MATEMATIKA

Arantza Egurcegui
DBH 2

erein
Obra honen edozein erreprodukzio modu, banaketa, komunikazio publiko edo
aldaketa egiteko, nahitaezkoa da jabeen baimena, legeak aurrez ikusitako
salbuespenezko kasuetan salbu. Obra honen zatiren bat fotokopiatu edo es-
kaneatu nahi baduzu,jo Cedrora (Centro Español de Derechos Reprográficos,
www.cedro.org).

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta

Ikerketa Sailak onetsia (2010-VI-30)
Euskararen arduraduna:
Rosetta Testu Zerbitzuak
Azala eta liburuaren diseinua:
Iturri
Maketazioa:
Erein
Azaleko irudia eta ilustrazioak:
Ivan Landa
© Arantza Egurcegui
© EREIN. Donostia 2010
ISBN: 978-84-9746-439-0
L.G.: SS-1244/2010
EREIN Argitaletxea. Tolosa Etorbidea 107
20018 Donostia
T 943 218 300 F 943 218 311
e-mail: erein@erein.com
www.erein.com
Inprimatzailea: Gertu
Zubillaga industrialdea 9
20560 Oñati
T 943 78 33 09 F 943 78 31 33
e-mail: gertu@gertu.net
 Matematika
DBH 2

Arantza Egurcegui
Aintzane Olaetaren lankidetzarekin
 Aurkibidea
0. unitatea. Lehen eta Bigarren Hezkuntzen arteko lotura ...................................................... 7
Aurrezagutzak .............................................................................................................................. 10
Metodologia / Nola landuko dugun ........................................................................................ 11
Ikasturtearen aurkezpena .......................................................................................................... 15

1. blokea: aritmetika
1. unitatea. Zenbaki arruntak / zenbakia osoak .......................................................................... 18
1. Zenbaki arruntak .................................................................................................................... 19
2. Zenbaki osoak ........................................................................................................................ 19
3. Zenbaki arrunten eta osoen arteko erlazioa ...................................................................... 20
4. Zenbaki osoak adierazteko modua .................................................................................... 20
5. Eragiketak zenbaki osoekin .................................................................................................. 21
6. Zenbaki osoen propietateak.................................................................................................. 25
7. Zenbaki osoen berreketak eta erroketak ............................................................................ 27
8. Erroketak .............................................................................................................................. 31
9. Zatigarritasuna ........................................................................................................................ 35
Taldeko lana ................................................................................................................................ 40
Zenbaki arruntak / zenbakia osoak - Sintesia ........................................................................ 41
Zenbaki arruntak / zenbakia osoak - Autoebaluazioa .......................................................... 42
2. unitatea. Zenbaki arrazionalak .................................................................................................... 44
1. Zenbaki arrazionalak .............................................................................................................. 45
2. Zatiki motak ............................................................................................................................ 46
3. Zatiki baliokideak .................................................................................................................... 47
4. Zatikien eragiketak.................................................................................................................. 48
5. Zatikien propietateak .............................................................................................................. 52
6. Zenbaki arrazionalaren kontzeptua .................................................................................... 54
7. Buruketak zatikiekin .............................................................................................................. 57
Taldeko lana ................................................................................................................................ 60
Zenbaki arrazionalak - Sintesia ................................................................................................ 61
Zenbaki arrazionalak - Autoebaluazioa .................................................................................. 63
3. unitatea. Zenbaki hamartarrak / ehunekoak ............................................................................ 64
1. Zenbaki arrazionalak eta zenbaki hamartarrak .................................................................. 65
2. Nola aldatu zenbaki hamartar batetik zatiki batera: Zatiki Sortzailea ............................ 66
3. Zenbaki hamartarrekin egiteko eragiketak ........................................................................ 68
4. Zenbaki ez-arrazionalen mundua. Zenbaki irrazionalak.................................................... 71
5. Zenbaki arrazionalak eta ehunekoak .................................................................................. 75
Taldeko lana ................................................................................................................................ 80
Zenbaki hamartarrak / ehunekoak - Sintesia ........................................................................ 81
Zenbaki hamartarrak / ehunekoak - Autoebaluazioa ............................................................ 82

2. blokea: aljebra
1. unitatea. Aljebra ................................................................................................................................ 86
1. Aljebraren esanahia................................................................................................................ 87
2. Aljebrazko hizkuntza .............................................................................................................. 89
3. Adierazpen aljebraiko baten zenbakizko balioa ................................................................ 94
4. Adierazpen aljebraikoekin egiten diren eragiketak............................................................ 97
5. Eragiketak polinomioekin ...................................................................................................... 100
 6. Biderketa bereziak.................................................................................................................. 104
7. Biderkadura nabarmenen erabilera...................................................................................... 111
Taldeko lana ................................................................................................................................ 116
Aljebra - Sintesia ........................................................................................................................ 117
Aljebra - Autoebaluazioa ............................................................................................................ 118

2. unitatea. Ekuazioak ........................................................................................................................ 120

1. Ekuazioak / Identitateak ........................................................................................................ 121
2. Ekuazio baten ebazpena........................................................................................................ 123
3. Ekuazioaren gaiak .................................................................................................................. 125
4. Lehen mailako ekuazioak ...................................................................................................... 126
5. Emaitza motak ........................................................................................................................ 133
6. Problemak ebazten ................................................................................................................ 133
7. Bigarren mailako ekuazioak .................................................................................................. 143
8. Soluzio kopurua ...................................................................................................................... 145
9. Bigarren mailako ekuazio osagabeak.................................................................................. 147
10. Bigarren mailako ekuazioak dituzten problemak ebazten ............................................ 154
Taldeko lana ................................................................................................................................ 159
Ekuazioak - Sintesia .................................................................................................................. 160
Ekuazioak - Autoebaluazioa ...................................................................................................... 161

3. unitatea. Ekuazio-sistemak .......................................................................................................... 164

1. Ekuazio-sistemen esanahia .................................................................................................. 165
2. Ekuazio-sistemen soluzioa .................................................................................................... 167
3. Nola aurkitu soluzioak? .......................................................................................................... 171
4. Problemak ebazteko .............................................................................................................. 183
Taldeko lana ................................................................................................................................ 190
Ekuazio-sistemak - Sintesia ...................................................................................................... 191
Ekuazio-sistemak - Autoebaluazioa ........................................................................................ 192

3. blokea: funtzioak
1. unitatea. Funtzioak ............................................................................................................................ 196
1. Funtzioen esanahia ................................................................................................................ 197
2. Funtzioak deskribatzeko moduak ........................................................................................ 198
3. Grafikoak.................................................................................................................................. 199
4. Funtzio baten formula ............................................................................................................ 208
5. Funtzio baten ezaugarriak...................................................................................................... 214
Taldeko lana ................................................................................................................................ 220
Funtzioak - Sintesia .................................................................................................................... 221
Funtzioak - Autoebaluazioa ...................................................................................................... 222

2. unitatea. Funtzio motak .................................................................................................................. 224

1. Funtzio motak .......................................................................................................................... 225
2. Magnitudeen arteko erlazioak .............................................................................................. 227
3. Proportzionaltasun zuzena .................................................................................................... 229
4. Proportzionaltasun zuzeneko funtzioa. Formula eta Grafikoa ........................................ 232
5. Funtzio linealak........................................................................................................................ 236
6. Funtzio konstantea. Grafikoa zuzena duen beste funtzio bat .......................................... 240
7. Zuzenen arteko posizioak: zuzen paraleloak, elkar ebakitzen duten zuzenak .............. 241
8. Alderantzizko proportzionaltasunezko funtzioa ................................................................ 243
9. Proportzionaltasun konposatua ............................................................................................ 248
 Taldeko lana ................................................................................................................................ 251
Funtzio motak - Sintesia ............................................................................................................ 252
Funtzio motak - Autoebaluazioa .............................................................................................. 253

4. blokea: geometria
1. unitatea. Geometria laua ................................................................................................................ 258
1. Kideko irudiak.......................................................................................................................... 259
2. Talesen teorema...................................................................................................................... 269
3. Triangelu hauek ebazteko beste modu bat. Pitagorasen teorema ................................ 275
Taldeko lana ................................................................................................................................ 286
Geometria laua - Sintesia .......................................................................................................... 287
Geometria laua - Autoebaluazioa ............................................................................................ 288

2. unitatea. Irudiak espazioan: sailkapena .................................................................................... 290

1. Sarrera...................................................................................................................................... 291
2. Planotik espaziora .................................................................................................................. 292
3. Gorputz geometrikoen sailkapena ...................................................................................... 293
Poliedroak........................................................................................................................ 293
A. Prismak ................................................................................................................ 294
B. Piramideak .......................................................................................................... 297
Biraketa-gorputzak ........................................................................................................ 301
A. Zilindroa ................................................................................................................ 301
B. Konoa.................................................................................................................... 302
C. Esfera.................................................................................................................... 302
Taldeko lana ................................................................................................................................ 305
Irudiak espazioan: sailkapena - Sintesia ................................................................................ 306
Irudiak espazioan: sailkapena - Autoebaluazioa .................................................................... 308

3. unitatea. Irudiak espazioan: neurriak .......................................................................................... 310

1. Irudi geometrikoak. Neurriak ................................................................................................ 311
2. Irudi geometrikoen azalera.................................................................................................... 312
3. Gorputz geometrikoen bolumena ........................................................................................ 320
4. Galderak / geometria sakondu ............................................................................................ 324
5. Bolumena / Unitate-aldaketak .............................................................................................. 325
6. Bolumenak. Estimazioa ........................................................................................................ 328
Taldeko lana ................................................................................................................................ 330
Irudiak espazioan: neurriak - Sintesia ...................................................................................... 331
Irudiak espazioan: neurriak - Autoebaluazioa ........................................................................ 332

5. blokea: probabilitatea
1. unitatea. Probabilitateak ................................................................................................................ 336
1. Sarrera .................................................................................................................................... 337
2. Aurrezagutzak ........................................................................................................................ 339
3. Gertaera baten probabilitatea ............................................................................................ 341
4. Probabilitatearen propietateak ............................................................................................ 343
5. Probabilitatea kalkulatzeko estrategiak .............................................................................. 345
6. Problema-ebazpena .............................................................................................................. 352
Taldeko lana ................................................................................................................................ 355
Probabilitateak - Sintesia .......................................................................................................... 356
Probabilitateak - Autoebaluazioa ............................................................................................ 357
0
unitatea

1.DBHtik-
2.DBHra

– Aurrezagutzak
– Metodologia / Nola landuko dugun
– Ikasturtearen aurkezpena
 Sarrera
Hasteko, iazko ikasturtetik dakizkigunak berriro landuko ditugu.
ZER EDUKI LANDU GENITUEN DBH-KO 1. IKASTURTEAN?
NOLA LAN EGINGO DUGU IKASTURTE HONETAN? Iazko ikasturteko metodologia
berari (ikasteko moduari) jarraituz.
MATEMATIKA LAGUNGARRIA DA:
1. IKASTEN IKASTEKO
2. ZURE GOGOETAK KOMUNIKATZEN IKASTEKO
3. TALDEAN LAN EGITEN IKASTEKO
Iazko ikasturtetik gogoan izango duzun bezala, lehendik ere ezagunak dituzun
sinbolo batzuk agertuko dira liburu honetan, une bakoitzean zein alor lantzen
ari zaren zehaztuko dizutenak.
Sinbolo horiek eta bakoitzak zer esan nahi duen taula honetan agertzen dira:
1. IKASTEN IKASI

IKURRA Zer esan nahi du?

Ikasten ari zarenak zer esan nahi duen ari zara lantzen (esanahia eta kontzep-
tuak).

Ekuazioak ebazteko, emaitzak ateratzeko... zer urrats egin behar dituzun ari zara
lantzen. ALGORITMOAK deitzen direnak ari zara lantzen.

Egiten duzunaren arrazoibidea, emaitza batera iristeko frogantzak ari zara lan-
tzen.

Matematikaren erabilera nagusiak, eta Aritmetika, Aljebra, Funtzioak, Geome-

tria eta Estatistika blokeen arteko loturak ari zara lantzen.

Prozesu batzuk luzeak dira, eta une oro galdetu behar diozu zeure buruari pro-
zesu horretako zein unetan zauden.

AUTOEBALUAZIOAK egiten dituzunean, eta EBALUAZIO IRIZPIDEAK ira-

kurtzen dituzunean, garbi ikusiko duzu:
– zer landu duzun.
– ongi menderatzen duzun ala gehiago landu behar duzun.
– zeri begiratuko dion irakasleak landu duzuna ulertu duzun neurtzeko.

SINTESIA: Unitatea bukatzerako gauza asko landu izango dituzu, eta ongi an-
tolatu behar dituzu zeure baitan, beren arteko loturak aztertuz, hala hobeto uler
ditzazun eta denbora joandakoan ahaztu ez ditzazun.

SAKONDU. Ikasle bakoitza desberdina denez, ikasle batzuek gehiago jakin

8
nahi dute. Hemen aurkituko dituzu sakontzeko ariketak.
 2. ZURE PENTSAMENDUA KOMUNIKATZEN IKASI

IKURRA Zer esan nahi du?

Badakizu matematika mundu guztian berdina den HIZKUNTZA BEREZI bat
HIZTEGIA / HIZKERA
dela; horregatik ongi ikasi behar dituzu matematikako terminoak, eragiketen
eta sinboloen izen egokiak, zure arrazoibideak ongi adierazi ahal izateko, defi-
nizioak erredaktatu ahal izateko...

Ariketa askotan esaldiak osatu beharko dituzu, zure iritzia arrazoitu beharko
duzu, definizioak idatzi beharko dituzu...

3. TALDEAN LAN EGITEN IKASI

IKURRA Zer esan nahi du?

Zure ikaskideekin batera lan egingo duzu, era askotako egoerak ebazten. Zure
DENOK ELKARREKIN
LAN EGITEN EZ BADUGU
ikaskideen iritziak eta ideiak oso garrantzitsuak dira lana burutzeko. Denen ar-
LANA EZ DA BURUTZEN teko elkarlanak eta ahaleginak berebiziko garrantzia du egoera horien soluzioa
aurkitzeko.
Lan horien bidez aukera izango duzu, era berean, ORDENAGAILUA erabil-
tzeko: POWER POINT programa aurkezpenak egiteko, Internet informazioa bi-
latzeko, KALKULAGAILUA propietate bereziak ondorioztatzeko, KAMERA
ahozko azalpenak grabatu eta komunikazioa aztertzeko...

! Ikur horiek zer esan nahi duten gogoratzeko, lotu esaldi

hauek dagokien sinboloekin.
DENOK ELKARREKIN
LAN EGITEN EZ BADUGU
LANA EZ DA BURUTZEN

HIZTEGIA / HIZKERA

1. Lan hau egiten ez 2. Koefizientea, maila, 3. Zergatik egingo ote da honela

badut kalte egingo diet nire kidea, ezezaguna. hiruko erregela?
ikaskideei.
7. Hau da
6. Web orri honetan suerte ona: Mariarekin lan egitea
5. Zertarako ote da
4. Zeri ematen dio agertzen den informazioak egokitu zait, eta oso trebea da algoritmoak
polinomioen zera hori?
garrantzia irakasleak nota problema hau ebazteko erabiltzen. Ni, berriz, problemak
jartzeko? balio dit. planteatzen naiz trebea.

9. Mendeko 12. Azterketa baino lehen

8. Zergatik aldagaia, aldagai askea, 11. Zatiki baliokideak
10. Hauxe luzea!, ez ideiak ordenatu behar ditut,
ote da 180º azterketan sartuko ote
koordinatuen ardatzak, dakit zertan ari naizen ikasi dudan guztia ordenatu
triangelu guztien dira?
abszisa, ordenatua, ere. behar dut.
angeluen batura?
koordenatuen 9
abiaburua.
 Aurrezagutzak
! ! " !
1. ERAGIKETAK ongi egiten, zenbaki arruntekin, osoekin 4. Bizkor kalkulatzen dituzu ematen zaizkizun kopuruen
eta zatikiekin. ehunekoak:
– Lehentasunak ongi aplikatuz. Kalkula itzazu ehuneko hauek: 56.023 kg-ren % 27
eta 125 m-ren % 8.
– Oinarrizko eragiketak (+, –, x, :) ongi aplikatuz.
– Bitarteko sinplifikazioak ondo eginez. 5. ZATIKIAK:
Egin eragiketa hauek: a) Bi zatiki baliokideak direla frogatzeko modu bat baino
gehiago dago:
a) 5 · 3 –3 · 6 + 20 : 4=
6 9
b) 12 – 2 · (8 – 4) + 3 · (22 – 4) = Frogatu hiru modu desberdinetan 10
eta 15
zatiki ba-
c) 3 · 7 – 4 · (12 – 3 · 2 + 8 : 4) = liokideak direla.
d) 20 – 3 {12 – [4 + 7 · (5 – 4)]} = b) Zatiki kanonikoa zer den eta nola ateratzen den.
54
e) 2 (3 – 7) + 5 (5 – 3) – 3 (2 – 6) = Bilatu 120
ren zatiki kanonikoa eta azaldu zer den.
f) 8 – 9 : 3 x 2 – 7 – 10 : 5 =
6. FROBLEMAK EBAZTEN:
g) 4 · (–3) + (–2) · (–4) – 32 : (–8) =
Eguneroko egoeretan badakizu
h) 12 – 2 [7 – 4 – 2 · (–3)] – (–8) : 4 =
3 2 1
– Eskemak, marrazkiak, taulak egiten.
i) 4
- + =
6 2 – Jarraitutako prozesua argi adierazten.
21 18 36 – Soluzioa egoki adierazten eta soluzioa logikoa den
j) $ $ =
12 14 45 aztertzen; beherapena baldin bada, soluzioa hasie-

k) b 85 - 24 l $ b 46 + 2 l =
rako prezioa baino txikiagoa izango da; gorakada
bada, kopuru handiago bat izango da soluzioa.
2. ZATIGARRITASUNA: a) Zinema-areto batean 250 eserleku daude. Sarreraren
mkt eta ZKH aurkitzeko ALGORITMOA: kalkulatu mkt prezioa 6 € da. Gaur 47 eserleku hutsik geratu dira, eta
(168,90) ; ZKH(168,90) algoritmoa erabiliz. 3 pertsona ordaindu gabe sartu dira, gainera. Zenbat
diru jaso dute gaur leihatilan?
3. BERREKETAK, propietateak ondo adierazten eta aplika-
tzen. b) Iñakik bere pagaren 37 gastatu ditu, eta 20 € geratzen
a) Osatu: zaizkiola ohartu da. Zenbatekoa zen paga?
Berreketen
propietateak c) Koldok tarta baten 27 jan du, eta Estefaniak geratu den

zatiaren 35 . Tarta osoaren zenbateko zatia jan du Este-

an faniak? Zenbateko tarta zatia geratzen da?
= a n-m
am
d) 460 kg udare eta 621 kg sagar ontziratu nahi dira, on-
tzi guztiek pisu bera izateko moduan, eta pisua ahal
b) Aplikatu berreketen propietateak.
den handiena izateko moduan. Zenbateko pisua izango
5
b) 72 = du ontzi bakoitzak? Zenbat ontzi beharko dira fruitu
4 3
a) 8 · 8 =
7
mota bakoitzerako?
d) b 3 l =
4
c) 34 · 54 = e) Blue-jean batzuen prezioa 85 €-tik 60 €-ra jaitsi baldin
2 badute, zenbateko beherapena egin diote, ehunekotan?

e) ]5 2 g3 =
3 4
f) Erosi nahi nuen mendirako bizikletaren prezioa 1.250
f) 2 $ 22 =
2$2 € bazen, eta orain % 8 igo badute, zenbatekoa izango
10 da oraingo prezioa?
Aritmetikari buruzko gogoeta
Ariketak zuzendu ondoren, osatu taula hau ariketa bakoitzean zer landu duzun idatziz.
Edukiak Ongi ulertu dut? Kontuan hartu behar diren akatsak
1. Eragiketak zenbakiekin
2.
3.
4.
5.
6.

1. ALJEBRAKO HIZKUNTZA: 3. EKUAZIO BATEN SOLUZIOA: balio bat ekuazio baten

Itzuli esaldi hauek hizkuntza aljebraikora: soluzioa dela egiaztatzeko, ekuazioan ordezkatu eta ber-
dintza betetzen den begiratu.
a) Zenbaki baten eta bere aurrekoaren batura.
b) Mikelek orain dela hiru urte zuen adinaren karratua. a) Egiaztatu x= – 2 balioa dela 3x2 + 6x = 0 ekuazioaren
emaitza.
c) Zenbaki baten eta haren hirukoitzaren arteko ken-
dura. 4. EKUAZIOAK EBAZTEN:
d) 10 €-ko x billeterekin eta 50 €-ko y billeterekin duzun a) 5x + 7 – 2x = 8 – 4x + 2
dirua.
b) 2 (x + 1) + 3 (x – 2) = 6 – (x + 4)
e) Altuera oinarria baino 3 cm txikiagoa duen laukizuzen
x x-2
baten perimetroa. c) 4
+1=
6

2. ERAGIKETAK adierazpen aljebraikoekin: x+1 2-x x+5

d) 3
-
4
= 1+
6
a) 3a – 2b – 5a + 4b – 6b + 3 =
b) 4x –5xy –3y + 4xy =
5. BURUKETAK:
c) 5xy · (–3) xy =
5 4b a) Bilatu bien batura 26 izango den elkarren segidako bi
d) 2 $ =
2b 10 zenbaki bikoiti.
e) 3x + 2(x + 1) – 7x =
b) Pedrok bere seme Julenen adinaren hirukoitza du,
f) 2(z + t) – 3 (z – t) = baina 15 urte barru Julenen adinaren bikoitza izango
g) a · a · b · abc = da Pedroren adina; kalkulatu bakoitzaren adina.

h) -
2 3 5
ab $ ab = c) Kalkulatu laukizuzen baten azalera, jakinik oinarriak al-
10 4
tuera baino 6 cm gutxiago dituela eta perimetroa 20
2
i) 3x · (x + x + 1) = cm-koa dela.

Aljebrari buruzko gogoeta

Ariketak zuzendu ondoren, osatu taula hau ariketa bakoitzean zer landu duzun idatziz.
Edukiak Ongi ulertu dut? Kontuan hartu behar diren akatsak
1. Aljebrako hizkuntza
2.
3.
4.
5. 11
 1. ANGELUAREN ESANAHIA: 4. POLIGONOEN NEURRIAK. Kalkulatu azalera hauek:
Angelu hauetatik zein da handiena? Zergatik? A erronboidea
= H = 3,5 cm

Adierazi zer neurtzen duen angelu magnitudeak? 8 cm

A erronboa = d = 5 cm A pentagonoa
=
D = 7 cm
l = 3,4 cm

A trapezioa
= 8 cm A triangelua = 2,5 cm
H = 2,5 cm 6 cm
13 cm

2. ANGELUEN ARTEKO ERAGIKETAK: 5. ZIRKUNFERENTZIA BATEN NEURRIAK:

AW = 48° 36’ P zirkunferentzia = .......................... D = 6 cm

W = 63° 52’
A zirkulua = .............................
B

Kalkulatu AW + BW eta 3 BW
6. PROBLEMAK: azalera ala perimetroa eskatzen den be-
reizten eta beharrezkoak diren formulak aplikatzen.
a) ZOROk toreatzen duen zezen-plazan egurrezko itxitura
berri bat jarri dute, eta 722,56 m behar izan dute. Zer dis-
3. POLIGONOEN SAILKAPENA: tantzia dago alde batetik itxituraren bi ate hauen artean?
Osatu mapa hau:

dira
POLIGONOAK
motak

b) Era honetako zenbat pin egin daitezke 86 x 128 cm-ko

Triangeluak Besteak
metalezko xafla laukizuzen batetik?
motak zer dute

3 cm

Geometriari buruzko gogoeta

Ariketak zuzendu ondoren, osatu taula hau ariketa bakoitzean zer landu duzun idatziz.

Edukiak Ongi ulertu dut? Kontuan hartu behar diren akatsak

1. Angeluaren esanahia
2.
3.
4.
5.
12 6.
1. PUNTUAK PLANOAN IRUDIKATZEN. 3. PROPORTZIO BATEAN EZAGUTZEN EZ DEN GAI
Jarri puntuok planoan: BAT KALKULATZEN:
7 14
A(–2,3) B(5,–2) C(6,0) D(–1,3) = x ; 15 = x
11 18 60

2. GRAFIKOAK INTERPRETATZEN. Kontuan hartzen duzu:

– Ardatzetan irudikatzen diren magnitudeez hitz egin
behar dela.
– Grafikoan aztertzen diren puntuak ongi interpre- 4. MAGNITUDE ZUZENKI PROPORTZIONALAK:
tatu behar direla, erabili diren eskalak kontuan
hartuta. Zuzenki proportzionalak diren magnitudeen ezaugarria;
A
B
= konstantea erabiliz, balio ezezagunak aurkitzen.
Interpretatu grafiko hau:
Distantzia (m)
A 8 16 24 32
500
B 7 14 28

100

3 6 Denbora (min)

a) Zenbateko bidea egin du lehenengo hiru minutuetan? 5. PROPORTZIONALTASUN-PROBLEMAK EBAZTEN:

b) Zer gertatu da 3. minututik 8.era bitartean?
c) Zein unetan zituen eginda 350 m?
d) Zer abiadatan ibili da 8. minututik 12.era?
e) Zergatik du horren aldapa txikia 12. minututik 20.era
bitarteko mugimendua adierazten duen zuzenak.
Iazko ikasturtearen amaieran izotzetan patinatzera 12
pertsona joan ginen eta 3 orduz patinatu genuen. Iaz de-
nen sarrerengatik 18 € ordaindu bagenituen, zenbat or-
daindu beharko dugu aurten, 15 pertsona bagoaz eta 2
orduz patinatu behar badugu?

f) Egoki iruditzen zaizu grafiko honetako puntuak elka-

rrekin lotzea?

Funtzioei buruzko gogoeta

Ariketak zuzendu ondoren, osatu taula hau ariketa bakoitzean zer landu duzun idatziz.

Edukiak Ongi ulertu dut? Kontuan hartu behar diren akatsak

1. Puntuak planoan irudikatzen
2.
3.
4.
5. 13
 1. TAULAK ETA GRAFIKOAK: 3. NEURRIAK:
Datuak maiztasun-taula batean laburtzen, eta grafiko Datu errazak direnean neurriak ateratzen: batez bestekoa,
egoki baten bidez adierazten. moda, mediana eta ibiltartea.
Laburbildu ondoko datuok maiztasun-taula batean eta
Kalkulatu batez besteko aritmetikoa, moda, mediana, eta
egin grafiko egoki bat: atari bateko etxebizitza bakoitzeko
ibiltartea.
biztanle kopurua:
1 / 2 / 1 / 5 / 4 /2 / 3 / 4 / 6 / 5 / 12 / 4 / 3 255, 280, 250, 276, 260, 272
/5/5/4/2/3/7/5/6/2/5/4/5/
3/4/2/4/6

2. EHUNEKOTIK MAIZTASUN ABSOLUTURA ALDATZEA: 4. BATEZ BESTEKOA:

Grafiko batean agertzen den informazioa taula batean adie- Maiztasun-taula batean batez besteko aritmetikoa kalku-
razteko ehunekotik maiztasun absolutuetara aldatzen. latzean datuak eta maiztasunak ondo bereizten
Galdeketak 1.650 pertsonari egin zaizkiela jakinik, aldatu Kalkulatu batez besteko aritmetikoa.
maiztasun absolutuzko taula batera ondoko honetan bil-
tzen diren datuak. Pertsona kopurua 15 8 10 6 12 5 1

% 35 futbola Oin zenbakia 35 36 37 38 38 40 41

% 33 bidezidor-kirola
% 8 igeriketa
% 35 tenis
Beste batzuk

Estatistikari buruzko gogoeta

Ariketak zuzendu ondoren, osatu taula hau ariketa bakoitzean zer landu duzun idatziz.

Edukiak Ongi ulertu dut? Kontuan hartu behar diren akatsak

1. Maiztasun-taulak egin. Grafikoak egin

2.

3.

4.

14
 Aritmetika Sintesi-ariketak
Ikasturte honetan eduki-bloke hauek landuko ditugu:
Geometria ARITMETIKA – GEOMETRIA – ALJEBRA – FUNTZIOAK – PROBABILILITATEA
Iazko ikasturtetik badakizun bezala, garrantzi handiko gauza izaten da eduki-
Aljebra LOTURAK IKASI bloke hauen arteko LOTURAK ongi ikustea, bakoitzaren erabilera hobeto uler-
IKASTEN IKASI! tzeko, eta denbora igarotakoan gauzak ez ahazten lagunduko dizun modu
Funtzioak batean ikasteko. Zertarako balio du ARITMETIKAK? Ekuazioak ebazteko AL-
JEBRAN, formulak ongi aplikatzeko GEOMETRIAN, joko batean zenbateko
Probabilitatea
probabilitatea dagoen kalkulatzeko PROBABILITATE BLOKEAN…
Bloke bakoitzean zer lantzen den gogoratzeko eta PROBABILITATE BLO-
KEAN zer aztertzen den jakiteko –aurtengo ikasturteko gai berria baita–, ira-
kurri informazio hau eta erabili ondoko mapa hau osatzeko:

BLOKEAK Zer da / zertan datza 1 DBH-n zer landu genuen 2 DBH-n zer landuko dugu
Zenbakiez, eragiketez, propietatez, neurriez Eragiketak zenbaki arruntekin, osoekin, Sakondu dena
dihardu. Matematikaren beste eremu batzuetan zatikiekin, hamartarrekin.
Aritmetika lan egiteko tresna gisa balio du batez ere. Propietateak eta lehentasuna edo
hierarkia.
Honetan zenbakien ordez letrak erabiltzen dira, Aljebrako hizkuntza Ekuazio konplexuagoak ebazteko
eta egoera desberdinetan balio ezezagunak aur- Adierazpen aljebraikoak eta eragike- polinomioak behar ditugu.
kitzen ahalegintzen den arlo bat da. Fisikan, Ki- tak Polinomioen arteko eragiketak.
Aljebra mikan, Teknologian… erabilgarria da, eta beste 1. mailako ekuazio sinpleak ebazten. 1. eta 2. mailako ekuazioak.
bloke batzuetan erabili dugu: Geometria; Esta- Buruketak. Buruketak.
tistika; Funtzioak.
Planoko edo espazioko irudien azterketa da. Irudiak PLANOAN. PLANOAN: Antzeko irudiak. Tha-
Historian landu zen lehenengo eremuetako bat Ezaugarriak eta sailkapena. lesen teorema.
da, eskulturan, arkitekturan eta astronomian Perimetroa eta azalera. Triangeluak. Pitagorasen teorema.
Geometria zuen baliagarritasunagatik. Izadiko eta arteak ESPAZIOAN: Irudien ezaugarriak
sortutako irudien edertasuna eta harmonia eza- eta sailkapena.
gutzen eta baloratzen laguntzen digu. Azalerak eta bolumenak.

Magnitudeen arteko erlazioen azterketa egiten Funtzioaren kontzeptua. Funtzioaren kontzeptua eta hiztegia
du, eta informazioa adierazten eta interpretatzen Hiztegia. sakonduko dugu.
Funtzioak eta laguntzen digu. Fisikan, Ekonomian, Kazetari- Puntuak irudikatu eta interpretatu. Funtzioaren ezaugarriak.
grafikoak tzan, Medikuntzan… Grafikoak eraiki eta interpretatu. Funtzioaren formula.
Funtzio motak zuzenak kurbak.
Aldez aurretik asmatu ezin diren esperimentuak Taldeko lanean ikusi genuen Hiztegia.
nolabait gertatzeko aukerak ikertzen ditu. Gertaera baten probabilitatea = Gertaera motak.
Venn-en diagramak: zenbat ikaslek Probabilitateak aurkitzeko estrate-
Probabilitatea jokatzen dute futbolean eta tenisean? gia desberdinak.
Zuhaitz-diagramak: Zenbat modutan Problemak ebaztea.
jantzi naiteke?

!
1. Aurreko informazioa erabiliz osatu eskema hau, lotu blokeak (balio du) ge-
zien bidez, blokeen arteko erlazioak adierazteko.

DBH 2

15
1 blokea
aritmetika
Zer ikasi behar dugu?
– Zenbaki arrazionalak eta irrazionalak eta zenbaki horiek
egoera desberdinetan erabiltzen.
– Zenbakiek leku desberdinetatik bildutako informazioa
hobeto ulertzeko duten balioa kontuan hartzen.
– Egoera jakin batean soluzio ZEHATZA ala GUTXI
GORABEHERAKOA bilatzea komeni den erabakitzen.
– Problemak ebazterakoan pauso guztiak adierazten eta
estrategiarik egokiena zein den erabakitzen.
– Kalkulagailua zentzuz eta egoki erabiltzen, kontzeptuak
eta prozedurak ikasteko lagungarri gisa. Eragiketen
lehentasuna ikasteko, adibidez.
 1. unitatea.
Zenbaki arruntak /
zenbaki osoak

Zenbaki
arruntak eta
zenbaki osoak
• Nola
Zer ikasiko dugu? izendatzen
diren
• Haien arteko
erlazioa

Zenbaki osoak
• Eragiketak
( + , —, x, :, a b, b a )
• Hierarkia
IK A SI *
IK A S T E N

ETAN
E HON
UNITAT D OI
ZER GI
* L IK O D U G U ?
ERABI

Zatigarritasuna
• Multiploak
eta
zatitzaileak
• ZKH eta mkt
• Buruketak

* Helburu didaktiko hauek ikasleei transmititzerakoan ikasten ikasteko gaitasuna lantzen ari gara.
 Espero dugu 1. DBHko ikasliburua gertu izatea. Dena den,
2. DBH hasteko, iaz landutako materialaren berrikusketa arin bat
egingo dugu eta gero eduki batzuk sakonduko ditugu.

1. Zenbaki arruntak
Nola sortu ziren?
Zibilizazioaren hasiera-hasieratik, zenbatu beharra sentitu izan du gizakiak, ea
zenbat izar ikusten zituen, ea zenbat arbola, zenbat ardi zituen... Hala, orain
dela 4.000 urte inguru, zenbakia dei daitekeenaren lehenengo aztarrenak
agertu ziren, gaur egun zenbaki arruntak deitzen diegunen hasiera izan zire-
nak.

HIZTEGIA / HIZKERA
Nola adierazten dira?
Zenbaki arrunten multzoa izendatzeko N letra erabiltzen da. Hau da:
Arrunta = naturala
N  N
garrantzitsuago N = { 0, 1, 2, 3, …}
Osoak
Z  Z
garrantzitsuago
2. Zenbaki osoak
Nola sortu ziren?

aritmetika
Askotan, ordea, zenbaki arruntak ez dira aski kopuru bat adierazteko. Eman
dezagun, adibidez, 50 € ditudala aurreztuta, eta 75 € balio duen opari bat
erosi nahi dudala. 50 – 75 = –25. Beste 25 € behar ditut, opari hori erosi
ahal izateko. Batuketa- eta kenketa-eragiketen emaitza dira, eta zatitu ezin dai-
tekeen unitate kopuru bat adierazten dute. Erabiltzeko alorrik ohikoena eta zu-
zenena kontabilitatea da.

Nola adierazten dira?

Zenbaki osoen multzoa Z letraz adierazten da. Hau da:

Z = {… –3, –2, –1, 0, 1, 2, 3, …}

19
 3. Zenbaki arrunten eta osoen arteko erlazioa
Garbi dago zenbaki arrunt guztiak zenbaki osoak direla; zenbaki arrunten mul-
tzoa zenbaki osoen multzoaren barruan dagoela esan daiteke, horrenbestez.

HIZTEGIA / HIZKERA
N僒Z Z
N Z N
barruan dago

4. Zenbaki osoak adierazteko modua

GOGORATU Zuzen batean zero zenbakiaren lekua markatzen dugu, puntu bat jarriz. Erre-
ferentziazko neurri bat hartuz, eskuinerantz distantzia errepikatuz, zenbaki
arruntak adierazten ditugu, zenbaki oso positiboak, alegia, eta ezkerrerantz
1
txikiago
100 zenbaki oso negatiboak.
handiago
–3 –2 –1 0 1 2 3

Kontuan hartu behar da zenbat eta eskuinerago egon, orduan eta handiagoak
izango direla zenbakiak, eta, zenbat eta ezkerrerago egon, orduan eta txikia-
goak.
Esate baterako: –12 < –3

!
1. Handiagoa ala txikiagoa den idatzi, < edo > iku- 4. Idazkera sakondu.
aritmetika

rrak erabiliz. (handiagoa/txikiagoa) a) Zer esan nahi du Z += N dela esateak?

a) –7 zenbakia –2 baino ................................ da.
b)
Hau da, –7 –2 Badakizu 僒  zeinuak “…-ren barruan
dago” esan nahi duela. Bi multzoren arteko er-
b) 0 zenbakia –3 baino ................................ da. lazio bat adierazteko erabiltzen da. Hau da,
Hau da, –3 0 N僒Z
Beste alde batetik, barnekoa izatea adieraz-
–  ikurra erabiltzen da (barnean
c) –1 zenbakia –4 baino ................................ da.
teko 僒
Hau da, –1 –4 dago). Hala,
2. Hutsuneak bete. –5 僒
– Z
a) < –3 < d) – 4 >
b) <0< e) 2 > > –1 Zuzen adierazita daude adierazpen hauek?
c) –4 < < –1 e) > –5 >
a) 3 僒
– Z c) –4 僒
– N e) -28 僒
– Z
3. Ordenatu txikitik handira zenbaki hauek.
20 b) 13
5
– N
僒 d) 15,7 僒
– N f) -520 僒
– Z
8; –5; 4; –2; 0; –1; –10
 5. Eragiketak zenbaki osoekin
A Batuketa + Bi bide daude

BIDE PRAKTIKOA

D. A
ATS
BIDE LOGIKOA Ikur berdinak Ikur desberdinak URR E.
URRATSA
+ Zenbakiaren ikurrak (+2) + (+4) = 6 (+3) + (–4) = –1 C.
URRATSA …
URR
agintzen duena egin ATSA

(–2) + (–4) = –6 (–2) + (+4) = 2

(+3) + (–4) = –1

URRATSA
B.

URR
…. SA
LOGIKO

AT
atzera PRAKTIKO
JAUNA
Emaitza: batuketa egin Emaitza: kenketa egin JAUNA

URRATSA
A.
• • eta errepikatzen den eta zenbaki
–1 3
ikurra jarri handienaren ikurra jarri

B Kenketa – Bi bide daude

BIDE PRAKTIKOA
BIDE LOGIKOA
– Zenbakiaren ikurrak agintzen (+5) – (+2) = (–5) – (–2) =
duenaren kontrakoa egin. (+5) + (–2) = 3 (–5) + (+2) = –3
(–3) – (–2) = –1

atzera Emaitza: lehendabiziko zenbakiari

• bigarrenaren aurkakoa batu.
–3 –1

C Biderketa D Zatiketa
Emaitza:
(+2) · (–6) = (–6) + (–6) = – 12 (+8) · (–2) = –16 bada (–16) : (–2) = +8
(+) : (+) = +
Emaitza: Horregatik biderketa eta zatiketa (–) : (–) = +
batu bi aldiz – 6 (+) · (+) = + modu berdinean egingo ditugu.

aritmetika
(–) : (+) = –
(–2) · (–6) = – (–6) – (–6) = +6 +6 = +12 (–) · (–) = +
(–) · (+) = – E Berreketak eta erroak

/
kendu bi aldiz – 6
Eragiketa hauek aurrerago landuko ditugu.

! # !
5. Kalkulatu. 7. Adierazi zenbaki-zuzenean ondoko eragiketa hauek
(–4) + (–5) = (+7) + (–8) = (+3) – (–2) = eta ebatzi.
(–7) + (–5) = (+2) · (–4) = (–5) · (–3) = Adibidea: (–3) – (+2) = –5 •
–5 –3

(–16) : (–2) = (+10) : (–2) = (–3) · (+4) = a) (+6) + (–3) = b) (–2) – (+4) = c) (–5) – (–1) =

8. Osatu
6. Bete hutsuneak. (+3) · (–5) = –15, beraz (–15) : (–5) = +3
(+7) + ( 2) = +5 (+2) · ( 10) = –20
(–10) : (–2) = , beraz ...........................
(–4) – ( 3) = –7 (–3) · ( 5) = 15
(–25) · (–1) = , beraz ...........................
(–4) – ( 5) = –1 (–25) : ( 5) = –5
Horregatik, biderketaren arauak eta ..........-renak 21
(–2) + ( 3) = –5 (–100) : ( 2) = 50 berdinak dira.
 Parentesiak kendu
IKASTEN + zeinuak dioena – zeinuaren kontrakoa
IKASI!
+ (+2) = +2 = 2 – (+2) = –2

aurrera aurrera

+ (–3) = –3 – (–2) = +2
(2 + 3) 2 – 5 [7 – (8 + 9)] = atzera atzera
Hau da (–3) + (–5) = – 3 – 5 = –8
(–4) – (–1) = – 4 + 1 = –3
60
GOGORATU
–(5 – 4 + 7) = – 5 + 4 – 7= –8

Erabili “inbutuaren araua”. Egin beharreko eragiketak luzeak direnean, bi modutan joka dezakegu.
• Errazago berrikusten dira eragi-
ketak. a) Parentesiak kendu eta, gero, dauden ordena berean egin eragiketak.
• Errazago aurkitzen dira akatsak.
(12 – 6 – 8) – (3 – 5 + 7) =
12 – 6 – 8 – 3 + 5 – 7=
6–8–3+5–7=
–2 – 3 + 5 – 7 =
–5+5–7=
0–7=
–7
LEHENIK SEMAFOROA,
GERO OINEZKOAK
ETA AZKENIK AUTOAK b) Zenbaki positiboak alde batean eta negatiboak bestean multzokatu.
13 – 5 + 4 –16 + 7 – 7 – 2 – 3 =
13 + 4 + 7 – 5 – 16 – 7 – 2 – 3 =
aritmetika

parentesiak
(13 + 4 + 7) –(5 + 16 + 7 + 2 + 3)= jarri
LEHENIK · eta : 24 – 33 =
GERO + eta –
–9

3 · –2 3 ·( –2) Eragiketa konposatuak

ez bai
a) Parentesi barruko eragiketarik ager- b) Parentesi barruko eragiketak
HAU DA
tzen ez bada, biderketa/zatiketa egi- agertzen badira, haiek egiten dira
·– · (–) ten da lehendabizi, eta gero lehendabizi, gero biderketa/zatike-
batuketa/kenketa. tak, eta gero batuketa/kenketak.
15 – 5 · ( –2) + (–14) : 7 = 8 – 3 · (5 – 7) =
15 – ( –10) + (–2) = 8 – 3 · (– 2) =
15 + 10 – 2 = 8 – (– 6) =
25 – 2 = 8 + 6=
22 23 14
 !
9. Kendu parentesiak. 15. Batzuetan parentesiak ( ), kako zuzenak [ ] edo gil-
a) + (–2) = c) – (+7) = tzak { } erabili beharra izaten dira. Adibidez:

b) – (–5) = d) + (+6) = 5 – [(3 – 7) – (4 – 5)] =

10. Kendu parentesiak.
a) (13 – 5) – (4 – 10) =
b) 3 – (8 – 4 + 11) =
c) (3 – 4 – 7) – (4 + 3) + (5 – 7)=
d) (2 – 3) – (9 – 6) + (2 – 7) – (3 – 4) =
11. Jarri parentesiak.
a) 3 – 6 + 8 – 14 – 5 – 7 + 1
b) 20 – 4 – 5 + 7 – 11 + 4 + 6 =
12. Aplikatu lehentasunak.
a) 12 – 7 · (–4) + (–15) : (–3) =
b) (5 – 7) –3 (4 – 10) =
c) 2 · (1 – 3) – 4 – 3 · (6 – 11) =
d) 7 – 3 (1 – 5) + 8 – 4 · (9 – 13) =
13.Ikusi parentesien garrantzia.
a) – 5 + 6 · (–4) =
b) (–5 + 6) · (–4) =
c) –5 · (6 – 4) =
14. Harrapatu akatsak. Bilatu eta sailkatu akatsak.
5 – [(–4) – (–1)] =
5 – [–4 + 1] =
5 – [–3] =
5+3=
8
2 (5 – 7) – {3 – [4 – (6–8)]} =
2 (– 2) – {3 – [4 – (–2)]} =
– 4) – {3 – [4 + 2]} =
– 4) – {3 – 6} =
– 4) – {– 3} =
– 4) + 3 =
–1
a) 3 · 5 – 15 : [3 – 2 · (–2 +3) + 14] =
b) 14 : (3 + 4 – 8) – {(12 – 10) (– 1) – [2 – (–1)]} =
c) –36 : [–8 : (–5 + 3) + 12 : (–2 + 2 · 4)] =
d) {11 · (4 – 5) – [3 – 3 – 10 (–1)]} : (9 – 10) =
e) –45 : [–2 + 12 : (–7 + 3)] – (5 – 12) =
f) {6 : (2 + 3 – 6) + (14 – 2 – 8)} – 2 [(3 + 3 – 3) : (–3)] =
g) 2 – {7 · 3 – 2 [8 – 11 – 2 (3 – 4)]} =
h) {18 : (–3) + [10 + (–1) – 16 : 2]} – {6: (–3) –2 [1 – (3 –5)]} =
i) 3 · 5 – 2 {7 : (1 + 7 – 9) – [28 : (1 + 6 – 9) (4 – 14)]} =

aritmetika
Akats mota j) (–2) (9 – 1 – 6 ) : (–2) + [(–1) –10 + 7] – 3 : (–3) =
Ariketa (Larria/arina)
Zuzenketa
3 – 2 · (5 – 8) = UF! LORTU DUT!
1·3=
3
5 (8 – 10) – 4 (2 – 8) =
5 (– 2) – 4 (–6) =
–7 + 10 = 16. Kontu 0-arekin.
3
15 : (–3) – 3 (1 – 2) =
(5 –4 –7) + 0 · (8 – 5 + 4 – 7 + 10 – 25) =
0 · (edozergai)=
21 : (–3) –3 –1
5 – 4 –7 = 0 denez
–7 – 3 =
–6
–10
a) 3 – 5 [ 7 · (3 – 3)] =
b) 5 · {3 – 2 [8 + 2 · (3 – 7)]} =
c) (10 – 2 · 5) · {5 – 3 (4 – 5)} = 23
 !
17. Hemen duzu zenbaki osoak erabiltzen trebatzeko beste ariketa sail bat. Zenbat behar dituzu sasoian egoteko?

*
ZENBAT ARIKETA BEHAR
1. maila a) –3 (–1 –3) – 3 · (– 3 + 4 – 1) – ( –2) · (–1 +2) = DITUZU SASOIAN EGOTEKO?
(AUTONOMIA, ANIZTASUNA…)
b) –2 (–2 – 3) –3 (–3 + 4) + (–1) : (–3 + 5) =
c) (– 3 – 2 – 5 + 7 · 2 – 8) : 4 =
36 14 d) – 3 : (–1) + 5 + 7 · 8 : 2 =
–1 –5
13 e) (–4) (–3) – ( –3) · (–5) – (–2) · (–2) – (+2) = ENTRENADORE
2 PERTSONALA
–9 f) (–3) · (–5 + 1) – 3 (2 – 3) – ( –3 – 1) · (–4) =
14
–6 –1
g) 3 · 5 – [ –3 : (–3)] =
h) (–10) : 2 · (2 · 3 – 4) : 2 =
i) (–3) · 4 – 24 : [ 2 · (5 –7)] =

–1 5 –2
2. maila –20
31
–49
a) – 2 – [ –2 – (–2 – 5) – (–3 + 1)] – [ –2 · (3 + 1)] = 1 26
2 22
b) 1 – [ – (7 – 2 + 3) · 2 ] – (–3) · 4 – 24 : [ 3 + 2 · (2 –7) – 5] =
c) 4 – [ 2 · 3 – (– 3 + 2) – 3 (2 – 1) – 2] – 2 · [ 7 + 3 · 2 + 4 : 4 · ( 2 – 4)] =
d) 3 + 15 –[ 7 – 16 + 144 : 12] + 5 – 3 · (5 – 1) + 3 [ 2 – (1 – 5)] · 2 =
e) 7 – [ –2 + 4 (5 – 2) – 7 ( –4 : 2)] +8 · [ (–12 + 36) : (–6)] =
f) [ (–2) + 4 – 3] – 7 ( –2) – 6 : (10 – 11) – [ 6 : (–1) +3] =
g) –28 : [ (–12 + 9) – (3 · 3 – 12 : 3) + 2] =
h) –10 : [ (–12 + 10) : (–2) + (12 – 3 · 5)] + 5 { 2 – [ –1 – 27 : (–9)] } =
i) 10 – 8 · [ (–12 + 36) : 6 + (8 – 5 ) : (–3)] – 12 (3 – 4) =
j) [ 3 + (6 – 4) : 2 + 6 : (1 + 7 – 2) + (1 – 3) · 2] – (3 – 3) [ 5 –7 (–1 – 8)] =
aritmetika

–36 7
72 50
3. maila –3
17 4
–29 33
a) (2 – 5) · {14 : (3 + 4 – 8) – [(12 – 10) (–1) – (2 –5) : (–3)]} =
b) {2 : (–2) – [(11 – 7 – 1) (–1) – (10– 3)]} · {–10 : (17 – 12) + [2 · (–8 + 5) – 8 (– 5 +3]} =
c) [6 : (–6) · (–6) – 8 + (8 – 8 – 1)] – {3 –2 [25 – 24 : (–3 · 5 + 7)]} =
d) [18 : (–3)] + {[10 + (–1) – 16 : 2 ]– 6 : (–3)} =
e) (6 – 3) : (–1) + 2 {5 – 4 · 2 – [(–1) – 11 : (–1)]} =
f) 2 [11 : (–1) – 2 · (–6)] – 4 – 2 · [5 – (7 + 4 – 3)] =
g) {(7 + 1 – 3) + 3 : (10 + 3 – 14) – 2 [5 – 7 (8 – 10)]} =
h) {[2 (–1)] : [2 : (–1)]} – [6: ( –1)] : [ (2 –3) : (–1)] =
i) 11 · (4 – 5) – [3 – 3 – 10 (–1)] –{11 · [7 +8 (–1)] + 3 · (–8) + 12 : (– 3 · 4 + 4 · 2)} =

*
24 Lantzen ari gara AUTONOMIA (• Ahalik eta gehien. • Ez dut behar gehiago)
Lantzen ari gara DIBERTSITATEA (• 1. maila minimoak . • 3. maila sakonak)
 PROPIETATEAK
BETE BEHARREKO
LEGEAK DIRA.
6. Zenbaki osoen propietateak
Aurreko ikasturtean lan asko egin genuen zenbaki osoen propietateei dago-
kienez. Orain propietate horietako bakoitzaren esanahia berrikusiko dugu.

Batugaien ordena edo biderkagaien ordena

Adibidez
aldatzeagatik, emaitza ez da aldatzen. 2+6=6+2
Faktoreen ordenak ez du aldatzen emaitza.

esan nahi du
Trukakortasun-propietatea 4 + (7 + 6) = (4 + 7) + 6

Adibidez
Irakurketa pixka bat Eragiketa luzeak direnean,
multzoka daitezke batugaiak eta
biderkagaiak, komeni den eran.

esan nahi du
Elkartze-legea

Banatze-legea
esan nahi du
Parentesi barruan, batuketa bat

aritmetika
zenbaki batez biderkatuta
dagoenean, biderka daiteke
zenbaki hori batugai bakoitzaz eta
gero batuketa egin.
Adibidez

2 · (8 + 3) = 2 · 8 + 2 · 3

Elementu neutroa Kontrako elementua Alderantzizko elementua

esan nahi du esan nahi du esan nahi du
Zenbaki baten kontrako elementua, Zenbaki baten alderantzizko
Beste zenbaki batekin eragiketa
zenbaki horrekin batuketa eginik elementua, zenbaki horrekin biderketa
eginez emaitza aldatzen ez
emaitzatzat elementu neutroa eginik emaitzatzat elementu neutroa
duena da.
ematen duena da. ematen duena da.
Adibidez Adibidez
Adibidez
3+0=3
1
5+ (–5) = 0 3· 3
=1 25
 HIZTEGIA / HIZKERA Hau dena hobeto uler daiteke, zenbakiz adierazi ordez, letraz adierazten badugu.
a  –a kontrato elementua
a  1a alderantzizko elementua

Trukakortasun-ezaugarria Elkartze-legea Elementu neutroa

Batuketa Biderketa Batuketa Biderketa
(a + b) + c = a + (b + c)
a+b=b+a a·b=b·a a+0=a a·1= a
Banatze-legea Kontrako elementua Alderantzizko elementua
1
a · (b + c) = a · b + a · c a + (–a) = 0 a· a
= 1

!
18. Egia al da –3 zenbakia 3ren kontrakoa dela? 24. Orain zenbaki osoekin kalkuluak egiten trebeta-
sunaz baliatuko gara, berdintza betetzen den ikus-
19. Kenketa-eragiketak banatze-legea betetzen du?
teko.
20. Aztertu ea berdintza hau betetzen den.
a) a · (b+ c) = a · b + a · c
3 · (5 · 2) = (3 · 5) · (3 · 2)
(–3) · [2 + (–5)] = (–3) · 2 + (–3) · (–5)
21. Leirek dioenez, banatze-legeak dio
x · (3 · 2) = (x · 3) · (x · 2) dela. Egia da hori? propietatea ....................................................

22. Azaldu propietateak, w, t, eta z letrak erabiliz. b) (a +b) + c = a +(b + c)

Adibidez, trukakortasun-legea: w + t = t +w.
[(–5) +7] + (–3) = (–5) + [7 + (–3)]
Elkartze-legea: .............
Banatze-legea: ............. (a · b) · c = a · (b · c)
y-ren kontrakoa ............. da, zeren ............. .
[(–4) · 2] · (–5) = (–4) · [2 · (–5)]
y-ren alderantzizkoa ............. da, zeren ............. .
propietatea ....................................................
23. Aztertu ea berdintza hau betetzen den.
aritmetika

2 · (3 – 4) = 2 · 3 – 2 · 4
a) Adierazi eragiketa hori bera, letrak erabiliz. 25. Frogatu bi atalek desberdinak direla.
b) Idatzi berdintza horrek adierazten duen pro- a + (b · c) ≠ (a + b) · (a + c)

(–3) + [(–5) · 2] ≠ [(–3) + (–5)] · [(–3) + 2]

pietatea.
c) Azaldu zer esan nahi duen.

IKASI
AURKAKOA DUT! ALDERANTZIZKOA

26
 erroketak

berreketak 7. Zenbaki osoen berreketak eta erroketak

zatitu

biderkatu
Badakizue: 5 · 5 . 5 = 53 = 125. Horrek esan nahi du biderketaren bider-
kagaiak berdinak direnean, biderketa hori berreketa bihurtzen dela.
Beste alde batetik, 3 125 = 5  53 = 125 denez; horrek esan nahi du erro-
kendu

batu keta berreketaren kontrako eragiketa dela.

E R A G I K E T A K

HIZTEGIA / HIZKERA
Zertarako balio du?
Geometrian, adibidez:
4 BERRETZAILEA
3
 B = l3
BERREKIZUNA
Nola irakurtzen da?
3 ber 4 l
HIZTEGIA / HIZKERA eta A = 16 cm 
2
l = 2
16 = 4 cm
a errotzailea c erroketaren l

b =c
da emaitza da
a
Beste blokeetan ere erabiltzen dira.
b errokizuna
da
 errokaria deitzen zaio ALJEBRA
EGITEKO

FUNTZIOAK
EGITEKO

ARITMETIKA
ZERTARAKO?
GEOMETRIA
EGITEKO

aritmetika
PROBABILITATEA
EGITEKO

Nola erabiltzen dugu?

Kontrako eragiketak
Berreketa Erroketa

Algoritmoa

Kalkulagailua

P1 P2 P3 P4 P5 P6 Karratu eta kubo Estimatuz

perfektuak
an · bn= (a · b)n a n = b ba l
n n n n m n·m
a n $ a m = a n+m
a
= a n- m a0 = 1 (a ) = a erabiliz.
am b 27
 Berreketen propietateak
Gogoan izango duzue propietateak

Izendatzen dira
Frogatzen direla
(berreketa baten
3 2 $ 3 4 = 3Y
$ 3 $ 1344
$ 32 $ 33 = 3 6
$ 344
2 aldiz 4 aldiz
berreketa)
(an)m

HIZTEGIA / HIZKERA
Egiaztatu ≠ frogatu PROPIETATEAK
Frogantza: emaitza batera iristeko
lehendabizi norbaitek “aurkitu” eta
guk ulertu eta ikasi egin behar du- Letra bidez
Azaltzen direla adierazten direla
gun ibilbide bat da. n m n+m
a ·a =a bc
Egiaztatzea: adibide bat erabiliz = b c-d
berrekizun berdineko bd
berdintza betetzen dela ikustea. berreketen biderkaketa
egiteko berrekizun…

!
26. Kalkulatu. 32. Aplikatu propietateak, zenbakiak erabiliz.
3 2 3
a) 2 ; (–3) ; 4 a) (53)2 = d) (5 · 2)3 =
b) (–1)5 ; 50 ; 105 b) 63 · 6= e) (–157)0 =
3 5
c) 8 3 = f) 8 2 =
27. Kalkulatu. 2 8
aritmetika

a) 2
100 = 100 = 33. Aplikatu propietateak, letrak erabiliz.
b) 3
8 = a) c · c3 = d) (W3)4 =
c) 16 = b) (t · z)2 = e) y0 =
5
d) 3
27 = c) t3 · z3 = f) t2 =
t

28. Esan propietate honen izena. 34. Berreketa propietateak sakontzen.

0
103 = 1 a) Frogatu 32 · 52 = 152

an b) Azaldu propietate hau (43)2 = 46 hiztegi ego-

29. Frogatu am
= a n-m
kia erabiliz.
30. Azaldu (b · c)n = bn · cn c) Jarri izena (izenburua) propietate honi
83 · 84 = 87
31. Azaldu propietate hau, w, t, eta z letrak erabiliz. 7
d) Adierazi letren bidez 3 2 = 3 5 (hau da, propie-
b 5 l = 52
2 2
3
28 3 3 tatea orokortu!)
 Propietateak sakontzen

Berrekizuna negatiboa denean:

(–3)2 = (–3)(–3) = + 9
(–3)3 = (–3)(–3) (–3) = – 27
(–3)8 = ........................... = ? 6.561
15
(–3) = .......................... = ? 14.348.907
Berretzailea bakoitia baldin bada, emaitza negatiboa izango da.
Berretzailea bikoitia baldin bada, emaitza positiboa izango da.
Kasu partikularra: (–1)121 = –1
(–1)328 = +1

(–3) 100 > 0 Hori ikusirik, hurrengo galdera, normala den bezala, hau izango litzateke: zer
gertatzen da berretzailea negatiboa denean?
Soluzioa bitxia da, itxuraz, baina frogantzaren bidez berehala ohartuko zarete
baduela bere logika.

HIZTEGIA / HIZKERA Frogantza:

f.n.g. laburdurak “frogatu nahi ge-
3–2 = ???
30 1
nuenez” esan nahi du . 3 –2 = 3 0–2 = = f.n.g.
32 32
0
P1 P2 3 =1
ESKERRAK FROGATU DUGUN, Berretzailea Propietateaz dakigunez
BESTELA EZ NUKE SINETSIKO
kenketa baten baliatuz
moduan jarriko
dugu

3 = 12 = 1
–2
3 9
Beraz, berreketa zatiki bihurtzen da

aritmetika
!
BERREKETAK SAKONTZEKO 37. Kontuz ikurrekin eta zeinuekin. Hona askotan
35. Ebatzi berreketa hauek. errepikatzen den hutsegite bat:
3 – (–5)2 =
a) (–6)2 = c) (–1)3 + (–2)5= 2
3+5
EZ!
b) (–2)4 = d) (–4)2 – (–1)4= 3 + 25 =
28
36. Gogoan izan > 0 adierazpenak positiboa izatez, soluzioa beste hau delarik:

dela esan nahi duela, eta < 0 adierazpenak 3 – (–5)2 = 1. berreketa

negatiboa esan nahi duela. 3 – 25 = 2. aldatu zeinua BAI!
–22
Osatu > edo < Hori kontuan hartuta, kalkulatu adierazpen hauek.
3 3
a) (–5) 0 c) (–1045) 0 a) (–2)3 – (–4)2 = c) (–9)2 – (–6)2 – (–2)2 =
b) (–2)4 0 d) (–4)28 0 b) 13 + (–1)3 = d) (–1)121 – (–1)242 = 29
 !
38. (3 – 5)2 moduko adierazpen bat aurkitzen denean, 43.

2
(-3) = 9 dela
era honetan ebatzi behar da:

Hau bai korapiloa! dela eta kontuan
ONGI (3 – 5)2 = (–2)2 = 4 3– 2 = 91 hartuta
GAIZKI (3 – 5)2 = 32 – 52 = –14
Esan ea adierazpen hauek egia ala gezurra diren
Kalkulatu:
(gezurra bada eman benetako emaitza).
a) (1 – 4)3 =
22 53
a) (–3)2 = 91 d) 2– 4 = 81
b) (10 – 11) – (10 – 11) =
4 4
b) (–2) = 2 e) (–1)2 = 1
c) (5 – 7)5 · (1 – 3)2 =
c) (–1)7 = 1 f) 5– 4 = 0,2
39. Batzuetan eragiketa batzuk egin behar izaten dira, 44. (–2)3 = –8 denez, esan genezake (–2)3 僒
– Z.
propietateak aplikatu baino lehen.
Hori kontuan hartuta, kalkulatu adierazpen
Adibidez: hauek, esan al daiteke ondoko adierazpen hauek
42 · 23 = (22)2 · 23 = 24 · 23 = 27 egia diren?
HIZTEGIA
125
(5 2) 3 5 6 a) (–1) 僒 – N? Zergatik?
= =1 8僒– N 38
5 $ 55 56 b) (–3) 僒 – N? Zergatik?
3
142 · 74 · 2 = (7 · 2)2 · 74 · 2 = barruan dago c) (–125) 僒 – Z ? Zergatik?
2 2 4 6 3 – Z
–4 僒
7 ·2 ·7 ·2=7 ·2
Praktikatu eragiketa hauetan. 45. 41. ariketako logikari jarraituz, berdin kalkulatu
4
ahal izango genuke, (–2)4 = 24 dela; eta (–2)3 = –23
e) 1002 =
4 3 5
a) (2 ) · 2 · 2 = denez, egin dezakegu (–2)3 · 25 = –23 · 25 = –28
10
(- 5) 5 $ 5 3
3
b) 8 $ 8 4$ 8 =
4 2
f) 25 3$ 5 = a) (–3)5 · 34 · 32 = b) =
8 5 (- 5) 2

(3 4) 2 $ 3 46. Lotu berreketak eta emaitzak.

c) (d3) · d = g)
99
Berreketak: 52 ; (–5)2 ; 102 ; (–1)25 ; 5– 2 ; (–1)2 ; (10)– 2 ; 10– 1
aritmetika

4 5
d) e $ f2 =
2 3 4
h) 100 · 5 · 2 = Emaitzak: 25 ; 100 ; 0,01 ; –25 ; 1 ; 0,1 ; –100 ; –1
e$f
47. Kalkulatu balioak.
ab (a · b)c ac · b
SAKONTZEKO a= 2
b = –1
40. Arrazoitu egia ala gezurra den. c = –3
(- 1) 243 –c2 (a – b)2 c · (a2 – b)
a) (–1)3 – (–1)8 = 0 b) =1
(- 1) 547
48. Akats-bilaketa, azaldu eta zuzendu.
41. (–2)4 = 24 egia baldin bada, esan genezake a) 2 · 34 = (2 · 3)4 c) 35 · 33 · 3 = 37 e) 2760 = 0
4 3 4 3 7
(–2) · 2 = 2 · 2 = 2 dela. b) (–2)5 · 23 = 28 d) 32 + 52 = 82
Kalkulatu, era berean: 49. Aztertu ariketa hauek, bilatu akatsak eta zuzendu.
(- 5) 4 $ 5 4 3 2
6 2
a) (–3) · 3 · 3 = b) a) 15 – 3 (– 1) + (–5)2= b) (–2) + (5 – 7) =
(- 5) 6 2 2
12 · (– 1) –25 = 8+5 –7 =
42. Ausartuko al zinateke 10–1 = 0,1 dela frogatzen? – 12 –25 = 8 + 25 – 49 =
30 37 33 – 49 =
16
 8. Erroketak
HIZTEGIA / HIZKERA
2
Dakizuenez, 2
100 = 100 = 10 zeren 10 = 100 delako
3
3
8 = 2 zeren 2 = 8 delako
2
100 erro karratua
3
Zer gertatzen da errokizuna negatiboa denean?
8 erro kubikoa 2 2
2
- 25 ren erro karraturik ez da existitzen, zeren (–5) = 25 eta 5 = 25
3

HIZTEGIA / HIZKERA
Baina bada 3
—27 ren erro kubikoa –3 da, zeren (–3) = –27

Ondorioa:
E existitzen da • Ez da existitzen zenbaki negatibo baten (errokizun negatibo baten) erro ka-
E ez da existitzen rraturik.
• Zenbaki negatiboen (errokizun negatiboen) erro kubikoak, berriz, bai existi-
K
tzen dira.
ER ROK ETA
DI R A!
DOTOR EAK K ASU AR AU
R R AK OROKOR R A
PARTIKULA ONDOR IOZ
K
AZTE RTU TATU

PENTSAMENDU
MATEMATIKOA

aritmetika
50. Hiztegia: 52. Osatu esaldi hauek.
3
a) Idatzi berrekizuna -5 eta berretzailea 2 dituen a) 3 - 75 = zeren eta = delako
berreketa bat eta kalkulatu emaitza. b) - 121 = ................... zeren eta ...................
c) 225 = ................... zeren eta ...................
b) Idatzi errokizuna –8 eta errotzailea 3 dituen
d) 3 - 125 = ................... zeren eta ...................
erroketa bat eta kalkulatu emaitza.
c) Egia al da zenbaki negatiboen errorik inoiz ez
53. Osatu hutsuneak.
dela existitzen? Azaldu adibideren bat jarriz. a) 169 = 13 d) 125 = 5
b) 3
= –2 e) =900
51. Kalkulatu erro hauek, existitzen baldin badira. c) 12100 = f) 3
64 =
a) 144 d) 64
54. Hiztegia. d = .............
b) - 81 e) 3
- 75
d K = .............
k =x
c) 3
- 1.000 f) -4 x = .............
= .......... 31
 Erroketak kalkulatzeko metodoak
 Karratu perfektuak eta kubo perfektuak erabiliz.
a 1 2 3 …… 9 10 11 12 13 14 15 20 110 150
2
a 1 4 9 …… 81 100 121 144 169 196 225 400 12.100 22.500
3
Adibidez: kubo baten bolumena125 cm baldin bada, zenbat neurtzen du
haren aldeak?

B = 125 = l 3  l = 3
125 = 5 cm  l = 5 cm
l
 Estimazioak eginez. a) 112 = 121 denez
 11 < 130 < 12
130 ?
2
12 = 144 denez
ZER BIDE JARRAITUKO DUT?
2

 25 < 630 < 26

25 = 625


b) 630
262 = 676


(Kalkulagailuz)

 Kalkulagailuz.
eta 3 teklak baldin badaude, bestela x y edo x 1/y teklak bilatu.
Adibidez: 3
1.953.125 =125

 Algoritmoa. Erro karratua bada 6084 7 8

2
49 7 = 49
1184 7 X 2 = 14
1184 14 8 X 8 = 1.184
0

!
aritmetika

55. Kalkulatu bi metodo erabiliz:

3
125.000 HEMEN NAGO
BERRIRO!
D. SA
56. Kalkulatu bi metodo erabiliz: UR
RA
T
E.
SA
16.384 URRAT

C.
A
URRATS URR
…
2
57. Estimatu erabil dezakezu kalkulagailua x ATS
A

egiteko.
URRATSA

a) 800 b) 28.561
B.

UR
…. SA
RA
T

58. Ikerrek idatzi du 122 < 150 < 3 .

2 PRAKTIKO
JAUNA
URRATSA
A.

Ondo al dago adierazpena?

59. Egia da 10 < 105 < 11? Zergatik?
32
B8 Autonomia eta ekimen pertsonala
 PROPIETATEAK
BETE BEHARREKO Erroketen propietateak
LEGEAK DIRA.
Aurreko atalean ikusi dugun bezala, modu bat baino gehiago dago erroak kal-
kulatzeko. Beste alde batetik, erroekin eragiketak egiteko, betetzen diren zen-
bait propietate ezagutzea komeni da. Lehenengo zenbakiekin ikerketa egingo
dugu eta ondorio bezala propietatea deduzituko dugu:
 Kalkulatu:
4$9 = 4$ 9 = Gauza bera da?

9 $ 100 = 9 $ 100 =

n
Hona ondorioa: a$b =n a $n b

 Kalkulatu:
K ASU AR AU
R R AK OROKOR R A
PARTIKULA ONDOR IOZ
K
AZTE RTU TATU
36 36
9
= = Gauza bera da?
9
100 100
25
= =
25
n
Hona ondorioa: n a = a
b n
b
2
PENTSAMENDU  Kalkulatu:
MATEMATIKOA
25 - 9 = 25 — 9 = Gauza bera da?

36 + 64 = 36 + 64 =

n
Hona ondorioa: a!b !n a !n b

!
Propietate hauek erabiliz ariketa asko egin ditza- Ondorioa: Errotzailea eta errokizunaren berre-

aritmetika
kegu adibidez: tzailea berdinak direnean, erroketa desegin egi-
6400 = 64 $ 100 = 64 $ 100 = 8 $ 10 = 80 ten da.
81 81 9 3
7 3 = 7 ; 4 11 4 = 11 ; 7 x 7 = x
0, 81 = = = = 0, 9
100 100 10
Modu honetan egin hurrengo ariketak. Propietate honetaz baliatzeko, errokizuna des-
konposatu egin behar da. Adibidez:
60. a) 250.000 = c) 0, 25 $ 0, 26 =
144
3
216 = 3 6 3 = 6
b) 3
0, 027 d) 25
=

61. Hurrengo berdintza beste propietate bat izan daiteke. Errokizuna deskonposatuz, kalkulatu:

?=2
Begira: 5
32 = 5
25 = ? a) 3
125 = c) 3
27 = e) 3
343 =
32 2 5
? betetzen badu ? = 25
16 2 b) 4
81 = d) 4
625 = f) 225 =
8 2 hau da 5
2 =25

4 2 Osatu:
2 2
1 a) 3
5 = 5= c) 7 4 = 7 e) 8
t8 =
33
 !
62. Egin kalkulu hauek erroketen propietateez baliatuz: 65. Osatu berdintza hauek:
27 a) 3
27 = 3 ) 3 3 = 27 d) 3
-1 = ) ............
a) 6 $ 6 = h) =
3 4
b) 4
16 = ) = 16 e) 3
- 1.000 = ) .....
225
b) = i) 6 $ 12 $ 2
625 c) 5
= 2 ) ..............
400
c) 27 $ 48 = j) 900
= 66. Kalkulatu kasu bakoitzean x-ren balioa.
48 144
a) x2 = 64 d) x2 = 625 g) x4 = 16
d) = k) 81
= b) x3 = –216 e) x3 = 8.000 h) x3 = –1
12
- 216 c) x4 = 81 f) x2 = 169 i) x3 = 1.331
e) 3
27
= l) 5 $ 80 =
67. Kalkulatu kasu bakoitzean m-ren balioa.
64
f) 5 $ 80 = m) 3
8 a) m= 5 d) 4
m = –4 g) m =7

g) 7 $ 6 $ 8 = n) 21 $ 84 = b) 5
m = –1 e) 4
m = –2 h) m = –12
c) 3
m = –3 f) 5
m = –4
BERREKETAK/ERROKETAK
68. Kalkulatu Oharra: lehenengo –1 – (–2) =
2

berreketa, gero –1 – (+4) =

aldatu zeinua, –1–4=
adibidez: –5
a) (–2)3 – (+2)2 – 4 =
b) 24 + 33 – 25 =
c) –34 + 24 – 15 =
d) (–3)4 – (–1)2 – (–3)3=
ERROKETA BERREKETAREN e) (–2)4 – (–2)2 – (–2)3 + 10 + 2.0000 =
ALDERANTZIZKO ERAGIKETA DA.
f) –34 – (–2)5 – 53 =
3
x =y 3
y =x
69. Erroketen propietateak.
aritmetika

63. Idatz ezazu berretura gisa. 5 –2 5

a) [3 · 3 ] = 3
a) 32 c) –32 e) 125 g) –64 b) [(–5)–1 : (–5)2]4 = 5
–2 3 4
b) 243 d) –49 f) –128 h) 256 c) [3 · 3 ] = 3
3 2 4 –2
d) {(–5) · [(–5) ] } = (–5)
64. Kontuz parentesiekin.
2
Dakizunez: (–3) = (–3) (–3) = +9 70. Kalkulatu, algoritmoaz baliatuz.
2
–3 = – [3 · 3] = –9 a) 1.369 b) 12.568

3 = 12 = 91 (–3)–2 = 12 = 91 71. Estimatu erro hauen balioak.

–2
3 3
a) 728 b) 67 c) 450
Hori dena kontuan hartuta, osatu taula hau.
x 5 –1 2 –2 d) 42 e) 281
x2 72. Osatu eta bete hutsuneak.
(–x)2 3 7 2 5
–2
x
a) 3 $ 33 $ 65 $ 5 = 3 $ 5
5 $3 $5
34 (–x) –2
b) (3 · 52 · 25 · 3–4 · 5–3) : (2–3 · 22 · 54) = 3 · 2 · 5
3
 >
75
25
5
15
9. Zatigarritasuna
0 • Lehendik gogoan izango duzuen bezala, zatigarritasuna zenbaki osoen ar-
teko erlazio bat da.

75 5 a eta b zenbaki osoen arteko zatiketa eginda, hondarra zero baldin bada, a
eta b zenbakiak zatigarritasun-erlazio batez lotuta daudela esango dugu.
5 eta 75 zenbakien artean zatigarritasun-erlazioa dago, adibidez.
Multiploa Zatitzailea

HIZTEGIA / HIZKERA Multiplo eta zatitzaileak

5 = 5en multiploa
5 = {5, 10,15…, 5 · k, …}
Multiploa. Aurreko adibidean, 75, zenbaki handiena, 5en multiploa da.
Zatitzailea. Kasu horretan, 5 izango da, zenbakirik txikiena, 75en zatitzailea.
Zenbat multiplo ditu zenbaki batek?
5en multiploak, esate baterako, 5 · k eginez ateratzen dira, eta kopuru
infinitu bat dago. Alderantziz, zenbat zatitzaile ditu zenbaki batek?
72ren zatitzaileak, adibidez, hauek dira:

HIZTEGIA / HIZKERA
∞
1 2 3 4 6 8 9 12 18 24 36 72
infinitu =

72 6 Ondorioa:
0 12 • Zenbaki baten zatitzaile kopurua finitua da.


72-ren zatitzaileak • Zenbaki lehenak eta zenbaki konposatuak. 3, 5 eta 13 zenbaki lehenak
6 eta 12 dira dira; alegia, 1 eta zenbaki bera beste zatitzailerik ez dute. 4, 6 eta 22, aldiz,
zatitzaileak bikoteka ateratzen dira. zenbaki konposatuak dira, 1 eta zenbaki beraz gainera, beste zatitzaile ba-

aritmetika
tzuk ere badituztelako.
• Zenbaki konposatu bat deskonposatzea.
Zenbaki konposatua biderketa gisa idatzi daiteke. 42, adibidez.
42 = 2 · 3 · 7
kasu honeten 2, 3, 7 zenbaki lehenak dira. Horri deitzen zaio zenbaki le-
henetan deskonposatzea.

!
73. Teorian ikusi dugun bezala, zenbaki baten zati- 74. a) 30 = 25 + 5 zenbaki baten deskonposaketa da?
tzaileak binaka ateratzen dira. Zergatik?
Egia ote da zatitzaile kopurua zenbaki bikoitia b) 40 = 2 · 20 deskonposaketa zenbaki lehenetan
dela beti? Bila itzazu 36ren zatitzaile guztiak; zer da? Zergatik
gertatzen da? Egin gauza bera 81 zenbakiarekin; c) 5-en multiplo guztiak 10-en multiploak dira?
zer gertatzen da? Ondorioztatu arauak. Zergatik? 35
 • Zatigarritasun-irizpideak
Zer dira? Zatiketarik egin gabe, zenbaki bat besteren baten multiploa den ala
3REN MULTIPLOA
ez jakiten laguntzen diguten zenbakien ezaugarriak dira.
•
NAIZ.
338, adibidez; 2 ren multiploa da, zenbaki bikoitia delako.
•
ETA EZ DU 1.450 eta 7.855 zenbakiak 5 en multiploak dira, 5ez eta 0z bukatzen dire-
BALIO
ZATIKETA lako.
EGITEA. •
2832 zenbakia 3 ren multiploa da, bere zifren batura (2 + 8 + 3 + 2) = 15
delako eta zenbaki hori 3ren multiploa delako.
2.832
Zatigarritasun arauak. Zertarako?

Zenbakiak biderkagai lehenetan deskonposatzeko

A Adibidez:
10.080 2  10.080 = 25 · 32 · 5 ·7
5.040 2
2.520 2
1.260 2
630 2
315 3
105 3
35 5
7 7
1

B mkt eta ZKH ateratzeko

aritmetika

Lehendik ere badakigu: bi zenbakiren arteko multiplo komun txi-

kienari multiplo komunetako txikiena deitzen zaio. Zenbaki hori bi-
latzeko, bi bide erabil genitzake:

mkt D. A
ATS
URR E.
Bide logikoa Algoritmoa URRATSA
C.
URRATSA …
• Bi zenbakien multiplo batzuk bi- • Zenbakiak deskonposatu. URR
ATSA

latu. • Berretzailerik handienarekin hartu

• Komunak zein diren begiratu. biderkatzaile guztiak.
URRATSA
B.

• Horietan txikiena aukeratu.

URR
…. SA
AT

PRAKTIKO
mkt (120, 215) JAUNA
URRATSA

LOGIKO mkt (4,10)

A.

JAUNA • 4  4, 8, 12, 20, 24 … 40 • 120 = 23 · 3 · 5

10  10
2 2
20 30 40 215 = 5 · 3
• Komunak 20, 40 • mkt (120, 215) = 23 · 52 · 32
• Txikiena 20 • mkt (120, 215) = 1.890
• mkt (4, 10) = 20
36
 Bi zenbaki edo gehiagoren zatitzaile komunetako handiena zenbaki horiek zati-
tzen dituen zatitzailerik handiena da. Bi bide, hori bilatzeko:

ZKH
Bide logikoa Algoritmoa
• Zatitzaile guztiak aurkitu. ZKH (30, 42) • Biderkagai lehenetan
• 30  1, 2, 3, 5, 6, 10, 15, 30
ZKH (600, 315)
• Denentzat komunak deskonposatu.
• 600 = 23 · 52 · 3
direnak bilatu. 42  1, 2, 3, 6, 7, 14, 17, 42 • Errepikatzen direnak
• Handiena hartu. hartu bakarrik 315 = 32 · 5 · 7
• Komunak 1, 2, 3, 6
• Handiena 6 berretzaile txikienarekin. • ZKH (600, 315) = 3· 5
• ZKH (30, 42) = 6 • ZKH (600, 315) = 15

!
ZATIGARRITASUN PROBLEMAK

75. Jonek 120 mineralez osatutako bilduma bat du, eta
kaxatan gorde nahi du, kaxa bakoitzean mineral
kopuru bera izango dela. Zenbat modutan egin
dezake hori, kaxa bakoitzean bi mineral baino
gehiago egoteko moduan?
78. Baserri batean arrautza-bilketa egin dute; 700
arrautzatik 800era bitartean bildu dituzte. Dozena-
kopuru zehatza jaso dute, eta 15 arrautzako pake-
tetan ere zehazki sartuko lirateke. Zenbat arrautza
bildu dituzte?

76. Mirenek 60 liburu ditu; paketetan gorde nahi ditu, 79. Bonboi-pila bat daukat: 100dik 300era; 6 bon-
pakete bakoitzean liburu kopuru bera jarriz. Zen- boiko kaxatan jartzen baditut, ez zait batere gera-
bat modutan egin dezake hori, pakete bakoitzean tzen. 8 bonboiko kaxatan jartzen baditut ere, ez zait
gutxienez 3 liburu eta gehienez ere 12 sartuz? batere geratzen Zenbat bonboi ditut?

aritmetika
80. Zenbait ikasgela elkartu dira, ikasle sail handi bat
77. Sagu batek 12 segundo behar ditu pista zirkular bat izateko; matematika-lanetarako binaka elkartzen
osorik egiteko; beste batek, berriz, 16 segundo be- dira, hizkuntza-lanetarako hirunaka, gizarte-lane-
har ditu horretarako. Bi saguak leku beretik eta aldi tarako launaka, eta soinketarako bosnaka. Era guz-
berean ateratzen dira, eta 3 minutu eta 12 segun- tietara ere, beti geratzen da ikasle bat taldean
dotan bukatzen dute lasterketa. Zenbat aldiz aur- sartu ezinda. Zenbat ikasle dira gutxienez, soluzioa
kitzen dira elkarren ondoan lasterketa horretan? izateko?

ERABAKIAK
HARTZEN

AUTONOMIAREN
BIDEAK

B8 Autonomia eta
ekimen pertsonala 37
 !
81. Txema gozokigile aparta da, eta gaur goizeko 10 84. Belenen autoak 18 urte ditu dagoeneko; 4.000 km-z
baino lehen prestatuak zituen txokolatezko 120
gozoki, esnegainezko 150 eta merengezko 180. Go-
zoki kopuru berbera izango duten pilatan bildu
nahi ditu, gozoki bat ere kanpoan geratuko ez den
moduan. Idatzi horretarako dituen moduak.
82. Udan Gamarrako igerilekura doan autobusa 20
minutuz behin igarotzen da eta Mendizorrotzako
igerilekura doana 25 minutuz behin. Evak ikusi
aritmetika
duenez, goizeko 10etan biak batera igaro dira; noiz
igaroko dira berriro biak batera?
83. Kepa oso pertsona ordenatua da; eskerrak, dendan
milaka botoi ditu-eta. Bi kaxatan dauzka ordenatuta.
Kaxa beltzean 24na botoiko poltsatxotan dauzka
gordeta, eta ez da bat ere kanpoan geratzen. Kaxa
gorrian 20na botoiko poltsatxotan dauzka, eta har-
tan ere ez da bat ere kanpoan geratzen. Kepak ba-
daki botoi kopuru bera daukala kaxa beltzean eta
gorrian. Zenbat botoi ditu Kepak kaxa bakoitzean?
(izan daitezkeen soluzio guztietatik, txikiena aski
dugu).
38
behin mekanikariaren lantegira joan behar du ni-
belak begiratzeko eta 18.000 km-z behin olioa al-
datzera. Gaur, uztailak 7, San Fermin egunez, Bele-
nek bi azterketak eginda hartu du autoa. Zenbat
kilometro egin beharko ditu berriro bi azterketak
batera egin behar izateko?
85. Uxue mundu osoko posta-txartelen bilduma bat ari
da egiten; 700 ditu dagoeneko, eta kaxa desberdi-
netan bildu nahi ditu; kaxa bakoitzean posta-txar-
telen kopuru berbera eduki nahi du, ordea; zenbat
modutan antola ditzake, kaxa bakoitzean 20 posta-
txartel baino gehiago baino 60 baino gutxiago
edukitzeko?
86. Murfhinen gazteluaren elezaharrak dioenez, haren
fantasma 15 urtez behin agertzen da, eta haren
emaztearena 20 urtez behin. Idoia gaztelu hartan
egon zen egunean, biak batera agertu zitzaizkion
eta izututa utzi zuten; noiz agertuko dira berriro
biak batera?
87. Julio Europako triatloi-txapelketa handi baterako
prestatzen ari da; lanpetuta dago, ordea, eta ez du
asti askorik; horregatik, ongi prestatzeko, 5 egunez
behin lasterketa egiten du, 18 egunez behin txi-
rrindularitza-prestaketa, eta 15 egunez behin ige-
riketa; zenbat egunez behin egiten ditu hiru saioak
batera?
 !
88. Zenbaki osoekin eragiketak
a) 2 : ( –2) – (11 – 7 – 1 ) · (–1) – ( 10 –3 – 5) =
b) [–10 : (17 – 12) + 2 · (–8 + 5)] – 2 · [8 · (–5 + 3) –32 : (45 – 29)]
c) 12 – 11 · (4 – 5) – [3 – 3 – 10 · (–1)] –11 · [7 + 8 · (–1)] =
d) 10 – 2 · {3 – (4 – 6) · (–2) – [4– (–1) –1]} =
e) {3 : (–3) · (–1) – (5 – 5 + 2)} – {[2 · (–1)] : [2: (–1)]} =

89. Kalkulatu 97. Zenbaki osoak + berreketak

a) (–2)4 c) –24 e) (–10)3 g) –52
–2 35 3 –3 Gogoratu: (2 – 3)4 = (–1)4 = +1
b) 5 d) (–1) f) 5 h) (–5)
2 2 2 3 2
90. Kalkulatu a) –3 – 2 – [(5 – 7) · 2 –2 : 4] =
a) 121 c) 6
1 e) 7
0 g) (- 7) 2 i) 900 2 2 2
b) –3 + (4 – 8) : 2 – 4 : (1 + 3 – 2) =
b) 3
- 125 d) 196 f) 625 h) - 64 j) 4
256
2 2 2
c) 4 – 3 · 2 – [–8 – (–3) – (–5)] =
91. Estimatu 450
d) [–52 – (–5)2] – [(–3)2 – 32] =
92. Osatu [(–2)2]3 · (–2)3 · 24 = 2
2 2 2
e) 3 – 2 · [3 · (–2 + 3) – (3 · 6 · 2)] =
93. Kalkulatu algoritmoa erabiliz 4.225
2 2 2
f) 9 : 3 – 2 (–8) – 3 + 12 · (–2) =
94. Kalkulatu (3 + 4 – 8)2 =
g) (3 –5)2 : [(33 : 11)2 – 23] =
95. Egia / gezurra.

aritmetika
2 +5
a) 25 + 9 = 25 + 9 d) x 4$ x = x 2
x $x 98. Osatu
b) (3 – 4)2 = 32 – 42 e) 3–2 = (–3)2
6 - 2 - 1 @3
a) 3 4 $ 30 - 1 = 3
3
] 2 g4
b) c c = c
63 $ 3 @
30 31
c) - 25 = –5 f) (–1) + (–1) = 0 c

96. Erroketen propietateak.

Gogoratu: a a
n
a$b =n a $n b 99. =
b
denez, egin dezakezu
n
b
a a
n
=n
b b
x x 1 1
n
a!b ! n a !n b = = x-2 = =x
x3 x3 x2
a) 6.400 = c) 9 $ 16 = Hau kontutan hartu eta egin
49 a)
b) 4
= d) 0, 25 = a $ a3 = c) x $ x3 $ x4 =
b5 y6 39
e) Egiaztatu 9 + 16 ! 9 + 16 b) = d) =
b y2
 DENOK ELKARREKIN
LAN EGITEN EZ BADUGU
LANA EZ DA BURUTZEN

Taldeko lana
ZER IKASIKO DUZU? LAN HONEK HONETARAKO BALIOKO DIZU:
• Batzuetan egoera baten emaitza topatzeko saiakuntza-hutsegite estrategia aplikatu.
• Ikertzen, probatzen, saiatua izaten baldintza batzuk bete behar dituzten zenbakiak bilatzen. Ez konformatzen edozein
soluziorekin, soluzio sakonagoak bilatzen ahalegintzen…
NOLA LANDUKO DUZU?
• Landuko duzun problema zure taldeko beste kide batek aurkeztuko du; horregatik zure erantzukizuna izango da problema
ongi ulertzea eta taldekide horri ongi ulertu duela ikusten duzun arte ongi azaltzea.
• Zure problemaren azalpena irakasleak esaten dizun bezala prestatuko duzu ( gardenkiak, Power Point, kanoia…)
• Zure eginkizuna da zure azalpenaren bidez, problema hori ikasleen aurrean azaldu behar duen ikaskidea seguru eta eroso
sentitzea.

1. LANA 3. LANA
OSO KUBO BEREZI BAT ZENBAKI BITXIEN BILA

Irudikatu kubo bat.
a) Jarri batetik zortzira bitarteko zenbakiak kuboaren erpinetan,
aurpegi bakoitzeko batura beti berdina izateko moduan.
b) Jarri zerotik zazpira bitarteko zenbakiak kuboaren erpinetan,
aurpegi bakoitzeko batura beti zenbaki lehena izateko mo-
duan.
23 PANDA ZENBAKIAK. 360 zenbakia 23z zatituz, ateratzen den
zatidura hondarraren berdina da; 23 panda-zenbakia esaten
zaio.
a) Bilatu 100 baino txikiagoak diren 23 panda-zenbaki guztiak.
b) 5 panda-zenbakirik izango ote da? Eta 9 panda-zenbakirik?
Beste panda-zenbakirik aurkitu duzu?

2. LANA 4. LANA:
TRIANGELU MAGIKOA ZENBAKI OREKATUAK ETA OREKA GABEAK

6
12 zenbakiak sei zatitzaile ditu: 1, 2, 3, 4, 6 eta 12 Horietatik
3
aritmetika

–5 2 LAU bikoitiak dira (2, 4, 6, 12) eta BI bakoitiak. Zenbaki oreka

–2 5 gabea dela esaten dugu. Zenbaki orekatua izateko, zatitzaile
–3 6 –3
5 3 –2 guztiek izan behar dute (1 salbu, jakina!).
6 2 –5 6
a) Bilatu zenbaki orekatuak.
Hemen ikusten duzun triangelu hau oso berezia da. Triangelutxo
bakoitzean agertzen den zenbakia, inguruan dituen hiru trian- b) Bilatu zenbaki sasiorekatuak, zatitzaileen erdiak bikoitiak di-
gelutxoetan agertzen diren zenbakien batura da. Alde bakoitzean renak, alegia.
lau triangelutxo dituenez, 4. dimentsiokoa dela esango dugu.
a) Asmatu 3. dimentsioko triangelu magiko bat.
b) Asmatu 4. dimentsioko beste triangelu magiko bat.

* Lan hau banaka ere egin daiteke, irakasleari hala iruditzen bazaio.
Zer gaitasunan lantzen dira?

B1 Matematika- B2 Hizkuntza- B3 Zientzia, teknologia B4 Ikasten B5 Informazioaren B6 Gaitasun B7 Gaitasun soziala B8 Autonomia eta
gaitasuna gaitasuna eta osasun gaietako ikastea erabilera eta humanistikoa eta herritar-gaitasuna ekimen pertsonala
40 kultura gaitasun digitala eta arte-gaitasuna
 " ! ! # -

1. Osatu esaldi hauek zenbakien multzoan. 4. Berreketen propietateak. Osatu mapatxo hau.
a) Zenbaki arrunt guztiak zenbaki …………… dira.
Izenburua jarri Frogatu
b) Zenbaki osoak, zenbat eta ………………… egon,
orduan eta txikiagoak dira. Zer egiten dugu

c) Zenbaki arruntak …………… letra bidez izenda- Berreketen

tzen dira eta zenbaki osoak Z …………………… propietateak
dira
+
d) Z = N berdintzak esan nahi du ………………
………………………………………………………
an · am = an+m
e) N 僒 Z adierazpenak, esan nahi du ……………
………………………………………………………
5. Zatigarritasuna. Osatu esaldiak:
f) –3 僒
– N(僒 – ez dago barruan) adierazpenak hau
esan nahi du: ………………………………… a) Zenbakiak biderkagai lehenetan deskonposatu
……………mkt eta ZKH ………
2. Zenbaki osoen propietateak. b) mkt bilatzeko bi bide desberdin ditugu …. eta ….

aritmetika
a) a + b = b + a ………. propietatea da; hau esan c) Zatigarritasuna zenbakien ………… da.
nahi du: ……………………………………………
d) mkt eta ZKH kalkulatzeak ………. balio du.
b) ……….. banatze-legea da eta hau esan nahi du:
……………………………………………………… 6. Esaldi hauek kontuan hartuz, osatu mapa hau.
c) –3 + 3 = 0 denez, honek esan nahi du – 3 zenba-
kia 3 zenbakiaren ……………… dela. Zenbakiak biderkagi lehenetan
balio du
d) ……………… denez, horrek esan nahi du 1 zen-
4
bakia 4 zenbakiaren alderantzizko elementua dela. zatikien aljebran
eragiketak
aukera daiteke
egiteko
3. BERREKETAK / ERROKETAK
a) Erroketak ………… kontrako eragiketak dira.
b
b) a berreketan a………… deitzen da eta b ………. balio dute

c) b
a erroketan a………. deitzen da eta b ………… 41
 " ! ! # - "! " #
EBALUAZIO IRIZPIDEAK
EDUKIAK
Landu duzuna ongi menderatzen duzula esateko
Zer landu duzu? irakasleak kontuan hartuko dituenak.

1. Zenbaki osoak eta berreketak. Badakit, eragiketen hierarkia aplikatuta eragiketa luzeak
a) – 4 – 2 · (1 – 4) + 6 · [8 + (–4) · (3 – 6)] = trebetasunez egiten.
b) 10 : [15 – 12 : (9 –11)] =
c) [–5 – (–15)] –8 + 3 : [(–2)2 : (9 –13)] =

2. Akatsak identifikatu. Azaldu zein motatako akatsak diren. Badakit akats larriak eta arinak identifikatu eta desberdin-
9 –3 · (–2) + 10 : 2 = 2 2
12 – 5 · (–2) – (1 – 3) tzen.
9 – 6 + 10 : 2 = 12 + 5 · 22 – 12 – 32 Badakit akatsak zuzentzen.
9 + 4 :2 = 12 + 102 – 1 – 9
13 : 2 = 6,5 12 + 10 – 10 = 102

3. Berreketen esanahia. Badakit esaldi batek adierazten duena ulertzen eta azaltzen.
a) Egia al da berreketa baten berreketa egiteko berrekizun
berdina jartzen dela eta berretzaileak batu egiten direla. Frogantzen pausoak ulertzen ditut.
Jarri adibide bat.
b) Osatu 120 = ................... eta frogatu emaitza hau mon- Hiztegi egokia erabiltzen dut: berrekizun, berretzaile, erroki-
dik ateratzen den. zun, errotzaile.
c) Hiztegia
b  b ........... a ..........
 a ...........
a b
a b .........

4. Berreketen propietateak. Onartzen dut propietateak legeak direla eta modu egokian
aritmetika

2 5 3 10
a) (2 · 2 ) : 2 = aplikatu behar ditugula.
4 4 4
b) [8 · (–5) ] : (–20) =
c) 104 : (25 · 55) =
d) 93 : 32=
d) 252 · (53 · 52 · 5)2 =

5. Erroketen esanahia. Badakit erroketak berreketen aurkako eragiketak direla.

a) Zenbat balio du 49 Zergatik?
b) Osatu hutsuneak
3
=- 3 2
121 =
100.000 = 10 5
=- 1

42
 " ! ! # - "! " #
EBALUAZIO IRIZPIDEAK
EDUKIAK
Landu duzuna ongi menderatzen duzula esateko
Zer landu duzu? irakasleak kontuan hartuko dituenak.

6. Erroketen kalkulua. Erroketak kalkulatzeko modu bat baino gehiago dakit: karratu
a) Kalkulatu hurrengo erroketak baldin eta existiten ba- eta kubo perfektuak, estimazioa, algoritmoa eta propietateak.
dira.
3
- 1.000 = - 81 =
7
-1 = 4.900 =
25
= 3
12 3 =
4
b) Estimatu erroketa honen balioa 500
c) Kalkulatu 61.504 algoritmoa erabiliz.

7. Erroketen propietateak erabiliz, kalkulatu Ezagutzen ditut eta ondo aplikatzen ditut erroketen propie-
3
8 $ 8 = 2 $3 4 = tateak.
27 121
3
= =
1.000 144
5 $ 80 = 4
x $ 4 x3 =
Egiaztatu:
100 + 49 ! 1.000 + 49

8. Zatigarritasuna: ZUZEN / OKER.

a) 4 eta 28 zenbakien artean bada zatigarritasunezko erla-
zioa; zergatik?
b) ZUZEN / OKER
• Zenbaki batek infinitu zatitzaile ditu.
• 2.345 zenbakia hiruren multiploa dela esan dezakegu
Badakit zatigarritasuna zenbakien arteko erlazio mota bat
dela.
Arrazoi zuzenak ematen ditut, erabili den propietatea azalduz,
berdintza baten bi aldeetan dauden adierazpenak desberdinak

aritmetika
zatiketa egin gabe. direla egiaztatzen, adibideak ematen egia denean…
• 9 = 22 + 5 hau da 9 zenbakiaren deskonposaketa zen-
baki lehenetan
c) Kalkulatu
mkt (280, 175) eta mkt et ZKH kalkulatzeko algoritmoa trabetasunez erabiltzen
ZKH (90, 250) dut.
d) Zatigarritasunaren aplikazioa:
Buruketak
1. 120 leka-pote eta 90 alkatxofa-pote banatzeko kaxak
aurkitu behar ditugu. Tamaina bereko kaxak nahi di- Problemak ebazten:
tugu, ahalik eta handienak. Zenbat poto sartuko dira • eskemak, marrazkiak egiten ditut
kaxa bakoitzean? • jarraitutako prozesua argi adierazten dut
2. Atletismo-txapelketa batean bi lasterkarik, Jon Gon-
• soluzioa baloratzen dut eta modu egokian adierazten dut.
zalezek eta Mikel Gomezek, egin behar duten zirkui-
tuaren itzulia egiteko zenbat denbora behar duten
neurtu da. Jonek 12 minutu eta Mikelek 18. Zenbat
itzuli egingo ditu bakoitzak, biak berriro hasieran el-
karrekin topo egiten dutenerako?
43