Wilde natuur in speeltuinen

Onderzoek naar natuur als bevordering van het mentaal welbevinden

van een kind
BK2AC1 Bouwkunde als Wetenschappelijke discipline
BSc Bouwkunde, Technische Universiteit Delft

Erwin van den Wijngaard

5744024
W.vandenWijngaard@student.tudelft.nl

25-5-2023

Ontwerpen met en voor de natuur

Naam begeleider: Fabiana Toni

_____________________________________________________________________________________________________________
Abstract – In deze paper is er literair onderzoek gedaan naar de impact van een reguliere
speeltuin en natuurspeeltuin op het geestelijk welzijn van kinderen. Dit is onderzocht vanwege
de stagnatie in het mentaal welbevinden van kinderen, welke onder andere door de coronacrisis
is versterkt (31% heeft symptomen van depressie, 31% symptomen van angst en 42% heeft een
slaapstoornis). Speeltuinen blijken op deze stagnatie een invloed te kunnen uitoefenen. Zo blijkt
uit onderzoeken dat het cognitieve en motorische brein en de fysieke activiteit positief wordt
beïnvloed wanneer kinderen tijd spenderen in een reguliere speeltuin. Deze aspecten worden
echter versterkt wanneer kinderen tijd spenderen in natuurspeeltuinen. Hier zijn kinderen
geneigd meer tijd te besteden waardoor de eerdergenoemde voordelen versterkt worden.
Bovendien wordt het creatieve en exploratieve brein in deze speeltuinen wel geactiveerd in
tegenstelling tot reguliere speeltuinen.

Trefwoorden – mentaal welzijn, kinderen, speeltuinen, natuurspeeltuinen, corona,

ontwikkeling, natuur
______________________________________________________________________________________________________________

1 Inleiding
Tot 2019 is er een toename geconstateerd in het aantal kinderen met een psychische stoornis
(Biddle, Ciaccioni et al., 2018). Tijdens en na de coronacrisis is de mentale gesteldheid van
kinderen van 0-18 jaar nog verder achteruitgegaan, dat stelt The New York Academy of Sciences
na een onderzoek (Deng, Zhou et al., 2022).

In de laatste jaren is er door verschillende instellingen onderzoek gedaan naar oplossingen voor
dit zorgwekkende probleem. Een van deze instellingen is Wageningen University, die
gespecialiseerd is in het vakgebied gezondheid en natuur. Een oplossing is het creëren van een
natuurrijke en groene omgeving. Echter, in welke mate moet er dan natuur of wilde natuur
aanwezig zijn? Zo is er de Speeldernis in Rotterdam waar de pure natuur een grote rol speelt
(de definitie van een natuurspeeltuin zal nader worden toegelicht). Aan de andere kant zijn er
projecten zoals de Leidsche Rijn Bosspeeltuin waarin er speeltoestellen zijn geplaatst om de
kinderen te vermaken.
 Deze paper geeft daarom antwoord op de volgende vraag: Wat is het verschil in impact
tussen natuurspeeltuinen en speeltuinen op het mentaal welzijn van kinderen (2-18 jaar)?
Het doel van het onderzoek is dan ook om een conclusie te trekken waarin duidelijk
wordt welk soort speeltuin het welzijn van kinderen optimaal bevordert. De informatie is
afkomstig van verschillende, zo veel mogelijk actuele literaire werken die allen verkregen zijn
door het gericht zoeken op de onderwerpen.

Om tot een antwoord te komen op de onderzoeksvraag is er allereerst antwoord gegeven op de

volgende deelvragen:
- Wat is het huidige geestelijk welzijn van kinderen?
- Wat is het effect van een reguliere speeltuin op het mentaal welbevinden van een kind?
- Welk effect heeft een natuurspeeltuin op de mentale gesteldheid van een kind?
In deze volgorde is dan ook dit paper opgebouwd. Eerst zal dus de huidige mentale
status geconstateerd worden en in welke verhouding dit staat tot cijfers van vorige jaren.
Vervolgens worden de gevolgen van reguliere speeltuinen op de geestelijke gezondheid van een
kind besproken. Deze informatie is verkregen door het selecteren van bronnen over de
voordelen van speeltuinen. Deze speeltuinen voldoen aan de reguliere speeltuinen zoals deze
worden gedefinieerd in dit onderzoek. Dit is verhelderd door het gebruik van voorbeelden,
namelijk de eerder genoemde Leidsche Rijn Bosspeeltuin en een andere. Op eenzelfde manier is
het onderzoek naar de gevolgen van een natuurspeeltuin op het mentaal welbevinden van
kinderen vormgegeven. Bronnen zijn geselecteerd naar de definitie die wordt gesteld aan de
hand van natuurspeeltuin De Speeldernis in Rotterdam. Als laatste worden de resultaten tot een
antwoord gevormd en worden deze getoetst in de conclusie en in de discussie.

2 Huidig mentaal welzijn van kinderen

Dit hoofdstuk beschrijft de actuele status van de geestelijke gesteldheid van kinderen. Zoals in
de inleiding is benoemd, is deze status zorgwekkend.
Allereerst is er een beeld gevormd van het mentaal welzijn voor de coronacrisis (2.1),
vervolgens zijn de effecten van de coronacrisis besproken en is deze informatie vergeleken om
zo de ernst van de situatie te schetsen (2.2). Deze resultaten zijn samengevat in de conclusie van
dit hoofdstuk (2.3).

2.1 Mentaal welzijn van kinderen voor de coronacrisis

Het percentage kinderen van 5 tot 16 jaar met een psychische stoornis, angst, depressie en
andere aandoeningen, was in 2017 10,8% in Engeland (NHS, 2020). Dit is exclusief degene die
symptomen van een psychische stoornis vertonen. De geestelijke gezondheid van kinderen is
dus al in de jaren voor de coronacrisis zorgwekkend.

2.2 Effecten van de coronacrisis op het mentaal welzijn

Het mentaal welzijn van kinderen is ook tijdens en na de coronacrisis met aanzienlijke cijfers
achteruit gegaan. De eerder genoemde 10,8%, wat het percentage kinderen (5-16 jaar)
representeert dat een psychische stoornis heeft, is tot 2020 gestegen tot een percentage van
16% (NHS, 2020). Men kan dus concluderen dat de mentale staat van kinderen hard achteruit is
gegaan.
En zo valt er uit meerdere onderzoeken een buitengewone toename te concluderen. Zo
ondersteunt een onderzoek van Ulrike Ravens-Sieberer ook deze veronderstelling. Zoals in
figuur 1 te zien is er een grote verandering op te merken. Uit een onderzoek met 1040 kinderen
en adolescenten, 11-17 jaar, is gebleken dat zij in de COVID-19 pandemie een lagere kwaliteit
van leven rapporteerden. Zo beschreef 15% van de deelnemenden voor de pandemie een lage
kwaliteit van leven te hebben, in de coronacrisis was dit aantal opgelopen tot 40%. (Ravens-
Sieberer, Kaman, et al., 2020)
 Figuur 1: Gerapporteerd kwaliteit van leven door kinderen en
Adolescenten (11-17 jaar) voor en tijden de COVID-19 pandemie.
Bron: Deutsches Ä rtzeblatt International
https://doi.org/10.3238/arztebl.2020.0828

Door de coronacrisis is er dus in verhoogde getalen een stagnatie in het geestelijk welbevinden
van kinderen. Momenteel hebben van de bijna 1,4 miljoen onderzochte kinderen, 31%
symptomen van een depressie, 31% symptomen van een angststoornis en 42% een
slaapstoornis (Deng, Zhou, et al., 2022).

2.3 Conclusie
Dit zijn ernstige aantallen. Daarom hebben veel verschillende instellingen, zoals Wageningen
University, in de laatste jaren een oplossing gezocht voor dit groeiende probleem. Een oplossing
die naar voren kwam is het stimuleren van kinderen om meer interactie met de natuur te
hebben en buitenshuis tijd door te brengen. Dit zou een significant voordeel zijn voor de
mentale gesteldheid van kinderen.

3 Invloed van reguliere speeltuinen op het mentaal welbevinden van

kinderen
Albrecht beweert dat kinderen in mindere mate buiten komen en hierdoor van de wereld
vervreemd raken, ook wel bekend als Nature Deficit Disorder. Dit heeft als gevolg dat de
kinderen minder empathie hebben tegenover de natuur waardoor zij de ernst van sommige
klimaat- en natuur gerelateerde problemen niet inzien. Ze zullen een afkeer ontwikkelen tegen
de pure natuur van deze wereld. (Albrecht (2019, p. 74-75))
Een geschikte manier om kinderen te stimuleren om hun tijd buiten door te brengen en
zo dit probleem te verhelpen, is het aanleggen van speeltuinen. Dit hoofdstuk beschrijft daarom
het aandeel van reguliere speeltuinen in het verlagen van de zorgwekkende cijfers uit het vorige
hoofdstuk. Allereest is de definitie van een reguliere speeltuin gegeven en uit welke elementen
dit bestaat (3.1), vervolgens is het effect van deze speeltuinen op het mentaal welzijn van
kinderen beschreven (3.2).
3.1 De definitie van een reguliere speeltuin
Voor dit onderzoek is een reguliere speeltuin gedefinieerd als een plek die speciaal voor
kinderen is waar speeltoestellen zijn toegepast, die wellicht natuurlijk van aard zijn, maar geen
wilde natuur bevatten en de voornaamste bron van vermaak zijn
Om enkele voorbeelden te noemen van dit soort:
- Figuur 2: de toestellen zijn de primaire vorm van vermaak in deze speeltuin, de kinderen
behoeven zelf weinig creativiteit te gebruiken om op deze plek zich te kunnen vermaken
- Bosspeeltuin in het Maximapark (figuur 3): de speeltoestellen vormen de primaire vorm
van vermaak. Ondanks dat dat deze toestellen gemaakt zijn van een natuurlijk materiaal
zijn deze voornamelijk toegepast in een zelfde concept als in het eerste voorbeeld.

Figuur 2: Een speeltuin zoals deze wordt gedefinieerd in deze paper.

Bron: Picture Dic & Books
https://www.picnbooks.com/pnb/word/view.do?id=3129&page=14
 Figuur 3: Een speeltuin zoals deze wordt gedefinieerd in deze paper, met
enkele elementen geassocieerd met wilde natuur. De bosspeeltuin in
Maximapark Utrecht
Bron: Straatbeeld
https://www.straatbeeld.nl/nieuws/bosspeeltuin-in-maximapark-utrecht

3.2 De invloed van een reguliere speeltuin op het geestelijke welzijn van kinderen
De reguliere speeltuinen hebben op veel verschillende manieren een positief effect op het
mentaal welbevinden van kinderen. Zo blijkt er uit een onderzoek (Camerini, Albanese, et al.
2022) dat de tijd die een kind besteed in de natuur causaal verbonden is met het afnemen van
geestelijke zorgen.
Daarnaast constateert het MKBA (MKBA, 2020) dat het spelen in speeltuinen van
positieve invloed is op het welzijn van het kind. Het verslag beschrijft een positieve invloed op
de cognitieve, motorische, fysieke en sociaal-emotionele ontwikkeling. Bovendien resulteert het
in een betere doorbloeding van de hersenen wat onder andere leidt tot betere schoolprestaties.
dit alles kan een positief effect hebben op het mentaal welzijn van een kind. Zo zorgt het beter
beheersen en gebruiken van de spieren waarschijnlijk voor een hogere fysieke activiteit. Zoals
eerder benoemd zal dit het geestelijk welzijn bevorderen. Daarnaast stimuleert het kinderen om
een goede verhouding te vormen tegenover de wereld, en zich hiervan bewust te zijn (MKBA,
2020, Albrecht, 2019). Een reguliere speeltuin heeft voor een kind dus al veel voordelen op veel
verschillende gebieden, welke allen leiden tot een betere gezondheid.

4 Effecten van een natuurspeeltuin op de geestelijke gesteldheid van

kinderen
In dit hoofdstuk worden de resultaten gepresenteerd die uit onderzoeken over de invloeden van
een natuurspeeltuin op het mentaal welbevinden van een kind zijn voortgekomen. Ten eerste
zal de definitie van een natuurspeeltuin worden gegeven (4.1). Ten tweede zullen de effecten
van deze natuurspeeltuin op het geestelijke welzijn van kinderen worden beschreven (4.2).

4.1 Definitie van een natuurspeeltuin

In dit onderzoek is een natuurspeeltuin gedefinieerd als een plek die speciaal voor kinderen is
ontworpen, enkel met natuurlijke elementen. Deze natuurlijke elementen zijn dan op een wijze
toegepast waardoor er geen sprake is van toestellen en er dus geen directe specifieke activiteit
aan verbonden is.
Om een enkel voorbeeld te noemen:
- De Speeldernis in Rotterdam (figuur 4): er zijn geen toestellen geplaatst in deze speeltuin
en is er volledig gebruik gemaakt van natuurlijke elementen.
 Figuur 4: Een natuurspeeltuin zoals deze wordt gedefinieerd in dit onderzoek.
De Speeldernis Rotterdam.
Bron: De Havenloods
https://www.dehavenloods.nl/nieuws/algemeen/16306/vanaf-vandaag-kun-je-weer-
avonturen-beleven-in-de-speeldernis

4.2 De effecten van een natuurspeeltuin op het geestelijk welbevinden van een kind
De elementen die deze speeltuinen bevatten zijn dus verschillend van de reguliere speeltuinen.
De Universiteit van Wageningen heeft een onderzoek uitgebracht waarin zij de effecten van
deze verschillen op kinderen hebben beschreven (van den Berg, Koenis, et al. 2007).
Hier wordt door middel van praktisch onderzoek geconstateerd dat er op verschillende
gebieden een positief effect op de kinderen wordt bewerkstelligt door de aanwezigheid van de
natuur. Ten eerste bleek uit het onderzoek dat kinderen in natuurspeeltuinen veel verschillende
vormen van speelgedrag vertoonden. Dit zorgt voor een evenwichtig gebruik van de
ontwikkelingsgebieden in het brein van kinderen. In reguliere speeltuinen wordt bijna enkel
functioneel en met spelletjes gespeeld. Ten tweede is er een grote mate van exploratief en
creatief speelgedrag bij kinderen geconstateerd. Dit heeft weer een bevordering in het abstract
denkvermogen, zelfvertrouwen en zelfdiscipline als gevolg. Ten derde veronderstelde van den
Berg dat een natuurrijke omgeving een verhoging in de lichamelijke activiteit teweegbracht. Dit
was echter enkel het geval bij meisjes. Toch valt er te constateren dat er bij beide geslachten een
grotere mate van fysieke activiteit is omdat de speeltijden van kinderen in natuurspeeltuinen
significant langer zijn dan deze in reguliere speeltuinen (Herrington, Brussoni, 2015).
Bovendien wordt de verhouding tegenover de natuur verbetert. Dit heeft een bewustzijn
van de kinderen als gevolg, waarin ze zorg willen dragen voor de natuur. (Albrecht (2019, p. 74-
75)) Op veel verschillende wijzen is er dus een positieve correlatie tussen een bezoek aan een
natuurspeeltuin en het geestelijk welzijn van een kind.

5 Discussie
In dit hoofdstuk wordt de inhoud van deze paper kritisch besproken aan de hand van
voorbeelden en bronnen. Allereerst zal de betrouwbaarheid van de individuele bronnen
besproken worden (5.1), vervolgens zal de betrouwbaarheid van het vergelijken van deze
onderzoeken getoetst worden (5.2).

5.1 Betrouwbaarheid van de individuele bronnen

Elk van de bronnen die in deze paper zijn gebruikt hebben autoriteit. Zo bevinden een aantal
artikelen ((Biddle, Ciaccioni, et al. 2018) (Camerini, Albanese, et al. 2022)) zich op Elsevier. Hier
worden de artikelen beoordeeld op hun relevantie en betrouwbaarheid. Verder zijn er een
aantal bronnen ((Albrecht (2019, p. 74-75)) (NHS, 2020) (MKBA, 2020) (van den Berg, Koenis,
et al. 2007) die afkomstig zijn van overheidsinstanties of universiteit waardoor deze
betrouwbaar zijn. Enkele andere bronnen ((Herrington, Brussoni, 2015) (Tillmann, Tobin, et al.
2018) (Ravens-Sieberer, Kaman, et al., 2020)) zijn wel geschreven door experts op het
vakgebied en zijn daarnaast beoordeeld door middel van verschillende peerreviews.

Verder zijn sommige onderzoeksresultaten niet geheel consistent of significant wat de

betrouwbaarheid van dit literair onderzoek ondermijnt. Dit geldt bijvoorbeeld voor het
onderzoek van Tillmann (Tillmann, Tobin, et al. 2018). Correlaties werden niet in elk onderdeel
van het onderzoek aangetoond of deze waren niet bemerkenswaardig.

5.2 Betrouwbaarheid van het vergelijken van de bronnen

 Door de verschillen in de onderzoeksomstandigheden van de desbetreffende bronnen, zoals het
land of de verschillen in speeltuinen, zijn er wellicht onterecht verbanden getrokken en
correlaties geconstateerd waardoor de betrouwbaarheid van deze paper ondermijnd wordt. De
speeltuinen in de bronnen komen wel grotendeels in elementen overeen. De bronnen hebben
bovendien allen onafhankelijk van andere bronnen een positieve correlatie aangetoond.

6 Conclusie
In dit hoofdstuk is er een antwoord geformuleerd op de hoofdvraag: Wat is het verschil in
impact tussen natuurspeeltuinen en speeltuinen op het mentaal welzijn van kinderen?

Ten eerste kan er geconcludeerd worden dat het geestelijk welzijn van kinderen in de laatste
jaren stagnerend is en dat deze stagnatie door de coronacrisis is versterkt. Ten tweede is er
geconstateerd dat reguliere- en natuurspeeltuinen deze kunnen stagnatie beïnvloeden omdat
deze activiteiten voor kinderen faciliteren die een positieve invloed hebben op het mentaal
welzijn. Een reguliere speeltuin heeft de volgende voordelen als gevolg:
 Fysieke activiteit wat resulteert in een lager BMI en een positief zelfbeeld
 Interactie met de natuur waardoor geestelijke zorgen afnemen
 Interactie met de natuur waardoor kinderen een goede verhouding vormen tegenover
de wereld
 Cognitieve, motorische en sociaal-emotionele ontwikkeling
 Betere doorbloeding van de hersenen wat onder andere leidt tot betere schoolprestaties

Natuurspeeltuinen hebben de volgende voordelen:

 De voordelen van een reguliere speeltuin zijn versterkt door een betere en langere
interactie met natuur
 Evenwichtig gebruik van ontwikkelingsgebieden in het brein.
 Exploratief en creatief speelgedrag wat zorgt voor meer denkvermogen en
zelfvertrouwen en -discipline

Natuurspeeltuinen hebben dus een grotere positieve invloed op het mentaal welbevinden van
kinderen omdat voordelen van speeltuinen worden versterkt en er bijkomende voordelen zijn.

Zoals aangekaart door verschillende bronnen is er vervolgonderzoek nodig op het gebied van de
directe correlatie van tijdsbesteding in een natuurspeeltuin met het mentaal welzijn van
kinderen. Deze correlatie, hoewel positief, was niet in elk geval consistent en/of significant zoals
eerder uitgelegd.

Literatuurlijst

Albrecht, G.A. (2019). Earth Emotions. Cornell University Press

Berg, A.E. van den, Koenis, R., Berg, M.M.H.E. (2007). Spelen in het groen : effecten van een bezoek aan
een natuurspeeltuin op het speelgedrag, de lichamelijke activiteit, de concentratie en de stemming van
kinderen (Alterra, 1600). Wageningen : Alterra. https://edepot.wur.nl/25979

Biddle, S.J.H., Ciaccioni,S., & Thomas, G. (2018). Physical activity and mental health in children
and adolescents: An updated review of reviews and an analysis of causality. Psychology of Sport and
Exercise, 42, 146-155. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2018.11.004
Camerini, A-L., Albanese, E., & Marciano, L. (2022). The impact of screen time and green time
on mental health in children and adolescents during the COVID-19 pandemic. Computers in Human
Behavior Reports, 7. https://doi.org/10.1016/j.chbr.2022.100204

Deng, J., Zhou, F., & Hou, W. (2022). Prevalence of mental health symptoms in children and
adolescents
during the COVID-19 pandemic: A meta-analysis. Annals of the New York Academy of Sciences, 1520,
53-73. https://doi.org/10.1111/nyas.14947

Files Digital NHS UK. (2020, Oktober 22). Mental Health of Children and Young People in England [Data
set]. https://files.digital.nhs.uk/CB/C41981/mhcyp_2020_rep.pdf

Herrington, S., Brussoni, M. (2015). Beyond Physical Activity: The Importance of Play and Nature-
Based Play Spaces for Children’s Health and Development. Current Obesity Reports, 4, 477-483.
https://doi.org/10.1007/s13679-015-0179-2

MKBA (2020, November 30) MKBA Speeltuinen Een onderzoek naar de kosten en baten van speeltuinen
in Nederland [Data set]
https://jantjebeton.nl/uploads/images/Eindrapportage%20MKBA%20Speeltuinen.pdf

Ravens-Sieberer, U., Kaman, A., & Otto, C. (2020). Mental Health and Quality of Life in Children and
Adolescents During the COVID-19 Pandemic—Results of the Copsy Study. Deutsches Ärzteblatt
International, 117, 828-829. https://doi.org/10.3238/arztebl.2020.0828

Tillmann, S., Tobin, D., & Avison, W. (2018). Mental health benefits of interactions with nature in
children and teenagers: a systematic review. Epidemiol Community Health, 72, 958-966.
http://dx.doi.org/10.1136/jech-2018-210436

Illustraties
De Havenloods. (2021) Vanaf vandaag kun je weer avonturen beleven in De Speeldernis.
https://www.dehavenloods.nl/nieuws/algemeen/16306/vanaf-vandaag-kun-je-weer-avonturen-
beleven-in-de-speeldernis

Picture dic & Books (n.d.). Playground.

https://www.picnbooks.com/pnb/word/view.do?id=3129&page=14

Ravens-Sieberer, U., Kaman, A., & Otto, C. (2020). Mental Health and Quality of Life in Children and
Adolescents During the COVID-19 Pandemic—Results of the Copsy Study. Deutsches Ärzteblatt
International, 117, 828-829. https://doi.org/10.3238/arztebl.2020.0828

Straatbeeld. (2011). Bosspeeltuin in Maximapark Utrecht.

https://www.straatbeeld.nl/nieuws/bosspeeltuin-in-maximapark-utrecht