FA-BA201 Werkcollege 3: Celgemedieerde immuniteit

(versie 2021-sept)

In werkcollege 2 is het adaptieve immuunsysteem geïntroduceerd. In werkcollege 3 zal

in meer detail ingegaan worden op het celgemedieerde deel van het adaptieve
immuunsysteem, waarbij de T-cellen een prominente rol spelen.

Lees om te beginnen nogmaals ‘Cell-mediated immunity’ in Hoofdstuk 1 uit Abbas.

Benodigd studieboek:
Cellular and Molecular Immunology, 10th Edition. Abul K. Abbas, Andrew H. Lichtman,
Shiv Pillai (Elsevier)

In de afgelopen twee werkcolleges ben je bekend geraakt met het studieboek en werd je
bij de opdrachten soms verwezen naar internetbronnen voor animaties en video’s. Bij dit
werkcollege kun je vaker op eigen initiatief op zoek gaan naar aanvullende bronnen.

1. Antigeenpresentatie

T-cellen reageren niet op antigenen in oplossing. Om een T-cel te activeren moet een
antigeen aan deze cel gepresenteerd worden door een antigeen-presenterende cel
(APC).

Hoofdstuk 6, paragraaf ‘Antigen capture and the functions of antigen-presenting cells’,

Abbas et al.)

a) Welke celtypen kunnen antigenen presenteren?

b) Van alle APC’s zijn dendritische cellen (DC’s) het vaakst betrokken bij activatie van
naïeve T-cellen. Waarom zijn deze cellen zo geschikt voor deze functie?

c) Wat is de functie van de andere antigeen-presenterende cellen?

d) Waar in het lichaam pikt een DC het te presenteren antigeen op en waar presenteert
hij het aan T-cellen? Hoe komt hij op de juiste plek terecht?

e) Om op de juiste plek terecht te komen voor antigeenpresentatie aan T-cellen, moet

de DC geactiveerd worden. Waardoor wordt de DC geactiveerd en welke
veranderingen ondergaat hij na activatie? Geef de veranderingen aan op de DC in de
figuur hieronder.
 f) Major histo-compatibility complex (MHC) moleculen zijn verantwoordelijk voor het
presenteren van een antigeen aan T-cellen. De twee belangrijkste klassen van dit
molecuul zijn MHC-I en MHC-II. Vervolledig onderstaande tabel voor beide
molecuulklassen. (In hoofdstuk 6, ‘The Major Histocompatibility Complex’ is erg
diepgaande informatie te vinden over MHC. Voor het overgrote deel reikt deze
informatie te ver voor deze cursus. De informatie die je nodig hebt voor deze vraag
staat met name in paragraaf ‘Expression of MHC molecules’)

MHC-I MHC-II
Wordt door welke celtypen
tot expressie gebracht?

Presenteert welk type

antigenen?

Presenteert aan welk

celtype?

Wat is in het kort de

functie van bovengenoemd
celtype?

g) Beschrijf de route die een peptide aflegt in een cel voordat het door een MHC-I
molecuul op het celoppervlak gepresenteerd wordt. Doe hetzelfde voor een peptide dat
door een MHC-II molecuul gepresenteerd wordt. (Hoofdstuk 6, paragraaf ‘Processing of
protein antigens’, Abbas et al. - Beperk je tot de informatie in figuur 6.13)
2. T-cel activatie

Voor succesvolle activatie van een T-cel zijn twee signalen nodig. In onderstaande figuur
zie je welke twee signalen dat zijn.

a) Beschrijf de twee signalen die hierboven getoond worden. (N.B.: Je mag je beperken
tot de specifieke voorbeelden van signaal 2 die hier gegeven worden. Intracellulaire
pathways hoeven niet beschreven te worden; Hoofdstuk 9, paragrafen ‘Recognition
of antigen’ en ‘Role of costimulation in T-cell activation’, Abbas et al.)

b) Wat gebeurt er als de T-cel alleen signaal 1 krijgt en geen signaal 2?

c) Stel dat de T-cel alleen signaal 2 krijgt en geen signaal 1. Wat gebeurt er dan?

Naast signaal 1 en 2 spelen cytokines (vaak signaal 3 genoemd) ook een grote rol bij de
activatie (en differentiatie) van T-cellen. Interleukine-2 (IL-2) is het schoolvoorbeeld
voor deze cytokines.

d) Welke cellen zijn verantwoordelijk voor IL-2-productie? Wat is de functie van IL-2 in
de activatie van T-cellen?
(Hoofdstuk 9, paragraaf ‘Cytokines in adaptive immunity’, Abbas et al.)

e) Zoek een video waarin het proces van T-cel-activatie helder wordt samengevat.
3. Differentiatie en effector-functies van T cellen

Een geactiveerde T-cel zal zich differentiëren tot een effector T-cel die zijn functie kan
uitvoeren.

a) Zoek voor de onderstaande T-celtypes uit welke signalen verantwoordelijk zijn voor
de differentiatie tot dit subtype (signaal 3), en wat de functie(s) is/zijn van dit
subtype. Teken in de figuren voor elk subtype signalen 1, 2 en 3 (geef ook aan
welke MHC-klasse betrokken is bij de activatie). (Hoofdstuk 10 en hoofdstuk 11,
Abbas et al.)
b) Wat is het nut van zoveel verschillende typen T-cellen? Waarom is er niet één type
T-cel die alle pathogenen bestrijdt? (Hoofdstuk 10, paragraaf ‘Development of Th1,
Th2 and Th17 subsets’, Abbas et al.)

c) Hoe herkent een geactiveerde CTL de tumorcellen of virus-geïnfecteerde cellen die

hij moet doden? (Hoofdstuk 11, paragraaf ‘Mechanisms of CTL-mediated
cytotoxicity’, Abbas et al.)

d) CTL’s kunnen door middel van twee verschillende routes celdood veroorzaken.
Hieronder een aantal sleutelwoorden die bij een of twee van beide routes horen.
Plaats elk sleutelwoord bij de correcte route en formuleer hiermee een beschrijving
van die route. (Hoofdstuk 11, paragraaf ‘Mechanisms of CTL-mediated cytotoxicity’,
Abbas et al.)

o Caspases
o Exocytose
o Perforine
o Cytoplasmatische granules
o Fas-ligand
o Antigeen-herkenning
o Apoptose
o Membraanporiën
o Granzymes
o Fas

e) Nadat een pathogeen opgeruimd is, zullen de signalen die nodig zijn om de T-cellen
geactiveerd en levend te houden (antigeen, co-stimulatoire signalen) verdwijnen. De
geactiveerde T-cellen zullen daardoor afsterven. Dit geldt echter niet voor
geheugencellen. Wat is de functie van deze cellen? (Hoofdstuk 9, paragraaf
‘Development and properties of memory T cells’, Abbas et al.)
4. NK cellen
Naast de cytotoxische T-cellen, zijn ook Natural Killer (NK) cellen belangrijk voor het
doden van tumorcellen en geïnfecteerde cellen.

a) Op welke wijze kan een NK cel onderscheid maken tussen een normale cel en een
geïnfecteerde cel? (Hoofdstuk 4, paragraaf ‘Functions of natural killer cells’ en
‘Activating and inhibitory receptors of natural killer cells’, Abbas et al.)

b) Op welke manier maakt de NK cel een geïnfecteerde cel onschadelijk?

c) NK cellen dragen ook nog op een andere manier bij aan de eliminatie van micro-
organismen, namelijk die gefagocyteerd zijn door macrofagen. Hoe vind dit proces
plaats en welk cytokine is hierbij betrokken?

5. Overzicht

Bekijk het volgende filmpje voor een overzicht van celgemedieerde immuniteit.
Dit filmpje is een vervolg op een filmpje uit WC 1: https://www.youtube.com/watch?
v=rd2cf5hValM&t=93s