Het Labo

Van RAMMELAAR tot RAKET

100 talen
MATERIE......
'What if materials shape us as much as we
shape them? ‘ Pacini-Ketchabow

‘What we touch, touches us …’ Tom H.Fisher

ABSTRACT
Euh...? Wat?
Abstract is iets dat je niet direct kunt zien of waarvan je niet direct ziet wat het voorstelt.

Abstract is het tegenovergestelde van concreet.

Onvoorstelbaar als vorm, door redenering afgeleid i.p.v. door waarneming verkregen , geen
verband hebbend met de zichtbare werkelijkheid.

Een begrip is abstract, bijvoorbeeld 'klimaat’.

Je kunt het niet direct zien. Het weer kan je wél zien en voelen.

Een schilderij kan abstract zijn. Daartegenover staat het figuratieve beeld.
Abstracte kunst wordt al duizenden jaren gemaakt door mensen, men vindt sporen terug in de
grotschilderingen. In de prehistorie moest men zich namelijk al dingen gaan ‘verbeelden’. In zekere zin was
er nog niks en dus moest alles bedacht worden. Ook bij de Aboriginals in Australië, de Mola indianen in
Panama of de Ndebele in Zuid-Afrika…vindt men abstracte kunstvormen. Maar omdat men de betekenissen
niet altijd begrijpt, noemt men dit vaak ‘decoratief’…
ABSTRACTE KUNST als stroming in het Westen ontstaan begin 20ste eeuw

Abstracte kunst (lees ook abstractie) is een richting binnen de moderne kunst waarin niet altijd
wordt geprobeerd om objecten uit de natuurlijke wereld weer te geven en er geen zaken uit de
reële wereld hoeven te zijn afgebeeld.
Er kunnen onderliggende principes zichtbaar worden gemaakt met vormen en kleuren, ritmes
en contrasten.

Abstraheren komt van het latijn abs-trahere en betekent weglaten, verwijderen, afstand
nemen. De letterlijke betekenis is bijgevolg, 'afstand nemen van de werkelijkheid’.
Als een persoon afstand neemt van de werkelijkheid; bijvoorbeeld van een realistisch of
figuratief kunstwerk, dan wordt de verbeelding van de mens aangesproken.

Beeldloze/objectloze kunst is in de westers-christelijke kunst minder sterk aanwezig dan in de

joodse en islamitische cultuur waar het abstracte de uitdrukking is van de onmogelijkheid over
het Allerhoogste een uitspraak te doen, in welke kunstvorm dan ook. Abstracte kunst was in
die godsdiensten noodzaak, omdat het afbeelden van concrete zaken streng verboden was
om de terugval naar de verafgoding van mensen, dieren of hemellichamen te voorkomen.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Abstracte_kunst
Paule Cezanne tussen 1904-1906 van figuratief naar abstract
Brancusi in 1908 - abstracte beeldhouwkunst

Rodin - de kus -1886

Piet Mondriaan in 1908 van figuratief naar abstract
swingende Mondriaan
bron: https://klara.be/de-swingende-mondriaan

Aan het eind van zijn leven week Mondriaan af van zijn strak lijnenspel en maakte hij schilderijen met titels als

'Broadway Boogie Woogie'. Dat doet vermoeden dat Piet Mondriaan zelf veel van muziek hield.
Eduard van Regteren Altena van het Mondriaan Quartet legt uit welke muziek dat was.

'Broadway Boogie Woogie', Piet Mondriaan 'Victory Boogie Woogie', Piet Mondriaan
1943 1942-1944 (onvoltooid)
olieverf olieverf, tape, papier, houtskool en potlood op doek
schilderij bij wijze van grafische partituur
This Mondrian painting is actually a jazz score | Jason Moran | MoMA BBC | THE WAY I SEE IT

"Muzikale grafiek bestaat uit tekeningen, die geen eenduidige muzikale fenomenen aanduiden, maar
die de speler door middel van visuele esthetische kwaliteiten moeten aanzetten tot analoge muzikale
handelingen of klankbeelden."
(E. Karkoschka, 1966)

Grafische vormen (tekens of symbolen, vormen, tekeningen, …) zijn voor de uitvoerder data die door
hem worden omgezet in informatie en vervolgens in klank. Het ontdekken van nieuwe
klankrealisaties staat centraal.
De uitvoerder kan (bij voorbaat) aan een bepaald teken een zelfgekozen klank koppelen of
(onmiddellijk) de 'inspiratie van het moment' laten gelden.

bron: Musica futurista, een publicatie van Matrix

 Joseph Ongenae
(1921 Antwerpen – 1993 Amsterdam)
Joseph Ongenae leerde in de Tweede Wereldoorlog Jan Cox
kennen, die hem de beginselen van het schilderen bijbracht.
In navolging van Kandinsky's theorieën maakte hij als overtuigd
theosoof toen al zijn eerste abstracte werken. Na de oorlog
werden zijn werken onder invloed van het kubisme tamelijk
expressionistisch. Later ontwikkelde hij een steeds gestileerder stijl
met steeds minder kleuren, totdat zij volledig bestonden uit
composities van horizontaal en verticaal geplaatste rechte en
gebogen lijnen.
Na zijn verhuizing naar Amsterdam in 1953 en geïnspireerd door
het werk van Mondriaan werden zijn composities volledig
abstract.

Zijn composities bestonden na 1955 uit louter horizontale en

verticale rechthoekjes, vierkantjes en driehoekjes op een witte
achtergrond.
Evenals Mondriaan ordende hij zijn kleurvlakken en lijnen naar
analogie van muziek: jazz, bebop, maar ook Indiase klassieke
'Boogie Woogie n° 3', Joseph Ongenae muziek. Gewaarwordingen van geluid vertaalde hij in lijnen en
1962 kleurvlakken, die vrij in de ruimte moesten zweven.
olieverf bron: Rijksmuseum Twenthe
 Wasily Kandinsky tussen 1907-1910 van figuratief naar abstract

1909 1911 Composition IV

Kandinsky was van alle beeldende
kunstenaars van de twintigste eeuw
misschien wel de muzikaalste.
Zijn werk is altijd kleurrijk, ritmisch en melodieus.

Het lijkt wel of de muziek in zijn schilderijen steeds

feller gaat doorklinken.

De schilderijen van Kandinsky stralen muziek uit en

er zou een avontuurlijk muzikaal gezelschap nodig
zijn om ze uit te voeren.

bron: Moors Magazine

1923 On White II
muziek en beeld
Componist Schönberg schilderde.
Dat zijn werken interessant zijn heeft onder
andere te maken met de relatie tussen de
schilderkunst en de muziek, die in die jaren zo
intens werd onderzocht.
Hier komt het aandeel van Kandinsky op de
proppen. Deze woonde in 1911 in München
een concert van Schönberg bij en zou nog
diezelfde avond een schilderij opzetten waarin
hij het avondje vertaalde in een mengeling van
herkenbare elementjes en abstracte
kleurvlakken, die alle impulsen – beeld, geluid,
gevoel – moesten weergeven. In hetzelfde jaar
zou Schönberg de stap naar ‘vrije tonaliteit’
zetten. Was dat een vergelijkbare stap?
Schönberg en Kandinsky schreven elkaar in elk
geval dat er diepe verwantschap bestond
tussen ‘de dissonanten in de kunst’, c.q. hun
beider kunsten. Kandinsky vond zelf dat zijn
werk zeer beïnvloed werd door Schönberg.

bron: De Groene Amsterdammer

1911 Impression III (Concert)

improvisatie
Improvisation by Kandinsky
is expression of inner
processes that occurs
suddenly, mostly
unconsciously. It is the
effect of "inner nature."

bron: wassilykandinsky.net

1912 Improvisation 28 (second version)

compositie
Kandinsky considered
compositions as main declarations
of his artistic ideas.
They have a number of
characteristics expressing this
monumentality: impressively large
size, conscious planning of
composition and transcendence of
presentation expressed by
development of an abstract image.
Just as symphonies are milestones
in the career of a composer, the
compositions of Kandinsky
represent the culmination of his
artistic vision at every moment of
his creative career.

The first composition dates from

1910, the last one from 1939.

bron: wassilykandinsky.net 1923 Compositie VIII

1934 Striped 1935 Succession
Miro, La danseuse - 1925 Picasso, Dora Maar, 1937 Karel Appel – Fear- 1952
“Sometimes people have the idea that art should be
highly refined.
But I always believed that one could make art out of
simple, humble things. Small things can be
transcendental. They can change our way of looking at
the world.
I think it's important to make art out of almost
anything”.
Antonio Tapies – 1923-2012
Jackson Pollock - Action Painting - 1950
Yves Klein

vanaf 1946- Monochromes

Optische kunst – vanaf 1951–Victor Vasarely
"Abstract" theater = conceptueel theater
Theatermakers in het begin van de 20ste eeuw experimenteerden met de
relatie tussen de toeschouwer en de acteur.
De regels van traditioneel theater werden over boord gegooid en de grenzen
van "wat is theater ?" werden onderzocht.

Hieruit groeiden nieuwe vormen van theatermaken die vergelijkbare

kenmerken hebben met de beeldende abstracte kunst :
niet-herkenbaar – de vorm communiceert – los van regels – toeval en
improvisatie - toeschouwer is onderdeel van werk

Deze nieuwe vormen van theater geven betekenis aan de

uitvoering/vorm, waar traditioneel theater de focus legt op het geschreven
verhaal. Het verhaal wordt gemaakt door de toeschouwer
Voorloper van conceptueel theater
Een voorloper van hoe theater zal veranderen in de
20ste eeuw, is het toneelstuk geschreven door de
Fransman Alfred Jarry in 1896 met de naam
UBU ROI
Dit stuk heeft als basis een traditioneel koningsdrama
met verwijzingen naar de theatergeschiedenis
(Sophocles, Shakespeare, Molière,…).
De protagonist van dit stuk is père Ubu: een lui,
geldzuchtig, egoïstisch, vraatzuchtig, achteloos
wreed, vulgair, dom, laf en geniepig persoon.
Jarry wou de theaterbezoeker (Parijse
bourgeoisie) confronteren met zijn laagste driften en
behoeften, hij wou hun bezoek aan het toneel als
verheven bezigheid belachelijk maken.

https://www.youtube.com/watch?v=_vuzhkEkNSQ
Conceptueel theater
Dadaïstisch theater:
luchtig - speels -
kinderachtig - opzettelijk
absurd - lachen met publiek
- alles toegelaten –
ongecontroleerd

Bvb:
Stand up comedian Andy
Kaufmann
(biopic "Man on the Moon)
Conceptueel theater
Surrealistisch theater :
onlogisch - bestaande
theaterstukken mengen en
uit elkaar halen - acteurs
fysiek uitputten - publiek op
verkeerd spoor zetten
Conceptueel theater
Locatie- & Improvisatietheater : buiten de theaterzaal - onverwachts -
verder bouwen op toevallige gebeurtenissen - publiek deel van de
voorstelling
Conceptueel theater
Postmodern (mengvorm van verschillende stromingen)
Belangrijke eigenschap = de vierde wand doorbreken
De vierde wand is de voorkant van het toneel, de zogezegde onzichtbare grens tussen
de spelers en het publiek
Diderot beschreef de vierde wand voor het eerst in Discours sur la poésie dramatique in
1758: "Denk niet meer aan de toeschouwer, doe alsof hij niet eens bestaat. Beeld je in
dat er, op de rand van de scène, een hoge muur staat die je van de parterre scheidt. Doe
alsof het doek nooit opging"
In deze traditionele visie van theatermaken bevindt de acteur zich in de fictieve wereld ,
het publiek bevindt zich in de werkelijkheid.

De postmoderne visie breekt deze vierde wand en betrekt het publiek bij de
voorstelling, spreekt het publiek aan. Fictie & werkelijkheid zijn niet
meer duidelijk afgebakend. Het effect van "vervreemding" treedt op.
Hedendaags theater
Veel van deze principes, zoals improvisatie, belang van de vorm van
uitvoering, interactie met publiek, op locatie, … zijn niet meer weg te
denken uit het theater van vandaag.
Performancekunst
Theater meets museum
Definitie: Kunstvorm, uitgevoerd voor publiek, waarin de kunstenaar
zijn lichaam gebruikt om vorm te geven aan een concept. Hij maakt
daarbij gebruik van rekwisieten en technische hulpmiddelen, zoals
geluidsbanden, video en lichteffecten. Het is geen theater, de
kunstenaar speelt geen rol en er is geen sprake van een verhaal.
Vooral in de jaren 1970 populair geworden.
https://www.ensie.nl/kunst-abc/performancekunst

… toch blijft de grens tussen theater en performance vaag

Performancekunst
Marina Abramovic
Videokunst
Video & Film meets museum
Videokunst is een video-installatie in een museumcontext. Het
zijn bewegende beelden meestal experimenteel van aard,
waarbij de eigenschappen van het gebruikte elektronisch
materiaal de vorm bepaalt.
‘Abstraheren is het naar eigen hand zetten van iets uit de
werkelijkheid als antwoord op de vraag: ‘Wat wil ik zeggen
en hoe kan ik dat doen?’
Dan kom je er misschien achter dat je voor datgene wat je
wil uitdrukken helemaal geen voorstelling nodig hebt.’