٽئمن ـ اي‬
‫ذريعا‬
04. Vitamins
Vitamins do not provide energy. .‫ مڇي َء جو جگر جو تيل وغيره‬،‫ کنڊ‬،‫گجر‬ 
Vitamins are also called Protective ‫ڪ َم‬
foods because they are for fighting .‫هي رات جي انڌي پن کي روڪي ٿو‬ 
against certain diseases. ‫وٽئمن ـ بي ڪامپليڪس‬
‫ذريعا‬
Vitamin A .‫ مڇي وغيره‬،‫ گوشت‬،‫ اناج‬،‫ ڪڻڪ‬،‫ڀاڄيون‬ 
Sources Functions
 Carrots, cod, liver oil of fish etc.  It prevents the diseases of skin.
Functions
 It keeps health nervous system.
 It prevents night blindness.  It prevents Beriberi disease.
 Beriberi disease waste energy of our
Vitamin B Complex body.
Sources
 Vegetables, wheat, grains, meat,
fishes etc.

Vitamin C ‫وٽئمن ـ سي‬

Sources ‫ذريعا‬
 Oranges, guavas, lemons, citrus / ‫ رس وارا ميوا ۽‬/ ‫ کٽا‬،‫ ليمون‬،‫ زيتون‬،‫نارنگي‬ 
ripe fruit and vegetables etc. .‫ڀاڄيون وغيره‬
‫ڪ َم‬
Functions ‫هي اسان جي جسم جي مدافعتي نظام کي مضبوط‬ 
 It strong the immune system of our .‫ڪري ٿو‬
body. .‫هي اسڪروي بيماري کان بچائيندي آهي‬ 
 It prevents the scurry disease. ‫اسڪروي بيماري جي ڪري اسان جي مهارن م""ان‬ 
 Scurvy disease cause flow the blood .‫رت وهندي آهي ۽ اهي سڄي پونديون" آهن‬
from our gum and swallow the gum. ‫وٽئمن ـ ڊي‬
‫ذريعا‬
Vitamin D .‫ مڇي َء جو جگر وغيره‬،‫ سج جي روشني‬،‫کير‬ 
Sources ‫ڪ َم‬
 Milk, sun light, cod liver of fish etc. .‫هي هڏن ۽ ڏندن" کي مضبوط ڪري ٿي‬ 
.‫هي رڪيٽس بيماري کان بچائيندي آهي‬ 
Functions
‫ريڪٽس بيماري َء جي ڪري هڏن جي ڪمزوري‬ 
 It strong the bones and teeth. .‫ٿئي ٿي‬
 It prevents from Rickets disease. ‫وٽئمن ـ ڪي‬
 Rickets disease cause soften ‫ذريعا‬
weakness bone. .‫تازا ميوا ۽ ڀاڄيون وغيره‬ 
‫ڪ َم‬
Vitamin K ‫اها رت جي پليٽليٽس جي ٺهڻ ۾ اضافو ڪري ٿي ۽‬ 
Sources .‫رت کي بند ڪري ٿي‬
 Fresh fruit and vegetables etc. ‫ تندن وارو کاڌو‬/ ‫فائبرس‬
Functions ‫ ذيابيطس ۽ دل جي بيمارين‬،‫فائبر واري غذا قبضي‬ 
.‫کان بچائي ٿي‬
 It increases platelets of blood and ‫ ڀاڄيون فائبر‬،‫ مٽر‬،‫ اناج‬،‫ ڪڻڪ‬،‫ ڀاڄيون‬،‫ميوا‬ 
clot blood. .‫خوراڪ جا ذريعا آهن‬
Fibrous Food
05. MINERALS
 Fibrous food protects from
constipation, diabetes and heart  Minerals do not provide energy.
diseases.  There are 21 essential minerals for
 Fruits, vegetables, wheat, grains, our body.
peas, legumes are sources of fibrous  Some minerals are needed in large
food. amount and some are needed in low
‫ڪ َم‬ amount.
.‫هي چمڙي جي بيمارين کان بچائي ٿي‬  A) Large amount needed minerals
.‫هي تنتي سرشتي کي صحتمند رکي ٿي‬  Calcium, Iron, Sodium, Chlorine,
Phosphorus, Potassium etc.
.‫هي بيري بيري جي بيماري َء کي روڪي ٿو‬ 
‫بيري بيري بيماري اسان جي جسم جي توانائي‬ 
.‫ضايع ڪندي آهي‬ B) Low amount needed minerals
Zinc, Iodine, Magnesium etc.

Iron (Fe) ‫(ب) گھٽ مقدار ۾ ضروري معدنيات‬

.‫ مئگنيشم وغيره‬،‫ آيوڊين‬،‫زنڪ‬
Sources ‫آئرن‬
 Liver, Dark green vegetables, Red ‫ذريعا‬
meat, Flour, Egg yolk, Dried fruit, ‫ انڊي‬،‫ اٽو‬،‫ ڳاڙهو گوشت‬،‫ تمام سايون ڀاڄيون‬،‫جيرو‬ 
peas, fishes, nuts, poultry, raisins
،‫ اخروٽ‬،‫ مڇيون‬،‫ مٽر‬،‫ خشڪ ميوو‬،‫جو زردي‬
etc.
.‫ ڪشمش وغيره‬،‫مرغي‬
Functions ‫ڪ َم‬
 It makes RBCs of body. .‫هي جسم جي ڳاڙهن جزن کي ٺاهيندو آهي‬ 
 It transports oxygen in body. .‫هي جسم ۾ آڪسيجن منتقل ڪري ٿو‬ 
 It stores energy in body. .‫هي جسم ۾ توانائي جمع ڪري ٿو‬ 
 Deficiency of Iron Cause Anemia .‫آئرن جي کوٽ جي ڪري اينيميا بيماري ٿئي ٿي‬ 
Disease. .‫اينيميا جو مطلب آهي رت جي گهٽتائي‬ 
 Anemia means deficiency of blood. ‫ڪليشم‬
‫ذريعا‬
Calcium (Ca) ‫ ننڍيون مڇيون‬، ‫ تمام سايون ڀاڄيون‬،‫ انڊا‬،‫ پنير‬،‫کير‬ 
Sources .‫۽ ان جا هڏا وغيره‬
 Milk, cheese, eggs, dark green ‫ڪ َم‬
vegetables, small fishes & its bones .‫هي هڏا ۽ ڏند" ٺاهي ٿي‬ 
etc. ‫هي پٺن جي ڪارڪردگي َء ۽ رت جي ٺهڻ ال ِء‬ 
Functions .‫ضروري آهي‬
 It makes bones and teeth. ‫ڪئلشيم جي گھٽتائي جي ڪري رڪيٽس جي‬ 
 It needs for muscle and blood .‫بيماري ٿئي ٿي‬
clotting. ‫ڪاپر‬
 Deficiency of calcium cause Rickets ‫ذريعا‬
Disease. ،‫ جيرو‬،‫ مڇيون‬، ‫ خشڪ آلو بخارا‬،‫ مٽر‬،‫ ڪيال‬،‫ڪڻڪ‬
.‫ ڦريون وغيره‬،‫ اناج‬،‫بڪي‬
Copper (Cu) Functions
Sources  It makes RBCs of blood.
 Wheat, Bananas, Peas, prunes  It helps in prepare bones.
oysters, fishes, Liver, Kidney,  Deficiency of blood causes anemia
Grains, legumes etc. disease, hung and problems of
‫ معدنيات‬.5 kidney.
.‫معدنيات توانائي مهيا نه ڪندا آهن‬  Magnesium (Mg)
.‫ معدنيات ضروري آهن‬21 ‫اسان جي جسم ال ِء‬  Sources
‫ڪجھ معدنيات وڏي مقدار ۾ ۽ ڪجھ گھٽ ۽ مقدار‬   Seeds, apricots, nuts, Almond,
.‫۾ گھربل آھن‬ grains, Maize, vegetables, fruits,
dried figs almonds, etc.
‫(الف) وڏي مقدار ۾ گهربل معدنيات‬ Functions
،‫ فاسفورس‬،‫ ڪلورين‬،‫ سوڊيم‬،‫ آئرن‬،‫ڪيلشيم‬
.‫پوٽاشيم وغيره‬  It helps in making of bones.
 It breaks down of food in our body.
 Deficiency of Mg causes joints ache,
mental retarding, Diabetes

Sodium (Na) ‫مئگنيشم‬

Sources ‫ذريعا‬
،‫ ڀاڄيون‬،‫ مڪائي‬،‫ اناج‬،‫ اخروٽ‬،‫ بادام‬،‫ زردالو‬،‫ٻج‬
 Meat, Eggs, Common salt, Fruits,
.‫ خشڪ بادام وغيره‬،‫ميوا‬
Vegetables etc.
‫ڪ َم‬
Functions
.‫هي هڏا ٺاهڻ ۾ مدد ڪري ٿي‬
 Sodium take place distributing water
in body .‫هي کاڌي کي ٽوڙي ٿي‬
 Deficiency of sodium cause ‫ يادائش‬،‫مئگنيشم جي گھٽتائي جي ڪري سن َڌن ۾ درد‬
balancing disorder in our veins and .‫ ذيابيطس ٿين ٿيون‬، ‫ڪمزور ٿيڻ‬
tissues. ‫سوڊيم‬
‫ذريعا‬
Iodine (I) .‫ ڀاڄيون وغيره‬،‫ ميوا‬،‫ عام لوڻ‬،‫ انڊا‬،‫گوشت‬
Sources ‫ڪ َم‬
 Meat, Onion, Eggs, Salt of Iodine, .‫سوڊيم جسم ۾ پاڻي ورهائڻ جو عمل ڪري ٿي‬
Sea food etc. ‫سوڊيم جي گھٽتائي جي ڪري رڳن ۽ ٽشوز ۾ توازن جي‬
Functions .‫خرابي جو سبب بڻجي ٿي‬
 It helps in prepare hormones in our ‫آيوڊين‬
body, which produce lot of energy. ‫ذريعا‬
 Deficiency of iodine causes mental ‫ سامونڊي کاڌو‬،‫ آئوڊين جو لوڻ‬،‫ انڊا‬،‫ بصر‬،‫گوشت‬
retardation. .‫وغيره‬
‫ڪ َم‬
06. Water ‫هي اسان جي جسم ۾ هارمون تيار ڪرڻ ۾ مدد ڪري‬
 Water is the most important .‫ جيڪي تمام گهڻي توانائي پيدا ڪن ٿا‬،‫ٿو‬
component of food to maintain .‫آيوڊين جي ڪمي ذهني گهٽتائي جو سبب بڻجي ٿي‬
proper body functions. ‫ پاڻي‬.6
 Water helps in transporting ‫پاڻي جسم جي خاص ڪمن کي برقرار رکڻ ال ِء‬
substances inside the body. .‫خوراڪ جو سڀ کان اهم جزو آهي‬
‫ڪ َم‬ ‫پاڻي جسم جي اندر شين کي منتقل ڪرڻ ۾ مدد ڪري‬
.‫هي جسم جي ڳاڙهن جزن کي ٺاهيندي آهي‬  .‫ٿو‬
.‫هي هڏا تيار ڪرڻ ۾ مدد ڪري ٿي‬ 
،‫ اينيميا جي بيماري‬، ‫رت جي گھٽتائي جي ڪري‬  Deficiency of Protein
.‫بک ۽ گردن جا مسئال ٿين ٿا‬ 1. Marasmus
(Greek Marasmos = To waste water)
 It occurs in infant children.
Symptoms:
 It loose wastes so that loose of
weight occur.
 Muscles disappear in child.
 Child has old man’s face.
 Child has no edema.
Causes:
 It is due to hung.

 It is also caused due to severe .‫اهو پڻ سخت پروٽين جي گهٽتائي سبب ٿئي ٿو‬ 
protein deficiency. ‫ ڪواشوڪور‬.2
.‫هي بيماري ٻارن ۽ بالغن ۾ ٿئي ٿي‬ 
2. Kwashiorkor ‫عالمتون‬
 It occurs in child as well as adult. ‫ ٽشوز جي واڌ ويجهه‬،‫ دماغي بيمار‬،‫ان سان پيچش‬ 
Symptoms: .‫روڪجي يا گھٽجي وڃي ٿي‬
 It causes Dysentery, Mental ill, .‫ٻار ۾ وار جون تبديليون ٿينديون آهن‬ 
.‫ٻار کي چنڊ وانگر انسان جي منهن ٿي وڃي ٿو‬ 
tissues growth stops or decrease.
.‫ٻار جو پيٽ سڄي وڃي ٿو‬ 
 Child has hair changes. :‫سبب‬
 Child has moon like man’s face. .‫اهو پروٽين جي گهٽتائي جو سبب آهي‬ 
 Child has edema. ‫مريض جي پيٽ جي حصي ۾ ٻرندڙ نظر اچن ٿا ۽‬ 
Causes: .‫اهو رطوبت برقرار رکڻ جي ڪري آهي‬
 It is cause due to protein deficiency. ‫(ب) متوازن غذا ۽ ان جي اهميت‬
 Patient appears puffy in the ‫ سالن جي‬14 ‫ کان‬7 ‫ جيڪو‬،‫هڪ صحتمند ٻار‬
abdomen area and this is due to fluid ‫ گرام پروٽين جي‬1 ‫ تنهن کي اٽڪل‬،‫عمر جو هجي‬
retention. .‫ضرورت آهي‬
‫ صحتمند کاڌو‬/ ‫متوازن غذا‬
‫اها غذا جنهن ۾ اهي سڀئي شيون شامل آهن جن‬
B) Balanced Diet and its Importance ‫ ان کي‬،‫جي جسم کي خاص مقدار ۾ ضرورت آهي‬
A healthy child, 7 to 14 years of .‫متوازن غذا سڏيو ويندو آهي‬
age, requires about 1 gram of protein ‫ غير صحتمند غذا‬/ ‫غير متوازن غذا‬
per kilogram of body weight. ‫اهو کاڌو جنهن ۾ مختلف شين جي مقدار مطابق‬
.‫ ان کي غير متوازن غذا چئبو آهي‬،‫ضرورت نه هجي‬
Balanced Diet / Healthy Food Healthy Eating Habits
Food which contains all those  Eat enough fiber, pulses, whole
things which a body needs in proper grains, fresh fruits and vegetables.
amount is called Balanced Diet.  Less use of oil and sweets.
 Control salt intake.
Unbalanced Diet / Unhealthy Food  Eat freshly prepare food.
Food in which amount of different  Stop taking soft drinks and
things is not according to requirement is beverages.
called Unbalanced Diet.  Increase intake of water, juices and
‫لحميات جي گھٽتائي‬ soups.
‫ ميراسمس‬.1
)‫(يوناني ميراسموس = پاڻي ضايع ڪرڻ‬ C) The Basic Principles of Hygiene
.‫ اهو ننڍڙن ٻارن ۾ ٿئي ٿي‬ Personal Hygiene
:‫عالمتون‬ The principle of maintaining
.‫اُن ۾ ضايع ٿئي ٿو ته جيئن وزن گھٽجي وڃي‬  cleanliness of the body parts like head,
hair, ears, face, eyes, nose, neck, teeth,
.‫ٻار ۾ عضالت غائب ٿي وڃن ٿا‬ 
hands, feet and skin is called Personal
.‫ٻار کي پوڙهي ماڻهو َء جو چهرو هوندو آهي‬ 
hygiene.
.‫ٻار کي اذيما نه آهي‬ 
:‫سبب‬ Basic Principles of Hygiene
.‫لنگهڻ سبب آهي‬  1. Wash your hands 2. Take a bath
3. Brush your teeth 4. Brush your hair ‫د) کاڌي جو منارو‬

5. Care of nose 6. Care of ears ‫هي هر کاڌي جي گروپ مان مناسب مقدار‬
7. Care of feet 8. Care of nails ‫ڏيکاري ٿو ته اسان کي هر روز متوازن غذا برقرار‬
.‫رکڻ ال ِء کائڻ گهرجي‬
9. Wear clean clothes
‫هڪ مناري جو بنياد ڏيکاري ٿو ته اسان کي‬
D) Food Pyramid ‫ جئين اهو مٿي وڃي ٿو اهو‬.‫وڌ ۾ وڌ کائڻ گهرجي‬
.‫ڏيکاري ٿو ته اسان کي گهٽ ۾ گهٽ کائڻ گهرجي‬
It shows the proper amount from
.‫کاڌي جو منارو ڇهن گروپن ۾ ورهايل آهي‬
each food group that we should eat
every day to maintain a balance diet.
The base of a pyramid
shows what we should eat the
maximum. As it goes up it show
what we should eat the
minimum.
Food pyramid is divided into EXERCISE – 04
six groups. 1. Circle the letter of the best
answer.
1. Butter is a good source of _______.
(a) Carbohydrates (b) fats
(c) both (d) none of these
02. Which gives us more energy?
‫صحتمند کائڻ جون عادتون‬
‫ سڄا‬،‫ داليون‬،‫ڪافي مقدار ۾ تاندورن واريون کاڌا‬  (a) Carbohydrates (b) proteins
.‫ تازا ميوا ۽ ڀاڄيون کائو‬،‫اناج‬ (c) fats (d) cannot say
.‫تيل ۽ مٺايون جو گهٽ استعمال‬  03. Meat and pulses are good source of:
.‫لوڻ جي واپرائڻ تي ڪنٽرول ڪريو‬  (a) Vitamins (b) fats
.‫تازو تيار ڪيل کاڌو کائو‬ 
(c) proteins (d) water
.‫نرم مشروبات ۽ مشروبات وٺڻ بند ڪريو‬ 
.‫ رس ۽ سوپ جو استعمال وڌايو‬،‫پاڻي‬  04. ________ needs for strong bones.
(a) Iron (b) calcium
‫ج) حفظان صحت جا بنيادي اصول‬ (c) fruits (d) candy
‫ذاتي صفائي‬
،‫ ڪن‬،‫ وار‬،‫جسم جي حصن جهڙوڪ مٿي‬ 05. Our body prepares which type of
‫ پيرن ۽ چمڙي‬،‫" هٿن‬،‫ ڏند‬،‫ ڳچيء‬،‫ نڪ‬،‫ اکيون‬،‫منهن‬ Vitamin in the presence of sunlight?
‫جي صفائي کي برقرار رکڻ جي اصول کي ذاتي صفائي‬ (a) Vitamin D (b) Vitamin A
.‫سڏيو ويندو آهي‬ (c) Vitamin B (d) Vitamin K
‫ صحت جا بنيادي اصول‬F‫حفظان‬
.‫ غسل ڪريو‬.2 .‫ پنهنجا هٿ ڌو‬.1
.‫ وارن کي ڦڻي ڏيو‬.4 ‫ پنهنجن ڏند کي برش ڪريو‬.3 2. Circle T for True and F for False
‫ ڪنن جي سنڀال‬.6 ‫ نڪ جي سنڀال‬.5 statement.
‫ ننهن جي سنڀال‬.8 ‫ پيرن جي سنڀال‬.7 1. A balanced diet includes food from
‫ صاف ڪپڙا پائڻ‬.9 three food groups. T F
2. A ruptured skin requires protein rich
food for its repair. T F

3. In winter, half portion of our diet

should comprise fat. T F
4. Vitamins do not provide energy but
are important for health. T F Chapter 4
5. A food pyramid chart helps one in
choose suitable food daily. T F LIVING THINGS AND THEIR
ENVIRONMENT
 Environment & its living & non - living
components.
 Types of Environment (land, water
4 ‫مشق ـ‬ air
.‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1  Classification of Animals according
.‫ مکڻ ______ جو سٺو ذريعو آهي‬.1 to their Eating Habits.
‫(ب) چرٻي‬ ‫(الف) ڪاربوهائيڊريٽ‬  Simple Food Chain (Producers,
‫(د) انهن مان ڪو به نه‬ ‫(ج) ٻئي‬ Consumers & Decomposers).
‫ ڪهڙو اسان کي وڌيڪ توانائي ڏئي ٿو؟‬.2
‫(ب) پروٽين‬ ‫(الف) ڪاربوهائيڊريٽ‬ Environment and its Living and Non-
‫(د) نٿو چئي سگهجي‬ ‫(ج) چرٻي‬ living Components
:‫ گوشت ۽ داليون جا سٺا ذريعا آهن‬.3 Environment:
‫(ب) چرٻي‬ ‫(الف) وٽئمن‬ Everything around an organism
‫(د) پاڻي‬ ‫(ج) پروٽين‬ that affects its life is called its
:‫ _______ هڏن کي مضبوط ال ِء ضروري آهي‬.4 environment.
‫(ب) ڪلشيم‬ ‫(الف) آئرن‬
Components of Environment:
‫(د) مٺائي‬ ‫(ج) ميوا‬
‫ سج جي روشني َء ۾ اسان جو جسم ڪهڙي قسم جي‬.5 Environment has two
‫وٽامن تيار ڪري ٿو؟‬ components. They are:
‫(الف) وٽئمن ڊي (ب) وٽئمن اي‬ 1. Abiotic / Non – Living Component
‫(ج) وٽئمن بي (د) وٽئمن ڪي‬ 2.Biotic / Living Component.
Abiotic Component / Factor
.‫ صحيح ال ِء ” ص “۽ غلط ال ِء ”ع “ تي گول پايو‬.2
Light, temperature, soil, air and
.‫ کاڌي جا ٽي گروپ شامل هوندا آهن‬،‫ متوازن غذا ۾‬.1
water are abiotic components of an
‫ع‬ ‫ص‬
environment.
‫ زخميل چمڙي جي مرمت ال ِء پروٽين سان ڀرپور‬.2
1. Light:
‫ع‬ ‫ص‬ .‫خوراڪ گهرجي‬
Light is a very important abiotic
‫ اسان جي غذا جو اڌ حصو سڻڀ وارن کاڌن‬،‫ سياري ۾‬.3
factor of the environment. The ultimate
‫ع‬ ‫ص‬ .‫جو هئڻ گهرجي‬
source of light energy is the Sun.
‫ وٽئمن توانائي مهيا نه ڪندا آهن پر صحت ال ِء اهم‬.4
‫ع‬ ‫ص‬ .‫آهن‬ 2. Temperature:
‫ کاڌي جو منارو ڪنهن به ماڻهو َء کي روزمره جي‬.5 Some places on the Earth like
‫ع‬ ‫ص‬ .‫غذا جي چونڊڻ ۾ مدد" ڪري ٿو‬ deserts are too hot and others like
glaciers are too cold for animals and
plants to survive. There is a great

difference of temperature between day &  Without earth, most of the plants
night of a desert. Days are hot and nights would not exist.
are cold. Ex: deserts, land, forests, valleys, etc.
4 ‫باب‬ 2. Biotic Component / Factor
All plants, animals and
‫جاندار شيون ۽ انهن جو ماحول‬ microorganisms are called living
‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬: components of an environment.
.‫ماحول ۽ ان جا جاندار ۽ غير جاندار جزا‬  A) Producers
)‫ پاڻي ۽ هوا‬،‫ماحول جا قسم (زمين‬ 
 Plants are able to make their own
.‫جانورن جي کائڻ جي عادتن مطابق درجه بندي‬  food by photosynthesis so they are
‫ استعمال‬،‫سادي کاڌي واري زنجير (مهيا ڪندڙ‬  known as producers.
)‫ڪندڙ ۽ تحليل ڪندڙ‬  They also release oxygen in which
all organisms respire.
‫ماحول ۽ ان جا جاندار ۽ غير جاندار‬
B) Consumers
‫جزا‬
All the organisms which do not make
:‫ماحول‬
their own food and feed on plants
‫ڪنهن جاندار جي چوڌاري هر شي ِء جيڪا ان‬ directly or indirectly are called
‫ ان کي ماحول چئبو‬،‫جي زندگي َء تي اثر انداز ٿئي ٿي‬ consumers.
.‫آهي‬ There are different types of
:‫ماحولياتي اجزاء‬ consumers. Such as:
:‫ اهي آهن‬.‫ماحول جا ٻه حصا آهن‬ 1. Herbivores 2. Carnivores
‫ حصو‬/‫ غير جاندار جزو‬.1 3. Omnivores
‫ حصو‬/‫ جاندار جزو‬.2
‫ حصو‬/‫غير جاندار جزو‬
1. Herbivores
‫ هوا ۽ پاڻي ماحول جا‬،‫ مٽي‬،‫ گرمي پد‬،‫روشني‬
.‫غير جاندار جزا آهن‬ Animals that eat only plants are
:‫ روشني‬.1 called herbivores.
‫روشني ماحول جو هڪ اهم غير جاندار جزو‬ For examples: Horses, goats, squirrels,
.‫ روشني توانائي جو بنيادي ۽ آخري ذريعو سج آهي‬.‫آهي‬ buffalo, rabbit, deer, camel, sparrows,
sheep, giraffe, zebra, elephant and
:‫ گرمي پد‬.2
butterflies etc.
‫ڌرتي َء تي ڪي جايون جهڙوڪ ريگستان تمام‬ 2. Carnivores
‫گهڻو گرم آهن ۽ ٻيا جهڙوڪ گليشيئر جانورن ۽ ٻوٽن‬
Animals that eat flesh of the
‫ ٿر جي ڏينهن" ۽ رات جي‬.‫جي زنده رهڻ ال ِء تمام ٿڌا آهن‬ herbivores or other animals are called
‫ ٿر ۾ ڏينهن" گرم ۽‬.‫گرمي پد ۾ وڏو فرق هوندو آهي‬ carnivores.
.‫راتيون ٿڌيون ٿينديون" آهن‬ For examples: cats, dogs, frogs,
leopards, wolves, shark, crocodile,
hawks etc.
3. Air
 Air is a mixture of gases. ‫ هوا‬.3
 Animals and plants respire in the .‫هوا گئسن جو مالوٽ آهي‬ 
oxygen of air. .‫جانور ۽ ٻوٽا هوا جي آڪسيجن ۾ ساهه کڻن ٿا‬ 
4. Earth ‫ ڌرتي‬.4
 It is very important for plant growth. .‫ٻوٽن جي واڌ ويجهه ال ِء زمين تمام ضروري آهي‬ 

‫زمين کان سوا ِء‪ ،‬اڪثر ٻوٽا وجود نه رکن ها‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Secondary Consumers‬‬
‫مثال‪ :‬ريگستان‪ ،‬زمين‪ ،‬ٻيال‪ ،‬واديون‪ ،‬وغيره‪.‬‬ ‫‪These animals get their energy‬‬
‫جاندار جزو‪ /‬حصو‬ ‫‪by eating meat of grazing animals‬‬
‫سڀئي ٻوٽا‪ ،‬جانور ۽ بريڪ جاندار ماحول جا‬ ‫‪(primary consumers).‬‬
‫جاندار جزا چئبا آهن‪.‬‬ ‫‪For examples: lion, tiger, wolf, dog, cat‬‬
‫(الف) مهيا ڪندڙ‬ ‫‪etc.‬‬
‫‪Tertiary Consumers‬‬
‫ٻوٽا روشنائي ترڪيب ذريعي پنهنجو کاڌو پاڻ ٺاهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪Secondary consumers when‬‬
‫سگھندا آهن تنهنڪري هنن کي پيدا ڪندڙ چئبو‬ ‫‪eaten up by other animals then they are‬‬
‫آهي‪.‬‬ ‫‪called tertiary consumers.‬‬
‫اهي آڪسيجن پڻ جاري ڪن ٿا جنهن ۾ سڀئي‬ ‫‪‬‬ ‫‪For examples: Hawk, wolf etc.‬‬
‫جاندار ساه کڻن ٿا‪.‬‬
‫(ب) استعمال ڪندڙ‬ ‫‪Herbivorous which feed on plants‬‬
‫‪are called primary consumers and‬‬
‫سڀئي جاندار جيڪي پنهنجو کاڌو پاڻ نٿا ٺاهين ۽‬
‫‪carnivorous‬‬ ‫‪which‬‬ ‫‪eat‬‬ ‫‪primary‬‬
‫ٻوٽن کي کاڌ خوراڪ سڌو يا اڻ سڌي طرح استعمال‬
‫‪consumers are secondary consumers,‬‬
‫ڪن ٿا تن کي واپرائيندڙ چئبو آهي‪.‬‬
‫‪when secondary consumers are eaten‬‬
‫واپرائيندڙ جا مختلف قسم آهن‪ .‬جيئن ته‪:‬‬
‫‪up by other animals they become‬‬
‫‪ .2‬گوشت خور‬ ‫‪ .1‬ٻوٽا خور‬
‫‪tertiary consumer in a food chain.‬‬
‫‪ .3‬همئه خور‬
‫‪ .1‬ٻوٽا خور‬
‫‪C) Decomposers‬‬
‫جيڪي جانور صرف ٻوٽا کائيندا آهن‪ ،‬تن کي‬
‫ٻوٽا خور چئبو آهي‪.‬‬ ‫‪When plants and animals die,‬‬
‫مثال طور‪ :‬گھوڙا‪ ،‬ٻڪريون‪ ،‬نوريئڙا‪ ،‬مينهن‪ ،‬سيهڙ‪،‬‬ ‫‪their bodies are broken down or‬‬
‫هرڻ‪ ،‬اٺ‪ ،‬جھرڪي‪ ،‬رڍ‪ ،‬زراف‪ ،‬زيبرا‪ ،‬هاٿي ۽ پوپٽ‬ ‫‪decomposed by bacteria and fungi.‬‬
‫وغيره‪.‬‬ ‫‪These bacteria and fungi are called‬‬
‫‪decomposers.‬‬
‫‪ .2‬گوشت خور‬
‫جيڪي جانور ٻوٽن خورن يا ٻين جانورن جو‬
‫گوشت کائيندا آهن‪ ،‬تن کي گوشت خور چئبو آهي‪.‬‬ ‫‪Plants and animals reuse these‬‬
‫مثال طور‪ :‬ٻلي‪ ،‬ڪتا‪ ،‬ڏيڏر‪ ،‬چيتا‪ ،‬بگھڙ‪ ،‬شارڪ‪،‬‬ ‫‪simple substances. This is a natural way‬‬
‫واڳون‪ ،‬باز وغيره‪.‬‬ ‫‪of “recycling” of materials.‬‬
‫‪3. Omnivores‬‬
‫‪The animals that eat both plants‬‬ ‫‪ .3‬همئه خور‬
‫‪and meat are called omnivores.‬‬ ‫جيڪي جانور ٻوٽا ۽ گوشت ٻئي کائيندا آهن‪.‬‬
‫‪For examples: Chickens, monkeys,‬‬ ‫انهن کي همئه خور چئبو آهي‪.‬‬
‫‪crows, bears, hens, raccoons, pigs, and‬‬ ‫مثال طور‪ :‬ڪڪڙ‪ ،‬ڀولڙي‪ ،‬ڪان ُء‪ ،‬رڇ‪ ،‬مرغيون‪،‬‬
‫‪humans.‬‬ ‫ريڪون‪ ،‬سور ۽ انسان‪.‬‬
‫ابتدائي صارفين‬
‫‪Primary Consumers‬‬
‫اهي جانور جيڪي ٻوٽن يا پيدا ڪندڙن کي‬
‫‪Those animals which obtain their‬‬ ‫کائي پنهنجي توانائي حاصل ڪن ٿا‪ ،‬انهن کي ابتدائي‬
‫‪energy by eating plants or producers are‬‬ ‫صارفين ‪ /‬استعمال ڪندڙ چئبو آهي‪.‬‬
‫‪called Primary consumers.‬‬ ‫مثال طور‪ :‬ڳئون‪ ،‬رڍون‪ ،‬ٻڪريون‪ ،‬هرڻ وغيره‪.‬‬
‫‪For example: Cows, sheep, goats, deer‬‬ ‫ثانوي صارفين‬
‫‪etc.‬‬ ‫هي جانور چرندڙ جانورن (ابتدائي استعمال‬
‫ڪندڙن) جو گوشت کائڻ سان پنهنجي توانائي حاصل‬
‫ڪندا آهن‪.‬‬

‫مثال طور‪ :‬شينهن‪ ،‬چيتو‪ ،‬بگھڙ‪ ،‬ڪتو‪ ،‬ٻلي وغيره‪.‬‬ ‫‪(b) Break down living plant‬‬
‫ٽئين صارفين‬ ‫‪(c) Provide food for animals‬‬
‫ثانوي صارفين کي جڏهن ٻيا جانور کائي ويندا‬ ‫‪(d) All of these‬‬
‫آهن ته پو ِء انهن کي ٽئين صارف ‪ /‬استعمال ڪندڙ چئبو‬
‫‪6. In which group would you place‬‬
‫آهي‪.‬‬
‫?‪human beings‬‬
‫مثال طور‪ :‬باز‪ ،‬بگهڙ وغيره‪.‬‬
‫ٻوٽا خور جانور جيڪي ٻوٽن تي کارائيندا آهن‪،‬‬ ‫‪(a) Carnivore‬‬ ‫‪(b) Omnivores‬‬
‫انهن کي ابتدائي استعمال ڪندڙ ۽ گوشت خور جانور‬ ‫‪(c) Herbivores‬‬ ‫‪(d) Producers‬‬
‫چيو ويندو آهي‪ ،‬جيڪي ابتدائي استعمال ڪندڙ کي‬ ‫‪7. What is the correct order of the levels‬‬
‫کائيندا آهن‪ ،‬اهي ٻئين" استعمال ڪندڙ هوندا آهن‪ ،‬جڏهن‬ ‫?‪in a food chain‬‬
‫ته ٻئين استعمال ڪندڙ ٻين جانورن کي کائي ويندا آهن‪،‬‬ ‫‪(a) Consumer → Producer → Decomposers‬‬
‫اهي خوراڪ جي زنجير ۾ ٽئين استعمال ڪندڙ بڻجي‬ ‫‪(b) Decomposer → Consumer → Produce‬‬
‫ويندا آهن‪.‬‬
‫‪(c) Producer → Consumer → Decomposer‬‬
‫(ج) تحليل ڪندڙ‬
‫جڏهن ٻوٽا ۽ جانور مري ويندا آهن‪ ،‬انهن جا‬ ‫‪(d) None of these‬‬
‫جسم بيڪٽيريا ۽ فنگس ذريعي ٽوڙيا يا ختم ٿي ويندا‬
‫‪8. Which one of the following animal is‬‬
‫آهن‪ .‬انهن بيڪٽيريا ۽ فنگس کي تحليل ڪندڙ سڏيو‬
‫?‪decomposer‬‬
‫ويندو آهي‪.‬‬
‫ٻوٽا ۽ جانور انهن سادي شين کي ٻيهر استعمال‬ ‫‪(a) Wolf‬‬ ‫‪(b) Mouth‬‬
‫ڪن ٿا‪ .‬هي شين کي ”ري سائيڪلنگ‪ /‬واپس موٽائڻ “‬ ‫‪(c) Bird‬‬ ‫‪(d) None of these‬‬
‫جو هڪ قدرتي طريقو آهي‪.‬‬
‫مشق ـ ‪5‬‬
‫‪EXERCISE – 05‬‬
‫‪ .1‬بهترين جواب تي گول پايو‪.‬‬
‫‪1. Circle the letter of the best answer.‬‬ ‫‪ .01‬زمين جي جاندار حصي واري ماحول ۾ ڇا شامل نه‬
‫‪01. What is not included in the living‬‬ ‫هوندا آهن؟‬
‫?‪components of the land environment‬‬ ‫(ب) ڏيڏر‬ ‫(الف) گلدار ٻوٽا‬
‫‪(a) Flowering plants (b) Frogs‬‬ ‫(د) جانور‬ ‫(ج) پٿ َر‬
‫‪(c) Rocks‬‬ ‫‪(d) Animals‬‬ ‫‪ .02‬ڪهڙو ماحول جو هڪ قسم نه آهي؟‬
‫(ب) اسٽور وارو ڪمرو‬ ‫(الف) باغ‬
‫?‪02. Which is not a type of environment‬‬ ‫(د) پاڻي‬ ‫(ج) تال ُء‬
‫‪(a) Garden‬‬ ‫‪(b) Storeroom‬‬ ‫‪ .03‬انهن مان ڪهڙيون شيون کاڌي جي خوراڪي ڄار‬
‫۾ هونديون آهن؟‬
‫‪(c) Pond‬‬ ‫‪(d) Water‬‬ ‫(ب) سج‬ ‫(الف) هوا‬
‫‪03. Which of these are not found in the‬‬ ‫(د) سهيڙ‬ ‫(ج) انسان‬
‫?‪food web‬‬ ‫‪ .04‬جيڪڏهن ٻوٽا جا پن سوئي وانگر هجي ته اهي‬
‫‪(a) Air‬‬ ‫‪(b) Sun‬‬ ‫ڪهڙي ماحول سان تعلق رکندا؟‬
‫(ب) ريگستان‬ ‫(الف) ٻيلو‬
‫‪(c) Human‬‬ ‫‪(d) Rabbit‬‬ ‫(د) پاڻي‬ ‫(ج) چراگاھ‬
‫‪04. If plants have needle like leaves to‬‬ ‫‪ .05‬تحليل ڪندڙ جو اهم ڪردار ڇا آهي؟‬
‫?‪which environment would they belong‬‬ ‫(الف) مئل جانورن کي ٽوڙڻ‬
‫‪(a) Forest‬‬ ‫‪(b) Desert‬‬ ‫(ب) جاندار ٻوٽي کي ٽوڙيڻ‬
‫(ج) جانورن ال ِء کاڌو مهيا ڪرڻ‬
‫‪(c) Grassland‬‬ ‫‪(d) Water‬‬ ‫(د) اهي سڀ‬
‫?‪05.What is key role of decomposers‬‬ ‫رکندو؟‬
‫َ‬ ‫‪ .06‬توهان انسانن کي ڪهڙي گروهه ۾‬
‫‪(a) Break down dead animals‬‬ ‫(ب) همئه خور‬ ‫(الف) گوشت خور‬

‫(د) مهيا ڪندڙ‬ ‫(ج) نباتات‬ ‫‪2. Human being‬‬ ‫‪Land‬‬

‫‪ .07‬هيٺين کاڌي جي زنجيرن مان ڪهڙي زنجير جي‬ ‫‪3. Forest‬‬ ‫‪Producer‬‬
‫ترتيب درست آهي؟‬ ‫‪4. Air‬‬ ‫‪Decomposer‬‬
‫(الف) استعمال ڪندڙ ←مهيا ڪندڙ ←تحليل ڪندڙ‬ ‫‪5. Plant‬‬ ‫‪Non – living‬‬
‫(ب) تحليل ڪندڙ ←استعمال ڪندڙ ←مهيا ڪندڙ‬
‫(ج) مهيا ڪندڙ ←استعمال ڪندڙ ←تحليل ڪندڙ‬
‫(د) انهن مان ڪوبه نه‬
‫‪ .08‬ھيٺين مان ڪھڙو جانور تحليل ڪندڙ آھي؟‬
‫(ب) وات‬ ‫(الف) نگهڙ‬
‫(د) انهن مان ڪوبه نه‬ ‫(ج) پکي‬
‫کاڌي جي زنجيري استعمال ڪندي ٻن سوالن‬
‫(نائون ۽ ڏهون) جا جواب ڏيو‪.‬‬
‫‪Use the food chain to answer the two‬‬ ‫سج ←ٻوٽو ←ڏيڏر ←نانگ ←باز‬
‫‪questions (9 & 10) that follow:‬‬ ‫‪ .09‬جيڪڏهن ڏيڏرن جو تعداد وڌندو ته ڪهڙي جاندار‬
‫‪Sun→Plant→Frogs→Snakes→Hawks‬‬ ‫شي ِء گهٽجي ويندي؟‬
‫(ب) نانگ‬ ‫(الف) باز‬
‫‪9. Which living thing would decrease, if‬‬ ‫(د) سج‬ ‫(ج) ٻوٽا‬
‫?‪the number of frogs increased‬‬ ‫‪ .10‬ڪهڙو ڏيڏر کي بهترين بيان ڪري ٿو؟‬
‫‪(a) Hawks‬‬ ‫‪(b) Snakes‬‬ ‫(ب) استعمال ڪندڙ‬ ‫(الف) تحليل ڪندڙ‬
‫‪(c) Plants‬‬ ‫‪(d) Sun‬‬ ‫(د) انهن مان ڪو به نه‬ ‫(ج) مهيا ڪندڙ‬
‫?‪10. Which best describes the frog‬‬ ‫‪ .2‬صحيح ال ِء ” ص “۽ غلط ال ِء ”ع “ لکو‪.‬‬
‫‪(a) Decomposers (b) Consumer‬‬ ‫‪ .1‬زمين ماحول جو جاندار جزو نه آهي‪.‬‬
‫‪(c) Producer‬‬ ‫‪(d) None of these‬‬
‫‪ .2‬انسان ماحول جو جاندار جزو آهي‪.‬‬
‫‪02. Write T for True and F for False‬‬
‫‪ .3‬چراگاهن ۾ تمام گهڻا وڻ آهن‪.‬‬
‫‪statements:‬‬
‫‪1. Land is not a living component of the‬‬ ‫‪ .4‬تر زمين هڪ پاڻي وارو ماحول آهي‪.‬‬
‫‪environment.‬‬ ‫‪ .5‬ٻوٽا ٻوٽا ۽ جانور کائيندا آھن‪.‬‬
‫‪2. Human being is a living component of‬‬ ‫‪ .6‬نباتات خور‪ ،‬ٻوٽا ۽ جانور کائيندا آھن‪.‬‬
‫‪the environment.‬‬ ‫‪ .7‬جانور جيڪي گوشت خور کائين ٿا ٻئي درجي وارا‬
‫‪3. Grasslands have many tree.‬‬ ‫استعمال ڪندڙ چئبو آهي‪.‬‬
‫‪4. Wetland is a water environment.‬‬ ‫‪ .8‬سڀ کاڌي جا زنجير سج سان شروع ٿين ٿا‪.‬‬
‫‪5. Herbivores eat plant & animals.‬‬
‫‪6. Animals that eat herbivores are‬‬ ‫‪ .03‬ڪالم اي ۽ بي کي کي ماليو‪.‬‬
‫‪secondary consumers.‬‬ ‫هڪ ڪالم ¿‪ −‬بي‬ ‫ڪالم – اي‬
‫‪7. Animals that eat carnivores are‬‬ ‫همئه خور‬ ‫‪ .1‬بيڪٽيريا ۽ فنگس‬
‫‪secondary consumers.‬‬ ‫زمين‬ ‫‪ .2‬انسان‬
‫پيدا ڪندڙ‬ ‫‪ .3‬ٻيلو‬
‫‪8. All food chains start with the Sun.‬‬
‫تحليل ڪندڙ‬ ‫‪ .4‬هوا‬
‫غير جاندار‬ ‫‪ .5‬ٻوٽو‬
‫‪03. Match the column A and B.‬‬
‫‪Column – A‬‬ ‫‪Column – B‬‬
‫‪1. Bacteria and Fungi‬‬ ‫‪Omnivores‬‬

5 ‫باب‬
Chapter 5
‫مادو ۽ ان جون حالتون‬
MATTER AND ITS STATES ‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬:
.‫مادو جون ٽي حالتون‬ 
 Three States of Matter. .‫ ۽ گيس تي گرمي جا اثر‬،‫ پاڻياٺ‬،‫نهرن جسمن‬ 
 Effect of Heat and Cooling on Solids, .‫شين جو پاڻ ۾ ملي وڃڻ‬ 
Liquids, and Gaseous.
.‫ڳرندڙ ۽ اڻ ڳرندڙ نهرا جسم‬ 
 Mixing of materials. ‫ ماليل مادن کي هڪ ٻئي کان جدا ڪرڻ‬
 Soluble and Insoluble Solids. ‫مادو‬
 Separation of Materials.
‫ ان‬،‫ڪا به شي ِء جنهن جو مايو ۽ مقدار هجي‬
.‫کي مادو چئبو آهي‬
Matter
.‫ وغيره‬،‫ ٿيلهو‬،‫ چاڪ‬،‫ ڪتاب‬،‫ دري‬،‫ ميز‬:‫مثال‬
Anything that has mass and volume ‫مايو‬
is called matter.
.‫مايو ڪنهن شي ۾ مادي جو مقدار آهي‬
Examples: Table, Window, Book,
‫مقدار‬
Chalk, Bag, etc.
Mass ‫ڪنهن شي جي والريل جا ِء جي مقدار کي ان‬
.‫جو مقدار چئبو آهي‬
Mass is the amount of matter in
‫(الف) مادي جون ٽي حالتون‬
an object.
:‫ اهي هي آهن‬.‫مادي جون ٽي حالتون آهن‬
Volume
‫ پاڻياٺ حالت‬.2 ‫ نهري حالت‬.1
The amount of space occupied ‫ گئس حالت‬.3
by an object is called its volume. ‫اهي سڀئي حالتون هڪ ٻئي کان مختلف آهن ۽‬
A) Three States of Matter ‫ مايو‬،‫ اهي خاصيتون شڪل‬.‫مختلف خاصيتون رکن ٿيون‬
There are three states of Matter. .‫۽ مقدار آهن‬
They are: ‫مادي جي مختلف حالتن جون‬
1. Solid state 2. Liquid state ‫خاصيتون‬
3. Gas state :‫ نهرا‬.1
All these states are different from .‫نهرن کي هڪ مقرر شڪل ۽ مقدار هوندو آهي‬ 
each other and have different .‫ نهرا تمام گهڻا ڳتيل هوندا آهن‬
properties. These properties are shape, ،‫ ِس َر‬،‫ چاندي‬،‫ سون‬،‫ لوهه‬،‫ تختو‬،‫ ٽيبل‬،‫ چمچو‬:‫مثال‬
mass and volume. .‫ پينسل وغيره‬،‫ٽامو‬
Properties of different states of
matter
1. Solids:
 They have a fixed shape and
volume. 2. Liquids:
 They are very tightly packed.
 They have no fixed shape but
Examples: Spoon, Table, Board,
have a fixed volume.
Iron, Gold, Silver, Brick, Copper,
Pencil etc.  They are less tightly packed
as compared to solids.
Examples: Water, Petrol, Diesel,
Honey, Soft drink, Juices, Oil etc.

3. Gases: :‫ گئس‬.3
 They have no fixed shape or volume. .‫گئس جي ڪا به مقرر شڪل يا مقدار نه آهي‬ 
‫هي تمام گهٽ ڳتيل آهي ۽ آساني سان منتقل ٿي‬ 
 They are loosely packed and
.‫سگهي ٿي‬
can move freely.
‫ ڪاربن ڊا ِء‬،‫ آڪسيجن گئس‬،‫ هائيڊروجن گئس‬:‫مثال‬
Examples: Hydrogen gas, Oxygen .‫ نائٽروجن گئس وغيره‬،‫آڪسائيڊ گئس‬
gas, Carbon dioxide gas, Nitrogen
gas, etc. ‫ ۽ گئس تي‬،‫ پاڻياٺ‬،‫(ب) نهرن‬
.‫گرمي ۽ ٿڌ جا اثر‬
B) Effect of Heat and Cooling on ‫نهرن تي گرمي جو اثر‬
Solids, Liquids and Gases ‫نهرا گرم ڪرڻ تي ڳري ويندا آهن ۽ پنهنجي‬
Effect of Heat on Solids .‫پاڻياٺ واري حالت ۾ تبديل" ٿيندا آهن‬
.‫ برف گرم ٿي پاڻي َء ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي‬:‫مثال طور‬
Solids melt on heating & change ‫پاڻياٺ تي گرمي جو اثر‬
into their liquid states.
‫پاڻياٺ گرم ٿيڻ تي اُٻرندا آھن ۽ پنھنجي گئس‬
For example: Ice is heated & changes
.‫واري حالت ۾ تبديل ٿيندا آھن‬
into water.
.‫ پاڻي گرم ٿي ٻاڦ ۾ تبديل ٿي ويندو آهي‬:‫مثال طور‬
Effect of Heat on Liquids
‫گئس تي گرمي جو اثر‬
Liquids boil on heating and ‫گئسون گرم ٿيڻ تي پکڙجن ٿيون ۽ ٿانو ۾‬
change into their gaseous states. .‫پنهنجو داٻ وڌائن ٿيون‬
For example: water is heated and ‫ ۽ گئس تي ٿڌ‬،‫ پاڻياٺ‬،‫نهرن جسمن‬
changes into steam. ‫جا اثر‬
Effect of Heat on Gases ‫پاڻياٺ تي ٿڌ جو اثر‬
Gases expand on heating and ‫پاڻي"""اٺ ٿ"""ڌي ٿيڻ تي ڄمي وڃن ٿ"""ا ۽ پنهنجي‬
increase their pressure in the container. .‫نهرن حالتن ۾ تبديل ٿي وڃي ٿا‬
.‫ پاڻي ٿڌو ٿي برف ۾ تبديل ٿيندو آهي‬:‫مثال طور‬
Effect of Cooling on Liquids and
‫گئس تي ٿڌ جو اثر‬
Gases
Effect of Cooling on Liquids ‫گئس""ون ٿ""ڌي ٿيڻ تي س""ڪڙجن ٿي""ون ۽ پاڻي""اٺ‬
.‫واري حالت ۾ تبديل ٿي وڃن ٿيون‬
Liquids freeze on cooling and .‫ ٻاڦ ٿڌي ٿي پاڻي َء ۾ تبديل ٿئي ٿي‬:‫مثال طور‬
change into their solid states.
For example: Water is cooled and C) Mixing of Materials
changes into ice. Solid, Liquid and gases mix together
Effect of Cooling on Gases to form mixtures.
Gases condense on cooling and Examples of Mixture:
change into liquid states.  Sugar and water are mixed to each
For example: Stem is cooled and other to form a mixture.
changes into water.  Salt dissolves into water and form a
:‫ پاڻياٺ‬.2 salt and water mixture.
‫پاڻياٺ جي ڪا به مقرر شڪل نه آهي پر هڪ‬   Sand suspends into water and form
.‫مقرر مقدار آهي‬ sand and water mixture.
.‫پاڻياٺ نهرن جي مقابلي ۾ گهٽ ڳتيل هوندا آهن‬ 
‫ تيل‬،‫ رس‬،‫ بوتلون‬،‫ ماکي‬،‫ ڊيزل‬،‫ پيٽرول‬،‫ پاڻي‬:‫مثال‬
.‫وغيره‬

D) Soluble and Insoluble Solids ‫(د) ڳرندڙ ۽ اڻ ڳرندڙ نهرا‬

Soluble Solids: :‫ڳرندڙ نهرا‬
Those solids which can be dissolved ‫ تن‬،‫اهي نهرا جيڪي ڳاريندڙ ۾ ڳري سگھن ٿا‬
in solvent are called Soluble Solids. .‫کي ڳاريندڙ نهرا چئبو آهي‬
For Example: Sugar is mixed with ‫ کنڊ پاڻي َء ۾ ڳري‬،‫ کنڊ پاڻي َء سان مالئي‬:‫مثال طور‬
water, the sugar will be dissolved into .‫ويندي ڇو ته کنڊ ڳرندڙ نهرو آهي‬
water because sugar is soluble solid. :‫اڻ ڳرندڙ نهرا‬
Insoluble Solids: ‫اهي نهرا جيڪي ڳاريندڙ ۾ ڳري نه ٿا‬
Those solids which cannot be .‫ تن کي اڻ ڳرندڙ نهرا چئبو آهي‬، ‫سگهن‬
dissolved in solvent are called Insoluble ‫ ته‬،‫ واري کي پاڻي َء سان ماليو ويندو آهي‬:‫مثال طور‬
Solids. ‫واري پاڻي َء ۾ اڻ ڳرندڙ رهندي آهي ڇاڪاڻ جو واري‬
For Example: Sand is mixed with water .‫اڻ ڳرندڙ نهرو آهي‬
the sand will be remained undissolved ‫پاڻيء مان اڻ ڳرندڙ نهرن جو‬ َ )‫(ح‬
into water because sand is insoluble ‫جدا ٿيڻ‬
solid. :‫ ڇاڻڻ وارو عمل‬.1
E) Separation of Insoluble solid from ‫فلٽر پي"پر ذريعي هڪ م"رڪب م"ان اڻ ڳرن"دڙ‬
water ‫کي الڳ ڪرڻ جي عمل کي ڇاڻڻ وارو عمل چيو وين""دو‬
1. Filtration: .‫آهي‬
The process of separation of ‫ واري ِء کي پ""اڻي‬،‫ واري َء ۽ پ""اڻي ج"و ميالپ‬:‫ور‬FF‫ال ط‬FF‫مث‬
insoluble solute from a mixture by filter .‫مان ڇاڻڻ واري عمل ذريعي الڳ ڪري سگهجي ٿو‬
paper is called Filtration. :‫ آٺرائڻ‬.2
For Example: Mixture of sand and ‫اهڙو طريقو جنهن ۾ اڻ ڳرندڙ ذرڙا ت""ري ۾ گ""ڏ‬
water, the sand and water can be ‫ٿي وڃن ۽ پو ِء ان مان پاڻي""اٺ کي هڪ ٿ""ان َو م""ان ڪ""ڍي‬
separated from each other by filtration. ‫ٻ"ئي ۾ پاڻي"اٺ کي الهجي ان کي آٺ""رائڻ وارو عم"ل چئب""و‬
2. Decantation: .‫آهي‬
‫ واري ِء ج""ا ذرڙا‬،‫ واري ِء ۽ پاڻي جي ميالپ ۾‬:‫مثال طور‬
A method in which insoluble solid ‫ڪجهه وقت کان پو ِء تري ۾ گڏ ٿي ويندا آهن ۽ پ""و ِء پ""اڻي‬
particles settle down then pouring off of .‫هڪ ٿان َو مان ٻئي ٿان َو ۾ ڪڍيو ويندو آهي‬
a liquid from one container into another EXERCISE – 05
is called Decantation. 1. Circle the letter of the best answer.
For Example: In mixture of sand and 1. The amount of matter in an object is
water, sand particles settle down after called:
some time then water pour off / decant (a) Mass (b) Volume
from one container to another. (c) Fluidity (d) Shape
‫(ج) شين جو ميالپ‬ 2.Which of the following describes the
‫ پاڻياٺ ۽ گئس پاڻ ۾ ملي ڪري مالوت‬،‫نهرو‬ liquid phase?
.‫ٺاهيندا آهن‬ (a) It has definite shape & definite
‫ کنڊ ۽ پاڻي هڪ ٻئي سان ملي ڪري‬:‫مالوت جا مثال‬ volume
.‫مالوت ٺاهن ٿا‬ (b) It has a definite shape but not a
‫لوڻ پاڻي َء ۾ ڳري ٿو ۽ لوڻ ۽ پاڻي َء جو مالوت ٺهي‬  definite volume
.‫ٿو‬ (c) It has a definite volume but not a
‫واري پاڻي َء ۾ لٽڪي وڃي ٿي ۽ واري ۽ پاڻي َء جو‬  definite shape
.‫ميالپ بڻجي وڃي ٿو‬ (d) It has neither a definite shape nor a
definite volume
3. Neither definite shape nor volume is
the property of:

(a) Gas (b) Solid 3 )‫(ب‬ 2 )‫(الف‬

(c) Liquid (d) none of them ‫(د) انهن مان ڪو به نه‬ 4 )‫(ج‬
4. The number of common states of ‫ ھيٺين مان ڪھڙي عمل کي پاڻياٺ مان اڻ ڳرندڙ کي‬.5
matter is: ‫الڳ ڪرڻ الء استعمال ڪيو ويندو آھي؟‬
(a) 2 (b) 3 ‫(ب) ڪڍڻ‬ ‫(الف) فلٽريشن‬
(c) 4 (d) none of them ‫(د) انهن مان ڪو‬ ‫(ج) خشڪ ڪرڻ‬
5. Which of the following process is ‫به نه‬
used to separate insoluble particles from :‫ صحيح ال ِء ” ص “۽ غلط ال ِء ” ع “ لکو‬.2
liquids? ‫ نهرا ان ٿان َو جي شڪل نه وٺندا آهن جنهن ۾ انهن کي‬.1
(a) Filtration (b) Extraction .‫رکيو ويندو آهي‬
(c) Drying (d) none of them ‫ گئس مقدار تبديل نه ڪندا آهن جڏهن هڪ بال کان‬.2
2. Write T for True and F for False .‫وڏي بال ڏانهن منتقلي ٿيندي آهي‬
statements: ‫ پاڻياٺ هڪ ٿان َو جي شڪل وٺي ٿو جنهن ۾ اهي‬.3
1. Solids do not take shape of the .‫رکيل آهن‬
container they are kept in. ‫ پاڻي ۾ ڳرندڙ نهرن کي فلٽريشن ذريعي الڳ ڪري‬.4
2. Gases do not change volume when .‫سگھجي ٿو‬
transfer from a ball to a large ball. ‫ چانه""ه جي پ""تي کي چانه""ه ک"ان فلٽريش""ن ذريعي ال"ڳ‬.5
3. Liquid take the shape of a container .‫ڪري سگهجي ٿو‬
they are placed in. ..‫ ڪال َم ڀريو‬.3
4. Solids that dissolve in water can be ‫مقدار‬ ‫شڪل‬ ‫مادي جي حالت‬
separated through filtration. ‫نهرو‬
5. Tea leaf can be separated from tea ‫پاڻياٺ‬
by filtration. ‫گئس‬
3. Fill the columns. Chapter 6

State of matter Shape Volume TEMPERATURE AND ITS
Solid MEASUREMENT
Liquid
Gas  Define heat and temperature.
5 ‫مشق ـ‬  Common scales of temperature.
.‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1  Laboratory and clinical thermometer.
:‫ ڪنهن شي ۾ مادي جي مقدار کي چئبو آهي‬.1  Safety measures required for using
‫(ب) مقدار‬ ‫(الف) مايو‬ thermometer.
‫(د) شڪل‬ ‫(ج) وهڪري‬
‫ ھيٺين مان ڪھڙو پاڻياٺي مرحلو بيان ڪري ٿو؟‬.2 Heat and Temperature
‫(الف) ان کي خاص شڪل ۽ خاص مقدار آهي‬ Heat
‫(ب) ان جي هڪ خاص شڪل آهي پر خ""اص مق""دار ن""ه‬ A form of energy which flows
.‫آهي‬ from a region of high temperature to a
‫(ج) ان جو هڪ خاص مق"دار آهي پ"ر خ"اص ش"ڪل ن""ه‬ region of low temperature is called heat.
.‫آهي‬ Example: The energy flows from the hot
‫(د) ان جي نه ڪا خاص شڪل آهي ۽ نه ئي ڪ""ا خ""اص‬ water to the cold water, it warms up the
.‫مقدار‬ cold water.
:‫ نه ته خاص شڪل ۽ نه مقدار جي خاصيت آهي‬.3 Unit: Joule and calorie are the units of
‫(ب) نهرو‬ ‫(الف) گئس‬ energy.
‫(د) انهن مان ڪو به نه‬ ‫(ج) پاڻياٺ‬  Joule is used by the international
:‫ مادي جي عام حالتن جو تعداد آھي‬.4 standard of units (S.I).

Interesting fact: ‫ساڳيون آهن ۽ انهن کي هڪ شڪل کان ٻئي ۾ تبديل‬

 James Prescott joule, an English .‫ڪري سگهجي ٿو‬
‫گرمي پد‬
physicist, established that the
‫جسم جي گرمي ۽ ٿڌ جي ماپ کي گرمي پد‬
various forms of energy mechanical,
.‫چئبو آهي‬
electrical and heat are basically the
same and can be changed from one
‫ٿرماميٽر‬
form in to another.
‫گرمي پد کي ماپڻ ال ِء استعمال ٿين""دڙ اوزار کي‬
Temperature .‫ٿرماميٽر چئبو آهي‬
The measurement of the hotness )‫ٿرماميٽر ۾ پارو (ڪلينڪل) ۽ الڪوحل (ليب""ارٽري‬ 
and coldness of a body is called .‫۾ هوندو آهي‬
temperature.
.‫ٿرماميٽر ۾ گرمي پد کي ماپڻ ال ِء بلب هوندو آهي‬ 
Thermometer ‫ ٿرم""اميٽر کي اس""ڪيل هون""دو آهي جنهن ۾ ري""ڊنگ‬
The instrument used to measure .‫هوندي آهي‬
temperature is called the thermometer. Measuring scales of Temperature
 Thermometers have mercury There are two common
(clinical) (Hg) and alcohol scales for measuring temperature
(laboratory) in the glass tube. they are:
 Thermometer has bulb for measuring 1. Centigrade / Celsius Scale
temperature. 2. Fahrenheit Scale
 Thermometer has scale which has
1. Centigrade / Celsius Scale
reading. 0
C
6 ‫باب‬  The freezing point of water on a
‫گرمي پد ۽ ان جي ماپ‬ centigrade scale is 00C and
‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬: boiling point is 1000C at sea
.‫گرمي ۽ درجه حرارت جي وضاحت ڪريو‬  level.
.‫درجه حرارت جو عام اسڪيل‬   The normal body temperature
.‫ليبارٽري ٿرماميٽر ۽ ڊاڪٽري ٿرماميٽر‬  of Man is 370C.
.‫ٿرماميٽر استعمال ڪرڻ ال ِء حفاظتي اپا َء‬  2. Fahrenheit Scale 0F
 The freezing point of water on a
‫گرمي ۽ درجه حرارت گرمي‬ Fahrenheit scale is 320F and
‫گرمي‬ boiling point is 2120F at sea level.
‫توانائي َء جو هڪ شڪل جيڪا گه""ڻي ح""رارت‬  The normal body temperature of
‫ج""اء ڏانهن‬
ِ ‫واري ج""ا ِء ک""ان گهٽ درج""ه ح""رارت واري‬ Man 98.60F.
.‫وهي ان کي گرمي چئبو آهي‬
‫ توانائي گرم پاڻي َء مان ٿڌي پاڻي َء ڏانهن وهندي‬:‫مثال‬ Safety measures when using
.‫ اها ٿڌي پاڻي َء کي گرم ڪري ٿي‬،‫آهي‬ thermometer
.‫ جول ۽ ڪئلري توانائي جا يونٽ آهن‬:‫يونٽ‬  Always wash clinical thermometer
‫جول بين االقوامي معيار جي يونٽ طور استعمال‬  before putting it in your mouth.
.‫ڪيو ويندو آهي‬  Clinical thermometer contains
:‫دلچسپ حقيقتون‬ mercury, a very dangerous
substance. Stay at one place and do
‫ هڪ انگري""ز طبعي""ات ج""و‬،‫جيمس پرسيڪاٽ جول‬ 
not move when the clinical
‫ جنهن معل""وم ڪي""و ت""ه توان""ائي ج""ون مختل""ف‬،‫ماهر‬
thermometer is in your mouth.
‫ ب""رقي ۽ گ""رمي بني""ادي ط""ور تي‬،‫قس " َم ميڪنيڪ""ل‬

 Clinical thermometer requires a Jerk

in order to lower down the
temperature in it. Do it very carefully
under your teacher`s or an elder`s
supervision. EXERCISE – 06
 Place the thermometer back in its 1. Circle the letter of the best answer.
cover after using it and store it in a 01. Heat is measured in:
safe place. (a) Joule (b) Calorie
(c) both A and B (d) None
02. Water freezes at:

(a) 98°C (b) 100°C
(c) 97°C (d) 0°C
03. In thermometer the element which is
‫درجه حرارت جي ماپ جا اوزار‬ used to show temperature is:
‫درجه حرارت کي ماپڻ ال ِء ٻه عام اس""ڪيل آهن‬
(a) Copper (b) zinc
:‫اهي آهن‬
‫ سينٽي گريڊ اسڪيل‬.1 (c) mercury (d) platinum
‫ فارنهائيٽ اسڪيل‬.2
04. In which of the statement is correct
C0 ‫ سينٽي گريڊ اسڪيل‬.1
about “Thermometer”?
‫سينٽي گريڊ اس""ڪيل تي پ""اڻي َء جي ڄمڻ ج""و درج""و‬ 
(a) Don’t hold the thermometer by bulb
‫ سمنڊ جي س""طح‬C 1000‫ ۽ ٽهڪڻ جو درجو‬C 00
(b) Don’t washed thermometer by any
.‫تي آهي‬
liquid
‫انسان جي جسم جو عام گرمي پد‬ 
(c) Don’t jerks thermometer before use
.‫ آهي‬C37 0
F 0‫ فارنهائٽ اسڪيل‬.2 (d) Don’t use clinical thermometer for

the person who works in sunlight
F 32‫فارنهائيٽ اسڪيل تي پاڻي جو ڄمڻ جو درجو‬ 
.‫ سمنڊ جي سطح تي آهي‬F 2120‫۽ ٽهڪڻ جو درجو‬
05. The device which is used to
.‫ آهي‬F 98.60 ‫انسان جي عام جسم جو گرمي پد‬  measure the degree of coldness or
hotness of an object:
‫ٿرماميٽر استعمال ڪرڻ وقت‬
(a) Manometer (b) Barometer
‫اپاء‬
َ ‫حفاظتي‬
(c) Thermometer (d) Voltmeter
‫ڊاڪ"""ٽري ٿرم"""اميٽر کي پنهنجي وات ۾ رکڻ ک"""ان‬ 
06. What is the normal temperature of a
.‫پهريان هميشه ڌوئو‬
healthy person?
‫ڊاڪ""ٽري ٿرم""اميٽر ۾ هڪ تم""ام خطرن""اڪ م""ادو ۾‬ 
(a) 37°C (b) 37°F
‫ ج""ڏهن ڊاڪ""ٽري ٿرم""اميٽر توه""ان‬،‫پارو هوندو آهي‬
‫جي وات ۾ هجي ته هڪ ج""ا ِء تي ره""و ۽ ن""ه چرپ""ر‬ (c) 37 °K (d) None
.‫ڪريو‬ 07. Heat always flows:
‫ڊاڪ""""ٽري ٿرم""""اميٽر کي جهٽڪي جي ض""""رورت‬  (a) from a colder object to a hotter
‫هون""دي آهي ت""ه ج""يئن ان ۾ درج""ه ح""رارت گهٽجي‬ object
‫وڃي اه"""و توه"""ان جي اس"""تاد ي"""ا ڪنهن وڏي جي‬ (b) from a hotter object to a colder
.‫نگراني هيٺ تمام احتياط سان ڪريو‬ object
‫ٿرماميٽر کي استعمال ڪرڻ کان پ"و ِء ان جي ڍڪ ۾‬  (c) in both the directions
.‫واپس رکو ۽ ان کي محفوظ جا ِء تي رکي ڇڏيو‬ (d) heat never flows from one object
08. The properties used for heat:

(a) Hot, energy, wet 10. You should not do one of the
(b) Color, smell, sound following while handling a clinical
(c) Heavy, light, hard thermometer:
(d) Circle, square (a) Stay one place
(b) Wash it before use
6 ‫مشق ـ‬ (c) Place it in cover (d) Run
.‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1
:‫ گرمي ماپي ويندي آهي‬.01 2. Write whether each of the following
‫(ب) ڪئلري‬ ‫(الف) جول‬ is True or False.
‫(ج) ٻئي الف ۽ ب (د) ڪو به نه‬ 1. The highest temperature in clinical
:‫ پاڻي ڄمي ٿو‬.02 thermometer is 320F.
C°100 )‫(ب‬ C°98 )‫(الف‬ 2. Normal body temperature is 98.4 0F or
C°0 )‫(د‬ C°97 )‫(ج‬ 370C.
‫ ٿرم"""اميٽر ۾ اه""و عنص"""ر جيڪ"""و درج"""ه ح"""رارت‬.03 3. Heat tells us how hot an object is.
:‫ڏيکارڻ ال ِء استعمال ٿيندو آهي‬ 4. Constriction in the clinical
‫(ب) زنڪ‬ ‫(الف) ٽامو‬ thermometer helps in preventing the
‫(د) پالٽينم‬ ‫(ج) پارو‬ flow of mercury downwards.
‫ ” ٿرماميٽر“ بابت ڪھڙو بيان صحيح آھي؟‬.04 5. Temperature flows from higher region
‫(الف) ٿرماميٽر کي بلب کان نه جهليو‬ to lower region.
‫(ب) ٿرماميٽر کي ڪنهن به پاڻياٺ سان نه ڌوئو‬
‫(ج) اس""تعمال ڪ""رڻ ک""ان اڳ ٿرم""اميٽر کي ن""ه جهٽڪ""و‬ 3. Choose the correct word from the
.‫ڏيو‬ word bank for each of the following.
‫(د) سج جي روشني ۾ ڪم ڪن""دڙ ش""خص ال ِء ڊاڪ""ٽري‬ Clinical thermometer temperature,
‫ٿرماميٽر استعمال نه ڪريو‬ melting point of ice Bending
‫شيء جي ٿڌي يا گرمي جي‬ ِ ‫ اوزار جيڪو ڪنهن‬.05 Ice mercury
:‫درجي کي ماپڻ ال ِء استعمال ڪيو ويندو آهي‬
boiling point of water.
‫(ب) بيروميٽر‬ ‫(الف) منو ميٽر‬
‫(د) وولٽميٽر‬ ‫(ج) ٿرماميٽر‬ 1. Solid form of water ______________.
‫ هڪ صحتمند ماڻهو َء جو عام گرمي پد ڇا آهي؟‬.06 2. 00C of ice _____________________.
F°37 )‫(ب‬ C°37 )‫(الف‬ 3. 2120F for water _________________.
‫(د) ڪو به نه‬ K° 37 )‫(ج‬ 4. Stop alcohol or mercury to fall in the
clinical thermometer _______________.
:‫ گرمي هميشه وهندي آهي‬.07
‫(الف) ٿڌي جسم کان وڌيڪ گرم جسم ڏانهن‬ 5. Degree of hotness or coldness
‫(ب) هڪ گرم جسم کان ٿڌي جسم ڏانهن‬ _____________.
‫(ج) ٻنهي طرفن ۾‬ 6. Thermometer measures human body
‫(د) گرمي ڪڏهن به هڪ جسم مان نه وهندي آهي‬ temperature _____________________.
:‫ گرمي َء ال ِء استعمال ٿيندڙ" خاصيتون‬.08 7. Liquid metal filled in thermometer
‫ آلو‬،‫ توانائي‬،‫(الف) گرم‬ ____________.
‫ آواز‬،‫ بو ِء‬،‫(ب) رنگ‬
‫ سخت‬،‫ هلڪو‬،‫(ج) ڳرو‬
‫ چورس‬،‫(د) دائرو‬
‫ ليبارٽري ٿرماميٽر ۾ سڀ کان گهٽ درجه حرارت‬.09
09. The lowest temperature in laboratory :‫آهي‬
thermometer is 00C )‫(ب‬ 100C )‫(الف‬
(a) 100C (b) 00C 100C- )‫(د‬ 1000C )‫(ج‬
(c) 100 C
0
(d) -100C
‫‪ .10‬ڊاڪٽري ٿرماميٽر کي استمعال ڪرڻ دوران توهان‬ ‫‪Ex: In lifting a school bag, striking‬‬
‫کي هيٺين مان ڪهڙو ڪم نه ڪرڻ گهرجي‪:‬‬ ‫‪cricket ball with the bat, we use force.‬‬
‫(الف) ھڪ جڳھ تي بيهڻ‬
‫(ب) استعمال ڪرڻ کان اڳ ان کي ڌوئڻ‬ ‫‪Effects of Forces‬‬
‫(ج) ان کي ڍڪڻ ۾ بند رکڻ (د) ڊوڙڻ‬ ‫‪‬‬ ‫‪Force can change the shape of‬‬ ‫‪an‬‬
‫‪ .2‬ھيٺين مان ھر ھڪ صحيح يا غلط لکو‪.‬‬ ‫‪object.‬‬
‫‪ .1‬ڊاڪٽري ٿرماميٽر ۾ سڀ کان وڌيڪ گرمي پ"د ‪320F‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Force can change the state of‬‬ ‫‪an‬‬
‫آهي‪.‬‬ ‫)‪object. (Rest Motion‬‬
‫‪ .2‬عام جسم جو گرمي پد ‪ 98.4 F‬يا ‪ 37 C‬آهي‪.‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Force tends the shape or state of‬‬ ‫‪an‬‬
‫‪ .3‬گرمي اسان کي ٻڌائي ٿي ت""ه ڪ""ا ش""ئي ڪي""تري گ""رم‬ ‫‪object.‬‬
‫آهي‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪Force can change the direction of‬‬ ‫‪an‬‬
‫‪ .4‬ڊاڪ""ٽري ٿرم""اميٽر ۾ نلي َء ۾ َو ُر پ""اري کي هيٺ ک""ان‬ ‫‪object.‬‬
‫روڪڻ ۾ مدد ڪري ٿو‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Force can change the speed of‬‬ ‫‪an‬‬
‫‪ .5‬گ""رمي پ""د گه""ڻي واري هن""ڌ ک""ان گهٽ گ""رمي پ""د هن""ڌ‬
‫‪object.‬‬
‫ڏانهن وهي ويندو آهي‪.‬‬
‫‪ .3‬ھيٺين مان ھر ھڪ ال ِء لفظ بئنڪ مان صحيح لفظ‬ ‫”‪Speed “v‬‬
‫چونڊيو‪.‬‬ ‫‪The rate of change of distance is‬‬
‫درجه حرارت‬ ‫ڊاڪٽري ٿرماميٽر‬ ‫‪called speed.‬‬
‫برف جو رجڻ جو نقطو موڙيندڙ‬
‫پارو‬ ‫برف‬ ‫‪Distance‬‬ ‫‪S‬‬
‫‪Formula:‬‬ ‫= ‪Speed‬‬ ‫‪or‬‬
‫پاڻي َء جي ٽهڪندڙ جو نقطو‪.‬‬ ‫‪Time‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪ .1‬پاڻي َء جو نهرو نمونو ______________‪.‬‬
‫‪ .2‬برف جو ‪. _____________________C00‬‬ ‫‪Metre‬‬
‫‪Unit:‬‬ ‫=‪v‬‬
‫‪ F2120 .3‬پاڻي ال ِء _________________‪.‬‬ ‫‪Second‬‬
‫ڪرڻ ک"ان‬ ‫‪ .4‬ڊاڪٽري ٿرماميٽر ۾ الڪوحل يا پاري کي ِ‬
‫روڪيو _______________‪.‬‬
‫‪Where:‬‬
‫‪ .5‬گرمي يا سردي جو درجو ___________‪.‬‬
‫‪ .6‬ٿرماميٽر انساني جسم جي حرارت کي ماپيندو"‬ ‫‪ Distance is measured in kilometers‬‬
‫آهي _____________________‪.‬‬ ‫‪(km) or meter (m).‬‬
‫‪ .7‬ٿرماميٽر ۾ ڀريل پاڻياٺي ڌاتو‬ ‫‪ Time is measured in hours (h) or‬‬
‫__________________‪.‬‬ ‫‪seconds (s).‬‬
‫‪ So speed will be measured in‬‬
‫‪kilometers per hour (km/h) or m/s.‬‬
‫‪Unit 07‬‬ ‫يونٽ ‪07‬‬

‫‪FORCES AND MACHINES‬‬ ‫زور ۽ مشينون‬
‫‪Students Learning Outcomes (SLOs):‬‬ ‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪Force (Push and Pull‬‬ ‫زور (ڌڪڻ ۽ ڇڪڻ)‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Effects of Forces‬‬ ‫زور جا اثر‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Speed‬‬ ‫رفتار‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Simple Machines‬‬ ‫ساديون مشينون‬ ‫‪‬‬
‫زور‬
‫‪Force‬‬ ‫ڪنهن جس"""""م کي ڇڪڻ ۽ ڇڪڻ کي ق"""""وت‪/‬‬
‫‪Pushing and pulling of an object‬‬ ‫زور چئبو آهي‪.‬‬
‫‪is called force.‬‬

‫مثال‪ :‬اسڪول جو ٿيلهو کڻڻ ۾‪ ،‬بيٽ سان ڪ""رڪيٽ ب""ال‬ ‫‪There are two types of machines.‬‬
‫کي مارڻ ‪ ،‬اسان زور جو استعمال ڪندا آهيون‪.‬‬ ‫‪They are:‬‬
‫زور جا اثر‬ ‫َ‬ ‫‪1. Simple machines‬‬
‫زور ڪنهن جس""م جي ش""ڪل تب""ديل ڪ""ري س""گهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪2. Compound machines‬‬
‫ٿو‪.‬‬ ‫‪1. Simple Machine‬‬
‫زور ڪنهن جسم جي حالت کي تبديل ڪري س"گهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪ They only consist of one machine.‬‬
‫ٿو‪( .‬ساڪن حرڪتَ )‬ ‫‪ Simple machines are lever, pulley,‬‬
‫زور ڪنهن جس""م جي ش""ڪل ي""ا ح""الت کي تب""ديل‬ ‫‪‬‬ ‫‪screw, wheel and axle, wedge,‬‬
‫ڪرڻ جي ڪوشش ڪري ٿو‪.‬‬ ‫‪inclined plane etc.‬‬
‫زور ڪنهن جسم جو رخ تبديل ڪري سگهي ٿو‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫زور ڪنهن جسم جي رفتار کي تبديل" ڪري سگهي‬ ‫‪‬‬ ‫‪1. Lever‬‬
‫ٿو‪.‬‬ ‫‪An instrument / object which has‬‬
‫رفتار ‪“”v‬‬ ‫‪fulcrum, load and effort is called lever.‬‬
‫وقت سان مفاصلي جي تبديلي کي رفتار سڏيو‬
‫ويندو آهي‪.‬‬
‫فاصلو‬ ‫‪Fulcrum:‬‬
‫رفتار =‬ ‫فارموال‪:‬‬ ‫‪A stiff bar that rests on a support‬‬
‫وقت‬
‫يٽر م‬ ‫‪is called Fulcrum.‬‬
‫=‪v‬‬ ‫يونٽ‪:‬‬
‫سيڪنڊ‬
‫جڏهن ته‪:‬‬ ‫‪Load:‬‬
‫مفاصلو ڪلوميٽر (‪ / )km‬مي"ٽر (‪ )m‬۾ م"اپيو وين"دو‬ ‫‪‬‬ ‫‪An object which lifts or moves‬‬
‫آهي‪.‬‬ ‫‪called Load.‬‬
‫وقت ڪالڪ (‪ / )h‬س"""يڪنڊن (‪ )s‬۾ م"""اپيو وين"""دو‬ ‫‪‬‬
‫آهي‪.‬‬
‫‪ ‬تنهنڪ""""ري رفت""""ار کي ڪلومي""""ٽر في ڪالڪ (‬
‫‪ )km/h‬يا ميٽر في سيڪنڊ (‪ )m / s‬۾ ماپبو آهي‪.‬‬ ‫مسئلو‪ :‬هڪ رانديگر ‪ 150‬مي""ٽرن‬
‫‪Problem: An athlete covers a distance‬‬ ‫ج""و فاص""لو ‪ 30‬س""يڪنڊن ۾ ط""ئي‬
‫‪of 150 meters in 30 seconds. Calculate‬‬ ‫ڪري ٿو‪ .‬هن جي رفتار معلوم ڪريو‪.‬‬
‫‪his speed.‬‬ ‫معلومات‪:‬‬
‫‪Data:‬‬ ‫فاصلو = ‪ 150‬ميٽر‬
‫وقت = ‪ 30‬سيڪنڊ‬
‫‪Distance = 150metre‬‬
‫رفتار = ؟‬
‫‪Time = 30 seconds‬‬
‫حل‪:‬‬
‫?= ‪Speed‬‬
‫فارموال‪ :‬رفتار = فاصلو‪ /‬وقت‬
‫‪Solution:‬‬
‫‪= 30 / 150‬‬
‫‪Formula: Speed = Distance / Time‬‬ ‫= ‪ 5‬ميٽر‪ /‬سيڪنڊ‬
‫‪= 150 / 30‬‬ ‫نوٽ‪ :‬دنيا جي تيز ترين رفت""ار ري""ل چين ٺ""اهي آهي‪ .‬اه""ا‬
‫‪=5m/s‬‬ ‫‪ 302‬مي"""ل في ڪالڪ جي رفت"""ار س"""ان س"""فر ڪ"""ري‬
‫سگهي ٿي‪( .‬ميل في سيڪنڊ)‪.‬‬
‫‪Note: The world’s fastest speed train is‬‬ ‫مشينون‬
‫‪made by China. It can travel at the‬‬ ‫اهڙي شي ِء جيڪا اسان جي ڪم کي تيز ي""ا آس""ان‬
‫‪speed of 302 mph (miles per second).‬‬ ‫ڪرڻ ۾ مدد ڪري‪ ،‬ان کي مشين چئبو آهي‪.‬‬
‫قسم‪:‬‬
‫‪Machines‬‬
‫مشينن جا ٻه قسم آهن‪ .‬اهي آهن‪:‬‬
‫‪A thing that helps us to do something‬‬
‫‪ .1‬سادي مشين‬
‫‪faster or easier is called machine.‬‬
‫‪ .2‬مرڪب مشين‬
‫‪Types:‬‬

‫ سادي مشين‬.1 4. Screw

.‫ھي رڳو ھڪڙي مشين تي مشتمل آھن‬   Screw is an inclined plane
‫ ڦيٿي ۽‬،‫ اسڪرو‬،‫ چرخي‬،‫سادي مشينون ليور‬  wrapped around a cylinder.
.‫ لهواري سطح وغيره آهن‬،‫ چپر‬،‫سرائي‬  Screw is used to fasten objects.
For example: A wood screw.
‫ لِيور‬.1
،‫ وزن ۽ ايف""رٽ هجي‬،‫ جنهن ۾ ٽيڪ‬،‫اهڙو اوزار‬ 5. Wheel
.‫ان کي ليور چئبو آهي‬  Wheel is the major invention in
history of mankind.
:‫ ٽيڪ‬/ ‫فلڪرم‬
‫هڪ سخت س""يخ جيڪ""و س""پورٽ تي رکي ٿ""و ان‬  Wheel has a rod called Axle.
.‫کي فلڪرم سڏيو ويندو آهي‬  Wheel lifts or moves loads.
For example: Screw driver, handle
:‫ بار‬/ ‫وزن‬
is wheel and its shaft is axle.
‫اهڙو جسم جنهن کي کڻڻ يا ح""رڪت ۾ آڻي""و وڃي‬
.‫تنهن کي وزن چئبو آهي‬
6. Wedge
An object with at least one
slanting side ending in a sharp edge
Effort: is known as Wedge.
A force by which load moves or
lifts is called effort. :‫ايفرٽ‬
‫اه""ڙي ق""وت جنهن س""ان ل""وڊ ح""رڪت ي""ا ک""ڻيو‬
Examples: Sew – Saw, pair of scissors, .‫وڃي ان کي ايفرٽ چئبو آهي‬
Bottle opener, Human arm, hammer etc. ‫ بوت""ل ک""ولڻ وارو‬،‫ ڪينچي ج""و ج""وڙو‬،‫ س""ي س""ا‬:‫ال‬FF‫مث‬
2. Pulley .‫ هٿوڙو وغيره‬،‫ انساني بازو‬،‫اوزار‬
A simple machine which ‫ چرخي‬.2
has circle grooved wheel with ‫هڪ سادي مش""ين جنهن ۾ کانچي""دار‬
rope for up / down load is known ‫ م"""ٿي‬،‫ جنهن س"""ان هيٺ‬،‫ڦيٿ"""ا ۽ رس"""ي هجي‬
as Pulley. ‫ڪ""ري ي""ا چ""وري س""گهجي تنهن کي چ""رخي‬
.‫چئبو آهي‬
 Pulley is used for changing the
‫چرخي طاقت جو رخ تبديل ڪرڻ ۽ شين‬ 
direction of force and moving
‫کي م"""ٿي ي"""ا هيٺ ڪ"""رڻ ال ِء اس"""تعمال‬
the things up or down.
.‫ڪئي ويندي آهي‬
‫ اس""ڪول ج""ا جھن""ڊا بلن""د ڪ""رڻ ال ِء‬:‫ال‬FF‫مث‬
Example: For raising school flags (flag .‫چرخي استمعال ڪئي ويندي آهي‬
pulley). ‫ لهواري سطح‬.3
‫له""واري س""طح هڪ ت""رڇي مٿ""اڇري وانگ""ر آهي‬ 
3. Inclined plane
.‫جيڪا هيٺين سطح کي مٿاهين سطح سان ڳنڍي ٿي‬
 Inclined plane is a slanting surface ‫هي سطح هڪ سڌي ۽ الهي مٿاڇري وانگر هوندي‬ 
connecting a lower level to a higher .‫آهي‬
level. ‫ چاڙهي‬:‫مثال‬
 It is plane which is a flat and sloppy ‫ اسڪرو‬.4
surface. ‫اس""ڪرو هڪ له""وارو س""طح هون""دو آهي جيڪ""و‬ 
Example: A ramp .‫ڪنهن سلينڊر جي چوڌاري ويڙهيل هوندو آهي‬
.‫هي شين کي مضبوط ڪرڻ الء استعمال ڪبو آهي‬ 
.‫ ڪاٺ وارو اسڪرو‬:‫مثال طور‬

‫‪ .5‬ڦيٿو‬
‫ڦيٿو انسان جي تاريخ ۾ وڏي ايجاد آهي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ڦيٿي ۾ سيخ کي ايڪسل چئبو آهي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ڦيٿو شين کي کڻي يا چوري ٿو‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫مثال طور‪ :‬اسڪرو ڊرائيور ۾‪ ،‬هينڊل يا هٿيو ڦيٿو آهي ۽‬
‫ان جي سيخ ايڪسل آهي‪.‬‬
‫‪ .6‬چپر‬
‫اها شي ِء جنهن جو گهٽ ۾ گهٽ هڪ پاسو‬
‫لهوارو ۽ ٻيو پاسو نوڪدار هجي ان کي چپر چئبو آهي‪.‬‬
‫‪ It is used for cutting materials apart.‬‬ ‫چپر شين کي ڪٽي ڌار ڪندو آهي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ Wedge is a sharp edge simple‬‬ ‫چپر هڪ تيز ڪنڊ واري سادي مشين آهي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪machine.‬‬ ‫مثال‪ :‬ڪهاڙي‪ ،‬چاقو‬
‫‪Example: Axe, knife‬‬ ‫‪ .2‬مرڪب مشين‬
‫ٻن ي""ا ٻن ک""ان وڌيڪ س""ادي مش""ينن م""ان ٺهي""ل‬
‫‪Compound Machine .2‬‬ ‫اوزار کي مرڪب مشين چئبو آهي‪.‬‬
‫‪A device which is made up of two‬‬
‫‪or more simple machines is called‬‬ ‫مثال طور‪ :‬ڪينچي‪ ،‬هٿ گاڏي‪ ،‬ڪرين‪ ،‬سائيڪل‬
‫‪Compound machine.‬‬ ‫وغيره‪.‬‬
‫– ‪For example: Scissors, Wheel‬‬ ‫‪ .1‬قينچي‬
‫‪barrow, crane, bicycle etc.‬‬ ‫ڪينچي شين کي ڪٽڻ ۾ مدد ڪري ٿي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ڪينچي ۾ سادي مشينون ليور‪ ،‬اسڪرو ۽ چپر آهن‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1. Scissors‬‬ ‫ڪينچي جو هٿيو ليور وانگر ڪم ڪندو آهي ۽‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Scissor helps things to cut.‬‬ ‫ڪنارا چپر جو ڪم ڪندا آهن‪.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Simple machines in scissors are‬‬
‫‪ .2‬هٿ گاڏي‬
‫‪lever, screw, and wedge.‬‬
‫اها اسان کي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ ڳورو‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪Its handle works like a lever and‬‬
‫بار کڻڻ ۾ مدد ڪري ٿو‪.‬‬
‫‪edges are wedge.‬‬
‫هٿ گاڏي ليور‪ ،‬اس"ڪرو‪ ،‬ڦي""ٿي ۽ س""رائي جي ٺهي""ل‬ ‫‪‬‬
‫آهي‪.‬‬
‫‪2. Wheel – barrow‬‬
‫‪‬‬ ‫‪It helps us carry heavy load from one‬‬
‫‪place to another.‬‬
‫‪‬‬ ‫‪It is made up of lever, screw, and‬‬
‫‪wheel and axle.‬‬

EXERCISE – 07
1. Circle the letter of the best answer.
1. Which simple machine would stairs 7 ‫مشق ـ‬
be an example? .‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1
(a) a wedge (b) an inclined plane ‫ ڪهڙي سادي مشين ڏاڪڻ جو مثال آهي؟‬.1
(c) a pulley (d) a lever ‫(ب) لهواري سطح‬ ‫(الف) چپر‬
‫(د) ليور‬ ‫(ج) چرخي‬
2. How does a simple machine make
work easier? ‫ هڪ سادي مشين ڪيئن ڪم کي آسان بڻائي ٿي؟‬.2
‫(الف) گھٽ وقت جي ضرورت آھي‬
(a) requires less time
‫(ب) گھٽ زور جي ضرورت آھي‬
(b)requires less force
‫(ج) گھٽ رقم جي ضرورت آھي‬
(c) requires less money ‫(د) گھٽ حرڪت جي ضرورت آھي‬
(d) requires less movement
‫ توهان هڪ مرڪب مشين ڪيئن ٺاهي سگهو ٿا؟‬.3
3. How can you create a compound ‫(الف) چرخي سسٽم ۾ وڌيڪ ڦيٿا شامل ڪندي‬
machine? ‫(ب) ٻن يا وڌيڪ سادي مشينن کي گڏ ڪندي‬
(a) By adding more wheels to pulley system ‫(ج) ڪنهن جسم کي وڌيڪ طاقت ڏيڻ سان‬
b. By combining two or more simple ‫(د) مٿين مان ڪوبه نه‬
machine
(c) By exerting more force to an object ‫ لوڊ ڇا آهي؟‬.4
(d) None of the above ‫(ب) ڪم‬ ‫(الف) جسم منتقل ڪيو پيو وڃي‬
‫(د) ڪو به نه‬ ‫(ج) هڪ مرڪب مشين‬
4. What is the load? ._______ ‫ پرچم قطب ھڪڙو مثال آھي‬.5
(a) object being moved (b) the work ‫(ب) چپر‬ ‫(الف) چرخي‬
(c) a compound machine (d) None ‫(د) ڪو به نه‬ ‫(ج) اسڪرو‬
5. Flag pole is an example of a ______. .‫ ھيٺين مان ھر ھڪ تي صحيح يا غلط لکو‬.2

(a) Pulley (b) wedge
(c) screw (d) None .‫ هڪ سادي مشين اسان جي ڪم کي آسان بڻائي ٿي‬.1
.‫ هٿ گاڏي مشين جو هڪ قسم آهي‬.2

2. Write whether each of the following
is True or False. ‫ حرڪت واري شي ِء جو زور لڳائڻ سان نه ٿو بدالئي‬.3
1. A simple machine makes our work .‫سگهجي‬
easier.
.‫ رفتار وقت سان مفاصلي جي بدلجڻ جو رخ آھي‬.4
2. Wheel – borrow is a type of a
machine. .‫ زور صرف هڪ ڌڪڻ هوندو آهي‬.5
3. The direction of a moving object

cannot be changed by applying a force
on it.
3. Fill in the blanks.
4. Speed is the rate of change of 1. A machine is any tool which makes
direction with time. __________ easier.
5. Force is only a push.

2. A flag can be risen up with the help of ‫ جڏهن ڳوهيل مٽي َء جي گول ڳ""وڙهي تي زور لڳ""ائبو‬.5
a simple machine called ______. ".‫ته ان جي ________ تبديل ٿيندي‬
3. Friction is a type of ________ force.

4. We are able to stand on the floor due
to _____ force.
5. When a force is applied on th clay

dough, its ________ change.
Unit 8
SOUND
.‫ خال ڀريو‬.3
‫ مشين ھڪ اوزار آھي جيڪا ___________ آس""ان‬.1  How sound is produced?
.‫بڻائي ٿي‬  Intensity of sound (High & low
sound)
‫ هڪ جھنڊو هڪ سادي مش""ين ___________ جي‬.2
 How sound travels?
.‫مدد سان مٿي ڪري سگهجي ٿو‬
 Noise & its effects on human health
.‫ گاٺ ________ زور جو هڪ قسم آهي‬.3  Uses of sound
 Measures to reduce / control sound
‫ اس"ين __________ زور جي ڪ"ري ف"رش تي بيٺ"ا‬.4
.‫آهيون‬

Sound ‫آواز‬
Sound is a form of energy. .‫آواز توانائي جو هڪ قسم آهي‬
‫آواز جي پيداوار‬
Sound Production ‫آواز شين جي لرزش ۽ لوڏڻ ذريعي پيدا ٿئي‬
Sound is produced by vibrating .‫ٿو‬
objects and vibrations. ‫ چمڙي آواز پيدا ڪرڻ ال ِء وائبرٽ‬،‫ ڊرم ۾‬:‫مثال طور‬
For example: In a drum, skin vibrates to .‫ٿي‬
produce sound.
‫آواز جي شدت‬
.‫آواز اوچو يا آهستي ٿي سگهي ٿو‬ 
Intensity of Sound .‫ اوترو اوچو آواز هوندو آهي‬،‫جيترو تيز لهرون‬ 
 Sound could be high or low. ‫ اوت""رو آهس""تي آواز هون""دو‬،‫جي""ترو آهس""تي له""رون‬ 
 The faster are vibrations, the higher .‫آهي‬
is the sound. ‫ جيڪڏهن توهان موسقي واري بانس""ري َء جي‬:‫مثال طور‬
 The slower the vibrations are lower ‫چوٽي َء وٽان ڦ""وڪ ڏين""دا ت""ه ان جي ان""در موج""ود ه""وا ۾‬
is the sound. ‫ ت""ه ان‬،‫ جيڪ""ڏهن بانس"ري نن""ڍي آهي‬.‫لرزش پي""دا ٿين""دي‬
For example: If you across the top of a ".‫۾اندر واري هوا تيز لرزش ڪندي ۽ بلند آواز پيدا ٿيندو‬
flute, the air inside it vibrates. If the flute ‫) ۾ ماپي ويندي‬dB( ‫ آواز جي شدت ڊيسي بلز‬:‫يونٽ‬
is shorter, the air inside vibrates faster .‫آهي‬
by being blow and produces a higher ‫شور‬
sound. ‫ ڊيسي بلز پي""دا‬135 ‫آواز جنهن جي شدت اٽڪل‬
.‫ٿئي ان کي ” شور“ چئبو آهي‬
‫شور ايترو ته آهي اوچوهوندو آهي جو جسماني درد‬ 
Unit: Intensity of sound is measured in
.‫پيدا ڪري سگهي ٿو‬
Decibels (dB).
‫ميڊيم‬
/ ‫مادو جنهن مان آواز گذري ٿو ان کي ميڊيم‬
Loudness .‫ذريعو چئبو آهي‬
Sound that produces at an
intensity level of about 135 decibels in  Sound travels faster through solids
common term is called “loudness”. than liquids and gases because
solids are denser and compact
 Loudness is loud enough to cause
closer and support the fast transfer
physical pain.
of sound.
Medium
The matter that sound travels  Outer space is a vacuum with no air
through is called Medium. as a medium for sound to travel
8 ‫يونٽ‬ through.
‫آواز‬ For example: All the explosion activity
:‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬ happening on the Sun cannot be heard
on Earth as there is no medium for
‫آواز ڪيئن پيدا ٿئي ٿو؟‬  sound to travel through from Sun to the
)‫آواز جي شدت (اوچو ۽ آهستي آواز‬  Earth.
‫آواز ڪيئن سفر ڪندو آهي؟‬ 
.‫شور ۽ انساني صحت تي ان جا اثر‬  Noise
‫آواز جو استعمال‬   Unpleasant sounds are Noise.
‫ ڪنٽرول ڪرڻ جا طريقا‬/ ‫آواز کي گهٽائڻ‬   Noise affects on hearing.

 The industrial limit of sound in the ‫گوڙ واري آلودگي جا ذريعا‬

industries must be 75 dB, according :‫ گهريال ذريعا‬.1
to the World Health Organization ،‫ ويڪم ڪلي""""""نر‬،‫ک""""""اڌي مالئڻ وارو اوزار‬
(WHO). ،‫ ايئر ڪنڊيش""نرس‬،‫ ڪولر‬،‫واشنگ مشين ۽ ان جا ڊرائر‬
Sources of Noise Pollution ‫ اي""ئر پ""وڊز ۽‬،‫آواز جي سسٽم جا الئوڊ اسپيڪر ۽ ٽي وي‬
1. Household sources: ‫" ڪت""ا ڀ""وڪڻ‬،‫ ڪم""پيوٽر واري""ون ران""ديون‬،‫اي""ئر ف""ون‬
Food mixer, vacuum cleaner, ‫وغيره‬
washing machine and its dryer, cooler, :‫ سماجي واقعا‬.2
air conditioners (AC), loudspeakers of ‫ الئ"""وڊ اس"""پيڪر تي ش"""ين‬،‫ ش"""اديون‬،‫پ"""ارٽيون‬
sound systems and TVs, iPods and ear ‫وڪڻڻ جو آواز ۽ رڙيون ڪري هوڪا ڏئي گراڪن کي‬
phones, computer games, dogs barking .‫پاڻ ڏانهن توجه ڏيارڻ‬
etc.
:‫ ڪاروباري ۽ صنعتي سرگرميون‬.3
2. Social events: ،‫ ش""يون تي""ار ڪن""دڙ ڪارخان""ا‬،‫پرنٽنگ پ""ريس‬
Parties, weddings, people selling .‫ ننڍا ڪارخانا وغيره‬،‫ ٽريڪٽر‬،‫تعميري ڪم وارا عالئقا‬
items using loud speakers, other
shouting out offers and trying to get :‫ آمد و رفت‬.4
customers to buy their goods. ‫ سائلنسر کان سوا ِء‬،‫ ريل گاڏيون‬،‫هوائي جهاز‬
.‫ بي جا ِء هارن ڏيندڙ" گاڏيون وغيره‬،‫موٽر سائيڪلون‬
3. Commercial and Industrial activities:
Printing presses, manufacturing
industries, construction sites, tractors, Effects of Noise Pollution
small factories etc.  Noise pollution affects on eardrums
and causes hearing loss.
4. Transportation:
Aero planes, trains, bikes without  Headaches, irritability and hair loss
silencers, honking vehicles etc. are causes of noise pollution.
Measures to Reduce and Control

‫آواز نهري مان پاڻياٺ ۽ گيس جي ڀيٽ ۾ تيزي َء سان‬  Noise Pollution
‫سفر ڪندو آهي ڇاڪاڻ ته نهرا گهاٽا ۽ ڳتي""ل هون""دا‬ 1. Use of curtains, rug, dari and carpets.
‫آهن ۽ ان جا ذرڙا هڪ ٻ""ئي جي ويجه""و هون""دا آهن‬
.‫جنهن ڪري آواز تيزي سان گذري ٿو‬ 2. Use double glazed windows.
‫ٻاهرين خال خ""الي جڳھ آهي جنهن ۾ ه""وا ن""ه هون""دي‬ 
.‫آهي ۽ ميڊيم به جنهن مان آواز سفر ڪري سگهي‬ 3. Use soundproof rooms for noisy
‫ تنهن ج""و آواز‬،‫ س""ج تي ٿين""دڙ" ڌماڪ""ا ٿين ٿ""ا‬:‫ور‬FF‫مثال ط‬ machines in industries and factories.
‫ ڇاڪاڻ ته س""ج ۽ زمين جي‬،‫ڌرتي َء تي ٻڌي نه ٿو سگهي‬ 4. Ban vehicles that hank, bikes with
.‫وچ ۾ آواز کي گذرڻ ال ِء ميڊيم موجود نه آهي‬ damaged exhaust pipes and noisy
trucks.
‫گوڙ‬
.‫گوڙ اڻ وڻندڙ آوا َز آهن‬  5. Built houses away from industries,
.‫گوڙ ٻڌڻ جي صالحيت تي اثر ڪري ٿو‬  airports, bus terminals and railway
‫ص""نعتن ۾ آواز جي ش""دت جي ح""د ع""المي ص""حت‬  stations.
.‫ ڊيسي بلز هجڻ گهرجي‬75 ‫تنظيم جي مطابق‬ 6. Law enforces should check the
misuse of loudspeakers in outdoor

parties and public announcement ‫ گ""وڙ جي آل""ودگي کي گهٽ""ائڻ ال ِء روڊن تي وڻ پ""وکڻ‬.8

systems. .‫ڇاڪاڻ ته اهي آواز کي جذب ڪن ٿا‬
‫ ڪارخانن وارن عالئقن ۾ ڪنن ۾ ايئر پيڊن لڳائڻ کي‬.9
7. Have silence zones near schools,
.‫نافذ ڪيو وڃي‬
colleges and hospitals.
8. Plant trees along road to reduce

noise pollution as they absorb sound.
9. Enforce the wearing of ear pads in

the factory area.
EXERCISE – 08
1. Sound is produced due to:
(a) friction (b) circulation
(c) vibration (d) refraction
2. Sound passes from one place to

another in form of:
(a) rays (b) waves
‫شور جي آلودگي جا اثر‬
(c) energy (d) light
‫شور جي آلودگي ڪنن جي پردن تي اث""ر ۽ ٻ""ڌڻ جي‬ 
3. What is noise?
.‫گھٽتائي جو سبب بڻجي ٿي‬
(a) Desirable sound
‫ گهٻراهٽ ۽ وارن ج""و ختم ٿيڻ آل""ودگي ج""ا‬،‫سر درد‬  (b) Desirable and unwanted sound
.‫سبب آهن‬ (c) Undesirable and unwanted sound
‫آلودگيء کي گهٽائڻ ۽‬ َ ‫گوڙي واري‬ (d) Undesirable and wanted sound
‫ضابطي ۾ رکڻ جا طريقا‬
‫ پش""مدار پ""ردن ۽ فراس""ين ج""و اس""تعمال‬،‫ چکن‬،‫ پ""ردن‬.1 4. In which unit sound is measured?
.‫ڪرڻ‬ (a) Kilometre (b) Pascal
.‫ ٻٽي تھ جي شيشن واريون دريون‬.2 (c) Kilogram (d) Decibel
‫ ص""""نعتن ۽ ڪارخ""""انن ۾ گ""""وڙ وارن مش""""ينن وارن‬.3 5. Which pollution cause hearing loss in
.‫ڪمرن کي سائونڊ پروف بڻائڻ‬ organisms?
،‫ گ""اڏين کي بن""د ڪري""و جيڪي گ""وڙ پي""دا ڪن ٿي""ون‬.4 (a) Air Pollution (b) Noise Pollution
‫موٽر سائيڪل تي به بندش هڻڻ گهرجي جن ج""ا سئلينس""ر‬ (c) Water Pollution (d) Soil Pollution
.‫ڀڳل هجن‬
‫ بس جي اڏن ۽ ريلوي اسٽيشنن‬،‫ هوائي اڏن‬،‫ ڪارخانن‬.5 6. At what level a sound becomes
.‫کان ڪافي پري گھر ٺاهيا وڃن‬ physical pain?
(a) Above 50 dB (b) Above 70 dB
‫ ق""انون الڳ""و ڪن""دڙ ادارن کي گه""رجي ت""ه آئ""وٽ ڊور‬.6
(c) Above 80 dB (d) Above 100 dB
‫پ""ارٽين ۽ ع""وام ۾ الئ""وڊ اس""پيڪر جي غل""ط اس""تعمال کي‬
.‫روڪين‬
2. Match the correct meaning / phrase
‫ ڪاليجن ۽ اس""پتالن جي ويجھو س""انت وارا‬،‫ اسڪولن‬.7 for the given words by writing the
.‫عالئقا قائم ڪيا وڃي‬ correct letter in the answer column.

Word Meaning Ans .‫(ج) اڻ وڻندڙ آواز هوندو آهي‬ ‫ پِچ‬.3

A. is matter that ‫(د) آواز کي م"""اپڻ ج"""و ي"""ونٽ‬
I.Sound ‫ ميڊيم‬.4
sound travel through .‫آهي‬
B. is the highness or ‫(ھ) ل"""رزش ذريعي پي"""دا ٿين"""دو‬
II.Vibrations ‫ شور‬.5
lowness of sound .‫آهي‬
C. is described as ‫(ح) معني چورڻ يا لوڏڻ‬ ‫ ڊيسيبلز‬6
III.Pitch
an unwanted sound Chapter 09
D. is a measurement
IV.Medium ELECTRICITY AND MAGNETISM
unit for sound
E. is produced by Students Learning Outcomes (SLOs):
V.Noise
vibrations
 Introduction to Conductors &
F. means “to shake
VI.Decibels Insulators
or to move”
 Simple Circuit Switches
 Natural and Artificial Magnets
 Magnets and Non – Magnetics
8 ‫مشق ـ‬  Properties and Uses of Magnets
.‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1  Method of Magnetizing Materials
:‫ آواز پيدا جي ڪري ٿئي ٿو‬.1  De – Magnetizing Materials
‫(ب) گردش‬ ‫(الف) ڇڪتاڻ‬  Temporary and Permanent Magnets
‫(د) انحراف‬ ‫(ج) لرزش‬
‫ آواز ھڪ ھنڌ کان ٻئي ھنڌ پھچندو آھي‬.02 Conductor and Insulator Objects
‫(ب) لهرون‬ ‫(الف) شعاعون‬ Conductors:
‫(د) روشي‬ ‫(ج) توانائي‬ The materials which allow current
‫ شور ڇا آهي؟‬.03 to pass through them are called
‫(الف) گهربل آواز (ب) گهربل ۽ ناپسنديده آواز‬ conductors.
‫(ج) ناپسنديده" ۽ ناپسنديده" آواز‬
For example: Nail, key, coins, screw,
‫(د) ناپسنديده" ۽ گهربل آواز‬
paper clip, Iron, Gold, and Silver etc.
‫ آواز ڪهڙي يونٽ ۾ ماپيو ويندو آهي؟‬.04
Insulators:
‫(ب) پاسڪل‬ ‫(الف) ڪلوميٽر‬
‫(د) ڊيسي بلز‬ ‫(ج) ڪلوگرام‬ The materials which do not allow
‫ ڪھڙي آلودگي عضون ۾ ٻڌڻ جي نقصان جو سبب‬.05 current to pass through them are called
‫بڻجندي آھي؟‬ insulators.
‫(ب) شور جي آلودگي‬ ‫(الف) هوا جي آلودگي‬ For example: Plastics, wood, rubber,
‫(د) مٽي جي آلودگي‬ ‫(ج) پاڻي جي آلودگي‬ cloth, etc.
‫ ڪهڙي سطح تي آواز جسماني درد بڻجي ٿو؟‬.06 Electricity:
‫ کان مٿي‬dB 70 )‫(ب‬ ‫کان مٿي‬dB 50 )‫(الف‬ Flow / current of electrons is
‫ کان مٿي‬dB 50 )‫(د‬ ‫ کان مٿي‬dB 80 )‫(ج‬ called electricity.
Simple Circuit
Electrons flow in a path is called
‫ر ۾‬FF‫ت اک‬FF‫ جملي کي درس‬/‫ني‬FF‫حيح مع‬FF‫ ڏنل لفظن جي ص‬.2
circuit.
.‫لکڻ سان ماليو‬
 Electric current is negative
‫جواب‬ ‫معني‬ ‫لفظ‬
electric charges in motion in
‫(الف) مادو آهي جنهن م""ان آواز‬
.‫سفر ڪري ٿو‬
‫ آواز‬.1 an electric path called
Circuit.
‫(ب) آواز جي اوچ""و ي""ا آهس""تي‬
‫ لرزشون‬.2
.‫هئڻ آهي‬

 A circuit is a loop or path along Open and Closed Circuit

current moves. Closed circuit:
Note: Light Emitting Diodes (LEDs) use A closed circuit provides a
less power (watts) per unit of light complete path for the current to
generated. flow through.
 LEDs help lower electric bills. We Open circuit:
can reduce our use of energy and An open circuit provides an
save energy by using LED bulb. incomplete path for the current to
09 ‫باب‬ flow through.
‫بجلي ۽ مقناطيسيت‬ Note: To open and close the path
:‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬ of current easily and safely, we use
a switch.
‫بجلي پسرائيندر ۽ غير پسرائيندر جو تعارف‬ 
‫سادي بجلي جو سرڪٽ‬  MAGNET
‫ چقمق‬/ ‫قدرتي ۽ مصنوعي مقناطيس‬  Magnetic force:
‫مقناطيسي ۽ غير مقناطيسي‬  Magnet attracts objects towards
‫مقناطيس جا خاصيتون ۽ انهن جو استعمال‬  itself with a force called Magnetic
‫مقناطيسي کي ختم واريون شيون‬  force.
‫مقناطيسي کي ختم واريون شيون‬  Magnetic Field:
‫عارضي ۽ مستقل مقناطيس‬  A region around the magnet
‫پسرائيندر ۽ غير پسرائيندرجسم‬ where the magnetic force is felt, is
:‫پسرائيندر‬ called Magnetic Field.
‫اهي شيون جن م"ان ڪ"رنٽ گ"ذري س"گهي ٿ""و انهن‬
.‫کي پسرائيندر سڏيو ويندو آهي‬ Magnetic & Non – Magnetic Materials
‫ پيپر‬،‫ اسڪرو‬،‫ سڪا‬،‫ چاٻي‬،‫ ڪوڪو‬:‫مثال طور‬ Magnetic Materials:
.‫ سون ۽ چاندي وغيره‬،‫ لوهه‬،‫ڪلپ‬
:‫غير پسرائيندر‬ The materials that are attracted
to magnets are called magnetic
‫اهي ش"يون جن م"ان ڪ"رنٽ ن"ه گ"ذري س"گهي‬
materials.
.‫انهن کي غير پسرائيندر سڏيو ويندو آهي‬
.‫ وغيره‬،‫ ڪپڙو‬،‫ رٻڙ‬،‫ ڪاٺ‬،‫ پالسٽڪ‬:‫مثال طور‬ Examples: Nail, key, coins, screw,
paper clip, Iron, gold, silver, pin cobalt,
:‫بجلي‬ nickel.
.‫اليڪٽران جي وهڪري کي بجلي چئبو آهي‬ Note: The nails, pin, needle, and key
‫سادي سرڪٽ‬ are made up of Iron.
‫اليڪ""""ٽران جي وهڪ""""ري واري رس""""تي کي‬  Coins often contain nickel.
.‫سرڪٽ چئبو آهي‬ Non – Magnetic Materials:
‫بجلي َء جو ڪ""رنٽ ب""رقي رس""تي ۾ ح""رڪت ۾ منفي‬  The materials that are not
‫ب""رقي چ""ارجز آهي جنهن کي س""رڪٽ س""ڏيو وين""دو‬ attracted to magnets are called Non –
.‫آهي‬ magnetic materials.
‫هڪ س""رڪٽ هڪ ل""وپ ي""ا رس""تو آهي جيڪ"""و‬  Examples: Plastics, wood, rubber,
.‫موجود حرڪت سان گڏ هوندو آهي‬ cloth, eraser, pencils.
‫) پيدا ٿيل روش""ني‬LEDs( ‫ روشني ڏيندڙ ڊا ِء اوڊس‬:‫نوٽ‬ Poles of Magnet
.‫في يونٽ تي تمام گھٽ پاور استعمال ڪن ٿا‬ Poles:
( ‫ اس""ان‬.‫) بجلي جي بلن ۾ خ""رچ گهٽ""ائڻ ٿ""ا‬LEDs(  The end parts where the magnet
‫) بلبن جي استعمال س""ان بجلي َء جي توان""ائي‬LEDs is the strongest are called the poles.
.‫کي گهٽائي ۽ توانائي بچائي سگهون ٿا‬

 There are two poles in magnets.

They are:  Unlike poles attract each
1. North Pole 2. South Pole other such as North and
‫کليل ۽ بند سرڪٽ‬ South poles attract each
:‫بند سرڪٽ‬ other.
‫هڪ بن""د س""رڪٽ ڪ""رنٽ جي وهڪ""ري ال ِء‬
.‫مڪمل رستو مهيا ڪري ٿو‬
:‫کليل سرڪٽ‬ A freely suspended magnet always
‫هڪ کلي"""ل س"""رڪٽ ڪ"""رنٽ کي گ"""ذرڻ ال ِء‬ points in the N-S direction
.‫نامڪمل رستو مهيا ڪري ٿو‬ The freely suspended magnet
‫ ڪ"رنٽ ج"و رس"تو آس"اني ۽ محف""وظ ط"ريقي س"ان‬:‫نوٽ‬ line sup in such a way that
‫ اسان هڪ س""وئچ اس""تعمال ڪن""دا‬،‫کولڻ ۽ بند ڪرڻ ال ِء‬ one of its poles or the end one
.‫آهيون‬ always point to the earth`s
‫مقناطيس‬ North pole. This end or pole of
:‫مقناطيسي زور‬ the magnet is called the North
seeking pole or simply the
‫مقناطيس ڪنهن زور س""ان ش""ين کي پ""اڻ ڏانهن‬ North pole; the other end or
.‫ جنهن کي مقناطيسي زور آهي‬،‫ڇڪي ٿو‬ pole points to the earth`s
:‫مقناطيسي ميدان‬ South pole.
‫مقن"""اطيس جي چ"""وڌاري هڪ عالئق"""و ج"""تي‬
‫ ان کي مقناطيس""ي‬، ‫مقناطيسي زور کي محس""وس ڪ""ري‬
.‫ميدان سڏيو ويندو آهي‬ Note: That earth is also a large magnet
‫مقناطيسي ۽ غير مقناطيسي مواد‬ with magnetic field and magnetic poles.
:‫مقناطيسي جسم‬  Earth is a giant magnet surrounding
‫اهي ش""""يون جيڪي مقن""""اطيس ڏانهن ڇڪجن‬ by invisible magnetic field lines. The
.‫انهن کي مقناطيسي جسم چئبو آهي‬ magnet`s pull is strongest at the
،‫ پي""پر ڪلپ‬،‫ اس""ڪرو‬،‫ س""ڪا‬،‫ چ""اٻي‬،‫ ڪوڪ""و‬:‫ال‬FF‫مث‬ poles.
.‫ نڪيل‬،‫ پن ڪوبالٽ‬،‫ چاندي‬،‫ سون‬،‫لوهه‬
.‫ سوئي ۽ چاٻي لوهه جا ٺهيل آهن‬،‫ پن‬،‫ نيل‬:‫نوٽ‬  Lodestone (also spelled loadstone)
.‫سڪن ۾ اڪثر نِڪِل هوندو آهي‬  is special types of the mineral
:‫غير مقناطيسي جسم‬ magnetite. The Chinese were the
first to use this mineral to make a
‫اهي م""واد جيڪي مقن""اطيس ڏانهن ن""ه ڇڪجن‬ compass.
.‫انهن کي غير مقناطيسي جسم چئبو آهي‬
.‫ پنسل‬،‫ ريزر‬،‫ ڪپڙو‬،‫ رٻڙ‬،‫ ڪاٺ‬،‫ پالسٽڪ‬:‫مثال‬ Ways to Demagnetize:
‫مقناطيس جا قطب‬ Magnets can be demagnetized by
:‫قطب‬ the following methods:
‫پڇ""ڙين وارا حص""ا ج""تي مقن""اطيس س""ڀ ک""ان‬ 1. Hammering 2. Heating
.‫ انهن کي قطب چئبو آهي‬،‫وڌيڪ طاقتور هوندو آهي‬
:‫ اهي آهن‬.‫مقناطيس ۾ ٻه قطب هوندا آهن‬ 
‫ ڏکڻ قطب‬.2 ‫ اتر قطب‬.1
 Like poles repel each other
such as North and North
poles repel each other and
South and South poles repel
each other.

‫هڪجهڙا قطب هڪ ٻئي کي ڌڪيندا آهن جيئن ات""ر‬ ‫‪‬‬

‫۽ ات""ر قطب هڪ ٻ""ئي کي ۽ ڏکڻ ۽ ڏکڻ قطب هڪ‬ ‫‪Permanent Magnets:‬‬
‫ٻئي کي ڌڪيندا آهن‪.‬‬
‫‪Those magnets which retain their‬‬
‫‪magnetic properties for long.‬‬
‫مختلف قطب هڪ ٻئي ڏانهن ڇڪيندا آهن جيئن ات""ر‬ ‫‪‬‬
‫۽ ڏکڻ قطب هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن‪.‬‬
‫‪Uses of Magnets‬‬
‫هڪ آزاد لٽڪايل مقناطيس هميشه اتر ‪ -‬ڏکڻ‬ ‫‪Magnets are used in many things‬‬
‫طرف رخ ڪري بيهي ٿو‬ ‫‪in our daily life:‬‬
‫آزاد لٽڪايل مقناطيس ليڪ اهڙي َء ط""رح بيهي‬
‫ٿي ته ان جو هڪ قطب ي""ا پڇ""ڙي هميش""ه زمين جي ات""ر‬ ‫‪1. In computers, for data storage‬‬
‫قطب ڏانهن اشارو ڪندي آهي‪ .‬مقن""اطيس جي هن پڇ""ڙي‬ ‫‪purpose‬‬
‫يا قطب کي اتر ڏيکاريندڙ قطب يا صرف اتر قطب س""ڏيو‬
‫وين""دو آهي‪ .‬ان جي ٻي پڇ""ڙي زمين جي ڏکڻ قطب ڏانهن‬ ‫‪2. In industries, in sorting machines‬‬
‫اشارو ڪري بيهندي آهي‪.‬‬ ‫‪which separates iron and other metals‬‬
‫‪from different objects.‬‬
‫ن‪FFFF‬وٽ‪ :‬زمين ب""""ه هڪ وڏو مقناطيس""""ي آهي جنهن کي‬
‫‪Maglev Trains (MT) operate using two .3‬‬
‫پنهنجو مقناطيسي ميدان ۽ مقناطيسي قطب هوندا آهن‪.‬‬
‫‪opposing magnets that cause the train‬‬
‫‪ ‬ڌرتي ب"""ه هڪ تم"""ام وڏو مقن"""اطيس آهي جنهن جي‬
‫‪.to float, thus making it extremely fast‬‬
‫چوڌاري نظر نه ايندڙ مقناطيسي ميدان جون الئينون"‬
‫آهن‪ .‬مقن""اطيس جي ڇڪ قطب تي ط""اقتور هون""دي‬
‫آهي‪.‬‬ ‫‪In refrigerator doors, speaker and in .4‬‬
‫ش"""يء‬
‫ِ‬ ‫لوڊاس"""ٽون هڪ خ"""اص قس"""م جي مع"""دني‬ ‫‪‬‬ ‫‪.cranes‬‬
‫ميگنيٽائٽ آهي‪ .‬چيني اهي پهريان هئا جن هن معدني‬
‫ش""ي ِء کي قطب نم""ا وارو اوزار ٺ""اهڻ ال ِء اس""تعمال‬
‫ڪيو‪.‬‬
‫مقناطيسيت ختم ڪرڻ جا طريقا‪:‬‬

‫مقن"""اطيس کي هي"""ٺين ط"""ريقن س"""ان ختم ڪ"""ري‬
‫سگهجي ٿو‪:‬‬
‫‪ .2‬گرم ڪرڻ‬ ‫‪ .1‬هٿوڙا هڻڻ‬
‫‪Permanent and Temporary magnet‬‬ ‫مستقل ۽ عارضي مقناطيس‬

‫‪Temporary Magnet:‬‬ ‫عارضي مقناطيس‪:‬‬
‫‪These magnets act like a‬‬ ‫هي مقن""اطيس مس""تقل مقن""اطيس وانگ""ر ڪم ڪن""دا‬
‫‪permanent magnet.‬‬ ‫آهن‪.‬‬
‫‪For example: When an iron nail is‬‬ ‫مثال ط‪FF‬ور‪ :‬ج"ڏهن لوه"ه جي ني"ل کي مض"بوط مقن"اطيس‬
‫‪rubbed with a strong magnet, when‬‬ ‫سان گسائيو ويندو آهي‪ ،‬جڏهن بجلي َء جو ڪرنٽ ڪنهن‬
‫‪electric current is passed around the nail‬‬ ‫ڪوڪي جي مٿاهن ڍڪيل ت""ار جي ذريعي گ""ذربو آهي‪.‬‬
‫‪in the insulated wire and when chains of‬‬ ‫پيپر جي ڪلپن جي زنجير ڪنهن مقناطيس سان ڇنبڙي""ل‬
‫‪paper clips are hung from a magnet,‬‬ ‫هوندي آهي ته هر هڪ پيپر ڪلپ کي مقن"اطيس ڪ"ري‬
‫‪each paper clip magnetizes the one‬‬ ‫ڇڏيندي ٿو‪.‬‬
‫‪below it.‬‬ ‫مستقل مقناطيس‪:‬‬

‫اهي مقن""""""اطيس جيڪي پنهنجي مقناطيس""""""ي‬ 05. What are some examples of good
.‫خاصيتن کي گهڻي وقت تائين برقرار رکندا آهن‬ conductors?
(a) wood, rubber, glass
‫مقناطيس جو استعمال‬
(b) metal, salt, water
‫مقناطيس اسان جي روزمره زندگي َء ۾ اس""تعمال‬
‫ٿيندو آهي مثال طور‬ (c) grass, food, gas (d) None
.‫ ڪمپيوٽرن ۾ معلومات کي گڏ ڪرڻ الء‬.1 06. Electric current flows along a single
path in a:
‫ ل""وھ جي ش""ين ۽ ٻين ڌات""و کي مختل""ف‬،‫ ڪارخ""انن ۾‬.2 (a) parallel circuit (b) series circuit
.‫شين کان جدا ڪرڻ ال ِء‬
(c) short circuit (d) circuit
‫ ميگلي""و ري""ل گ""اڏين ۾ ٻ""ه مخ""الف قس""م ج""ا مقن""اطيس‬.3 07. A circuit is a closed circuit when:
‫ جيڪي هاڏي کي ترڻ جو س""بب بڻجن‬،‫استعمال ٿيندا" آهن‬ (a) there are no gaps in its path
.‫ جنهن ڪري اها تمام تيز رفتار سان هلندي آهي‬،‫ٿا‬
(b) it has two or more batteries
‫ الئوڊ اس""پيڪرن ۽ ڪ""رين‬،‫ ريفريجريٽر جي دروازن‬.4
.‫۾ به استعمال ٿيندا" آهن‬ (c) it contains a switch
(d) there is a gap in its path.
08. The element which easily get

magnetized and demagnetized is
(a) iron (b) steel
(c) copper (d) silver
09. The path through which electricity

flows is called a _________.
(a) Trail (b) Circuit
EXERCISE – 09 (c) Receiver (d) Power Source
1. Circle the letter of the best answer. 9 ‫مشق ـ‬
01. An example of conductor of heat is .‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1
(a) paper (b) cloth :‫ گرمي جي پسرائيندر جو هڪ مثال آهي‬.01
(c) air (d) gold ‫(ب) ڪپڙو‬ ‫(الف) ڪاغذ‬
‫(د) سون‬ ‫(ج) هوا‬
02. Magnets attract materials made of ‫ مقناطيس ______ ۽ ______ م""ان ٺهي""ل ش""ين کي‬.02
_______ and _______. . .‫ڇڪيندو آهي‬
(a) iron; cooper (b) iron; paper ‫(ب) لوهه؛ ڪاغذ‬ ‫(الف) لوهه؛ ڪوپر‬
(c) wood; iron (d) steel; iron ‫(د) فوالد؛ لوهه‬ ‫(ج) ڪاٺ؛ لوهه‬
‫ مقناطيس جي ڇڪ ان تي تمام گهڻي مضبوط‬.03
03. The pull of a magnet is strongest at :‫هوندي آهي‬
its: ‫(ب) قطب‬ ‫(الف) سرڪٽ‬
(a) circuit (b) pole ‫(د) پسرائيندر‬ ‫(ج) جامد بجلي‬
(c) static electricity (d) insulator :‫ آھن‬2 ‫ سڀني مقناطيس وٽ‬.04
‫(ب) ناال‬ ‫(الف) پاسا‬
04. All magnets have 2 of these: ‫(د) قطب‬ ‫(ج) آواز‬
(a) sides (b) names ‫ سٺا پسرائيندڙ جا مثال ڇا آهن؟‬.05
(c) sounds (d) poles ‫ گالس‬،‫ رٻڙ‬،‫(الف) ڪاٺ‬
‫ پاڻي‬،‫ لوڻ‬،‫(ب) ڌاتو‬
‫(د) ڪو به نه‬ ‫ گئس‬،‫ کاڌو‬،‫(ج) گاه‬

:‫ اليڪٽرڪ ڪرنٽ هڪ رستي سان وهندو آهي‬.06 15. The flow of electrons is called:
‫(ب) سيريز سرڪٽ‬ ‫(الف) متوازي سرڪٽ‬ (a)circuit (b) conductor
‫(د) سرڪٽ‬ ‫(ج) شارٽ سرڪٽ‬ (c) electricity (d) magnetism
:‫ هڪ سرڪٽ بند سرڪٽ آهي جڏهن‬.07
2. Write T for True and F for False in
‫(الف) ان جي رستي ۾ ڪو به خال نه آهي‬
the following statements:
‫(ب) ان ۾ ٻه يا وڌيڪ بيٽريون آهن‬
‫(ج) اهو هڪ سوئچ تي مشتمل آهي‬ 1. Plastic wires are used in electrical
‫(د) ان جي رستي ۾ هڪ خال آهي‬ appliances.
‫ عنصر جيڪو آساني سان مقناطيس ۽ غير مقن""اطيس‬.08 2. A circuit is said to be closed when the
:‫ٿي ٿو‬ switch is on.
‫(ب) فوالد‬ ‫(الف) لوهه‬
‫(د) چاندي‬ ‫(ج) ٽامي‬ 3. Current is movement of positive charges.
‫ اه""""""و رس""""""تو جنهن م""""""ان بجلي وهي ٿي ان کي‬.09 4. Steel is a non – magnetic material.
.‫_________ چئبو ٿو‬
‫(ب) سرڪٽ‬ ‫(الف) پيچرو‬ 5. Like poles repel each other.
‫(د) طاقت جو ذريعو‬ ‫(ج) وصول ڪندڙ‬ :‫ مقناطيس جي چوڌاري ايراضي َء کي چئبو آهي‬.10
10. The region surrounded a magnet is ‫(ب) مقناطيسي ميدان‬ ‫(الف) مقناطيسي قوت‬
called: ‫(د) مقناطيسي توانائي‬ ‫(ج) مقناطيسي دائرو‬
(a) magnetic force (b) magnetic field ‫ هيٺين مان ڪهڙو مقناطيس ڏانهن ڇڪيندو؟‬.11
(c) magnetic circle (d)magnetic energy ‫(ب) پالسٽڪ‬ ‫(الف) رٻڙ جو بال‬
11. Which of the following will be ‫(ج) هڪ لوهه جي ڪيٽلي (د) هڪ لچڪدار پٽي‬
attracted to the magnet?
(a) a rubber ball (b) a plastic ‫ ھيٺين مان ڪھڙو س""رڪٽ کي مڪم""ل ڪ""رڻ ال ِء‬.12
(c) an iron kettle (d) an elastic band ‫استعمال نه ڪري سگهبو؟‬
12. Which of the following cannot be ‫(ب) تار‬ ‫(الف) بلب‬
used to complete the circuit? ‫(د) بيٽري‬ ‫(ج) ڪاٺ‬
(a) bulb (b) wire ‫ جا اتر‬،‫ جڏهن مقناطيس کي آزاد سان لٽڪايو وڃي‬.13
(c) wood (d) battery .‫۽ ڏکڻ قطب هميشه طرف اشارو ڪندا آهن‬
‫(الف) زمين جا اتر ۽ ڏکڻ قطب ڏانهن‬
13. When the magnet is suspended ‫(ب) اتر ۽ ڏکڻ قطب زمين جي مخالف طرف ڏانهن‬
freely, its north and south poles are ‫(ج) زمين جي اوڀر ۽ اولهه ڏانهن‬
always pointed towards: ‫(د) اوڀر ۽ اولھ اٿڻ جي مخالف طرف ڏانهن‬
(a) north & south pole of earth respectively
(b) north and south poles of earth in the ‫ هيٺ ڏنل مان ڪھڙا طريق""و اس""تعمال ڪ""ري اس""ٽيل‬.14
opposite direction ‫جي سيخ کي مقناطيس بناڻي سگهبو؟‬
(c) east and west of earth respectively ‫(الف) تيز باه جي شعلي تي گرم ڪرڻ سان‬
(d) east & west of earth in opposite direction .‫(ب) ان جي چوڌاري ڪرنٽ گذرڻ سان‬
‫(ج) هٿوڙا هڻڻ سان‬
14. Which of the following methods can ‫(د) ان کي لوهه جي سيخ ٽڪر جي ڀرسان رکڻ سان‬
be used for magnetizing a steel rod? ‫ اليڪٽران جي وهڪري کي چئبو آهي‬.15
(a) By heating in on a high flame ‫(ب) پسرائيندر‬ ‫(الف) سرڪٽ‬
(b) By passing an electric current around it. ‫(د) مقناطيس‬ ‫(ج) بجلي‬
(c) By hammering “‫ط ال ِء ”غ‬FF‫حيح ال ِء ”ص“ ۽ غل‬FF‫انن ۾ ص‬FF‫ هيٺ ڏنل بي‬.2
(d) By keeping it with an iron rod .‫لکو‬

‫ پالس""ٽڪ ج""ون ت""ارون بجلي َء جي س""امان ۾ اس""تعمال‬.1 Earth`s Spinning

.‫ٿين ٿيون‬ The earth revolves is called
،‫ بجلي َء جي سرڪٽ کي تڏهن بند سرڪٽ چئب""و آھي‬.2 rotation or spinning of the earth.
.‫جڏھن سوئچ آن ٿيل هوندو آهي‬  The earth moves from West to
.‫ ڪرنٽ دراصل واڌو چارجز جي حرڪت آھي‬.3 East and so as objects in the
.‫ اسٽيل هڪ غير مقناطيسي جسم آهي‬.4 sky, sun, moon and stars
seem to be moving in the
.‫ مقناطيس جا هڪجهڙا قطب هڪ ٻئي کي ڌڪين ٿا‬.5 opposite direction that is from
Chapter 10 east to west.
10 ‫باب‬
MOVEMENTS OF THE EARTH
‫زمين جي چرپر‬
Students Learning Outcomes (SLOs): :‫شاگردن جي سکيا جا نتيجا‬
 The earth ‫زمين‬ 
 The earth spinning ‫زمين جو ڦرڻ‬ 
 Day and Night ‫ ڏينهن ۽ رات‬
 Earth’s revolution ‫زمين جي گردش‬ 
 Seasons ‫موسمون‬ 
‫زمين‬
The Earth .‫زمين اسان جي شمسي نظام جو ٽيون سيارو آهي‬ 
 The earth is the third planet of our ‫اها هڪ جڳهه آهي جيڪا هر روپ ۾ زندگي س""ان‬ 
solar system. .‫ڀريل آهي‬
 It is the only place full of life in ‫هي واح"""د س"""يارو آهي جنهن ۾ س"""اوا ٻوٽ"""ا ۽‬ 
every form. .‫جانور موجود آهن‬
 It is the only planet with green ‫هي واحد س""يارو آهي جنهن ۾ پ""اڻي ٽن ش""ڪلين‬ 
plants and animals. .‫ پاڻياٺ ۽ گئس) ۾ هوندو آهي‬،‫(نهرو‬
 This is the only planet with ‫ ٻ""اهرئين خال م""ان مش""اهدي ڪ""رڻ س""ان زمين‬
water in three forms (solids, ‫هڪ چمڪندڙ نيري رنگ جي بال وانگر نظر‬
liquids and gas). ‫ جيڪ"و زمين‬،‫ نيري رن""گ ج"و پ""اڻي‬.‫اچي ٿي‬
 It seen from outer space, the earth ‫جي مٿاڇري جي وڏي حصي تي پکڙيل گهڻو هوندو‬
looks like a bright blue ball. The blue ،‫ بادل ۽ برف جا عالئقا جهڙوڪ انٽارڪٽيڪا‬.‫آهي‬
is water, which covers most of the ‫ جڏهن ته زمين جي خش""ڪي َء وارا‬،‫اڇا نظر اچن ٿا‬
surface of the earth. Clouds and .‫حصا هلڪي خاڪي رنگ جا ڏسڻ ۾ايندا آهن‬
bodies of ice, such as Antarctica, .‫ ڌرتي َء جي گول شڪل آهي‬
appear white, while land forms look .‫اها پنهنجي نظر نه ايندڙ مح"ور تي ڦرن"دي رهي ٿي‬ 
brownish. .‫محور زمين جي اتر ۽ ڏکڻ قطب مان گذري ٿو‬
.‫ڌرتي َء تي قطب اڌ گول ۽ خط استوا آهي‬ 
 The earth has a spherical shape.
 Earth rotates on its own invisible ‫زمين جو ڦرڻ‬
axis, which passes through the North ‫ڌرتي َء جي گ"""ردش کي زمين ج"""و ڦ"""رڻ چئب"""و‬
and South poles. .‫آهي‬
 The earth has poles hemispheres ‫زمين اولهه ک""ان اوڀ""ر ط""رف هلن""دي آهي ۽ اه""ڙي َء‬ 
and an equator. ‫ چن""ڊ ۽ ت"ارا اوڀ""ر ک"ان اولھ‬،‫ س"ج‬،‫طرح جيئن آسمان‬
.‫طرف مخالف طرف ڦرندا آهن‬

 Pakistan and Canada are the

opposite sides of the earth. ‫پاڪس""تان ۽ ڪئن""اڊا زمين جي مخ""الف حص""ن تي‬ 
 The axis of the earth is an .‫موجود آهن‬
imaginary line. .‫زمين جي محور هڪ خيالي لڪير وانگر آهي‬ 
The Axial Rotation ‫زمين جي ڦرڻ‬

The rotation of earth on its own ‫ڌرتي َء جي پنهنجي محور تي ڦرڻ کي زمين ج""و‬
axis is called axial rotation. .‫ڦرڻ چئبو آهي‬
 It causes day and night. .‫زمين جي گردش جي ڪري ڏينهن" ۽ رات ٿين ٿا‬ 
‫ ڪالڪن ۾ هڪ گ""ردش مڪم""ل ڪ""ري‬24 ‫زمين‬ 
 The earth completes one rotation in .)‫ٿي (جيڪو هڪ ڏينهن جي برابر آهي‬
24 hours (which equals to one day). .‫ ڌرتي َء جو محور ٿورڙو پاسيرو آهي‬
 The axis of the earth is slightly titled. ‫گردش‬
‫زمين پنهنجي محور جي چ""وڌاري هڪ چڪ""ر‬
Revolution .‫ ان کي گردش چئبو آهي‬،‫مڪمل ڪري ٿي‬
The earth complete one cycle ‫ ڪالڪ‬6 ‫ ڏينهن ۽‬365 ‫ ڌرتي َء کي هڪ چڪ"""ر ۾‬
about own axis is called its revolution. .‫لڳن ٿا‬
 The earth takes 365 days and 6 ،‫عطارد سيارو جيڪو سج جي سڀ کان ويجھو آهي‬ 
hours to one revolution. .‫ ڏينهن لڳن ٿا‬88 ‫ان کي هڪ چڪر پورو ڪرڻ ۾‬
 The planet mercury that is closest to 4332 ‫مش""تري کي هڪ گ""ردش مڪم""ل ڪ""رڻ ۾‬ 
the sun takes 88 days to complete .‫ڏينهن لڳن ٿا‬
one revolution. ‫موسمون‬
 Jupiter takes 4332 days to complete ‫ درج"""ا‬23.5 ‫زمين ج"""و پنهنجي مح"""ور تي اٽڪ"""ل‬ 
one revolution. .‫ موسمون بدلجن ٿيون‬،‫پاسيرو هجڻ ڪري‬
‫س"""ج جي روش"""ني َء جي مختل"""ف مق"""دار زمين جي‬ 
Seasons ‫ جنهن ڪ"ري ڏينهن" رات‬،‫مختلف حصن تي پوي ٿ""و‬
 Due to earth at its axis which is .‫۽ مندن جي مدت ۾ تبديلي ايندي رهي ٿي‬
about 23.5 degrees, seasons
change. :‫ مارچ‬22 ‫ يا‬21
 Different amounts of sunlight fall on ‫زمين جي اتر اڌ گول ۾ رهن""دڙ م""اڻهن ال ِء به""ار‬
different parts of the earth, causing ‫ ج""ڏهن ت""ه زمين ڏکڻ اڌ گ""ول س""ر ُء‬،‫جي مند هون""دي آهي‬
variations in the duration of day night ‫ هن ٻنهي اڌ گول ۾ س""ج جي روش""ني‬.‫جي مند هوندي آهي‬
and the seasons. ‫هڪجي""تري مق""دار ۾ پهچي ٿي ۽ ڏينهن ۽ رات جي م""دت‬
.‫به زمين سڀني هنڌن تي هڪجيتري هوندي آهي‬
21st or 22nd March:

Marks the point of spring for the
people living in the northern hemisphere 21st and 22nd June:
of the earth whereas autumn in the Marks the point of summer in the
southern hemisphere. At this both the northern hemisphere and winter in the
hemisphere has same amount of sun southern
light, and length of day and night. hemisphere.
The length of
the day
becomes
longest for the northern hemisphere and

shortest for the southern hemisphere.
:‫ ڊسمبر‬22 ‫ يا‬21
‫ ج""ون ٿين""دي‬22 "‫ ۽‬21 ‫هن جي صورتحال ابتڙ‬
‫ ات""ر اڌ گ""ول ۾ س""ياري جي موس""م ۽ ڏکڻ اڌ گ""ول ۾‬.‫آهي‬
‫ انهي َء ڪ""ري‬.‫اونهاري جي موسم شروع ٿي وين""دي آهي‬
‫ات""ر اڌ گ""ول ۾ ڏينهن" جي ڊيگھ تم""ام گهٽ ۾ گهٽ هون""دي‬
21st or 22nd December: .‫آهي ۽ ڏکڻ اڌ گول ۾ ڏينهن" وڏي ۾ وڏو ٿيندو" آهي‬
Marks the reverse situation at it :‫ سيپٽمبر‬23 ‫ ۽‬22
happened in 21st and 22nd June. There is .‫ م"ارچ جي اب"تڙ آهي‬22 "‫ ۽‬12 ‫هي صورتحال‬
winter season in northern hemisphere ‫اتر اڌ گول ۾ س""ر ُء جي موس""م ۽ ڏکڻ اڌ گ""ول ۾ به""ار جي‬
and summer in the southern ‫ هن ٻ""ني اڌ گ""ول جي ڏينهن ۽‬.‫مند ش""روع ٿي وين""دي آهي‬
hemisphere. The length of day is .‫رات جي ڊيگھ برابر آهي‬
shortest in the northern part of earth and
the longest in the southern part of the
earth.
22nd and 23rd September:

Marks the reverse situation at 21 st
and 22nd March. Autumn seasons in the
northern hemisphere and spring in the
southern hemisphere start. Both
hemisphere have equal length of day
and night.
EXERCISE – 10
1. The rotation in which Earth rotates is
from:
(a) west to east (b) east to west
(c) north to south (d) south to north
02. The time in which Earth completes
its revolution around the Sun is
(a) 365.25 days (b) 340 days
(c) 325 days (d) 360 days
:‫ جون‬22 ‫ ۽‬21
‫اتر اڌ گ""ول ۾ رهن""دڙ م""اڻهو کي اونه""اري وارو‬ 03. The side of Earth which faces the
‫سولس"""ٽس يع"""ني س"""ج انهي َء گ"""ول ۾ زمين کي ويجهي ۾‬ Sun have:
‫ ات""ر‬.‫ ڏکڻ اڌ گول ۾ سيارو هوندو آهي‬.‫ويجهو هوندو آهي‬ (a) summer season (b) day
‫اڌ گ""ول ۾ ڏينهن وڏي ۾ وڏو ڏکڻ اڌ گ""ول ۾ نن""ڍي ۾ نن""ڍو‬ (c) night (d) winter season
.‫ٿيندو آهي‬

4. The day on which the Summer ‫ تص"""وراتي لڪ"""ير جيڪ"""ا ڌرتي َء جي مرڪ"""ز م"""ان‬.5
Solstice occurs in Northern Hemisphere :‫گذري ٿي ان کي چئبو آهي‬
is ‫(الف) ڏکڻ قطب‬ ‫(الف) اوڀر قطب‬
(a) 21st October (b) 21st March ‫(الف) اتر قطب‬ ‫(الف) محور‬
(c) 21st January (d) 21st June :‫ اهو ڪنڊ جنهن تي ڌرتي َء جو محور پاسيرو آهي‬.6
05. The imaginary line which runs 23.50 )‫(الف‬ 42.50 )‫(الف‬
through the center of Earth is called: 400 )‫(الف‬ 350 )‫(الف‬
(a) east pole (b) south pole _______ ‫ پنهنجي محور تي زمين جي حرڪت کي‬.7
(c) axis (d) north pole :‫چئبو آهي‬
‫(الف) ڦرڻ‬ ‫(الف) سائيڪل‬
06. The angle at which axis of Earth is ‫(الف) گردش‬ ‫(الف) رزوليشن‬
tilted is ‫ ڌرتي َء کي مح""ور تي ڦ""رڻ ۾ ______ ڪالڪ لڳن‬.8
(a) 42.5° (b) 23.5° .‫ٿا‬
(c) 35° (d) 40° 25 )‫(الف‬ 36 )‫(الف‬
07. Movement of the earth on its axis is 26 )‫(الف‬ 24 )‫(الف‬
called as _______. ‫ ڏينهن ننڍا ۽ راتيون ڊگهيون ٿي‬،‫ ________ ۾‬.9
(a) Cycle (b) Rotation :‫وينديون آهن‬
(c) Resolution (d) Revolution ‫(الف) بهار‬ ‫(الف) اونهاري‬
08. The earth takes _______ hours to ‫(الف) سيارو‬ ‫(الف) سر ُء‬
rotate to the axis. .‫ زمين جو محور هڪ خيالي ___________ آهي‬.10
(a) 36 (b) 25 ‫(الف) چورس‬ ‫(الف) الئن‬
(c) 24 (d) 26 ‫(الف) نقطو‬ ‫(الف) دائرو‬
09. In ________, days become shorter
and nights become longer. 2. Write T for True and F for False
(a) summer (b) spring statements:
(c) autumn (d) winter 01. The earth is not a sphere.
10. The earth’s axis is an imaginary ___. 02. The earth has poles, hemisphere
(a)line (b) square and an equator.
(c) circle (d) dot 03. The earth has only one movement
called rotation.
9 ‫مشق ـ‬
.‫ بهترين جواب تي گول پايو‬.1 04. Rotation takes one year and six
:‫ اها گردش جنهن ۾ ڌرتي گردش ڪري ٿي‬.1 hours to complete.
‫(الف) اوڀر کان اولهه‬ ‫(الف) اولهه کان اوڀر‬
‫(الف) اتر کان ڏکڻ (الف) ڏکڻ کان اتر‬ 05. Revolution takes 24 hours to
‫ اه"""و وقت جنهن ۾ ڌرتي س"""ج جي چ"""وڌاري پنهنج"""و‬.2 complete.
:‫چڪر پورو ڪري ٿي‬ 06. It is night in the part of the earth
"‫ ڏينهن‬340 )‫(الف‬ "‫ ڏينهن‬365.25 )‫(الف‬ facing away from the sun.
"‫ ڏينهن‬360 )‫(الف‬ "‫ ڏينهن‬325 )‫(الف‬
‫ ڌرتي َء جو پاسو جيڪو سج کي منهن ڏئي ٿو‬.3 07. Revolution causes the seasons and
"‫(الف) اونهاري جي موسم (الف) ڏينهن‬ day and night.
‫(الف) سياري جي موسم‬ ‫(الف) رات‬ 08. When a hemisphere is titled towards
‫ جنهن ڏينهن" تي اتر اڌ گول ۾ سمر سولسٽس ٿئي ٿو‬.4 the sun, it summers because itreceive
‫ مارچ‬21 )‫(الف‬ ‫ آڪٽوبر‬21 )‫(الف‬ more sunlight.
‫ جون‬21 )‫(الف‬ ‫ جنوري‬21 )‫(الف‬

09. On 21st or 22nd march, length of the ،‫ جڏهن زمين جو اڌ گ""ول س""ج ڏانهن لڙي""ل وين""دو آهي‬.8
day and night becomes equal for the ‫اهو اونه""اري جي من""د هون""دي آهي ڇاڪ""اڻ ت""ه س""ج جي‬
southern and northern hemisphere. .‫روشني گهڻي ملندي آهي‬
10. The earth has no poles. ‫ ڏکڻ ۽ اتر اڌ گولن ۾ڏينهن" ۽ رات‬،‫ مارچ تي‬22 ‫ يا‬21 .9
.‫جي ڊيگهه برابر ٿي ويندي آهي‬
3. Tick the right type of motion
against each. .‫ زمين جو ڪو به قطب ناهي‬.10
1. Movement of a top. ‫اس‬FF‫رڪت جي چڪ‬FF‫م جي ح‬FF‫ هر هڪ جي صحيح قس‬.3
Rotation Revolution .‫ڪريو‬
‫ مٿي جي حرڪت‬.1
2. Movement of an electric fan.
‫ڦرڻ گردش‬
Rotation
.‫ هڪ برقي پکي جي حرڪت‬.2
Revolution
‫گردش‬ ‫ڦرڻ‬
3. Motion of moon around the earth. .‫ چنڊ جي گردش زمين جي چوڌاري‬.3
Rotation ‫گردش‬ ‫ڦرڻ‬
Revolution .‫ تار سان جڙيل هڪ بال جو ڦرڻ‬.4
4. Whirling of a ball attached to a string. ‫گردش‬ ‫ڦرڻ‬
.‫ سج جي چوڌاري زمين جي حرڪت‬.5
Rotation Revolution ‫گردش‬ ‫ڦرڻ‬
Colder Longer Seasons .‫ سائيڪل جي ڦيٿي جي ان جي محور تي حرڪت‬.6
Summer Shorter Rotation ‫ڦرڻ گردش‬
Sun Spring Revolution 3. Read and complete the text in
pairs. Complete the following text in
Hotter Autumn Planet pairs using the below words.
5. Motion of the earth around the Sun.
Rotation Revolution The earth is our _____. The earth has
two movements: _________ and
6. Movement of wheel of a bicycle about ________. Revolution is when the earth
its axle. Rotation Revolution revolves around the ________. This
“‫ط ال ِء ”غ‬FF‫حيح ال ِء ”ص“ ۽ غل‬FF‫انن ۾ ص‬FF‫ هيٺ ڏنل بي‬.2 process takes one year and six hours.
.‫لکو‬ Revolution causes the _____. There are
.‫ زمين ڪنهن گول شي ِء وانگر نه آھي‬.1 four season: spring, _______, autumn
.‫ اڌ گول ۽ خط استوا آهي‬،‫ زمين کي قطب‬.2 and ________. In summer, it is _____
than rest of the year. Days are and
.‫ زمين جي فقط گردش آهي ان کي گردش چئبو آهي‬.3 nights are _________. In winter, it is
_______ than rest of the year. Days are
‫ زمين کي رواليوش""ن مڪم""ل ٿيڻ ۾ هڪ س""ال ۽ ڇه""ه‬.4 shorter and nights are longer. _______
.‫ڪالڪ لڳن ٿا‬ is the season between winter and
summer and ______ is the seasons
.‫ ڪالڪ ۾ پورو ٿئي ٿو‬24 ‫ زمين جي گردش‬.5 between summer and winter. In spring
and autumn, days and nights are almost
.‫ سج کان پري واري زمين جي ان حصي ۾ رات آھي‬.6 of the same length.
‫ زمين جي گردش جي ڪري موسمون ۽ ڏينهن ۽ رات‬.7

.‫ٿيندا آهن‬

‫‪ANSWERS OF EXERCISE‬‬
‫‪KEY of MCQs‬‬
‫‪01.‬‬ ‫‪C 02.‬‬ ‫‪B 03.‬‬ ‫‪C 04.‬‬ ‫‪B 05.‬‬ ‫‪B‬‬
‫‪KEY of True and False‬‬
‫‪1. True‬‬ ‫‪2. True‬‬
‫‪3. False‬‬ ‫‪4. False‬‬
‫‪5. True‬‬
‫‪ .‬پڙهو ۽ مڪمل ڪريو متن جوڙن ۾‪ .‬اس‪FF‬تعمال ڪن‪FF‬دي‬
‫هيٺين متن کي جوڙي ۾ مڪمل ڪريو هيٺيان لفظ‪.‬‬ ‫‪EXERCISE – 02‬‬
‫موسمون اونهارو‬ ‫ڊگها‬ ‫ٿڌا‬
‫زمين اس"""""""ان جي _________ آهي‪ .‬زمين کي ٻ"""""""ه‬
‫سج‬ ‫گردش روٽيشن‬ ‫ننڍي ۾ ننڍا‬
‫گردش"""""""""""""ون هون"""""""""""""ديون آهن __________ ۽‬
‫وڌيڪ گرم سر ُء‬ ‫بهار‬
‫______________‪ .‬ڦ""""يرو اه""""و آهي‪ .‬ج""""ڏهن زمين‬
‫سياره‬
‫________ جي چ""""وڌاري گ""""ردش ڪن""""دي آهي‪ .‬هن‬
‫گ""ردش جي هڪ ڦ""يري کي هڪ س""ال ۽ ڇه""ه ڪالڪ‬
‫لڳي وين"""دا آهي‪ .‬ڦ"""يرو جي ڪ"""ري _____ ٿين"""دو" آهي‪.‬‬
‫ڪل چار موسمون ٿينديون آهن‪ ،‬اهي بهار‪ ،____ ،‬سر ُء‬ ‫‪01.‬‬ ‫‪D 02.‬‬ ‫‪B 03.‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪04.‬‬ ‫‪C 05.‬‬ ‫‪C‬‬
‫۽ ________ هونديون آهن‪ .‬اونهاري ۾‪ ،‬سڄي سال کان‬
‫_____ ڏينهن ۽ _________ راتي"""ون ٿين"""ديون" آهن‪.‬‬ ‫‪KEY of True and False‬‬
‫س""ياري ۾‪ ،‬ب""اقي جي س""ال ک""ان ______ هون""دو آهي‪.‬‬ ‫‪1. False‬‬ ‫‪2. True‬‬
‫ڏينهن نن"""ڍا ۽ راتي"""ون ڊگهي"""ون ٿين"""ديون" آهن‪ .‬س"""ياري ۽‬ ‫‪3. False‬‬ ‫‪4. True‬‬
‫اونه""""اري جي وچ ۾ ________ من""""د هون""""دي آهي ۽‬
‫_________ مند اونه""اري ۽ س""ياري جي وچ ۾ هون""دي‬ ‫‪EXERCISE – 03‬‬
‫آهي‪ .‬بهار ۽ سر ُء جي مند" ۾‪ ،‬ڏينهن" ۽ راتي""ون هڪجي""ترا‬ ‫‪KEY of MCQs‬‬
‫هوندا آهن‪.‬‬
‫‪01.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪02. C 03.‬‬ ‫‪C 04.‬‬ ‫‪B 05.‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪KEY of True and False‬‬
‫‪1. False‬‬ ‫‪2. True‬‬
‫‪3. False‬‬ ‫‪4. True‬‬
‫‪5. True‬‬
‫‪01.‬‬ ‫‪C 02.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪03.‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪04.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪05.‬‬ ‫‪A‬‬
‫‪06.‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪07.‬‬ ‫‪C 08.‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪09.‬‬ ‫‪C 10.‬‬ ‫‪B‬‬

KEY of True and False

1. True 2. True
EXERCISE – 05
3. False 4. False
KEY of MCQs
5. False 6. False
7. True 8. True 01. A 02. C 03. A 04. B 05. A
KEY of True and False
1. True 2. False
3.True 4. False
‫مشق جا جواب‬ 5. True
1 ‫مشق ـ‬ EXERCISE – 06
‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬ KEY of MCQs
‫ ب‬.5 ‫ ب‬.4 ‫ ج‬.3 ‫ ب‬.2 ‫ ج‬.1
‫غلط ۽ صحيح‬ 01. C 02. D 03. C 04. A 05. C
‫ صحيح‬.2 ‫ صحيح‬.1 06. A 07. B 08. A 09. B 10. D
‫ غلط‬.4 ‫ غلط‬.3 KEY of True and False
‫ صحيح‬.5
1. False 2. True
2 ‫مشق ـ‬
‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬ 3. True 4. True
5. False
‫ ج‬.5 ‫ ج‬.4 ‫ الف‬.3 ‫ ب‬.2 ‫ د‬.1
KEY of Blanks
‫غلط ۽ صحيح‬
1. Ice 2. Melting point of ice
‫ غلط‬.2 ‫ صحيح‬.1
‫ صحيح‬.4 ‫ غلط‬.3 3.Boiling point of water 4. Bending
3 ‫مشق ـ‬ 5. Temperature 6. Clinical thermometer
‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬ 7.Mercury
‫ الف‬.5 ‫ ب‬.4 ‫ ج‬.3 ‫ ج‬.2 ‫ ب‬.1
‫غلط ۽ صحيح‬ EXERCISE – 07
KEY of MCQs
‫ صحيح‬.2 ‫ غلط‬.1
‫ صحيح‬.4 ‫ غلط‬.3 01. B 02. B 03. B 04. A 05. A
‫ صحيح‬.5
4 ‫مشق ـ‬ KEY of True and False
‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬ 1. True 2. False
4 3 2 1 3. False 4. False
‫الف‬ .5 ‫ب‬ ‫الف‬ ‫ب‬ ‫ج‬
. . . . 5. False
10 9 8 7 6 KEY of Blanks
‫ب‬ ‫ج‬ ‫الف‬ ‫ج‬ ‫ب‬
. . . . .
1. Work 2. Pulley
3.Opposite 4.Frictional
‫ صحيح‬.2 ‫ صحيح‬.1
5. Shape
‫ غلط‬.4 ‫ غلط‬.3
‫ غلط‬.6 ‫ غلط‬.5
‫ صحيح‬.8 ‫ صحيح‬.7

06. C
5 ‫مشق ـ‬ KEY of True and False

‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬ 1. False 2. True
5 4 3 2 1 3. False 4. True
‫الف‬ ‫ب‬ ‫الف‬ ‫ج‬ ‫الف‬
. . . . . 5. True
‫غلط ۽ صحيح‬ KEY of Matching columns
‫ غلط‬.2 ‫ صحيح‬.1 1. I – E 2. II – F 3.III – A
‫ غلط‬.4 ‫ صحيح‬.3 4.IV – A 5. V – C 6. VI – D
‫ صحيح‬.5
6 ‫مشق ـ‬ EXERCISE – 09
‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬ KEY of MCQs
‫ج‬ .5 ‫ الف‬.4 ‫ ج‬.3 ‫ د‬.2 ‫ ج‬.1 01. D 02. A 03. B 04. D 05. B
1
‫د‬ ‫ ب‬.9 ‫ الف‬.8 ‫ ب‬.7 ‫ ج‬.6 06. D 07. A 08. A 09. B 10. B
0
‫غلط ۽ صحيح‬ 11. C 12. C 13. B 14. B 15. C
‫ صحيح‬.2 ‫ غلط‬.1 KEY of True and False

‫ صحيح‬.4 ‫ صحيح‬.3 01. False 02. True
‫ غلط‬.5 03.False 04.True
‫خالن جي ڪنجي‬ 05. True
‫ برف جو رجڻ پد‬.2 ‫ برف‬.1
‫ مڙڻ‬.4 ‫ پاڻي جو اٻرڻ پد‬.3 EXERCISE – 10
‫ برف جو رجڻ پد‬.6 ‫ گرمي پد‬.5 KEY of MCQs
‫ پارو‬.7
01 A 02 D 03 B 04 D 05 C
7 ‫مشق ـ‬
. . . . .
‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬
06 B 07 B 08 C 09 D 10 A
‫ الف‬.5 ‫ الف‬.4 ‫ ب‬.3 ‫ ب‬.2 ‫ ب‬.1 . . . . .
‫غلط ۽ صحيح‬ KEY of True and False
‫ غلط‬.2 ‫ صحيح‬.1 01. False 02. True
‫ غلط‬.4 ‫ غلط‬.3 03.False 04.True
‫ غلط‬.5 05. True 06. True
‫خالن جي ڪنجي‬
07. False 08.False
‫ چرخي‬.2 ‫ ڪم‬.1 09.True 10. False
‫ گاٺ‬.4 ‫ مخالف‬.3
‫ شڪل‬.5
EXERCISE – 08 8 ‫مشق ـ‬
KEY of MCQs ‫ايم ڪيوز ڪي ڪنجي‬
‫ ب‬.5 ‫ ب‬.4 ‫ ج‬.3 ‫ ب‬.2 ‫ ج‬.1
01. C 02. B 03. C 04. D 05. B ‫ ج‬.6

‫‪ .2‬صحيح‬ ‫‪ .1‬غلط‬
‫‪ .4‬صحيح‬ ‫‪ .3‬غلط‬
‫‪ .5‬صحيح‬
‫ڪال َم مالئڻ جي ڪنجي‬
‫‪3. 3 – A‬‬ ‫‪2. 2 – F‬‬ ‫‪E 1 – .1‬‬
‫‪6. 6 – E‬‬ ‫‪5. 5 – C‬‬ ‫‪A – 4 .4‬‬
‫مشق ـ ‪9‬‬
‫ال‬
‫ب‬ ‫‪.5‬‬ ‫د‬ ‫‪.4‬‬ ‫ب‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫د‬ ‫‪.1‬‬
‫ف‬
‫‪.‬‬ ‫ال‬ ‫ال‬
‫ب‬ ‫ب‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫د‬ ‫‪.6‬‬
‫‪10‬‬ ‫ف‬ ‫ف‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫ج‬ ‫ب ‪15‬‬ ‫ب‬ ‫ج‬ ‫ج‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ .2‬صحيح‬ ‫‪ .1‬غلط‬
‫‪ .4‬صحيح‬ ‫‪ .3‬غلط‬
‫‪ .5‬صحيح‬
‫مشق ـ ‪10‬‬
‫‪ .5‬ج‬ ‫د‬ ‫‪.4‬‬ ‫ب‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪ .1‬الف ‪ .2‬د‬
‫‪ 10.‬الف‬ ‫د‬ ‫‪.9‬‬ ‫ج‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪ .6‬ب ‪ .7‬ب‬
‫‪ .2‬صحيح‬ ‫‪ .1‬غلط‬
‫‪ .4‬صحيح‬ ‫‪ .3‬غلط‬
‫‪ .6‬صحيح‬ ‫‪ .5‬صحيح‬
‫‪ .8‬غلط‬ ‫‪ .7‬غلط‬
‫‪ .10‬غلط‬ ‫‪ .9‬صحيح‬

Science 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Science 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SCIENCE 4 4 ‫سائنس‬

(‫اسان جي جسم جا مکيه حصا )الف‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 1

Functions: There are three important ‫ معدي جا ٽي اهم ڪم آهن؛‬:‫ڪ َم‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 2

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 3

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 4

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 5

‫ض م‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ث ڍ و پ‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 6‬‬

‫د م ا غ ڌ ڦ و پ ح ص‬ A) Basic Needs of Living Organisms

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 7

‫‪ .1‬جاندار شيون‬ ‫‪Note: Same spices have same quality‬‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 8‬‬

‫(د) زندگي جو چڪر‬

‫‪2.Life Cycle of Frog‬‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 9‬‬

4. A baby elephant inherits all qualities

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 10

‫ک ڙ خ ڳ ڀ پ‬ ‫م‬ ‫ض ڙ‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫پ‬ 02. Carbohydrate

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 11

Functions: :‫ڪ َم‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 12

Vitamin C ‫وٽئمن ـ سي‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 13

Iron (Fe) ‫(ب) گھٽ مقدار ۾ ضروري معدنيات‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 14

Sodium (Na) ‫مئگنيشم‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 15

3. Brush your teeth 4. Brush your hair ‫د) کاڌي جو منارو‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 17

3. In winter, half portion of our diet

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 18

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 19

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 20‬‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 21‬‬

‫(د) مهيا ڪندڙ‬ ‫(ج) نباتات‬ ‫‪2. Human being‬‬ ‫‪Land‬‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 22‬‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 23

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 24

D) Soluble and Insoluble Solids ‫(د) ڳرندڙ ۽ اڻ ڳرندڙ نهرا‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 25

(a) Gas (b) Solid 3 )‫(ب‬ 2 )‫(الف‬

3. Fill the columns. Chapter 6

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 26

Interesting fact: ‫ساڳيون آهن ۽ انهن کي هڪ شڪل کان ٻئي ۾ تبديل‬

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 27

 Clinical thermometer requires a Jerk

02. Water freezes at:

F 0‫ فارنهائٽ اسڪيل‬.2 (d) Don’t use clinical thermometer for

08. The properties used for heat:

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 28

‫‪Unit 07‬‬ ‫يونٽ ‪07‬‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 30‬‬

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 31‬‬

‫ سادي مشين‬.1 4. Screw

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 32

‫‪NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL‬‬ ‫‪Page | 33‬‬

5. Flag pole is an example of a ______. .‫ ھيٺين مان ھر ھڪ تي صحيح يا غلط لکو‬.2

.‫ هٿ گاڏي مشين جو هڪ قسم آهي‬.2

3. The direction of a moving object

NASIR EDUCATIONAL ACADEMY THUL Page | 34

3. Friction is a type of ________ force.