Funkcje makro- i mikroelementów w roślinie

Wprowadzenie
Przeczytaj
Gra edukacyjna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Funkcje makro- i mikroelementów w roślinie
Warunki glebowe występujące w różnych regionach świata zapewniają roślinom – dostosowanym do
danego klimatu – wystarczające źródło związków mineralnych. Zawartość pierwiastków w glebach jest
zwykle wystarczająca dla pełnego cyklu życia rośliny i nie jest konieczne dodatkowe nawożenie.
Źródło: Adrian Sco ow, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.

Oprócz wody i dwutlenku węgla, które są niezbędne w procesie fotosyntezy, rośliny

potrzebują do prawidłowego funkcjonowania kilkudziesięciu różnych pierwiastków.
Obecność tych pierwiastków można stwierdzić w tzw. suchej masie roślin. Pierwiastki, które
występują w suchej masie w większej ilości, określamy mianem makroelementów, natomiast
te, których jest w suchej masie mniej, nazywamy mikroelementami. Pierwiastki pełnią
funkcje budulcowe oraz regulują zachodzące w roślinach procesy biochemiczne. Ich
niedobór prowadzi do zaburzenia procesu fotosyntezy, a nawet obumierania roślin. Dlatego
też do oceny znaczenia pierwiastków w życiu rośliny częściej niż kryterium ilościowe
stosuje się kryterium jakościowe. Kryterium to pozwala wyróżnić pierwiastki niezbędne
roślinom do życia oraz takie, które są dla nich „tylko” korzystne.

Twoje cele

Sklasyfikujesz niezbędne dla roślin pierwiastki.

Omówisz źródła mikro- i makroelementów.
Wyjaśnisz, jakie funkcje w roślinie pełnią mikro- i makroelementy.
Przedstawisz skutki niedoboru poszczególnych pierwiastków w roślinie.
Przeczytaj

Do substancji odżywczych potrzebnych roślinom do prawidłowego rozwoju zaliczamy 16

pierwiastków, z których 9 należy do makroelementów, a 7 – do mikroelementów.

Makroelementy

Pierwiastki występujące w większych ilościach w organizmach nazywane są

makroelementami. Grupa ta obejmuje pierwiastki, których zawartość w roślinach przekracza
0,1% suchej masy. Do najważniejszych makroelementów należą tzw. pierwiastki biogenne:
węgiel (C), wodór (H), tlen (O), azot (N), siarka (S) i fosfor (P). Są one podstawowymi
składnikami związków organicznych (białek, lipidów, węglowodanów). Niedobór
pierwiastków biogennych prowadzi do zaburzenia funkcji życiowych, a nawet do
obumierania roślin. Pozostałymi pierwiastkami zaliczanymi do makroelementów są: wapń
(Ca), magnez (Mg), potas (K).

Makroelementy

Węgiel

Tlen

Wodór

Azot

Siarka

Wapń

Magnez

Potas

Fosfor

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Źródła makroelementów i ich znaczenie dla roślin

Azot

Azot jest podstawowym składnikiem powietrza (stanowi 78,09% jego objętości). Wchodzi w skład
wielu związków chemicznych, takich jak amoniak, oraz wielu ważnych związków organicznych, np.
kwasów nukleinowych, białek, alkaloidów i innych. Po schłodzeniu do temperatury ok. –195 stopni
Celsjusza azot przechodzi w stan ciekły.
Źródło: Cory Doctorow, Flickr, licencja: CC BY-SA 2.0.

Azot pobierany jest z roztworu glebowego w postaci jonu amonowego (NH4 +) oraz
azotanowego (NO3-). Pierwiastek ten jest ważnym składnikiem m.in. aminokwasów,
białek, kwasów nukleinowych oraz barwników, tj. chlorofilu (nadającego nadziemnym
organom rośliny intensywnie zielony kolor), alkaloidów oraz występujących jedynie
u goździkowatych (Caryophyllidae) barwników betalainowych, jak betanina, amarantyna
i betaksantyna.

Siarka

Wapń

Magnez

Potas

Fosfor
Na siedliskach ubogich w azot, które są wyjątkowo niekorzystne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin,
występują rośliny mięsożerne. Wabią one i chwytają zwierzęta za pomocą specjalnie wykształconych w tym celu
liści pułapkowych. W ten sposób uzupełniają niedobory azotu.
Źródło: Dana, Flickr, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.

Przykładowe skutki niedoboru makroelementów

Makroelementy Przykładowe skutki niedoboru

- zahamowanie wzrostu i kwitnienia

Azot
- chloroza liści

- zahamowanie syntezy chlorofilu

- zahamowanie wzrostu

Siarka - chloroza liści

- utrata turgoru

- czerwone zabarwienie nerwów liściowych

- zakłócenia gospodarki wodnej

- zaburzenia w budowie i funkcjonowaniu błon plazmatycznych

Wapń
- chloroza liści

- zahamowanie wzrostu z deformacją liści

Magnez - chloroza liści

 Makroelementy Przykładowe skutki niedoboru

- nekroza brzegów liści

- zahamowanie fotosyntezy

- utrata turgoru komórek

Potas - nekroza brzegów liści

- zahamowanie wzrostu

- zahamowanie fotosyntezy i wzrostu

Fosfor
- pociemnienie liści

Mikroelementy

Pierwiastki występujące w organizmach w mniejszych ilościach nazywane są

mikroelementami. U roślin ich zawartość nie przekracza 0,1% suchej masy. Do tej grupy
pierwiastków zalicza się: żelazo (Fe), bor (B), miedź (Cu), cynk (Zn), mangan (Mn), chlor (Cl)
i molibden (Mo).

Źródła mikroelementów i ich znaczenie dla roślin

Żelazo wchodzi w skład enzymów katalizujących reakcje redoks w procesie fotosyntezy.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Żelazo

Żelazo jest ważnym pierwiastkiem dla wydajności procesu fotosyntezy. Stanowi

składnik białek uczestniczących w transporcie elektronów (ferredoksyny), a także
enzymów (katalaz, peroksydaz). Ponadto jest katalizatorem syntezy chlorofilu. Rośliny
pobierają go z roztworu wodnego w postaci jonów (Fe2+ i Fe3+) oraz chelatów.

Żelazo na drugim stopniu utlenienia w postaci FeO.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Miedź

Mangan

Cynk

Molibden

Bor

Chlor

Przykładowe skutki niedoboru mikroelementów

Mikroelementy Przykładowe skutki niedoboru

- zaburzenia procesu fotosyntezy i oddychania komórkowego

Żelazo
- chloroza liści

- zakłócenia procesu fotosyntezy

Miedź
- niebieskie zabarwienie i usychanie (nekroza) liści

- chloroza liści
Mangan
- usychanie liści (nekroza)

- chloroza liści

Cynk - karlenie liści

- zahamowanie wzrostu

- zaburzenia metabolizmu azotu

Molibden - chloroza liści

- zahamowanie wzrostu i deformacja pędu

- zahamowanie wzrostu roślin

Bor - zahamowanie rozwoju owoców i nasion

- zaburzenia gospodarki węglowodanowej

- chloroza liści

Chlor - nekroza brzegów liści

- zahamowanie fotosyntezy
O niedoborze miedzi może świadczyć bielenie najmłodszych liści, więdnięcie pędów, a także usychanie
wierzchołków drzew owocowych. Szczególnie wrażliwe na niedobór miedzi są warzywa, np. cebula.
Źródło: arsheffield, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Słownik
chelaty

związki kompleksowe charakteryzujące się wysoką trwałością; powstają przez połączenie

substancji organicznej z pierwiastkiem metalu za pomocą więcej niż jednego wiązania
koordynacyjnego

chloroza liści

zaburzenia w wytwarzaniu chlorofilu, w wyniku którego żółkną liście

makroelementy

pierwiastki występujące w większych ilościach w organizmach; w roślinach ich zawartość

przekracza 0,1% suchej masy

mikroelementy

pierwiastki występujące w mniejszych ilościach w organizmach; w roślinach ich

zawartość nie przekracza 0,1% suchej masy

nekroza

obumieranie tkanek rośliny

pierwiastki biogenne
pierwiastki stanowiące podstawę budowy związków organicznych; do tej grupy należą:
węgiel (C), wodór (H), tlen (O), siarka (S), azot (N) oraz fosfor (P)
Gra edukacyjna

Polecenie 1

Rozwiąż interaktywny quiz i sprawdź swoją wiedzę o funkcjach makro- i mikroelementów

w roślinach.

Gra edukacyjna

Sprawdź swoją
wiedzę na temat
funkcji makro-
i mikroelementów
w roślinach.
Poziom Limit czasu: Twój ostatni
trudności: wynik:
4 min
łatwy -
Uruchom

Polecenie 2
Ułóż pytanie quizowe dotyczące funkcji makro- i mikroelementów w roślinie i daj je do rozwiązania kolegom i koleżankom.
Polecenie 3
Wyjaśnij, jak wiedza na temat zapotrzebowania na mikro- i makroelementy wpływa na rozwój rolnictwa i sadownictwa.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż poprawne dokończenie zdania.

Rośliny do prawidłowego rozwoju potrzebują pierwiastków. Ze względu na zapotrzebowanie

pierwiastki te dzielimy na…

makro- i mikroelementy, których zawartość odpowiednio przekracza i nie przekracza


0,01% suchej masy.

makro- i mikroelementy, których zawartość odpowiednio nie przekracza i przekracza


0,01% suchej masy.

makro- i mikroelementy, których zawartość odpowiednio nie przekracza i przekracza


1% suchej masy.

makro- i mikroelementy, których zawartość odpowiednio przekracza i nie przekracza


0,1% suchej masy.
Ćwiczenie 2 輸

Wskaż nazwę objawu choroby roślin przedstawionego na poniższym zdjęciu.

 Septorioza

 Rdza

 Nekroza

 Chloroza

Źródło: Jerzy Opioła, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ćwiczenie 3 輸

Pogrupuj pierwiastki odpowiednio do makro- i mikroelementów.

Chlor, Molibden, Mangan, Węgiel, Magnez, Wapń, Bor, Miedź, Wodór, Cynk, Azot, Fosfor,
Siarka, Żelazo, Tlen, Potas

Makroelementy

Mikroelementy
Ćwiczenie 4 醙

Zaznacz w tabeli zdania prawdziwe i fałszywe.

Prawda Fałsz

Nekroza blaszek □ □
liściowych polega na
pojawianiu się dziur
spowodowanych
niedoborem potasu.

Chloroza liści □ □
spowodowana jest
niedoborem niektórych
makro- i mikroelementów.

Węgiel, tlen i wodór są □ □

pierwiastkami biogennymi
zaliczanymi do
mikroelementów.

Niedobór mikroelementów □ □
powoduje przede
wszystkim zaburzenia
w budowie roślin.

Ćwiczenie 5 輸

Przeciągnij brakujące wyrażenia w odpowiednie miejsca w tekście.

Cynk, Potas, żelaza, Magnez, jony, jony i chelaty, chlorofil, chelaty, enzymy i białka

Niedobór makro- i mikroelementów prowadzi do wielu zaburzeń metabolicznych, a nawet

obumierania roślin. .................................. należy do makroelementów. Rośliny pobierają go
z roztworu glebowego jako ................................... Pierwiastek ten buduje ..................................
i bierze udział w procesie fotosyntezy. Jego niedobór powoduje chlorozę i zaburzenia procesu
fotosyntezy. Podobnymi objawami skutkuje niedobór .................................., zaliczanego do
mikroelementów. Pierwiastek ten pobierany jest jako ................................... Buduje
.................................. oraz katalizuje syntezę chlorofilu.
Ćwiczenie 6 醙

Zaznacz twierdzenie fałszywe.

Wapń pobierany jest z roztworu glebowego w postaci dwuwartościowych ka onów


i chelatów.

 Potas pobierany jest z roztworu glebowego w postaci jednowartościowych jonów.

Magnez pobierany jest z roztworu glebowego w postaci trójwartościowych


ka onów.

 Siarka pobierana jest w postaci dwuwartościowych jonów z roztworów wodnych.

Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z cytatem, a następnie rozwiąż polecenie.

“
Rośliny uprawne pobierają składniki mineralne z gleby i akumulują je
w swoich tkankach. Gatunki roślin, a nawet odmiany, różnią się
ilościowym zapotrzebowaniem na wymienione składniki odżywcze.

Źródło: Arkadiusz Piwowar, Zarys problematyki nawożenia w zrównoważonym rozwoju rolnictwa

w Polsce, Ekonomia i Środowisko, 2013, 1 (44))

Wyjaśnij, dlaczego gdy co roku sadzi się ten sam gatunek rośliny, należy nawozić glebę.
Ćwiczenie 8 難

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Na powyższym zdjęciu przedstawiono liść rośliny z widocznymi objawami niedoboru makro- i mikroelementów. Podaj nazwę
przedstawionego objawu oraz wyjaśnij, co może być jego przyczyną.
Dla nauczyciela

Scenariusz lekcji

Autor: Daria Reczyńska

Przedmiot: biologia

Temat: Funkcje makro- i mikroelementów w roślinie.

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
IX. Różnorodność roślin.
3. Gospodarka wodna i odżywianie mineralne roślin. Uczeń:
7) przedstawia znaczenie wybranych makro- i mikroelementów (N, S, Mg, K, P, Ca, Fe) dla roślin.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

klasyfikuje niezbędne dla roślin pierwiastki;

wyjaśnia funkcje mikro- i makroelementów;
omawia źródła, z których rośliny pobierają mikro- i makroelementy;
wyjaśnia skutki niedoboru wybranych pierwiastków w roślinie;
charakteryzuje najczęstsze choroby roślin spowodowane brakiem mikroelementów;
wyjaśnia rolę nazwożenia roślin.

Strategie nauczania:

nauczanie wyprzedzające;
odwrócona klasa;
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:

odwrócona klasa;
burza mózgów;
praca z materiałem źródłowym z e‐podręcznika;
mapa myśli;
drzewo decyzyjne;
dyskusja;
ćwiczenia interaktywne.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;

schemat drzewa decyzyjnego (zob. materiał pomocniczy do pobrania);
materiały dotyczące pierwiastków niezbędnych do życia roślin – artykuły naukowe,
wycinki z gazet i poradników ogrodniczych;
szary papier;
flamastry.

Przed lekcją

Nauczyciel dzieli uczniów na siedem grup. Każdej przypisuje inny region pochodzenia
roślin uprawnych:

grupa I – Azja Wschodnia i Południowo‐Wschodnia;

grupa II – Azja Zachodnia i Południowo‐Zachodnia;
grupa III – Indie;
grupa IV – Afryka;
grupa V – Europa i Syberia;
grupa VI – Ameryka Północna i Południowa;
grupa VII – Ameryka Środkowa.

Uczniowie na podstawie książki Zbigniewa Podbielkowskiego pt. „Szata roślinna Ziemi”

wyszukują gatunki roślin najczęściej uprawiane w przypisanym regionie. Na podstawie map
i atlasów znajdują informacje na temat warunków glebowych oraz klimatycznych w danym
regionie. Następnie szukają artykułów naukowych, wycinków z gazet czy informacji
w poradnikach ogrodniczych na temat uprawy roślin z przydzielonego regionu.
Przebieg zajęć

Faza wstępna

1. Nauczyciel rozpoczyna burzę mózgów, mówiąc: „Ludzie potrzebują dostarczania

składników odżywczych w formie pokarmu. Jak już wiecie, rośliny wytwarzają związki
organiczne w procesie fotosyntezy, zatem czym jest ich „pożywienie”? Czy związki
wytwarzane w procesie fotosyntezy są wystarczające do prawidłowego procesu wzrostu
i rozwoju rośliny?”
2. Nauczyciel przedstawia temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

1. Uczniowie zapoznają się z tekstem zamieszczonym w sekcji „Przeczytaj”. Wybrane osoby

klasyfikują pierwiastki niezbędne do życia roślin, omawiają źródła makro-
i mikroelementów, wyjaśniają ich znaczenie dla roślin oraz przedstawiają skutki
niedoboru poszczególnych pierwiastków w roślinie.
2. Uczniowie pracują w utworzonych przed lekcją grupach. Otrzymują arkusze szarego
papieru i flamastry. Na podstawie przyniesionych na lekcję materiałów każdy zespół ma
za zadanie przygotować mapę myśli. Ma ona zawierać informacje na temat niedoborów
poszczególnych pierwiastków w roślinach najczęściej uprawianych w wyznaczonym
regionie, objawach chorobowych spowodowanych niedoborem mikro-
i makroelementów oraz funkcji, jakie te pierwiastki pełnią w roślinie.
3. Zespoły kolejno prezentują wyniki swojej pracy. Nauczyciel w razie potrzeby dopowiada
potrzebne informacje lub koryguje błędy.
4. Nauczyciel rozdaje uczniom schematy drzewa decyzyjnego (zob. materiał pomocniczy).
Uczniowie, pracując w parach, określają pozytywne i negatywne skutki nawożenia
roślin. Po wykonaniu tego zadania uczniowie wymieniają się na forum klasy swoimi
opiniami. Nauczyciel podsumowuje dyskusję.

Faza podsumowująca

1. Uczniowie samodzielnie rozwiązują interaktywny quiz, a następnie wykonują polecenie

nr 2: układają własne pytania quizowe dotyczące funkcji makro- i mikroelementów
w roślinie i przekazują je do rozwiązania swoim kolegom i koleżankom.
2. Nauczyciel ocenia pracę uczniów podczas lekcji i zadaje im pytania podsumowujące:
Jaka jest różnica między mikro‐i makroelementami?
Co to są pierwiastki biogenne?
O czym może świadczyć chloroza liści?

Praca domowa

1. Uczniowie wybierają po jednej roślinie z własnego otoczenia i opisują jej wymagania

dotyczące zawartości mikroelementów w glebie.
2. Uczniowie wykonują wskazane przez nauczyciela ćwiczenia interaktywne.
Materiały pomocnicze

Zbigniew Podbielkowski, Szata roślinna Ziemi, Wydawnictwo Kurpisz SC, Poznań 1997, s.
164–181.
Drzewo decyzyjne – plik do pobrania.

Plik o rozmiarze 115.58 KB w języku polskim

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania gry edukacyjnej

Gra edukacyjna może zostać wykorzystana podczas lekcji powtórkowej.