Khí cụ bảo vệ: Cầu chì, Rơle nhiệt, Circuit Breaker,

Áptômát

TS. Nguyễn Duy Anh

Khoa Cô Khí
Boä moân Cô Ñieän Töû
 Rơle nhiệt

 Khái niệm và công dụng:

 Rơle nhiệt là một loại thiết bị
điện dùng để bảo vệ động cơ và
mạch điện khỏi bị quá tải.
Thường dùng kèm với khởi động
từ, công tắc tơ. Dùng ở điện áp
xoay chiều đến 500V, tần số 50
Hz, loại mới Iđm đến 150A điện
áp một chiều tới 400V. Rơle
không tác động tức thời theo trị
dòng điện vì có quán tính nhiệt
lớn phải có thời gian để phát
nóng. Thời gian làm việc khoảng
vài giây đến vài phút, nên không
dùng để bảo vệ ngắn mạch đợc.
Muốn bảo vệ ngắn mạch thường
dùng kèm cầu chì.
 Rơle nhiệt

Nguyên lý làm việc :

 Dựa trên tác dụng nhiệt của dòng điện, ngày nay sử dụng phổ biến rơle
nhiệt có phiến kim loại kép, nguyên lý làm việc dựa trên sự giãn nở dài
của hai kim loại khi bị đốt nóng.
 Phần tử cơ bản của rơle nhiệt là phiến kim loại kép cấu tạo từ hai tấm
kim loại, một tấm
 hệ số giãn nở bé, một tấm có hệ số giãn nở lớn hơn. Hai tấm kim loại
đợc ghép lại với nhau thành một tấm bằng phơng pháp cán nóng hoặc
hàn.
 Khi đốt nóng do dòng điện phiến kim loại cong về phía kim loại có hệ
số giãn nở nhỏ hơn, có thể dùng trực tiếp cho dòng điện qua hay dây
điện trở bao quanh. Để độ uốn cong lớn yêu cầu phiến kim loại phải có
chiều dài lớn và mỏng. Nếu cần lực đẩy mạnh thì chế tạo tấm phiến
rộng, dày và ngắn.
 Circuit Breaker

Là thiết bị đóng cắt mạch điện hoạt động tự động để bảo vệ mạch điện khỏi
sự cố quá tải hay ngắn mạch. Chức năng chính là phát hiện các điều kiện bất
thường và ngắt mạch ngay lập tức để bảo vệ mạch điện.
Cấu tạo và nguyên lý
 Áptômát

 Khi aptomat đang ở vị trí

đóng, tiếp xúc động 2 đóng
chặt lên tiếp xúc tĩnh 1,
dòng điện từ nguồn chạy
qua tiếp xúc tĩnh , qua tiếp
xúc động, qua Rơle dòng
điện 10, qua Rơle nhiệt 7, đi 1 Tieáp xuùc tónh

về tải. ở chế độ làm việc 2

3
Tieáp xuùc ñoäng
Goái höôùng daãn
bình thừơng thì lực điện từ 4, 6 Thanh truyeàn ñoäng
5 Moùc haõm
Rơle dòng điện sinh ra nhỏ 7 Rôø le nhieät

hơn lực căng lò xo 8 nên 8, 13 Loø xo keùo

9 Goái ñôõ
aptomat luôn giữ ở trạng 10 Rôø le doøng ñieän

thái đóng. 11
12
Choát quay
Tay thao taùc ñoùng caét
14 Caùch töû daäp hoà quang
 Áptômát

Nếu đường dây hoặc thiết bị điện sau áptomát bị ngắn

mạch thì dòng điện chạy qua áptomát sẽ lớn hơn rất
nhiều so với dòng điện định mức. Vì vậy dòng điện ở
rơle 10 sinh ra sẽ lớn hơn lực căng lò xo 8, cho nên
thanh truyền động 6 bị lực điện từ kéo tụt xuống lỡm
cho móc hãm 5 mở ra, khi đó lò xo 13 sẽ kéo thanh
truyền động 4 sang trái đa tiếp xúc động 2 rời khỏi
tiếp xúc tĩnh 1, mạch điện được cắt, hồ quang điện
phát sinh giữa hai đầu tiếp xúc động vỡ tĩnh được
cách tử 14 dập tắt.
 Áptômát

Sau khi kiểm tra khắc phục xong sự cố ngắn mạch ta

đóng lại áptomát qua tay thao tác đóng cắt 12.
Trường hợp đường dây hoặc thiết bị điện sau khi
áptomát bị quá tải sau thời gian t (khoảng 1-2 phút)
rơle nhiệt sẽ tác động lên thanh truyền 6 làm cho móc
hãm 5 mở ra. Khi đó lò xo 13 sẽ kéo thanh truyền
động 4 sang trái đưa tiếp xúc động rời khỏi tiếp xúc
tĩnh, nên mạch điện được cắt ra. Muốn đóng, cắt
mạch thì tác động vào tay thao tác 12 (đẩy lên đóng,
đẩy xuống cắt như hình vẽ).
 áptomát bảo vệ kém áp và mất điện

 Nhiệm vụ: Đóng, cắt và tự động bảo vệ kém áp cho mạch điện
hạ áp.
 Sơ đồ cấu tạo và nguyên lý làm việc:
 a.Cấu tạo:

1. Loø xo keùo 4. Loõi theùp non 7. Tieáp xuùc ñoäng

2. Goái ñôõ tröôït 5. Rôø le ñieän aùp 8. Thanh truyeàn ñoäng
3. Caùch töû daäp hoà quang 6. Tieáp xuùc tónh 9. Choát quay
 áptomát bảo vệ kém áp và mất điện

 Hoaït ñoäng:
 Khi ñoùng maïch baèng tay thao taùc ñoùng caét thì doøng ñieän seõ caáp töø
nguoàn sang taûi qua caùc tieáp ñieåm cuûa tieáp xuùc ñoäng 7 ñoàng thôøi
doøng ñieän cuaõng ñi qua cuoän daây 5 taïo ra löïc ñieän töø keùo giöõ caùc
tieáp ñieåm 7 tieáp xuùc vôùi nhau. Löïc Fñt naøy lôùn hôn löïc keùo cuûa loø xo
1. Khi coù söïc coù giaûm aùp hoaëc maát ñieän, doøng ñieän qua cuoän daây 5
giaûm laøm giaûm löïc ñieän töø Fñt nhoû hôn so vôùi löïc keùo cuûa loø xo 1, do
ñoù caùc tieáp ñieåm ñoäng bò keùo veà phía loø xo vaø laøm hôû maïch. Neáu
muoán ñoùng maïch laïi thì phaûi ñoùng baèng tay thao taùc ñoùng caét 10.

10
Khí cụ tác động điện cơ
 Nam châm điện

 Khái niệm chung :

 Trong cơ cấu điện từ chấp hành nam châm điện là bộ phận chủ yếu. Nó
sinh ra lực điện từ cần thiết để cho các cơ cấu đó làm việc. Nam châm
điện một chiều có cuộn dây điện áp đợc dùng rông rãi hơn cả bởi nó có
những ưu điểm sau:
 Khi làm việc không gây ra rung, ồn vì lực điện không thay đổi theo
thời gian
 Mạch từ không bị phát nóng do tổn hao sắt gây ra, lực điện từ lớn hơn
gấp hai lần so với lực điện từ ở mạch điện từ xoay chiều có cùng kích
thướt và cùng mật độ từ cảm.
 Dòng điện trong cuộn dây không phụ thuộc vào kích thước mạch từ và
khe hở không khí của mạch từ.
 Có thể dùng nguồn ắc quy thay thế khi mất điện lới
 Có nhiều dạng, loại cơ cấu điện từ chấp hành khác nhau với những
chức năng khác nhau.
 Nam châm điện

Cấu tạo:
 Cuộn dây
 Lõi sắt
 Mặt cực
 Dây dẫn đưa điện
vào
 Vành bảo vệ bằng
vật liệu không
dẫn từ.
 Nam châm điện

 Hoaït ñoäng:
 Khi doøng ñieän ñi qua cuoän daây thì seõ sinh ra töø tröôøng beân trong loõi saét. Tuøy theo
chieàu cuûa doøng ñieän maø söï phaân cöïc cöûa töø tröôøng laø khaùc nhau ñöôïc xaùc ñònh baèng
quy taét baøn tay phaûi. Vôùi quy taéc naøy vaø töôûng töôïng raèng , ñoaïn daây thaèng baây giôø
ñöôïc uoán thaønh moät voøng daây ,ta xaùc ñònh ñöôïc töø tröôøng cuûa voøng daây . Khi töø tröôøng
cuûa nhieàu voøng daây keát hôïp laïi vôùi nhau seõ taïo thaønh töø tröôøng cuûa cuoän daây . Töø
tröôøng ñeàu vaø maïnh nhaát trong loøng cuoän daây .Chieàu töø tröôøng cuûa cuoän daây cuõng
töông öùng vôùi chieàu töø tröôøng cuûa caùc voøng daây.ÔÛ voøng daây ngoaøi cuøng , nôi caùc
ñöôøng söùc töø coù höôùng ñi ra khoûi cuoän daây laø cöïc baéc cuûa nam chaâm .Voøng daây ngoaøi
cuøng coøn laïi , nôi caùc ñöôøng söùc töø ñi vaøo cuoän daây laø cöïc nam cuûa nam chaâm (töông
töï nam chaâm vónh cöûu)

14
 Ly hợp điện từ

Khái niệm :
 Khớp ly hợp điện từ là cơ cấu giúp quá trình truyền lực từ
trục này sang trục kia bằng lực điện từ. Hiện nay vẫn còn
dùng nhiều trong tự động hoá và điều khiển từ xa để thay
đổi tốc độ của trục dẫn. Khớp ly hợp điện từ gồm :
• Khớp ly hợp điện từ kiểu ma sát.
• Khớp ly hợp điện từ kiểu bám.
• Khớp ly hợp điện từ kiểu từ trễ.
 Ly hợp điện từ

Khớp ly hợp điện từ kiểu ma sát :

 Mo men được truyền từ trục dẫn sang trục bị dẫn nhờ các
đĩa ma sát khi chúng bị ép chặt vào nhau. Còn ly và hợp thì
đợc điều khiển bằng thao tác “ngắt” và “đóng” của cuộn
dây nam châm.
 Nhược điểm của loại ly hợp này là không điều chỉnh đợc
tốc độ trục bị dẫn vì nếu giảm lực hút điện từ thì đĩa sẽ bị
trượt dài phá hỏng bề mặt ma sát.
 Ly hợp điện từ

 Khớp ly hợp điện từ kiểu bám :

moment truyền lực nhờ lực bám
giữa hai mặt quay của trục dẫn và
trục bị dẫn có trộn bột sắn và bột
than, dầu nhờn để giảm ma sát.
Khi có từ trường do cuộn dây sinh
ra một lớp bột này sẽ trở nên
“cứng” và ‘nổi” hai mặt quay của
trục dẫn. Khi không có dòng bột
dạng lỏng trượt (cho phép điều
chỉnh tốc độ bằng cách thay đổi
dòng điện cuộn dây nam châm
điện). Nếu môment cản của trục 1 trục dẫn 2. tang trống 3. cuộn dây
bị dẫn lớn sẽ dẫn đến trợt so với 4. mạch từ 5. trục bị dẫn 6. mạt sắt
trục dẫn nhưng không sợ hỏng
mặt quay.
Ly hợp điện từ
Ly hợp điện từ
Phanh ñieän từ
 Phanh ñieän từ

 Phanh hãm điện từ là cơ cấu

điện từ dùng để hãm các
thiết bị đang quay. Nó là bộ
phận không thể thiếu của
cần cẩu, thang máy hay tài
điện.
 Thông thường nhất là loại
phanh hãm bằng má và bằng
1. mạch từ
đai, ở các loại này lực hãm 2. cuộn dây
3. phần ứng
và nhả được khuếch đại qua 4. lò xo
hệ thống đòn bẩy. Ngoài ra 5. má phanh
6. đĩa hãm
còn bộ đếm và bọ chọn 7. trục quay
8. đệm da
bước điện từ
 Van điện từ

 Dùng để đóng mở các ống

dẫn chất lỏng hoặc khí, phần
động mạch từ gắn với cơ
cấu làm việc của van. Khi
đa điện vào cuộn dây NCĐ
lực hút điện từ làm phần
động cơ cấu chuyển động
làm van đóng hoặc mở.
 Cần thiết kế sao cho áp lực
1. Đế lắp ống dẫn khí
của chất lỏng dẫn cùng 2. Ống vào
chiều lực điện từ để điều 3. Ống dẫn ra
4. Võ bao phần điện từ
khiển van được dễ dàng. 5. Cuộn dây
6. Mạch từ
7. Nam châm
8. Lò xo
9. Cổng van
 Van điện từ

 Các dạng thức tế thường

gặp:
 Van điện từ

 Mạch khí ứng dụng:

Khí cụ điều khiển lập trình được: PLC
Phöông phaùp thieát keá heä thoáng töï ñoäng vôùi PLC
 Khaùi nieäm PLC:

 PLC laø thuaät ngöõ vieát taét töø danh töø : PROGRAMMABLE
LOGIC CONTROLLER.
 Caáu truùc toång quaùt cuûa moät PLC bao goàm caùc thaønh phaàn
sau:
 Boä nguoàn.
 Bus (Traïm).
 Boä nhôù.
 Boä vi xöû lyù CPU.
 Caùc ngoû vaøo vaø ra.

27
Caáu truùc cuûa heä thoáng töï ñoäng duøng PLC

28
 Caùc öùng duïng cuûa PLC

 Heä thoáng baêng taûi

 Daây chuyeàn ñoùng goùi
 Robot caáp phoâi
 Heä thoáng bôm vaø töôùi tieâu
 Heä thoáng söû lyù nöôùc
 Saûn xuaát thuûy tinh
 Nhaø maùy xi maêng
 Coâng nghieäp in aán
 Daây chuyeàn xi maï
 Xöû lyù thöïc phaåm
 Caùc maùy coâng cuï
 Coâng nghieäp thuoác laù
 Coâng nghieäp saûn xuaát chaát baùn daãn
 Nhaø maùy ñöôøng
 Nhaø maùy saûn xuaát daàu aên
 Ñieàu khieån nhieät ñoä
 Heä thoáng ñeøn giao thoâng
 Daây chuyeàn saûn xuaát xe hôi
 Coâng nghieäp luyeän kim
 ÖÙng duïng töï ñoäng hoùa thieát bò gia duïng (nhaø thoâng minh)
Caáu truùc cô baûn cuûa PLC
 Caáu truùc cô baûn cuûa PLC

PLC goàm coù 4 thaønh phaàn cô baûn sau:

 1. Vuøng ñeäm ngoõ vaøo (Input Area) : Caùc tí n hieäu nhaän
vaøo töø caùc thieát bò ñaàu vaøo beân ngoaøi (Input Devices) seõ
ñöôïc löu trong vuøng nhôù naøy.
 2. Vuøng ñeäm ngoõ ra (Output Area) : Caùc leänh ñieàu
khieån ñaàu ra seõ ñöôïc löu taïm trong vuøng nhôù naøy. Caùc
maïch ñieän töû trong PLC seõ xöû lyù leänh vaø ñöa ra tín hieäu
ñieàu khieån thieát bò ngoaøi (Output Devices).
 3. Boä xöû lyù trung taâm (CPU) laø nôi xöû lyù moïi hoaït ñoäng
cuûa PLC, bao goàm vieäc thöïc hieän chöông trình.
 4. Boä nhôù (Memory) laø nôi löu chöông trình ñieàu khieån
vaø caùc traïng thaùi nhôù trung gian trong quaù trình thöïc
hieän.
 Ưu điểm:

Dễ thay đổi chương trình khi có yêu cầu thay đổi hệ
thống
Chịu được môi trường làm việc công nghiệp khắc
nghiệt
Cấu tạo dạng mô đun nên dễ thay đổi, mở rộng và
thay thế.
 Phöông phaùp ñaáu daây ngoõ vaøo/ngoõ ra.

Ngoõ vaøo tín hieäu rôøi raïc

33
 Phöông phaùp ñaáu daây ngoõ vaøo/ngoõ ra.

Caùc ngoõ vaøo daïng rôøi raïc vaø caùch ly

34
 Phöông phaùp ñaáu daây ngoõ vaøo/ngoõ ra.

Caùc ngoõ ra daïng rôøi raïc

35
 Phöông phaùp ñaáu daây ngoõ vaøo/ngoõ ra.

Caùc ngoõ vaøo daïng töông töï

36
 Phöông phaùp ñaáu daây ngoõ vaøo/ngoõ ra.

Caùc ngoõ ra daïng töông töï

37