Βασικός Μεταβολισμός

• Η κατανάλωση ενέργειας εξαρτάται από τρεις παράγοντες.

• Τον βασικό μεταβολισμό (ΒΜ) ,
• την φυσική δραστηριότητα και
• την παραγωγή θερμικής ενέργειας από τα διάφορα τρόφιμα.

1
 Βασικός Μεταβολισμός
• Ο ΒΜ είναι το ελάχιστο ποσό ενέργειας που απαιτείται για τη
διατήρηση των βασικών λειτουργιών του οργανισμού στη ζωή.
Ποσοτικά ο ΒΜ υπολογίζεται όταν το άτομο είναι ξαπλωμένο, ήρεμο,
ελαφρά ντυμένο, σε άνετο θερμικά περιβάλλον (20-25 0C) και
τουλάχιστο 12-14 ώρες από το τελευταίο γεύμα.
• Το ποσό της ενέργειας του ΒΜ είναι απαραίτητο για τη λειτουργία
της αναπνοής, τον μεταβολισμό των κυττάρων, την κυκλοφορία του
αίματος, τη δραστηριότητα του γαστρεντερικού σωλήνα και των
ενδοκρινών αδένων, καθώς και τη διατήρηση της θερμοκρασίας του
σώματος.
•

2
Βασικός Μεταβολισμός
• Μέθοδοι μέτρησης του βασικού μεταβολισμού

• Α) Άμεση θερμιδομέτρηση.
• Β) Έμμεση θερμιδομέτρηση

3
 Υπολογισμός ΒΜ
Γυναίκες Kcal/ημέρα Άνδρες Kcal/ημέρα
15-18 χρονών 13.3W+690 15-18 χρονών 17.6W+656
18-30 χρονών 14.8W+485 18-30 χρονών 15.0W+690
30-60 χρονών 8.1W+842 30-60 χρονών 11.4W+870
Πάνω από 60 χρονών 9.0W+656 Πάνω από 60 χρονών 11.7W+585
Εξίσωση Schofield (Hum Nutr Clin Nutr 1985; 44:1-19)

W= Το βάρος σε κιλά (Kg)

6
Βασικός Μεταβολισμός
• Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον ΒΜ.
•
• Η ηλικία. Ο ΒΜ είναι ψηλότερος κατά το 1 οκαι 2 οέτος της ηλικίας.
Αργότερα μειώνεται για να αυξηθεί πάλι κατά τη διάρκεια της εφηβείας
και στα δύο φύλα. Ο ΒΜ μειώνεται κατά 2% για κάθε 10ετία κατά την
ενηλικίωση, πιθανό οφείλεται στο μειωμένο μυϊκό τόνο, ή την μειωμένη
μυική μάζα.
• Η επιφάνεια σώματος. Τα μικρόσωμα άτομα του κάθε φύλου τείνουν να
έχουν ψηλότερο ΒΜ, για κάθε μονάδα επιφανείας του σώματος από
εκείνη των μεγαλοσώμων.
• Το φύλο. Οι γυναίκες γενικά έχουν ΒΜ 5-10% χαμηλότερο από τους
άνδρες του ίδιου βάρους και ύψους. (οι γυναίκες περισσότερο λίπος)

7
Βασικός Μεταβολισμός
• Η κύηση. Εμφανίζεται αυξημένος ο ΒΜ. Η ολική αύξηση του ΒΜ
υπολογίζεται σε 28% . Επίσης ο θηλασμός συνοδεύεται από αύξηση του
ΒΜ.
• Η σύνθεση του σώματος. Ο μυϊκός ιστός είναι μεταβολικά πιο δραστήριος
από τον λιπώδη ιστό άρα άτομα με ισχυρή μυϊκή διάπλαση έχουν
ψηλότερο ΒΜ από άτομα του ιδίου βάρους και φύλου.
• Οι ενδοκρινείς αδένες. Οι ορμόνες του θυρεοειδούς αδένα, η αυξητική
ορμόνη, τα κορτικοστεροειδή, η ινσουλίνη, τα ανδρογόνα, τα οιστρογόνα
η γλουκαγόνη, η ανδρεναλίνη όλες επηρεάζουν τον ΒΜ.
• Η διατροφική κατάσταση. Οι καταστάσεις υποσιτισμού συνοδεύονται
από μείωση του ΒΜ.

8
Βασικός Μεταβολισμός
• Ο ύπνος. Τις πρώτες ώρες του ύπνου ο ΒΜ υπολογίζεται ελαφρά
ψηλότερος (ειδικής θερμογένεση λόγω πέψης). Αργότερα ο ΒΜ
μειώνεται ύστερα από την πτώση της θερμοκρασίας του σώματος.
Επομένως, σ’ όλη την διάρκεια του ύπνου ο μεταβολισμός του ατόμου
είναι ίσος ή ελαφρά χαμηλότερος από τον ΒΜ.
• Το κλίμα. Σε ψυχρά κλίματα ο ΒΜ είναι ψηλότερος.
• Ο πυρετός. Λοιμώξεις ή πυρετός αυξάνουν τον ΒΜ περίπου 12-13% για
κάθε βαθμό κελσίου.
• Η παχυσαρκία. Φαίνεται ότι η παχυσαρκία έχει μικρή επίδραση στο ΒΜ.
•

9
Ειδική λειτουργική επίδραση της τροφής ή
θερμική ή θερμογενετική επίδραση της.

Ο όρος χρησιμοποιείται για να καθορίσει την

επίδραση της τροφής στην αύξηση του
μεταβολισμού μετά την πρόσληψη τροφής. Η ολική
αύξηση της θερμιδικής απώλειας πάνω από τον ΒΜ,
για 6 ώρες μετά από ένα γεύμα το οποίο αποδίδει
1000Kcal είναι περίπου 10%.

10
Θερμιδικές απαιτήσεις του ατόμου.

• Οι θερμιδικές απαιτήσεις θεωρούνται απαραίτητες για τις παρακάτω λειτουργίες:

• Διατήρηση του σώματος στη ζωή
• Αύξηση του σώματος
• Φυσική δραστηριότητα του ατόμου.
•
• Διατήρηση του σώματος στη ζωή. Ο ΒΜ του ατόμου λαμβάνεται συνήθως ως βάση για
τον καθορισμό των θερμιδικών αναγκών, δηλ. των θερμίδων που είναι απαραίτητες για
τη διατήρηση του σώματος στη ζωή. Αλλά επιδεί κατά την ανάπαυση ο μεταβολισμός
είναι μεγαλύτερος από τον ΒΜ οι ερευνητές υπολόγισαν ότι οι θερμιδικές απαιτήσεις
για την διατήρηση είναι πολλαπλάσια του ΒΜ κατά 1,2Kcal-1,5Kcal (1,2Kcal ή 1,5Kcal
xBM). Ο μεταβολισμός είναι μεγαλύτερος διότι λαμβάνεται υπόψη η θερμογενής
επίδραση της τροφής, το ενεργειακό κόστος το οποίο απαιτείται για την ανασύνθεση
των συστατικών εκείνων των ιστών που οξειδώθηκαν και τέλος οι μικρές ενεργειακές
μυϊκές κινήσεις που γίνονται όταν ντυνόμαστε κλπ.
•

11
Θερμιδικές απαιτήσεις του ατόμου.

• Φυσική δραστηριότητα του ατόμου είναι το μόνο στοιχείο της

θερμιδικής πρόσληψης που κυμαίνεται πολύ ακόμη και στο ίδιο το
άτομο. Για τον υπολογισμό του επιπέδου φυσικής άσκησης
λαμβάνονται υπ’ όψη τόσο οι δραστηριότητες κατά την εργασία, όσο
και κατά το ελεύθερο χρόνο.

12
Θερμιδικές απαιτήσεις του ατόμου.

• Το ποσοστό του ΒΜ που αντιστοιχεί σε τέσσερεις διαφορετικούς

τύπους ημερήσιων δραστηριοτήτων, ανάλογα με τη φυσική
δραστηριότητα που χαρακτηρίζει τα άτομα έχει ως εξής:
• Καθιστική ζωή 20% του ΒΜ
• Ελαφρά δραστηριότητα 40% του ΒΜ
• Μέτριας έντασης δραστηριότητα 60% του ΒΜ
• Έντονη δραστηριότητα 70-120% του ΒΜ

13
Θερμιδικές απαιτήσεις του ατόμου.

• Άρα ο συντελεστής φυσικής δραστηριότητας είναι:

• καθιστική ζωή 0,2
• Ελαφριά δραστηριότητα 0,4
• Μέτρια δραστηριότητα 0,6
• Έντονη δραστηριότητα 0,7-1.2
• Η θερμιδική κατανάλωση = (Ο συντελεστής φυσικής δραστηριότητας) x
ΒΜ (Εξίσωση Schofield)

• Ένας άλλος τρόπος υπολογισμού της φυσικής δραστηριότητας είναι και

πάλι με την χρήση συντελεστών αλλά άλλων απ’ αυτών που έχουν δοθεί
πιο πάνω.
•

14
Θερμιδικές απαιτήσεις του ατόμου.

• Παράγοντες που καθορίζουν το ύψος των θερμιδικών απαιτήσεων.

•
• Το ύψος των θερμιδικών απαιτήσεων καθορίζεται από τους
παρακάτω παράγοντες:
• Φυσική δραστηριότητα του ατόμου
• Μέγεθος και σύσταση του σώματος
• Κλίμα
• Φύλο
• ηλικία

15
Ενεργειακό ισοζύγιο

• Ως ισοζύγιο ενάργειας (ΙΕ) ορίζεται η διαφορά ανάμεσα στην

προσλαμβανόμενη και τη δαπανώμενη ενέργεια (Ε).

• Ισοζύγιο ενέργειας >0

Θετικό ΙΕ χαρακτηρίζει την ανάπτυξη, την εγκυμοσύνη καθώς και
την αύξηση του σωματικού βάρους των ενηλίκων. Σε όλες τις
περιπτώσεις, το θετικό ισοζύγιο ενέργειας συνοδεύεται από αύξηση
του σωματικού βάρους.

16
Ενεργειακό ισοζύγιο
• Θετικό ΙΕ
• Οι ενήλικες αποθηκεύουν τα πλεονάσματα ενέργειας που
προσλαμβάνουν στην μορφή λίπους, πρωτεϊνών ή υδατανθράκων.
Για την διαχείριση όμως του βραχυπρόθεσμου καθημερινού
ενεργειακού ισοζυγίου ο οργανισμός χρησιμοποιεί τους
υδατάνθρακες. Εάν το θετικό ενεργειακό ισοζύγιο διατηρείται για
μεγάλο χρονικό διάστημα τότε ο οργανισμός αποθηκεύει λίπος.
Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις κατά τις οποίες σημειώνεται
αύξηση της μυϊκής μάζας μέσω άσκησης.

17
Ενεργειακό ισοζύγιο
• Ισοζύγιο ενέργειας =0
Όταν το σωματικό βάρος διατηρείτε σταθερό

• Ισοζύγιο ενέργειας <0

Αρνητικό ΙΕ χαρακτηρίζει όλες τις καταστάσεις απώλειας βάρους,
όπως κατά το αδυνάτισμα και τις καταστάσεις καχεξίας.

18
19
Βάρος και σύσταση – σύνθεση του
σώματος
• Το σώμα αποτελείται από 72% νερό στον άνδρα και ελάχιστο πιο
λίγο στην γυναίκα αφού οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερο ποσοστό
λίπους.

20
Βάρος και σύσταση – σύνθεση
του σώματος
Άνδρας βάρους 70 Kg.
Νερό 45 λίτρα (72%)
Πρωτεΐνες 24 κιλά (17%)
Υδατάνθρακες 2,28 κιλά (1,6%)
Λίπος 19,7 κιλά (13,8%)
Άλατα 8.7 κιλά (6,1%)
Η σύσταση του σώματος της γυναίκας είναι λίγο διαφορετική από εκείνη του άνδρα
γιατί η γυναίκα έχει 8-10% περισσότερο λίπος.

21
 • Μέθοδοι μέτρησης σωματικού λίπους:

Βάρος • Το περισσότερο λίπος στο σώμα μας

και αποθηκεύεται κυρίως κάτω από το δέρμα
σύσταση 50%. Το πάχος μιας πτυχής του δέρματος
που βρίσκεται σε ειδικά σημεία του
– σώματος δίνει την ποσότητα του υποδόριου
λίπους. Η μέτρηση των πτυχών αυτών
σύνθεση γίνεται σε τέσσερα συγκεκριμένα σημεία
του του σώματος. Αυτό εφαρμόζεται ευρέως
αφού επιστημονικές έρευνες έχουν
σώματος αποδείξει την ακρίβεια των μετρήσεων στα
σημεία αυτά:

22
Βάρος και σύσταση –
σύνθεση του
σώματος
• Δερματική πτυχή δικεφάλου: μπροστά από τον βραχίονα, στη μέση
της απόστασης μεταξύ ακρωμίου και ωλέκρανου (αγκώνα και ώμου).
• Δερματική πτυχή τρικέφαλου: στο πίσω μέρος του βραχίονα, στη
μέση απόστασης μεταξύ ακρωμίου και ωλέκρανου (αγκώνα και
ώμου).
• Υποωμοπλάτια δερματική πτυχή: κάτω από το κάτω άκρο της
ωμοπλάτης.
• Υπερλαγόνιος δερματική πτυχή πάνω από την κορυφή του λαγόνιου
οστού.

23
 • Οι μετρήσεις των τεσσάρων αυτών σημείων
Βάρος γίνονται με ένα ειδικό όργανο, το
και δερματοπτυχόμετρο. Θα πρέπει να
λαμβάνονται τρείς μετρήσεις σε κάθε
σύσταση σημείο. Ακολούθως υπολογίζεται ο μέσος
όρος των μετρήσεων στα 4 σημεία και
– προστίθονται και το αποτέλεσμα
σύνθεση συγκρίνεται με πίνακες που δίνονται από
τους Durnin & Womersley 1974. Υπάρχουν
του διαφορές μεταξύ φύλου, ηλικίας, και
σώματος φυλής.

24
Βάρος και
σύσταση –
σύνθεση του
σώματος
• Ζύγιση μέσα στο νερό
• Το άτομο αρχικά ζυγίζεται κανονικά και
μετά ζυγίζεται βυθισμένο μέσα σε νερό με
ειδικό μηχάνημα. Η διαφορά στα δύο
βάρη χρησιμοποιείται, για να υπολογισθεί
το σωματικό λίπος. Όσο μεγαλύτερη είναι
η διαφορά τόσο περισσότερος λιπώδης
ιστός υπάρχει.
• Ζύγιση σε κενό αέρος
• Το άτομο αρχικά ζυγίζεται κανονικά και
μετά σε τοποθετείται σε ειδικό μηχάνημα
όπου γίνονται ειδικές μετρήσεις και η
περιεκτικότητα του σωματικού λίπους
δίνεται με μεγάλη ακρίβεια.

25
Β άρος και
σύσταση –
σύνθεση του
σώματος
• Χρήση ηλεκτρικής αντίστασης
• Κατά την μέθοδο αυτή διοχετεύεται χαμηλής τάσης
ηλεκτρικό ρεύμα στο σώμα μέσω ηλεκτροδίων. Επειδή το
λίπος είναι κακός αγωγός του ρεύματος, όσο
περισσότερος λιπώδης ιστός υπάρχει τόση περισσότερη
αντίσταση συναντά η ροή του ηλεκτρικού ρεύματος.
Μέσα σε λίγα λεπτά τα ειδικά μηχανήματα μετατρέπουν
την αντίσταση που συναντά το ηλεκτρικό ρεύμα σε μια
καλή εκτίμηση του συνολικού λίπους του σώματος.
• DEXA Dual energy X-ray absorption.
• Ένας άλλος τόπος μέτρησης σωματικού λίπους

26
Βάρος και
σύσταση –
σύνθεση του
σώματος
• Η περιφέρεια των μυών του βραχίονα
• Η περιφέρεια στο άνω-μέσω του βραχίονα αν
μετρηθεί και σε συνδυασμό με την πτυχομέτρηση
των δερματικών πτυχών προσφέρει μια άριστη
ένδειξη της σύστασης του σώματος σε λίπος και
μύες.
• Αναλογία Μέσης – Περιφέρειας
• Ένας άλλος δείκτης για την κατανομή του
σωματικού λίπους είναι η αναλογία μέσης –
περιφέρειας, δηλαδή το πηλίκιο των εκατοστών
της μέσης προς τα εκατοστά της περιφέρειας. Αν
το αποτέλεσμα είναι πάνω από 0.82 για τις
γυναίκες και 0.95 για τους άνδρες, υπάρχει
αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης προβλημάτων
υγείας. Αυτό σχετίζεται με τις έρευνες που
αφορούν την σχέση μεταξύ αποθήκευσης λίπους
στην κοιλιακή χώρα και καρδιακών παθήσεων.

27
 • Ποικίλες σχέσεις του βάρους του ατόμου με
το ύψος του έχουν κατά καιρούς προταθεί
«Ιδεώδη» για τον καθορισμό του ιδεώδους βάρους. Οι
ερευνητές βρήκαν ότι η σχέση βάρους (Β) /
ή ύψους στο τετράγωνο (Υ2) που ονομάζεται
και δείκτης σωματικής μάζας (ΔΜΣ) έχει
«επιθυμητ άμεση σχέση με το υποδόριο λίπος παρά
ά» βάρη οποιοσδήποτε άλλος δείκτης. Οι μονάδες
μέτρησης είναι για το Βάρος κιλά (Kg) για το
σώματος. ύψος το μέτρο στο τετράγωνο (m2). Έχουν
λοιπό καθοριστεί τα ακόλουθα:

28
«Ιδεώδη» ή «επιθυμητά» βάρη
σώματος.
ΔΜΣ= Βάρος Kg/Ύψος
m2
>18 Λιποβαρής
18.1 – 25 Ιδεώδες ή επιθυμητό
25.1 – 30 Υπέρβαρος
30.1 – 40 Παχύσαρκος
40.1 < Κακοήθης παχυσαρκία

29
«Ιδεώδη» • Ένας άλλος τρόπος σύγκρισης του
ή πραγματικού βάρους του ατόμου με το
καλούμενο ιδεώδες ανάλογα με το φύλο, το
«επιθυμητ ύψος, και τον σκελετό είναι οι πίνακες της
ά» βάρη (METROPOLITAN Life 1959).
σώματος.

30