Adem Karahoca*,

Mobil Acil ServisSenay Yalcin*, Dilek

Yazılımı içinKarahoca*,
Tablet PC BetulKullanılabilirlik
Erdogdu*, Metin Cakmakci**,
Analizi
Orhan Gokcol*


*akarahoca@bahcesehir.edu.tr,Bahçeşehir Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Bilgisayar Mühendisliliği Bölümü, İstanbul, Türkiye

** mcakmakci@asg.com.tr ,MD, MS, cerrahi profesörü, Acıbadem Sağlık Grubu Medikal direktörü, İstanbul, Türkiye

Öz
Medikal bilişim sistemleri için en önemli nokta teknolojiden de öte verinin kalitesidir. Elektronik sağlık
kayıtları(ESK), kullanıcı tabanlı geliştirme süreci yöntemi sonucunda elde edilebilecek kolay kullanılabilir grafik
arayüzleri aracılığı ile doğru bir biçimde elde edilebilir. Bu çalışmada, Acıbadem hastanesinin acil servis
bölümünde, Wi-Fi (telsiz ağ) teknolojisi destekli Tablet PCler üzerinde çalışabilecek bir yazılımın ilk sürümünün
geliştirilmesi ve kullanılabilirlik analizlerinin, insan-bilgisayar etkileşimi literatürüne göre irdelenmesi ele
alınmaktadır. Bu çalışma, ilk olarak gereksinim analizi ile başlamıştır. Ayrıca, organizasyonun gereksinimleri
yanı sıra kullanıcı gereksinimleri de sistem ve gereksinim analizi sürecinde dikkate alınmıştır. Hızlı ilk örnek
geliştirme sürecinin ardından, yeni teknolojiye ve yazılıma karşı, hem acil servis hem de hastane çalışanlarının
reaksiyonları ve motivasyonları değerlendirilmiştir. Son kullanıcıların, verimli ve etkin bir biçimde sistemi
öğrenip kullanabildikleri, gözlenmiş ve başarım oranları da ölçülmüştür. Bu çalışmanın bulgularını
irdelediğimizde, ikinci değerlendirme evresinde yazılım kullanılabilirliğinin %82.46’ya eriştiği gözlemlenmiştir.
Çalışmada motivasyonu yüksek kullanıcılar, Tablet PC üzerindeki yazılım ara yüzlerini, hem algılamada hem de
başarılı olarak kullanımada daha yetkin olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler: Yazılım arayüz tasarımı; medikal bilişim sistemleri; elektronik sağlık kayıtları; insan faktörleri
mühendisliği, kullanılabilirlik mühendisliği, Tablet PC

1. GİRİŞ

S AĞLIKsektöründeki medikal bilişim sistemlerinin devamlılığı, hastane süreçlerinden elde

edilen medikal bilgilerin doğru ve güvenilir bir biçimde depolanmasına bağlıdır. Yüksek
kaliteli elektronik sağlık kayıtlarının(ESK) kullanımını destekleyen sağlık bililişim sistemleri,
hastane bilişim sistemlerinin bir parçası olarak ele alınmalıdır. ESK’nın kalitesini
yükseltebilmek için, veri güvenilirliğini arttırmak gerekir, bu ise etkin kullanıcı ara yüzleri ile
sağlanabilir [1].
Geliştirilmiş sağlık sistemlerinin oluşturulabilmesi, standartlara uygun hale getirilebilmesi,
güvenlik ve taşınabilir cihazların telsiz ağ teknolojisi ile medikal bilişim sistemine
bütünleştirilmesi, günümüz sağlık kurumlarında modern ve hatasız hizmet sağlayabilmeleri için
hayati önem taşımaktadır. Buyüzden, hastane yöneticileri, hasta kayıtlarını daha güvenilir, daha
doğru ve kolayca erişilebilir hale getirebilmek için mobil veri girişini destekleyen çözümlere
yönelmektedirler [2]. Mobil cihazlar, anında erişimin yanı sıra, karar destek sistemleri ile de
bütünleşik bir yapıda kullanılabilmelerinden dolayı da önemlidir [3,4]. Mobil cihazların etkin
kullanılabilmeleri için, yazılım arayüzü tasarımında, bu cihazların ekranları dikkate alarak
hazırlanmalıdır. Bu yüzden insan faktörleri mühendisliği(human factors engineering)
tekniklerinden faydalanılabilir. Medikal bilişim sistemleri için etkin kullanıcı arayüzleri, insan
faktörleri mühendisliği içerisinde yeralan, kullanılabilirlik mühendisliği çerçevesinde
faydalanılan yöntemler yardımı ile sağlanabilir [1, 5, 6].
Mobil cihazlar ile bu kadar uğraşmamızın en önemli yararı, medikal bilgi sistemleri içerisinde
yer alan elektronik hasta kayıtlarının daha hızlı girilebilmesi ve sorgulanabilmesidir. Tıp
doktorlarının birçoğunu, kullandıkları masaüstü bilgisayarların yerine bu mobil cihazları
kullanmalarının daha avantajlı olduğuna ikna etmekte bilgi sistemleri uzmanları oldukça çok
sorunlar yaşamaktadır [7].

 Mobil cihazları, medikal bilişim sistemlerine bütünleştirmeye çalışan kurumlar, bu işi en kolay
nasıl yapabileceklerini belirleyen stratejiler geliştirmelidirler. Bu sebeplerden dolayı, bu cihazlar
için geliştirilecek yazılımlar için, kullanıcı merkezli yöntemler dikkate alınarak özel kullanıcı
arayüzleri geliştirilmelidir. Kullanıcı merkezli geliştirme süreçleri etkin takip edilirse, bir Tablet
PC’ler için bile etkili ve son kullanıcı tarafından benimsenebilen ara yüzler geliştirilebilir. Bu
çalışmada, mobil ve taşınabilir cihazlardaki hatalı veri giriş yüzdesini azaltabilmenin en etkin
yolunun, kullanılabilirliği arttırılmış yazılımlar geliştirilmesi olduğunu göstermeyi hedefledik.
Bu noktada, Tablet PC’lerin, kişisel dijital asistanların (personal digital assistant-PDA) yerine
neden tercih edildiğini vurgulamak gerekirse;
1. PDA cihazları taşınabilir, kullanımı kolay ve Tablet PC’lere göre daha az işletim sistemi
sorunları yaşamalarına rağmen, özel bir işletim sistemine sahip olması ve buna bağlı
olarak da kısıtlı sayıda yazılım desteği verebiliyor olması bir dezavantaj olarak
görülebilir. Ayrıca, ekranın boyutunun küçüklüğü, metin yoğun içeriklerin girişini
olumsuz yönde etklemektedir [8-14].
2. Bu açıdan bakıldığında, Tablet PC’ler çokça bilinen Windwos XP gibi işletim
sistemlerini desteklemenin yanı sıra, XP üzerinde çalışan uygulama desteği ile de avantaj
sağlamaktadır. A4 boyutundaki ekranı, bilgi girişini sanal klavye yardımı ile
desteklemektedir [15-17].

Bu çalışmanın temel hedefi, Acıbadem Hastanesi acil servisinde Tablet PC’ler üzerinde
kullanılabilecek bir yazılımın tasarlanması ve kurumun gereksinimlerini karşılayacak bir
sistemin analizi ile mobil yazılım çözümünün, Tablet PC’lerde kullanılabilirliğinin
araştırılmasıdır.
Bu çalışmanın ilk evresinde, acil serviste çalışan doktor ve hemşirelerden alınan geri
beslemeler sonucunda, basılı formda takip edilen ve henüz elektronik ortama aktarılmamış
bilgilerin neler olduğu ve hangi alt sistemler ile ilintili oldukları araştırılmıştır. Böylece ilk
veri analizi çalışması ardından, ilk kullanıcı arayüzelerinin tasarımları hastane çalışanları ile
tartışılmıştır. İkinci tasarımlar, birinci tasarımdaki hataları ve eksikleri düzenlemek adına
gerçekleştirilmiştir ve ardından sadece acil servis çalışanlarına bu tasarımlar kullandırılarak
geri beslemeler alınmıştır.
Mobil acil servis yazılımının(Mobile Emergency Service Software-MESS), ilk tasarım
aşamasında, tanımlanmış senaryolar ve menü yapısı hiyerarşisinin değerlendirilmesi için
bilişsel analiz(cognitive walkthrough) yönteminden faydalanılmıştır. Kullanıcıların
amaçalarının benzetimi için detaylı senaryolardan faydalanılmıştır. Her bir aksiyon için
yapılması gereken işlemlerin detaylandırılması, kullandığımız yöntemin doğasında vardır [18].
Ayrıca, sezgisel(heuristic) değerlendirme, özellikle menü yapılarının uygunluğunun kontrolü
için kullanılmıştır.

2. AMAÇLAR
Bu çalışmanın ana konusu, hasta kayıtlarına etkin, hızlı ve doğru bir biçimde erişmeyi
sağlayacak bir bilgi sisteminin oluşturulmasıdır. Ayrıca, bu kapsamda aşağıdaki alt amaçlar da
önem kazanmaktadır:
1. Tablet PC’lerde etkin kullanılabilecek özel arayüzlerin geliştirilmesi,
2. Bir sağlık kurumunda, sağlık personelinin, hastane bilgi sistemine erişimede
kullanacakları Tablet PC kullanılırlığının test edilmesi,
 3. Hastane acil servisi için Wi-Fi destekli bir ağ çözümüne bütünleşik, Tablet PC
kullanımının araştırılması,
Araştırma, bilgi sisteminin Wi-Fi ağı ortamında Tablet PC desteği verecek biçimde
tasarlanmıştır [19-20]. Ayrıca bu çalışma kapsamında aşağıdaki konulara da yanıtlar aranmıştır.

1. Acil servis hizmetlerinden hasta teşhis, tedavi ve takip süreçlerinin hangileri elektronik
ortama tam olarak taşınabilir ?
2. Bu süreçlerdeki işlemler bilgi sistemine taşınırken, görsel programlama dilleri yardımı ile
nasıl desteklenebilir? Arayüzlerin tasarımında hangi tarz elemanlar(ikon veya metinsel)
kullanılmalıdır?
3. Gereksinim analizi fazında elde edilen bilgilerin tümü için, yazılımda formlar oluşturulabilir
mi?
4. Sanal klavyeden bilgi girişini hızlı ve kolay hale getirebilmek için neler yapılabilir?
Yukarıdaki soruların cevapları yaptığımız çalışmanın sonuçlarında etkin bir biçimde elde
edilebilimiştir.

2. MESS: KULLANICI MERKEZLİ GELİŞTİRİLMİŞ YAZILIM

[22]’de de açıklandığı gibi, kullanıcı merkezli geliştirme süreçleri aşağıdaki aktiviteleri
içermektedir. Yapılan çalışmada bu adımlar dikkate alınarak, mobil acil servis yazılımı
geliştirilmiştir.
1. Analiz aktiviteleri
a. Sistemin içeriğinin belirlenmesi
i. Kullanıcı analizi,
ii. İş analizi,
b. Kullanılabilirlik içeriğinin belirlenmesi,
2. Tasarım aktiviteleri,
a. Ürün konseptinin geliştirilmesi,
b. İlk örnek hazırlama,
c. Etkileşim tasarımı ve senaryolar,
3. Değerlendirme aktiviteleri,
a. Kullanılabilirlik analizi,
MESS yazılımı, kullanıcı merkezli geliştirme metodolojisi [23, 24] kullanılarak, analiz,
tasarım ve değerlendirme adımları takip edilerek geliştirilmiştir. Şimdi sırası ile bu evrelerde ele
alınan işlemleri ele alalım.
2.1. Kullanıcı ve iş tasarımı
Acil serviste, mobil yazılımı kullanacak iki rol, sırası ile hemişre ve doktordur. Bir hasta,
hastanenin acil servisine geldiğinde, medikal bilgi sistemine ilk girişi hemşire yapmaktadır. İlk
kayıttan sonra, hasta bir kimlik numarası ile veya protokol numarası aracılığı ile tablo 1’deki
işlemleri gerçekleştirebilmektedir.

Tablo 1. Hemşire işlemleri

İş kodu İş detayı İşin önemi İş kodu İş detayı İşin önemi
T1 Hasta kimliği 100% T13 Koma 5%
T2 Triyaj 100% T14 Hala hazırda kullandığı 100%
ilaçlar
T3 Çevirmen 2% T15 Aile geçmişi 5%
 T4 Geliş şikayeti 100% T16 Kontakt 12%
T5 Adli vaka 10% T17 Geliş vital bulgular 100%
T6 Alerji 100% T18 Ağrı 100%
T7 Önceki rahatsızlıkları 100% T19 Gerekli taramalar 87%
T8 Önceki ameliyatları 100% T20 İstekler ve uygulamlar 57%
T9 Kullandığı ilaçlar 100% T21 Vital semptop gözlemleri 100%
T10 Fonksiyonel 65% T22 Hemşire gözlemleri 52%
yetersizlikleri
T11 Diyet %3 T23 Taburcu 100%
T12 Dini inaçları 0%

Hemşire menü sistemi, acil servis matbu formu kullanılarak tasarlanmıştır(bkz. Şekil 1).
Ancak, gerekli iş sırası, 01.10.2003 ve 01.04.2004 tarihleri arasından rasgele seçilmiş 100 acil
servis matbu formu kullanılarak iş önem bilgisi elde edilmiştir(bkz Tablo 1).
En çok kullanılan iş sırası aşağıdaki gibidir:
S1={T1, T2, T4, T5, T6, T7, T8, T9, T14, T17, T18, T21, T23}
Her iş T1’den başlayıp, bir sonraki işleme, önem bilgisini dikkate alarak, otomatik olarak
geçmektedir.

Şekil. 1. Hemşire Menü Sistemi

Menü sistemine bağlı grafik arayüzleri, medikal literatürde kullanılan SOAP(öznel,hedef,

değerlendirme, ve planlama) metodolojisine göre düzenlenmiştir.
Menü

Öznel Hedef Değerlendirme Planlama Menü

Menü Menü Menü elemanları
elemanları elemanları elemanları
 Şekil. 2. Kullanıcı menülerinde kullanılan SOAP metodolojisi

Acil servis doktorları, aşağıdaki menü elemanları kullanmaktadırlar.

S2={Td1, Td2, Td3, Td4, Td5, Td6, Td7, Td8, T20, T21, T22}.

Doktor menü sistemi Tablo 2’deki iş adımlarına göre düzenlenmiştir. Tablo 1’deki önem
bilgisine göre de dizilişi belirlenmiştir.

Tablo 2. Doktorların iş adımları

İş kodu İşin detayı
Td1 Şikayet
Td2 Hasta geçmişi
Td3 Aile geçmişi
Td4 Medikal test semptomları
Td5 Doktor gözlem notları
Td5 Ön teşhis
Td6 Tedavi planı
Td7 Gerekli taramalar
Td8 İstekler ve uygulamlar
T20 Vital semptom gözlemleri
T21 Hemşire gözlemleri
T22 Taburcu

Doktorlar, Şekil 3’deki menü sistemini kullanarak hastaya ait gerekli bilgileri doldurabilmekte
veya x-ray filim çekimi, tahlil ve tarama isteğinde bulunabilmekte ve sonuçlarına
erişebilmektedirler.
 Şekil 3. Doktor Menü sisteminin Tablet PC ortamında görünümü

Ön tasarım adımında, hem etnografik hem de içeriksel sorgulama teknikleri kullanılmıştır.

Ancak, etnografik gözlemler önemli ipuçları sağlamamıştır. Bu sebepten dolayı, sadece içeriksel
sorgulama sonuçlarından faydalanılmıştır.
İlk tasarım aşamasında, bilişsel analiz(cognitive walktrough) metodolojisi kullanılarak iş
detaylandırma yapısı oluşturulmuştur. Tasarım ve test aşamalarında, sezgisel değerlendirme
yönteminden faydalanılarak tam çalışmakta olan bir acil servis yazılımının ilk örneği
incelenmiştir [25-27]. Kullanılabilirik kavramı, kullanıcıların belirli bir hedefe etkin, verimli ve
tatminkar bir biçimde ulaşabilmesi olarak açıklanabilir [28]. Kullanılabilirlik, hatasız yazılım
ürünleri geliştirebilmede yazılım kalite güvence sistemi için anahtar bir parametre olarak
karşımıza çıkmaktadır. Medikal bilişim sistemlerinde kullanılan kullanıcı arayüzleri, bilişsel
bilim kullanılarak geliştirilen değerlendirme yaklaşımları ile sağlanabilmektedir [1].
Geliştirdiğimiz yazılım arayüzlerini değerlendirirken medikal bilişsellikten faydalanarak, Şekil
4’deki gibi bir yöntem haritasını kullandık. Literatürde, bu yaptığımız değerlendirme çalışması
kullanılabilirlik mühendisliği olarak isimlendirilmektedir.
2.2. Bilişsel Analiz
Bilişsel analiz metodolojisi, kullanıcıların takip edebileceği en basit yolu bulmaya çalışır.
Bundan dolayı, tanımlı bir iş alt iş yapılarına bölünerek bir aksiyon ağacı yaratılır [5, 18].
Bilişsel analiz yöntemini kullanarak, geliştirmekte olduğumuz yazılımın aşağıdaki özelliklerini
inclemeye çalıştık:
1. MESS için hazırlanmış arayüzlerin kullanılabilirlik testinin gerçekleştirilmesi,
2. Doktor ve hemşirelerin iş adımlarının açıklamalarının ve detaylarının hazırlanması,
3. İş senaryolarının hazırlanması,
4. Deneyimli ve tecrübesiz kullanıcların belirlenmesi,
 MESS’in değerlendirme çalışmaları Tablet PC üzerinde ve yerel veri tabanı kullanılarak
gerçekleştirilmiştir.
En az katılımcı
Kullanılabili
Sezgisel k Maliyetlerin en
Değerlendirme Mühendisliğ azlanması/
i Faydaların
En çoklanması
ESK HFE
GUIs İş tamamlama
Bilişsel süreleri
Analiz Organizasyonel
Davranış Motivasyon
skorlarının
belirlenmesi

Öğrenme eğrilerinin
çıkarılması

Uzman
Değerlendirme

Şekil 4. Kullanılabilirlik Mühendisliği ve Bilişsel Bilim Yöntemi Haritası

2.3. Sezgisel Değerlendirme Yönteminin İncelikleri

MESS’in menü tasarımı doktorlar ve hemşirelerden gelen geri beslemeler doğrultusunda
gerçekleştirilmiştir. Her sorgu ve giriş formunda, kullanıcılara genel açıklamalar yapılmış
fakat, yönlendirme yapılmamıştır. Ayrıca, kullanıcıların sisteme gösterdiği tepkiler de dikkate
alınmıştır. MESS’in arayüzlerinde kullanılan medikal terminoloji kontrol edilmiş ve kullanıcı
önerilerine göre düzeltmeler gerçekleştirilmiştir. Tablo 3’de de listelenen kriterler, MESS’in
değerlendirilmesinde önemli rol oynamıştır.

Tablo 3. Nielsen’in önerdiği sezgisel kriterler[8]

Sistemin görünümü,
Gerçek hayat ile sistemin karşılaştırılması
Tutarlılık ve standartlar
Kullanıcı kontrolü ve özgürlüğü
Hata engelleme özelliği
Tekrar çağırmadan öte tanıma
Kullanım esnekliği ve etkinliği
Estetik ve minimalist tasarım
Hataları tanıma, teşhis etme ve hatalardan kurtulma
Yardım ve dökümantasyon

Kullanıcılar sık sık yanlış sistem fonksiyonlarını seçtiklerinden dolayı, sistemin uyarı vererek
kaldıkları son noktadan devam edebilmeleri için gerekli iyleştirmeler, yapılan testlere göre
gerçekleştirildi. Etiketlerdeki ve açıklamalardaki benzer terminolojinin sağlanabilmesi için
kontroller yapıldı. Kullanıcı aksiyonları log dosyalara saklanarak, MESS’in etkinliği test edildi.
Nesneler, aksiyonlar ve opsiyonlar göresellik kaygılarına göre tasarlandı. Kullanıcının, önceki
formdaki bilgiyi hatırlaması ihtiycı ortadan kaldırıldı. Bunun yerine, kullanıcılar sistemin
yöntemlerini kullanmaya teşvik edildiler.
 Estetik ve minimal tasarımın sağlanabilmesi için, nadiren kullanılan veya gereksiz bilgiler
içeren formlar ve diyalog kutuları sistemden çıkarıldı. Fazla sayıdaki giriş alanlarının varlığı,
görünümü etkilediğinden, gereken durumlarda ikinci bir form tasarımı tercih edildi. MESS’in
hatasız kullanılabilmesi için, detaylı açıklamalar ve çözüm önerileri sağlandı.
2.4. Test Grubu
Altı hemşire ve dört acil servis doktoru, Tablet PC için geliştirilmiş bu çözümün,
kullanılabilirlik testlerine katıldı. [29]’da da belirtildiği gibi kullanılabilirlik mühendisliğinde
indirim yöntemi kullanılarak, deneyimli ve tecrübesiz kullanıcılara sezgisel değerlendirme
aracılığı ile testler uygulanmıştır.

3. TEST SONUÇLARI

Test sonuçları, kullanıcıların tablet PC ortamında MESS ile etkileşimlerinde oluşan kullanıcı
performans ölçümleri ile kullanıcı reaksiyonu değerlendirmelerini içermektedir. Ayrıca,
kullanıcıların zihinsel etkileşimleri ve gelişimleri, işlemlerin karmaşıklığına göre analiz edilip,
değerlendirildi. Kullanıcı merkezli geliştirme yönteminin son adımında, kullanılabilirlik analizi
icra edildi.
3.1. MESS’in Değerlendirme Testleri
Birinci ve ikinci değerlendirme testlerinde, hemşirelere önceden belirlenmiş bir senaryoya
göre toplam 13 forma bilgi giriş yapmaları istenmiştir. Formların düzeni, acil servis matbu
formundaki bilgi giriş düzeni ile ayni sırada belirlenmiştir. En başarılı hemşire, 13 forma 305
saniye içerisinde bilgileri girebilmiştir. Bu süreye temel yardımlar ve eğitimler de dahlildir.
Fakat, herhangi bir yönlendirme sözkonusu değildir. Hemşireler senaryoya bağlı kalarak temel
bilgiyi ortalama 2-4 dakika arasında sisteme girebilmişlerdir. Form elemanlarından veri seçim
tipinde olanlarının doğru olarak seçilebilmesinin oranı %100’dür. Bu da tablet PC’de, sanal
klavye ve kalem ikilisi ile veri girişinde, veri girmeyi değil de veri seçiminin etkin olduğunu
göstermektedir. Bilgi girişi sanal klavyeden gerçekleştirildiğinde, %10 ile %20 civarında hata
oluştuğu tesbit edilmiştir. İki hemşire ve bir doktor solak olmalarına rağmen, en kısa sürede bilgi
girişini gerçekleştirenler arasındaydılar.
Tablo 4’e göre, temel açıklamalar ve ipuçları ile birlikte, en kısa bilgi girişi 5 dakika ve 5
saniyede tamamlanabilmiştir. Bilgisayarlara aşinalığı bulunanların, formlara bilgi girişi etkinliği
daha yüksektir. Kullanıcıların, yazılım ve Tablet PC kullanımı ile ilgili temel kanıları; acil servis
matbu formunun yerini alacak sistemi kullanabilmeleri için eğitime ihtiyaçları olacağı
yönündedir. Örneğin, acil serviste yatan 10 hasta bulunduğu durumda, bu sistemin kullanımı,
özellikle hasta bilgilerine hızlı ve efektif erişmede oldukça etkin olacağı kanısı da hakimdir.

Tablo 4. Altı hemşirenin formları ortalama doldurma süreleri

N1 N2 N3 N4* N5* N6 Ortalama
* Süre(saniye)
Sisteme Giriş Formu 5 30 18 5 5 5 11.33
Hasta Kimlik Bilgileri Formu 106 100 90 70 90 70 87.67
Geliş Şikayetleri Giriş Formu 30 10 15 10 15 15 15.83
Eski Hastalıklar Formu 20 15 15 10 10 5 12.5
Bağımlılıklar Formu 30 35 25 35 40 30 32.5
Hala hazırda kullanılan ilaçlar formu 55 50 50 35 50 40 46.67
 Aile Geçmişi Bilgi Formu 5 15 5 25 5 15 11.67
Geliş Vital Semptomlar Formu 60 33 45 40 50 30 43
Ağrı Yeri Formu 25 60 90 70 60 40 57.5
Ağrı Çeşidi Formu 10 5 5 15 5 10 8.33
Gerekli Taramalar Formu 25 15 20 15 15 20 18.33
İstekler ve Uygulamalar Formu 25 15 15 15 15 15 16.67
Taburcu Formu 15 10 10 10 15 10 11.67
Toplam süre(saniye) 411 393 403 355 375 305 373.67
Başarı oranları (%) 74.21 77.61 75.68 85.92 81.33 100 82.46
* Uzman bilgisayar kullanıcıları

Tablo 4’e baktığımızda, hemşireler arasında uygulamanın kullanılabilirliği oldukça yüksek

oranlardadır. Bilgisayar deneyimi bulunan hemşirelerin başarı oranları %81.33-100 arasındadır.
Ancak, bu oran deneyimsiz hemşirelerde, ortalama %75.85’e düşmektedir. Doktorlara göre
arayüzlerin kullanılabilirliği %45-77.5 arasındadır. Doktorların neredeyse tamamı, bilgisayar
kullanımı konusunda deneyimli olmalarına rağmen, Tablet PC üzerinde sanal klavye
kullanımında büyük zorluklar yaşamışlardır. Doktorların el yazılarını tanıyabilecek, Türkçe
karakter destekli bir program kullanımı, bu problemin ortadan kaldırılması için hayti önem
taşımaktadır.
Tablo 5’de verilen yanıtların gerçeği ne kadar yansıttığını belirlemek için, kullanıcıların
tamamına bir motivasyon anketi uygulanmıştır. Motivasyon anketi, MESS uygulamasının
kullanıcı denemeleri öncesinde gerçekleştirilmiştir. Motivasyon anketi sonuçlarına göre
kullanıcılar testleri oldukça mantıklı bir biçimde doldurmuşlardır. Motivasyon anketi 7’li Likerd
ölçeğine göre 13 sorudan oluşmaktaydı. En önemli nokta 7 ile en önemsiz nokta ise 1 ile
değerlendirilmektedir. Yetenek skoru birinci ve üçüncü soruların ortalamasından, görev tanımı
ikinci ve dördüncü sorular yardımı ile, otonomi beşinci ve onuncu soruların ortalaması
sonucunda, diğer soruların ortalamasından ise iş hakkındaki geri beslemeler elde edilmiştir.

Tablo 5. Yazılımın İlk Örneği Hakkında Kullanıcı Değerlendirmeleri

SORULAR Oran (Evet)
BİLGİSAYAR KULLANIMINI SEVER MİSİNİZ? 80%
1) Arayüz boyutları bilgi girişi için yardımcıdır. 78%
2) Bilg girişi esnasında arayüzler yardımcıdır. 78%
3) Yazılım akışı yardımcıdır. 76%
4) Bilgi girişi pratiktir. 72%
5) Bilgi girişinde menü sistemi oldukça yardımcıdır. 76%
6) Yazılım sistemini kullanmak, acil servis matbu formunu kullanmaktan daha hızlıdır. 66%
7) Menü sisteminin düzenlenişi, acil sevis matbu formu ile benzer olduğundan kullanım
avantajı sağlamaktadır. 96%
8) Tablet PC üzerinden yazılım aracılığı ile bilgi okumak ve takip etmek, kağıda göre daha
kolaydır. 72%
Bireysel Kullanılabilirlik Oranı (%) 76.75

Toplam motivasyon değeri(MPS), hastane çalışanlarının ne kadar motive olduklarını

değerlendirmek için bir gösterge olmaktadır. Yüksek MPS değerleri, daha motive çalışanları
göstermektedir. Tablo 6’da, 6 hemşire ve 3 doktorun motivasyon skorlarını bulabilirsiniz.
Motivasyon anketi [30]’dan alınmış ve belirtilen formüllere göre hesaplamalar
gerçekleştirilmiştir.

Tablo 6. Kullanıcıların motivasyon anketi sonuçları

Yetenek
skoru Görev tanımı Görevin önemi Otonomi İşinden geri besleme MPS
7 7 4.5 6.5 7 281
6.5 6.5 6.5 6 7 273
5.5 4 2.5 4.5 5.5 99
6 6 6.5 6 6 222
5 5 5 6 4.5 135
6 2 4.5 6.5 4.5 122
5.5 5 5 7 6 217
4.5 5.5 4.5 6.5 6.5 204
6.5 5.5 5 5.5 6 187

Tablo 4 ve Tablo 6’daki sonuçlara baktığımızda, “en motive hastane çalışanı, hem en
yüksek algılamaya hem de Tablet PC üzerinde arayüzleri etkin kullanmayı başaran
kişidir” sonucu ortaya çıkmaktadır. En başarılı kullanıcların MPS değerleri de yüksektir sonucu
yukarıdaki varsayımı ispatlamaktadır.
Şekil 5 ve 6’da da görülebileceği gibi, hemşirelerin yazılımı öğrenme ve daha etkin
kullanımları ortalama %20-25 civarında artış göstermektedir. Yüksek MPS skoruna sahip
hemşireler, en iyi veri girişini gerçekleştirenlerdir. Ayrıca, en düşük MPS skoruna sahip hemşire
de en kötü veri giriş hızına sahiptir. Dolayısı ile motivasyonu yüksek kullanıcılar, bilgi
sistemlerini daha etkin ve hızlı kullanabilmektedirler.

Birinci Test
İkinci Test En iyi giriş yapan hemşirenin öğrenme eğrisi
80

60
Saniyee

40

20

0
F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12 F13
Birinci Test 5 70 15 5 30 40 15 30 40 10 20 15 10
İkinci Test 4 53 11 4 23 30 11 23 30 8 15 11 8
Formlar
Şekil 5. Hemşirelerin öğrenme eğrilerinde gözlenen ilerlemeler
 Birinci Test En kötü giriş yapan hemşirenin öğrenme eğrisi
İkinci Test
120,00
100,00
Saniyee

80,00
60,00
40,00
20,00
0,00
F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10 F11 F12 F13
Birinci Test 5,00 106, 30,0 20,0 30,0 55,0 5,00 60,0 25,0 10,0 25,0 25,0 15,0
İkinci Test 3,75 79,5 22,5 15,0 22,5 41,2 3,75 45,0 18,7 7,50 18,7 18,7 11,2
Formlar

Şekil 6. En kötü giriş yapan hemşirenin öğrenme eğrilerindeki ilerleme

5. SONUÇLAR
Tablet PC’lerdeki kullanılabilirlik konusu, sanal klavye kullanımındaki sorunlar dolayısı ile
sıkıntılar yaratmaktadır. Sanal klavyeler üzerindeki buton boyutlarının küçük olmasından
kaynaklanan, yanlış tuş vuruşları oldukça sık gerçekleşebilmektedir. Buyüzden, MESS
uygulaması geliştirilirken, buton boyutları ve yazılımın akışı bu sorunlar gözönünde
bulundurularak tasarlanmıştır. Doktorlara göre Tablet PC’ler ağır ve boyutları oldukça büyüktür.
Ayrıca, doktorlar sanal klavye yardımı ile bilgi girişi gerçekleştirmeye reaksiyon göstermişlerdir.
İyi bir Türkçe karakter tanıma aracı ile bu problemin aşılması mümkündür. Ara yüzlerin, insan
faktörlerinin değerlendirilmesinden sonra, Tablet PC ortamına adapte edilmesi, kullanılabilirlik
oranlarını özellikle hemşirelerin için oldukça yükseltmiştir. [31]’de bulunanların tam tersine,
MESS kullanılarak daha az veri giriş hatası elde edilmiş ve acil servisteki bilgi giriş ve
sorgulama sürecinin daha etkin olabileceği gözelemlenmiştir.
Acil serviste muayene, tanı koyma ve teşhisten sonra iyileşme süreçlerinin takibinin elektronik
ortama taşınmasının, bazı handikapları ortadan kaldırabileceği gözlenmiştir. Yazılımın
geliştirilmesinde, karmaşık ve çok eleman içeren formlardan kaçınılması gerekliliği ortaya
çıkmıştır. Buyüzden, gereken yerlerde ikon kullanımı önem kazanmakla birlikte, arayüzlerin
sade olmasının hata oranını düşereceği varsayımı ile karmaşık ikon tasarımlarından
kaçınılmalıdır.
Ayrıca, bu çalışmanın sonucunda, acil servisteki süreçlerin tamamının elektronik ortama
aktarımının faydalı olacağı; fakat, bu süreçlerin her birinin adım adım bütünleştirilmesi
gerekliliği gözlemlenmiştir.
Web tabanlı uygulamaların geliştirilmesi ile birlikte göreselliğin arttırılabileceği ve her süreci
ve alt süreçleri simgelendirecek ikonların kullanımının faydalı olacağı ortaya çıkmıştır. Ayrıca,
gereksinim ve sistem analizi süreçleri esnasında elde edilen tüm bilgi gruplarının her biri için
formlar geliştirilmiştir.
Sanal klavyeden bilgi girişini en azlamak için, mümkün mertebe veri seçim elemanlarını
formlarda tercih etmek gerektiği de gözlenmiştir. Kalem kullanımı durumunda ise Türkçe el
yazısını daha iyi tanıyan bir yazılıma ihtiyaç duyulduğu da ortaya çıkmıştır.
TEŞEKKÜR
Bu çalışma Istanbul Acıbadem Hastanesi tarafından desteklenmiştir. (Proje no. 2004K 110404,
Proje adı: Mobil Cihazların Desteklediği Acil Servis Yazılımının Kullanılabilirlik Çalışmaları)

KAYNAKÇA
[1] A. Kushniruk, V. Patel, J. Cimino, Usability testing in medical informatics: cognitive approaches to
evaluation of information systems and user interfaces, JAMIA Annual Fall Symposium (1997) 218-222.
[2] O. Lippoff, Wireless invasion: health care’s evolution to wireless connectivity, J. Medical Pract.
Management, 16(5) (2001) 269-272.
[3] A. Buchauer, U. Pohl, N. Kurzel, R. Haux, Mobilizing a health professional’s workstation- results of an
evaluation study, Int. J. Med. Inf. 54(2) (1999) 105-114.
[4] E.S.Chen, J.J.Cimino, Use of wireless technology for reducing medical errors, J. Am. Med. Inform. Assoc.
9(6) 2002.
[5] W. Chan, Increasing the success of physician order entry through human factors engineering, J. Healthcare
Inf. Mang., 16(1) (2002) 71-79.
[6] V. Patel, an Interface design for healthcare environments: The role of Cognitive Science, Proc. AMIA, (1998)
29-37.
[7] Terry K. Beam it up, doctor. Inexpensive wireless networking technology, now available on PDAs and Tablet
computers, can connect you with clinical data throughout your office, Med. Econ. 79(13) (2002) 34-36.
[8] A.E.Carroll , S. Saluja, P. Tarcxy-Hornoch, The implementation of a personal digital assistant (PDA) based
patient record and charting system: lessons learned, Proc. AMIA Symp. (2002) 111-115.
[9] A.E. Carroll, S. Saluja , P. Tarcxy-Hornoch, Development of a Personal Digital Assistant (PDA) based
client/server NICU patient data and charting system, Proc. AMIA Symp. 2001.
[10] W. Gillingham, A. Holt, J. Gillies, Hand-held computers in healthcare: what software programs are
available?, N. Zealand Med. J. (115) (2002).
[11] M. Shah, Grassroots Computing: Palmtops in Healthcare. Journal of the American Medical Association,
285(13) (2001)
[12] L. Stammer, A Show of Handhelds, Healthcare Informatics, 18(4) (2001) 37-44.
[13] C. P. Waegemann, C. Tessier, Documentation Goes Wireless: A Look at Mobile Healthcare Computing
Devices., Journal of AHIMA, 73(8) (2002) 36-39.
[14] R. A. Wilcox, and R. R. La Tella, The personal digital assistant: a new medical instrument for the exchange
of clinical information at the point of care, Medical Journal, 175(11-12) (2001).
[15] L. Landro, Microsoft hopes to win over physicians with the Tablet PC, Wall Street Journal. 2003 Jan. 21.
[16] L. Lavine, Tablet PCs- the future of computing, Dentistry Today, 2004 March.
[17] Microsoft Corporation. Top 10 Benefits of Tablet PC in Healthcare. [Online] Available:
http://www.microsoft.com/windowsxp/Tabletpc/evaluation/bymarket/healthcare/toptenbenefits.mspx last
visite Dec. 2004.
[18] A. Dix, , J. Finlay , G.D. Abowd, and R. Beale, “Human Computer Interaction”, England: Pearson Education,
2004.
[19] M. Gast, 802.11 Wireless Networks: The Definitive Guide. O’Reilly, April 2002.
[20] E. Kershaw, Wireless networking reshapes the face of patient monitoring systems. Biomed Inst. Tech. 36(3)
(2002).
[21] A. Ying Mobile physician order entry. Journal of Healthcare Information Management. 17(1) (2003) 58-63.
[22] International Standards Organization., ISO 13407, Human Centered Design Processes for Iterative systems,
1999.
[23] J.Anderson, F. Fleek, K. Garrity, and F. Drake, “Integrating Usability Techniques into Software
Development”, IEEE Software, 18(1) (2001) 46-53.
[24] X. Ferre, N. Juristo, H. Windl, and L. Constantine, Usability Basics for Software Developers, IEEE Software,
18(1) (2001).
[25] M. Muller, Matheson L., Page C. R., Gallup Participatory Heuristic Evaluation. Interactions, (1998) 13-18.
[26] J. Nielsen and R. Mack, Usability Inspection Methods, New York: John Wiley & Sons, Inc., 1994.
[27] J. Nielsen, Technology Transfer of Heuristic Evaluation and Usability Inspection, INTERACT’95
International Conference on Human-Computer Interaction; (1995), Lillehammer, Norway.
[28] International Standards Organization. ISO CD 9241-11: Guidelines for specifying and measuring usability,
1993.
[29] J. Nielsen, Usability Engineering. San Diego, Academic Press, 1993.
[30] R.L. Daft, Management, New York, Dryden Press, 1997, pp.552.
[31] C.L. Andon, Usability analysis of wireless Tablet computing in an academic emergency department, MSc
Thesis, Bio. Inf. Dept., Oregon Health and Sci. Uni., 2004.