İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK

DÜNYASI

Mehmet OKUMUŞ

2019
 İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI

TÜRK ADININ ANLAMI

ÇİN KAYNAKLARI MİĞFER (TU-KİU)

İRAN KAYNAKLARI GÜZEL İNSAN

RUS KAYNAKLARI TORK

GÖKTÜRK-UYGUR-KARAHANLI KAYNAKLARI GÜÇLÜ KUVVETLİ

ARAP ‘’İSLAM’’ KAYNAKLARI DENİZ KIYISINDA OTURAN ADAM - TERKEDİLMİŞ

KAŞGARLI MAHMUT ‘’DİVANI LÜGAT-I TÜRK’’ OLGUNLUK ÇAĞI

WAMBERY TÜREMEK

DOORFER DEVLETE BAĞLI HALK

ZİYA GÖKALP ‘’TÜRKÇÜLÜK AKIMININ BABASI’’ NİZAM SAHİBİ –TÖRELİ

BARTHOLD KANUNLU – DÜZENLİ

MÜLLER ‘’ALMAN TÜRKOLOG’’ TÖRELİ – KANUN NİZAM SAHİBİ

NOT= Türk kelimesinin ayrıca GÜÇLÜ – KUVVETLİ – ÇOĞALAN – ERDEMLİ anlamları da vardır

 Türklerin YAZIYI GEÇ KULLANMALARI ve KONARGÖÇER bir yaşam benimsediği için Türk tarihine ilişkin bilgiler daha çok
YABANCI KAYNAKLARDAN edinilmiştir
 ÇİN – ARAP – FİN – PERS – BİZANS – RUS – MACAR – HİNT kaynaklarında Türk adına rastlanılmıştır. Bu kaynaklarda
rastlanılmasının sonucu Türklerin bu toplumlar ile ETKİLEŞİME GİRDİĞİNİN kanıtıdır
 Türk adı İlk Kez geçtiği YAZILI kaynak ÇİN ile yapılan anlaşmada olan KUZEY ŞANSİ ANLAŞMASI’ nda geçmiştir
 Türk adı en çok ÇİN kaynaklarında geçmiştir bunun temel sebebi COĞRAFİ YAKINLIK ’tır

COĞRAFİ AD OLARAK TÜRK KELİMESİ

 Coğrafi terim olarak TÜRKİYE ‘’TÜRKHAİ’’ kelimesi İLK olarak BİZANS kaynaklarında ORTA ASYA için kullanılmıştır
 Anadolu Selçuklularında I.MESUT ‘tan itibaren Anadolu’ya TÜRKİYE denilmeye başlanmıştır
 MEMLÜKLERİN etkisi ile de MISIR coğrafyasına da TÜRKİYE ismi kullanılmıştır
 Venedikli Seyyah MARCO POLO da seyahatnamesinde adını vermiştir
 ANADOLU = KÜÇÜK TÜRKİYE
 ORTA ASYA= BÜYÜK TÜRKİYE

SİYASİ AD OLARAK TÜRK KELİMESİ

 Türk adını devlet ismi olarak kullanan İLK Devlet GÖKTÜRKLER olmuştur Göktürk Kitabelerinde Türk kelimesi TÜRÜK
şeklinde kullanılmıştır
 Ayrıca TÜRKİYE adını İLK kullana Devlet ise MEMLÜKLER ‘dir devletlerine DEVLET-İ MEMLÜKE-İ TÜRKİYE demişlerdir
 TÜRKLERİN İLK ANA YURDU

 Türklerin Ana Yurdu ORTA ASYA ‘dır

 Ancak ortaasya çok ciddi GENİŞLİKTE bir yere sahiptir dar bir çerçeveye sığdırmak mümkün değildir
 Bu yüzden Tarih Sahnesine çıkış yerleri ile ilgili TAM BİR NOKTANIN gösterilmesi MÜMKÜN DEĞİLDİR

ALTAY DAĞLARI SİBİRYA

HAZAR DENİZİ

ORTA ASYA KİNGAN DAĞLARI

İTİL BOYLARI

HİNDİKUŞ DAĞLARI KARANLIK DAĞLARI

YORUMLU YORUM?

 Türklerin Tarih Sahnesine İLK ÇIKIŞ YERLERİYLE ilgili Tam Bir Noktanın GÖSTERİLEMEMESİNİN nedenleri nelerdir?
 Türklerin GÖÇEBE yaşam tarzını benimsemesi
 Türklerin YAZILI kültürü geç tanımış olması

ÖNEMLİ ŞEHİR ÖTÜKEN

 Türkler ÖTÜKEN şehrine isim olarak TOPRAK ANA ismini vermişlerdir ayrıca KUTLU VATAN olarak sayılmıştır
 Orhon Kitabelerinde TÜRK MEMLEKETLERİNİN YÜREĞİ olarak geçmiştir
 Aşağıdaki devletlere BAŞKENTLİK yapmıştır
 ASYA HUN
 GÖKTÜRK
 KUTLUK
 UYGUR
 KIRGIZ
 Ötüken Coğrafi olarak YÜKSEK bir şehirdir
 Ötüken DOĞU da yer aldığı için KUTSAL sayılmıştır HÜKÜMDAR DOĞUDA YAŞARDI
 GÜNEŞİN DOĞUDAN DOĞMASI Doğuyu KUTSAL kılmıştır Güneşin HÜKÜMDARIN ÜZERİNE DOĞMASI Mantığı vardır
 Ötüken ortaasyanın EN YÜKSEK şehri konumundadır Türkler burada yaşamayı seçmelerindeki temel mantık GÖKTANRIYA
YAKIN OLMA mantığıdır
 ATALAR KÜLTÜ de yaygındır çünkü Türkler ölülerini Ötükene GÖMERLERDİ ve onlar için Ölüleri TANRIYA YAKIN olduğu için
kutsaldır
 ORTA ASYANIN FİZİKİ ÖZELLİKLERİ VE TÜRKLERE ETKİSİ

 KARASAL Sert bir iklime sahiptir bitki örtüsü BOZKIR ‘dır

 Bölge yapısı gereği AÇIK DENİZLERLE irtibatı yoktur deniz seviyesinden çok yüksekte BOZKIR OVALAR vardır
 Bölge yapısı gereği TARIMA ELVERİŞSİZ ‘dir bunun gereği olarak da Temel Geçim Kaynağı HAYVANCILIK olmuştur
 Türk boyları sürülerine su ve otlak bulabilmek için KONARGÖÇER ‘’GÖÇEBE’’ Yaşam sürdürmüşlerdir

NOT= Genellikle hayvanların hayatta kalması için YILDA İKİ KEZ göç etmişlerdir suyu ve otu bol yerlere gitmişlerdir

 Göçebe yaşam Türklerde TAŞINABİLİR SANAT ÜRÜNLERİNİN yapılmasını zorunlu kılmıştır.

 BOZKIR iklim yapısı görülmekte olup İklim Koşulları SÜREKLİ DEĞİŞMEKTEDİR bu koşullar Türkleri;
 KENDİNE GÜVENMESİNİ
 DAYANIKLILIĞININ ARTMASINA
 TEŞKİLATÇI bir yapı da olmasına sebep olmuştur
 Zorlu coğrafi şartlar Türklerin SAVAŞÇI bir yapıya bürünmesini sağlamıştır
 Hayvan sürülerinin güdülmesi ve korunması için ATIN EVCİLLEŞTİRLMESİ şart olmuştur Atın Evcilleştirilmesi ise;
 GÖÇLERİ kolaylaştırmış ve geniş bir COĞRAFYAYA YAYILMALARINI sağlamıştır
 SAVAŞLARDA kolaylık sağlamıştır

KONARGÖÇER (GÖÇEBE) YAŞAM TARZININ TÜRK KÜLTÜRÜNE ETKİSİ

Temel geçim kaynağı HAYVANCILIK olmuştur

EKONOMİ Bunun için İlk olarak YONCA yetiştirilmiştir
NOT= Hayvancılık dışında TİCARET de önemli geçim kaynaklarındandır
NOT= Tarım ve Bahçe İşleri yapılmıştır fakat bunlar ekonomik amaç taşımamıştır
NOT= Türkler YÜKLET denilen Develer beslemişlerdir

ASKERİ ORDU MİLLET anlayışı gelişmiştir

SAVAŞÇILIK özellikleri artmıştır

HUKUK KISA SÜRELİ HAPİS cezaları uygulanmıştır

TÖRE denilen Yazısız Hukuk Kuralları uygulanmıştır

ÖZEL MÜLKİYET anlayışı gelişmiştir olanaklar hep birlikte kullanılmıştır

Sosyal sınıf farklılıkları KÖLELİK görülmemiştir KADIN ERKEK EŞİTLİĞİ gelişmiştir
SOSYAL YAŞAM SOSYAL DEVLET anlayışı oluşmuştur
AVCILIK günlük yaşamda önemli bir tutmuştur

Taşınabilir malzeme üzerine yapıldı HAYVAN USLUBU gelişmiştir

SANAT NOT= MİMARİ gelişmemiştir
YAZI geç kullanılmıştır

BAĞIMSIZLIK ve MİLLİYETÇİLİK Göçebe yaşam etkisiyle gelişen EN ÖNEMLİ duygudur***

TEŞKİLATÇILIK gelişmiştir

NOT= Yerleşik yaşama geçince Türklerde değişmeyen tek unsur EGEMENLİK ANLAYIŞI olmuştur
 GÖÇEBE YAŞAM VE YERLEŞİK YAŞAM ARASINDAKİ FARKLAR

GÖÇEBE YAŞAM YERLEŞİK YAŞAM

 Tarımsal Ekonomi GELİŞMEMİŞTİR  Tarımsal Ekonomi GELİŞMİŞTİR

 Yazılı Hukuk GELİŞMEMİŞTİR  Yazılı hukuk GELİŞMİŞTİR

 Mimari ve Sanat GELİŞMEMİŞTİR  Mimari ve Sanat ÇOK GELİŞMİŞTİR

ANLI YORUM?

GÖÇEBE YAŞAM = Değişik şartlara bağlı olarak BELLİ BİR ÇOĞREFİ ALAN İÇERİSİNDE yerleşim amaçlı yer değiştirmedir Türklerin Orta
Asyada gösterdikleri Yaşam Biçimidir

GÖÇ= Değişik nedenlerden dolayı toplumların ya da bireylerin bir Ülkeden başka bir Ülkeye ve ya YERLEŞMEK AMACIYLA
bulundukları yeri terk ederek başka yere gitmesidir

YERLEŞİK YAŞAMIN KANITLARI

 TARIMSAL FAALİYETLER
 Tarımda SULAMA KANALLARI açılması
 Tarımsal amaçlı SU DEĞİRMENLERİ
 TARIM ALETLERİ
 TOHUMLUK buğday ambarları
 Halktan Konut ya da Ürün VERGİSİ alınması
 MİMARİ eserler
 FRESK ‘’DUVAR SÜSLEME’’
 YAZININ yaygın olarak kullanılması
 ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ

ANAV KÜLTÜRÜ

 Orta Asyanın EN ESKİ kültür merkezidir

 Bugünkü Türkmenistan’ın başkenti AŞKABAT yakınlarında ortaya çıkmıştır
 Araştırmalar bu kültürde YERLEŞİK YAŞAM olduğunu göstermektedir

KELTEMİNAR KÜLTÜRÜ

 Aral gölüne dökülen AMUDERYA DELTASI içinde varlıklarını sürdürmüşlerdir

 Bu kültürde yaşayanlar AVCILIK ve BALIKÇILIK ile yaşamlarını sürdürmüşlerdir

AFANESYEVO KÜLTÜRÜ

 Türklerin EN ESKİ TÜRK KÜLTÜRÜ olarak kabul edilmiştir***

 AT ilk kez bu kültür çevresinde kullanılmıştır
 BAKIR madeni kullanılmıştır
 ALTAY ve SAYAN DAĞLARI çevresinde bulunmuştur

ANDRONOVA KÜLTÜRÜ

 Afanesyevo kültürünün gelişmiş halidir

 Orta Asyada EN GENİŞ YAYILMA ALANINA sahip kültür olmuştur
 TUNÇ ve ALTIN yapılmış eşyalara İLK KEZ bu kültürde rastlanılmıştır
 Bu kültürde yaşayanlar Türklerin İLK ATALARI olarak kabul edilir
 PROTO TÜRKLER KÜLTÜRÜ de denilmiştir

KARASUK KÜLTÜRÜ

 İsmini KARASUK NEHRİ ‘den almıştır

 Asyada DEMİR madeninin İLK KEZ işlendiği kültür olmuştur
 Çadırla örtülü dört tekerlekli arabalar kullanılmıştır

TAGAR ‘’TAŞTIK’’ KÜLTÜRÜ

 Orta Asyanın EN GELİŞMİŞ kültürü olup Orta Asya sanatının temelinin atıldığı kültürdür

ALTAY KÜLTÜRÜ

 Birçok kültürü içinde barındıran sentez bir kültürdür

NOT= Ayrıca Orta Asya da ESİK ve PAZIRIK kültürleri de unutulmamalıdır

ANLI YORUM?

ANAV =Orta Asyanın EN ESKİ kültürüdür

AFENESYOVO= Türklerin EN ESKİ TÜRK KÜLTÜRÜ ‘dür BAKIR madeni kullanılmıştır AT İlk kez ortaya çıkmıştır***

ANDRONOVA= Orta Asyada EN GENİŞ YAYILMA ALANINA sahip kültürdür ve TUNÇ ve ALTIN ilk kez kullanılmıştır

KARASUK= Asyada DEMİR madeninin İLK KEZ işlendiği kültürdür

TAGAR ‘’TAŞTIK’’= Orta Asyanın EN GELİŞMİŞ kültürüdür

 TÜRK GÖÇLERİ

 Türkler Değişik Sebeplerden ötürü DEĞİŞİK BÖLGELERE göç etmişlerdir fakat gene de Orta Asyada geniş bir TÜRK KİTLESİ
yaşamaya devam etmiştir
 Burada kalan Türkler diğer yerlere yapılan göçlere insan unsuru bakımından sonraki dönemlerde de BESLEMİŞTİR

GÖÇÜ KOLAYLAŞTIRAN ETMENLER

 Türklerin GÖÇEBE olmaları

 ATI evcilleştirmeleri
 TEKERLEĞİ kullanmaları

NOT= Türk göçleri KUZEY AFRİKA bölgesine olmadı.

GÖÇLERİN NEDENLERİ

 Zaman içinde İKLİM şartlarının değişmesi buna bağlı olarak KURAKLIK ortaya çıkması ve OTLAKLARIN azalması
 NÜFUSUN aşırı artması
 HAYVAN HASTALIKLARININ artması
 YURT EDİNME ve YENİ YERLER Bulma düşüncesi
 CİHAN HÂKİMİYETİ düşüncesi
 Boylar arasındaki SİYASİ MÜCADELE
 DIŞ BASKILAR sonucunda ’’ÇİN – KİTAN – TUNGUZ – YÜEÇİ – MOĞOL’’ gibi Boyların Bağımsızlığı Kaybetmektense BAĞIMSIZ
YAŞAMA düşüncesi
 Göç eden bir boyun diğerini TAKİP ETMESİ

GÖÇLERİN SONUÇLARI

 Orta Asya’daki Türk kültürü BOZKIR KÜLTÜRÜ farklı bölgelere GENİŞ BİR ALANA yayılmıştır
 Bazı Türk boyları başka kültürlerin etkisiyle MİLLİ BENLİKLERİNİ KAYBETMİŞLERDİR
 Göç edilen yerlerde YENİ TÜRK DEVLETLERİ kurmuşlardır
 Asya ve Avrupa’nın SİYASİ YAPISI değişmiştir
 Gidilen yerlerde çok sayıda DEVLET KURMALARI Türk tarihini BİR BÜTÜN olarak incelenmesini ZORLAŞMIŞTIR
 Göç edilen yerdeki kavimlerin başka yerlere göç etmelerine neden olmuşlardır ‘’KAVİMLER GÖÇÜ’’
 Göç edilen yerlerde DEVLET ve ASKERİ teşkilatlanma bakımından örnek olmuşlardır

NOT= Batı dünyası ASKERİ MALZEMELER ile CEKET – PANTOLON – ÜZENGİ gibi malzemelerle tanışmışlardır.

NOT= Bu kadar dinamik şekilde dünyaya Türklerin Dünyaya tesir etmeleri neticesinde 16. Y.Y. için TÜRK YÜZYILI denmiştir

YORUMLU YORUM?

 Türkler göç ettikleri bölgeleri hangi alanlarda etkilediler?

 TEŞKİLAT
 ASKERİ
 MADEN İŞLEME

ANLI YORUM?

ANADOLUYA AKINLAR DÜZENLEYEN İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİVE BOYLARI

AVRUPA HUN DEVLETİ SABİRLER PEÇENEKLER İSKİTLER

 İLK TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI

ORTA ASYA AVRUPA

İSKİTLER ‘’DEVLETLEŞEMEDİ’’ AVRUPA HUNLARI

ASYA HUNLARI MACARLAR

GÖKTÜRKLER BULGARLAR

UYGURLAR HUNLAR KIPÇAKLAR

KARLUKLAR AVARLAR SABİRLER

KIRGIZLAR HAZARLAR

TÜRGİŞLER OĞUZLAR ’’DEVLETLEŞEMEDİ’’

AKHUNLAR PEÇENEKLER ’’DEVLETLEŞEMEDİ’’

KİMEKLER

BAŞIRTLAR

TABGAÇLAR

HEM ASYA HEM AVRUPA DA KURULANLAR

 İSKİTLER / SAKALAR

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI ALP ER TUNGA

ÖNEMİ TARİHTE BİLİNEN İLK TÜRK TOPLULUĞUDUR

DESTANLARI ALP ER TUNGA – ŞU DESTANLARI

ÖZELLİKLERİ

 Türk olup olmadıkları hakkında çalışmaların devam etmesine rağmen bilinen ÜN ÜNLÜ hükümdarı ALP ER TUNGA Türk
olduğu için ve diğer idarecileri de Türk olduğu için bilinen İLK TÜRK TOPLULUĞU sayılırlar
 Egemenlikleri altında yaşayan halkın çoğunluğu FARS kökenlidir
 Bu topluluk İki devletlerden adını almıştır İRANLILAR = SAKA ve YUNANLILAR= İSKİT demişlerdir
 ALTINI iyi işledikleri için BOZKIRIN KUYUMCULARI olarak adlandırılmışlar
 İLK ATLI GÖÇEBE BİR TOPLULUK olan İskitler Atlı Arabalar ile KOLAY Göç etmişler
 Eşyalarında HAYVAN USLUBUNU ustalıkla kullanmışlardır
 Kıyafetlerinde uzun etekli CEKET ve PANTOLON giymişlerdir
 Önemli savaşlarını PERSLER ‘’İRAN’’ ve BÜYÜK İSKENDER ile yapmışlardır
 Günümüzde yaşayan YAKUT TÜRKLERİ İskit soyundan gelmektedir

İLKLERİ

 İlk olarak Asur kralı ASARBODDON ‘un yazılarında adları geçmiştir ŞU DESTANI
 ATI EVCİLLEŞTİREN ilk Türk topluluğu olmuştur
ŞU adındaki İskit hakanının BÜYÜK
 İlk AT KOŞUM TAKIMLARINI kullanan topluluk olmuştur
İSKENDER’ in Türk İLLERİNE yaptığı
 İlk kez TEKERLEĞİ kullanan ve ilk kez GÖÇ eden topluluk olmuşlardır
yürüyüş sırasında onunla yaptığı savaşları
 HAYVAN USLUBU ve HEYKELCİLİĞİN ‘’BALBAL’’ İlk örneklerini vermişlerdir
anlatır
 ÜZENGİ‘yi icat etmişlerdir
 CEKET – PANTOLON – KEMER TOKASINI bulan Türk topluluğudur Sonunda İSKENDER ile ŞU Anlaşır ve
BALASAGUN yöresine yerleşir
TOMRİS HATUN

 İlk KADIN hükümdar olan TOMRİS İskit hükümdarıdır

 Alp Er Tunga’nın torunlarındandır ALP ER TUNGA DESTANI
 PERS kralı DARYUS ile yaptığı savaşlar şöhret kazanmıştır
İSKİT – PERS ’’İRAN’’ savaşını konu alır
ALP ER TUNGA

 EN ÜNLÜ İskit hükümdarıdır

 ASUR kaynaklarında MADUVA diye ismi geçer
 HEREDOT ise onun ismini MEDYES olarak kullanmıştır
 FİRDEVSİ ise eserinde ondan AFRASİYAB olarak bahsetmiştir

İRANLI ŞAİİR FİRDEVSİNİN ŞEHNAME ESERİ

 Şehname eserini GAZNELİ MAHMUTA sunmuştur

 Bu eser İSKİT – PERS ‘’İRAN’’ mücadelesini konu alır
 Bu eserde Alp Er Tunga’dan AFRASİYAB olarak bahsedilmektedir

ÜNLÜ TARİHÇİ HEREDOT

 İskitler için KISRAK SAĞANLAR tabirini kullanmıştır

 Onların AT BESLEDİKLERİNİ Atın Gücünden – Etinden – Derisinden – Sütünden ‘’KIMIZ’’ yararlandıklarını yazmıştır kitabında
 Eserinde bahsettiği AMAZON KADINLAR İskitlerin ünlü kadın savaşçılarıdır
 Alp Er Tunga için eserinde MEDYES olarak bahsetmiştir
 ASYA HUN DEVLETİ

KURUCUSU TEOMAN

MERKEZİ ÖTÜKEN

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI METEHAN

DESTANI OĞUZKAĞAN DESTANI

ÖNEMİ TARİHTE BİLİNEN TEŞKİLATLI İLK TÜRK DEVLETİ

DEVLETİN ÖZELLİKLERİ

 HUN kelimesi Türkçe de İNSAN, HALK anlamına gelmektedir ÇİN kaynaklarında ise HİUGN-NU olarak geçmektedir
 TUKU soyundan gelen kişiler tarafından kurulmuşlardır
 Orta Asya da İLK KEZ SİYASİ BİRLİĞİ sağlayan Türk devletidir
 ÇİN SEDDİ bu dönemde inşa edilmiştir.
 Merkezi ÖTÜKEN olmuştur
 İPEK YOLU’na sahip olan ilk Türk devletidir
 Kendinden sonra kurulan Türk devletlerine örnek olmuştur
 Orta Asyanın EN UZUN ÖMÜRLÜ TÜRK DEVLETİDİR
 İMPARATORLUK düzeyine ulaşmıştır

TEOMAN DÖNEMİ

 Çin kaynaklarında TUMAN olarak geçer

 Bilinen İLK HÜKÜMDARIDIR
 Çin üzerine seferler düzenlenerek Çin baskı altına alınmıştır Çin bu baskıya dayanamayarak bu döneme ÇİN SEDDİ ‘ni
yapmıştır

NOT=Çin ile yapılan savaşların amacı İPEK YOLU‘na sahip olmaktır

 Ayrıca YÜEÇİLER ve Moğol asıllı TUNGUZ’lar ile mücadele etmiştir ancak oğlu METE ile girdiği iktidar mücadelesini
kaybederek ölmüştür

YORUMLU YORUM?

 Teoman oğlu Mete’yi Yüeçilere ESİR BIRAKMIŞTIR ve geleneklerinin dışında hareket etmesi veliaht seçiminde oğlu ile
arasının açılmasına neden olmuştur
 Yüeçilerin elinden kutulan METEHAN babası TEOMANA karşı mücadele vererek tahta çıkmıştır
 METEHAN DÖNEMİ

 ŞANYÜ unvanını kullanarak Hunların başına geçmiştir

 İlk kez TANHU unvanını kullanan hükümdar olmuştur ayrıca OĞUZ KAĞAN olarak da adlandırılmıştır
 Çin kaynaklarında ise MAO-DUN olarak geçmektedir
 Hunların EN PARLAK DÖNEMİNİ yaşadığı dönemdir
 Orta Asya’daki dağınık Türk boylarını bir araya getirerek bu boyları TEK BAYRAK ‘’BOYLAR BİRLİĞİ FEDERASYONU’’ altında
toplamıştır Orta Asyada İLK KEZ TÜRK SİYASİ BİRLİĞİNİ sağlamıştır
 Teşkilatlanma çalışmaları yapmıştır ASKERİ – İDARİ – MALİ alanda ilk teşkilatlanmalar oluşturmuştur bu teşkilatlanma daha
sonra diğer Türk devletlerine ve ROMA İMPARATORLUĞUNA örnek teşkil edecektir

NOT= Türkler dünyayı en çok ASKERİ ALANDA etkilemişlerdir

 Türk tarihinin İLK DÜZENLİ ORDUSUNU ‘’M.Ö:209’’ kurarak ordusunu ONLUK SİSTEME göre düzenlemiştir ayrıca orduda
TEK TİP ELBİSE ve ISLIKLI OK ‘’ÇAVUŞ OKU’’ kullanmıştır

NOT= Hükümdar oku ne tarafa atarsa ordu da oku o tarafa atarmış

NOT= Metehan’ın tahta çıkmış olduğu yıl ve daha sonra kurmuş olduğu bu düzenli ordu KARA KUVVETLERİ KOMUTANLIĞIMIZIN
kuruluş tarihi M.Ö:209 olarak geçmektedir.

 Yönetimde ÜÇLÜ TEŞKİLAT uygulamıştır SOL – MERKEZ – SAĞ

 ÇİN – TUNGUZ – YÜEÇİLER ile mücadele etmiştir

YORUMLU YORUM?

 TUNGUZLARIN kendisinden AT – AVRAT – TOPRAK talep etmesi üzerine AT VE AVRAT BENİMDİR TOPRAK İSE
MİLLETİMİNDİR ONU KİMSE VEREMEZ demiştir
 VATAN SEVGİSİNDEN İlk bahseden TÜRK HÜKÜMDAR olmuştur

YORUMLU YORUM?

 OK VE YAY ÇEKEBİLEN KAVİMLERİ BİR AİLE GİBİ BİRLEŞTİRDİM ŞİMDİ ONLAR HUN OLDULAR
 MİLLET SEVGİSİNDEN İlk bahseden TÜRK HÜKÜMDAR olmuştur

 Çinlileri PAİTENG SAVAŞI’nda yenerek İPEK YOLU’nu denetim altına almıştır

 M.Ö 200 yılında DOĞU ASYA TARİHİNİN BİLİNEN İLK ANLAŞMASI olan KUZEY ŞANSİ ANŞALMASI yapılmıştır
 Bu anlaşmaya göre;
 Çinin kuzeyindeki BOZKIR BÖLGELER Hunlara verilecektir
 Çin her yıl Hunlara VERGİ vermeyi kabul edecektir
 Savaş tazminatı olarak Hunlar İPEK ve YİYECEK verilmiştir

NOT= Metehan Çinleri mağlup etmesine rağmen Çine yerleşmeyi düşünmemiştir çünkü kalabalık Çin nüfusu içerisinde Türklerin
ASİMİLE olmasından korkmuştur

 İLK KEZ Asya Hunları;

 KURULTAYI
 İKİLİ TEŞKİLATI UYGULAMIŞLARDIR
 KUT ANLAYIŞI
 DAĞILMA DÖNEMİ

KİOK DÖNEMİ

 Metehan’ın oğludur onun ölümünden sonra tahta geçmiştir

 Çine akınlar devam etmiştir fakat ticari ilişkileri geliştirmek için Çinli bir PRENSES ile evlenmiştir
 Prensesler yanlarında gelirken getirdikleri Elçi ve Görevliler Türk boyları arasında bölücü propagandalar ve CASUSLUK
FAALİYETLERİ yapmışlardır

NOT= Bu propagandanın adı BÖL – PARÇALA - YÖNET

 Bu durum devleti zayıflatmış ve KİOK’un ölümünü fırsat bilen Çinliler KAYBETTİKLERİ TOPRAKLARI ve İPEK YOLUNUN
denetimini tekrar kazanmışlar

HOHAN-YEH DÖNEMİ

 Çin karşısında giderek zayıf kalınması üzerine ÇİN HÂKİMİYETİNE girmeyi çare görmüştür***
 Kardeşi ÇİÇİ ise ÇİN HÂKİMİYETİNE GİRMEYİ GÜLÜNÇ VE UTANÇ BULURUM diyerek kardeşini tanımadığını bildirmiştir

NOT= ÇİÇİ bu görüşüyle İLK TÜRK MİLLİYETÇİSİ olarak kabul edilmiştir

 Hun devleti BATI HUNLARI ve GÜNEY HUNLARI olarak ikiye ayrılmıştır

 BATI HUNLARI= Çin hâkimiyetine girmiştir
 GÜNEY HUNLARI= KUZEY HUNLARI ve GÜNEY HUNLARI diye ikiye ayrıldı

YORULU YORUM?

 Kuzey Hunlarını SİYANPİLER tarafından ortadan kaldırıldı

 Güney Hunları ise ÇİN tarafından ortadan kaldırıldı

ASYA HUN DEVLETİNİN YIKILMASINDAN SONRA ORTAYA ÇIKAN DEVLETLER

 TABGAÇLAR
 AVARLAR
 SASANİLER
 AKHUNLAR

NOT= Çin Asyanın EN GÜÇLÜ devleti olmuştur

ASYA HUN DEVLETİNİN YIKILMASINDAKİ ETKENLER

 Çinli prenseslerin CASUSLUK FAALİYETLERİ

 İPEK YOLU hâkimiyetinin kaybedilmesi
 Boylar arasındaki mücadele
 TAHT KAVGALRI
 VERASET SİSTEMİ
 KAVİMLER GÖÇÜ (375)

 Yurtlarını ve Egemenliklerini kaybeden Hunlar BALAMİR önderliğinde BATI’ ya doğru ilerleyerek ilk olarak Karadeniz’in
kuzeyindeki ALAN’ların yerlerini işgal ederek onları batıya doğru sürüklemiştir
 Sonrasında Balkanlara ilerleyerek Vandallar – Vizigotlar – Ostrogotlar gibi kavimlerin de göç etmesini sağlayarak AVRUPAYA
doğru ilerlemişlerdir
 Bu olay dünyada KAVİMLER GÖÇÜ olarak adlandırılmıştır
 Dünya Tarihinin EN BÜYÜK KİTLESEL GÖÇÜ olarak kabul edilmiştir

SONUÇLARI

 ROMA imparatorluğu DOĞU ’’BİZANS’’ ROMA ve BATI ROMA olmak üzere iki ye ayrılmıştır.

NOT= 476 da BATI ROMA’nın yıkılmasıyla İLK ÇAĞ kapanmış ORTA ÇAĞ başlamıştır***

NOT= BATI ROMA üzerinde yeni birçok GERMEN DEVLETİ kurulmuştur

NOT= Barbar kavimlerin yerli halkla kaynaşması sonucunda ETNİK ve SİYASİ yapısı değişmiş ve bugünkü AVRUPANIN temeli
atılmıştır

 Avrupa 100 YILA yakın bir KARGAŞA yaşamıştır

 Avrupanın SİYASİ HARİTASI değişmiştir
 Avrupa’da Türkler YENİ DEVLETLER kurmuşlardır ilk olarak AVRUPA HUN DEVLETİ kurulmuştur
 Türk kültürü Avrupa’ya yayılmıştır ve Avrupalılar bizden SAVAŞ TEKNİKLERİNİN yanında PANTOLON – CEKET – ÜZENGİ gibi
eşyaları öğrenmişlerdir
 Almanların NİBELÜNGEN DESTANINDA bu göç konu olmuştur
 Avrupaya gelen barbar kavimler arasında HRİSTİYANLIK yayılmış Hristiyanlar üzerinde KATOLİK KİLİSESİ baskısı artmış ve
SKOLASTİK ‘’DOĞMATİK’’ DÜŞÜNCE

SKOLASTİK ‘’DOĞMATİK’’ DÜŞÜNCE

 DÜŞÜNCEYİ ve Düşünerek ortaya çıkan FİKİRLERİ REDDEDEN sadece kilisenin söylediğini kabul eden Düşünde sistemidir
 Avrupada yaşanan OTORİTE BOŞLUĞU’ndan dolayı FEODALİTE ‘’DEREBEYLİK’’ ortaya çıkmıştır

FEODALİTE ‘’DEREBEYLİK’’

 Halkı himaye eden FEODAL BEYLER ortaya çıkmıştır

 Bu düzende feodal beyler topraklarına sığınan insanlar üzerinde her türlü HAKKA SAHİP olmuşlardır
 Orta çağ boyunca bu düşünce Avrupa’nın SİYASİ İMGESİ olmuştur
 ATEŞLİ SİLAHLAR kaleleri yıkacak güce erişmesiyle bu sistemin sonu gelmiştir

SÜZEREN ‘’YÖNETEN’’ Feodal Bey VASSAL ‘’YÖNETİLEN’’ Himaye Edilen Halk

YORUMLU YORUM?

 Türkler Avrupa’yı HANGİ ALANLARDA etkilemişlerdir?

 SİYASİ – DİNİ – MALİ – SOSYO KÜLTÜREL – ETNİK

ÖĞRENİ YORUM?

 Kavimle göçü sonucunda Avrupa’da hangi Türk devletleri kuruldu?

 AVRUPA HUN DEVLETİ
 AVARLAR
 BULGARLAR
 MACARLAR
 HAZARLAR
 AVRUPA HUN DEVLETİ

KURUCUSU BALAMİR

MERKEZİ ETZELBURG ‘’MACARİSTAN’’

EN ÖNEMLİ HÜKÜMDARI ATTİLA

ÖNEMİ AVRUPADA KURULAN İLK TÜRK DEVLETİ

POLİTİKASI DOĞU ROMAYI BASKI ALTINDA TUT BATI ROMAYLA KARŞI İYİ İLİŞKİLER KUR ‘’ULDIZ ve RUA’’

ÖNEMLİ GİRİŞ BİLGİLERİ

 Avrupada varlık gösteren Hunların bir kısmı HRİSTİYAN olmuştur

 Balamir’den sonra tahta Avrupalıların BALTAZAR ismini verdiği ALPBİ geçmiştir
 RUA Uldız’ın dış politikasını sürdürmüştür Bizans’ı VERGİYE BAĞLAMIŞ Batı Roma ile DOSTLUK ANLAŞMASI imzalamıştır

ÖĞRENİ YORUM?

 Avrupa hun devletinin sırasıyla hükümdarları kimlerdir?

 BALAMİR
 BALTAZAR (ALPBİ)
 ULDIZ
 KARATON
 RUA
 ATTİLLA VE BLEDA
 İLNEK – TİRNEK – DENGİZEK

ULDIZ DÖNEMİ

 Uldız İle Karpatlar aşılarak MACARİSTANA ulaşılmış ve AVRUPA HUN DEVLETİ kurulmuştur
 Devletin RESMİ POLİTİKASI bu dönemde belirlenmiştir ‘’Doğu Roma İmparatorluğunu Baskı Altında Tut Germen Kavimlere
Karşı Batı Roma İle İyi İlişkiler Kur’’***
 Bizans’ı baskı altında tutmak için TRAKYA ya sefer düzenlemiştir barış isteyen Trakya Valisine İSTERSEM GÜNEŞİN BATTIĞI
YERE KADAR HER YERİ ZAPDEDEBİLİRİM demiştir.
 Anadolu’ya İLK TÜRK AKINLARINI yapan ULDIZ olmuştur***

ÖĞRENİ YORUM?

 URFA BAŞPİSKOPOSU Anadolu’ya gelen Hunlar için KÜHEYLANLARIN ÜZERİNDE FIRTINA GİBİ GİDİP, GERİYE DÖNÜP OK
ATARLAR demiştir

ATTİLAYI TANIYALIM

 Attila’yı Tanrının Hristiyanların kendilerini CEZALANDIRMAK için gönderdiğine inanmışlar ve kendisine TANRININ KIRBACI
demişlerdir
 GOT LONGBARD EFSANESİNDE Atilla’dan CESUR KAVİMLERİN EFENDİSİ olarak bahsedilir
 Efsanelerde Attila’nın Tanrının Kılıcı ARES’e sahip olduğu yazmaktadır***
 Almanların NİBELUNGEN DESTANI’nda Atilla’dan sıkça bahsedilir oradaki ismi ETZEL’dir
 MACARLAR’ ın İlk Lideri olan ARPAD Kökenini ATTİLA’ ya dayandırmıştır
 VERASETE Hükümdarlığın BABADAN OĞULA GEÇME uygulamasını başlatmıştır
 ATTİLA DÖNEMİ

 Devletin EN GÜÇLÜ DÖNEMİ yaşanmıştır

 Bir dönem kardeşi BLEDA ile birlikte yönetmiştir
 Yönetimde SALTANAT USULÜ uygulamıştır yönetim BABADAN OĞULA geçecektir***

NOT= İKİLİ TEŞKİLATLANMA örneğinin Avrupa’daki Türk devletlerinde de uygulandığını göstermektedir

 DOĞU ve BATI ROMA imparatorluklarını hâkimiyet altına alarak büyük bir İMPARATORLUK olmuştur

MARGOS ANTLAŞMASI
BİZANS ‘’DOĞU ROMA’’ AVRUPA HUN
NEDENLERİ

 HUN KAÇALARI sorununu çözmek için BİZANS ELÇİLERİ ile yapılmış bir anlaşmadır

ANLAŞMAYA GÖRE;

 Bizans HUN KAÇAKLARINI Ülkesine KABUL ETMEYECEKTİR

 Bizans’ın ROMALI Mülteciler ve Esirler için VERGİ Ödeyecektir
 Daha önce ödedikleri VERGİ Artırılacaktır
 Taraflar arasındaki TİCARET Eşit Şartlarda devam edecektir
 Bizans Hun Düşmanlarıyla Hunlara Karşı İTTİFAK YAPMAYACAKTIR

NOT= Bizans bu şartları YERİNE GETİRMEMİŞ ve Attila Bizans üzerine I. BALKAN SEFERİ ve II. BALKAN SEFERİ düzenlemiştir. Bu
seferler sonucunda ise ANATOLİUS ANLAŞMASI imzalanmıştır.

ANATOLİUS ANLAŞMASI

BİZANS ‘’DOĞU ROMA’’ AVRUPA HUN

 Bizans’ın ödediği vergi ÜÇ KATINA çıkartılmıştır

 Bizans hunlara SAVAŞ TAZMİNATI ödemeyi kabul etmiştir
 Tuna Nehrinin güneyindeki BEŞ GÜNLÜK yerlerden Bizans Askeri ARINDIRILACAKTIR
 Bizans HUN KAÇAKLARINI Ülkesine bir daha asla KABUL ETMEYECEKTİR

ÖĞRENİ YORUM?

 Attila BATI ROMA İmparatorunun kız kardeşi HONARYA’nın evlilik teklifini kabul etmiştir çeyiz olarak Batı Roma
Topraklarının yarısını istemiştir isteği kabul olmayınca Batı Roma üzerine GALYA SEFERİ düzenlemiştir

NOT= Bu seferde Kesin Başarı SAĞLANAMAMIŞTIR ertesi yıl İtalya Seferi düzenleyecektir

İTALYA SEFERİ

 Romalılar PAPA I. LEO’ yu elçi olarak göndermişler

 Leo Hristiyanlar adına Romanın BAĞIŞLANMASINI istemiştir
 Attila papanın ricasını kabul etti VATİKANI almaktan vazgeçti

ATTİLLA NEDEN PAPANIN RİCASINI KABUL ETTİ

 ETKİSİZLEŞTİRDİĞİ için Amacına ulaşmış olması

 Doğuda SASANİ ‘’İRAN’’ tehdidi ve onlar üzerine bir SEFER PLANININ olması
 Papanın Ricası
 Şehrin Maneviyatına saygı duyması
 Askerler arasında HASTALIK yayılması
ÖĞRENİ YORUM?

 Attila İTALYA SEFERİ dönüşünde ölmüştür

 Oğulları İLEK – İRNEK – DENGİZEK arasında taht kavgaları başlamış KENDİNE BAĞLI TOPLULUKLAR ve BİZANS saldırıları
sonucu yıkılmıştır
 Hunların bir kısmı ANAYURDA geri dönmüşlerdir bir kısmı ise AVARLAR’a katılmıştır
 Avarlara katılan Hunlar ise MACAR ve BULGAR devletlerinin kurulmasında etkili olmuşlardır
 Türk kültürü Avrupa’ya yayılmıştır ve Avrupalılar Hunlardan SAVAŞ TEKNİKLERİNİN yanında PANTOLON – CEKET – ÜZENGİ
gibi eşyaları öğrenmişlerdir
 I.KÖKTÜRKLER

KURUCUSU BUMİN KAĞAN ‘’İL KAĞAN’’

MERKEZİ ÖTÜKEN

EN PARLAK DÖNEMİ MUKAN KAĞAN

DESTANLARI ERGENEKON ve BOZKURT

ÖNEMİ 1 TÜRK ADIYLA KURULAN İLK TÜRK DEVLETİ

ÖNEM 2 ORTA ASYADA EN GENİŞ SINIRLARA ULAŞAN VE EN GÜÇLÜ TÜRK DEVLETİ

ÖNEMLİ GİRİŞ BİLGİLERİ

 Asya Hun devleti yıkılmasından sonra AVARLARA bağlı yaşamlarını sürdürmüşlerdir

 Bumin Kağan TÖLES İSYANININ bastırılmasında AVARLARA yardımda bulunmuş Avar Hakanının kızını istemiş isteği
reddedilince isyan edip devleti kurmuştur
 Asya hunlarında sonra dağınık Türk boylarını bir araya getiren İKİNCİ BÜYÜK TÜRK DEVLETİDİR
 Ergenekon destanına göre devletin kurucusu AŞİNA soyundan gelen BUMİN KAĞAN’dır***
 Türeyiş destanına göre ise kurucu boyun adı olan Aşina DİŞİ KURT manasına gelmektedir***
 İLK RESMİ İLİŞKİLERİN Çin ‘deki BATI WEİ DEVLETİ ile kurmuşlardır

BUMİN KAĞAN

 Devletin Kurucusudur
 Tahta İL KAĞAN ünvanlıyla çıkmıştır MİLLİ BİR İSİMLE devlet kuran İLK KAĞAN’dır
 Devleti AVARLARA isyan ederek kurmuştur
 Ülkeyi DOĞU – BATI şeklinde yönetmiş batının yönetimini kardeşi İSTEMİ YABGU ’ya bırakmıştır
 Böylece eski Türk geleneklerinde olan İKİLİ SİSTEM uygulanmıştır

İKİLİ YÖNETİM

 İslamiyet öncesi Türk devletlerine ülke daha kolay yönetilmesi açısından DOĞU ve BATI olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
Devletin Doğusunda HÜKÜMDAR Batısında da YABGU ünvanlıyla Kardeşi yönetmiştir
 DOĞU= Güneş doğudan doğar kutsal yerdir
 BATI= Kardeş İçişlerinde serbest Dışişlerinde kağana bağlıdır

ÖĞRENİ YORUM?

 Ölümünden sonra tahta oğlu KOLO geçmiştir

 Bir müddet sonra Kolo da ölünce tahta MUKAN KAĞAN geçmiştir
 Mukan Kağan da İKİLİ YÖNETİM anlayışını bozmamış onun döneminde de İSTEMİ YABGU gene batıyı yönetmeye devam
etmiştir.
 İSTEMİ YABGU

 Ayrı bir hükümdarlık yapmamıştır abisine bağlı olarak BATIYI yönetmiştir

 İPEK YOLU ‘nu denetim altına almak için DENGE POLİTİKASI izlemiştir

SASANİ DEVLETİ İLE İŞBİRLİĞİ BİZANS İLE İŞBİRLİĞİ

 SASANLERİN İpek yolunda GÜÇLENDİKLERİNİ fark

 AKHUNLAR ‘ın yıkılmasını sağlamışlardır
 Akhun topraklarını paylaşmışlardır
edince bu kez diğer tarafa gidip BİZANSLA İşbirliği
yapmışlardır
 SASANİ devletini mağlup etmişler devletin topraklarını
BÜYÜK OKYANUS ‘a kadar genişletmiştir
 NİHAVET SAVAŞI ile HZ. ÖMER tarafından SASANİLERE
son verilmiştir

 BİZANSA İLK ELÇİ HEYETİ yollayan kişi olmuştur

 Bu heyetin başına MANİAKH ‘’MANYAK’’ aldı biri bulunmuştur
 Daha sonra BİZANS da elçi yollamıştır Elçi ZEMARKHOS yazdığı seyahatname de bu ziyareti anlatmıştır.
 İSTEMİ YABGU da bu ziyaretle ilgili ‘’Atalarımızdan İşittik ki Roma Elçileri Geldiği Zaman Bu Bizim Yeryüzünü
Fethedeceğimizin İşaretidir’’ demiştir

MUKAN KAĞAN

 Devlet EN GÜÇLÜ dönemini yaşamıştır

 Devletin Batı yönetimini amcası İSTEMİ YABGU ya bırakmıştır
 AVARLAR ‘ın Orta Asya’daki varlıklarına kesin olarak SON VERMİŞTİR

NOT= Avarlar Orta Asya ‘dan Avrupaya göç etmek zorunda kalmışlardır

 Çin baskı altına alınmıştır

 Ülke sınırları batıda HAZAR DENİZİNE kadar genişlemiştir
 Orta Asyada SINIRLARI EN GENİŞ TÜRK DEVLETİ olmuşlardır***
 KİTANLAR ve KIRGIZLAR egemenlik altına alınmıştır

TAPO KAĞAN

 Devleti ZAYIFLATMASININ NEDENLERİ;

 Göktürk inançlarına uygun olmayan BUDİZM ‘i benimsemesi
 Budist devlet adamlarının devlet üzerinde etkisinin artması
 Dış politikada ÇİN Etkisi altında kalması
 Çinlilere ait Lüks Tüketim Mallarının yani İPEK’ in ülkeye girmesine izin vermesi
 İSTEMİ YABGU ‘nun ölmesiyle Batı kanadı zayıflamıştır
 İŞBARA KAĞAN

 Tahta çıkınca Çinini Asimilasyon politikası devam etmiş bu politikaya karşı ‘’Çağlardan Beri Uygulanan Türk Töresini
Değiştirmeye Benim Gücüm Yetmez, İdareciler İle İdare Edilenler Arasındaki Kaideleri Yaralamaya Ben Cesaret Edemem’’
sözlerini söylemiştir.

NOT=Hanedan kavgalarını fırsat bilen Çin TARDU ya hediyeler ve TUĞ göndererek kavgayı artırmış neticesinde de parçalanarak İKİYE
ayrılmıştır.

NOT= Devletin ikiye ayrılmasındaki Çin BÖL – PARÇALA – YÖNET politikası uygulamıştır.

BATI GÖKTÜRK DEVLETİ DOĞU GÖKTÜRK DEVLETİ

 TARDU liderlik yapmıştır  İŞBARA liderlik yapmıştır

 Bizans imparatoruna yazdığı mektupla kendisini ‘’Yedi  Çin Türkleri ASİMİLE etmeye çalışmıştır
İklimin ve Yedi Irkın Hükümdarı’’ olarak tanıtmıştır  ÇİN tarafından yıkılmıştır
 ÇİN tarafından yıkılmıştır

YORUMLU YORUM?

 Göktürkler İPEK YOLU için hangi devletler ile mücadele etmişlerdir?

 ÇİN
 BİZANS
 SASANİ

MATEM DEVRESİ

 Göktürklerin bağımsızlıklarını kaybettiği dönemdir 52 yıl sürmüştür

 Orhon Kitabelerinde Türklerin ÇİN ESARETİNE girmesi 3 nedene bağlanmıştır;
 ÇİN ENTRİKALARI
 KAĞANLARIN TECRÜBESİZLİĞİ
 HALKIN İTEATSİZLİĞİ

ÖĞRENİ YORUM?

 BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ için hangi Ayaklanmalar yapıldı?

 KÜRSAD İHTİLALİ
 NİŞİFU İSYANI
 KUTLUK KAĞAN İSYANI

KÜRŞAD İSYANI

 Göktürk devleti yıkılınca binlerce Türk, Çin ‘in eline ESİR DÜŞMÜŞTÜR
 Çine götürülen Türkler orada kendileri için ayrılan bölgelerde yaşamaya mecbur bırakılmıştır
 Hanedan üyesi URKU TİGİN de bu esir olanlar arasındaydı kurtarma amacıyla bu isyan başlamıştır
 Türk ailesinden ileri gelenleri de ASİMİLE edilmek için Çin ordusunda görevlendirilmiştir
 Bunlardan biri olan KÜRŞAD, 39 arkadaşı ile bağımsızlıklarını kazanmak için esaretin 50. YILINDA ihtilal gerçekleştirmişlerdir
 Kürşad ve 39 Arkadaşı Çin Sarayını BAŞMIŞLARDIR
 İhtilal başarısız olmuştur fakat daha sonra gerçekleşecek TÜRK BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİNE ÖRNEK OLMUŞTUR
 Daha sonra isyanlar devam etmiş ve sonunda bağımsızlık kazanılmıştır

ÖNEMLİ YORUM?

 TÜRKLERİN İLK BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİDİR Kürşad İsyanı’ dır

 II. KÖKTÜRK (KUTLUK) DEVLETİ

KURUCUSU KUTLUK KAĞAN ‘’İLTERİŞ’’

MERKEZİ ÖTÜKEN daha sonra KARAKURUM

EN PARLAK DÖNEMİ BİLGE KAĞAN

ÖNEMLİ VEZİRİ TONYUKUK

ALFABESİ ORHON ALFABESİ

YAZITLARI 3 ADET ORHON ABİDELERİ ve BUĞUT YAZITLARI

KUTLUK KAĞAN

 AŞİNA soyundan gelen KUTLUK KAĞAN etrafında birleşen Türkler isyan ederek BAĞIMSIZLIKLARINI tekrar kazanmışlardır
 Kutluk Kağan İLTERİŞ unvanı ile hükümdar olmuştur

NOT= Eski Türklerde İL kelimesi DEVLET manasına gelirdi İLTERİŞ unvanı ise devleti DERLEYEN – TOPARLAYAN manasında
kullanılmıştır

 İLTERİŞ KAĞAN Çine 46 SEFER düzenleyerek Çini baskı altında tutmuştur

NOT= Devletin merkezini bu yüzden KARAKURUM ‘a taşımıştır

 Kutluk Kağan devleti kurduktan sonra kardeşi KAPGAN KAĞANI ‘’ŞAD’’ diğer kardeşi TOSİFU ‘yu da ‘’YABGU’’ ilan etmiştir
 TONYUKUK ise bu dönemde VEZİR ilan edilmiştir

VEZİR TONYUKUK

 Türk tarihini İLK VEZİRİ olarak kabul edilir

 Bilge Kağan döneminde devrin gelişmiş bir sisteme sahip olmasını sağladığı için Avrupalılar ona
TÜRKLERİN BİSMACI demişlerdir
 Ayrıca Bilge Kağanın öğretmeniydi bu yüzden APA TARKAN unvanı da kendisine verilmiştir
 Orhon kitabelerini de YOLLUĞ TİGİN ile beraber dikmiştir
 Türk tarihini İLK TARİHÇİSİ ve YAZARI olarak kabul edilir

KAPGAN KAĞAN

 II. Göktürk DEVLETİN POLİTİKASINI belirlemiştir;

 Çin ‘de yaşayan Türklerin ÖTÜKENE dönmesini sağlamak
 Çini sürekli BASKI ALTINDA tutmak
 Orta Asya’daki Türk boylarını Göktürk EGEMENLİĞİNDE TOPLAMAK

NOT= Bu politikaları gerçekleştirmek için Çin ‘e 25 SEFER düzenlemiştir 13 savaşa kendi katılmıştır

 Devlet Politikasında BASKICI TUTUM izlemiştir ve Çin tarafından Türk Boyları KIŞKIRTILMAYA başlanmıştır
 Çin tarafından kışkırtılan BAYIRKULAR ‘ın isyanını bastıran Kapgan Kağan dönüşte pusuya düşürülerek öldürülmüştür
‘’BAYIRKU PUSUSU’’
 Ayrıca kendisine OTUZ BOYUN KAĞANI unvanı verilmiştir Kapgan Kağandan sonra oğlu İNAL hükümdar olmuştur
 İNAL ‘ın kağanlığını kabul etmeyen KÜLTİGİN ve BİLGE KAĞAN vezir TONYUKUK ‘un yardımıyla İnalı SAF DIŞI BIRAKARAK
tahtı ele geçirmiştir
 BİLGE KAĞAN

 EN PARLAK dönemi II. Köktürklere yaşatmıştır

 Devleti kardeşi KÜLTÜGİN ile birlikte yönetmiştir
 KARLUKLAR – BASMİLLER – TÜRGİŞLER ‘i hâkimiyet altına almışlardır
 Vezir TONYUKUK da akıl hocaları olmuştur Bilge Kağanın ÖĞRETMENLİĞİNİ yapmıştır
 ORHON ABİDELERİ bu dönemde dikilmiştir
 İLK savaşını UYGURLAR ‘a karşı KARGAN SAVAŞI’ nı yapmıştır
 Çin le yaptığı ŞANTAN ‘’TOHUM’’ SAVAŞI ‘nı kazanmıştır
 Çini Vergiye bağlamış ve Türk boylarını Egemenliği altına almıştır
 Çin ile TOHUM için savaşılması TARIM Göktürklerde yapıldığının kanıtıdır
 Bilge kağanın ölümünden sonra devletin başına geçenler ülkeyi yönetememiş ve bu durumdan yararlanan UYGUR –
KARLUK – BASMİL toplulukları işbirliği yaparak varlıklarına son verilmişlerdir

ORHON ABİDELERİ (BENGÜTAŞ)

 Günümüzde MOĞOLİSTAN sınırları içerisinde yer almaktadır II. GÖKTÜRKLERE ait eserdir
 Türk TARİHİ ve EDEBİYATI ‘nın okunabilen İLK MİLLİ YAZILI KAYNAKLARIDIR
 TÜRK adının geçtiği İLK BELGEDİR
 Sırasıyla TONYUKUK / KÜLTÜGİN / BİLGE KAĞAN adına dikilmiştir
 TONYUKUK YAZITINDA;
 Kutluk Devletinin Kuruluşu anlatılmıştır
 KÜLTÜGİN YAZITINDA;
 Bilge Kağanın Çine karşı İZLEDİĞİ POLİTİKA anlatılmıştır
 Avarlardan bahsedilmiştir
 BİLGE KAĞAN YAZITINDA;
 Kutluk Devletinin KURULUŞUNU anlatılmıştır
 Çin Egemenliği altında geçen dönem anlatılmıştır
 Kitabeler TONYUKUK ve YOLLUĞ TİGİN tarafından yazılmıştır
 Kültügin ve Bilge Kağan anıtları ÖLÜMLERİNDEN SONRA dikilmiştir
 Tonyukuk anıtı ise bizzat KENDİ tarafından dikilmiştir

NOT= İlk Türk TARİHÇİSİ Vezir TONYUKUK olarak kabul edilir

 Abideler KAPLUMBAĞA şeklinde oyuk bir taş üzerine oturtulmuştur

 Rus bilim adamı YARDİNSEV ve İsveçli STRAHLENBERG tarafından bugünkü MOĞOLİSTAN sınırları içerisinde ki ORHON
VADİSİ içinde bulunmuştur
 İlk kez Danimarkalı bilim insanı WİLHELM THOMSEN ve Rus Türkolog RADLOFF tarafından okunmuştur
 Bu kitabelerin varlığından İLK olarak CÜVEYNİ ye ait olan TARİH-İ CİHAN-GÜŞA adlı eserde bahsedilmiştir***
 Türklere ait olduğunu dünya kamuoyuna DANİMARKA KRALİYET AKADEMİSİ tarafından kamuoyuna sunulmuştur
 Bu yazıtlarla ilgili İLK bilgiler ise bize NECİP ASIM tarafından yayımlandı
 İlk çözülen kelime ise TENGRİ ‘’TANRI’’ çözümlenmiştir
 OĞUZ adı İLK kez bu kitabelerde geçmiştir
 Atatürk’ün NUTUK eseri ile benzer özellik göstermektedir İLK SİYASETNAME özelliği taşır***
 Yazıtlar 4 köşelidir 1 tarafı ÇİNCE 3 tarafı TÜRKÇE yazılmıştır
 GÖKTÜRK ALFABESİYLE yazılmıştır
 Türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir bu eserde;
 SOSYAL DEVLET anlayışı
 VATAN MİLLET SEVGİSİ
 HÜKÜMDARIN YAPTIKLARI ÜZERİNDE DURULMUŞTUR
 Türklerin SİYASİ YAŞANTISI
 Türk – Çin İLİŞKİLERİ
 KÖKTÜRKLERİN TÜRK TARİHİNDEKİ ÖNEMİ

 TÜRK adıyla kurulan İLK Türk devletidir

 BATI TÜRKİSTAN bölgesinin Türkleşmesini sağlamışlardır
 Orta Asyada EN GENİŞ SINIRLARA ulaşmışlardır***
 Türkleri İKİNCİ kez TEK BAYRAK altında toplamışlardır
 Türk topluluklarına VATAN ve BAĞIMSIZLIK kavramlarını aşılamıştır
 Türk tarihinin İLK MİLLİ ALFABESİ olan ORHON ALFABESİ ‘’38 HARFLİDİR’’ ni kullanmışlardır
 ERGENEKON ve BOZKURT destanlarını bırakmışlardır
 Türk tarihinin İLK YAZILI kaynakları olan ORHON ABİDELERİ ‘ni ortaya koymuşlardır
 Orta Asya Türkleri ile Bizans arasındaki İlk DİPLOMASİ ilişkilerini gerçekleştirmişlerdir
 Çin – Sasani – Bizans ile TİCARİ ilişkilerde bulunmuşlardır
 Turfan bölgesinde sebze ve meyve yetiştirmişler ve TÖTE KANALI ‘nı kullanmışlardır
 Türk tarihinde ilk POSTA ‘’YAM’’ TEŞKİLATI ‘nı kurmuşlardır
 Devlet teşkilatlanması bakımında kendinden sonra gelen devletlere örnek olmuşlardır
 UYGURLAR
 KARAHANLILAR
 GAZNELİLER
 SELÇUKLULAR
 OSMANLILAR

SORULU YORUM?

 Göktürklerin MİLLİYETÇİ bir yapıya sahip olmalarının kanıtı nelerdir?

 TÜRK ADINI kullanmaları
 Bağımsızları için İSYAN ETMELERİ
 MİLLİ ALFABE kullanmaları

ÖSYM YORUM?

 ÖSYM bu devletleri I, KÖKTÜRK ve II. KÖKTÜRK diye ayırmamaktadır.

 UYGURLAR

KURUCUSU KUTLUK BİLGE KÜL KAĞAN

MERKEZİ ÖTÜKEN daha sonra KARABALGASUN ‘’ORDUBALIK’’

EN PARLAK DÖNEMİ MOYEN ÇUR

DESTANLARI TÜREYİŞ ve GÖÇ

ALFABESİ UYGUR ALFABESİ

YAZITLARI KARABALGASUN – ŞİNE-UŞİ – MOYEN-ÇUR

ÖNEMİ YERLEŞİK YAŞAMA GEÇEN İLK TÜRK DEVLETİ

ÖNEMLİ GİRİŞ BİLGİLERİ

 İlk başlarda Göktürk devletine bağlı olarak yaşamışlardır YAĞLAKAR soyu tarafından kurulmuştur
 KARLUK ve BASMİL ‘ler ile birlikte Göktürk devletini yıkmışlardır ve ÖTÜKEN merkezli devleti kurmuşlardır
 UYGUR ADI çeşitli anlamlara gelmektedir;
 Şahin gibi dolaşan, hücum eden (ÇİN KYANAĞI)
 Uymak, Yapışmak (EBUL GAZİ BAHADIR HAN)
 Kendi kendine yeter (KAŞGARLI MAHMUT)
 Akraba, Müttefik
 Temelleri Asya Hun ‘lara dayanır

KUTLUK BİLGE KÜL KAĞAN

 Devletin kurucusudur
 Devletin merkezini ÖTÜKEN ‘den Orhun Nehri kıyısındaki KARABALGASUN (ORDUBALIK) şehrine taşımıştır

NOT= Devletin başkentini değiştiren İLK Türk devletidir

MOYEN ÇUR

 EN PARLAK dönemini yaşatmıştır

 Araplar ile Çin arasındaki yapılan TALAS savaşı sonrasında Güç kaybeden Çin ‘in TARIM HAVZALARINI ele geçirmiştir
 ÇİN de meydana gelen iç karışıklıkları bastırmıştır bunun karşılığında
 Çin imparatoru KIZINI Moyen Çur ile evlendirmiştir
 Çini vergiye bağlamıştır

BÖĞÜ KAĞAN

 Karışıklık içinde olan Çine ilk yardım edilmiş daha sonra bu politikadan vazgeçilerek Çin İŞGAL edilmiştir
 Çine yapılan seferler sonucunda devlet zenginleşmiştir
 TİBET ‘e düzenlenen LO YANG SEFERİ sonrasında ülkeye dönerken MANİ dini mensuplarını da yanında getirmiştir bu
rahiplerden MANİHAİZM benimsenmiş DEVLETİN RESMİ DİNİ haline getirilmiştir

NOT= Manihaizm’i Resmi Din haline dönüştüren İLK ve TEK TÜRK LİDERİ olmuştur

NOT=Din değiştiren İLK Türk devletidir

 Çin seferi konusunda anlaşmazlık yaşadığı BAĞA TARKAN tarafından öldürülmüştür.

MANİHİZM DİNİNİ UYGURLARA ETKİLERİ

 Mani dinine göre SAVAŞMAK – ET YEMEK – İNSAN ÖLDÜRMEK yasaktır

 SAVAŞÇILIK özelliklerini kaybettiler
 YERLEŞİK YAŞAMA geçtiler
  Kalıcı sanat eserleri verdiler
 Türk tarihinin İLK MİMARİ eserlerini bırakmışlardır özellikle SARAY ve TAPINAK mimarisi en ünlü
tapınakları HOÇA TAPINAĞI ‘dır
 Hayvancılık yerini TARIM ‘a bırakmıştır
 TİCARET hacmi genişlemiş ve BİLİM ile uğraşmaya başlamışlardır
 Yeni dinin öğretilmesi amacıyla YAZILI eserler bırakmışlardır
 Türk tarihini İLK ŞEHİRLER ‘lerini kurmuşlardır
 Hükümdarlar isimlerini başına AY ve KÜN gibi unvanlar getirmişleridir

YIKILIŞ SÜRECİ VE YERİNE KURULAN UYGURLAR

 Böğü Kağan ‘dan sonra başa BAĞA TARKAN geçmiştir ve sonrasından gelen hükümdarlar da KITLIK ve HAYVAN
HASTALIKLARI devletin zayıflamasına neden olmuştur KIRGIZLAR tarafından yıkılmıştır
 Devlet yıkıldıktan sonra TURFAN (DOĞU TÜRKİSTAN) UYGURLARI ve SARI (KANSU)UYGURLARI diye ikiye ayrılmışlardır

SORULU YORUM?

 Uygurların yıkılma sebepleri nelerdir?

 Çin entrikaları
 Ülkede sık hanedan üyesi değişimi
 Açlık, Kıtlık, Salgın hastalıklar
 Manihaizm ve Budizm dinine bağlı olarak SAVAŞÇILIK özelliklerini kaybetmeleri

TURFAN (DOĞU TÜRKİSTAN) UYGURLARI

 Türk tarihinde İLK kez BUDİZM inancını benimsemişler

 Tahta geçme sistemini YAZILI BELGE ve SENETLERE dayandırmışlardır
 KÂĞIT ve MATBAA tekniğini (HAREKETLİ HARF SİSTEMİ) yoğun olarak kullanmışlardır
 MOĞOLLAR ‘ın devlet kademelerinde yer almışlar onların TÜRKLEŞMESİNE katkıda bulunmuşlardır Moğollar onlar için
BENİM HOCAM diye hitap etmiştir
 Günümüzde Çin’de yer alan SİNCAN ÖZERK BÖLGESİ ‘nde yaşamlarını sürdürmektedirler

SARI (KANSU) UYGURLARI

 Bu devlet ilk önce KİTANLARIN ve daha sonra MOĞOLLARIN egemenliğini kabul etmiştir
 BUDİZM dinin benimsemiştir
 MOĞOLLAR tarafından yıkılmışlardır
 UYGURLARIN TARİHTEKİ YERİ VE ÖNEMİ

 YERLEŞİK YAŞAM ‘a geçen İLK Türk devletidir

 İKİNCİ MİLLİ ALFABE olan UYGUR ALFABESİ (14 HARFLİDİR) ‘ni kullanmışlardır

NOT= Uygur Alfabesi SOGD alfabesinden esinlenerek hazırlanmıştır UYGURLAR ve KARAHANLILAR Türkçenin HAKANİYE LEHÇESİNİ
kullanmaktadırlar

 MANİHİZ ve BUDİZM dinlerini benimseyen İLK Türk devleti olmuştur

 Mimaride TÜRK ÜÇGENİ ‘ni geliştirmişlerdir
 Bu inançlara ait TAPINAKLAR inşa etmişlerdir en ünlüsü HOÇA TAPINAĞI ‘dır
 Bu tapınaklar da İlk FRESK (DUVAR RESMİ) örneklerini vermişlerdir
 İLK MİNYATÜR örneklerini vermişlerdir
 Türk tarihinin İLK ŞEHİR ’lerini kurmuşlardır
 İDİKUT
 TURFAN
 KARAHOÇA
 ORDUBALIK (KARABALGASUN)
 BEŞBALIK
 TARIMSAL faaliyetler göstermişlerdir
 İLK kez KÂĞIT ve MABAA ‘yı kullanmışlardır
 İLK kez KÜTÜPHANELER kurmuşlardır
 İLK kez ORTA OYUNU ‘nu geliştirerek Türk TİYATROSUNUN temellerini almışlardır
 Moğolları EN ÇOK ETKİLEYEN ve onların TÜRKLEŞMESİNİ sağlayan devlet olmuştur
 Faizle borç para vererek BANKACILIĞIN temellerini atmışlardır
 İLK kez ÖRGÜN EĞİTİM faaliyetlerini yapmışlardır
 VAKIFLARA benze yapılar kurmuşlardır
 Yaptıkları sanat eserleri TALAS SAVAŞI ile Batıya taşınmıştır
 En önemli İHRAÇ malzemesi Uygur Tuzu NİŞA olmuştur
 Hukuk sistemini TÖRE ‘yi YAZILI hale getiren İLK Türk devleti olmuştur
 Orta Asya da KÜLTÜR ve UYGARLIK açısından EN İLERİ giden Türk devleti olmuştur
 PANDOMİM – ŞAN – OPERA gibi sanatsal faaliyetlerin İLK örneklerini vermişlerdir
 ECZACILIKTA ileri gitmişler ÇİÇEK AŞISI ve AKAPUNKTUR tedavisi benzeri bir yöntem ortaya koymuşlardır
 SUTUPA denilen evler yapmışlardır
 AVARLAR

KURUCUSU= BAYAN HAN (AVRUPADA)

ÖNEMİ 1= İSTANBULU İLK KUŞATAN TÜRK DEVLETİ

ÖNEMİ 2= HRİSTİYANLIĞI KABUL EDEN İLK TÜRK DEVLETİDİR

 Avarlar çeşitli kaynaklarda çeşitli isimler ile anılmıştır;

 ÇİN KAYNAKLARINDA= JUAN – JUAN
 BİZANS KAYNAKLARINDA= AVAR
 KÖKTÜRK KAYNAKLARINDA= APAR
 Göktürkler tarafından ağır bir darbe alan Avarlar AVRUPA ’ya göç ederek bugünkü MOĞOLİSTAN civarında BAYAN HAN
önderliğinde yeni bir devlet kurmuşlardır

NOT= Hem Orta Asyada hem de Avrupada kurulan bir devlettir

 Bayan Han önderliğinde SASANİLER ile iş birliği yapıp İPEK YOLU için İKİ kez İSTANBUL ’u kuşatmıştır fakat bir sonuç
alamamışlardır bu başarısızlıktan sonra devlet iyice zayıflamıştır

NOT= İstanbul’u İLK kuşatan Türk devletidir

 Slavları zorla göç etmeye zorlayarak Balkanları SLAVLAŞTIRMIŞLARDIR

 DEVLET TEŞKİLATLANMASI ve ORDU YÖNETİMİ yönünden SLAV ve RUSLAR ‘a örnek olmuşlardır
 HRİSTİYANLIĞI kabul etmişlerdir zamanla milli kimliklerini kaybetmişlerdir SLAVLAŞMIŞLARDIR

NOT= HRİSTİYANLIĞI kabul eden İLK Türk devletidir

 ÜZENGİ ve SÜVARİ KILICI Avarlar ile birlikte Avrupaya taşınmıştır

 Vezirlerine YUĞRUŞ adını vermişlerdir
 PROSTOVATS ALTIN HAZİNESİ Avarlara aittir bu hazine ARNAVUTLUK ‘ta bulunmuştur
 FRANKLAR tarafından varlıklarına son verilmiştir

KARLUKLAR

ÖNEMİ 1= İSLAMİYETİ KABUL EDEN İLK TÜRK TOPLULUĞUDUR

ÖNEMİ 2 =CENGİZ HAN (MOĞOLLAR) İTAAT EDEN İL TÜRK BOYUDUR

 II. GÖKTÜRK devletinin yıkılmasında UYGUR ve BASMİL ‘ler ile etkili olmuşlar
 Bir müddet Uygur egemenliğinde yaşamışlardır
 Uygur devleti yıkıldıktan sonra devletin başkentini BALASAGUN ‘a taşımışlardır
 TALAS SAVAŞI ‘nda Abbasilerin yanında yer alarak Çinin savaşı kaybetmesine neden olmuşlardır
 İSLAMİYET ‘i kabul etmişlerdir

NOT= İSLAMİYE ‘i kabul eden İLK Türk BOYUDUR

 CENGİZ HAN (MOĞOLLAR) ‘a itaat eden İLK Türk BOYUDUR

NOT= II. ARSLAN HAN döneminde itaat etmişlerdir

 KARAHANLI devletinin kurulmasında etkili olmuşlardır onların TEMELİNİ oluşturmuşlardır

  Karluklara ÜÇ KABİLE YABGULUĞU unvanı verilmiştir
 Hükümdarları ATASAGUN unvanını kullanmışlardır
 TÜRGİŞLER ‘den sonra YERLEŞİK YAŞAMI en yaygın olarak yaşayan Türk boyudur
 TÜRGİŞLER ‘in siyasi varlığına son vermişlerdir
 Günümüzde TACİKİSTAN bölgesinde yaşamaktadırlar ÖZBEKLERİN atalarıdır
 KIPÇAKLAR tarafından varlıklarına son verilmiştir

BULGARLAR

KURUCUSU= KUBRAT DESTANI= ŞAN KIZI DESTANI

ESERLERİ= MADARA KAYA KABARTMALARI

 Avrupa Hun Devletinin dağılmasında sonra Karadeniz’in kuzeyine gelen HUN TÜRKLERİ ile burada değişik boyların
karışımından olan OĞUZ ‘lar ile birleşmişler bu şekilde birleşen Türk topluluklarına BULGAR adını vermişlerdir

NOT= BULGAR kelimesi bu yüzden KARIŞIK – KARIŞMIŞ manasına gelmektedir

 KUBRAT tarafından kurulan BÜYÜK BULGAR DEVLETİ onun ölümünden sonra HAZARLAR tarafından yıkılmış ve daha sonra
İKİ devlet olarak teşkilatlanmışlardır;
 TUNA BULGARLARI
 İTİL (VOLGA) BULGARLARI

TUNA BULGARLARI

KURUCUSU= ASPARUH

EN PARLAK DÖNEMİ= KURUM HAN

ÖNEMİ= İSTANBULU KUŞATAN İKİNCİ TÜRTK DEVLETİDİR

 Kubrat ‘ın oğlu ASPARUH tarafından kurulmuştur

 KURUM HAN döneminde İSTANBUL ‘u kuşatmışlardır
 Nüfuslarının az olması nedeniyle BORİS han döneminde HRİSTİYANLIĞI kabul etmişlerdir bu durum onları SLAV ‘ların içinde
yok olmalarına neden olmuştur
 Hükümdarları HAN unvanını terk ederek ÇAR unvanını kullanmaya başlamıştır

NOT= İLK kez ÇAR unvanını kullanan hükümdar SİMON ‘dur

 MOĞOLLAR tarafından yıkılmışlardır

İTİL (VOLGA) BULGARLARI

BAŞKENTİ= BULGAR ŞEHRİ

ÖNEMİ= AVRUPA’DA İSLAMİYETİ KABUL EDEN İLK TÜRK DEVLETİDİR

 Başlangıçta HAZARLAR içerisinde yaşayan bu topluluk devletin yıkılmasından sonra bağımsız hale gelmiştir
 ALMIŞ HAN zamanında İslam devletleriyle yaptıkları TİCARİ FAALİYETLER sonrasında İSLAMİYETİ kabul etmişleridir

NOT= İSLAMİYETİ Avrupada kabul eden İLK Türk devleti olmuştur

 Bulgar hakanı ABBASİ devletinden din adamları istemiştir Abbasi Devleti de bu isteğine cevap vererek bir heyet
göndermiştir bu heyetin içerisinde de İBN-İ FADLAN heyet başkanı olarak yer almıştır

NOT= İBN-İ FADLAN İtil Bulgarlarından RİHLE adlı Seyahatnamesinde bahsetmiştir

 Günümüzde yaşayan Rusya da yaşayan KAZAN TÜRKLERİ – TATARİSTAN – BAŞKURDİSTAN ÖZERK CUMHURİYETİ ‘nin
atalarıdır
 ALTINORDA DEVLETİ tarafından yıkılmışlarıdır
 HAZARLAR

ÖNEM 1 = MUSEVİLİĞİ KABUL EDEN İLK TÜRK DEVLETİDİR

ÖNEM 2= İLK TÜRK – ARAP SAVAŞLARINI YAPAN DEVLETTİR (HZ. OSMAN DÖNEMİ) BELENCER SAVAŞI

ÖNEM 3= ORDULARINDA PARALI ASKERE YER VEREN TEK TÜRK DEVLETİDİR

ÖNEM 4= BULAN HAN MUSEVİLİĞİ KABUL EDEN İLK TÜRK HÜKÜMDARDIR

ÖNEM 5= AVRUPADA KURULAN EN KUVVETLİ VE BURADA EN UZUN SÜRELİ YAŞAYAN TÜRK DEVLETİDİR

 HAZAR kelimesi BARIŞ ve GÜVEN anlamına gelmektedir

 KAFKASLAR da egemenlik kurmuşlardır
 BİZANS – SASANİ savaşlarında BİZANS tarafını tutarak Sasanilerin zayıflamasında rol oynamışlardır. Zayıflayan Sasani
Devleti HZ. ÖMER tarafından yıkılmıştır İRAN Müslümanların eline geçmiş ve Hazarlar ile Araplar komşu olmuştur
 Hz. OSMAN döneminde Hazar topraklarına giren Araplar BELENCER SAVAŞI ‘ndan sonra geri çekilmek zorunda kalmıştır

NOT= İlk Türk – Arap mücadelesidir

NOT= İslamiyet’in KAFKASLAR üzerine yayılmasını ve o yörenin ARAPLAŞMASINI önlemiştir

 Hazar devletinde YÖNETİCİ kesim MUSEVİLİĞİ kabul etmiştir, Halk arasında diğer devletler ile kurulan ilişkiler sonrasında
MUSEVİLİK – HRİSTİYANLIK – İSLAMİYET yayılmıştır
 Bulundukları bölgenin güvenliğini ve huzurunu sağladıkları için bu döneme PAX HAZARİA (HAZAR BARIŞ ÇAĞI) denilmiştir
 DİNİ HOŞGÖRÜ ‘nün hâkim olduğu dönemde CAMİ – KİLİSE – HAVRA yan yana bulunmuştur
 İnsanlar arasındaki davalara her dinin temsilcilerinden oluşan HÂKİMLER KURULU bakardı
 Hazarların en büyük etkisi RUSLAR üzerine olmuştur onlar DEVLET TEŞKİLATLANMASI ve ORDU TEŞKİLATINI örnek
almışlardır
 KÜRK ve İPEK yollarına hâkim olmuşlardır
 HAZAR DENİZİNE ismini vermişlerdir
 Ordularında Türk tarihinin İLK ÖRNEĞİ olan PARALI ASKERLİK modelini ordularında uygulamışlardır
 Ülkede yaşayan Müslümanların liderine HAZZ demişlerdir
 Polonya da yaşayan KARAY TÜRKLERİ Hazarların devamıdır
 İBN-i HAVKAL Seyahatnamesinde Hazarlar ile ilgili önemli bilgileri yazmıştır
 PEÇENEK akınlarıyla zayıflayan Hazarları RUSLAR yıkmıştır
 MACARLAR

KURUCUSU= ARPAD

ÖNEMİ = DÜNYANIN İLK TÜRKOLOJİ ENSİTİTÜSÜNÜ BUDAPEŞTE DE AÇMIŞLARDIR

 Peçeneklerin baskısıyla bugünkü MACARİSTAN bölgesine göç etmişlerdir

 ARPAD önderliğinde kurulmuşlardır

NOT= Macarlar ilk liderleri Arpad ’ın kökenini ATTİLA ile ilişkilendirerek soylarını HUNLARA dayandırırlar

 HUNGARY olarak bilinen Macarlar bugünkü MACARİSTAN ‘a ismini vermişlerdir

 Türk tarihine dair İLK ARAŞTIRMALARI yapmışlardır

NOT= Dünyanın ilk TÜRKOLOJİ ENTİTÜSÜNÜ 1870 yılında BUDAPEŞTE (MACARİSTAN) ‘da açmışlardır

 HRİSTİYANLIK dinin kabul eden Macarlar bu dinin KATOLİK MEZHEBİNE inanmışlardır milli benliklerini kaybetmişlerdir

NOT= Katolik mezhebine inanan İlk Türk devletidir

 ALMANLARIN ilerlemesini durdurup Balkanların GERMENLEŞMESİNİ engellemişlerdir

KIRGIZLAR

MERKEZİ = ÖTÜKEN (ORTA ASYADA KURULAN SON ÖTÜKEN MERKEZLİ SON TÜRK DEVLETİDİR)

DESTANI= MANAS YAZITLARI= YENİSEY YAZITLARI

ÖNEMİ= CENGİZ HAN (MOĞOLLAR) ‘A İTAAT EDEN İLK TÜRK DEVLETİDİR

 UYGURLARI malum ederek merkezi ÖTÜKEN olan bir devlet kurmuşlardır

 Dünya tarihinde İLK MİLLETLER ARASI YARIŞMA düzenleyen topluluktur
 ÖLÜLERİN YAKAN Tek Türk devletidir
 Sovyet Rusya’nın dağılmasından sonra 1991 de başkenti BİŞKEK olan bu günkü KIZGIZİSTAN devletini kurmuşlardır
yaşamlarını burada devam ettirmektedirler
 MANAS DESTANI Kırgızlara aittir

ÖĞRENİ YORUM?

 MANAS DESTANI Türk ve Dünya tarihinin EN UZUN ve CANLI (HALEN YAZILMAYA DEVAM EDİLEN) destanıdır
 TÜRGİŞLER

KURUCUSU= BAGA TARKAN

ÖNEMİ= UYGURLARDAN SONRA YERLEŞİK YAŞAMA GEÇEN İKİNCİ TÜRT DEVLETİ (YERLEŞİK YAŞAMI TAM OLARAK UYGULADILAR)

 Göktürk devleti yıkıldıktan sonra bağımsızlıklarına ulaşmışlardır

 Kurucuları BAGA TARKAN ‘dır

NOT= BAGA TARKAN kendi adına PARA BASTIRAN ilk Türk hükümdarıdır

 Hükümdarları ÇOR unvanını kullanmışlardır

SULU KAĞAN

 ÇOR unvanını kullanmıştır

 MAVERAÜNNEHİR bölgesine giren EMEVİLER ile aşağıdaki savaşları yapmışlarıdır;
 VAKATÜŞ ŞİB SAVAŞI
 HARİSTAN SAVAŞLARI

NOT= Müslümanlar ile Türkler arasında yapılan EN SİDDETLİ SAVAŞLAR ‘dır

NOT= İslamiyet ‘e EN ÇOK DİRENEN Türk devletidir

NOT= Arap kaynaklarında Sulu Kağan (Sıkıntı Veren – Zahmet Veren) manasına gelen EBU MUZAHİM olarak geçmektedir

 Bu savaşlar sonrasında;
 Orta Asya Araplaşmamıştır (İYİ)
 İslamiyet Orta Asya ‘ya yayılamamıştır (KÖTÜ)

ÖĞRENİ YORUM?

 Sulu Kağanın ölümünden sonra devlet SARI TÜRGİŞLER ve KARA TÜRGİŞLER olarak ikiye ayrılmış KARLUKLAR tarafından
yıkılmışlardır

OĞUZLAR (UZLAR)

ÖNEM= EN KALABALIK TÜRK BOYUDUR 24 BOYDAN OLUŞUR (EN KALANALIK BOYU İSE ÇEPNİLER)

 OĞUZ kelimesi BOY – KABİLE anlamına gelmektedir

 Oğuzlar ile ilgili İlk olarak ORHUN KİTABELERİ ‘nde bahsedilmektedir
 Oğuzlar için TÜRKİYE TÜRKLERİNİN ATALARI ifadesi kullanılmıştır
 SİGİRNAM adı verilen büyük sürek avları düzenlemişlerdir
 Başlangıçta Göktürk ve Uygur hâkimiyetini tanımışlardır
 Uygurların yıkılmasından sonra BATIYA göç etmişlerdir
 Burada da KIPÇAKLAR ve RUSLAR ‘ın baskısı sonucunda BALKANLARA gelmişlerdir Seyhun Irmağı kenarında kalan Oğuzlar
ise OĞUZ YABGU DEVLETİNİ kurmuşlardır

NOT= Batıya gidenler YERLEŞİK YAŞAMA geçerek ŞEHİRLER kurmuşlardır

 Balkanlara giden oğuzların bir kısmı HRİSTİYANLIĞI kabul ederek BİZANS ordularında ÜCRETLİ ASKERLİK yapmışlardır
NOT= PEÇENEKLER ile birlikte MALAZGİRT savaşında SAF DEĞİTİREREK Selçukluların savaşı kazanmasında etkili olmuşlardır

 HRİSTİYANLIĞI kabul eden oğuzlara UZ adı verilmiştir

 Daha sonra İSLAMİYET ile tanışmışlardır Müslüman olan Oğuzlara ise TÜRKMEN denilmektedir
 İSLAMİYETİ kabul eden oğuzlar aşağıdaki devletlerin kurulmasında etkili olmuşlardır
 BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
 ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ
 OSMANLI DEVLETİ
 Günümüzde Romanya ‘nın DOBRUCA kenti ‘de GAGAUZ TÜRKLERİ olarak yaşamlarını devam ettirmektedirler

PEÇENEKLER

 Oğuzların baskısı ile BALKANLARA gelmişlerdir

 Burada RUSLAR ile mücadele ederek Rusların GÜNEYE (KARADENİZE) inmesini engellemişlerdir
 DEVLET KURAMAMIŞLARDIR boy halinde yaşamışlardır
 TURAK HAN döneminde HRİSTİYANLIĞI kabul etmişlerdir
 Bugün Anadolu’da pek çok PEÇENEK KÖYÜ vardır
 MİKLOS HAZİNELERİ Peçeneklere aittir
 DİVAN-I LÜGAT’İT TÜRK ‘te Peçenekler için ‘’Rum Diyarına Yakın Oturan Bir Bölük’’ olarak bahsedilmektedir
 Bizans ordusunda PARALI ASKERLİK yapmışlardır

NOT= OĞUZLAR ile birlikte MALAZGİRT savaşında SAF DEĞİŞTİREREK Selçukluların savaşı kazanmasında etkili olmuşlardır

 ÇAKA BEY ile anlaşarak Bizans’a saldırmış ve İSTANBUL’ u kuşatmışlardır (MERİÇ SAVAŞI)
 Bu baskıdan kurtulmak isteyen Bizans, KIPÇAKLAR ile anlaşarak Peçeneklerin üzerine saldırtmıştır LOVİNYON SAVAŞI ‘nı
kaybeden Peçenekler yenilerek siyasi varlıkları son bulmuştur

SABİRLER / SİBİRLER

EN PARLAK DÖNEMİ= BALAK HAN

ÖNEM 1= AVRUPA HUNLARINDAN SONRA ANADOLUYA SEFER DÜZENLEYEN İKİNCİ TÜRK TOPLULUĞUDUR

 Sibir adı YOLUNDAN SAPAN anlamına gelmektedir

 Bugünkü SİBİRYA adını bu topluluktan almıştır
 Balak Han öldükten sonra Eşi BUĞARIK HATUN bir dönem ülkeyi yöneten kadın hükümdar olmuştur
 Anadolu ya girerek BİZAN ve SASANİ ‘ler ile savaşmışlardır ve zayıflamışlardır
 AVARLAR tarafından yıkılmışlardır

KIPÇAKLAR / KUMANLAR

 KUMAN sözcüğü SARI SAÇLI – ÖFKELİ anlamına gelmektedir

 KARAHİTAY baskısı sonucu Avrupa ‘ya göç etmişler burada RUSLAR ile şiddetli mücadele etmişlerdir
 Rusların GÜNEYE inmesini engellemişlerdir
 Bizans ile anlaşıp PEÇENEKLERE son vermişlerdir
 Çok iyi SAVAÇI ve YAKIŞIKLI oldukları için çocuklarını MISIR ’a köle olarak satmışlardır burada kurulan EYYÜBİ ve MEMLÜK
devletlerinin yönetimlerinde bulunmuşlardır
 ALTINORDA DEVLETİNİN egemenliğine girerek Moğolların TÜRKLEŞMESİNİ sağlamışlarıdır

İGOR DESTANI

 Ruslar ile yaptıkları mücadeleler sonucunda Rusların milli destanı olan İgor Destanına konu olmuşlardır

DEDE KORKUT HİKÂYELERİ

 Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler bu hikâyelere konu olmuştur

CODEX CUMONİUS LÜGATI

 Türkçe – Farsça – Latince bir sözlüktür

  İki cilttir
 Cenovalı ve Venedikli tacirler tarafından oluşturulmuştur
 Bu sözlükte Türkçe gramerler ve halk edebiyatından parçalar yer almıştır
 Venedik ‘te SAN MARCO KÜTÜPHANESİNDE sergilenmektedir

AKHUNLAR / EFTALİTLER

KURUCUSU= AKSUVAR KAĞAN MERKEZİ= BELH (AFKANİSTAN)

ÖNEM 1 = AFKANİSTANDA KURULMUŞ İLK TÜRK DEVLETİ

ÖNEM 2 = HİNDİSTAN BÖLGESİNE EGEMEN OLAN İLK TÜRK DEVLETİ

 Bizans ve Fars kaynaklarında EFTAL olarak geçmektedir bu isim KURUCU HANEDANDAN gelmektedir
 AY YILDIZ tamga olarak kabul edilmiştir
 Çin baskısından kurtulmak isteyen Hunların bir kısmı AFKANİSTAN bölgesine yerleşerek bağımsız olmuşlardır
 SASANİ ülkesinde çıkan MAZDEK İSYANI ‘nın bastırılmasında etkili olmuşlardır
 Göktürk hükümdarı İSTEMİ YABGU İpek Yolunu denetim altına alabilmek için SASANİLER ile işbirliği yaparak bu devleti
yıkmışlardır

BAŞKURTLAR

 ŞAMANİZME inanmışlardır
 Cengizhan döneminde Moğol egemenliğine girmişlerdir
 Altınorda devletine bağlanarak İSLAMİYETİ kabul etmişlerdir.
 Bugün Rusya’ya bağlı olarak varlıklarını sürdüren BAŞKURT TÜRKLERİ ‘nin atalarıdır
 İBN-İ FADLAN seyahatnamesinde Başkurtlardan bahseder

KİMEKLER

 Göktürkler yıkılınca bağımsız oldular

 Ülkelerini 11’e ayırdılar her bir ilin başına TUTUG adı verilen yöneticiler atadılar

TABGAÇLAR

ÖNEM= ÇİNDE KURULAN İLK TÜRK DEVLETİDİR

 Çinin kuzeyine 200 yıl hâkim olmuşlardır

 BUDİZM ‘e inanmışlardır zamanla çimlilerle kaynaşarak asimile olmuşlar ve kimlikleri kaybetmişlerdir
 İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

DEVLET YÖNETİMİ

 İlk Türk İslam devletlerinde Devlet İL kelimesi ile ifade edilmiştir sonsuz bir varlık olan BENGÜ İL olarak algılanmıştır
 Türk devletlerinin tarihteki en büyük özelliklerinden biri de TEŞKİLATÇI yapıya sahip olmaları olmuştur

NOT= Bu yapı sayesinde dünyada en az 1 ya da daha fazla Türk devleti DAİMA var olmuştur. Bunun nedeni ise Türklerin
ÖZGÜRLÜKLERİNE düşkün olmalarıdır

 DEVLET OLMANIN UNSURARI;

OKSIZLIK (BAĞIMSIZLIK) HALK (KÜN)
ÜLKE (VATAN) TÖRE (KANUN)
TEŞKİLAT

İKİLİ TEŞKİLAT

 Türkler devleti DOĞU – BATI şeklinde yönetmiştir bu yönetim tarzına İKİLİ TEŞKİLAT adı verilmiştir
 İkili Sistem Türk devletlerinde FEDARATİF bir yapının olduğunun kanıtıdır
 Sınırlar genişleyince devlet yönetimini kolaylaştırmak için uygulanan sistemdir
 Devletlerin yıkılmasında etkili olmuştur
 Taht kavgalarını kısmen azaltmıştır
 Hanedan üyelerini yönetime katmıştır

BATI DOĞU
 Hükümdarın kardeşi YABGU yönetirdi  KAĞAN yönetir
 İç işlerinde serbest dış işlerinde kağana bağlıdır  Merkez kabul edilirdi
FEDARAFİT YAPI
 KUT kanı taşıması gerekir
 BÜYÜK HUN DEVLETİNDE= ORTA – DOĞU – BATI şeklinde üçlü yönetilmiştir
 Metehan ORTADA,
 Veliahtlar DOĞUDA,
 Metehan’ın akrabaları BATIDA

BOYLAR BİRLİĞİ FEDERASYONU

 Ayrıca devletlerin çoğu BOYLAR FEDERASYONU şeklinde Türk boylarının birleşmesiyle oluşmuştur.
 Bu boylar kendi iç işlerinde serbest dış işlerinde ise devlete bağlıdır. Bu durum da FEDERATİF YAPININ kanıtıdır.

NOT= Boylar devlet içerisinde özelliğini kaybetmezdi bu durum çabuk YIKILIP çabuk KURULMALARINA ortam sağlamıştır

KUT ANLAYIŞI

 Devleti yönetme yetkisinin GÖK TANRI tarafından verildiğine inanılan görüştür

 Kut KAN YOLU ile geçerdi
 Kut ‘a sahip olan herkes devleti yönetme yetkisine sahiptir.
 Hanedanın bütün ERKEK üyelerinde kut kanı taşıdığına inanılmıştır
 Bu inanç;
 Taht kavgalarının yaşanmasına sebep olmuştur OLUMSUZ
  Devletin kısa sürede parçalanmasına sebep olmuştur OLUMSUZ
 Halkın hükümdara bağlılığını artırmış devletin gücünü artırmıştır OLUMLU
 Bu inanca göre Kağan yeryüzünde GÖK TANRININ TEMSİLCİSİ olarak görülmüştür

ÖĞRENİ YORUM?

 İslamiyet öncesi Türk devletlerinde devlet yönetimi KARİZMATİK ANLAYIŞA dayalıydı. Yöneticilerin üstün özelliklerinden
kaynaklanan anlayıştır. Bu anlayış TANRININ LÜTFUYLA donatılma gücüdür
 İlk Karizmatik Lider OĞUZ KAĞAN ‘dır
 Bu gücü hükümdardan aldığına inanılmış fakat ilk Türk devletlerinin yönetim tarzının TEOKRATİK özellik görüldüğü anlamına
gelmez

VERASET ANLAYIŞI

 Hükümdarı belirleyen devlet yönetiminde etkili olan sistemdir

 ÜLKE HANADANIN ERKEK ÜYELERİNİN ORTAK MALIDIR anlayışı vardır

NOT= KUT KANI taşıyan her erkek hükümdar olabilir

 Tahta geçiş belli kurallara bağlanmamıştır

 Sık sık taht kavgalarına neden olmuştur
 Merkezi otoritenin zayıflamasına neden olmuştur
 Türk devletlerinin yıkılmalarındaki EN ÖNEMLİ SEBEPTİR

NOT= Taht kavgalarını önlemek için hanedan üyeleri YÖNETİCİ olarak atanmıştır

HÜKÜMDAR

 İslamiyet öncesi Türklerde devleti yönetme yetkisi İLAHİ kaynaklı olduğuna ve TANRI tarafından verildiğine inanılmıştır
 Türk devletlerinin başında KAĞAN (SONSUZLUK) adı verilen yöneticiler bulunmuştur
 Tiginler ŞADLIK SİSTEMİ denilen sistemde ATAMANLAR tarafından hükümdar olmak için eğitilirlerdi

TANRI TARAFINDAN HÜKÜMDARA VERİLEN GÜÇLER

KUT

 Devletin yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılan güç

ÜLÜĞ – ÜLÜŞ

 Tanrının verdiği İKTİSADİ güçtür

 Tanrı hükümdara bolluk ve bereket verir hükümdar bunu adaletli bir şekilde dağıtır

KÜÇ

 Tanrının verdiği ASKERİ güç

 Tanrı hükümdarın savaş yeteneklerini artırdığına hükümdarları savaşlarda başarılı kıldığına inanılan güçtür

HÜKÜMDARIN GÖREVLERİ

 Ülkeyi TÖREYE göre yönetmek EN ÖNEMLİSİ

 Savaş ve barış kararı verip Savaşların yönetmek barışı sağlamak
 Aç halkı doyurmak ve giydirmek, Halkın refah seviyesini yükseltmek
 TOYLAR ve ŞÖLENLER düzenleyerek halkı bir araya getirmek
 Ülkede adaleti ve asayişi sağlamak
 Bir bölgeyi almak ve iskân etmek
 Kurultayı toplamak ve BAŞKANLIK etmek
 Dünya hâkimiyetini sağlamak CİHAN HÂKİMİYETİ
 Elçi göndermek ve kabul etmek

NOT= Hükümdarın görevleri Türklerde SOSYAL DEVLET anlayışının hâkim olduğunu göstermektedir
NOT= TÖRE ve KURULTAY bazen hükümdarın yetkilerini kısıtlamıştır

HÜKÜMDAR OLMA DURUMU

 Töreye göre hükümdar KURULTAY da seçilirmiş bu seçime HALK da katılırmış

 Hükümdar olan kişinin İLK yaptığı iş TÖREYİ belirlemektir
 Hükümdar olacak kişinin diğer boy beylerine hükümdarlığını kabul ettirme zorunluluğu vardı

NOT= Kağan veliaht gösterse bile bu kural kesin değildir taht kavgaları ortaya çıkmıştır.

 BAŞ HATUN ‘un Büyük Oğlu HÜKÜMDAR olurken Küçük Tiginler ise ŞAD yani ordu komutanı olarak görev yaparlarmış

HÜKÜMDAR ÜNVANLARI

ŞANYÜ (HUN) İDİKUT (UYGUR) AY TENRİ (UYGUR)

HAN HAKAN KAĞAN

İLTEBER İLTERİŞ İDİKUT

YABGU ERKİN (OĞUZLAR) KÜLERKİN (OĞUZLAR)

İLBER BEY ATASAGUN (KARLUKLAR)

ÇOR (TÜRGİŞLER)

SORULU YORUM?

 Türk devletlerinde tahta çıkarken hükümdarlar hangi unvanları kullandı?

METEHAN=ŞANYÜ – BAGATIR BUMİNKAĞAN=İLKAĞAN KUTLUK KAĞAN=İLTERİŞ

SİMON= ÇAR SULU KAĞAN = ÇOR

HÜKÜMDAR SEMBOLLERİ

OTAĞ (ÇADIR) ÖRGİN (TAHT) NEVBET (DAVUL)

TUĞ (SANCAK) YARLIĞ (BUYRUK - EMİR) ORDU (ÇADIRKENT)

KOTUZ (SORGUÇ) KAMÇI (BERGE) TOY (ŞÖLEN)

KEMER (KUR) YAY KILIÇ

KAMA UNVAN BAYRAK

NOT= Hükümdarlık sembolleri arasında OK yoktur

HATUN / KATUN / YENGE 

 Eski Türk devletlerinde hükümdarın EŞİNE verilen isimdir

 Töreye uygun olarak HATUNLU TAHTINDA oturmuşlardır
 KURULTAYA katılma yetkileri olmuştur ve OY kullanmışlardır
 ELÇİ kabul etmişlerdir
 Kağanlar gibi SARAYLARI – ASKERLERİ – BÜTÇELERİ olmuştur
 Eşleriyle birlikte SAVAŞA katılmışlardır
 Kağan öldüğünde tahta geçecek TİGİN küçük ise devleti oğulları adına yönetmişlerdir
NOT= YARLIĞ adı verilen fermanlarda ‘’Kağan ve Hatun Buyurdu ki’’ gibi ifadelere rastlanmıştır bu durum eski Türklerde KADIN –
ERKEK EŞİTLİĞİ olduğunu gösterir

TİGİN

 Türk kağanların oğluna verilen isimdir

 Emirlerine birlikler verilerek tecrübe kazanmaları için devletin önemli bölgelerine görevlendirilmişlerdir
 İNAL – İNANÇ – ATAMAN – BABACIK denilen eğitmenler tarafından eğitilmişlerdir
 Küçük Tigin ŞAD unvanını alarak orduyu komuta etmiştir

KURULTAY / TOY / KENGEŞ

 Devlet işlerinin görüşüldüğü ve karara bağlandığı DANIŞMA niteliğindeki meclistir

 Kurultayda son söz kağana aittir

NOT= Bazı Türk devletlerinde KARAR MECLİSİ olarak da görev yapmıştır

SORULU YORUM?

 Kurultay hangi konularda toplanmıştır?

 ASKERİ
 MALİ
 SOSYAL
 SİYASİ
 HUKUKİ
 Kurultay İLKBAHAR ve SONBAHAR da 2kez toplanmıştır ayrıca OLAĞANÜSTÜ ZAMANLARDA da toplanmıştır

ÖĞRENİ YORUM?

 Hun devletinde yılda 3 kere toplanılmıştır;

 İLK = DİNİ KONULAR
 İKİNCİ= BAĞLILIK KURULTAYI
 ÜCÜNCÜ= SAVAŞ VE SAYIM KONULARI
 Kurultay adın ön plana çıkarken TOY ise sadece ŞÖLENLER için söylenen isimdir
 Kurultayın başkanı KAĞAN’dır kağan olmadığı zaman AYGUCİ (VEZİR) toplamıştır

ÖĞRENİ YORUM?

 Kurultayın görevleri nelerdir?

 Törelerde değişiklik yapmak
 Kanun yapmak
 Hakan seçmek
 Hakanı denetlemek ve yetkisini kısıtlamak gerekirse azletmek
 Orduyu denetlemek
 İnsan ve hayvan sayımı yapmak
 Savaş ve barış karar almak
 Dini sorunları görüşmek
 Para basma ve vergi alma kararını almak
 Türklerde her boyun kendine ait KÜÇÜK KURULTAYI olurdu burada halkın katılımıyla BOY BEYİ seçimi olurdu
 Kurultay Hükümdarın kararlarını kabul etmeyebilirdi ama Kağan kurultay kararlarını dikkate almak zorundaydı

YORUMLU YORUM?

 Bilge kağanın ŞEHRİ SURLARLA ÇEVİRME ve BUDİZM ’e girme isteğini KURULTAY reddetmiştir

TOY MECLİSİ

 Ziyafet meclisidir aşağıdaki durumlarda toplanır;

  Zafer sonrasında
 Başarılı bir göçün ardından
 Kağanın oğlunun olduğu zaman
 Verimli sürek avı olduğu zaman

NOT= Toyun sonunda OTAĞI YAĞMALAMA geleneği vardır sebebi kağan dahi olsa ayrıcalıklı bir sınıfın ortaya çıkmasını
engellemektir

KENGEŞ MECLİSİ

 Bilim adamlarından oluşan danışma meclisidir

TOYGUN (KURULTAY ÜYESİ)

 Kurultay üyelerine verilen isimdir

 Törelere göre belli bir düzene göre otururlardır bu düzenin ismi ORUN ‘dur

KURULTAY ÜYELERİ

HAKAN HATUN AYGUCİ (VEZİR)

BOY BEYLERİ BUYRUK (BAKAN) TUDUN (VERGİ MEMURU)

ŞAD (VALİ) YABGU TİGİN

YARGUCİ (YARGIÇ) BİTİKÇİ (KÂTİP) TİLMAÇLAR (TERCÜMAN)

KOMUTANLAR ATASAGUNLAR (SARAY DOKTORLARI) TARKAN

HANEDAN ÜYELERİ ELÇİLER TAMGACI (MÜHÜRDAR)

AĞILIĞ (HAZİNECİ)

NOT= Dini konuların kurultayda görüşülmesine rağmen DİN ADAMLARI kurultayda yer almazlar TEOKRATİK bir anlayışının
olmadığının kanıtıdır

KURULTAYIN DİĞER TÜRK DEVLETLERİNDEKİ İSİMLERİ

AVRUPA HUNLARI SEÇKİNLER (SOYLULAR) MECLİSİ

TAMGAÇLAR NAZIRLAR MECLİSİ
PEÇENEKLER KOMENTON
HAZARLAR İHTİYARLAR MECLİSİ
TUNA BULGARLARI MİLLET MECLİSİ
OĞUZLAR TİRNEK

AYUKİ (HÜKÜMET)

 HUNLAR ‘dan itibaren yönetimle ilgili kararları almak ve alınan kararları uygulamak için oluşturulmuştur
 Bugünkü BAKANLAR KURULUNA benzetilebilir
 Başında AYGUCİ ya da ÜGE denilen bugünkü BAŞBAKAN sıfatındaki başkanı bulunmuştur
 AYGUCİLER hanedan mensupları dışında;
 Devlete hizmet etmiş
 Liyakat ve ehliyet sahibi
 Halk tarafından sevilen kişilerdir
 Önemli AYGUCİLER;
 ASYA HUNLARI = KUTOHOU
 AVRUPA HUNLARI = ÖNÜGEZ
 GÖKTÜRKLER = TONYUKUK
 UYGURLAR= KUTLU
 Ayuki üyelerine BUYRUK denilmiştir
YORUMLU YORUM?

 Buyrukların güçlenmesi devletin çöküş sebebi olabilmiştir Uygurlarda buyruk olarak görev yapan BUYRUK BAGA TARKAN
iktidarı ele geçirip TÜRGİŞLERİ kurmuştur.

TÜRK DEVLETLERİNİN HIZLI KURULMA SEBEPLERİ

 Göçebe yaşamın sonucunda oluşan TEŞKİLATÇI yapı ve BOY TEŞKİLATI

TÜRK DEVLETLERİNİN HIZLI YIKILMA SEBEPLERİ

 Veraset sisteminde ‘’Ülke Hanedanın Ortak Malı Anlayışı’’ EN ÖNEMLİSİ

 Veraset sistemine bağlı TAHT KAVGALARI
 İKİLİ YÖNETİME bağlı devletlerin bölünmesi
 KUT anlayışının olumsuz etkileri
 DIŞ GÜÇLERİN baskısı ve entrikaları
 BOY TEŞKİLATLARI arasındaki mücadele

NOT= BOY TEŞKİLATI hem hızlı kurulmaya hem de hızlı yıkılmaya sebep olmuştur

DEVLET İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

AYUKİ = HÜKÜMET

AYGUCİ = VEZİR

AĞILIĞ = HAZİNE GÖREVLİSİ

BUYRUK = BAKAN

ŞAD = TAŞRADA GÖREVLİ HANEDAN ÜYESİ (VALİ)

TAMGACI / BİTİKÇİ / TUĞRACI = YAZI İŞLERİNDEN SORUMLU MÜHÜRDAR

TOYGUN = KURULTAY ÜYESİ

YALVAÇ = ELÇİ

TİLMAÇ / YULA = TERCÜMAN

TAYANÇ / KENETÇİ = DANIŞMAN

TUTUK = ASKERİ VALİ

TUDUN = VERGİ MEMURU (VALİ)

İÇ BUYRUK = SARAY İDARECİSİ

APA = SİVİL YÖNETİCİ

İMGA = VERGİ MEMURU

İLTEBER / ERKİN = YÜKSEK İDARECİ

ATAMAN / İNAL / İNANÇ / BABACIK = TİGİN EĞİTMENİ

OTACI / EMÇİ = DOKTOR

YARGUCİ = YARGIÇ

BAHŞİ = ÖĞRETMEN

SOSYAL YAŞAM

 Toplumsal yaşamın en küçük birimi AİLE olmuştur. Yukarıdaki gibi birleşerek DEVLETİ meydana getirmişlerdir;
 AİLE = Devleti oluşturan en küçük birim
 BOY = devleti oluşturan en küçük SİYASİ birim
 Devlet ile birey arasında sıkı ilişki içinde olmuştur. Yöneticiler ile yönetilenler arasında karşılıklı sorumlulukları içeren TÜZ
adı verilen ve YAZILI OLMAYAN BİR ANLAŞMA vardır
 Devletin BOYLARDAN oluşması bazen avantajlı hal alırken devlet zayıfladığında boylar isyan edip yeni devletler
kurmuşlardır
 Her boyun İSYASİ KİMLİĞİ bulunmaktaydı bu boyların ASKEİ GÜCÜ ve TOPRAKLARI bulunmaktaydı ayrıca bu boyların
kendine özgü DAMGASI bulunmaktaydı
 Aile yapısı kalabalık gruplardan oluşmazdı ÇEKİRDEK AİLE tipi etrafında genişleyen bir yapı oluşmuştur bunun nedeni ise
GÖÇEBE YAŞAM yaşamalarıdır
 ATAERKİL yapılanmanın ön planda olduğu toplumda TEK EŞLE EVLİLİK (MONAGAMİ) görülmüştür.
 Tükler genellikle başka kabileden evlenmişlerdir (EXZOGAMİE) nedeni ise;
 Akraba sayısı artırılmıştır
 Boylar arası barış sağlanmıştır
 Toplumsal yaşamda kadın erkeğinin yanında yer almıştır
 OBANIN SÜREKLİLİĞİNİ sağlamak için mirası EN KÜÇÜK ERKEK ÇOCUĞA bırakırlardı
 Türklerde SOSYAL SINIF FARKLILIKLARI oluşmamıştır bunun temel sebebi;
 Toprağın devletin malı sayılması
 Özel mülkiyetin olmaması
 Göçebe yaşam şartlarının yaşanması
 TÖRE ‘nin böyle bir uygulamaya izin vermemesi
 İnsanlar MALİ ve DİNİ özgürlüğe sahip olmuşlardır
 Toplumda bireyler şu görevleri yerine getirmek zorundalardı;
 Vergi vermek
 Askerlik yapmak
 Devlete bağlı kalmak
 Orta Asyanın özellikleri gereği YARI GÖÇEBE (ATLI GÖÇEBE) yaşam sürmek zorunda kalmışlardır.
 Türklerin yaşamı YAYLAK ve KIŞLAK arasında düzenli gidip gelme şeklinde olmuştur
 YURT veya KAREGÜ olarak adlandırılan çadırların yanında daimi nitelikli evler de bulunmuştur
 Türkler tüm halkın katıldığı TOYLAR (ŞÖLEN) düzenlemişler bu toylar şu sebeplerle yapılmıştır;
 Savaştan dönenler için
 Ulusal günlerde
 Toylarda halk devlet tarafından giydirilirdi SOSYAL DAYANIŞMANIN kanıtıdır.
  BAYRAM ve ŞÖLENLER yalgınlık kazanmıştır bu bayramlarda GÖKTANRI için;
 Kurbanlar kesilir
 Yarışmalar düzenlenirdi
 GÖKBÖRÜ (OĞLAK) – BEYGE – CİRİT – KIZILBÖRÜ – ÇÖĞEN (ÇEVGEN) – TEPÜK (FUTBOL) – GÜREŞ – SEĞİRTME – CUNDİ
(BİNİCİLİK) – KIZAK (KAYAK)
 GÜREŞ sporu İLK kez Türklerde görülmüştür
 Türkler ATI EVCİLLEŞTİREREK hem BİNEK hayvanı hem de SÜTÜNDEN faydalanmışlardır
 Atın UZAK yerlere GÖÇ etmede büyük faydasını görmüşüz ayrıca SAVAŞLARDA büyük başarı elde edilmiştir
 Divan-ı Lügatıt Türk de Kaşgarlı Mahmut AT için TÜRKÜN KANADI demiştir
 BALASAGUN şehrini Kaşgarlı Mahmut TÜRK HAKANLARININ ŞEHRİ olarak nitelendirmiştir
 Türklerde KARA elbise YAS dönemlerinde giyilirken BEYAZ elbise ise UĞUR sayılmıştır

ÖĞRENİ YORUM?

 İlk Türk devletlerinde KADINA DEĞER VERİLDİĞİNİN ispatı 

 Sosyal hayat içerisinde kadın erkeğinin yanında yer alırdı
 Kağanın eşi hatunlar yönetimde eşinin yanında söz hakkı bulunurdu
 Toplumda tek eşle evlilik kabul görmüştür
 Kadına boşanma hakkı verilmiştir

YERLEŞİK YAŞAM

 İLK kez yerleşik yaşama geçen Türk devleti UYGURLAR olmuştur YARI GÖÇEBE bir Yerleşik yaşam yaşamışlardır
 TAM olarak Yerleşik Yaşama geçenler ise TÜRGİŞLER olmuştur
 Türgişlerden sonra ise EN YAYGIN olarak Yerleşik Yaşama geçen ise KARLUKLAR olmuştur

SOSYAL YAŞAM KELİMELER

KÜN = HALK

TOY = ŞÖLEN

ORDU = BAŞKENT

OBA = ÇADIR YAŞAMI

YURT / ULUŞ = VATAN

KAREGÜ = ÇADIR

TARIG = ARABALI ÇADIR

BÖRK = BAŞLIK

TAMGA = DAMGA

ÖG = ANNE

KANG = BABA

ÜLÜŞ = PAY

YUMUŞ = KIZ ÇEYİZİ

KALING = BAŞLIK PARASI

YENİ KÜN = NEVRUZ

TÖRÜN = DÜĞÜN YEMEĞİ

OK = SİYASİ BİRLİĞE KATIN BOY

EKONOMİ

 İklim ve yer şekillerini etkisiyle temel geçim kaynağı HAYVANCILIK olmuştur

 Kısrak sütünden yapılan KIMIZ Milli içeceğimiz olmuştur
 Türklerde hayvancılığa bağlı olarak DOKUMACILIK gelişmiştir
 Türkler tarih sahnesine ilk çıktıkları zamandan beri MADEN işledikleri bilinmektedir hatta İskitler BOZKIRIN KUYUMCULARI
olarak tanınmaktadır
 Türklerde TARIM sadece AKARSU BOYLARINA uzanan ovalarda yapılmıştır

NOT= GÖKTÜRKLER de Çin 'den vergi olarak TARIM ALETLERİ ve TOHUMLUK BUĞDAY alınması tarım yapıldığının kanıtıdır

 Yerleşik yaşama geçen Uygurlar da TARIMA daha çok önem verilmiştir

 Tarımı geliştirmek amacıyla yapılan kanallar;
 HUNLAR / GÖKTÜRKLER = TÖTÖ KANALI ve AKÇURA KANALI
 UYGURLAR = KADIZ KANALI
 Tarımda sulama kanalları Uygurlardan itibaren daha işlevsel hale gelmiştir
 Tarım yapıldığına kesin kanıt olarak gösterilebilecek olgular;
 Sulama kanalları
 Orak
 Saban
 Darıdan yapılan BENGİ ve BOZA adı verilen içecekler yapmışlardır
 Eski Türklerde TAN / TARIGÇI / TARIDACI adı verilen Çiftçi grubu bulunurdur
 TARLA - EKİN – YONCA – DARI kelimeleri eski Türk kelimeleridir
 Türklerde VERGİ sistemine önem gerilmiştir
 Göktürklerde TUDUN denilen görevliler halktan vergi toplamıştır
 Uygurlarda AĞICI denilen görevli halktan MESKEN – HAYVAN – TOPRAK vergisi almıştır
 BALIK adı verilen şehirlerde TİCARET gelişmiştir
 Türklerde ticarette en yaygın uygulama TAKAS USÜLÜ olmuştur
 Dönemin en önemli ticaret merkezi İPEK ve KÜRK YOLU olmuştur bu yollara sahip olan Türk devletleri EKONOMİK olarak
güçlenmiştir

KÜRK YOLU

 Hazar ülkesinden başlayarak Çine kadar uzanır

 Türkler avladıkları HAYVAN DERİLERİNİ bu yolla Avrupa ‘ya aktarır
 En çok HAZARLAR ve BULGARLAR tarafından kullanmıştır

İPEK YOLU

 Çin’ den başlayıp Akdeniz’e uzanan yoldur

 Türkler bu yolu ele geçirmek için birçok devletle tarih boyunca savaşmıştır

 Türk tarihinde ticarette PARAYI bir DEĞİŞİM ARACI olarak kullanan GÖKTÜRKLER olmuştur;
 İlk MADENİ parayı GÖKTÜRKLER (KAMDU)
  İlk KAGIT parayı UYGURLAR (ÇAV)
 Kendi adına İLK MADENİ PARA bastıran Türgiş hükümdarı BAGA TARKAN ‘dır (YARMAK)

KAMDU MÜHÜRLÜ PARA GÖKTÜRKLER

YARMAK MADENİ PARA TÜRGİŞLER
ÇAV KAĞIT PARA
KUANPO BEZ PARA UYGURLAR
BÖZ MÜHÜRLENMİŞ KUMAŞ

TÜRKLERİN İHRAÇ ETTİĞİ ÜRÜNLER TÜRKLERİN İTHAL ALDIĞI ÜRÜNLER

 Dokuma malzemeleri  İpek kumaş
 Canlı hayvan  Giyim ürünleri
 Hayvan ürünleri (DERİ)  Tarım ürünleri
 Madeni araçlar  Tarım aletleri
 Silahlar
 Nişa Uygur tuzu

ÖĞRENİ YORUM?

 Türkler hangi devletler ile ticaret anlaşmaları imzaladı?

 ASYA HUNLARI / GÖKTÜRKLER / UYGURLAR = ÇİN
 AVRUPA HUNLARI / GÖKTÜRKLER = BİZANS

ORDU

 Bozkır yaşantısının zor şartları Türk insanının MÜCADELECİ ve DAYANIKLI kılmıştır

 Türk milletinde askerlik ayrıcalıklı bir meslek sayılmazdı Kadın – Erkek herkes asker kabul edilirdi bu anlayışa ORDU –
MİLLET anlayışı denmiştir
 Göçebe yaşam HIZLI – HAREKETLİ – GÜÇLÜ olmayı gerektirmiştir ve Türk milletini SAVAŞÇI kılmıştır
 Ordu Türkleri BÜYÜK DEVLETLER kurmalarını sağlamıştır
 Ordu Türklerde SÜREKLİDİR ve ÜCRETLİ değildir;
 İstisnası HAZARLAR ordularında ÜCRETLİ ASKERLER bulundurmuşlardır
 OĞUZLAR / KIPÇAKLAR / PEÇENEKLER Bizans ordularda ÜCRETLİ ASKERLİK yapmışlardır
 Ordu genellikle ATLI ASKERLER (SÜVARİ) birliklerinden oluşmuştur fakat yaya birliklerde mevcuttur
 Asıl ordu dışında sınır boylarında ŞAD komutasındaki kağana bağlı askerler yer almıştır bu askerler asıl ordu ile sürekli irtibat
halinde olmuştur
 Siyasi oluşumda her YÖNETİCİ savaşa hazır bir KOMUTAN olarak yer almıştır
 Türklerin çevre kültürlerden EN AZ ETKİLENDİĞİ ve EN ÇOK ETKİLEDİĞİ alan ASKERLİK olmuştur
 Türk tarihinin İLK DÜZENLİ ORDUSU ‘nu Metehan kurmuştur
 Metehan orduda ONLUK SİSTEM uygulamıştır

NOT= Metehan’ın tahta çıkış tarihi TÜRK KARA KUVVETLERİNİN kuruluş tarihi kabul edilir M.Ö. 209

 Metehan’ın ordusunda kullanılan teçhizat;

 Onluk sistem
 Süvari kıyafetleri
 Islıklı oklar
 Keskin kılıçlar
 Çift kavisli yaylar

TÜRK SAVAŞ İSTEMİ

  Türk savaş sisteminin temelini VUR/KAÇ – PUSU – SAHTE RİCAT (HİLAL – TURAN – BOZKURT – KURT KAPANI – BOZKURT)
kullanılmıştır
 VUR/KAÇ taktiğini A.S.D Dandanakan Savaşında GAZNELİLER ‘e karşı uygulamıştır
 SÜVARİ BİRLİKLERİNDEN oluşan Türk ordusu HIZLI MANEVRA yapabilmiştir bunu sağlayan AT (TÜRKÜN KANADI) olmuştur
 BASKIN şeklindeki hızlı taarruzları düşman üzerinde ŞAŞKINLIK yaratmıştır
 Türklerde KEŞİF SEFERLERİ ve YIPRATMA SAVAŞLARI çok yaygın olmuştur
 Savaşlarda düşmanın durumunu öğrenmek için YELME adı verilen keşif birlikleri yollanmıştır
 Ordu SOL – MERKEZ – SAĞ olmak üzere 3 kısma ayrılmıştır
 Orduda İstihbarata karşı Anti İstihbarat uygulanmış son güne kadar SAVAŞ YÖNÜ söylenmemiştir sefere çıkılacağı gün
hükümdarın çadırı hangi yöne bakarsa o tarafa sefere çıkılmıştır
 Türkler yağmurlu havalarda savaşmaktan kaçınmıştır çünkü yağmur yay zamkını erittiği için kullanımı zorlaşmıştır

TÜRK ORDUSUNDA SİLAHLAR

 En çok kullanılan silah OK ve YAY olmuştur

 Yayı süratle koşan atın üzerinde etkili olarak kullanmışlar böylece İlk defa UZAK SAVAŞ USULÜNÜ bulmuşlardır
 Metehan tarafından bulunan ISLIKLI OK düşman üzerinde psikolojik çöküntü yaratmıştır
 KEMENT ATMA taktiği kullanmışlardır
 Yakın savaşlarda ise kullanılan aletler;
 Kargı
 Mızrak
 Süngü
 Kalkan
 Kılıç
 Kama
 Gürz
 Genellikle hayvan postundan yapılan TOLGA ya da BÖRK adı verilen başlık kullanmışlardır
 Atları korumak için YARIK denilen zırhı atlara giydirmişlerdir
 Savaşlarda FLAMALAR taşımışlar ve TUĞ adı verilen sancaklar kullanmışlardır

NOT= OK Divan-ı Lügatıt Türk ‘te PAY anlamında kullanılmıştır

TÜRKLERİN ASKERİ ALANDA DÜNYAYA ETKİLERİ

 Dünyayı en çok ASKERİ alanda etkilemiştir

 ROMA ordusunda ONLU SİSTEM uygulanmıştır
 CENGİZ HAN ordusunda ONLU SİSTEM uygulamıştır

NOT= Onlu Sistem Avrupa ‘ya ATTİLA ile taşınmıştır

 BİZANS ordularında TURAN TAKTİĞİ ve Türk ASKERİ GİYİM TARZINI ve SAÇ BİÇİMİNİ uygulamıştır
 ÇİN ordularında SÜVARİ TEKNİĞİNİ kullanmışlardır

SORULU YORUM?

 Dünya Türklerden askeri alanda neleri öğrenmiştir?

 Onluk sistem
 Ceket
 Pantolon
 Çizme
 Konserve yapımı
 Savaş taktikleri
 Üzengi kullanımı (AVARLAR ile Avrupaya taşındı)
 Süvari tekniği

ASKERİ KELİMELER
SÜ =ASKER

BUĞ / TARKAN / SÜBAŞI / BÖRİ / NOYAN / TARKAN = KOMUTAN

KÜLÜĞ = ASKERİ YÖNETİCİ

YARIK = AT ZIRH

YELME = KEŞİF BİRLİĞİ

KARGU = GÖZETLEME KULESİ

TOLGA /BÖRG = ASKER BAŞLIĞI

DİN VE İNANIŞ

 Eski Türklerin dini inanışlarının merkezinde tek yaratıcı olarak GÖK TANRI yer almıştır
 Din adamları kurultayda yer almazlardı bu durum;
 Ruhban bir sınıfın olmasını engellemiştir
 Din adamları siyasi meselelere karıştırılmamıştır
 Ölülerini yakan tek Türk topluluğu KIRGIZLARDIR
 Göçebe yaşamın gereği pek çok din ve inanışla karşılaşmışlardır HOŞGÖRÜ anlayışından dolayı birçok dine inanmışlardır

TOTEMİZM (ONGUN) İNANCI

 Türklerin EN ESKİ inancıdır

 Bu dinde CANLI ve CANSIZ VARLIKLAR kutsal sayılmıştır
 Totemlere TÖZ denilmiştir
 Kutsal olduğuna inanılan nesne ya da hayvanlara ONGUN denilirdi. Türklerin kutsal hayvanı KURT tu

GÖK TANRI İNANCI

 İslamiyet öncesi EN YAYGIN inançtır

 TENGRİ kelimesi tanrı demektir Orhon Kitabelerinde İLK ÇÖZÜLEN sözcüktür
 AHİRET İNANCINA inanılan bu inançta iyi insanların Cennete UÇMAĞA gideceği, kötü insanların da Cehenneme TAMU ‘ya
gideceğine inanılmıştı
 Ölen kişinin arkasında YUĞ adı verilen cenaze törenleri yapılırdı
 Bu törenlerde YUĞ AŞI denilen yemek verilirdi
 KURGAN adı verilen mezarların başına öldürdüğü kişi sayısı kadar BALBAL taşı dikilirdi

NOT=BALBAL taşı dikme AKKOYUN ve KARAKOYUNLU devletinde devam etmiştir.

 Din adamlarına KAM –SAGUN – BAKSI adı verilmiştir

NOT= KAM ‘ların giymiş oldukları kıyafete ise MANYAK adını vermişlerdir

 TEMİZLİĞE önem verilmiştir

 KURBAN KESME geleneği vardır

ŞAMANİZM

 BÜYÜ ve GİZİL güçlere inanma şeklinde kendini göstermiştir

 ŞİFA VERİCİLİK bu dinde esastır şifa verdiğine inandıkları kişiye ŞAMAN demişlerdir
 Ayinleri düzenleyenlere de KAM ve BAKSI demişlerdir

ATALAR KÜLTÜ

 Ölmüş ataların ONLARI KORUDUĞUNA inanılmasıdır

 Ölen sadece bedendir ruh ise hala dünyada varlığını devam ettirir
 Mezarlar çok kutlu görülmüş mezarlara yapılan saldırılar SAVAŞ sebebidir
  Ataları için Atlarını KURBAN etmişleridir

DOĞALAR KÜLTÜ

 Doğadaki varlıkların kutsallığına inanılırdı

 Doğadaki unsurların koruyucu ruhlarına İDİĞ – YER – SU denilmiştir
 Dünyanın uyanışı olarak YENİKÜN (NEVRUZ) kutlanmıştır
 YAĞMUR yağdırdığına ve RÜZGAR estirdiğine inanılan YADA TAŞI önemlidir

MANİHİZM

 Uygurların Çin ile etkileşimi sonucunda RESMİ DİN haline getirdiği inanıştır
 Mani dininin kurucusunun RESSAM olmasından dolayı bu dine inananlarda RESİM SANATI gelişmiştir
 Hayvan ürünlerini yasaklar PEHRİZ günleri vardır ve KAN DÖKMEYİ yasaklayan bir dindir
 Bu yüzdendir ki UYGURLAR ‘da;
 Savaşçılık özellikleri kaybetmişlerdir
 Hayvansal gıdalardan uzak durulmuştur
 Tarım ürünlerinin önemi artmıştı
 Yerleşik hayata geçilmiştir
 Kültür gelişmiştir
 Tapınak mimarisi gelişmiştir

BUDİZM

 Çin ile etkileşime giren UYGURLAR – TÜRGİŞLER – TABGAÇLAR da yayılmıştır

 Bu dine bağlı olarak HEYKEL SANATI gelişmiştir
 Uygurlar BUDA ya BURKAN adını vermişler

İSLAMİYET HRİSTİYANLIK MUSEVİLİK MANİHİZM BUDİZM

İTİL BULGARLARI MACARLAR HAZARLAR UYGURLAR UYGURLAR
KARLUKLAR AVARLAR TÜRGİŞLER
OĞUZLAR PEÇENEKLER TABGAÇLAR
UZLAR
KIPÇAKLAR
TUNA BULGARLARI
AVRUPA HUNLARI

AHİRET İNANCININ KATINI OLACAK OLGULAR

 Ölülerin eşyalarıyla birlikte gömülmesi

 Kurganların oda şeklinde yapılması
 Cennet ve Cehennem inancının olması
 Balbal taşları dikilmesi
 Ölülerin ilkel de olsa Mumyalanması

NOT=CENAZE MERASİMİ ve AĞIT YAKILMASI öldükten sonra yaşamın kanıtı DEĞİLDİR.

ESİK KURGANI PAZIRIK KURGANI

 HUNLARA aittir  HUNLARA aittir (Çeşitli kaynaklarda İSKİTLERE)
 KAZAKİSTAN da bulunmuştur  PAZIRIK HALISI (Dünyanın En Eski Halısı)
 ALTIN ELBİSELİ ADAM zırhı çıkmıştır  Rusya ERMİTAJ MÜZESİNDE sergilenmektedir
  KAZAKİSTAN MÜZESİ ‘nde sergilenmektedir
DİN ve İNANIŞ KELİMELER

UÇMAĞ = CENNET UMAY = TANRIÇA

TAMU = CEHENNEM BURKAN = BUDA / PUT

KAM / BAKSI / ŞAMAN = DİN ADAMI MANYAK = KAM KIYAFETİ

YUĞ = CENAZE TÖRENİ STUPA / PAGODA = UYGURLARDA MANİ TAPINAĞI

YUĞ AŞI = CENAZE YEMEĞİ ÜLGEN= GÖKTANRI

CALAP = OĞUZLARDA TANRI YEK = ŞEYTAN

EŞÜK = KEFEN ANİMİZM = RUHÇULUK

HUKUK

 Yazısız hukuk kuralı olan TÖRE uygulanırdı

 Yazılı kültüre geç geçilmesi hukuk sisteminin SÖZLÜ olmasına neden olmuştur
 DEVLETİN YÖNETİLMESİ ve SOSYAL YAŞAMDA törenin dışına çıkılmazdı
 Hükümdar dahi herkes töreye uymak zorundaydı
 Törelere uymamak büyük suç sayılmıştır
 Töreye göre suçlulara ceza olarak aşağıdaki uygulamalar yapılmıştır;
 İdam
 Kısa
 Tazminat
 Kısa Süreli Hapis
 Kısa Süreli Hapis 10 GÜNÜ geçmemiştir bunun nedeni GÖÇEBE YAŞAM olmuştur fakat bazı durumlarda İDAM cezası
verilmiştir bunlar;
 İsyan
 Vatana ihanet
 Barışta kılıç çekme
 Hırsızlık (Bağlı Atı Çalma)
 Adam öldürme
 Askerden kaçma
 Evli kadına tecavüz
 Töre KAYNAĞINI;
 Örf adet ve geleneklerden
 Kurultay kararlarından
 Hakanın emirlerinden alırdı
 Törenin değişmez hükümleri dışındaki kurallar Hakanın EMRİ ve KURULTAY tarafından değiştirilmiştir

NOT= KURULTAY KARARLARI ve HAKAN EMİRLERİ Töreye uygun olmak şartıyla KANUN olarak geçerdi

 Törenin DEĞİŞMEZ HÜKÜMLERİ;

 ADALET (KONİLİK)
 EŞİTLİK (TÜZLÜK)
 İYİLİK (UZLUK)
 İNSANLIK (KİŞİLİK)

NOT= HAKAN ile HALK arasında sözlü sözleşmeye TÜZ adı verilmiştir

 Uygurlardan itibaren TİCARİ ilişkileri yoğunlaşması yeni anlaşmaları gündeme getirmiş ve sorunların çözümünde
kullanılacak kurallar YAZILI hale getirilmiştir

NOT= İlk kez Töreleri YAZILI hale getiren UYGURLAR ‘dır

  UYGURLAR şu hukuki işlemler başlamıştır;
 Mal edinme sözleşmesi
 Satış sözleşmesi
 İş sözleşmesi
 Vakıfname
 Evlatlık verme
 Kiralama
 Vasiyetname
 Köle satışı
 Başkanlığını Kağanın yaptığı SİYASİ davalara bakan mahkemelere YARGU ismi verilmiştir
 Diğer TOPLUMSAL davalara ise YARGAN / YARGUCİ ismindeki kişi bakmıştır

HUKUK KELİMELER

YAZUK = SUÇLU KISIK = HAPİSHANE

ALFABE

ORHON ALFABESİ  GÖKTÜRKLER tarafından kullanılmıştır

 İLK MİLLİ alfabemizdir GÖKTÜRKLER
 38 harften oluşur PEÇENEKLER
 Sağdan sola doğru yazılır HAZARLAR
 RUNİK özellik gösterir BULGARLAR
KIRGIZLAR
UYGUR ALFABESİ  UYGURLAR tarafından SOĞD alfabesi örnek alınarak hazırlanmıştır
 İKİNCİ MİLLİ alfabemizdir UYGURLAR
 14 harften oluşur MOĞOLLAR
 Sağdan sola doğru yazılır KARAHANLILAR

SOĞD ALFABESİ  UYGURLAR tarafından TİCARİ etkinliklerde kullanıldı

İBRANİ ALFABESİ  HAZARLAR tarafından kullanıldı
KİRİL ALFABESİ  RUSLAR ile etkileşimde olan Türkler tarafından kullanıldı
ARAP ALFABESİ  İSLAMİYET ile birlikte CUMHURİYET dönemine kadar kullanıldı
LATİN ALFABESİ  CUMHURİYET ile birlikte HARF İNKLABI ile kullanılmaya başlandı ve halen kullanılmaktadır

NOT= Türkler BRAHMİ –SÜRYANİ – SANSKRİT (HİNT) ender de olsa ÇİN ve TİBET alfabeleri de kullandı

SÖZLÜ EDEBİYAT

 Henüz yazı kullanılmadığı dönemde dönemdeki edebiyattır

 Bu dönem edebiyatı genellikle KOPUZ adı verilen müzik aletiyle beraber söylenerek dile getirilmiştir

SAV  Dönemin ÖZLÜ SÖZLERİDİR

 Bugünkü ATASÖZLERİN ilk biçimi niteliğindedir
SAGU  YUĞ adı verilen cenaze törenlerinde yakılan AĞIT ‘lardır
KOŞUK  Şölenlerde genellikle KOPUZ eşliğinde söylenen ŞİİR ‘lerdir
 Konusu Aşk, Doğa, Yiğitlik olmuştur
 ALPIN ÇOR TİGİN Türk tarihinin İlk ŞAİRİDİR
DESTAN  Olağan üstü olaylar ve doğaüstü kimlikler ile KAHRAMANLIKLARI anlatan eserdir
 ÖNEMLİ TÜRK DESTANLARI

DESTAN AİT OLDUĞU TOPLULUK ÖZELLİKLERİ

 ALP ER TUNGA ‘nın hayatını ve İSKİT – İRAN mücadelesinde İran
ALP ER TUNGA İSKİTLER hükümdarının Alper’i öldürmesini anlatır
 ALP ER TUNGA İslam kaynaklarında AFRASİYAB olarak geçer

 Saka hükümdarı ŞU ’nun Makedonya Kralı BÜYÜK İSKENDER ile

ŞU DESTANI İSKİTLER girmiş olduğu mücadeleyi anlatır
 Büyük İskender Divan-ı Lügati Türk’te ZÜLKARNEYN olarak geçer

OĞUZ KAĞAN DESTANI ASYA HUNLARI  Asya Hun hükümdarı METEHAN ‘ın hayatını anlatmıştır

 TATAR saldırısından kaçıp kurtulan İL HAN ‘ın küçük oğlu KAYI ile
Eşinin bir dağa sığınması ve burada çoğaldıktan sonra DAĞI
ERGENEKON DESTANI GÖKTÜRKLER ERİTEREK kendilerine yol bulmalarını ve yeniden hâkimiyet
kurmalarını anlatır

 Bir savaşta mağlup olan Göktürklerden tek bir kişinin

kurtulduğunu ve bu gencin bir KURT tarafından kurtarılması
BOZKURT DESTANI GÖKTÜRKLER yazmaktadır
 Göktürkler DİŞ KURT ‘tan tekrar türemişlerdir

GÖÇ (KUTLU DAĞ) UYGURLAR  Uygur hakanının akrabalık kurduğu Çin ‘e, KUTSAL KAYAYI
DESTANI parçalayıp vermesi üzerine yaşanan KITLIK ve BEŞBALIG
bölgesine yapılan göçü anlatır

TÜREYİŞ DESTANI UYGURLAR  Uygurların bir erkek kurttan türedikleri anlatılmıştır

  MANAS adlı bir Kırgız kahramanın İSLAMİYETİ YAYMAK için
yapmış olduğu mücadeleler anlatmaktadır
 İslam Öncesi ve İslam Sonrası bilgiler yer alır
 Dünyanın EN UZUN destanıdır
MANAS DESTANI KIRGIZLAR  2000 yılında UNESCO tarafından en çok okunan destan
seçilmiştir
 Halen yazılmaya devam edilen CANLI bir destandır

 Oğuzların KIPÇAKLAR ile yaptıkları mücadele anlatılmıştır

 Hem HİKÂYE hem DESTAN özelliği taşımaktadır
DEDE KORKUT HİKÂYELERİ OĞUZLAR  12 Hikâye ve 1 Önsözden oluşur

 Dünyanın yaradılışını ve ırkların ortaya çıkışını anlatır

YARADILIŞ DESTANI YAKUTLAR  Bugün bu destan ALTAY TÜRKLERİNDE yaşamaktadır
 Bu destanda Yaratana ilham veren AK ANA adındaki bir kadındır

ŞAN KIZI DESTANI BULGARLAR  Bulgar Türklerini anlatmaktadır

 MİKAİL BAŞTU tarafından yazılı hale getirilmiştir

ATTİLA DESTANI AVRUPA HUNLARI  ATTİLA ‘nın hayatını anlatmaktadır

YAZILI EDEBİYAT

GÖKTÜRKLER UYGURLAR KIRGIZLAR TUNA BULGARLARI

BUĞUT YAZITI KARABALASAGUN YAZITI YENİSEY YAZITLARI MADARA KAYA
ORHON KİTABELERİ MOYEN ÇUR KİTABESİ (SİNE – USU YAZITI) KİTABESİ
TARYAT (TERKİN) KİTABELERİ
SUÇİ KİTABELERİ
SEVREY YAZITLARI
ULAAN GOM YAZITI
UYGURLAR BASILI KİTAPLARI
SEKİZ YÜKNEK
ALTIN YARUK
IRG BİTİG
PRENS KALYANAMKARA VE PAPAMKARA HİKÂYESİ
GÖKTÜRKLER

BUĞUT YAZITLARI

 Göktürklerin EN ESKİ MİLLİ yazıtlarıdır fakat okumamaktadır (BENİM HOCAM YAYINLARI)

 Tarihi olayların anlatıldığı biyografik ve didaktik eserdir (KURULTAY YAYINLARI)

ORHON KİTABELERİ

 Günümüzde MOĞOLİSTAN sınırları içerisinde yer almaktadır II. GÖKTÜRKLERE ait eserdir
 Türk TARİHİ ve EDEBİYATI ‘nın okunabilen İLK MİLLİ YAZILI KAYNAKLARIDIR
 Sırasıyla TONYUKUK / KÜLTÜGİN / BİLGE KAĞAN adına dikilmiştir
 TONYUKUK YAZITINDA;
 Kutluk devletinin kuruluşu anlatılmıştır
 KÜLTÜGİN YAZITINDA;
 Bilge Kağanın Çine karşı izlediği politika anlatılmıştır
 Avarlardan bahsedilmiştir
 BİLGE KAĞAN YAZITINDA;
 Kutluk devletinin kuruluşu anlatılmıştır
 Çin egemenliği altında geçen dönem anlatılmıştır
 Kitabeler TONYUKUK ve YOLLUĞ TİGİN tarafından yazılmıştır
  Kültügin ve Bilge Kağan anıtları ÖLÜMLERİNDEN SONRA, Tonyukuk anıtı ise bizzat KENDİ tarafından dikilmiştir

NOT= İlk Türk TARİHÇİSİ Vezir TONYUKUK olarak kabul edilir.

 Abideler KAPLUMBAĞA şeklinde oyuk bir taş üzerine oturtulmuştur

 Rus bilim adamı YARDİNSEV ve İsveçli STRAHLENBERG tarafından bugünkü MOĞOLİSTAN sınırları içerisinde ki ORHON
VADİSİ içinde bulunmuştur
 İlk kez Danimarkalı bilim insanı WİLHELM THOMSEN ve Rus Türkolog RADLOFF tarafından okunmuştur
 Bu kitabelerin varlığından ilk olarak CÜVEYNİ ye ait olan TARİH-İ CİHAN-GÜŞA adlı eserde bahsedilmiştir
 Türklere ait olduğunu dünya kamuoyuna DANİMARKA KRALİYET AKADEMİSİ tarafından kamuoyuna sunulmuştur
 Bu yazıtlarla ilgili İLK bilgiler ise bize NECİP ASIM tarafından yayımlandı
 İlk çözülen kelime ise TENGRİ (TANRI) çözümlenmiştir
 OĞUZ adı İLK kez bu kitabelerde geçmiştir
 TÜRK adının geçtiği İLK BELGEDİR
 Atatürk’ün NUTUK eseri ile benzer özellik göstermektedir İLK SİYASETNAME özelliği taşır
 Yazıtlar 4 köşelidir 1 tarafı ÇİNCE 3 tarafı TÜRKÇE yazılmıştır
 GÖKTÜRK ALFABESİYLE yazılmıştır
 Türk devlet anlayışını anlatan ilk belgedir bu eserde;
 Sosyal devlet anlayışı
 Vatan millet sevgisi
 Hükümdarın yaptıkları
 Türklerin siyasi yaşantıları
 Türk – Çin ilişkileri üzerine durulmuştur

UYGURLAR

KARABALGASUN YAZITI

 Uygurların MANİHAİZM ’e geçişini anlatır

 Üzerinde Türkçe, Soğdca ve Çince yazılar bulunmuştur

MOYEN ÇUR KİTABESİ (SİNE – USU YAZITI)

 Uygurların kuruluşunu ve Uygur hükümdarı MOYEN ÇUR ‘un hayatını anlatmaktadır

 1818 ‘de RAMSTEDT tarafından çözümlenmiştir
 ORHON ALFABESİ ile yazılmıştır

UYGURLAR YAZILI ESERLERİ

ALTIN YARUK

 ALTIN IŞIK anlamına gelen BUDİZM ile ilgili bilgiler içeren ÇEVİRİ eserdir

PRENS KALYANAMKARA VE PAPAMKARA HİKÂYESİ

 İyi düşünceli şehzade ile kötü düşünceli şehzade anlatmıştır

SEKİZ YÜKNEK

 BUDA ÖĞRETİLERİNİ içeren kitaptır

IRG BİTİG

 ORHON ALFABESİ ile yazılmış FALCILIK KİTABIDIR

KIRGIZLAR

YENİSEY YAZITLARI
  Yenisey nehri kıyısında bulunan MEZAR TAŞLARIDIR
 Tarih olarak ORHON ABİDELERİNDEN daha önce olmasına rağmen çoğu taşın kırık olmasından dolayı okunamamaktadır
 GÖKTÜRK ALFABESİ ile yazılan İLK ESERDİR

EĞİTİM

 Eğitim AİLE de başlatılmıştır hedef olarak ALP İNSAN (CESUR VE BİLGİLİ) yetiştirilmesi hedeflenmiştir
 Öğretmene BAHŞİ adı verilmiştir
 Türklerde çocukluk çağında oynadığı oyunlar ASKERİ EĞİTİM ‘in başlangıç görülmüştür
 Türklerde SAYI DİZELERİ – SAYI BİLMECELERİ – SİHİRLİ YÜZÜKLER bulunmuştur
 Türklerde iyi bir Kağanın her şeyden önce BİLGİLİ olması gerektiği üzerine durulmuş Bilge Kağan ‘a da BİLGE unvanı bu
özelliğinden dolayı verilmiştir
 Kâğıt ve Matbaa yı Çin ‘den öğrenen Uygurlar bu sayede KİTAPLAR yazmışlar ve Türk tarihinin ilk KÜTÜPHANELERİNİ
kurmuşlardır
 YAYGIN EĞİTİM ilk kez ASYA HUNLAR da görülmüştür
 ÖRGÜN EĞİTİM ilk kez UYGURLAR da görülmüştür

BİLİM

 Türkler ASTRONOMİ ve TIP alanında ilerlemişlerdir

 İlkel Mumyacılık TIP
 Akupunktur Tedavisi TIP
 Çiçek Aşısı TIP
 12 hayvanlı Türk Takvimi ASTRONOMİ
 Güneş ve Ay hareketlerini izlemişlerdir ve bugün NEVRUZ BAYRAMI olarak kullanılan günü tespit etmişlerdir
 KENGEŞ adı verilen meclislerde KENEŞCİ veya TAYANÇ adı verilen bilirkişilerin olduğu DANIŞMANLIK KURULLARI vardır
 On tabanlı sistemi kullanarak sayısal işlemler yapmışlardır
 OTACI adında doktorlar sayesinde ECZACILIK gelişmiştir

TÜRKLERİN TARİH BOYUNCA KULLANDIKLARI TAKVİMLER

12 HAYVANLI TÜRK TAKVİMİ

 Türklerin kullandıkları ilk MİLLİ TAKVİMDİR

 GÜNEŞ YILI esasına dayanır
 Orta Asya Türk Devletleri tarafından kullanıldı
 Her yıla bir HAYVAN ismi verildi

NOT= Yakutlar yılları hayvan isimleri ile değil kendi tanrılarının isimleriyle adlandırdı

CELALİ TAKVİM

 GÜNEŞ YILI esasına dayanır

 BÜYÜK SELÇUKLU döneminde hazırlandı
 Melikşah MALİ işleri düzenlemek amacıyla ÖMER HAYYAM ve MUZAFFER İSFİZARİ ‘ye hazırlatmıştır
 NEVRUZ bu takvimin başlangıcı olarak kabul edilir

RUMİ TAKVİM

 GÜNEŞ YILI esasına dayanır

  OSMANLI döneminde hazırlandı
 MALİ işleri düzenlemek amacıyla DURAKLAMA DÖNEMİNDE hazırlandı
 HİCRET bu takvimin başlangıcı kabul edilir

MİLADİ TAKVİM

 GÜNEŞ YILI esasına dayanır

 TÜRKİYE CUMHURİYETİ döneminde kullanılmaya başlandı
 MALİ ve TİCARİ anlamda Batıya ayak uydurmak için bu takvime geçildi
 HZ. İSA ‘nın doğumu başlangıç ‘’0’’ olarak kabul edilir

HİCRİ TAKVİM

 AY YILI esasına dayanır

NOT= Tek AY YILI esaslı kullandığımız takvimdir

 İSLAMİYETİ KABULÜ ile kullanılmaya başlandı

 Tarih boyunca EN UZUN SÜRE kullandığımız takvimdir
 Miladi takvim ile arasında 11 günlük bir zaman farkı vardır
 Peygamberimizin HİCRET olayı başlangıç olarak kabul edilir

SANAT

 Türk sanatının temeli ATLI GÖÇEBE KÜLTÜRE dayanmaktadır

 Konargöçer yaşam tarzını benimseyen Türkler sanat eserlerini daha çok TAŞINABİLİR MALZEME üzerine yapmışlardır
 UYGURLAR ile birlikte Yerleşik Yaşama geçince ise kalıcı MİMARİ eserler vermişlerdir
 Türklerin YAŞAM TARZI ve EKONOMİK FAALİYETLERİ sanatına yansımıştır
 Süsledikleri motiflerde ise HAYVAN USLUBU kullanılmıştır
 Bunun dışında eserlerinde ÇİÇEK ve BİTKİ MOTİFLERİ kullanmışlardır

GÖÇEBE YAŞAMLA YERLEŞİK YAŞAMLA

 DOKUMACILIK MİMARİ
 MADENCİLİK (MİLLİ) FRESK (DUVAR RESMİ)
 HAYVAN USLUBU MİNYATÜR
 DUVAR RESMİ ÇİNİ
 HEYKELLER (BALBALLAR)

DOKUMACILIK

 Hayvancılıkla geçimini sağlayan Türklerin önemli el sanatlarından biri olmuştur

 Yün kolay işlenen elde edilen KEÇE, Çadır ve Kıyafet yapımında kullanılmıştır
 APLİK adı verilen tarz ÇADIR SÜSLEMELERİNDE kullanılmıştır
 PAZIRIK KURGANINDA çıkan Dünyada İLK DÜĞÜMLÜ HALI örneği olan PAZIRIK HALISI ‘dır

RESİM

 Türkler birçok eserin üzerine İNSAN ve HAYVAN figürler koymuşlardır

 II. Göktürklerde BİLGE KAĞAN ve KÜLTİGİN anıtlarında sıklıkla bu tasvirlerden bulunmuştur
 Türk resim sanatının TEMELİ Uygurlar ile atılmıştır
 Uygurlar tapınakları süslemek için duvar resimleri (FRESKO) yapmışlardır
 Ayrıca kitapları süslemek için de MİNYATÜR kullanmışlardır

NOT= İLK Minyatür örnekleri UYGURLAR da görülmüştür

NOT= Hoço ‘da bulunan VAKIFÇI MİNYATÜRÜ de Uygurlara aittir

 Uygurların MİNTATÜR ve RESİM sanatı MOĞOLLAR ile birlikte İRAN ve ANADOLUYA taşınmıştır
 ÇİNİ sanatının İLK ÖRNEKLERİ de Uygurlar tarafından verilmiştir
 Türkler ressamlara BEDİZCİ adını vermişlerdir

MADENCİLİK

 Demircilik MİLLİ SANAT olmuştur

 Ayrıca ALTIN – GÜMÜŞ – BAKIR işlemeciliği de görünmüştür
 ESİK KURGANINDA bulunan ALTIN ELBİSELİ ADAM Türk maden sanatının en iyi örneğidir
 Macaristan’da bulunan MİKLOS HAZİNESİ Peçeneklere aittir

HEYKEL

 Türklerde heykellerin İLK örnekleri İskitlerde başlayan BALBAL taşlarıdır

 Göktürklerde Heykel sanatı gelişmiştir KÜLTÜGİN BAŞI HEYKELİ Göktürklere aittir
 Uygurlarda heykelciliğin gelişmesini sağlayan inanç BUDİZM olmuştur DİZ ÇÖKMÜŞ ADAM ve ATBAŞI HEYKELİ Uygurlara
aittir

NOT= Balbal örnekleri Anadolu da AKKOYUN ve KARAKOYUNLULAR ile devam etmiştir

YEMEK

 Dünya YOĞURDU Türklerden öğrenmiştir

 TUTMAÇ Ramazan ayında yapılan MİLLİ YEMEĞİMİZDİR

MİMARİ

 ÇADIR geleneği etkisi ile devam etmiştir

 Uygurlardan itibaren gelişme göstermiştir
 STUPA denilen kubbeli yapılarda duvar ile kubbe arasında bağlantı sağlayan üçgenler kullanılmıştır daha sonra bu tarz
geliştirilmiş TÜRK ÜÇGENİ adını almıştır

MÜZİK – ŞİİR - TİYATRO

 Türk müziğinin ilk Örnekleri KOPUZ eşliğinde söylenen şiirlerdir

 ARPIN ÇOR TİGİN Türk tarihinin İlk ŞAİRİDİR
 Önemli müzik aletlerinden biri de DAVUL (DEF) olmuştur ŞAMANLAR ayinlerinde çalmışlardır
 En eski Türk müzik aletlerinden bir tanesi de ÇİFTE KAVAL ‘dır
 KOPUZ günümüz sazlarının atasıdır ayrıca
 YATUGAN Türkler tarafından kullanılmış KANUN adı verilen aletin atasıdır
 Türklerde ASKERİ BANDO önemli yer tutar
 Uygurlarda ilk TİYATRO örneği MAİTRİSİMİT ‘dir
 PANDOMİM – ŞAN – OPERA gibi sanatsal faaliyetlerin İLK örneklerini vermişlerdir

SORULU YORUM?

 Türklerden Avrupaya geçen müzik aletleri nelerdir?

 KUDÜM (BAS DAVUL)
 ZURNA
 ÇEVGAN (ÇINGIRAKLI ASA)
 KİTHORA
 TİMPANİ (DAVUL)

MÜZİK KELİMELER

KÜG= MELODİ KÖG = MÜZİK

IR = BESTE KUDÜM = BAS DAVUL

ÇEVGAN = ÇINGIRAKLI ASA KOPUZ = MİLLİ SAZ

KİTHORA = TÜRK KANUNU KÖPÜRGE = DAVUL

TİMPANİ = DAVUL PİLİ = SAZ

SPOR

 KIRGIZLAR Dünyada İlk MİLLETLER ARASI YARIŞMA düzenlemiştir

 GÜREŞ sporu İLK kez Türklerde görülmüştür

SPOR DALLARI

GÖKBÖRÜ (OĞLAK) BEYGE CİRİT KIZILBÖRÜ

ÇÖĞEN (ÇEVGEN) TEPÜK (FUTBOL) GÜREŞ SEĞİRTME

CUNDİ (BİNİCİLİK) KIZAK (KAYAK)