004 Organik Kimyaya Giriş Miray Ögrenci - AliDİNCSÖNMEZ

ORGANİK KİMYAYA GİRİŞ ÜNİTE-2
Organik Kimyaya Giriş
4
ÜNİTE-2 ORGANİK KİMYAYA GİRİŞ
Anorganik ve Organik Bileşikler
ÖĞRETMENİN NOTU BİLİYOR MUYDUNUZ?

ANORGANİK VE ORGANİK BİLEŞİKLER • Friedrich Wöhler, yaptığı Wöhler sentezi ile sadece vita-
• “Organik” terimi ilk olarak 19. yüzyılın başlarında Jöns Jacob lizm görüşünü çürütmedi. Amonyum siyanat ve üre, aynı
Berzelius tarafından kullanılmış ve Berzelius organik maddelerin
türde ve sayıda atomlardan oluşan fakat fiziksel ve kimya-
ancak canlı organizmalar tarafından yani canlıların yapısında
sal özellikleri farklı olan bileşiklerdi. Wöhler, bu sentez ile
sentezlenebileceğini (vitalizm) ifade etmiştir.
kimyasal formülleri aynı olmasına rağmen kimyasal özel-
• Friedrich Wöhler, 1828 yılında anorganik bir bileşik olan po- likleri farklı olan maddelerin varlığını keşfetti. Bu çalışma-
tasyum siyanürden (KCN) yola çıkarak bir dizi tepkime ile
nın üzerine 1830 yılında Berzelius bu tür maddeleri izo-
NH4OCN (amonyum siyanat) bileşiğini, bu bileşikten de organik bir
mer olarak adlandırdı.
O
bileşik olan üreyi NH2 — C — NH2 sentezleyerek Berzelius’un
Anorganik ve Organik Bileşiklerin Özellikleri
vitalizm görüşünü ortadan kaldırmıştır.
• Anorganik bir bileşik olan amonyum siyanattan (NH4OCN) or- • Ana kaynağı canlılar ve canlı kalıntıları olan ve karbon (C) atomu
O içeren bileşiklere organik bileşikler, ana kaynağı doğadaki
mineraller olan ve genellikle karbon (C) atomu içermeyen bile-
ganik bir bileşik olan üre NH2 — C — NH2 ;
şiklere ise anorganik (inorganik) bileşikler denir. Genellikle
O asit, baz, tuz ve oksit sınıfı bileşikler anorganiktir.
Isı
NH4OCN NH2 — C — NH2
Amonyum Üre • Anorganik Bileşikler
siyanat (Organik
(Anorganik madde)
madde) MgF2, NaI, KOH, HCl, H2O, CO, CO2, H2SO4, Na2CO3, NH3 ....
• Organik Bileşikler
tepkimesi ile elde edilir.
CH4, C2H2, CH3OH, CCl4, CH3COOH, C6H12O6 ....
NOT
Wöhler sentezi ile organik bileşiklerin laboratuvar ortamında • Organik bileşiklerin yapısını, özelliklerini ve tepkimelerini in-
sentezlenebileceği ispatlanmıştır. celeyen kimya disiplinine organik kimya (karbon kimyası);
anorganik bileşiklerin yapılarını, özelliklerini ve tepkimelerini
inceleyen kimya disiplinine ise anorganik kimya denir.
DİKKAT
CO, CO2, CS2, HCN, H2CO3, K2CO3, NaHCO3, Al4C3 gibi bile-
şikler yapısında karbon atomu bulundurmasına rağmen orga-
nik bileşik değildir.
Yapısında hidrojen (H) atomu bulundurmamasına rağmen CF4,

CCl4, CBr4, COCl2 gibi bileşikler organik bileşiklerdir.
ÖĞRENCİNİN NOTU
12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 2

Organik ve Anorganik Bileşiklerin Genel Özellikleri
• Yandıkları zaman yapılarındaki C atomu sayısı kadar CO2, • Oluşumları yavaş, karmaşık ve genellikle çok basamaklı tep-
H atomu sayısının yarısı kadar da H2O molekülü oluştururlar. kimelerle gerçekleşir. Fazla miktarda enerji gerektirir.
• Ana kaynağı, canlılar ve canlı kalıntılarından

oluşan petrol, doğal gaz ve kömürdür. • Genellikle kovalent bağlı bileşiklerdir.
• Yapılarında C ve H elementlerinin yanında O, ORGANİK BİLEŞİKLER • Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür.
N, S, P, F, Cl, Br, I gibi ametaller ve hatta me- • Isıya karşı dayanıksız olup kolay bozulurlar.
tal atomu bulunabilir. (C17H35COONa & Sert
(beyaz) sabun)
• Genellikle kendilerine has kokuları vardır. • Karbonun bağ yapma kapasitesi fazla olduğu için milyonlarca
• Apolar yapılı olanları genellikle suda çözünmezler. Organik organik bileşik vardır.
çözücü olan aseton, tiner, toluen, karbon tetraklorür, alkol gi- • Doğal olarak doğada bulunabildikleri gibi sentetik olarak sa-
bi çözücülerde iyi çözünürler. Polar yapılı olanları ise genel- nayi ya da laboratuvarda da sentezlenebilirler. (İlaçlar, boya-
likle suda çözünürler. lar, parfümler, patlayıcılar, ...)
İlaçların içeriğinde organik bileşikler Tuzlar anorganik bileşiklerdir. Halk arasında plastik olarak ifade edilen
yer alır. polimer malzemeler genellikle organik
yapılıdır.
• Ana kaynağı doğadaki minerallerdir. • Oluşumları genellikle tek basamaklı, oldukça hızlı ve az miktar-
• Yapılarında tüm elementler bulunabilir. da enerji gerektirir.
• Genellikle iyonik yapılıdırlar.

ANORGANİK • Genellikle kokusuzdurlar.
• Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir.
BİLEŞİKLER • Genellikle suda iyi çözünürler.
• Isıya karşı oldukça dayanıklıdırlar.
• Genellikle yanıcı değillerdir. • Doğadaki sayıları organik bileşiklere göre oldukça azdır.
3 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

I. Genellikle kovalent bağlı bileşiklerdir.
I ve III organik bileşiklerin, II ise anorganik bileşiklerin ge-
II. Ana kaynakları doğadaki minerallerdir. nel özelliklerindendir.
III. Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür. Organik bileşiklerin ana kaynağı canlılar ve canlı kalıntı-
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri organik bileşik- larından oluşan petrol, doğal gaz, kömür gibi fosil yakıt-
lerin genel özelliklerindendir? lardır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Cevap: D
D) I ve III E) I, II ve III
ÖRNEK 1 Çözüm
Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi organik bileşik sınıfı-
na girmez? Karbon elementi içermesine rağmen CO2 bileşiği anorga-
nik bileşik sınıfına girer.
A) CH4 B) CH3COOH C) CCl4
Cevap: D
D) CO2 E) CH3OH
ÖRNEK 2 ÖRNEK 3
Aşağıda verilen bileşiklerin ait olduğu sınıfı, uygun alanı Aşağıda verilen bileşiklerin ait olduğu sınıfı, uygun alanı
“✔” işareti ile işaretleyerek belirtiniz. “✔” işareti ile işaretleyerek belirtiniz.
Bileşik Organik Bileşik Anorganik Bileşik Bileşik Organik Bileşik Anorganik Bileşik
a) CH3 – O – CH3 ✔
................. ................. a) HCN ................. ✔
.................
b) C6H6 .................
✔ ................. b) CCl4 ✔
................. .................
c) Na2CO3 ................. ✔
................. c) CS2 ................. ✔
.................
d) Mg(OH)2 ................. ✔
................. d) CH3Cl ✔
................. .................
e) C3H7OH ✔
................. ................. e) C4H4 ✔
................. .................
ÖĞRENCİNİN NOTU

ÖĞREN 1 2 3 Düzey
KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 1 TEST

1. Organik bileşikler ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han- 4. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi CO ve CH4 bileşik-
gisi yanlıştır? leri için ortak değildir? (1H, 6C, 8O)
A) Oluşumları yavaş, karmaşık ve genellikle çok basamaklı A) Karbon bileşiğidir.

tepkimelerle gerçekleşir. B) Yanıcıdır.
B) Ana kaynağı petrol, doğal gaz ve kömürdür. C) Organik bileşik sınıfına girer.
C) Genellikle iyonik yapılıdırlar. D) Moleküler yapılıdır.
D) Tam yanmaları sonucunda yapılarındaki karbon atomu E) Kovalent bağ içerir.
sayısı kadar CO2, hidrojen atomu sayısının yarısı kadar
H2O molekülü oluştururlar.
E) Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür.
2. Wöhler’in laboratuvar ortamında amonyum siyanattan (NH4OCN) 5. Organik ve anorganik bileşikler ile ilgili aşağıda verilen
üreyi (NH2CONH2) elde ettiği tepkimeye Wöhler sentezi denir. ifadelerden hangisi yanlıştır?
Bu olay ile ilgili; A) Anorganik bileşikler genellikle iyonik yapılıdır.
I. Berzelius’un vitalizm görüşünü çürütmüştür. B) Organik bileşiklerin bir kısmı polar, bir kısmı ise apolardır.
II. Organik bileşiklerin laboratuvar ortamında sentezlenebi- C) Anorganik bileşikler genellikle suda iyi çözünmez.
leceğini kanıtlamıştır. D) Organik bileşiklerin sayısı, anorganik bileşiklere göre çok
III. Laboratuvar ortamında sentezlenen ilk organik bileşik üredir. daha fazladır.
yargılarından hangileri doğrudur? E) Organik bileşiklerin genellikle kendilerine özgü kokuları

vardır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
3. CH3 — CH2 — CH3

6. • Normal kaynama noktası düşüktür.
bileşiği ile ilgili; • Karbon elementi içerir.
I. Organik bileşik sınıfına girer. • Yanıcıdır.
II. Polar yapılıdır. • Moleküler yapılıdır.
III. Kovalent bağ içerir. Yukarıda bazı özellikleri verilen bileşik aşağıdakilerden
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C) hangisi olabilir? (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 17Cl, 20Ca)
A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) CH4 B) CO2 C) CCl4
D) Yalnız III E) I, II ve III D) CaCO3 E) NaCN

Organik Bileşiklerin Basit ve Molekül Formülleri
ÖĞRETMENİN NOTU NOT
Molekül formülü bilinen bileşiğin basit formülü bulunurken ele-

mentlerin atom sayıları en küçük tam sayılar şeklinde yazıl-
• Organik bileşiği oluşturan elementlerin türünü ve atomların
mak üzere sadeleştirilir.
sayıca birleşme oranlarını veren formüle basit (kaba) for-
mül denir.
• Basit formülde bileşiği oluşturan elementlerin mol sayıları
DİKKAT
en küçük tam sayılar ile belirtilir.
• Bir bileşiğin basit formülü ile bileşikteki elementlerin atom Bazı bileşiklerin molekül formülleri ile basit formülleri aynıdır.
kütleleri biliniyorsa bu bileşikteki elementlerin kütlece bileş- Örneğin, C3H8O bileşiğinin basit ve molekül formülü aynıdır.
me oranı ve kütlece yüzde bileşimi hesaplanabilir.
• Bir organik bileşiği oluşturan atomların gerçek sayılarının
Bir moleküldeki atomların gerçek sayılarının ve bağlanma şekille-
belirtildiği formüle molekül (gerçek) formülü denir. rinin gösterildiği formüle yapı formülü (açık formül) denir.
• Bir bileşiğin molekül formülü ile bileşikteki elementlerin atom
kütleleri biliniyorsa bileşiğin mol (molekül) kütlesi hesapla- Bütanoik asit (C4H8O2) bileşiği için;
nabilir.
n · (Basit Formül) = Molekül Formülü Molekül formülü: C4H8O2
n · (Basit Formülün Kütlesi) = Molekül Kütlesi
Basit formülü: C2H4O
• Molekül formülü C4H6O2 olan vinil asetatın basit formülü
Top-çubuk modeli
C2H3O’dur.
2·(C2H3O) = C4H6O2 H H H O
• Glikozun molekül formülü C6H12O6, basit formülü CH2O’dur. Yapı (Açık) formülü: H — C — C — C — C — O — H şeklindedir.
6·(CH2O) = C6H12O6 H H H
ÖRNEK 4 Çözüm
Aşağıda molekül formülleri verilen bileşiklerden hangisi-
nin basit formülü molekül formülü ile aynıdır? Molekül Formülü Basit Formülü
A) C4H10 C2H5 {2·(C2H5)}
A) C4H10 B) C2H4O2 C) C6H6
B) C2H4O2 CH2O {2·(CH2O)}
D) C5H11OH E) C3H6
C) C6H6 CH {6·(CH)}
D) C5H11OH C5H11OH
E) C3H6 CH2 {3·(CH2)}
Cevap: D
ÖRNEK 5 Çözüm
C, H ve O elementlerinden oluşan bileşiğin basit formülü
n·(CH2O) = CnH2nOn
CH2O’dur. Bileşiğin mol kütlesi 120 gram/mol’dür.
n·(1·12 + 2·1 + 1·16) = 120
Buna göre bu bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden 30·n = 120
hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12, O: 16) n=4
A) CH2O B) C2H4O2 C) C3H6O3 Molekül formülü C4H8O4 olarak bulunur.
Cevap: D
D) C4H8O4 E) C6H10O5

ÖRNEK 6 Çözüm
C ve H elementlerinden oluşan bir organik bileşiğin basit for-
mülü CH2’dir. n·(CH2) = CnH2n
Bileşiğin mol kütlesi 70 gram/mol olduğuna göre bu bileşi- n·(1·12 + 2·1) = 70
ğin molekül formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru ve- 14n = 70
rilmiştir? (H: 1, C: 12) n=5
A) C2H4 B) C3H6 C) C4H8 Molekül formülü C5H10 olarak bulunur.
D) C5H10 E) C6H12 Cevap: D
ÖRNEK 7 Çözüm
Basit formülü C2H5 olan bir bileşiğin 0,1 molü 5,8 gramdır.
0,1 molü 5,8 gram ise (C2H5)·n = 58
Buna göre bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden han- 1 molü x (2·12 + 5·1) n = 58
gisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12) —————————— 29·n = 58
x = 58 gram n=2
A) C2H5 B) C2H6 C) C3H8
Molekül formülü C4H10 şeklindedir. Cevap: D
D) C4H10 E) C5H12
ÖRNEK 8 Çözüm
C ve H elementlerinden oluşan bir bileşiğin 1 molündeki H ato-
Basit formülü CH2 şeklindedir.
mu sayısı C atomu sayısının iki katıdır.
n·(CH2) = 42
2 molü 84 gram olan bileşiğin molekül formülü aşağıdakiler-
2 molü 84 gram ise n·12 + 2n·1 = 42
den hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12) 1 molü x 14n = 42
A) C2H6 B) C2H4 C) C3H6 —————————— n=3
x = 42 g/mol
D) C4H8 E) C5H10 Bileşiğin molekül formülü, C3H6 şeklindedir. Cevap: C
ÖRNEK 9 Çözüm
Mol sayısı
CO2
y
1 CxHY + zO2 $ xCO2 + H2O
2
0,75 H2O 0,25 mol CXHY yandığında 1 mol CO2 oluşursa
0,25 1 mol CXHY yandığında x mol CO2 oluşur.
__________________________________________
0 A
Zaman x=4
C ve H elementlerinden oluşan A bileşiğinin tamamen yanma- 0,25 mol CXHY yandığında 0,75 mol H2O oluşursa
sına ait mol sayısı–zaman grafiği yukarıda verilmiştir. 1 mol CXHY yandığında y/2 mol H2O oluşur.
__________________________________________
Buna göre A bileşiğinin molekül formülü aşağıdakilerden y
hangisinde doğru verilmiştir? =3&y=6
2
A) CH4 B) C2H4 C) C4H6
D) C5H10 E) C4H8 x = 4, y = 6 Molekül formülü = C4H6 Cevap: C

ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK 11
KÜTLECE YÜZDE BİLEŞİM
Normal koşullarda kokusuz
Bir bileşikte yer alan elementlerin kütlece yüzde bileşimleri:
ve renksiz bir gaz olan etan
(C2H6) gazı doğal gazda
Elementin kütlece Bileşikteki elementin kütlesi
= . 100 metandan sonra en fazla
yüzdesi Bileşiğin toplam kütlesi
bulunan gazdır.
formülü ile veya doğru orantı kurularak hesaplanır. C2H6 bileşiğindeki ele-
mentlerin kütlece yüzde
bileşimleri aşağıdakiler-
Çözümlü Soru den hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)
C6H12O bileşiğindeki elementlerin kütlece yüzde Karbon Yüzdesi (%C) Hidrojen Yüzdesi (%H)
bileşimlerini hesaplayınız. (H: 1, C: 12, O: 16)
A) 50 50
B) 40 60
Örnek Çözüm C) 80 20
D) 90 10
1 mol C6H12O bileşiği = 6.C + 12.H + 1.O
E) 20 80
= 6.12 + 12.1 + 1.16 & 100 g
Bileşikteki
Elementin elementin kütlesi Çözüm
kütlece = . 100
Bileşiğin
yüzdesi
toplam kütlesi 1 mol C2H6 = (2.C) + (6.H)
72 12 = (2.12) + (6.1)
%C = .100 = %72 C, % H = .100 = %12 H
100 100 = 30 gram
30 gram bileşikte 24 gram C varsa
16
%O = .100 = %16 O 100 gram bileşikte x gram C vardır.
100
x.30 = 24.100
24.100
x= = 80 & %80 C içerir.
30
100 – 80 = 20 & %20 H içerir. Cevap: C
ÖRNEK 10
C ve H elementlerinden oluşan ve kütlece %90 kar-
bon elementi içeren bileşiğin basit formülü aşağı- ÖĞRENCİNİN NOTU
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)
A) CH2 B) CH3 C) C2H5
D) C3H4 E) C4H7
Çözüm
%90 C, %10 H içerir.

x.C 90
CxHY $ =
y.H 10
x.12 9 x 3
= & = x: 3, y: 4
y.1 1 y 4
Basit formülü, C3H4 şeklindedir. ÖDEV
Cevap: D MİRAY AYT Kimya Soru Bankası sayfa 230-
231 Miray Organik Kimya Soru Bankası
sayfa 6-7’yi çözebilirsiniz.

ÖĞREN 1 2 3 Düzey
KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 2 TEST

1. I. CH4 5. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi yeterli O2 gazı ile
II. C3H6 tamamen yandığında açığa çıkan CO2 ve H2O mol sayıla-
rı eşit olur?
III. C4H10
Yukarıda verilen bileşiklerin içerdikleri hidrojen (H) ele- A) CH4 B) C2H6 C) C3H8
mentinin kütlece yüzde bileşimleri arasındaki ilişki aşa- D) C4H10 E) C5H10
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)
A) I > III > II B) I > II > III C) II > I > III
D) II > III > I E) III > I > II
2. C ve H elementlerinden oluşan bir bileşiğin 70 gramında 10 gram 6. Genel formülü CnH2nO olan bir bileşiğin 2 molünün tam yan-
hidrojen (H) elementi bulunmaktadır. ması için en az 70 mol hava gerekmektedir.
Buna göre bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden Buna göre bu bileşiğin 1 molekülündeki atom sayısı aşa-
hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12) ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Havanın molce
1/5’i O2 gazıdır.)
A) CH3 B) CH2 C) C2H5 D) C3H8 E) C5H10
A) 19 B) 16 C) 13 D) 10 E) 7
3. 0,1 molü 6 gram olan bir organik bileşiğin basit formülü 7. Sadece C ve H elementlerini içeren bir bileşiğin 56 gramı ta-
CH2O olduğuna göre bileşiğin molekül formülü aşağıda- mamen yakıldığında açığa çıkan CO2 gazının normal koşul-
kilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, O: 16) lardaki hacmi 89,6 litredir.
A) CH2O B) C2H4O2 C) C2H5OH Buna göre bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden

hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)
D) C3H8O E) C5H12O
A) C2H5 B) C3H7 C) CH D) CH2 E) CH3
H O–H H H
4. H — C — C — C — C — H
H H O–H H
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiğin basit formülü 8. Basit formülü CH2 olan bir bileşiğin bir molekülündeki
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? toplam atom sayısı 15 olduğuna göre bu bileşiğin 1 mo-
lünün tam olarak yanması sonucunda açığa çıkan CO2
A) C4H10O2 B) C4H10O C) C2H5O gazının normal koşullardaki hacmi kaç litredir?
D) CH2O E) CH3O
A) 11,2 B) 22,4 C) 44,8 D) 56 E) 112

Doğada Karbon
Karbonun Allotropları
ÖĞRETMENİN NOTU
• Aynı elemente ait atomların farklı sayı ve dizilişlerde bir araya
DOĞADA KARBON gelmeleri sonucu oluşturdukları maddelere o elementin allot-
Karbon (6C) Elementinin Özellikleri ropları denir.
• 4A grubunda yer alan karbon elementinin değerlik elektron • Allotropların fiziksel ve bazı kimyasal özellikleri birbirinden farklıdır.
sayısı 4’tür ve karbon atomu 4 tane kovalent bağ yapabilir. • Elmas ve grafit karbonun doğal, fulleren ve grafen ise yapay
(Bağ yapabilme kapasitesi yüksektir.) allotroplarıdır.
• Karbon atomu aynı ya da farklı tür atomlarla tekli, ikili veya üçlü
kovalent bağlar yapabilir. Elmas
• Saf elmas; renksiz,
— C — C —, C C, — C C—,—C N, C O saydam ve ağ örgülü
kristal yapıdadır.
• Elmastaki her bir kar-
NOT bon atomu, çevresin-
deki diğer dört karbon
Karbon elementi açık ve düz zincirli, dallanmış, halkalı veya
atomu ile kovalent bağ yapar ve düzgün dörtyüzlü bir
aromatik yapılı bileşikler oluşturabilir.
geometri oluşturur.
CH3
• Karbon atomlarının bağlanma şekli nedeniyle elmas bilinen en
CH3 — CH2 — CH2 — CH3 CH3 — CH — CH3 sert doğal maddelerden biridir.
• Karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapar.
Düz zincirli yapı Dallanmış yapı
• Elmas elektriği iletmez, ısıyı iletir.
CH
• Normal basınçtaki erime noktası 3547°C’dir.
CH CH
CH2 — CH2 • Kimyasal tepkimelere girme eğilimi azdır.
CH CH • Sıvı çözücülerde çözünmez.
CH2 — CH2
CH ✓ Cam kesici, delici (matkap uçları)
Halkalı yapı Aromatik yapı ✓ Taş yontucu aletlerde
kullanılır.
ÖRNEK 12 ÖRNEK 13
Allotrop maddeler ile ilgili; Aşağıda verilen özelliklerden hangisi elmasa ait değildir?
I. Aynı elemente ait atomların farklı dizilişlerle oluşturdu-
A) Bilinen en sert doğal maddelerden biridir.
ğu yapılardır.
II. Bazı elementlerin doğal allotropları olduğu gibi yapay B) Karbon elementinin doğal allotroplarındandır.
allotropları da üretilmektedir. C) Elektriği iletmez.
III. Allotropların fiziksel ve kimyasal özellikleri aynıdır. D) Sıvı çözücülerde iyi çözünür.
yargılarından hangileri doğrudur?
E) Karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Çözüm Çözüm
Allotropların fiziksel ve bazı kimyasal özellikleri fark- Elmas sıvı çözücülerde çözünmez.
lıdır.
Cevap: D
Cevap: B

Doğada Karbon
Grafit • Yoğunluğu çelikten 6 kat daha düşük olan grafen, çelikten 6 kat
• Siyah, parlak görünümlü ve daha sert fakat 13 kat daha fazla esneme özelliğine sahiptir.
yumuşak bir yapıya sahiptir. ✓ Bataryaların hızlı şarj edilmesi,
• Grafitte her bir karbon atomu, ✓ Radyoaktif atıkların kolay temizlenmesi,
aynı düzlemdeki üç farklı kar- ✓ Elektronik kağıtlar, su geçirmeyen kıyafetler, daha sağlam ve
bon atomu ile bağ yaparak al- hafif uçakların üretimi grafenin diğer kullanım alanları arasın-
tıgen bir yapı oluşturur ve kar- dadır.
bon atomları sp2 hibritleşmesi yapar.
• Gelecekte süper küçük bilgisayarlardan katlanabilir tabletlere,
• Altıgen halkalar alt alta tabakalar hâlindedir, tabakalar arasın-
kirlenmeyen kıyafetlerden deri altına yerleştirilebilecek tıbbi ci-
da zayıf etkileşimler bulunur.
hazlara kadar pek çok alanda kullanılması planlanmaktadır.
• Grafit tabakaları birbiri üzerinden kayabilir. Bu nedenle kaydı-
rıcı ve yağlayıcı özelliğe sahiptir. • Grafenin öngörülen başka bir kullanım alanı da pillere alterna-
tif olacağı düşünülen süper kapasitörlerdir.
• Yapısında bulunan pi (r) bağlarındaki elektronların hareketi ile
ısı ve elektriği iletir. • Karbon Nanotüp: Grafite
• Erime noktası yüksektir (3500 – 3527°C), ısıya dayanıklıdır. uygulanan özel işlemler so-
✓ Metalurjide, döküm potalarının yapımında, makine parçala- nucu elde edilen nanometre
rını yağlamada, boyutundaki silindirik tüplere
nanotüp denir.
✓ Elektroliz ve pil devrelerinde,
• Elmastan daha sert, aynı
✓ Kurşun kalem uçlarının yapımında
kütledeki çelikten daha sağlamdır.
kullanılır.
• Yüksek sıcaklıklarda bile özelliklerini koruyabilirler.
Fulleren
• Elektrik iletkenliği bakır ve gümüşe göre 1000 kat daha fazladır.
• Karbonun nanometre boyutundaki
✓ Nano cihazlarda,
yapay allotropudur.
✓ Hidrojen pillerinde,
• Belirli sayıda karbon atomunun bir
✓ Organik güneş pillerinde,
araya getirilmesiyle oluşturulur.
✓ Dokunmatik ekranlarda,
• Top, tüp, çubuk ve halka şeklinde sı- ✓ Biyosensörlerin yapımında
nıflandırılabilir.
kullanılır.
• Karbon atomları fullerenin tabakalarında beşgen, altıgen veya
yedigen halkalar oluşturacak şekilde dizilebilir.
• Halkaların ana düzlemlerinin kıvrılması ile küresel yapılar oluş- ÖRNEK 14
turulabilir. Karbon elementinin allotropları ile ilgili;
• Nanoteknolojide önemli bir yere sahiptirler. I. Grafite uygulanan özel işlemler sonucunda nanometre
• Dayanıklı ve esnektirler. boyutunda nanotüpler elde edilir.
✓ Süper iletken olarak kullanılırlar. II. Fullerenler kurşun geçirmez yeleklerde kullanılabilir.
✓ Güneş pillerinde, III. Grafen iki boyutlu düzlemsel yapıya sahiptir.
✓ Hidrojen yakıt depolarında, yargılarından hangileri doğrudur?
✓ Kurşun geçirmez yeleklerde A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
kullanılırlar.
D) I ve II E) I, II ve III
• Fullerenlerin kimyasal etkinliği az olduğu için son dönemlerde
ilaç, sıvı ya da bir iyonun vücudun istenen dokusuna taşınma-
Çözüm
sında kullanımı konusunda çalışmalar yapılmaktadır.
Grafen
Verilen tüm yargılar doğrudur. Cevap: E
• Karbonun yapay allotropudur. Al-
tıgen halkalardan oluşan bal pe-
teği örgü yapısında sıralanmasıy-
la elde edilen iki boyutlu düzlem- ÖDEV
sel yapıya sahiptir.
MİRAY AYT Kimya Soru Bankası sayfa 232-
• Saydam olan grafen tabakası ısı ve elektriği çok hızlı bir şekilde 235 Miray Organik Kimya Soru Bankası
iletir. sayfa 8-15’i çözebilirsiniz.

Düzey 1 2 3 ÖĞREN
TEST 3 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
1. Doğada organik bileşiklerin sayısının oldukça fazla ol- 4. I. Isı ve elektriği pi (π) bağlarındaki elektronların hareketi ile
masının nedeni, iletir.
I. Karbon elementinin bağ yapma kapasitesinin fazla olması II. Her bir karbon atomu aynı düzlemdeki üç farklı karbon
atomu ile bağ yaparak altıgen bir yapı oluşturur.
II. Karbon atomunun tekli, ikili ve üçlü kovalent bağ yapabi-
liyor olması III. Bilinen en sert doğal maddelerden biridir.
III. Karbon atomunun düz zincirli, dallanmış, halkalı veya Yukarıda verilen özelliklerden hangileri grafite ait özel-
aromatik yapı gibi farklı yapılarda bileşikler oluşturabil- liklerdendir?
mesi
ifadelerinden hangileri olabilir?
5. I. Renksiz ve saydamdır.
II. Karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
III. Kovalent katı sınıfına girer.
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri elmas ve grafit

2. I. Elmas için ortaktır?
II. Grafit A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. Grafen D) I ve II E) II ve III
IV. Fulleren
Yukarıda verilenlerden hangileri karbonun doğal allot-

roplarındandır?
A) I ve II B) II ve III C) I ve III
D) I ve IV E) II ve IV
6.
Karbonun Kullanım
Allotropları Alanları
I. Elmas a. Makine parçalarının yağlanması
II. Grafit b. Matkap uçları
III. Grafen c. Kurşun geçirmez yelekler
IV. Fulleren d. Süper kapasitörler

3. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi fullerenlere ait de-
ğildir?
Yukarıdaki karbon allotropları ile kullanım alanlarının
A) Top, tüp, çubuk ve halka şeklinde bulunabilirler.
doğru eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde veril-
B) Karbon atomları fullerenin tabakalarında beşgen, altıgen miştir?
veya yedigen halkalar oluşturacak şekilde dizilebilir.
A) I. b B) I. b C) I. a D) I. c E) I. c
C) Güneş pillerinde, hidrojen yakıt depolarında kullanılır.
II. a II. d II. b II. a II. d
D) Elektrik iletkenlikleri oldukça düşüktür.
III. d III. a III. c III. b III. b
E) Kimyasal etkinlikleri azdır.
IV. c IV. c IV. d IV. d IV. a

Lewis Formülleri
ÖĞRETMENİN NOTU Element Elektron Değerlik elektron Lewis

atomu dağılımı sayısı yapısı
KOVALENT BAĞLI BİLEŞİKLERİN LEWİS FORMÜLLERİ 1H 1) 1 H•
3Li 2)1) 1 Li •
• Temel hâlde bulunan bir atomun son katmanındaki elektronlara
4Be 2)2) 2 • Be •
o atomun değerlik elektronları denir.
5
B 2)3) 3 B
• Atomun, kimyasal özelliklerini ve oluşturabileceği kovalent bağ C
6C 2)4) 4
sayısını değerlik elektronları belirler.
7
N 2)5) 5 N
• Atomlar kovalent bağ oluştururken değerlik elektronlarının tü- O 2)6) 6 O
8
münü veya bazılarını ortaklaşa kullanır.
••
9F 2)7) 7 F
••
• Kovalent bağ oluşumunda ortaklaşa kullanılan elektronlara
••
10Ne 2)8) 8 Ne
••
••
bağlayıcı (ortaklanmış) elektron, ortaklaşa kullanılan her bir ••
çift elektrona ise bağlayıcı (ortaklanmış) elektron çifti denir.
NOT
• Molekülde bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektronları varsa
bu elektronlara ortaklanmamış (bağ oluşumuna katılmayan) Elementler genellikle Lewis yapısındaki tek nokta sayısı kadar
kovalent bağ yaparlar.
değerlik elektronları, çift hâlindeki elektronlara ise ortaklan-
mamış değerlik elektron çifti denir.
Lewis •• ••
Li • • Be • B C N O F Ne
••
••
••
•
Yapısı ••
Ortaklanmamış değerlik elektron çifti Kovalent
N (Bağ oluşumuna katılmayan 1 çift elektron) Bağ Sayısı
1 2 3 4 3 2 1 0
H H
H
DİKKAT
Ortaklanmış elektron çiftleri
(Bağlayıcı elektron çiftleri) 2He:
) Değerlik elektron sayısı 2 olan He, soygazdır ve bağ oluş-
2
turmaz. Bu nedenle Lewis yapısı He şeklinde gösterilir.
• Lewis Formülü: Değerlik elektronlarının, atomun sembolü

etrafında noktalar hâlinde gösterilmesiyle elde edilen formüldür. UYARI
Lewis yapısı veya elektron nokta yapısı olarak da ifade edilir. Li elementi metal olması nedeniyle genellikle iyonik bağlı bileşik oluş-
3
turur fakat LiH bileşiği gibi bazı metal bileşikleri kovalent bağlıdır.
ÖRNEK 15 Çözüm
Aşağıdaki moleküllerden hangisinin bir tanesindeki bağ-
layıcı elektron çifti sayısı yanlış verilmiştir? İki atom arasında ortaklaşa kullanılan elektron çiftleri bağ-
(1H, 7N, 8O, 9F, 17Cl) layıcı elektron çiftidir.
Molekülün Bağlayıcı Elektron
Bağlayıcı Elektron Lewis Formülü Çifti Sayısı
Molekül
Çifti Sayısı
A) H H 1
A) H2 1
B) F F 1
B) F2 1
C) O2 2 C) O O 2
D) N2 2 D) N N 3
E) Cl2 1 E) Cl Cl 1
Cevap: D

Lewis Formülleri
✓ Merkez atom yazılarak diğer atomlar merkez atomun etrafına
NOT
yazılır.
Ortaklaşa kullanılan her iki elektron bir kovalent bağ oluşturur.
✓ Merkez atom birden fazlaysa önce bunlar birbirine bağlanır,
sonra çevre atomlar bunların etrafına yerleştirilir.
• Lewis yapısında iki atom arasında bulunan iki nokta ortaklaşa
kullanılan bir çift elektronu yani bir kovalent bağı ifade eder. ✓ Her bir atomun yapabileceği bağ sayısını tamamlayacak şe-
Kovalent bağı oluşturan bir çift elektron bir çizgi ile gösterilir. kilde moleküldeki toplam bağ sayısı dikkate alınarak Lewis
• Molekülde bulunan kovalent bağların (bağlayıcı elektron çift- yapısı çizilir.
lerinin) birer çizgi ile gösterilmesi sonucu elde edilen formüle Örneğin: C2H4 molekülünün Lewis yapısını çizelim.
çizgi bağ formülü denir.
6
C: 2 ) 4 ) C
Molekül 1H: 1 ) H•
Lewis Formülü Çizgi Bağ Formülü
Formülü
Atomlar oktet ve dublete ulaştığında değerlik elektron sayısı:
H2 H H H—H
(2·8) + (4·2) = 24 e–
N2 N N N N Toplam değerlik elektron sayısı: (2·4) + (4·1) = 12 e-

24 - 12
Bağ sayısı: = 6 bağ
O2 O O O O 2
Merkez atomlar birbirine, çevre atomlar da merkez atomlara
BeH2 H Be H H — Be — H bağlanır.
H H H C C H
BH3 B H H
H H B
H H
C’lerin üzerinde kalan tek elektronlar C’lerin arasına alınarak
N N toplam bağ sayısı tamamlanır.
NH3 H H H H
H H Bu elektronlar H ve C arasına alınamaz. Çünkü H, 1 bağ ya-
pabilir; ikinci bağı yazamayız.
O O
H2 O C’lerin arasına aldığımızda C’ler 4 bağ yapar, olması gereken
H H H H
de budur.
• Bir molekülde en çok bağ yapan atoma merkez atom denir. H C C H
• Element sembolleri Lewis yapılarına uygun olarak merkez ato- H H

mun etrafına yerleştirilerek molekülün Lewis formülü yazılır.
H’ler birer bağ, C’ler dörder bağ yapmıştır ve toplam bağ sayısı
• Lewis formülü yazılırken merkez atom, 2. periyot elementi ise altıdır.
şu kurallar uygulanabilir:
✓ Be ve 5B dışındaki tüm atomların okteti tamamlamış, 1H’nin BİLİYOR MUYDUNUZ?
4
ise dubleti tamamlamış hâldeki toplam değerlik elektron
• CO molekülünün Lewis yapısı; C O şeklindedir ve CO,
sayısı hesaplanır. (X diyelim)
polar bir moleküldür.
✓ Tüm atomların dublet ve oktete ulaşmadan önceki toplam
değerlik elektron sayısı hesaplanır. (Y diyelim)
✓ X ve Y arasındaki fark alınarak ikiye bölünür ve molekül
veya iyondaki bağ sayısı hesaplanır.
X-Y
Bağ sayısı =
2

Lewis Formülleri
Çözümlü Soru
Aşağıdaki moleküllerden hangisinin Lewis yapısı
ÖRNEK 16
yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 8O, 15P) C2H2 bileşiğinin bir molekülü ile ilgili;
I. Lewis formülü, H C C H şeklindedir.
Molekül Formülü Lewis Yapısı
II. Ortaklanmamış değerlik elektronu bulunmaz.
O H
A) H2O III. Bağlayıcı elektron sayısı 5’tir.
H
yargılarından hangileri yanlıştır? (1H, 6C)
H
A) Yalnız III B) Yalnız II C) Yalnız I
B) CH4 H C H
D) I ve II E) I ve III
H
C) CO2 O C O
Çözüm
D) PH3 H P H
H H: 1 ) Değerlik e– sayısı: 1 Lewis yapısı: H •
1
H C C H 6
C: 2 ) 4 ) Değerlik e– sayısı: 4 Lewis yapısı: C
E) C2H4
H H Lewis formülü: H C C H
Bağlayıcı elektron çifti sayısı 5

Örnek Çözüm Bağlayıcı elektron sayısı 10’dur.
III. yargı yanlıştır.
Ortaklanmamış (bağ oluşumuna katılmayan) değerlik elekt-
CO2 molekülünün Lewis yapısı O C O şeklin-
ronu bulunmaz.
dedir. I. ve II. yargılar doğrudur. Cevap: A
Cevap: C
ÖRNEK 17 Çözüm
7N: 2)5) N N (I. yanlış)

Molekül Formülü Lewis Formülü F F
I. •• F
9F:
2)7) F
••
•
F
I. NF3 N 1H: 1) H•
F F
6C:
II. 2)4) C H C N (II. doğru)
II. HCN H C N
7N:
2)5) N
H
III. CH3OH H C O H 1H: 1) H•
H
H H C O H
III. 6C:
2)4) C (III. yanlış)
H
Yukarıdaki moleküllerden hangilerinin Lewis formülü O
8O:
2)6)
yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F)
Cevap: A
A) I ve III B) I ve II C) II ve III
ÖDEV
D) Yalnız I E) I, II ve III

1. OF2 bileşiğinin Lewis yapısı aşağıdakilerden hangisinde 4. X ve Y elementleri arasında moleküler yapılı XY3 bileşiği
doğru verilmiştir? (8O, 9F) oluşmaktadır.
A) F O F B) O C) O Buna göre;
F F F F
I. XY3 bileşiği polar ise X elementi 5A grubundadır.
D) O E) O II. XY3 bileşiği apolar ise X elementi 3A grubundadır.
F F F F
III. XY3 bileşiği apolar ise X elementinin ortaklanmamış de-
ğerlik elektronu bulunur.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
2. CH3COOH bileşiği ile ilgili,
H O
I. Lewis yapısı, H C C O H şeklindedir.
H
II. Bir molekülündeki ortaklanmamış değerlik elektron çifti
sayısı 4’tür.
5. Lewis yapısı X şeklinde olan baş grup elementi ile ilgili;
III. Bir moleküldeki bağlayıcı elektron sayısı 8’dir.
I. 5A grubunda yer alır.
yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur?
II. 3 tane kovalent bağ yapabilir.
(1H, 6C, 8O) III. X2 molekülünde üçlü kovalent bağ oluşur.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) Yalnız II A) I ve II B) II ve III C) I ve III
D) Yalnız III E) I, II ve III
••
6. Lewis yapısı X ve Y şeklinde olan ve 2. periyotta
••
•
3. N2H4 bileşiği ile ilgili aşağıda verilen yargılardan hangisi yer alan X ve Y elementleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden
yanlıştır? (1H, 7N) hangisi yanlıştır?
A) Lewis yapısı H N N H şeklindedir. A) X, 3A grubunda yer alır.
H H B) Y, 7A grubunda yer alır.

B) Bir molekülünde 4 tane polar kovalent, 1 tane apolar ko-
C) X 3 tane, Y ise 1 tane kovalent bağ yapabilir.
valent bağ bulunur. Y
C) Hidrojen atomlarının ortaklanmamış elektronu bulunmaz. D) Oluşturdukları kararlı bileşiğin Lewis yapısı, X
Y Y
D) Azot atomlarının ortaklanmamış birer çift değerlik elektro- şeklindedir.
nu bulunur. E) XY3 molekülü polar yapılıdır.
E) Bir molekülünde 4 çift bağlayıcı elektron bulunur.

Hibritleşme ve Molekül Geometrisi
• Sigma bağları, pi bağlarına göre daha sağlamdır. Bağ kırılır-

ÖĞRETMENİN NOTU
ken önce zayıf olan pi bağları kırılır.
HİBRİTLEŞME VE MOLEKÜL GEOMETRİLERİ
• Pi bağı kırılırsa bağ uzunluğu artar, bağ açısı küçülür.
• Hibritleşme: Kovalent bağlar oluşurken aynı temel enerji dü-
• Pi bağları moleküle düzlemsellik katar.
zeyindeki iki ya da daha fazla orbitalin birbiriyle etkileşerek
eş enerjili ve özdeş yeni orbitaller oluşturmasına hibritleşme • Pi bağları hibritleşmeye katılmayan p orbitallerinin etkileşmesi
(melezleşme), oluşan orbitallere de hibrit orbitalleri denir. sonucu oluşur.
SİGMA (v) VE Pİ (r) BAĞLARI s ve p orbitallerinin örtüşmesi ile oluşan sigma (v) ve pi (r) bağları
• İki atom arasında iki veya daha fazla elektronun ortaklaşa kul-
lanılması sonucu kovalent bağ oluşur. Sigma (v) bağının oluşumu
• Organik bileşikler genellikle kovalent bağlı bileşiklerdir.
• Kovalent bağ oluşurken orbitaller örtüşür ve ortaklaşa kullanı-
lan elektronlar bu orbitallere yerleşir. s-s örtüşmesi sonucunda sigma (v) bağı oluşumu
• Orbitallerin düzlem üzerinde uç uca örtüşmesi sonucu oluşan

bağlara sigma (v) bağı, düzleme dik olacak şekilde orbitallerin
yan yana örtüşmesi sonucu oluşan bağlara ise pi (r) bağı denir.
• Sigma bağı oluşurken her türlü orbital örtüşebilir. (s-s, s-p, p-p
vb...) Ancak pi bağı oluşurken sadece hibritleşmeye katılma-
yan p orbitalleri etkileşir. (r) bağının oluşumu
• İki atom arasında oluşan ilk bağ sigma bağıdır. Sigma bağı
p-p orbitallerinin uç uca örtüşmesi sonucunda
oluşmadan pi bağı oluşmaz. sigma (v) bağı oluşumu
• İki atom arasında birden fazla bağ oluşmuşsa bu bağlardan bir
tanesi sigma, diğerleri pi bağıdır.
NOT
sp-sp örtüşmesi sonucunda 1 tane sigma (v)
Moleküldeki tekli bağlar sigma, ikili ve C C C C
p-p orbitallerinin eksene dik, birbirine paralel bir şekilde
örtüşmeleri sonucunda 2 tane pi (r) bağının oluşumu
üçlü bağlardan bir tanesi sigma diğer-
leri pi bağıdır. 1v 1v
Molekül açık zincirli ise sigma bağı 1r 2r DİKKAT
sayısı toplam atom sayısının bir eksiği kadardır.
Molekül halkalı yapıda ise sigma bağı sayısı toplam atom sa- Bir ametal atomu yarı dolu orbital sayısı kadar kovalent bağ
yısına eşittir. yapar.
H O Atomlar arasındaki tek bağlar sigma, ikili bağlardan bir tanesi sigma,
bir tanesi pi, üçlü bağlardan bir tanesi sigma, iki tanesi pi bağıdır.
H—C C — C — C — H bileşiğinin bir molekülündeki H O 1v 1 molekülde 8 tane v,
v 1r
H H— C C — C — C — H 3 tane r bağı
v v v v
sigma ve pi bağlarının sayısını belirleyiniz. v bulunmaktadır.
1v H
2r
ÖRNEK 18 Çözüm
H H O 1v, 1r
H H O
v v
H—C C—C C — C — O — H bileşiğinin bir mole- H—C C—C C—C—O—H
külündeki sigma (v) ve pi (r) bağlarının sayıları sırasıyla v v v v v
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 1v 1v
1r 2r
A) 10-4 B) 4 - 10 C) 10 – 3 D) 3 – 10 E) 9 – 5
1 molekülde 10 tane v, 4 tane r bağı bulunur. Cevap: A

Hibritleşme
sp3 hibritleşmesi • Metan molekülü, karbonun sp3 hib-

• Aynı temel enerji düzeyindeki 1 tane s, 3 tane p orbitalinin bir- rit orbitalleri ile hidrojenin s orbitalle-
biriyle etkileşerek eş enerjili ve özdeş 4 tane yeni hibrit orbitali rinin uç uca örtüşmesi sonucu oluşur.
oluşturmasına sp3 hibritleşmesi denir. Bu nedenle bir CH4 molekülünde 4 ta-
v ne sigma bağı bulunur.
• Bir atom 4 tane sigma bağı yaptıysa — v C— v ya da bu ato-
123 v
• Metan molekülünde C — H bağı, sp3 – s
4v
munun bağ oluşumuna katılmayan elektron çifti sayısı ile sig- örtüşmesi ile oluşmuştur. Bağ açısı
ma bağları sayısı toplamı 4 ise sp3 hibritleşmesi yapmıştır. 109,5°’dir. CH4 molekülü
v N v , Ov
sp2 hibritleşmesi
v v
3v + 1 çift e– 2v + 2 çift e– • Aynı temel enerji düzeyindeki 1 tane s, 2 tane p orbitalinin bir-
4 4 biriyle etkileşerek eş enerjili ve özdeş 3 tane yeni hibrit orbitali
oluşturmasına sp2 hibritleşmesi denir.
• Karbon atomunun temel hâl elektron dizilimi;
• Bir atom 3 tane sigma bağı yaptıysa ya da bağ oluşumuna
6C: 1s2 2s2 2p1x 2pY1 2pZ0 şeklindedir. katılmayan elektron çifti sayısı ile sigma bağ sayısı toplamı 3
• Karbon ve hidrojen elementlerinden CH4 molekülünün oluşu- r
ise atom sp2 hibritleşmesi yapmıştır. — v Cv
munu inceleyelim. v
• Karbon atomu, metan molekülünde 4 tane kovalent bağ yap- Örneğin: 3 tane v
mıştır. Bu nedenle 4 tane yarı dolu orbitali olmalıdır. 2s orbi- Etilen (C2H4) molekülünün oluşumunu inceleyelim:
talinde bulunan elektronlarından biri uyarılarak boş 2p orbi-
H H
taline yerleşir. Orbitallerin hibritleşmesi sonucu özdeş 4 tane
hibrit orbitali oluşur. Hibritleşmeye 1 tane s, 3 tane p orbitali C C 5 tane sigma (v), 1 tane pi (r) bağı içerir.
katıldığı için hibritleşmenin türü sp3 hibritleşmesi olup hibrit H H
orbitallerinin her birine de sp3 hibrit orbitali denir.
Enerji
Enerji
2pX 2pY 2pZ 2pX 2pY 2pZ 2pZ
2pX 2pY 2pZ 2pX 2pY 2pZ
sp2 sp2 sp2
3
sp sp sp sp 3 3 3 2s 2s
2s 2s
6
C 1s 1s 1s
1s 1s 1s Temel Hâl Uyarılmış Hâl Hibritleşmiş Hâl
6C
Temel Hâl Uyarılmış Hâl Hibritleşmiş Hâl
1s2 2(sp3)1 2(sp3)1 2(sp3)1 2(sp3)1 • Etilen molekülündeki C atomları sp2 hibritleşmesi yapmıştır.
6C:
Hibritleşmeye 1 tane s, 2 tane p orbitali katılmıştır (sp2 hibrit-
leşmesi).
• Karbon atomları arasındaki pi bağını oluşturan orbitaller hibrit-
H H H H leşmeye katılmayan p orbitalleridir. Pi bağını oluşturan p orbi-
talleri eksen paralel şekilde örtüşmüştür.
sp3 hibrit orbitalleri sp2 hibrit orbitalleri

Hibritleşmeye
katılmayan
Hibritleşme Hibritleşme p orbitali
p p p p p p p
sp3 sp3 sp3 sp3 sp2 sp2 sp2

s
s

Hibritleşme
sp hibrit orbitalleri
sp2 hibrit orbitali

Hibritleşmeye
katılmayan
Hibritleşme
p orbitalleri
hibritleşmeye katıl-
mayan p orbitali p p p p p
s sp sp
C2H4 molekülü r-bağı
H H r-bağı
-s
s-
sp 2
sp
p-p
2
v-bağı
C C
v-bağı
sp 2
2 2
sp
sp -sp
2
s-
-s
örtüşmesi
H H
sp hibritleşmesi
• Aynı temel enerji düzeyindeki 1 tane s, 1 tane p orbitalinin bir-
biriyle etkileşerek eş enerjili ve özdeş 2 tane yeni hibrit orbitali p-p örtüşmesi
oluşturmasına sp hibritleşmesi denir. H —— C C —— H
s-sp sp-sp sp-s
• Bir atom 2 tane sigma bağı yaptıysa
— Be — —C C • İki atom arasındaki bağ sayısı arttıkça, bağın sağlamlığı artar-
v v v
2v 1v 1v 1v ken bağ uzunluğu kısalır.
2r 1r 1r Bağ kuvveti (sağlamlığı): N N>N N>N—N
2v 2v
sp hibritleşmesi yapmıştır. Bağ uzunluğu: N — N > N N>N N
Örneğin: UYARI
Asetilen (C2H2) molekülünün oluşumunu inceleyelim: Karbon atomu bileşiklerinde 4 tane sigma bağı yapmışsa sp3 hib-
ritleşmesi, 3 tane sigma ve 1 tane pi bağı yapmışsa sp2, 2 ta-
H—C C — H 3 tane sigma, 2 tane pi bağı içerir.
ne sigma ve 2 tane pi bağı yapmışsa sp hibritleşmesi yapmıştır.
Enerji
Hibrit Orbitallerinin s Karakteri
2pX 2pY 2pZ 2pX 2pY 2pZ 2pY 2pZ • Karbon atomları arasındaki en sağlam bağın üçlü bağ olması-
sp sp nın nedeni, hibrit orbitallerinin s karakterinin fazla olmasıdır.
2s 2s Örneğin:
H H H H
6C
1s 1s 1s H—C—C—H C C H—C C—H
Temel Hâl Uyarılmış Hâl Hibritleşmiş Hâl H H
H H
sp3 sp2 sp
• Asetilen molekülündeki C atomları sp hibritleşmesi yapmıştır. (%25 s) (%33 s) (%50 s)
Hibritleşmeye 1 tane s, 1 tane p orbitali katılmıştır (sp hibrit-
s karakteri ve bağ sağlamlığı artar.
leşmesi).

Hibritleşme
Pratik Yoldan Hibritleşme Bulma DİKKAT

• Hibritleşmenin türü bulunurken molekülün merkez atomunda-
ki sigma bağlarına ve merkez atomdaki bağ yapmamış elekt- s, p ve d’ler burada bağ orbitalini ifade etmez. Hibritleşmeyi
ron çiftlerine bakılır. pratik olarak bulmak için kabul ettiğimiz simgelerdir.
• Merkez atomdaki elektron çifti ve çoklu bağlar tek bağ gibi ka-
bul edilir.
NOT
• Bağlardan bir tanesine s, diğerlerine p denir. Eğer p ler üç ta- Molekülde hibritleşme olması için merkez atomun en az iki
ne olmuş ve daha fazla bağ varsa onlara da d denir. sigma bağı yapmış olması gerekir.

CH3 — CH CH2 1H: 1s1 6C: 1s2 2s2 2p2
1 2 3
H H H 3 tane sigma bağı yap-
bileşiğindeki karbon atomlarının hibritleşme ve molekül- mış, sp2 hibritleşmesi
4 tane sigma ba- H — C — C C—H
deki bağları oluşturan örtüşme türlerini belirleyiniz. ğı yapmış, sp3
3 tane sigma bağı yap-
hibritleşmesi H mış, sp2 hibritleşmesi
(1H, 6C)
H — C bağları s – sp3 C — C bağları sp3 – sp2
C C bağındaki v : sp2 – sp2 H — C bağı s – sp2
r: p – p H — C bağları s – sp2
örtüşmeleri ile oluşur.
ETKİNLİK
Aşağıda verilen moleküllerde merkez atomların hibritleş-

CI
me türü ile sigma ve pi bağlarının oluşumundaki örtüşme
türlerini belirleyiniz. (1H, 4Be, 6C, 17Cl) III. CI — C — CI
I. H — Be — H
CI
Çözüm
Çözüm
1 2 2
1H: 1s 4Be: 1s 2s
6C: 1s22s22p2 17CI: 1s22s22p63s23p5
H — Be — H (Be: 2 sigma bağı yapar. sp hibritleşmesi)
H — Be bağı s – sp örtüşmesi ile oluşur. CI
CI — C — CI (C: 4 sigma bağı yapar. sp3 hibritleşmesi)

CI CI
CI
II. CI — C C — CI
C — CI bağları sp3 – p örtüşmesi ile oluşur.
Çözüm
6C: 1s22s22p2 17CI: 1s22s22p63s23p5 IV. H — C C—H

CI CI
Çözüm
CI — C C — CI
C, 3 tane sigma bağı yaptığı için sp2 hibritleşmesi oluşur. 1H: 1s1 6C: 1s22s22p2
C C arasında C — Cl arasındaki sigma H—C C — H (C: 2 sigma bağı yapar. sp hibritleşmesi)
sigma bağı sp2 – sp2, bağı sp2 – p H — C bağı s – sp
pi bağı ise p – p örtüşmesi ile oluşur.
C C sigma bağı sp – sp, pi bağları p – p örtüşmeleri ile oluşur.
örtüşmesi ile oluşur.

Hibritleşme
ÖRNEK 19 Çözüm
H—C C—H
C atomları sp hibritleşmesi
H—C C—H
molekülü ile ilgili; yapar.
I. H — C bağı s-sp örtüşmesi ile oluşur. 6C: 1s2 2(sp)1 2(sp)1 2p1y 2p1Z
s – sp
sp – s örtüşmesi
II. C C bağlarından iki tanesi hibritleşmeye katılmayan p örtüşmesi
orbitallerinin düzleme dik, birbirine paralel olarak örtüş- Sigma bağı sp – sp
mesi sonucunda oluşur. örtüşmesi ile, pi bağları hib-
ritleşmeye katılmayan p orbi-
III. Bir molekülünde 4 tane sigma bağı bulunur. tallerinin (p–p) örtüşmesi ile
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C) oluşur.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Bir molekülde 3 tane sigma (v), 2 tane pi (r) bağı bulunur.
Cevap: B
ÖRNEK 20 Çözüm
Cl H
Moleküldeki karbon atomlarında, 3’er tane sigma (v)
H—C C—H
bağı yaptıkları için sp2 hibritleşmesi görülür.
Yukarıda verilen molekül ile ilgili; 1s1
1H:
2
I. Tüm sigma bağları s-sp örtüşmesi ile oluşur. C: 1s2 2(sp2)1 2(sp2)1 2(sp2)1 2p1
6
II. Karbon atomları arasındaki bağlardan biri p orbitallerinin Cl: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5
17
düzleme dik olacak şekilde yan yana örtüşmesi ile oluşur. H — C bağları, s – sp2
2
III. C — Cl bağı sp – p örtüşmesi ile oluşur. C — Cl bağı, sp2 – p
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 17Cl) C C sigma bağı sp2-sp2, pi bağı p - p (düzleme dik,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yan yana) örtüşmeleri ile oluşmuştur.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap: D
NOT
Merkez atomun hibritleşmesi belirlenirken yaptığı sigma bağı sayısına ve varsa üzerindeki ortaklanmamış değerlik elektron çifti sayı-
sına bakılır. Her bir çift elektron bir sigma bağı gibi sayıya dahil edilir.
Örneğin: O molekülünde O atomunun 2 çift ortaklanmamış değerlik elektronu, 2 tane de sigma bağı toplanarak 4 tane sigma gi-
H H
bi sayılır. Hibritleşme türü sp3 olarak belirlenir.
ÖĞRENCİNİN NOTU

CH3 4. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinde sigma bağı

sayısı en fazladır?
1. CH3 — CH CH — C — CH3
A) CH2 — CH2 B) CH3 — CH2 — CH2 — CH2 — CH3
CH3
CH2 CH2
Yukarıda verilen bileşik ile ilgili;
CH2
I. Molekülde işaretli C atomları arasında (C C) sigma ba- CH2
ğı sp2 – sp2, pi bağı p – p örtüşmesi ile oluşur. C) CH2 — CH2 D) H2C — CH — CH2 — CH3
II. Bir moleküldeki toplam sigma bağı sayısı 20’dir. CH2 — CH

III. Molekülde 4 tane karbon atomu sp3 hibritleşmesi yapmıştır. CH3
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C)
E) CH2 CH — CH2 — CH2 — CH3
2. I. +
5. Aşağıda verilenlerden hangisinde sp hibritleşmesi yap-
s s
mış bir atom bulunmaz? (1H, 4Be, 6C, 8O, 9F)
A) BeH2 B) CO2 C) C2H2 D) C2H4 E) BeF2

II. +
p p
III. +
sp 3
sp3
Yukarıda verilen örtüşmelerden hangileri sonucunda

sigma bağı oluşur?
6. CH CH
CH2 — CH — CH3
Yukarıda verilen bileşik ile ilgili;
I. Bir moleküldeki sigma bağı sayısı 13, pi bağı sayısı 1’dir.

3. 6C: 1s 2(sp ) 2(sp ) 2(sp )
2 2 1 2 1 2 1
2p1y II. sp hibritleşmesi yapmış karbon atomu içerir.
Yukarıda, karbon atomunun bir moleküldeki elektronlarının III. sp3 – p örtüşmesi ile oluşmuş sigma bağı içerir.
dizilimi gösterilmiştir.
Buna göre bu molekül aşağıdakilerden hangisi olabilir? yargılarından hangileri yanlıştır? (1H, 6C)
(1H, 6C, 8O) A) II ve III B) Yalnız II C) Yalnız III

A) CH4 B) C2H4 C) C2H2 D) C3H8 E) CO2 D) Yalnız I E) I, II ve III

Molekül Geometrisi
VSEPR’a göre,
ÖĞRETMENİN NOTU
A$ Merkez atom
• Molekül Geometrisi: Bir maddenin moleküllerinin geometrik
yapısı (molekül geometrisi) o maddenin fiziksel ve kimyasal X$ Merkez atoma bağlı atom ya da grup
özelliklerini etkiler.
E$ Merkez atomda yer alan ortaklanmamış değerlik elekt-
• Molekülde, ortaklanmamış değerlik elektronları ile bağlayıcı ron çifti sayısını ifade eder.
elektronların birbirine uyguladığı itme kuvveti molekül içi bağ-
ların yönelimini ve molekülün uzaydaki şeklini (molekül geo- Örnek: CO2 molekülünün VSEPR gösterimini bulalım.
metrisini) belirler. Merkez atom: C (A ile gösterilir.) Merkez atomun or-
O C O
taklanmamış değerlik elektronu yok. (E yazılmaz.)
VSEPR GÖSTERİMİ
Merkez atoma bağlı 2 tane atom var. (X2 yazılır.)
(Değerlik Katmanı Elektron Çifti İtme Kuramı)
AX2 şeklinde belirlenir.
• Bir molekülde, merkez atoma diğer atomlar birbirlerinden en
uzak konumda olacak (en az etkileşecek) şekilde bağlanır. Örnek: H2O molekülünün VSEPR gösterimini bulalım.
Eğer merkez atomda bağa katılmayan (ortaklanmamış) de- Merkez atom: O (A ile gösterilir.) Merkez atoma
O
ğerlik elektron çifti ya da çiftleri varsa bunlar atomları, atomla- bağlı 2 atom var. (X2 yazılır.)
H H
rın birbirini ittiğinden daha fazla iter ve molekül şekli kırılır. Merkez atomun bağ oluşumuna katılmayan de-
ğerlik elektron çifti sayısı 2’dir. (E2 yazılır.)
AX2E2 şeklinde belirlenir.
ÖRNEK 21
Çözümlü Soru Aşağıdaki moleküllerden hangisinin VSEPR gösterimi
VSEPR gösterimi AX3 olan bir molekül; yanlış verilmiştir? (1H, 5B, 6C, 7N)
I. BH3
II. C2H4 Molekül Formülü VSEPR Gösterimi
III. CH2O A) C2H2 AX2
ifadelerinden hangileri olabilir? (1H, 5B, 6C, 8O) B) CH4 AX4

C) NH3 AX3E
D) C2H4 AX2E2
E) BH3 AX3
Örnek Çözüm
H O
H H Çözüm
B C C C
H H H H H H
H H
AX3 AX3 AX3 C C VSEPR gösterimi : AX3 şeklindedir.
Cevap: E H H
Cevap: D

Molekül Geometrisi
ÖRNEK 22 Çözüm
VSEPR gösterimi AX3E olan bir molekül ile ilgili;

Bir çift ortaklanmamış
I. Merkez atom 5A grubunda yer alır. A değerlik elektronu
X X şeklinde bir moleküldür.
II. Merkez atomun ortaklanmamış bir çift değerlik elektronu X bulunur.
bulunur.
III. Molekül polardır. Merkez atomunun değerlik elektron sayısı 5’tir. 5A
ifadelerinden hangileri doğru olabilir? grubunda yer alır. Merkez atomundaki ortaklanmamış
A) I ve II B) I ve III C) II ve III değerlik elektron çifti moleküle polarlık kazandırır.
Cevap: E
ÖRNEK 23 Çözüm
6A grubunda yer alan bir elementin 1H atomu ile oluştur-

6A grubunda bulunan elementin değerlik elektron sayısı
duğu bileşik ile ilgili;
6’dır. Elementi M ile gösterirsek
I. VSEPR gösterimi AX2E2 şeklindedir. Lewis yapısı M şeklindedir.
II. Apolar bir moleküldür. H ile, M H bileşiğini oluşturur.
III. Merkez atomda bağ oluşumuna katılmayan 1 çift değerlik H
elektronu bulunur. VSEPR gösterimi AX2E2 şeklindedir.
yargılarından hangileri doğrudur? Merkez atomda 2 çift değerlik elektronu bağ oluşumuna
katılmamıştır. Merkez atomda ortaklanmamış değerlik
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III elektronları olduğu için molekül polardır.
D) II ve III E) I, II ve III Cevap: A
NOT Merkez atomda bağ oluşumuna katılmayan değerlik elektronu

yoksa çevre atomlar birbirine en uzak konumda yerleşir; varsa
Molekül geometrisi molekülün polarlığını etkiler. ortaklanmamış değerlik elektronları, bağlayıcı elektronlarını daha
• Aynı atomlardan oluşan X2 yapısındaki moleküller apolar, fazla iter ve çevre atomları bir miktar sıkıştırarak molekül geomet-
farklı atomlardan oluşan XY yapısındaki moleküller polardır. risini belirler.
• Çok atomlu moleküllerde merkez atom üzerinde bağ oluşu-
muna katılmayan değerlik elektronu varsa molekül polardır. Merkez Atomun
• Merkez atom üzerinde bağ oluşumuna katılmayan değerlik VSEPR Molekül Bağ Açısı Hibritleşme
elektronu yoksa ve kendisine bağlı olan çevre atomlar aynı Gösterimi Şekli (Ü) Türü
ise molekül apolar, farklı ise polardır.
AX2 Doğrusal 180° sp
• Sadece C ve H atomlarından oluşan moleküller apolardır.
AX3 Düzlem üçgen 120° sp2
VSEPR gösterimleri belirlenen moleküllerin molekül geometrile-
ri, bağ açıları ve merkez atomun hibritleşme türü de belirlenebilir. AX4 Düzgün dört yüzlü 109,5° sp3
Bu gösterimde merkez atoma bağlı atom ya da grup sayısı sigma
AX3E Üçgen piramit 107° sp3
bağını; E, merkez atomun ortaklanmamış değerlik elektron çiftini
verir. Bu sayıların toplamına bakılarak merkez atomun yaptığı hib-
AX2E2 Kırık doğru (Açısal) 104,5° sp3
ritleşme türü belirlenir.

Molekül Geometrisi
Çözümlü Soru
e) O Merkez atom O, 2 tane sigma bağı
Aşağıda verilen moleküllerin VSEPR gösterimleri- H H yapmıştır ve merkez atom üzerinde
ni, bağ açılarını, molekül geometrilerini, molekül ortaklanmamış 2 çift değerlik elekt-
polarlığını ve merkez atomun hibritleşme türünü ronu bulunur.
belirleyiniz. (1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 8O) sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
a) BeH2 b) BH3 c) CH4 d) NH3 e) H2O VSEPR gösterimi: AX2E2 şeklinde-
f) CO2 g) CH2O h) C2H4 ı) C2H6 dir. Molekül polardır.
Molekül Geometrisi: Kırık doğru
(Açısal) (104,5°)
Örnek Çözüm
f) O C O Merkez atom C, 2 tane sigma bağı
yapmıştır. Merkez atom üzerinde
a) H – Be – H Merkez atom berilyumdur.
ortaklanmamış değerlik elektronu
Be, 2 tane sigma bağı yapmıştır. bulunmaz.
Ortaklanmamış değerlik elektronu bu- sp hibritleşmesi yapmıştır.
lunmaz.
VSEPR gösterimi: AX2 şeklindedir.
sp hibritleşmesi yapmıştır. Molekül apolardır.
VSEPR gösterimi: AX2 şeklindedir. Molekül Geometrisi: Doğrusal (180°)
Molekül apolardır.
O Merkez atom C; 3 tane sigma bağı
Molekül Geometrisi: Doğrusal (180°) yapmıştır. Merkez atom üzerinde
g) C ortaklanmamış değerlik elektronu
H B merkez atomdur. 3 tane sigma
H H
b) bağı yapmıştır. Ortaklanmamış de- bulunmaz.
B ğerlik elektronu bulunmaz.
H H sp2 hibritleşmesi yapmıştır.
2
sp hibritleşmesi yapmıştır. VSEPR gösterimi: AX3 şeklindedir.
VSEPR gösterimi: AX3 şeklindedir. Molekül polardır. (Merkez atoma
Molekül apolardır. farklı atomlar bağlı)
Molekül Geometrisi: Düzlem üçgen Molekül Geometrisi: Düzlem üçgen
(120°) (+120°)
H Merkez atom C; 4 tane sigma bağı H H Merkez atom C; 3 tane sigma bağı
yapmıştır. Ortaklanmamış değerlik h) C C yapmıştır. Ortaklanmamış değerlik
c) H — C — H H H elektronu bulunmaz.
elektronu bulunmaz.
H sp3 hibritleşmesi yapmıştır. sp2 hibritleşmesi yapmıştır.
VSEPR gösterimi: AX4 şeklindedir. VSEPR gösterimi: AX3 şeklindedir.
Molekül apolardır. Molekül apolardır.
Molekül Geometrisi: Düzgün dört yüz- Molekül Geometrisi: Düzlem üçgen
lü (109,5°) (+120°)
N Merkez atom N; 3 tane sigma bağı H Merkez atom C; 4 tane sigma bağı
H
d) H H yapmıştır ve merkez atom üzerinde yapmıştır. Ortaklanmamış değerlik
ı) H — C — C — H
H 1 çift ortaklanmamış değerlik elekt- elektronu bulunmaz.
ronu bulunur. H H sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
sp3 hibritleşmesi yapmıştır. VSEPR gösterimi: AX4 şeklindedir.
VSEPR gösterimi: AX3E şeklindedir. Molekül apolardır.
Molekül polardır. Molekül Geometrisi: Düzgün dört
Molekül Geometrisi: Üçgen piramit yüzlü (+109,5°)
(107°)

Molekül Geometrisi
ÖRNEK 24 Çözüm
Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin molekül geo-

metrisi üçgen piramittir? (1H, 5B, 6C, 8O, 15P, 16S, 17CI) A) B) CI C)
S O
H H B C
A) H2S B) BCI3 C) CH2O
CI CI H H
D) PCI3 E) CH4 Kırık doğru Düzlem üçgen Düzlem üçgen
H
D) E)
P H—C—H
CI CI
CI H
Üçgen piramit Düzgün dört yüzlü
Cevap: D
ÖRNEK 25 Çözüm
Molekül geometrisi kırık doğru (açısal) olan bir molekül Kırık doğru geometrisindeki molekülün VSEPR gösterimi
ile ilgili;
AX2E2 şeklindedir.
I. VSEPR gösterimi AX2E2 şeklindedir.
II. Merkez atom 5A grubunda yer alır. A–X Merkez atomun değerlik elektron
sayısı 6’dır.
III. CS2 molekülü olabilir. X
6A grubunda yer alır.
yargılarından hangileri doğrudur? (6C, 16S)
S C S molekülü doğrusal yapılıdır.
A) I ve II B) Yalnız I C) Yalnız II
Cevap: B
D) Yalnız III E) I ve III
ÖRNEK 26 Çözüm
I. Düzgün dört yüzlü

I. Düzgün dört yüzlü AX4 yapısındadır. X’ler aynı tür
II. Düzlem üçgen atom ise molekül apolardır.
III. Üçgen piramit II. Düzlem üçgen AX3 yapısındadır. X’ler aynı tür atom
ise molekül apolardır.
Yukarıda verilen molekül geometrilerinden hangisine sa-
hip olan bileşiğin polar yapılı olduğu kesindir? III. Üçgen piramit AX3E yapısındadır. E, merkez atomda
ortaklanmamış değerlik elektron çiftinin varlığını gös-
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III terir. Bu elektronlar molekülün polar yapıda olmasını
sağlar. Cevap: D
D) Yalnız III E) Yalnız II

Molekül Geometrisi
ÖRNEK 27 Çözüm
6X ve 17Y elementlerinin oluşturduğu XY4 bileşiği için;

1s22s22p2
6X: Lewis
I. Molekül geometrisi düzgün dört yüzlüdür. X Y şeklindedir.
17
Y: 1s22s22p63s23p5 yapıları
II. VSEPR gösterimi AX4 şeklindedir.
Y
III. Merkez atomun hibritleşme türü sp2’dir.
Molekül Yapısı: Y—X—Y şeklindedir.
IV. Molekül apolardır.
Y
V. Moleküldeki tüm bağlar sigma bağıdır.
VSEPR gösterimi: AX4
ifadelerinden hangisi yanlıştır? Molekül Geometrisi: Düzgün dört yüzlü
Polarlığı: Apolar molekül
A) I B) II C) III D) IV E) V Tüm bağlar tekli bağ, sigma bağıdır. X’in hibritleşme türü,
4 tane sigma bağı yaptığı için sp3’tür. (III. yargı yanlıştır.)
Cevap: C
ÖRNEK 28 Çözüm
5B ve 9F elementleri arasında oluşan BF3 bileşiği ile ilgili;

1s22s22p1 1s22s22p5
5B: 9F:
I. VSEPR gösterimi AX3 şeklindedir.
II. Molekül geometrisi üçgen piramittir. F
III. Merkez atomun hibritleşme türü sp2’dir. Lewis yapıları B , F Molekül yapısı B
F F
VSEPR gösterimi: AX3
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II
Molekül Geometrisi: Düzlem üçgen
D) II ve III E) Yalnız III
Merkez atomun hibritleşme türü: sp2 Cevap: B
ÖRNEK 29 Çözüm
VSEPR Gösterimi Merkez Atomun Hibritleşme Türü I. A — X 2v bağı, 2 çift ortaklanmamış değerlik elekt-
I. AX2E2 sp ronu (4v gibi sayılır.) sp3 hibritleşmesi
X
II. AX3 sp2
X X
II. A 3v bağı sp2 hibritleşmesi
III. AX2 sp3
X
Yukarıda VSEPR gösterimleri belirtilen moleküllerden
hangilerinin merkez atomunun hibritleşme türü karşısın- III. X — A — X 2v bağı sp hibritleşmesi
da yanlış verilmiştir? Cevap: E
D) I ve II E) I ve III ÖDEV

1. 1Hve 15P atomlarının oluşturduğu kararlı bileşiğin bir 4. CH3Cl bileşiği ile ilgili;
molekülü ile ilgili;
I. p orbitali ile sp3 hibrit orbitalinin örtüşmesi sonucu Cl — C
I. Bağlayıcı elektron çifti sayısı 3’tür. sigma bağı oluşmuştur.
II. VSEPR gösterimi AX3E şeklindedir. II. Ortaklanmamış değerlik elektronu içermez.
2
III. Merkez atom sp hibritleşmesi yapmıştır. III. Yoğun fazda kendi molekülleri arasında yalnızca London
yargılarından hangileri doğrudur? kuvvetleri etkindir.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 17Cl)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. VSEPR gösterimi AX3 şeklinde olan molekül ile ilgili; 5. H2O molekülü ile ilgili;
I. Merkez atom sp2 hibritleşmesi yapmıştır. I. VSEPR gösterimi AX2E2 şeklindedir.

II. Sadece polar kovalent bağ içerir. II. Merkez atom sp3 hibritleşmesi yapmıştır.
III. Merkez atom oktedini tamamlamıştır. III. Bağ açısı 104,5°’dir.
yargılarından hangileri doğru olabilir? IV. Molekül geometrisi doğrusaldır.
A) I, II ve III B) Yalnız I C) I ve II V. s-sp3 hibrit orbitallerinin örtüşmesi sonucu sigma bağları

oluşmuştur.
D) I ve III E) II ve III
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 8O)
A) I B) II C) III D) IV E) V
3. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin VSEPR göste- 6.

Molekül Formülü VSEPR Gösterimi Molekül Şekli
rimi yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 16S, 17Cl)
I. H 2O AX2E2 Kırık doğru
Molekül VSEPR Gösterimi
II. NH3 AX3 Düzlem üçgen
A) CH2O AX3
III. BH3 AX3E Üçgen piramit
B) NH3 AX3E
C) H2S AX2E2
Yukarıdaki tabloda molekül formülü verilen bileşikler-
D) C2H2 AX2 den hangilerinin karşılarında belirtilen bilgilerde yanlış-
lık yapılmıştır? (1H, 5B, 7N, 8O)
E) CH3Cl AX3E
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

Düzey 1 2 3 GELİŞTİR
SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR 7 TEST

O 4. Anorganik bileşiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan-
lıştır?
1. CH3 — CH CH — CH2 — C — OH
A) Çoğu suda iyi çözünür.
Yukarıda yapı formülü verilen bileşiğin bir molekülü ile ilgili;
B) Isıya karşı oldukça dayanıklıdırlar.
I. Sigma bağı sayısı 15’tir.
C) Ana kaynağı doğadaki minerallerdir.
II. p – p orbitallerinin düzleme dik ve birbirine paralel olacak
D) Genellikle iyonik yapılıdırlar.
şekilde örtüşmesi sonucu 2 tane bağ oluşmuştur.
E) Hiçbirinin yapısında karbon (C) atomu bulunmaz.
III. sp3 hibritleşmesi yapmış 2 tane karbon (C) atomu vardır.
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) Yalnız I
5.
I. H2O II. NH3 III. CH3Cl
2. I. II. III.
HCN C2H2 CS2 IV. PCl3 V. BH3
Yukarıda verilen bileşiklerden hangisinin merkez atomu-

Yukarıdaki bileşiklerden hangilerinin bir molekülündeki
nun hibritleşme türü diğerlerinden farklıdır?
sigma bağı sayısı pi bağı sayısına eşittir? (1H, 6C, 7N, 16S)
(1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 15P, 17Cl)
O
3. H — C — O 6. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin merkez atomunun hibrit-
H leşme türü yanlış verilmiştir? (1H, 4Be, 6C, 8O, 15P, 16S, 17Cl)
bileşiğinin bir molekülü ile ilgili;
I. C atomu sp2 hibritleşmesi yapmıştır. Bileşik Hibritleşme Türü
II. p – p orbitallerinin uç uca örtüşmesi sonucu bir tane pi(π) A) PCl3 sp3
bağı oluşmuştur. B) CS2 sp
III. Bağ oluşumuna katılmamış değerlik elektron sayısı 8’dir.
C) H 2O sp
D) CH4 sp3
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
E) BeH2 sp
D) Yalnız II E) I, II ve III

TEST 8 SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR
1. HC C — CH2 — CH CH — CH2 — CH3 4. BeH2 ve CS2 molekülleri ile ilgili;
Yukarıda yarı açık formülü verilen bileşiğin bir molekülün- I. Bağ açıları
deki sigma bağı sayısı ve pi bağı sayısı aşağıdakilerden II. VSEPR gösterimi
hangisinde doğru verilmiştir?
III. Ortaklanmış değerlik elektron çifti sayısı
Pi bağı sayısı Sigma bağı sayısı IV. Merkez atomun hibritleşme türü
A) 2 16 V. Geometrik şekli
B) 3 14 niceliklerinden hangisi farklıdır? (1H, 4Be, 6C, 16S)
C) 2 15 A) I B) II C) III D) IV E) V
D) 3 16
E) 3 15
2. CH3— C
1
C — CH2 — CH
2 3
CH — CH3 O
Yukarıda verilen moleküldeki 1, 2 ve 3 numaralı kovalent

5. H — C C — H + H2O $ CH3 — C — H
asetilen asetaldehit
bağların oluşumunda görülen orbital örtüşmeleri aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 6C) tepkimesi veriliyor.
Buna göre bu tepkimede zamanla gerçekleşen değişimler-

1 2 3
le ilgili;
A) sp3 - sp sp3 - sp2 sp2 - p
I. Pi bağı sayısı azalmıştır.
B) sp3 - sp sp2 - sp sp2 - s
II. Bağ açısı küçülmüştür.
C) sp2 - sp3 sp2 - sp2 sp2 - sp
III. Organik reaktifin hibritleşmesi sp’dir.
D) sp3 - sp sp3 - sp2 sp2 - sp3
IV. Ürünün bir molekülünde ortaklanmamış değerlik elektron
E) sp2 - sp2 sp - sp sp3 - sp sayısı 2’dir.
V. Anorganik reaktifin VSEPR gösterimi AX2E2 şeklindedir.
yargılarından hangisi yanlıştır? (1H, 6C, 8O)
3. Mol (n)
1
X
0,8 H2O
0,6 CO2
0
O2 6. Formaldehit (CH2O) ve BH3 molekülleri ile ilgili;
Zaman
I. Sigma bağı sayısı
Organik X bileşiğinin tam verimle yakılmasına ait mol sayı- II. Moleküllerin geometrik şekli
sı-zaman grafiği yukarıda verilmiştir. III. Merkez atomun hibritleşme türü
Buna göre bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden han- IV. Her bir bağ oluşumunda örtüşen orbital sayısı
gisinde doğru verilmiştir? V. Moleküllerdeki ortaklanmamış değerlik elektron sayısı
A) C2H6 B) C3H8 C) C4H10 niceliklerinden hangisi aynı olamaz? (1H, 5B, 6C, 8O)
D) C2H5 E) CH4 A) I B) II C) III D) IV E) V

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR 9 TEST

1. Grafite benzer yapıya sahip olan fulleren ile ilgili; 4. Aşağıdaki görselde 5B ve 1H atomlarına ait orbitallerin örtüş-
mesiyle BH3 molekülünün oluşumu gösterilmiştir:
I. Karbonun yapay allotropu olma
II. Top, tüp, çubuk ve halka şeklinde sınıflandırılma
H
III. Altıgen halkalar içerme
yukarıda verilenlerden hangileri fullereni grafitten ayıran
özellikler arasındadır? 120°
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
H H
D) I ve II E) II ve III
Buna göre;
I. Sigma bağları oluşurken s orbitalleri ile sp2 hibrit orbitalleri

örtüşmüştür.
II. Merkez atom oktedini tamamlamıştır.
III. Merkez atomun hibritleşme türü sp2’dir.
IV. VSEPR gösterimi AX3 şeklindedir.
2. Aşağıda verilen yargılardan hangisi yanlıştır? V. Bir moleküldeki toplam elektron sayısı 8’dir.
A) Karbon nanotüpleri, grafitten elde edilen özel kovalent katı- yargılarından hangisi yanlıştır?
lardır. A) I B) II C) III D) IV E) V
B) Elmas ve grafit ağ örgü yapısına sahip kovalent katılardır.
C) Elmasta karbon atomları düzgün dört yüzlü bir geometri
oluşturur.
D) Allotropların fiziksel özellikleri farklı, kimyasal özelliklerinin
ise tümü aynıdır. 5. I. NCl3
E) Grafit ısı ve elektriği iletir. II. BF3
III. H2S
Yukarıda verilen moleküllerden hangilerinin merkez ato-
munun hibritleşme türü sp3’tür? (1H, 5B, 7N, 9F, 16S, 17Cl)
3. Metil alkol (CH3OH) bileşiğinin bir molekülü ile ilgili;
I. sp3 hibritleşmesi yapmış 2 atom içerir.

6. VSEPR gösterimi AX2E2 şeklinde olan bileşik ile ilgili;
II. Karbon (C) atomu oktedini tamamlamıştır.
III. Ortaklanmış değerlik elektron sayısı 10’dur. I. Molekül geometrisi kırık doğrudur.
yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O) II. Bağ açısı 180°’dir.
III. Polar moleküldür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II

CEVAP ANAHTARI ORGANİK KİMYAYA GİRİŞ
ÖRNEKLER KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
1. D 2.
Bileşik Organik Bileşik Anorganik Bileşik TEST 1
a) CH3 – O – CH3 ✔
b) C6H6 ✔
1. C 2. E 3. B 4. C 5. C 6. A
c) Na2CO3 ✔
d) Mg(OH)2 ✔
e) C3H7OH ✔ TEST 2
3. 1. A 2. B 3. B 4. C 5. E 6. B 7. D 8. E
Bileşik Organik Bileşik Anorganik Bileşik
a) HCN ✔
b) CCl4 ✔ TEST 3
c) CS2 ✔
d) CH3Cl ✔
1. E 2. A 3. D 4. B 5. C 6. A
e) C4H4 ✔
TEST 4
4. D 5. D 6. D 7. D 8. C 9. C 10. D
11. C 12. B 13. D 14. E 15. D 16. A 1. C 2. B 3. E 4. D 5. E 6. E
17. A 18. A 19. B 20. D 21. D 22. E 23. A

TEST 5
24. D 25. B 26. D 27. C 28. B 29. E

1. C 2. E 3. B 4. B 5. D 6. A
ETKİNLİK
TEST 6
1 2 2
I. 1H: 1s 4Be: 1s 2s
H — Be — H (Be: 2 sigma bağı yapar. sp hibritleşmesi)
H — Be bağı s – sp örtüşmesi ile oluşur. 1. D 2. A 3. E 4. A 5. D 6. D
II. 6C: 1s22s22p2 17CI: 1s22s22p63s23p5

CI CI
CI — C C — CI SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR

C, 3 tane sigma bağı yaptığı için sp2 hibritleşmesi oluşur.
C C arasında C — Cl arasındaki sigma TEST 7
sigma bağı sp2 – sp2, bağı sp2 – p
pi bağı ise p – p örtüşmesi ile oluşur.
örtüşmesi ile oluşur. 1. D 2. C 3. C 4. E 5. E 6. C
2 2 2 2 2 6 2 5
III. 6C: 1s 2s 2p 17CI: 1s 2s 2p 3s 3p
CI TEST 8
3
CI — C — CI (C: 4 sigma bağı yapar. sp hibritleşmesi)
CI 1. D 2. D 3. B 4. C 5. D 6. E
C — CI bağları sp3 – p örtüşmesi ile oluşur.

TEST 9
IV. 1H: 1s1 6C: 1s22s22p2
H—C C — H (C: 2 sigma bağı yapar. sp hibritleşmesi)
H — C bağı s – sp 1. D 2. D 3. E 4. B 5. C 6. B
C C sigma bağı sp – sp, pi bağları p – p örtüşmeleri ile oluşur.

004 Organik Kimyaya Giriş Miray Ögrenci - AliDİNCSÖNMEZ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

004 Organik Kimyaya Giriş Miray Ögrenci - AliDİNCSÖNMEZ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ORGANİK KİMYAYA GİRİŞ ÜNİTE-2

Organik Kimyaya Giriş

ÖĞRETMENİN NOTU BİLİYOR MUYDUNUZ?

Yapısında hidrojen (H) atomu bulundurmamasına rağmen CF4,

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 2

Organik ve Anorganik Bileşiklerin Genel Özellikleri

• Ana kaynağı, canlılar ve canlı kalıntılarından

• Genellikle iyonik yapılıdırlar.

3 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Cevap: D

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 4

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 1 TEST

A) Oluşumları yavaş, karmaşık ve genellikle çok basamaklı A) Karbon bileşiğidir.

yargılarından hangileri doğrudur? E) Organik bileşiklerin genellikle kendilerine özgü kokuları

3. CH3 — CH2 — CH3

A) I ve II B) I ve III C) II ve III A) CH4 B) CO2 C) CCl4

D) Yalnız III E) I, II ve III D) CaCO3 E) NaCN

5 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

ÖĞRETMENİN NOTU NOT

Molekül formülü bilinen bileşiğin basit formülü bulunurken ele-

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 6

7 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

%90 C, %10 H içerir.

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 8

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 2 TEST

A) I > III > II B) I > II > III C) II > I > III

D) II > III > I E) III > I > II

A) CH2O B) C2H4O2 C) C2H5OH Buna göre bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden

9 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 10

11 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

TEST 3 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

Yukarıda verilen özelliklerden hangileri elmas ve grafit

Yukarıda verilenlerden hangileri karbonun doğal allot-

I. Elmas a. Makine parçalarının yağlanması

II. Grafit b. Matkap uçları

III. Grafen c. Kurşun geçirmez yelekler

IV. Fulleren d. Süper kapasitörler

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 12

ÖĞRETMENİN NOTU Element Elektron Değerlik elektron Lewis

• Lewis Formülü: Değerlik elektronlarının, atomun sembolü

13 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

N2 N N N N Toplam değerlik elektron sayısı: (2·4) + (4·1) = 12 e-

• Bir molekülde en çok bağ yapan atoma merkez atom denir. H C C H

• Element sembolleri Lewis yapılarına uygun olarak merkez ato- H H

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 14

Bağlayıcı elektron çifti sayısı 5

7N: 2)5) N N (I. yanlış)

15 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

TEST 4 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

yargılarından hangileri doğru olabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) Yalnız III E) I, II ve III

A) Lewis yapısı H N N H şeklindedir. A) X, 3A grubunda yer alır.

H H B) Y, 7A grubunda yer alır.

12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 16

• Sigma bağları, pi bağlarına göre daha sağlamdır. Bağ kırılır-

• Orbitallerin düzlem üzerinde uç uca örtüşmesi sonucu oluşan

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

17 12. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

sp3 hibritleşmesi • Metan molekülü, karbonun sp3 hib-

sp3 sp3 sp3 sp3 sp2 sp2 sp2