1 მკითხველთა ლიგა

მანანა ტუაევა

ალექსანდრე
მაკედონელი

2 მკითხველთა ლიგა
 თავი 1 – იდუმალი ალექსანდრე
357 წელს, იმ დღეს, როდესაც ავადსახსენებელმა ჰეროს-
ტრატემ ძველი სამყაროს უბრწყინვალესი ნაგებობა და მსოფ-
ლიოს შვიდი საოცრებიდან ერთ-ერთი – არტემიდეს ტაძარი,
– ცეცხლს მისცა, მაკედონიის დედაქალაქ პელაში ალექსან-
დრე დაიბადა...
ამ დამთხვევამ ზოგს ისიც კი აფიქრებინა, ტაძარი იმის-
თვის დაიწვა, ეს დიდი დანაკლისი დიდი ადამიანის შობით
რომ შევსებულიყოო. იმასაც ირწმუნებოდნენ, არტემიდეს იმ
დღეს თავისი ტაძრისთვის არ ეცალა, რადგან დიდი ალექსან-
დრეს დაბადებას ესწრებოდა და თავადვე ბებიაქალობდაო...
იმ დღეს ფილიპეს სამი გამარჯვების ამბავი ახარეს: პოტი-
დეის აღების, ილირიელთა განადგურებისა და საოლიმპიადო
დოღზე თავისი ცხენების გამარჯვებისა...
ამ დამთხვევამ ქურუმები იმ დასკვნამდე მიიყვანა, სამმაგი
ძლევის დღეს შობილი მემკვიდრე მხოლოდ გამარჯვებები-
სათვისაა განწირულიო, რაც მოახსენეს კიდეც, როგორც მისი
თანამედროვენი იუწყებოდნენ, ამდენი სასიხარულო ამბით
გაბრუებულ ფილიპეს...
ასე იშვა ადამიანი-ტიტანი, „მოკვდავი ღმერთთაგანი“ თუ
„ნახევრადღმერთი“, რომელსაც ისტორიამ უწოდა „დიდი“...
მაგრამ, სანამ მის ცხოვრებაზე მოგითხრობდეთ, ჯერ მაკე-
დონიაზე ვისაუბროთ...

3 მკითხველთა ლიგა
 თავი 2 – მაკედონია
ალექსანდრეს სამშობლო შუა ბალკანეთის მცირე ქვეყა-
ნაა, ჩრდილოეთით – მთაგორიანი, სამხრეთით – დაბლობი,
რომლის მიწასაც ოთხი მთავარი მდინარე არწყულებს: აქსიო-
სი (ახლანდელი ვარდარი), სტრიმონი (სტრუმა), ლიდიასი (მი-
ასტა) და გალიაკმონი (ბისტრიცა). ძველ მაკედონიას ჩრდი-
ლოეთიდან და აღმოსავლეთიდან მათსავით ნაკლებ კულტუ-
რული ხალხები – თრაკიელები, აგარიანები, ილირიელები,
ტრიბალები და ტრერები – ემეზობლებოდნენ, სამხრეთით კი
– ის უგანათლებულესი სამყარო, ძველი ელადა რომ ჰქვია.
ჰეროდოტე მაკედონიური სახელმწიფოს შექმნას საბერ-
ძნეთის სამხრეთიდან წამოსულ ბერძენს, სახელად პერდიკეს,
მიაწერს (ძვ.წ. 8-7 სს.). მატიანემ იმ ოთხი გვირგვინოსნის სა-
ხელიც შემოინახა, რომელნიც, სინამდვილეში, ტომთა ბელა-
დები უნდა ყოფილიყვნენ და, სანამ ქვეყნის გასაერთიანებ-
ლად გაირჯებოდნენ, სატახტო ქალაქად ედესა ანუ ეგე გამო-
აცხადეს.
თუმცა, მაკედონიამ, როგორც ერთიანმა ქვეყანამ, მხო-
ლოდ მეფე ამინტა პირველის (ძვ.წ. 540-498 წწ.) ზეობის შემ-
დგომ იწყო ჩამოყალიბება. სწორედ ამინტამ შემოიერთა ანტე-
მაუნტის ოლქი. თუმცა, მის მიერ ქვეყნის საზღვართა გაფარ-
თოების მცდელობა სპარსელებმა შეაფერხეს.
მანამდე სპარსთა დიდმა ხელმწიფემ, დარიოსმა, ბალკა-
ნეთ-თრაკია და დუნაი (იმჟამინდელი ისტროსი) 512 წელს თა-
ვისი ლაშქრით გადალახა და, სკვითებთან მარცხნაჭამი, უკან
მობრუნდა. ევროპაში სპარსთა ამ პირველ „გასეირნებას“
მთელი ბალკანეთისა და კონტინენტური თუ არქიპელაგური
საბერძნეთის დაპყრობა უნდა მოჰყოლოდა.
მეგაბაზმა, რომელიც დარიოსმა უკანა გზაზე თრაკიაში ჯა-
რითურთ დატოვა, მაკედონიის მეფესთან ერთგვარი დიპლო-
მატიური თამაში წამოიწყო, რომელსაც, როგორც მოსალოდ-
ნელი იყო, ტრაგიკული ბოლო ჰქონდა: მისი „დიპლომატები“
სუფრასთან ისე გათავხედდნენ, რომ მაკედონელ ქალებს და-
უწყეს ხელის ფათური, რის შემდეგაც უფლისწულმა ალექსან-

4 მკითხველთა ლიგა
დრე პირველმა ისინი იქვე დახოცა. თუმცა, დარიოსმა, საბერ-
ძნეთთან ომის წინ, მაკედონიასთან დაუგეგმავი დაპირისპი-
რება აღარ ისურვა და მეფე ამინტის ბოდიშით დაკმაყოფილ-
და...
ამინტას გარდაცვალებისთანავე სწორედ ზემოთ ნახსენე-
ბი ალექსანდრე პირველი (498-454 წ.) გამეფდა, რომლის მე-
ფობისასაც საბერძნეთ-სპარსეთის დიდი ომი დაიწყო. მარა-
თონის ველზე ბერძნებმა გაიმარჯვეს და სპარსთა ორივე შე-
მოტევა მოიგერიეს. დარიოსი კი ისე ჩავიდა სამარეში, ბერ-
ძენთა ჯავრი თან ჩაიყოლა.
დარიოსის მარცხის ძლევად ქცევას მისი შვილი, ქსერქსე,
შეეცადა და მოწინააღმდეგეს არტემისიონის კონცხთან, სა-
ლამინის სრუტესა და თერმოპილის ხეობაში, ვარსკვლავები-
ვით უთვლელი არმიით შეუტია, თუმცა, ჯავრი ჯავრად დარჩა...
მაშინ კი იკადრა ქსერქსემ ათენთან დაზავებაზე ფიქრი და შუ-
ამავლობა მაკედონიის მეფეს, ალექსანდრე პირველს, სთხო-
ვა, თუმცა, ბერძენთაგან ცივი უარი მიიღო – ქსერქსე მანამ არ
ეღირსება ზავს, სანამ მზე თავის ჩვეულ გზაზე ივლისო!
ომი ბერძენთა გამარჯვებით დასრულდა, ალექსანდრე
პირველს კი, ბერძნებისადმი სიმპათიის გამო, „ბერძენთმოყ-
ვარე“, ანუ „ფილელინი“ ეწოდა.
სავარაუდოდ, სწორედ ამ განწყობას ემსხვერპლა იგი 454
წელს – ხელმწიფე, რომელმაც თავის მიწაზე ფართოდ გაუღო
კარი ელადას, შეთქმულებმა გამოასალმეს სიცოცხლეს.
მიიცვალა ალექსანდრე და ატყდა ტახტისთვის ბრძოლა,
რომელშიც, ოთხ ძმათაგან, პერდიკე მეორემ (ძვ.წ 454-413
წწ.) გაიმარჯვა. ახალმა ხელმწიფემ, თავი რომ დაეზღვია, სა-
მივე ძმა სიცოცხლეს გამოასალმა.
რაღაც დროით პერდიკე თავისი ქვეყნის გაბერძნებას ეწი-
ნააღმდეგებოდა, მაგრამ, ბოლოს იძულებული გახდა, ათენი-
სათვის ხარკი ეხადა. თუმცა, მაინც ვერ შეეგუა მორჩილებას,
ხარკისგან თავი მალე გაითავისუფლა (პელოპონესის ომი და-
იწყო) და საბერძნეთის საშინაო საქმეებშიც კი გაბედა ჩარევა.
ეს პროცესი არქელაოსის მეფობისას (ძვ.წ. 413-399 წწ.) უფრო

5 მკითხველთა ლიგა
გაღრმავდა – სწორედ მან გადაიტანა მაკედონიის ტახტი ეგა-
დან პელასში.
წელი არ გავიდოდა, ოლიმპიადაზე წარგზავნილ მაკედო-
ნიურ ეტლებს შინ გამარჯვების გვირგვინები არ ჩაეტანათ...
სწორედ არქელაოსის სასახლეში იცხოვრა და აღესრულა ევ-
რიპიდე, მაკედონელებზე ტრაგედია „არქელაოსი“ რომ შექ-
მნა. თუკიდიდემ კი, არქელაოსს რაღაც დროით რომ სტუმ-
რობდა, იგი ამგვარად შეამკო: მაკედონიისთვის იმაზე მეტი
იღვაწა, ვიდრე მისმა 8 წინამორბედმა ერთადო.
ეს გარეგნულად ელინი, გულის სიღრმეში კი – გარყვნილი
და ცუდმედიდი ხელმწიფე ნადირობისას, ვითომ უბედური შემ-
თხვევით, უახლოესი მეგობრის ხელით აღესრულა, რის შემ-
დგომაც ქვეყანას კარგა ხნის მანძილზე არ ღირსებია მშვიდო-
ბა.
მხოლოდ ორმოცწლიანი ქაოსის შემდგომ მოევლინა ამ
მიწას მხსნელად ის, ვისაც ელოდა...

6 მკითხველთა ლიგა
 თავი 3 – ფილიპე
23 წლისა იყო ფილიპე, როცა გამეფდა და, უცნაური კანონ-
ზომიერებით, ამ დღიდან ზუსტად 23 წელიწადს იცოცხლა
(ძვ.წ. 359-336 წწ.).
თანამედროვეთა მოწმობით, საკმაოდ წინააღმდეგობრივი
ბუნება ჰქონდა – ძალზე მომხიბლავსა და ქარიზმატულს, უში-
შარსა და მამაცს, არც სიკვდილთან გაპაექრების ეშინოდა და
არც დიპლომატიურ უნარებს უჩიოდა – მშვენივრად ორატო-
რობდა და უბადლოდ შეეძლო მოწინააღმდეგეთა გადმობირე-
ბა. უებრო მეომარსა და ბერძენთმოყვარეს, მაინც სძალავდა
ხოლმე სიტლანქე, წინამორბედ მეფეთაგან, ნებსით თუ უნებ-
ლიედ, ნამემკვიდრალი...
ჭკვიანიც გახლდათ და გაიძვერაც, სხვისი ღირსების დამ-
ფასებელიცა და ფლიდიც, კარგი მეურნეცა და მფლანგველიც,
თავშეკავებულიცა და აღვირახსნილიც... ხშირად იტყოდა:
ისეთი სიმაგრე არსად იპოვება, ოქროთი დატვირთული სახე-
დარი რომ ვერ სძლევსო.
25 წლისამ ცოლად ემპირის ხელმწიფის (რომლის წინა-
პარნიც თავს აქილევსის მემკვიდრეებად მიიჩნევდნენ და
ამით ძალიანაც გულზვიადობდნენ), პტოლემეოსის ქალიშ-
ვილზე იქორწინა, გადედოფლების შემდგომ ოლიმპიადა რომ
ეწოდა. ამ მეტად ლამაზმა და მეუღლეზე არანაკლებ ფიცხმა
ქალმა მამა ადრე დაკარგა, რის გამოც, ძმასთან ერთად, ბი-
ძასთან, არივასთან, იზრდებოდა.
მეფე-დედოფლის ურთიერთობასა და თავად ოლიმპიადა-
ზე, რომლის შესახებაც შემდგომ დიდი მითქმა-მოთქმა ატყდა,
შემდეგ მოვყვებით, აქ მხოლოდ იმას დავძენთ, რომ ფილიპემ
მაკედონია იმად აქცია, რადაც სურდა... მიწა კი ხშირად იმ
ადამიანს ემსგავსება, ვისაც ეკუთვნის...
23 წლის კაცი, ჯერაც ჭაბუკი, არარსებობისა და ქაოსისა-
კენ მიმავალ პატარა ქვეყანაში გამეფდა და, რაც შემდეგ მოხ-
და, ფაქტობრად, სასწაულს უდრიდა: ფილიპემ იაფფასიანი
დაპირებებით ჯერ ათენის კეთილგანწყობა მოიპოვა, შემდეგ
მტერს მიუბრუნდა და მდიდრული ძღვენით დაიმეგობრა, მო-

7 მკითხველთა ლიგა
გებული დრო კი ჯარის შესაკრებად და აღსაჭურვად გამოიყე-
ნა.
დასაწყისისთვის იმ მთიელ მწყემსებს უხმო, ბარად მხო-
ლოდ პირუტყვის გადმორეკვისას რომ უხდებოდათ ჩამოს-
ვლა. მათგან ჯარი შექმნა, კარგად შეაიარაღა და მეომრული
სული შთაბერა.
ის, რაც ელადამ ასწავლა, აქაც ძალიან გამოადგა: თებელი
ეპამინონდას გამოცდილებაზე დაყრდნობით, არმიის ახალი
წყობა, ფალანგა, შექმნა, რეგულარული, ქვეითი ჯარი, მაკე-
დონიელ არისტოკრატთაგან – ძლევამოსილი მხედრობა, თა-
ვის გვარდიაში კი, გვერდიდან რომ არ იშორებდა, უმამაცესსა
და უერთგულეს მეომრებს მოუყარა თავი.
მაგრამ, მთავარი ის სული იყო, ეს 40 000-კაციანი, უებ-
როდ გაწვრთნილი არმია, არნახულ ძალად რომ გადააქცია...

***
მაკედონიის ბალკანეთის უძლიერეს ქვეყნად ქცევა მხო-
ლოდ სამხედრო რეფორმის „ბრალი“ არ იყო. ფილიპეს, რო-
მელსაც მატიანემ „პირველი დიდი ევროპელი მეფე“ უწოდა,
ფრიად ეცოტავებოდა ბალკანეთში პირველობა – „დიდი მაკე-
დონიის“ შესაქმნელად მას ჯერ თრაკია უნდა შემოეერთებინა,
შემდეგ – ილირია, საბერძნეთი და ბოლოს, სპარსეთიც უნდა
დაემარცხებინა.
დრო არ დაუკარგავს – გამეფებისთანავე დაიმორჩილა
თრაკიაც და ილირიაც, შემდეგ კი საბერძნეთისთვისაც მოიცა-
ლა. ამ დროისთვის ათენი ქიოსთან, ბიზანტიონთან, როდოსსა
და კოსთან ომმა ძლიერ დაასუსტა, რამაც კიდევ უფრო გაათა-
მამა ისეც კადნიერი ფილიპე. ეს ომები ჯერ არ ჩამცხრალიყო,
თებესა და ფოკიდას შორის რომ დაიწყო დაპირისპირება, რი-
სი წყალობითაც საბერძნეთი ორად გაიყო.
ეს ომი ათ წელს გაგრძელდა (ძვ.წ. 356-346 წწ.). ფოკიდე-
ლები თესალიას შეესივნენ, ამ უკანასკნელებმა კი, როგორც
მოსალოდნელი იყო და რასაც მოუთმენლად ელოდა ფილიპე,
მაკედონიის მპყრობელს სთხოვეს დახმარება. გამარჯვებაც
იმათ დარჩათ, ვის მხარესაც ფილიპე იდგა – მისი არმია თესა-

8 მკითხველთა ლიგა
ლიასა და ჩრდილო საბერძნეთში განლაგდა, თუმცა, ფილიპე
მიღწეულით არ დაკმაყოფილდა – ცოტა ხანში საბერძნეთის
გულისკენ დაძრა ჯარი, მაგრამ თერმოპილეს ხეობა სპარტე-
ლებსა და ათენელებს ხელიდან ვერ გამოგლიჯა...

***
აქ დაწვრილებით აღარ ვისაუბრებთ ფილიპეს მრავალ-
რიცხოვან გამარჯვებებზე, მხოლოდ იმ მიზეზებს ვახსენებთ,
რამაც მაკედონიასა და ამ ადამიანს ამხელა მისია დააკისრა:
ის, რაც ფილიპემდე უტოპიად და ლამის მკრეხელობად მი-
აჩნდათ, სინამდვილედ იქცა, მეტიც – ყოველი მისი წამოწყება
დროის სულით იყო ნაკარნახევი.
და როგორი იყო იმჟამინდელი ელადის სინამდვილე?
მიწა, რომელიც საუკუნეთა მანძილზე უზარმაზარ ძალთა
დაპირისპირების ასპარეზად იყო ქცეული, იმხანად თითქოს
დაცარიელდა, მის ფონზე პატარა მაკედონია სისხლსავსე
ცხოვრებით ცხოვრობდა... აქტივობის ცენტრებმა ბერძნულ
ქალაქ-სახელმწიფოებიდან ჩრდილოეთით, სამიწათმოქმედო
რეგიონებში გადაინაცვლა.
მხოლოდ ფილიპემ შეძლო მაკედონელებში იმ თვისებათა
გამოღვიძება, თავად რომ ვეღარ ამჩნევდნენ საკუთარ თავში:
საღად აზროვნება, შრომისმოყვარეობა და პრაქტიკულობა...
ელინებმა კი, სამხედრო საქმე ასეთ სიმაღლეებამდე რომ
აიყვანეს, უსახსრობის გამო თავადვე ვეღარ შეძლეს საკუთა-
რი სამხედრო მიღწევების განვითარება, რომლებიც ფილიპემ
თავის მიზნებს მოახმარა და კიდევ ერთხელ დაადასტურა,
რომ ყველა დროის ერთ-ერთი შეუდარებელი სტრატეგი, რე-
ფორმატორი და ტაქტიკოსი იყო. ისტორიის ჩარხი ისე დატრი-
ალდა, რომ სწორედ მაკედონელებს, ბერძნები ბარბაროსე-
ბად რომ იხსენიებდნენ, ხვდათ პატივი ბერძნული ცივილიზა-
ციის რეფორმატორებად ქცეულიყვნენ.
აქ სიტყვას აღარ გავაგრძელებთ, თუ სად და ვისი ხელით
მოკვდა ფილიპე. მხოლოდ იმას დავძენთ, რომ ამ მკვლელო-
ბის რამდენიმე ვერსია არსებობს, რომელთაგანაც ერთი
ოლიმპიადასა და უფლისწულს უკავშირდება...

9 მკითხველთა ლიგა
10 მკითხველთა ლიგა
 თავი 4 – ბავშვობა
ახალშობილ უფლისწულს ძიძად მაკედონელი არისტოკ-
რატი ქალი, ლანია, მიუჩინეს. ამ ქალბატონის უმცროსმა ძმამ,
ერთხელ, ცეზარი სიკვდილისგანაც კი იხსნა, რის გამოც მის
ნდობით აღჭურვილ პირად იქცა, თუმცა, მოგვიანებით სწო-
რედ იმპერატორმა მოუსწრაფა სიცოცხლე.
არსებობს მოსაზრება, რომ ალექსანდრემ პირველი სიტ-
ყვები სწორედ მაკედონიურ ენაზე წარმოთქვა და მისი „გაბერ-
ძნება“ მოგვიანებით მოხდა.
6-7 წლის ასაკამდე თავისი წრის ბავშვებთან ერთობოდა.
სწორედ იმ დროიდან შეჰყვარებია აბანოები, თუმცა, ცურვა
არასოდეს უსწავლია. ერთ მშვენიერ თუ საშინელ დღეს კი აღ-
საზრდელად, როგორც პლუტარქე იუწყება, დედამისის ნათე-
სავს, უმკაცრეს ლეონიდასს მიაბარეს, რომელმაც ალექსან-
დრეს ფიცხი და ფეთქებადი ბუნების დასაოკებლად ყველაფე-
რი იღონა: უთენია ავარჯიშებდა, მსუბუქად ავახშმებდა, გა-
მუდმებით ასრულებინებდა საშინაო დავალებებს და დღენია-
დაგ მორჩილებაში წვრთნიდა. როგორც მოგვიანებით ალექ-
სანდრე მაკედონელი თავის ერთ-ერთ ბიოგრაფს აუწყებდა,
ლეონიდასი გულდასმით ამოწმებდა აღსაზრდელის სამოსის-
თვის განკუთვნილ სკივრებს, რომ დედამისს ყმაწვილისათვის
რაიმე ნუგბარი არ შეეპარებინა.
უნდა ითქვას, რომ ბედის რჩეულს აღმზრდელებშიც დი-
დად გაუმართლა: ალექსანდრეს მასწავლებელთა მთელი არ-
მია ისევე წვრთნიდა, როგორც მის თანატოლ ათენელ ყმაწვი-
ლებს – ყოველდღიურად არბენინებდნენ, სპორტულ თამაშებ-
ში ამზადებდნენ, ასწავლიდნენ მუსიკას და კიდევ უამრავ სა-
განს. თუმცა, აღზრდის ყველაზე ეფექტურ და უეჭველ მეთო-
დად, რაღა თქმა უნდა, პირადი მაგალითი ითვლებოდა.
საომარ ხელოვნებას ყველაზე გამოჩენილი სამხედრო მე-
თაურები ასწავლიდნენ. ამასაც ისევე სწრაფად და სრულყო-
ფილად ითვისებდა, როგორც – სხვა დანარჩენს და მალე თა-
ვის მასწავლებლებს გადააჭარბა.

11 მკითხველთა ლიგა
 ფილიპემ ვაჟიშვილის აღმზრდელთა ზედამხედველობა
ლეონიდასსა და ლისიმაქეს მიანდო, თუმცა, უფლისწულის უმ-
თავრესი მასწავლებელი არისტოტელე გახლდათ.

12 მკითხველთა ლიგა
 თავი 5 – მასწავლებელი
ეს იყო კაცი, რომელზეც ალექსანდრემ თქვა: ფილიპესგან
სიცოცხლით ვარ დავალებული, არისტოტელესგან კი – სული-
თო!
არისტოტელეს მამა, ნიკომაქოს სტაგირელი, ალექსან-
დრე მაკედონელის პაპის, ამინტას, კარის ექიმი ყოფილა. სა-
ვარაუდოდ, სწორედ სამეფო კარზე განვლო ამ ბრძენკაცის სი-
ჭაბუკემაც.
ალექსანდრეს შობისას მას 31 წელი შეუსრულდა და უკვე
საყოველთაო დიდებით იყო მოსილი. როგორც ფილიპე იტყო-
და, უფლისწულს, რომელიც „ბევრ აღვირსა და საჭეს მოით-
ხოვდა“, სწორედ არისტოტელეს დარი მოძღვარი სჭირდებო-
და.
აი, რას სწერდა ფილიპე ამ ბრწყინვალე გონების ადამი-
ანს:
– ვაჟიშვილის შობა იმადაც მიხარის, რომ შენს ეპოქაში
დაიბადა, ამიტომ, სწორედ შენ განდობ!
როგორც ცნობილია, ამ მიწვევას არისტოტელე სიამოვნე-
ბით დათანხმდა, რის პასუხადაც იმპერატორმა მოკლე დროში
აღადგინა ერთ დროს თავისივე ხელით დაქცეული სტაგირე,
რომელიც ფილოსოფოსის მშობლიური ქალაქი იყო. მადლო-
ბის ნიშნად კი ქალაქ მიეზის სიახლოვეს მდებარე ნიმფაიონით
(მუზებისადმი მიძღვნილი ხეივნით) დაასაჩუქრა...
არისტოტელე ალექსანდრეში ელინთა მომავალ ჰეგე-
მონს, მეტიც – ევროპის ყველაზე ძლევამოსილ ხელისუფალს
ხედავდა, ამიტომ მიიღო ფილიპეს მიწვევა და ჩვეული პასუ-
ხისმგებლობით შეუდგა საქმეს.
ამ უბრწყინვალეს ადამიანს სამეფო კარსა და ხელმწიფეზე
გავლენის მოპოვება კი არა, მისთვის მინდობილი უძვირფასე-
სი ადამიანური მასალა – ყმაწვილი უფლისწული – აინტერე-
სებდა, რომლის ნდობაც მალევე მოიპოვა და ყოველი ღონე
იხმარა, რომ აღსაზრდელს მასში საკუთარი აზრების სისწორე-
ში დარწმუნებული აღმზრდელი კი არა, ჭეშმარიტების მუდმივ
ძიებაში მყოფი მოაზროვნე დაენახა. ის სულაც არ ჰგავდა იმ

13 მკითხველთა ლიგა
თვითკმაყოფილ და ამპარტავან პედაგოგებს, საგულდაგუ-
ლოდ რომ ცდილობენ დამსახურებათა წარმოჩენას და თავს
ყოვლისმცოდნეებად მიიჩნევენ.
არისტოტელესაც, ალექსანდრესი არ იყოს, უცნობი და
უსამანო სამყაროს შეცნობის წყურვილი კლავდა, ამიტომ სუ-
ლაც არ გახლავთ გასაკვირი, რომ ამ ორმა უდიდესმა მეოცნე-
ბემ – ყმაწვილმა და ბრძენკაცმა – ერთმანეთი ასე შეიყვარეს.
ეს ის კაცი გახლდათ, ვინც თავის დროზე პლატონს დაემო-
წაფა, შემდეგ მისი აკადემიის რეფორმას მიემხრო, ბოლოს კი
სულაც გაემიჯნა და ბრძანა, რომ ჭეშმარიტება პლატონზე მაღ-
ლა იდგა.
ძნელი წარმოსადგენი არ უნდა იყოს, თუ რაოდენ გაუმარ-
თლა ალექსანდრეს იმ ადამიანთან სიახლოვით და მოწაფე-
ობით, ვინც, უდიდესი სიბრძნის მიუხედავად, უწყვეტად განაგ-
რძობდა სიახლის ძიებასა და შინაგან ზრდას.
მათ მეგობრობას ისიც აღრმავებდა, რომ მოწაფე-მასწავ-
ლებელი დედაქალაქში კი არა, ფილიპეს მიერ არისტოტელე-
სათვის ნაბოძებ, მყუდრო ნიმფაიონში ცხოვრობდა.
უფლისწული მეცნიერებისა და ხელოვნების ყოველ დარგს
– ფილოსოფიას, მედიცინას, მათემატიკას, ასტრონომიას, ბუ-
ნებისმეტყველებას, რიტორიკას, მუსიკას, ლიტერატურასა თუ
სახვით ხელოვნებას – ხუთი წლის განმავლობაში ეუფლებო-
და. როგორც მატიანე გვაუწყებს, ეს პროცესი ჩვ.წ-მდე 340
წლამდე გრძელდებოდა.
როგორც ცნობილია, ქვეყნიერების მომავალი მპყრობ-
ლისთვის ყველაზე ძვირფასი ნივთი ჰომეროსის „ილიადა“
იყო, სასთუმლის ქვეშ ყოველჟამ მახვილთან ერთად რომ ინა-
ხავდა, მისი სულით სუნთქავდა და, პატროკლედ, თანშეზრდი-
ლი ჰეფესტიონიც ჰყავდა...

14 მკითხველთა ლიგა
 თავი 6 – ბუცეფალი
ალბათ, არც ერთ ცხენს არ რგებია ისტორიისგან იმხელა
პატივი, რამხელაც – ბუცეფალს.
ბედმა, რომელმაც საკვირველად დაატოლა ეს ორი არსე-
ბა, მსოფლიოს მპყრობელი და ცხენი, იმაზეც იზრუნა, რომ
არც მათი შეხვედრა ყოფილიყო ჩვეულებრივი, არც მეგობრო-
ბა და არც აღსასრული: უფლისწული ათი წლის თუ იქნებოდა,
ფილიპეს ულამაზესი, ყორნისფერი ცხენი რომ მიჰგვარეს...
შუბლზე თეთრ ლაქად თითქოს ხარი გამოსახვოდა, რის გა-
მოც ხარისთავა, ბერძნულად – ბუცეფალი – შეარქვეს.
ცეცხლოვანს, ფიცხსა და ველურს ვერც ერთი ნაცადი მხე-
დარი ვერ გაეკარა... პლუტარქეს მოწმობით, მხოლოდ უფ-
ლისწულმა შეძლო მისი დაოკება – როგორც კი შენიშნა, რომ
ცხენს ჩრდილისა ეშინოდა, პირი მზისკენ უყო, ზურგზე ელვა-
სავით შემოევლო, დიდხანს აჭენა, დაიურვა და დაიმეგობრა.
მამამ, რომელიც მონუსხა ამ სანახაობამ, შვილი ჯერ გულ-
ში ჩაიკრა, შემდეგ კი გულანთებულმა წამოიძახა:
– მაკედონია შენ ვერ დაგიტევს, საბრძანებლად სხვა, უფ-
რო ვრცელი ქვეყანა უნდა ეძიო!
სწორედ ბუცეფალი იქცა ალექსანდრეს ერთგულ ტაიჭად
და თანამოლაშქრედ...
აი, რას გვიამბობს პლუტარქე: „სპარსეთში, კასპიის ზღვის
სანაპიროებთან, ადგილობრივ ბარბაროსებს, – უქსიებს – ბუ-
ცეფალი გაუტაცნიათ... მოსიყვარულე პატრონს მაშინვე ელ-
ჩები უფრენია და გულცეცხლიანს შეუთვლია: თუ ცხენს ახლა-
ვე არ დამიბრუნებთ, ერთიანად გაგწყვეტთ და თქვენს ნაადგი-
ლარსაც ნაცრად ვაქცევო! იღბალმა თავისი რჩეული არც ამ-
ჯერად გააწბილა და მეგობარი მალევე დაიბრუნა. ამით ფრი-
ად გახარებულმა, თუმც, ბუცეფალის გამოსასყიდს არავინ
სთხოვდა, მაინც დიდძალი ჯილდო გაიღო“.
ძველ ავტორთაგან ზოგი იუწყება, რომ ეს სახელოვანი ტა-
იჭი ალექსანდრეს ინდოეთის დალაშქვრისას დაეღუპა, რასაც
პლუტარქეც ადასტურებს.

15 მკითხველთა ლიგა
 მის პატივად და სამადლობლად მაკედონელმა პაკისტანში
ქალაქიც კი დააარსა, იმ დროს – ბუცეფალი, დღეს კი – ჯა-
ლალპური. იქ ახლაც შეხვდებით მაშინდელ ნაშთებს, ამ დიდი
მეომრისა და მისი ცხენის სახელს რომ უკავშირდება...

16 მკითხველთა ლიგა
 თავი 7 – პიროვნება
როგორც მატიანე გადმოგვცემს, ალექსანდრე თუმც ტან-
მორჩილი, მაგრამ მკვრივი აგებულების, კეთილსახიერი, უზა-
დო აღნაგობისა და თეთრყირმიზი გახლდათ, წაბლისფერი,
ტალღოვანი თმით და, ყველაფერთან ერთად, ისიც გამოარ-
ჩევდა, რომ მარჯვენა თვალი შავი ჰქონდა, მარცხენა კი –
ლურჯი.
მუდამ პირღიმილიანს ჩვევად ჰქონდა თავის ოდნავ მარ-
ცხნივ შებრუნება. წვერს არასოდეს ატარებდა. ამის გამო მისი
უღიმღამო წამბაძველნი თუ თაყვანისმცემელნი საუკუნეთა
მანძილზე დადიოდნენ უწვერულვაშოდ და მარცხნივ კისერ-
მოქცეულები.
ძველი სამყაროს ხელოვანთაგან ალექსანდრეს გარეგნო-
ბა ყველაზე უკეთ ლისიპემ გადმოსცა, თუმცა, ვერც მისი კანის
უჩვეულო სისპეტაკე და სითეთრე ასახა და ვერც თვალთა უჩ-
ვეულო ბრწყინვალება.
რაც უნდა გადახდენოდა, დიდი სიხარული თუ მწუხარება,
უდიდესი ნებისყოფის წყალობით, წონასწორობას არასდროს
კარგავდა და, მამისგან განსხვავებით, ყოველგვარ ჰედონიზ-
მსა და აღვირახსნილობას ეკრძალვოდა, რადგან ფიქრობდა,
რომ ამით თავის დიდ მისიას დააკნინებდა. ფილიპესგან ისიც
განასხვავებდა, რომ მებრძოლი სული და მეომრისთვის ასე-
რიგად აუცილებელი სხვა თვისებებიც უფრო ჭარბად ჰქონდა.
ხოლო, როდესაც რომელიმე შიკრიკი სასახლეში ფილიპეს
მორიგი გამარჯვების ამბავს მოიტანდა, თანატოლებს უკმაყო-
ფილოდ შესძახებდა: ვაი, თუ მამაჩემმა მთელი ქვეყანა დაიპ-
ყროს და საგმირო და საომარი აღარაფერი დაგვიტოვოსო!
ცხენზე ჯირითიც ეიოლებოდა, კრივიც, სირბილიც და ჭიდა-
ობაც, მაგრამ ტრაგიკულ მსახიობთა, მონადირეთა, დაშნებით
მებრძოლთა და მუსიკოსთა პაექრობაში მონაწილეობა ყვე-
ლაფერს ერჩია.
მის გონიერებასა და გამჭრიახობაზე ისიც მოწმობს, თუ
როგორ შეხვდა თოთხმეტიოდე წლის ყმაწვილი, ფილიპეს არ-

17 მკითხველთა ლიგა
ყოფნისას, სპარსთა ელჩობას, რომელიც თავისი სხარტი და
ღრმა აზროვნებით განაცვიფრა.
ფარისევლობა და სიცრუე მისი პირდაპირი, სიმართლის-
მოყვარე ბუნებისათვის უცხო იყო.
მამამ, რომელსაც გულწრფელად სწამდა შვილის ზეადა-
მიანური შესაძლებლობებისა და გულწრფელად ამაყობდა მი-
სით, ალექსანდრეს სიჯიუტისა და სიფიცხის ამბავიც მშვენივ-
რად უწყოდა, ამიტომ მუდამ ცდილობდა, სიტყვით და შეგონე-
ბით დაეყოლიებინა და არა – ბრძანებით.
16 წლისამ პირველად უმეთაურა არმიას და დამოუკიდებ-
ლად დაამარცხა კიდეც მედები, – მაკედონიელთა ძველი
მტრები. ეს ბრძოლა დაასრულა თუ არა, უფლისწულმა იქვე
დააარსა პირველი ალექსანდრია – მომავალ, მრავალრიცხო-
ვან ალექსანდრიათა წინამორბედი. წელიც არ იყო გასული,
რომ 17 წლისამ ილირიელთა მთავარ პლევრიოსს სძლია,
მომდევნო წელს კი ქერონეის ველზე მოიპოვა გამარჯვება.
რას ფიქრობდნენ მასზე მაშინ მაკედონიაში?
– ჩვენი მეფე ალექსანდრეა, ფილიპე კი – მთავარსარდა-
ლიო, რაც დიახაც ახარებდა მამას. თუმცა, მამა-შვილის ერ-
თობა მალე დაირღვა...

18 მკითხველთა ლიგა
 თავი 8 – განხეთქილება
მალე ფილიპეს ახალი ვნება მოეძალა და ოლიმპიადაზე
ახალგაზრდა კლეოპატრაზე, თავისი უახლოესი სარდლის,
ატალოსის ძმისწულზე იქორწინა. ყველამ იცოდა, რომ თავად
ოლიმპიადასაც არ აკლდა ამგვარი „ამურული თავგადასავ-
ლები“, თუმცა, ამ ამბავმა ოლიმპიადას გულზვიად ხასიათს
ელდა დასცა. მალე ეს ელდა ქმრისადმი უზარმაზარ სიძულვი-
ლად იქცა და, როცა საქორწინო ნადიმზე ღვინითა და მეფეს-
თან დანათესავებით გაკადნიერებულმა ატალოსმა სუფრას
ხელი დაჰკრა და იღრიალა – მაკედონელნო, ღმერთებს ევედ-
რეთ, რომ ახალშეუღლებულთ კანონიერი მემკვიდრე შეეძი-
ნოთო, ვულკანმა საბოლოოდ გამოიღვიძა:
– ბრიყვო, ნუთუ მე შენ ნაბიჭვარი გგონივარ?! – იფეთქა
ალექსანდრემ და ღვინით სავსე ჭურჭელი სახეში შეალეწა
ატალოსს.
ამის დანახვაზე ღვინითა და მრისხანებით გონარეულმა
ფილიპემ შვილისკენ მახვილით გაიწია, მაგრამ მაგიდას ვერ
გასცდა, ისე დაეცა...
– ნახეთ, იმას, ვისაც ევროპიდან აზიაში სურს გალაშქრე-
ბა, სკამიდან სკამამდე ისე ვერ მიუღწევია, ძირს არ გაიშ-
ხლართოს! – ცეცხლზე ნავთი დაასხა უფლისწულმა.
თუმცა, ატალოსის მიერ როყიოდ წამოსროლილი სიტყვა
მხოლოდ საბაბი გახლდათ, მიზეზი კი ის იყო, რომ უფლის-
წულს დედა ძალიან უყვარდა და მუდამ ექომაგებოდა მას, ამ
საბედისწერო დღის შემდგომ კი მაკედონია დატოვა და კარგა
ხანს უკან აღარც დაბრუნებულა...

19 მკითხველთა ლიგა
 თავი 9 – დაბრუნება
დრომ ოდნავ ჩააცხრო ძველი ჭრილობა და ბედისწერის
ბორბალიც მაკედონიის სასარგებლოდ დატრიალდა.
ამან, სხვა გარემოებებთან ერთად, ალექსანდრეს დაბრუ-
ნება დააჩქარა.
„სხვა გარემოებები“ კი ასეთი გახლდათ:
ერთ დღეს ფილიპეს კორინთოდან მეგობარი, დემასტოსი,
ეწვია და კითხვაზე, თუ რა ხდებოდა ელადაში, კადნიერად მი-
უგო: იქაურობას რას კითხულობ, როცა საკუთარ ოჯახს ვერ
მორევიხარო!
ელდანაკრავმა ფილიპემ, მყისვე, თავად დემასტოსი აფ-
რინა შვილთან შემოსარიგებლად.
ალექსანდრე მართლაც დაბრუნდა.
ამ დროს კი სასახლეში დიდი ვნებები ბობოქრობდა: ფეხ-
მძიმე კლეოპატრა, ნათესავებითურთ, დიდგულობდა, სამეფო
ახალ მემკვიდრეს ელოდა, რაც ხელს სულაც არ აძლევდა მე-
ფედ და ზეკაცად შობილ უფლისწულს.
მალე ფილიპემ ოლიმპიადას ოჯახის შემოსარიგებლად
მის ძმას, ეპირის მეფე ალექსანდრეს, თავისი ასული, ისიც
კლეოპატრა, შერთო...
ქორწილი მაკედონიის ძველ დედაქალაქ ეგეში გაიმართა.
ფილიპემ ძველ ჩვეულებას არ უღალატა და თავაწყვეტილ
ლხინს მიეცა...
ორდღიანი ორგიის შემდეგ ფილიპე, მეფე-დედოფალთან
ერთად, თეატრში მისდამი მიძღვნილი წარმოდგენის სანახა-
ვად მივიდა... უეცრად მხლებელთაგან ერთ-ერთი მიეჭრა, მახ-
ვილი გულში აძგერა და გაქცევას შეეცადა...
მკვლელი მალევე შეიპყრეს და აკუწეს – ფილიპე სასიკ-
ვდილოდ საკუთარმა მცველმა, სახელად პავსიანემ გაიმეტა.
ამ ამბავმა დედოფალყოფილი ფრიად გაახარა: ოლიმპია-
დამ ქმრის მკვლელის ცხედარი ყვავილებით შეამკო, მკვლე-
ლობის იარაღზე კი, ფილიპეს სისხლი ჯერაც რომ არ შეხმო-
ბოდა, თავისი ქალიშვილობის სახელი ამოკვეთა და აპო-
ლონს შესწირა.

20 მკითხველთა ლიგა
 ამ ამბამდე მცირე ხნით ადრე, აზიაში დიდი ლაშქრობის
წინ, აპოლონის ტაძრის პითიამ ფილიპეს შეუთვალა: ხარი უკ-
ვე გვირგვინითაა შემკული და მალე დაიკვლებაო! ფილიპემ ამ
ხარად, რაღა თქმა უნდა, ელინთა მარადი მტერი, სპარსეთი,
იგულისხმა, თუმცა, როგორც აღმოჩნდა, მისანმა სიკვდილი
სწორედ მას უწინასწარმეტყველა.
რაღა თქმა უნდა, მკვლელის უკან გავლენიანი დამკვეთები
იდგნენ, ეჭვმიტანილთა შორის მეფის ძველი მტრებიც იყვნენ
და ახლებიც, თუმცა, მოგვიანებით, უფლისწულმა იმის უეჭვე-
ლი მტკიცებულებები მოიპოვა, რომ ფილიპეს მკვლელები
სპარსეთის სამეფო კარის მიერ იყვნენ მოსყიდულნი.

***
– მხოლოდ მეფის სახელი შეიცვალა და არა – მეფეო, –
განაცხადა ტახტზე ასვლისთანავე 20 წლის ალექსანდრემ,
თუმცა, სამყარომ მალე იგრძნო ფერისცვალება...

21 მკითხველთა ლიგა
 თავი 10 – ბალკანეთი
ეს ფერისცვალება დიდი გამოცდით დაიწყო: ახალგამეფე-
ბულს ჯერ მცირე აზია „დაემუქრა“ აჯანყებით, შემდეგ – უფრო
დიდი მეტოქე, – ათენი, ფილიპეს გარდაცვალება, დემოსთე-
ნეს თავკაცობით, ზეიმად რომ აქცია, მისი მკვლელი პატივით
შეამკო და კორინთოს კონგრესის საბერძნეთ-მაკედონიის ერ-
თობის ფიციც ძალადაკარგულად გამოაცხადა: ფილიპე მოკ-
ვდა და ფიცი მისი მემკვიდრის წინაშე არაფრით გვავალდებუ-
ლებს, ალექსანდრე კი ისეთი ტუტუცი და მშიშარაა, საბრძოლ-
ველად კი არა, სასახლიდანაც ვერ გამობედავს გამოსვლასო,
– გაჰყვიროდა დემოსთენე.
საბერძნეთმა მალე გაიხსენა ბოღმად დაგროვილი ყველა
წყენა და ერთიანად აღსდგა „მაკედონური უღლის“ დასამხო-
ბად...
ალექსანდრემ შუღლის ჩაქრობა ჯერ მოლაპარაკებებით
სცადა, მაგრამ გადიდგულებულმა და საკუთარ გამარჯვებაში
დარწმუნებულმა ბერძნულმა ქალაქებმა ახლოსაც კი არ გა-
იკარეს მაკედონელი „ღლაპის“ ემისრები, – მთელი ელადა
ყალყზე დამდგარა, იქით აზია იმუქრება, აქეთ – ჩრდილოელი
თრაკიელნი, ილირიელნი, აგარიანნი, გეტები და პეონები აჟ-
ღარუნებენ იარაღს და ეს გამოუცდელი და „უკანონო“ ალექ-
სანდრე რას დაგვაკლებსო?!
მალე ახალგაზრდა მეფის ერთგულთა შორისაც დაისად-
გურა უიმედობამ – ომით ვერვის ვძლევთ, ამიტომ, მტრის
მძვინვარება ტკბილი სიტყვითა და საჩუქრებით უნდა დავაც-
ხროთო.
მის ადგილას სხვას, შესაძლოა, მათთვის მოესმინა კიდეც,
დროც მოეგო და ყველაფერი თავიდან დაეწყო, მაგრამ არც
დრო ითმენდა და არც – ალექსანდრე...
ჯერ მცირე აზიას მიუტრიალდა, იქ მოჯანყე ატალოსი ქვეყ-
ნის მოღალატედ გამოაცხადა და სიკვდილით დასაჯა; შემდეგ,
საბერძნეთის ლაშქრობისთვის ჯარის შეკრება დაიწყო და თე-
სალიაში ისე შეაბიჯა, წვეთი სისხლი არ დაუღვრია, – იქაუ-
რებს საერთო წინაპრები, ჰერაკლე და აქილევსი შეახსენა და

22 მკითხველთა ლიგა
ისე მიიმხრო, იქით შესთავაზეს კავალერიით დახმარება, რო-
მელთან ერთადაც ელადის გულისკენ დაიძრა.
***
თერმოპოლეს ხეობასთან შეყოვნდა და სამტროდ ატეხილ
ბერძნულ ქალაქებს სათათბიროდ უხმო, თუმცა, „დიდმა სამე-
ულმა“ – ათენმა, თებემ და სპარტამ – დუმილით უპასუხეს.
ეს დუმილი კი არც მუქარა აღმოჩნდა და არც – კადნიერე-
ბა, როგორც მოსალოდნელი იყო. თებელებმა თავიანთ ქა-
ლაქში ისე შეუშვეს, წინააღმდეგობა არ გაუწევიათ.
ათენმა გამოფხიზლებაც ვერ მოასწრო, ისე მიუახლოვდა
„ბარბაროსი“ მაკედონელი. მაშინ კი იკადრა ელადის გულმა
ელჩთა წარგზავნა, რომელთა შორის დემოსთენეც იყო, თუმ-
ცა, იგი შუა გზიდან შინ გაბრუნდა, სავარაუდოდ, შიშნაჭამი.
ალექსანდრემ ელჩობა ისე მიიღო, ათენელთა ძველი მუ-
ქარა არც უხსენებია, მხოლოდ ის ფიცი შეახსენა, დემოსთენეს
სიტყვით, „მამიდან შვილზე რომ არ ვრცელდებოდა“ და კო-
რინთოში, სრულიად ბერძნულ კონგრესზე, ხელახლა დადება
მოსთხოვა. კონგრესს ყველა ბერძნული პოლისი შეუერთდა,
ჯიუტმა სპარტამ კი შორიდან შემოუთვალა: წინაპრებმა სხვე-
ბის ჭკუაზე სიარული კი არა, პირველობა დაგვიბარესო!
ბერძნულ-მაკედონური კავშირი კვლავ ამ უკანასკნელთა
ჰეგემონიის აღიარებით გაცოცხლდა და ძველი მტრის – სპარ-
სეთის – წინააღმდეგ საღვთო ომისთვის მზადებაც დაიწყო...

23 მკითხველთა ლიგა
 თავი 11 – „ალექსანდრე რომ არ ვიყო,
დიოგენობას ვისურვებდი!“
ზოგჯერ მცირე ამბებს ან, ერთი შეხედვით, უმნიშვნელო
შემთხვევას უფრო იმახსოვრებს ისტორია, ვიდრე – ტიტანურ
შერკინებებს. ალბათ, ეს ამბავიც ამის მაგალითია:
კორინთოში ალექსანდრესთვის, ძლევის მისალოცად, დი-
დებულთა და ცნობილთაგან ყველა ეახლა, სახელგანთქმული
დიოგენეს გარდა... მაშინ თავად ალექსანდრემ მიაკითხა თა-
ვისი კასრიდან მზეზე გასათბობად გამომძვრალ ბრძენკაცს და
სალმის შემდგომ უთხრა:
– რაცა გსურს, ყოველივეს შეგისრულებ!
– მაშ, გთხოვ, გაიწიო, მზეს მიჩრდილავ! – გულგრილად
უპასუხა მოხუცებულმა.

– ღმერთებსა ვფიცავ, ალექსანდრე რომ არ ვიყო, დიოგე-

ნობას ვისურვებდი! – აღმოთქვა მაკედონელმა...
კორინთოდან რომ ბრუნდებოდა, დელფოს სამისნოს სა-
ხელგანთქმულ პითიას სთხოვა წინასწარმეტყველება. უარი
მიიღო.
გაცეცხლებულმა ხელი სტაცა მისანს და ძალით სცადა და-
ყოლიება, რის პასუხადაც პითიამ შეჰყვირა:
– შენ წინ ვერავინ დაგიდგება!
– ჰოდა, შენი წინასწარმეტყველებაც ეს არის, – წინ მარ-
თლაც ვერავინ დამიდგება! – დაცხრა ალექსანდრე და ხელი
უშვა...

***
335 წლის ადრიანი გაზაფხული იდგა. ალექსანდრე ჩრდი-
ლო ბალკანეთის იმ ტომთა დასაპყრობად გაემართა, არც მა-
მამისს რომ უწევდნენ ანგარიშს, არც – თავად მას და... ზაფხუ-
ლამდე დაიმორჩილა.
ამ ლაშქრობით დაამტკიცა, რომ სარდლის უდიდეს ნიჭს
ფლობდა.

24 მკითხველთა ლიგა
 საბერძნეთს კი მალე ელდასავით მოედო სანატრელი ცნო-
ბა – ალექსანდრე ჩრდილოურ ლაშქრობაში ერთ-ერთი შეტე-
ვის დროს დაიღუპაო, რამაც დემოსთენესთანა ანტიმაკედო-
ნისტებს კვლავ შეასხა საომრად ფრთები; მათთვის ალექსან-
დრესთან ერთად ხელმეორედ დადებული კორინთული ფიციც
მოკვდა...
დემოსთენესა და მისნაირთა წინამძღვრობით ელადამ
ისევ გაიკრა ხელი იარაღზე. არც მაკედონელ მეთაურთა ცი-
ხეებიდან გამოტყუება ითაკილეს და არც – სპარსული ფულის
აღება, რომლითაც დემოსთენემ იარაღი იყიდა.
ის იყო, გაერთიანებული ძალებით უნდა შეეტიათ მაკედო-
ნიისათვის, რომ ელადაში ალექსანდრე გამოჩნდა.
ამჯერად, დიდ სამეულს შიშის ელდა ეცა.
გზა, რომელიც, წესით, რამდენიმე კვირას ითხოვდა, მაკე-
დონელმა ექვს დღეში მოილია.
– ეგებ, ის კი არა, სხვა ალექსანდრე გვიახლოვდებაო, –
თავს ინუგეშებდა ზოგი, მაგრამ აჯანყებულებს წინ უდიდესი
იმედგაცრუება ელოდათ: თებეს მაკედონელთა შიშით მიეშ-
ველნენ კი არა, ბერძენთა ნაწილი მათ წინააღმდეგაც კი შეუ-
ერთდა ალექსანდრეს. მარტო დარჩენილ ქალაქს მაკედო-
ნელმა, აჯანყების მეთაურთა გადაცემის სანაცვლოდ, უსის-
ხლო ზავი შესთავაზა, რაზეც მტკიცე უარი მიიღო. თებემ ისიც
კი გაბედა, პირველს შეეტია და მწარედაც დამარცხდა, თუმცა,
ეს ტრაგედიის მხოლოდ დასაწყისი იყო: თებეს კარიბჭეები,
ქალაქის დამცველთა თავგამეტებული წინააღმდეგობის მი-
უხედავად, მაკედონელთა ფალანგებისაგან მალე შეიმუსრა,
ქალაქელები ყოველ ქუჩასა თუ სახლს სისხლის ფასად იცავ-
დნენ, თებეს მიწაზე თითქოს სიკვდილმა გალეწა კალო, – ად-
გილი არ დარჩენილა, იქაურთა სისხლი რომ არ პკურებოდა,
– მომხვდურნი, სადაც მისწვდებოდნენ, დიდსა თუ პატარას,
ჩვილსა თუ მხცოვანს, ქალსა თუ ბავშვს, ყველას ხოცავდნენ
და ამაში ყველაზე მეტად მაკედონიის ბერძენი მოკავშირეები
აქტიურობდნენ.
***

25 მკითხველთა ლიგა
 თებეს დაცემის ამბავი ათენმა მალევე შეიტყო. ქალაქი
შიშმა მოიცვა, მოახლოებული მისტერიები ვიღას ახსოვდა –
წარჩინებული მოქალაქეები მაკედონელისთვის გამარჯვების
მისალოცად და თებელ ლტოლვილთა ხელშეუხებლობის სათ-
ხოვრად გაგზავნეს.
აღარც ალექსანდრემ გაიხსენა ათენის განდგომა – წინ
აზია ელოდა, მაგრამ ლტოლვილ თებელთა განდევნა და ყვე-
ლაზე აქტიურ ანტიმაკედონელთა, მათ შორის – დემოსთენეს
– გადაცემა მაინც მოითხოვა, თუმცა, მალე მისი დათმობაც
მოუწია.
რატომ?
თებემ, რომელმაც სპარსეთთან კავშირით „უპატიებელი“
ცოდვა ჩაიდინა, იმაზე მეტად ზღო სისხლით, ვიდრე ეკუთვნო-
და...
მართალია, ბერძნულ პოლისებსა და ათენს განდგომა
დიდსულოვნად აპატია და ყველგან გაბნეულ, გადარჩენილ
თებელებსაც შემდგომ განსაკუთრებული გულისხმიერებით
ეპყრობოდა, მაგრამ ბერძენთათვის მაინც სიკვდილის სიმბო-
ლო იყო...
***
შემოდგომაზე პელაში დაბრუნდა და მომდევნო, 335
წლისთვის, „მსოფლიო ომისთვის“ იწყო მზადება...
ყველაფერი უნდა სცოდნოდა იმ ქვეყნების შესახებ, სადაც
მიდიოდა, ამიტომ, მოწინააღმდეგეზე უმნიშვნელო ცნობებსაც
კი აგროვებდა... მალე არმია შეკრა, ფლოტისთვის ხომალდე-
ბიც ააგო, ყველა შეკრიბა, ვინც კი ბალკანური ლაშქრობისას
თავი გამოიჩინა, მაგრამ შინაც სანდო კაცი უნდა დაეტოვები-
ნა, ფაქტობრივად, „მეფის ნაცვალი“, და ეს მისია უერთგულეს
ანტიპატროსს დააკისრა.
წასვლამდე პირადი ქონება ახლობლებს დაურიგა...
– შენთვის რაღა დაიტოვე? – ჰკითხეს.
– იმედი! – იყო პასუხი.

26 მკითხველთა ლიგა
 თავი 12 – მცირე აზია
როგორი დახვდა სპარსეთი ალექსანდრეს? სახელმწიფო,
რომელიც უკვე მეორე საუკუნე იყო, ბატონობდა დანარჩენ
მსოფლიოზე და რომლის დასაკუთრებაც ასეთ ჟინად ქცეოდა
მაკედონელს?..
ამ სახელმწიფოს დაარსებას კიროს დიდ აქემენიდს (ძვ.წ.
550-529 წწ.) მიაწერენ, რომლის სამეფო ტახტიც ჯერ კამბიზმა
(ძვ.წ. 529-522 წწ.) გადაიბარა, შემდეგ – დარიოს I-მა (ძვ.წ.
521-486 წწ.), ქსერქსემ (ძვ.წ. 486-465 წწ.), არტაქსერქსე I-მა
(ძვ.წ. 465-424 წწ.), ქსერქსე II-მ (ძვ.წ. 424 წ.), სოგდიანემ
(ძვ.წ. 424-423 წწ.), დარიოს II-მ (ძვ.წ. 423-404 წწ.), არტაქსერ-
ქსე II-მ (ძვ.წ. 404-358 წწ.), არტაქსერქსე III-მ (ძვ.წ. 358-338
წწ.) და ბოლოს არესმა (ძვ.წ. 338-336 წწ.).
ჩამოთვლილთაგან პირველმა ოთხმა ეს მიწა უზარმაზარ
სახელმწიფოდ აქცია, რომლის საზღვრები კავკასიონიდან –
არაბეთის ზღვას, ინდოეთიდან კი ეთიოპია-ლიბიას სწვდებო-
და.
ახლო აღმოსავლეთში სპარსულ ტომთა დომინირება ასუ-
რეთის იმპერიის განადგურების შემდეგ (ძვ.წ. 614-612 წწ.) იწ-
ყება. ხსენებული ტომები აქემენმა გააერთიანა, ძვ.წ. 558
წელს კი აქემენიდურ სპარსეთს თავად აქემენის მემკვიდრე,
კიროს მეორე, დიდად წოდებული, (ძვ.წ. 558-530 წწ.) ჩაუდგა,
რომელმაც 550 წელს მიდიელებს სძლია და მათს ვრცელ მი-
წებს დაეპატრონა.
539 წელს კიროსმა თვით დიდი ბაბილონის დაპყრობაც კი
შეძლო, სადაც იმხანად უამრავი ძალით გადმოსახლებული
ებრაელი ცხოვრობდა. კიროსმა ისინი თავის სამშობლოში
დააბრუნა და სახელმწიფო სახსრებით იერუსალიმის ტაძარიც
აღუდგინა, რის გამოც ძველი აღთქმა, არაებრაელთა შორის,
კიროსს ყველაზე დიდი პატივით იხსენიებს.
ამ უძლიერესმა მმართველმა შეძლო ერთმანეთთან შეერ-
წყა გამარჯვებულთა და დამარცხებულთა წეს-ჩვეულებანი და
დიდი სპარსული იმპერიის „მშობლად“ იქცა. დიდგვაროვანი
ბელადები სახელმწიფო სამსახურში ჩადგნენ. კიროს II-ის მემ-

27 მკითხველთა ლიგა
კვიდრის, კამბიზ II-ის (ძვ.წ. 530-522 წწ.) ზეობისას სპარსე-
ლებმა ეგვიპტე დაიპყრეს. მალე მათი სახელმწიფო უზარმა-
ზარ იმპერიად იქცა, რომელიც ცენტრალური აზიიდან მაკე-
დონიამდე გადაიჭიმა. მასში სპარსულ იმპერიამდე გაცილე-
ბით ადრე შექმნილი სახელმწიფოებიც (მცირე აზიის ოლქები,
ელამა, ბაბილონი, სირია, ფინიკია, ეგვიპტე) გაერთიანდა და
მასზე ნაკლებ განვითარებული არაბული და სკვითური ტომე-
ბიც.
უნდა ითქვას, რომ დაპყრობილ ქვეყნებში სახელმწიფო
მმართველობის სისტემის შექმნისას სპარსელები დიდ პრობ-
ლემებს წააწყდნენ, თუმცა, გარკვეულ წარმატებებსაც მიაღწი-
ეს.
კიროსმა და კამბიზმა თავიდან ამ ქვეყნების ადგილობრი-
ვი მმართველობის სისტემა კი შეინარჩუნეს, მაგრამ, როდესაც
მოგვიანებით იქ სეპარატისტული სული გამეფდა, იძულებულ-
ნი შეიქმნენ, რეფორმებისთვის მიემართათ.
დარიოს I-მა (ძვ.წ. 522-486 წწ.) მნიშვნელოვანი ადმინის-
ტრაციული რეფორმები გაატარა, რამაც შემოერთებულ მი-
წებზე სახელმწიფოს კონტროლი გააძლიერა, საგადასახადო
სისტემაც მოაწესრიგა და სამხედრო კონტინგენტი გაზარდა.
დარიოს პირველის ეპოქაში დაპყრობილი ხალხების კა-
ნონების კონდიფიკაცია განხორციელდა, სახელმწიფო ადმი-
ნისტრაციულ საგადამხდელო ოლქებად დაიყო, რომელთაც
სატრაპიები ეწოდა.
ამ ტერიტორიულ ერთეულთა საზღვრები ხშირად ემ-
თხვეოდა სრულიად იმპერიის სახელმწიფოების საზღვრებს.
ჰეროდოტეს მოწმობით, იმ პერიოდში აქემენიდური იმპერია
20 სატრაპიასა და 70 ეთნიკურ ჯგუფს აერთიანებდა.
მე-19 სატრაპიაში აქემენიდთაგან მითვისებული კოლხე-
თის სამეფოს სამხრეთი ნაწილიც ერთიანდებოდა.
ისტორიულ წყაროთა თანახმად, კოლხეთის სამეფო იმხა-
ნად დამოუკიდებელი სამეფო კი იყო, მაგრამ სპარსულ იმპე-
რიას ძღვნად ყოველწლიურად 100 ვაჟსა და 100 გოგონას უგ-
ზავნიდა.

28 მკითხველთა ლიგა
 აქემენიდებს ემორჩილებოდა სამხრეთით მდებარე ქარ-
თული მიწებიც, ჩრდილოეთის მკვიდრთ კი ეს გავლენა ნაკლე-
ბად შეეხო.
ახალ ადმინისტრაციულ ოლქებს, როგორც ზემოთ
ვთქვით, სატრაპები ხელმძღვანელობდნენ და ამ თანამდებო-
ბებზე მხოლოდ სპარსელები ინიშნებოდნენ. დარიოს პირ-
ველმა მალე სატრაპთა და მხედართმთავართა ფუნქციები გა-
მიჯნა – სატრაპები სამოქალაქო ფუნქციებს ასრულებდნენ.
მხედართმთავრები კი უშუალოდ მეფეს ემორჩილებოდნენ.
აქემენიანთა იმპერიის ძლიერება უმძლავრეს არმიას
ეფუძნებოდა, ამიტომ ქვეყანა სამხედრო ტოპარქიებად და-
იყო, რომელთა რაოდენობა ხშირად იცვლებოდა, თუმცა, მა-
თი ოდენობა ყოველთვის ჩამორჩებოდა სატრაპიების რაოდე-
ნობას. ჯარში, ძირითადად, სპარსელები და მიდიელები მსახუ-
რობდნენ, ლაშქარი კავალერიისა და ქვეითი ნაწილებისგან
შედგებოდა. კავალერიის რეკრუტირება დიდგვაროვნებისა-
გან, ქვეითი ჯარისა კი გლეხებისგან ხორციელდებოდა.
დარიოს I-მა თავი მეფეთმეფედ და მთელი ქვეყნიერების
პატრონად გამოაცხადა, რაც თითქოს ლოგიკურიც გახლდათ
– მისი იმპერია მთელ მაშინდელ ცივილიზებულ სამყაროს მო-
იცავდა და ამ გავლენისგან თავისუფალნი მხოლოდ ბერძნუ-
ლი პოლისები იყვნენ.
ამ უზარმაზარი იმპერიის ცენტრად და ძლიერების სიმბო-
ლოდ აქემენიანთა სატახტო ქალაქი, მართლაც ზღაპრული –
პერსეპოლისი იქცა, ყველაზე უკეთ რომ წარმოაჩენდა აქემე-
ნიანთა იმპერიის ძლევამოსილებასა და დიდებულებას.
ქალაქი უზარმაზარ ხელოვნურ ტერასაზე ისე იყო გაშენე-
ბული, თითქოს მიწასა და ზეცას შორის გამოუკიდიათო. ქალა-
ქის შესასვლელს ამშვენებდა ფართო, ულამაზესი, რელიეფე-
ბიანი სადღესასწაულო კიბე, უზარმაზარი კარიბჭის გავლით
კი იმ დროის ყველაზე დიდი სასახლისაკენ, აპადანისაკენ, მი-
მავალ მოკირწყლულ გზას დაადგებოდით. სასახლის უვრცე-
ლესი დარბაზი 10 000 ადამიანს იტევდა.
პერსეპოლისში იმპერიის საგანძურიც ინახებოდა. მმისი
წიაღიდან კი მსოფლიოს ყველა მიმართულებით გადიოდა

29 მკითხველთა ლიგა
გზები, რომლის ყოველ 20 კილომეტრში სასტუმროები და სა-
ფოსტო სადგურები მოეწყოთ.
კიროს II-ის დროიდან სახელმწიფო კანცელარია საქმეებს
არამეულ ენაზე აწარმოებდა, რამდენადაც ახლო აღმოსავლე-
თის მკვიდრი მრავალრიცხოვანი სემიტური ტომები სწორედ
ამ ენაზე მეტყველებდნენ.
ქრისტეს შობამდე V საუკუნეში მცირე აზიის ბერძნული ქა-
ლაქები აქემენიანებს კი ემორჩილებოდნენ, მაგრამ თავისუფ-
ლების სული ხშირი აჯანყებებისკენ უბიძგებდათ.
აქემენიანებს მიაჩნდათ, რომ იმპერიის განსამტკიცებლად
ბალკანეთის ნახევარკუნძულიც უნდა მიესაკუთრებინათ,
თვით ათენითა და სპარტითურთ.
ქსერქსემ (ძვ.წ. 486-465 წწ.) გაილაშქრა კიდეც ბალკანეთ-
ში, მაგრამ ბერძნებთან მრავალჯერადმა მწარე მარცხმა ამ
გეგმაზე უარი ათქმევინა.
აქემენიანთა სამეფო კარის ინტრიგებმა, ხშირმა სახელ-
მწიფო გადატრიალებებმა, დაპყრობილი ხალხების პერიო-
დულმა აჯანყებებმა და სატრაპთა სეპარატისტულმა მიდრეკი-
ლებებმა იმპერია შინაგანად ისე დაასუსტა, რომ მაკედონე-
ლის წინააღმდეგ ვეღარაფერი გააწყო და, უდიდესი არმიისა
და აურაცხელი სიმდიდრის მიუხედავად, არსებობა შეწყვიტა.
თუმცა, ყველაფერს თანმიმდევრულად მივყვეთ...

***
სპარსეთს კარგად ახსოვდა ბერძენთა ძველი ოცნება და
მაკედონური „ვნებანიც“, თუმცა, ფილიპეს სიკვდილმა მათი
შიშიც მოადუნა და სიფრთხილეც – მეფე მოკვდა და რაღა უნ-
და დაგვიშავოს „ღლაპმა ალექსანდრემო?!“
ჭაბუკ მეფეს კი, უძველესი და უზარმაზარი იმპერია ეჭვით
რომ უმზერდა, უკვე შეეყარა 30 000 ქვეითი, 4 500 ცხენოსანი
და 160 სამხედრო ხომალდი.
ლაშქრობამდე 9 დღე ღმერთებს პატივი მიაგო, მეათე
დღეს კი, 334 წლის 9 მარტს, აღმოსავლეთისკენ წავიდა... თან
ჰყავდა ყველა, ვისი იმედიც ჰქონდა და ვინც წინა ბრძოლებში
თავი ისახელა.

30 მკითხველთა ლიგა
 სპარსეთს რომ მიადგა, ხომალდიდან შუბი ნაპირს დაასო
და ჰელესპონტზე ჯარების სრულად გადასხმამდე, ტროას ნა-
ადგილარი მოიხილა, აქილევსის საფლავს ემთხვია და,
მსხვერპლი რომ შესწირა, თავის სათაყვანებელი გმირის
სულს ასე მიმართა:
– ნეტავ შენ, ბედნიერო ჭაბუკო, სიცოცხლეშივე რომ ჰპოვე
უერთგულესი მეგობარი, სიკვდილის შემდეგ კი – დიდი მე-
ხოტბე!
რა ხდებოდა ამ დროს სპარსთა მეფის კარზე?
ევროპიდან სერიოზული საფრთხე მოადგათ კარს, ამიტომ
სასწრაფოდ დასცეს ბანაკი ქალაქ ზელეის მახლობლად.
უმაღლეს სარდლობას დარიოს მესამის სიძე მითრიდატე,
ცოლისძმა ფარნაკე, არტაქსერქსე მესამის შვილიშვილი არ-
ბუპალი და უცხოელთა სარდალი ომარი წარმოადგენდნენ.
მეთაურთა შორის არ ირიცხებოდა სარდალი მემნონ როდო-
სელი, რომელიც ბერძნობის გამო დაიწუნეს და არც მის მიერ
წამოდგენილი გეგმა მიიღეს, რომელიც ომის გაჭიანურებას,
მოულოდნელ თავდასხმებს, მაკედონელის ძალთა დასუსტე-
ბასა და ბრძოლის ველად ევროპის ქცევას გულისხმობდა.
ამას პირდაპირი შეტევა არჩიეს, რაც სწორედ მტრის წისქვილ-
ზე ასხამდა წყალს.
მოწინააღმდეგისკენ დაძრულ ჯარს გზად ბერძნული ქალა-
ქი, ლამპსაკი, უნდა გაევლო, რომელიც მტრის ხელში იყო –
მემნონს მორჩილებდა. აალექსანდრემ ქალაქელებს გათავი-
სუფლება შესთავაზა, რაზეც ცივი უარი მიიღო – არც ჩვენი გან-
მათავისუფლებელი ხარ და არც ქალაქის გასაღებებს ჩაგაბა-
რებთო, რამაც მაკედონელი განარისხა – წინ ვერავინ დამიდ-
გება, ქალაქში ძალით შევალ, დავანაცრებ და ნურც დანდობის
თხოვნას გამიბედავს ნურავინო!
თებესი არ იყოს, ვერც მათი სიჯიუტის გატეხვა მოახერხა
და ქალაქი მართლაც ძალით აიღო. როგორც დაიქადნა, დაქ-
ცევასაც უპირებდა, მაგრამ ლამპსაკელებმა ხერხს მიმართეს
და შეწყალების სათხოვნელად სახელგანთქმული და მაკედო-
ნელისთვის ფრიად პატივსაცემი ფილოსოფოსი, ანაქსიმენე,
წარგზავნეს...

31 მკითხველთა ლიგა
 რაღა თქმა უნდა, ალექსანდრემ ყოველივე წინასწარ გან-
ჭვრიტა და შუამავალს დაასწრო:
– ოლიმპოს ღმერთებსა ვფიცავ, რაც უნდა მთხოვო, არ შე-
გისრულებო!
– ქალაქი დაანგრიეო! – შეაგება თითქოს ამ სიტყვის მომ-
ლოდინე ბრძენკაცმა, რომელმაც კარგად უწყოდა, რომ მაკე-
დონელს ფიცის გატეხა არ სჩვეოდა და ქალაქს აღარაფერს ავ-
ნებდა...

32 მკითხველთა ლიგა
 თავი 13 – გრანიკოსთან
ორმა არმიამ მთის ჩქარი მდინარის, გრანიკოსის, ნაპი-
რებთან მოიყარა თავი.
– უცებ ნუ შევუტევთ, მტერს ქვეითი ჯარი სუსტი ჰყავს, ღა-
მით თავისით გაგვეცლება, საღამოა, მდინარეზე გადასვლას
ვერ მოვასწრებთ, წყალშივე დაგვხოცავენ... ახლა მარცხის
დრო არ არის, – ეს დღე მთელი ომის ბედზე იმოქმედებსო, –
ურჩევდა პარმენიონი.
– ჰელესპონტი უბრძოლველად გადმოვლახეთ და ამ მცი-
რე მდინარემ როგორ უნდა შეგვაშინოს?! ამით ხომ სპარსე-
ლებს წავახალისებთო? – ბრძანა ალექსანდრემ და პარმენიო-
ნი არმიის მარცხენა ფლანგზე გაგზავნა, თავად მარჯვენას მი-
აშურა, ჯარს წინ გაუძღვა და ომიც დაიწყო...

დღე ილეოდა, ისეც ცივი და ადგილ-ადგილ ღრმა მდინარე

ურჩხულის ხახასავით პირდაფჩენილი ამოჰყურებდა მეომ-
რებს, რომლებსაც მისი გადალახვა გაებედათ.
მეორე ნაპირზე მაშინვე იცნეს ჩამავალ მზეზე მკრთალად
მბზინავი, ალექსანდრეს ორფრთიანი მუზარადი და მყისვე
ისართა წვიმა დააყარეს. ამან უფრო გაახელა მეფე, ფარით
მოიგერია პირველი შეტევა, თითქმის უგონოდ გადალახა მდი-
ნარე და ხელდახელ ეკვეთა მტერს. ამაოდ ეცადნენ სპარსე-
ლები მაკედონელთა უკან, მდინარეში გადაყრას. შუა ბრძო-
ლაში მეფეს ჯერ შუბმა უმტყუნა, შემდეგ რამდენჯერმე გადა-
ურჩა აშკარა სიკვდილს. ომი გახურდა. მალე სპარსთა არმიის
ცენტრმა ზედიზედ დაკარგა სარდლები, წელში გატყდა და
ბრძოლის ველიდან უკუიქცა...
გრანიკოსი მთის მდინარე იყო... სწორედ მის კალთებზე
მიმალულ ქვეითებს შეუტია ალექსანდრემ და მათგან დიდი
წინააღმდეგობა არც მიუღია, მხოლოდ სპარსთაგან დაქირა-
ვებული ბერძნები არ ეპუებოდნენ და ცხენიც მოუკლეს. მალე
მტრის არმიის ეს ნაწილიც დიდი დანაკარგით უკუიქცა, მაკე-
დონელებმა პირველ ბრძოლაში 25 მხედარი დაკარგეს, შემ-
დეგ – 60 ცხენოსანი და 30 ქვეითი, რომელნიც მეფემ პატივით

33 მკითხველთა ლიგა
დაკრძალა ერთ საძმო საფლავში, მათი ოჯახები კი გადასახა-
დებისაგან გაათავისუფლა.
მაგრამ არც მტერი დავიწყნია – მათი გარდაცვლილი სარ-
დლები და დაქირავებული ბერძენი მეომრებიც პატივით მი-
აბარა მიწას, თუმცა, ცოცხლად დარჩენილ გასპარსებულ
ელადელებს ღალატი არ აპატია და მაღაროებში, უმძიმეს სა-
მუშაოებზე უკრა თავი.
***
ამ პატარა მდინარესთან ნაწვნევმა მარცხმა აქემენიდურ
ირანს საბოლოოდ წაართვა გამარჯვების იმედი – სარდალთა
უმეტესობა ალექსანდრეს მახვილს ემსხვერპლა, გადარჩე-
ნილთაგან ზოგმა სიცოცხლე მოისწრაფა, მცირე აზიის ბერ-
ძნულმა ქალაქებმა კი თითქოს პირი შეკრეს, ალექსანდრეს-
თან გვსურს შეერთებაო!
მას კი დაყოვნება არ სჩვეოდა და მოკლე ხანში ლიდიის
გულს, ქალაქ სარდეს, მიადგა. ყველამ იცოდა, რა ძალა იცავ-
და ამ ქალაქს, მაგრამ ქალაქელებმა უბრძოლველად, საკუთა-
რი ხელით ჩააბარეს „განმათავისუფლებელს“ ქალაქის კლი-
ტენი.
ვიდრე იქაურები „თავისუფლებით“ ტკბებოდნენ, მაკედო-
ნელმა ამ ადგილის ზევსის ტაძრით შემკობა გადაწყვიტა.
მაკედონელებს ქალაქში ისეთი წვიმები „შეჰყვათ“, ცა იქ-
ცეოდა... მალე მეხი, თითქოს საგანგებოდ, იქ დაეცა, სადაც
ლიდიის მეფის, კრეზოსის, სასახლე იდგა და გაანადგურა...
სწორედ მისი ნაადგილარი ამოირჩია მაკედონელმა ტაძრი-
სათვის.
***
უომრად დანებდა ეფესოც, რომლის გასპარსებული თავკა-
ცი, სახელად ამინტა, ადრე პელადან ძლივს გამოუსხლტა
ალექსანდრეს.
ის იყო, მისი ჯარი ქალაქს მიუახლოვდა, ამინტამ კვლავაც
გაქცევით უშველა თავს, იქაურმა დემოკრატებმა კი ოლიგარ-
ქებს შეუტიეს და მალე ისეთი ხოცვა-ჟლეტა ატყდა, რომ არა
ალექსანდრე, ეფესო მკვდარ ქალაქად იქცეოდა...

34 მკითხველთა ლიგა
 მაკედონელმა კარგად იცოდა თავისი მისია და აქაც განმა-
თავისუფლებელივით მოიქცა – მოქიშპენი შეარიგა, დააშოშ-
მინა და გადასახადებით, იქაურნი სპარსელებს რომ უხდიდ-
ნენ, არტემიდას იმ ტაძრის აღდგენა უბრძანა, ალექსანდრეს
დაბადების დღეს ჰეროსტრატემ რომ გადაწვა.
მალე კი, არა მხოლოდ კონტინენტის ბერძნულ ქალაქებ-
ში, კუნძულებზეც აღადგინა დემოკრატია და სპარსელთა უღ-
ლისგან გაათავისუფლა ისინი. აღდგენილ არტემიდას ტაძარს
კი, რომლის კედელზეც ბერძენმა მხატვარმა, აპელესმა, ზევ-
სის დარად ალექსანდრე გამოსახა, მსხვერპლი შესწირა.
***
ეფესოდან მილეტისკენ გაემართა, თუმცა ეს ქალაქი წინა-
მორბედებივით კეთილმოსურნედ არ შეხვედრია. მის დამ-
ცველთ მილეტის მიუდგომლობისა და სპარსთა ლაშქრის ეი-
მედებოდათ, თუმცა მაკედონელებმა აქაც იმარჯვეს...

35 მკითხველთა ლიგა
 თავი 14 – ჰალიკარნასი
კარგად იცოდა, სადაც შედიოდა – ეს, „ისტორიის მამის“,
ჰეროდოტეს, ქალაქი იყო, კიდევ, უამრავი საკვირველი ადა-
მიანისა და იმ დედოფლისაც, სიყვარულის ნიშნად, მეუღლეს
სამყაროს შვიდ საოცრებათაგან ერთ-ერთი – მავზოლეუმი –
რომ მიუძღვნა... იმასაც გრძნობდა, ეს ბრძოლა საბედისწე-
როდ იმოქმედებდა ომის ბედზე და საბოლოო გამარჯვებას
ალექსანდრეს არგუნებდა.
უიშვიათესი ალღოთი მუდამ გრძნობდა წარმატებას და
არც აქ შემცდარა. თუმცა, გარემოებანი მთლად მის სასიკე-
თოდ როდი აეწყო – ჰალიკარნასი იმ მხარეში სპარსთა ერთა-
დერთი დასაყრდენი იყო, ამასთან – მოღალატე ბერძენთა
თავშესაფარიც, განსაკუთრებული გააფთრებით რომ ემუქრე-
ბოდნენ მაკედონელს. მათგან ყველაზე „სპარსობით“ უკან და-
სახევი გზები რომ მოეჭრა და ბერძნობის გამო აღარც თავად
სპარსელნი ენდობოდნენ. თუმცა, ბოლოს მაინც იმდენი ქნა,
სპარსთა საზღვაო და სახმელეთო ძალთა მთავარსარდლო-
ბას გამოჰკრა ხელი.
ქალაქი უცნაური სიჩუმით გაქვავდა... სამი მხრიდან იგი
უმტკიცესი კედლებით გაამაგრეს იქაურებმა, მეოთხეს კი თა-
ვად ზღვა იცავდა...
ალექსანდრეს ჯარსა და ჰალიკარნასის ჭიშკარს შორის
ათასი ნაბიჯი იყო...
მემნონს დარიოს მესამის გულის მოგება და მაკედონელის
მონელება ისე სწყუროდა, თავად გამოვარდა ქალაქიდან ჯა-
რის ნაწილითურთ, თუმცა, მალევე უკუიქცა. მაკედონელი კი
განგებ აჭიანურებდა ქალაქზე შეტევას, რადგან მის დაქცევას
ერიდებოდა.
რამდენიმე კვირას ელოდა ალექსანდრე ქალაქის კაპიტუ-
ლაციას, მაგრამ მემნონმა თითქოს გონი დაკარგა – დროსთან
ერთად ემატებოდა მრისხანება და გალავნიდან ხან გავარვა-
რებულ ფისს ასხამდა, ხანაც ცეცხლმოდებულ მორებს ყრიდა.
მოწინააღმდეგე კი მოთმინებით იდგა და დასასრულს
ელოდა...

36 მკითხველთა ლიგა
 დასასრული კი ასე მოვიდა: ქალაქში მომწყვდეულ დამ-
ცველებს გული გაუტყდათ, მალე მემნონმა თავის გადასარჩე-
ნად იქაურობა ცეცხლს მისცა, რასაც მისწვდა, გემებზე წაიყო-
ლა და გადაიკარგა...
ხანძარი ჯერ ძალას იკრებდა, ქალაქში შესული მაკედონე-
ლის არმიამ რომ მიუსწრო და ჩააქრო.
მალე მცირე აზიის დასავლეთი ბერძნულ-მაკედონური
სამყაროს ნაწილად იქცა და ყოველივე ეს ერთი ზაფხულის
მანძილზე აღსრულდა...
ხმა დაირხა, ალექსანდრე სტიქიებსაც მზერით იმორჩი-
ლებს, ზღვიდან მშრალი გამოდის და ვერა ძალა ვერ აბრკო-
ლებსო...
მისი ისტორიკოსი, კალისთენე, კი ირწმუნებოდა, – ზღვა
ღვთაებრივ ალექსანდრეს თაყვანს სცემდაო...

37 მკითხველთა ლიგა
 თავი 15 – სპარსეთი
სპარსეთი მემნონის იმედად იყო და კვლავ არ სჯეროდა
ალექსანდრეს დანაქადნის. მემნონმა, რომელმაც თავისი გეგ-
მა მოგვიანებით აამოქმედა, მალე მრავალი ქალაქი დაისა-
კუთრა, მათ შორის – როდოსი და კოსი; ქიოსმა და ლესბოსმა
კი, ქალაქ მიტილენის გარდა, თავად გაუღო კარი. ეგეოსის
კუნძულის და ევბეის ქალაქები, თვით სპარტაც სიხარულით
ელოდნენ მემნონს... მაგრამ იგი უეცრად დასნეულდა, გარდა-
იცვალა და დარიოსის იმედებიც თან წაიღო...
დიდი ომი იყო მოსალოდნელი, ალექსანდრე მოდიოდა,
სპარსეთი კი სარდლის გარეშე დარჩა. სახტად დარჩენილი და
საგონებელში ჩავარდნილი დარიოსი იმასღა ფიქრობდა, სამ-
ხედრო საბჭოსათვის მიენდო ომის ბედი თუ თავად ჩადგომო-
და სათავეში ჯარს.
ბოლოს თავად იკისრა სარდლობა. კი გააფრთხილა აქემე-
ნიდების კარზე დაწინაურებულმა ბერძენმა, ქარიდემოსმა, არ
გვეკადრება ამ ომისთვის ღვთაებრივი ხელისუფლის გამეტე-
ბა, მე ჩამაბარეთ მთავარსარდლობა და ნახავთ, თავხედ მაკე-
დონელს ჭკუას როგორ ვასწავლიო, მაგრამ პასუხად სიკვდი-
ლი მიიღო.
ქკილიკიაში დაუბრკოლებლად შესულმა მაკედონელმა
იქაურ ცივ მდინარეში გადაწყვიტა გაგრილება, მაგრამ ყინუ-
ლოვანმა წყალმა ისე შეხუთა, გონი დაკარგა და გვიანღა, ტკი-
ვილებით დაკრუნჩხულმა, გაახილა თვალი. ლაშქრობაში თან
წამოყვანილ მკურნალთაგან ვერავინ ვერაფერი იღონა, მხო-
ლოდ ერთი, ფილიპე აკარნანიელი, მაკედონელს ბავშვობი-
დან რომ აქიმობდა, შეჰპირდა: ჩემი წამალი გადაგარჩენსო.
მაგრამ წინა დღეს პარმენიონმა მეფეს მისწერა: შენი მოკვდი-
ნებისთვის დარიოსმა ფილიპეს ათასი ტალანტი უბოძა და ცო-
ლადაც საკუთარ ასულს ჰპირდება, ასე რომ, არ ენდოო!
მაგრამ ალექსანდრემ წერილი „ეჭვმიტანილს“ წააკითხა,
წამალი კი მაინც მიიღო, რის შემდეგაც მალე განიკურნა.
ნაავადმყოფარი ძველი ჟინით მიიწევდა წინ – ჯერ სირია-
ფინიკიასა და მცირე აზიასთან მდებარე კილიკიაში განმტკიც-

38 მკითხველთა ლიგა
და, შემდეგ კი – ანქალიაში და სოლში, ბერძნულ ქალაქებში,
სიხარულით რომ შეხვდნენ მაკედონელს და მისი გამოჯან-
მრთელებისთვის ღმერთებს მსხვერპლიც შესწირეს.
სანამ დარიოსის გეგმას შეიტყობდა, მცირე აზიის კიდევ
ორ ბერძნულ ქალაქს დაეპატრონა. დარიოს მესამემ კი ქვიშა-
სავით მრავალრიცხოვანი ჯარით ევფრატი გადმოლახა და კი-
ლიკიის სიახლოვეს, სირიის ჩრდილოეთში, ქალაქ სოხასთან
შეჩერდა.
როგორც კი ალექსანდრემ ეს შეიტყო, ჯარი აღმოსავლე-
თისკენ დაძრა, დაღლილი არმია მთებში სიარულს მოარიდა,
ზღვისპირებზე ატარა და მირანდრაში შეჩერდა.
მტერი ორი დღის სავალზე იყო...
ნოემბრის წვიმები არ წყდებოდა, თუმცა, ეს როდი აბრკო-
ლებდა მაკედონელს: – სწორად იგუმანა, რომ რიცხოვნობით,
სულ მცირე, ოთხჯერ აღმატებულ მტერს, მისთვის მეტად მომ-
გებიან ადგილას, გაშლილ სოხას ველზე არ უნდა შებმოდა.
წინა ღამით დარიოსს სიზმრად ცეცხლმოდებული მაკედო-
ნური ბანაკი და სპარსულად შემოსილი ალექსანდრე ეჩვენა,
ბაბილონში რომ დააგელვებდა ცხენს, შემდეგ კი თავისი ცხე-
ნიანად განქარდა, რამაც თავის უეჭველ გამარჯვებაში დაარ-
წმუნა.
მეფეს თან ოჯახი და მრავალრიცხოვანი ამალა ახლდა,
უკან კი 200 000-იანი არმია მიჰყვებოდა, რომელთაგან
30 000 დაქირავებული ბერძენი იყო. კარგა ხანს ელოდნენ
მტერს, – ან ახლა გამოჩნდება, ან – ახლაო, მაგრამ არავინ
ჩანდა. ბოლოს, ყურადღება მოადუნეს და მაკედონელს მალე
დაცინვაც კი დაუწყეს, მაგ თავქარიანმა კარგად იცის, რაც
ელის და იმალებაო.
იმდენი ქნეს დარიოსის მრჩევლებმა, მეფე დაარწმუნეს, –
სანამ მტერი გაგვირბის, მივადგეთ და შევმუსროთო.
ამ შეცდომამ გამარჯვება კვლავ ალექსანდრეს უწყალობა
– ამხელა არმიით დაძრული მტერი მალე ვიწრო ხეობაში
„გაიჭედა“ და თავისი მთავარი უპირატესობაც, მრავალრიც-
ხოვნობა, დაკარგა.

39 მკითხველთა ლიგა
40 მკითხველთა ლიგა
 თავი 16 – ისოსთან
ორ არმიას მთის მცირე მდინარე პინარო ყოფდა – მარ-
ჯვნივ დარიოსი იდგა, მარცხნივ – ალექსანდრე.
დარიოსი მაშინაც ვერ მიხვდა, თუ რა სამსახური გაუწიეს
მისმა „მრჩეველებმა“, როდესაც სოხას ძალზე ხელსაყრელი
ბანაკიდან ხეობაში შემოიყვანეს.
მეფისგან გულმიცემულმა ალექსანდრეს არმიამ მდინარე
ისართა წვიმაში, მცირე დანაკარგით სწრაფად გადალახა და
ყიჟინით შეუტია სპარსელებს. მალე მარცხნიდან მოწინააღ-
მდეგის გულში მოექცა ალექსანდრე და დარიოსის „უკვდავ“
მეომრებს თავისი რჩეულნი დაუპირისპირა. რკალი ნელ-ნე-
ლა ვიწროვდებოდა... ის იყო, ბარძაყში დაჭრილი ალექსან-
დრე დარიოსს უნდა მისწვდენოდა, მოწინააღმდეგე ადგილს
მოსწყდა და თავქუდმოგლეჯილი გაიქცა. მეფეს ამალაც მიჰ-
ყვა და მალე სპარსელთა მთელი ფრონტი შუა გაიყო.
თუმცა, აქ ისეთი რამ მოხდა, რომ არა ალექსანდრეს გე-
ნია, ყველაფერი მაკედონელთა წაგებით დასრულდებოდა:
გაქცეულ დარიოსს გაკიდებული ალექსანდრე ჩამორჩა თავის
ფალანგებს, რომელთაც გასპარსებულმა ბერძნებმა შეუტიეს.
ისინი მაკედონელების უკან, მდინარისკენ შევიწროებას ცდი-
ლობდნენ, რის შემდეგაც ალექსანდრე თავისი არმიისგან
იზოლირებული რჩებოდა. ალექსანდრემ საფრთხე დროულად
იგრძნო და უკან შემობრუნდა თავისიანების საშველად. ცალ-
კე ამ უეცარმა იმპროვიზაციამ დააბნია დარიოსის ბერძნები,
ცალკე – მოწვდენილმა ცნობამ, სპარსთა მეფე უკუიქცაო, და
შიშით ერთურთში არეულებმა უკანმოუხედავად გაქუსლეს.
თესალიელ ბერძნებსაც ეს უნდოდათ – სულ ცხენდაცხენ, მახ-
ვილთა ცემითა და კბილთა ღრჭენით მიჰყვნენ მოღალატე
თვისტომთ...
რაღა უნდა ეღონა სპარსთა რეზერვს, თუ არა ის, რომ უბ-
რძოლველად, ხმლის მოუქნევლად უკან გაჰყოლოდა თავის
აქემენიდურ „ღვთაებას“?!

41 მკითხველთა ლიგა
 აქ კი ერთხელ კიდევ გამოჩნდა, თუ რას ნიშნავდა უზარმა-
ზარი არმიის ვიწროებში „ჩაჭედვა“ – მალე ხეობა სპარსელთა
გვამებით ჩაიხერგა.
მზის ჩასვლამდე სდია ალექსანდრემ დარიოსს, მაგრამ
ვერ მისწვდა...
შეღამებისას ჩააღწია მტრის ყოფილ ბანაკამდე, სადაც უკ-
ვე მისი მეომრები გაშლილიყვნენ, ალაფი დაესაკუთრებინათ,
მეფის კარვისთვის კი ხელი არ ეხლოთ.
ომის ჭუჭყი დარიოსის აბანოში ჩამოიბანა და მის კარავში
რომ შევიდა, ესღა აღმოხდა: აი, თურმე, რას ნიშნავს მეფო-
ბაო!
მალევე აცნობეს – თვით დარიოსის ოჯახი გვყოლია
ტყვედ, მეფე მკვდარი ჰგონიათ და დასტირიანო. ამ ამბავმა
შეძრა ალექსანდრე და მათ სანუგეშებლად კაციც აფრინა: და-
რიოსს სიცოცხლის კი არა, ძალაუფლების წართმევას ვუპი-
რებ და ნურც თქვენ შეშინდებით, რადგან ძველი პატივის აყ-
რას არავინ გიპირებთო!
***
ნაადრევად და უცნაურად შეწყვეტილმა ომმა სპარსელებს
90 000 ქვეითი და 10 000 მხედარი წაართვა, მაკედონელს კი
– მხოლოდ 300 ქვეითი და 150 მხედარი, რომლებიც მიწას პა-
ტივით მიაბარა და მათ პატივსაცემად სამი საკურთხეველიც
აღმართა, შემდეგ კი ჰეფესტიონთან ერთად იმ დღესვე ეწვია
მტრის ტყვედქმნილ ოჯახს.
დროს არ ახსოვდა, რომ ამ მეფური სისხლის ქალბატო-
ნებს ვინმესთვის, თუნდ ალექსანდრეს დარი ხელმწიფისათ-
ვის, ფერხთა ამბორით ეთხოვათ სიცოცხლე, მაგრამ, ასე მოხ-
და. თუმცა, ისინი ალექსანდრეს კი არა, მაკედონელზე უფრო
ახოვანი ჰეფესტიონის წინ განერთხნენ, ძალზე რომ მიაგავდა
„ღვთაებრივ მეგობარს“.
მაგრამ რაც შემდეგ მოხდა, კიდევ უფრო საკვირველი იყო:
ფეხზე წამოაყენა მის წინ დამხობილი, იმედდაკარგული,
მტრის ცრემლმდინარე დედა ალექსანდრემ და ღიმილით ანუ-
გეშა: არაფერია, ეგეც ალექსანდრეაო! ალექსანდრეობა კი,
სინამდვილეში, მხოლოდ მას შეეძლო. მხოლოდ მისი „ტოლი“

42 მკითხველთა ლიგა
იყო ის სიტყვა, ამ დღის შემდეგ ხშირად რომ იმეორებდა: მე-
ფისთვის საკუთარ ვნებათა მოთოკვა უფრო სასახელოა, ვიდ-
რე – ომში გამარჯვებაო!
დროს არც ის ახსოვდა, ვინმე მძლეველს მოსისხლე მტრის
ტყვედქმნილი, შიშით ათრთოლებული მცირეწლოვანი ვაჟი
გამარჯვების დღესვე გულში ჩაეკრას, მისი მთელი ოჯახობა
ენუგეშებინოს და მოწიწებით გასცლოდეს იქაურობას...
შემდგომ ხშირად იმეორებდა: ახლობელთაგან დარიოსის
თანამეცხედრეზე ხუმრობასაც კი ვერავინ გამიბედავდაო!
მაგრამ, მალე შეიტყობს, რომ ის დღე მხოლოდ ბრძოლის
ველზე მოპოვებული გამარჯვების გამო არ ყოფილა საბედის-
წერო... იმ დღემ მაკედონელს როქსანა აჩუქა...

43 მკითხველთა ლიგა
 თავი 17 – სირია, ფინიკია, პალესტინა
სად იყო ამ დროს დარიოსი?
ისოსიდან სირიის ჩრდილოეთამდე, სული არ მოუთქვამს,
ისე მიაღწია და დღეს გამქრალ ქალაქ ოხნთანღა გაბედა სუ-
ლის მოთქმა.
არმია?
მისი ნაფლეთები, ზოგი ლიდიას რომ შეეფარა, ზოგი ფრი-
გიას, კაპადოკიას თუ პაფლაგონიას, იქვე შემოიკოწიწა და ევ-
ფრატის გავლით თაპსაკოს მიადგა.
ალექსანდრე?
სანამ დარიოსი უკანმოუხედავად გარბოდა, სირია-კილი-
კიის საზღვარზე კიდევ ერთი ალექსანდრია დააარსა, ცოტა
ხანში კი – ნიკოპოლისი.
რას აპირებდა?
დარიოსის დევნის დრო არ იყო, ზღვაზე ჰეგემონიისთვის
ახლა სირია, ფინიკია, პალესტინა და ეგვიპტე სჭირდებოდა,
საიდანაც თავისუფლად მისწვდებოდა ცენტრალურ და აღმო-
სავლეთ აზიას. სირია-ფინიკია-პალესტინა კი იმ ზურგად ეგუ-
ლებოდა, აზიის გულში შეღწევისას რომ სჭირდებოდა. ამიტომ
დამასკოს დასასაკუთრებლად ჯერ პარმენიონი წარგზავნა,
რომელმაც ქვეყნის ჩრდილოეთი და სამხრეთიც უბრძოლვე-
ლად განვლო, დედაქალაქი იოლად აიღო, შემდეგ კი თავის
ჯარიანად დიდძალ ქონებას დაეპატრონა.
პარმენიონმა ალექსანდრეს აცნობა, რომ იქაურ ტყვეთა
შორის დარიოსის 329 მუსიკოსი, 46 გვირგვინის დამწნავი,
277 მზარეული, 29 ხაბაზი, 13 მერძევე, 70 მეღვინე და 40 მე-
ნელსაცხებლე იყო. თუმცა, ეს ყველაფერი არ იყო: მაკედონე-
ლებს იქ დახვდნენ ყველაზე ურჩი ბერძნები – ათენის, თებეს
და სპარტის ელჩები – ისოსის ბრძოლის წინ დარიოსს რომ
ეახლნენ.
რა ბედი ეწიათ მათ?
ალექსანდრემ ჯერ თავისთან იხმო ისინი, შემდეგ გაათავი-
სუფლა, ორს – თესალისკოსს და ათენელ ფოკიონს – მამების
ღვაწლის პატივად აჰყარა ტყვეობა, ხოლო მესამეს, დიონისო-

44 მკითხველთა ლიგა
დოროსს – ოლიმპიურ შეჯიბრებაზე მიღებული გამარჯვების-
თვის...
ის იყო, ფინიკიის გზას დაადგა, სპარსთა ელჩობა წამოეწია
დარიოსის წერილით.

45 მკითხველთა ლიგა
 თავი 18 – დარიოსის უსტარი
რას სწერდა ბრძოლის ველიდან უკუქცეული და მანძილით
გულმოცემული დარიოსი? – მართალია, მამაშენი, ფილიპე,
სპარსთა მეფე არტაქსერქსესთან მეგობრობდა, მაგრამ მისი
გარდაცვალებისთანავე მაკედონელები მტრებად მოგვეკიდ-
ნენ. ფილიპეც წავიდა და ჩემი წინამორბედიც, მაგრამ ძველი
მეგობრობის აღდგენის ნაცვლად მომიტრიალდი და ჩემს
ხალხს ჭირად ექეც! სხვა რა გზა იყო, თუ არა შენს წინააღმდეგ
უთვალავი ლაშქრის შეკრება. რადგან ზეცამ გამარჯვება შენ
გარგუნა, მოვითხოვ, შენგან ტყვედქმნილი ოჯახი დამიბრუნო,
რის სანაცვლოდაც მეგობრობას გთავაზობო!
აი, რა უპასუხა დამარცხებულის, უფრო მეტიც, ბრძოლის
ველიდან ლაჩრულად გაქცეულის, ცოტა არ იყოს, კადნიერ
მონაწერს მაკედონელმა:
– მაკედონიურ და ბერძნულ მიწაზე თავიდან შენი წინაპრე-
ბი მოვიდნენ ათასი ჭირით, თავად მოგვეცით საბაბი ომისა...
განა თქვენ არ მფარველობდით მამაჩემის მტრებს და არტაქ-
სერქსემ ჯარიც არ დაინანა მათთვის? ან მამაჩემის მკვლელნი
თავად არ მოაგზავნეთ?! შენ რა გეთქმის, სამეფო პატივის უკა-
ნონოდ მიმთვისებელსა და სპარსული სამართლის პირწმინ-
დად გამთელავს? კაცს, რომელმაც ელინნი შენი ბინძური ფუ-
ლითა და წერილებით ამიმხედრე და მშვიდობა დამირღვიე!
თავად მეყავ მტრად და საომრადაც ამ მიზეზმა გამომიყვანა,
სამართლიანად გძლიე და ის მიწა მივიღე, რომელიც ისევ შე-
ნი გგონია.
ვინც გვერდით გეგულებოდა და მე მომემხრო, მათზე
ვზრუნავ და ძალა არავიზე მიხმარია. და რადგან ახლა აზია ჩე-
მია, თუ ჩემთან მოსვლას ინებებ, ჩემს კეთილგანწყობასაც მი-
იღებ, ხოლო თუ კვლავ წერილის მოწერის გუნებაზედ მოხ-
ვალ, ისე მომმართე, როგორც აზიის მბრძანებელს და არა რო-
გორც სწორს, რადგან ამით ჩემს ღირსებას შეურაცხყოფ და
საკადრისსაც მიიღებ!

46 მკითხველთა ლიგა
 ისიც იცოდე, თუ სხვაგვარად სჯი და ძალაუფლების საპოვ-
ნელად სხვას ფიქრობ, შემებრძოლე და ნურც გაქცევას ეცდე-
ბი ისევ, რადგან, სადაც იქნები, მოგწვდები!
***
კარგად იცოდა ალექსანდრემ, ეს სიტყვა დარიოსზე მეტად
სხვების გულს რომ მოხვდებოდა, – ძველი მტრები კბილებს
ილესავდნენ და ელოდნენ მის აღსასრულს, – ისოსს ვერ გა-
დაურჩება, დარიოსი გადაყლაპავსო! მაგრამ, როგორც კი მის-
მა გამარჯვებამ ზეცა შეძრა, ბერძენთა მოლოდინი იმაზე ზრუნ-
ვად იქცა, ოქროს როგორი გვირგვინი მიერთმიათ გაზაფხუ-
ლის დღესასწაულზე მაკედონელისთვის და რამდენკაციანი
ელჩობით მიელოცათ მისთვის „წყეული“ გამარჯვება.
***
ახლა კი, სანამ იმ გზას გავუყვებით, რა გზითაც ალექსან-
დრემ ფინიკიამდე ჩააღწია, მოკლედ მაინც ვთქვათ ამ ქვეყა-
ნაზე:
ამ დიდებული მიწის მკვიდრებმა თითქოს ზღვის ჰაერთან
ერთად შეისუნთქეს თავისუფლების სიყვარული. სპარსელნი
თავისებურ პატივს მიაგებდნენ და აქაურებიც მათ ინტერესს
იცავდნენ ზღვაზე. სწორედ ფინიკიელები წარმოადგენდნენ
სპარსთათვის, ნაკლებად სანდო კვიპროსელებთან ერთად,
სპარსული ძლევამოსილი ფლოტის ბირთვს და, როგორც კი
საშუალება მიეცემოდათ, მყისვე უპირისპირდებოდნენ მოსის-
ხლე მტრებად მიჩნეულ ბერძნებს.
თუმცა, ამ ქვეყნის ელიტაც სიამოვნებით ისუნთქავდა ელა-
დის სურნელს. აქაურობამ იუცხოვა აღმოსავლეთი, ამიტომ,
ბერძენთმოძულეობის მიუხედავად, ალექსანდრეს მოსვლას-
თან ერთად, ბუნებრივად და იოლად მიიღო ელინიზმი.
ფინიკიამ ალექსანდრეს მოსვლა, თავიდან, აქემენიდთა
გავლენისაგან გათავისუფლებად მიიღო, მაგრამ შემდეგ მარ-
თლაც საბედისწერო არჩევანის წინაშე დადგა: დარიოსი, მა-
კედონელისაგან განსხვავებით, მათ თვითმყოფადობას არ
ემუქრებოდა; ახლა კი ან ძველი, ტრადიციული, მაგრამ გაქ-
რობისკენ მავალი გზა უნდა აერჩიათ, ან – ბერძნულ სამყაროს
შესისხლხორცებოდნენ.

47 მკითხველთა ლიგა
 თავი 19 – აბდალმონე – კაცი საკვირვე-
ლი
ალექსანდრე კი უკვე ფინიკიის გზას ადგა, სადაც ჯერ მცი-
რე, კუნძულოვანი ქალაქი არადი ჩაიბარა უბრძოლველად,
შემდეგ – მარათი, ბიბლოსი და სიდონი.…თუმცა, სანამ მაკე-
დონელს სხვა იქაურ ქალაქებამდე გავყვებოდეთ, სული მო-
ვითქვათ და ერთი მაშინდელი ამბავიც გავიხსენოთ:
სიდონის მმართველმა თვითმარქვია მონარქმა ქალაქი,
მეზობელთა მსგავსად, უბრძოლველად დათმო, მაგრამ თანა-
მოქალაქეებმა მის ნაცვლად მაკედონელს ქალაქის თავად
სხვა კაცი სთხოვეს. ალექსანდრემ ეს საქმე ჰეფესტიონს მიან-
დო, მან კი თავკაცად ის აირჩია, ვისაც, თავისი სამეფო წარმო-
მავლობის მიუხედავად, მეფობა სულაც არ სურდა, სახელად
აბდალმონე. ამ დიახაც გონიერ კაცს ამგვარ პატივზე უარი ეთ-
ქვა და მებაღის უბრალო ხელობისათვის მიეყო ხელი. ჰეფეს-
ტიონმა მისი თხოვნა არად ჩააგდო, კონკები ძალით გახადა
და სამეფო სამოსიც ძალით ჩააცვა.
ალექსანდრეს აბდალმონემ დიოგენე გაახსენა, კარგა
ხანს ათვალიერა და ბოლოს ეს ჰკითხა:
– ვხედავ, კეთილშობილთაგანი ხარ, მაგრამ მითხარი,
უპოვრობა მართლა ნებით აირჩიე?
– ჩემი სურვილები ჩემივე მომუშაკებულის იქით არ წასუ-
ლა. მეტი არც მჭირდებოდა, ამიტომ, ღმერთს ვთხოვ, მეფობაც
ისე დამათმენინოს, როგორც სიღარიბე დავითმინე!

პასუხით მონუსხულმა მეფემ ღიმილიანი დუმილით დატო-

ვა იქაურობა...

48 მკითხველთა ლიგა
 თავი 20 – „...პარმენიონი რომ ვიყო...“
ჯერ კიდევ სიდონში ყოფნისას, სანამ სამხრეთ ფინიკიის
უბრწყინვალეს და უდიდეს ქალაქ ტიროსს მიაღწევდა, კვიპ-
როსელმა ელჩებმა ამ კუნძულის ცხრა ქალაქის მორჩილება
აღუთქვეს.
როგორ შეხვდა მაკედონელს უძველესი ტიროსი?
სხვა იქაურ ქალაქთა მსგავსად, მასაც ჰყავდა მეფე, ადსე-
მილეკი, ქალაქის ბჭესთან მდგარ ალექსანდრეს თავაზიანი
პატივით რომ დაახვედრა ელჩობა და მლიქვნელურად ჰკით-
ხა:
– რას ინებებს თქვენი უდიდებულესობა?
– მსურს, თქვენს ტაძარში ტიროსის ჰერკულესს (ფინიკიურ
უმაღლეს ღვთაება მელკარტს) შევწირო მსხვერპლი!

მაგრამ ხრიკთა ხლართვით განთქმულმა ფინიკიელებმა

მყის იგუმანეს, რასაც უპირებდნენ – უზენაეს ტაძარში შეს-
ვლით ალექსანდრე უმაღლეს ძალაუფლებასაც მიიღებდა.
ამიტომ ჯერ თავაზიანი უარი უთხრეს, შემდეგ კი ომის გუნება-
ზეც დააყენეს.
ტიროსს მტკიცე სიმაგრეები იცავდა, მხოლოდ ერთი მხრი-
დან ჰყოფდა კონტინენტისგან სრუტე, რისიც განსაკუთრებუ-
ლად ეიმედებოდათ. თუმცა, მალე ეს უპირატესობა საფრთხედ
შეუბრუნდათ: ჯერ სიცილად არ ეყოთ, მაკედონელებმა ამ
სრუტის მიწით ამოვსება რომ იწყეს, მაგრამ შემდეგ შეშინ-
დნენ, ქალაქის გალავანი მეტად გაამაგრეს და მტერს მისი
ქონგურებიდან ხან ისრებს უშენდნენ, ხან – ცეცხლწაკიდებულ
მორებს.
ალექსანდრემ მათი დაცვა სცადა, მაგრამ ფინიკიელებმა
ფისით სავსე გემი მიაყენეს, ცეცხლი წაუკიდეს და დამბაზე მო-
მუშავე მაკედონელები ერთიანად ამობუგეს.
აქამდე დაუმარცხებელ მეომართა ამ უეცარმა ფიასკომ
ზოგს ისე წარუკვეთა სასო, მაკედონელს ზღვის ამოვსებაზე ხე-
ლის აღება და ტიროსის ნეიტრალიტეტზე დათანხმება ურჩიეს,
მაგრამ შეეძლო კი ალექსანდრეს, რომელიც მხოლოდ გამარ-

49 მკითხველთა ლიგა
ჯვებისთვის იყო დაბადებული, ამ მცირე და თავხედ ქალაქთან
დათმობაზე წასვლა და მარცხთან შერიგება?! ეს ბედის ნებიე-
რა კაცი თავის დიდ მიზნებს ვერ შეელეოდა და ჭკუასაც ასწავ-
ლიდა ცუდმედიდ მტრებს.
როგორც ჩანს, დარიოსსაც მოეჩვენა, რომ ულტიმატუმის
ენით საუბრის დრო დადგა და ახალი უსტარი აფრინა ალექ-
სანდრესთან – 10 000 ტალანტად ოჯახი დამიბრუნე, სამაგიე-
როდ ევფრატისა და ჰალისის დასავლეთით მდებარე ყველა
ქვეყანა შენი იყოს და ჩემი ასულიც ცოლად მიბოძებიაო!
ამის გამგონე მაკედონელმა სასწრაფოდ შეყრილ თანა-
მეინახეებს, უპირველესად კი – ერთგულ პარმენიონს, აზრი
ჰკითხა და პასუხად მიიღო:
– მე რომ ალექსანდრე ვიყო, დარიოსს დავთანხმდებოდი!
– პარმენიონი რომ ვყოფილიყავ, მეც იმავეს ვიზამდი! –
მიახალა მეგობარს.

დარიოსს კი ეს მისწერა:
– არც შენი ფული მჭირდება, არც ქვეყნის ნაწილი, რადგან
ყოველივე, რაც შენი გგონია, მე მეკუთვნის და შენს ასულზეც
მაშინ ვიქორწინებ, როცა ვისურვებ! თავადვე მეახელ, თუ წყა-
ლობის მიღება გსურს და არ დაივიწყო, რომ ცაზე ერთი მზეა
და მიწა ორ მეფეს ვერ დაიტევს, ის ერთი მეფე კი სწორედ მე
ვარ!
ცბიერი ტიროსელები კი არა, ქვეყანა რომ აღმდგარიყო,
ვერაფერი შეაჩერებდა. მსწრაფლ განაახლა სრუტის ამოვსე-
ბა, მალე მთელი ფლოტი შეჰყარა, დამატებითი ძალა – 400
ბერძენი მოქირავნე – შემოიმატა და ქალაქს შეუტია.
ტიროსელებმა ჯერ არ იცოდნენ, რომ ფინიკიის ყველა ქა-
ლაქი და კვიპროსის ფლოტი უკვე მაკედონელს ეკუთვნოდა,
ამიტომ ამხელა ძალის ხილვამ დააფრთხო და დაარწმუნა ისი-
ნი, რომ მათი უბადრუკი წინააღმდეგობა მარცხებისთვის იყო
განწირული. თუმცა, იხტიბარი არ გაიტეხეს და ჯერ ხმელეთ-
თან მისასვლელი გზა ამოუქოლეს გემებს უზარმაზარი ლოდე-
ბით, შემდეგ კი ცეცხლი, მდუღარე კუპრი, ისრები და ლოდები
გადმოაყარეს. ისიც მოახერხეს, რომ მტრის მონაპირე ხო-

50 მკითხველთა ლიგა
მალდებისათვის ბაგირები გადაეჭრათ და ზღვისთვის მიეცათ,
თუმცა, მაკედონელებმა თოკები ჯაჭვებით შეცვალეს, ნაპირ-
თან დაყრილი ლოდები დიდი წვალებით ამოყარეს და საბ-
რძოლო გემები ნაპირს დაუბრკოლებლად მიაყენეს.
მალე ისეთი ომი გაჩაღდა, ცოცხალნი მკვდრებს შენატ-
როდნენ – თუ სადმე ხელთ მოიგდებდნენ, ტიროსელები მაკე-
დონელებს აშიშვლებდნენ, კედლებზე ჰკიდებდნენ და წამე-
ბით ხდიდნენ სულს, ყელგამოჭრილ ცხედრებს კი ზღვაში
ყრიდნენ.
ტიროსელთა ერთადერთი იმედი სახელგანთქმული კარ-
თაგენი იყო, თუმცა, თანაგრძნობის მეტი მათგან არაფერი მი-
უღიათ. უკანასკნელი ძალა მოიკრიბა და ერთხელაც გაიბ-
რძოლა ტიროსმა – უეცრად ჯერ 13 ხომალდით შეიჭრა მტრის
ფლოტის სიღრმეში და ერთი გემი მაშინვე გაუნადგურა, შემ-
დეგ კი, უკუქცეულმა, დამბასთან იბრძოლა განწირულად და
იმდენი ქნა, იანვრის ომი ივლისამდე გაჭიმა.
დაიქანცა ჯარი, გაჭიანურებულმა ბატალიებმა არაქათი
გამოაცალა. ალექსანდრეს თან ეჩქარებოდა მისი დასრულე-
ბა, თან ბრაზობდა, – ამდენი დრო არც ერთ ბრძოლაში არ და-
მიხარჯავსო...
ყველა მხრიდან ისეთი გააფთრებით შეუტია ტიროსს, იქა-
ურნი ვეღარ იგებდნენ, მაკედონელთა ძირითადი სამიზნე ქა-
ლაქის რომელი ნაწილი იყო. მალე ქალაქის უკანასკნელი
დამცველნიც დაეცნენ და ომიც დასრულდა.
ძველი სამყაროს „ზღვათა დედოფალი“, უბრწყინვალესი
და უძველესი ტიროსი, ამ ბრძოლამდე ორსაუკუნე-ნახევრის
წინ, 13 წლის მანძილზე ეულად რომ ეწინააღმდეგებოდა ნაბუ-
ქოდონოსორ ბაბილონელს, მაკედონელმა შვიდ თვეში დას-
ცა.

51 მკითხველთა ლიგა
 თავი 21 – პალესტინა
მაკედონელს პალესტინამ თავისი ჩრდილო საზღვარი გა-
უხსნა და, როგორც იტყვიან, ხმლის მოუქნევლად მიიღო. არც
იერუსალიმი დახვედრია მტრულად – სოლომონის ტაძარში,
მსხვერპლიც კი შესწირა იქაური წესით. მხოლოდ ღაზაში
იფეთქა თებესა და ტიროსის სულმა – იქაურმა მმართველმა,
საჭურისმა, სახელად ბატისმა, არაბებიც კი იხმო მოსაშველებ-
ლად.
332 წლის სექტემბერი იდგა...
ღაზა მაღალ მთაზე მდებარეობდა, მტკიცე ციხესიმაგრით,
რომლის კედლებსაც, ერთი შეხედვით, უსხეულო ძალნიც კი
ვერ გადალახავდნენ. მაგრამ ალექსანდრემ, რატომღაც, იო-
ლად ასაღებ ქალაქად ჩათვალა და მის კედლებთან საიერიშო
ნაგებობების მიდგმა განიზრახა. ამაოდ არწმუნებდნენ, – ამ
სიმაღლის კედლებს რა ნაგებობა მისწვდებაო, მაგრამ, რო-
გორც სჩვეოდა, თავისი გაიტანა და ღაზის სიმაგრესთან ხე-
ლოვნური ბორცვების აღმართვა ბრძანა.
ის იყო, ბრძოლის წინ ღმერთებს მსხვერპლი შესწირა და
სხეული შეიჭურვა, საიდანღაც მოსულმა ფრინველმა ზედ თავ-
ზე დასცა კლანჭებით მოტანილი ბელტი...
– ღაზა შენია, მაგრამ დღევანდელი დღისა კი გეშინოდესო!
– გააფრთხილა არისტანდროს მისანმა.
თავიდან კი ფრთხილობდა მეფე, მაგრამ, როგორც კი
ბრძოლა გაჩაღდა, ყოველივე დაივიწყა. უეცრად მის წინაშე
ვინმე არაბი დაემხო, მეფემ ჩათვალა, – ჩვენ მოგვემხროო და
დანდობილად წამოაყენა. თუმცა, თვალის შევლებაც ვერ მო-
ასწრო, ისე მოუქნია ხმალი არაბმა. მართლა სასწაულმა იხსნა
მეფე, – თავი უმალ მოარიდა და ხმლიანად წააცალა მტერს ხე-
ლი.
ის იყო, იფიქრა, – ალბათ, მისანმა ეს ხიფათი იგულის-
ხმაო, უარესი რომ შეემთხვა – მტრის ისარმა ჯერ მის ფარში
გააღწია, ხოლო შემდეგ ჯაჭვის პერანგი გაურღვია და მხარი
გაუგლიჯა.

52 მკითხველთა ლიგა
 ისარი ისე ამოაცალეს, არც დაუკვნესია და კვლავ ომს შე-
ერია, თუმცა, მოკლე ხანში ტკივილმა ძალა გამოაცალა და, ის
იყო, გონი უნდა დაეკარგა, ბრძოლის ველიდან გაიყვანეს.
ბრძოლაც მალე დასრულდა, მტერმა კი იფიქრა, – მაკე-
დონელი უეჭველად მოვინელეთო, და ნაადრევ ზეიმს მიეცა.
თუმცა, ამგვარი ჭრილობები თითქოს ენერგიით მუხტავდა მე-
ფეს – მეორე დღეს მხარგაგლეჯილი გაუძღვა ჯარს და მალე
ფეხიც დაიზიანა.
ორ თვეში დაეცა ღაზა. მისი მმართველი, საჭურისი ბატისი,
ალექსანდრემ ეტლს გამოაბა და ქალაქის გარშემო ათრევინა.
მოსახლეობა თითქმის ამოწყდა. გადარჩენილები მონე-
ბად გაყიდეს, ცარიელ ქალაქში კი ფილისტიმელნი და არაბე-
ბი ჩაასახლეს და მცველად მაკედონელნი დაუდგინეს.
მაკედონელს ეგვიპტე ელოდა...

53 მკითხველთა ლიგა
 თავი 22 – ეგვიპტე
შვიდი დღე იყო ღაზის ბრძოლიდან გასული, ნილოსთან,
ქალაქ პელუსიონში რომ შევიდა. მათთვის მაკედონელი
„მხსნელი“ იყო, თუმცა, რა სურვილი დუღდა მის გულში, მხო-
ლოდ ალექსანდრემ უწყოდა: მისთვის ეს მიწა, სპარსეთის უკი-
დურესი პროვინცია, ისეთივე სასურველი იყო, როგორც – ამ
დღემდე „გათავისუფლებული“ ყველა ქვეყანა.
ხალხმა თითქოს გონი დაკარგა, ისეთი სიხარულით შეხ-
ვდა ალექსანდრეს.
მემფისში შესულმა სრულიად ეგვიპტე თავისუფალ ქვეყ-
ნად გამოაცხადა, რაც სალბუნად დაედოთ სპარსთაგან დამ-
ცრობილ ეგვიპტელებს. მათ ღმერთებსაც პატივი მიაგო. სამ-
ყარომ, რომელმაც კარგად იცოდა ელადის ხასიათი, იოლად
მიიღო მისი სული – ბერძნულ ოლიმპიადასაც მალე შეეჩვია
და სხვაგვარ შეჯიბრებებსაც, თუმცა, არც ადგილობრივი ტრა-
დიციების უგულებელყოფა და უპატივცემულობა უგრძვნია.
მაკედონელი მალე კვლავ ნიკოლის შესართავისკენ დაიძ-
რა და კუნძულ ფაროსის პირისპირ ახალ ზექალაქს ჩაუყარა
საფუძველი – იმ ბრწყინვალე და სახელგანთქმულ ალექსან-
დრიას, ნამდვილ კულტურულ და საგანმანათლებლო კერად
რომ ექცა იმჟამინდელ სამყაროს.
ამ ქალაქს მისი ხმელთაშუა ზღვაზე ბატონობის დიდი ოც-
ნება უნდა აეხდინა და სამი კონტინენტი სამარადისოდ დაეკავ-
შირებინა ერთმანეთისთვის. ქალაქის კონტურები თავად მო-
ხაზა და საფუძვლის ჩაყრაც მალევე ბრძანა, შემდეგ კი ამონის
ოაზისს მიაშურა.
წინ დიდი უდაბნო იდო... ჯერ პარაიტონიამდე იარეს 500
კილომეტრი, შემდეგ სამხრეთით მიიქცნენ და იდუმალ უდაბ-
ნოს შეერივნენ.
ბედის ნებიერს აქაც გაუმართლა – წვიმა, რომელიც ათ-
წლეულებში ერთხელ თუ სწყალობდა ხოლმე აქაურობას,
გზად წამოეწიათ და არც გულისგამაწვრილებელ, უდაბნოსათ-
ვის ჩვეულ ქარებს გაუღვიძიათ მათ შესაწუხებლად. მალე
შორს სიმწვანე შენიშნეს და სიცხით ათრთოლებულ ჰაერში

54 მკითხველთა ლიგა
სიზმრის მსგავსი ოაზისიც გამოიკვეთა. ეს მართლაც ცხადი სა-
მოთხე იყო, მით უფრო – ხორშაკი უდაბნოს შემდეგ...
ღვთის ძედ მოიხსენია ამონის ქურუმმა ალექსანდრე, რო-
მელიც დაეკითხა:
– სურს კი ამონს ჩემი მიწაზე გამეფება?
– დიახ, და აღსრულდება კიდეც მისი ნება! კაცთა შორის
ვერავინა გძლევს, ხოლო სიკვდილის შემდგომ უკვდავთა
გვერდით, ღმერთთა შორის მოიხსენიები!

ქურუმმა მისი „ღმერთობა“ მალე იქ მყოფთაც გამოუცხა-

და. ადამიანებს ღმერთი სწყუროდათ, მაშინდელ სამყაროში
კი ვინ „იღმერთებდა“ ალექსანდრეზე უკეთ?
ახლა, წინ დარიოსი ელოდა, რომლის საბოლოო ძლევი-
თაც მაშინდელი სამყაროს პატრონი ხდებოდა...
ამიერიდან იგი „მეფეთა მეფედ“ და „ამონის ძედ“ იწოდება.
მისი გამოსახულებიანი მონეტებიც ამ წარწერებით მოიჭრე-
ბა...
***
ოაზისიდან ისევ მემფისს მიბრუნებულს, ელადის ქალაქე-
ბის წარმომადგენლებთან ერთად, ანტიპატროსის წარმოგზავ-
ნილი დაქირავებული ბერძნებიც დახვდნენ.
ამ მიწის მმართველობა ორ ადამიანს მიანდო, რომელთა-
გან ერთი პელუსიონში დატოვა, მეორე კი – მემფისში, სადაც
4000 მეომარიც ჩააყენა.
ერთი წლის შემდგომ, 331 წლის გაზაფხულზე, მას შემდეგ,
რაც იქაური საქმეები მოაწესრიგა, პარმენიონის უეცრად გარ-
დაცვლილი ვაჟი, ჰექტორი, გამოიგლოვა და ეგვიპტე დატო-
ვა...

55 მკითხველთა ლიგა
 თავი 23 – მესოპოტამია
დარიოსამდე მმესოპოტამია იდო...
როგორც ზემოთ ვთქვით, 331 წლის გაზაფხულზე ალექ-
სანდრე ეგვიპტიდან გამოვიდა, ფინიკია გადასერა, კვლავ ჯი-
უტ ტიროსს მიაშურა და, დიდი ზარ-ზეიმისა და ჰერაკლესათ-
ვის მსხვერპლის შეწირვის შემდგომ, მესოპოტამიას მიადგა.
დარიოსმა, გრძნობდა რა მომავალ ომს, ბაბილონში ჯარის
შეგროვება დაიწყო. სწორედ ამ დროს მეუღლის, უმშვენიერე-
სი სტატირას, გარდაცვალების ამბავი რომ შეატყობინეს, – მუ-
ცელი მოსწყდა და ამან იმსხვერპლაო. საშინელმა გლოვამ
დასცა დარიოსი – ღმერთების სადარს ტყვეობაში აღმოხდა
სული და ვერც სადედოფლო პატივით დავკრძალავო. მაგრამ
ანუგეშეს: ალექსანდრე უდიერ საქციელს კი არა, უკადრის
სიტყვას არავის აპატიებდა შენი ოჯახის მიმართ. მიიცვალა და
დაიტირა კიდეც და საკადრისადაც დაკრძალაო...
მაინც არ სჯეროდა დარიოსს, – ძალა ხომ არ უხმარია მას-
ზე მტარვალ მაკედონელსო?
– ღმერთების დარო, ცილს ნუ დასწამებ ნურც ალექსან-
დრეს და ნურც მეუღლის სიწმინდეს, რადგან პატივის გარდა
არაფერი მიუღიაო, – კვლავ ანუგეშეს.
მატიანე გვიამბობს, – დარიოსი მტრის დიდსულოვნებას
ისე შეუძრავს, დაუფიცია: ღმერთებო, მსურს, ალექსანდრეს ამ
პატივისთვის მადლობა ვუთხრა, ამიტომ გთხოვთ, აზიის
მბრძანებლობას, გარდა ალექსანდრესი, სხვას ნურავის უგ-
დებთ ხელთო! თუმცა, ამას ხელი არ შეუშლია, უზარმაზარი
არმიის შეკრება გაეგრძელებინა და თავისი დიდი ქვეყანა, ჯე-
რაც მაკედონელთაგან დაუპყრობელი, დიდი ომისთვის მოემ-
ზადებინა...
იმ წლის აგვისტოს დამდეგს დარიოსის ვარსკვლავებივით
ურიცხვი არმია, რომელშიც 100 000 ქვეითი, 40 000 მხედარი,
200 ეტლი იყო და ინდოეთიდან გამოგზავნილი 15 სპილოც
ერია, ალექსანდრეს დაუპირისპირდა...
რა ძალებს ფლობდა „გაღმერთებული“ მაკედონელი? –
40 000 ქვეითსა და 7 000 მხედარს.

56 მკითხველთა ლიგა
 ევფრატთან 10 000 მეომარი დაახვედრა მაკედონელთა
ჯარის მეწინავე ნაწილს დარიოსმა, თუმცა, როგორც კი ალექ-
სანდრემ მოაწია თავის ძირითადი ძალებით, სპარსელებმა
ყველაფერი მიატოვეს და უკანმოუხედავად მოკურცხლეს.
ალექსანდრეს ვარაუდით, დარიოსი ბაბილონში უნდა ყო-
ფილიყო, ამიტომ ნიბისის გზით ტიგროსი განვლო და იქით აი-
ღო გეზი. ერთ ადგილას მტრის მზვერავებს გადააწყდნენ, რო-
მელთაც ამცნეს, – დარიოსმა ბაბილონი დატოვა და ტიგრო-
სის მარცხნივ დაბანაკდა, იმაზე მეტი მეომარი ჰყავს, ვიდრე
ისოსის ბრძოლისას და ტიგროსზე თქვენს გადასვლას მთელი
ძალებით შეეწინააღმდეგებაო.
კარგად ახსოვდა, რასაც ნიშნავდა სპარსულ ისართა წვი-
მაში ტიგროსზე გადასვლა, ამიტომ როგორმე უსწრაფესად უნ-
და მოხვედრილიყო მდინარის იქით და ელვისებურად შეჭრი-
ლიყო მტრის ლაშქრის ცენტრში.
ისიც შეიტყო, რომ დარიოსი ჯერაც ნინევიას იდგა და, სა-
ვარაუდოდ, ალექსანდრესაც იქ ელოდა. ამიტომ ღრმა, სწრაფ
და განიერ ევფრატს ფონი უპოვა და სასწრაფოდ სხვა ადგი-
ლას გადალახა – ღამით უჩუმრად გამოყვანილი არმია ქალაქ
მედბაზთან თავთხლად მსრბოლ მდინარესთან მიაყენა და ჯაჭ-
ვისებურად ერთმანეთზე გადაბმული მეომრები უდანაკარგოდ
და უხმაუროდ გადაიყვანა.
331 წლის სექტემბრის ბოლო იდგა, მემატიანეთა თქმით,
20 სექტემბერი, მთვარის დაბნელება...
ცუდად კი ენიშნათ ეს ამბავი ევროპელებს, მაგრამ თავი
ინუგეშეს – მთვარე სპარსთა სათაყვანო მნათობია და სწო-
რედ ისინი „დაბნელდებიანო“. საუკუნე-ნახევრის წინ ხომ
მზესთან ერთად „დააბნელა“ საბერძნეთი ქსერქსეს ლაშქარ-
მა...
ნუგეშს მისნის სიტყვაც ამტკიცებდა – ბრძოლაც შენია და
მტრის ძლევაცო!

57 მკითხველთა ლიგა
 თავი 24 – გავგამელა
დარიოსმა ძველი შეცდომა მაგალითად დაიდო და გავგა-
მელას ტრიალი ველიდან ფეხი აღარ მოუცვლია. რაც შეეხება
ალექსანდრეს, ჯარი იქ შეაჩერა, სადაც ტიგროსი და გასერი
ერთდება, და ბანაკიც იქვე დასცა. მაგრამ რამდენიმე დღეში,
დარწმუნდა რა, რომ მტერი დისლოკაციის ადგილის შეცვლას
არ აპირებდა, ბანაკში დაჭრილები დატოვა და ღამით სამხრე-
თისკენ გასწია.
დარიოს მესამე გავგამელადან ერთი საათის სავალზე იდ-
გა. იქვე, მაღლობზე შეჩერდა „ამონის ძე“, თავის სარდალთ
უხმო და დაეკითხა:
– მტერი დავზვეროთ, სული მოვითქვათ და შემდეგ შევუ-
ტიოთ თუ ახლავე დავიძრათო?
სარდალთა უმეტესობა ბოლო ვერსიას მიემხრო – სპარ-
სთა მეფის ამდენი დევნით გამწარებულებს მყისვე უნდოდათ,
მისწვდენოდნენ და იქვე გაესრისათ დარიოსი, მაგრამ პარმე-
ნიონმა გამოაფხიზლა ისინი:
– დარიოსს არმია დასვენებული ჰყავს, თან მომგებიანი
ალაგიც უჭირავს, ჩვენ კი დაქანცულნი ვაპირებთ მათთან შებ-
მას. ვინ უწყის, ეგებ, გზად მახეებიც გაგვიმზადა; ამიტომ, აჯო-
ბებს, აქაურობა დავზვეროთ, ამასობაში ძალაც მოვიკრიბოთ
და ომს მერე მივეცეთო.
პარმენიონი მართალი იყო და ალექსანდრეც დაეთანხმა.
დარიოსს, კი, მტრის მოახლოებამ, ყველა უპირატესობის
მიუხედავად, შიშის ზარი დასცა. თუმცა, თავისი მლიქვნელი
სარდლებით გულმიცემულმა, ჭმუნვისა და შიშის ღრუბელი
მალევე გადაიყარა. ის იყო მხოლოდ, რომ, როდესაც მტერი
შორიდან დალანდა, მოეჩვენა, – შეტევაზე გადმოდიანო და
ჯარი მაშინვე ყალყზე დააყენა. თუმცა, გუმანმა უწინდებურად
უმტყუნა – მაკედონელებმა პირი იბრუნეს და, ვითომც აქ არა-
ფერიაო, ისე გაეცალნენ.
დარიოსმა მაკედონელთა წასვლა ასე ახსნა – მტერი შე-
ბინდებულზე გვიპირებს შემოტევასო – და ამხელა არმიას ღა-
მე ფეხზე, აბჯარასხმულს ათევინა, რამაც საბედისწეროდ

58 მკითხველთა ლიგა
იმოქმედა ომის შედეგზე: უძილობამ, უმძიმეს საჭურველთან
და დაძაბულობასთან ერთად, ქანცი გააცალა ლაშქარს.
რა ხდებოდა მეორე მხარეს?
ალექსანდრემ ბრძოლა მომდევნო დღის გამთენიისთვის
გადაწყვიტა. თუმცა, მტრის რიცხობრივი და პოზიციური უპი-
რატესობით შეფიქრიანებულმა პარმენიონმა და პოლიპერ-
ხონმა მაკედონელს იმ ღამითვე ურჩიეს შეტევაზე გადასვლა.
მოთმინებით მოუსმინა მათ ალექსანდრემ, შემდეგ კი
მრისხანედ მიუგო:
– ყაჩაღივით და მპარავივით მირჩევთ მოქმედებას, მაგ-
რამ ამას ვერავინ ეღირსება! სწორედ გამარჯვების მოპარვაა
სამარცხვინო. ამიტომ, მირჩევნია, მძლიონ და ვინანო, ვიდრე
გამარჯვების შემრცხვესო!
იმ ღამეს ისე უდრტვინველად ეძინა, თითქოს, ბრძოლა უკ-
ვე მოეგო – ძლივს გააღვიძა პარმენიონმა.
– განა უკვე გამარჯვებულნი არა ვართ? – ღიმილით შეაგე-
ბა ალექსანდრემ და საჭურველი ლაღად აისხა...
დარიოსმა კი, იმის შიშით, მტერი მოულოდნელად არ და-
მეცესო, თავის ლაშქარს მეორე ღამეც თეთრად ათევინა.

59 მკითხველთა ლიგა
 თავი 25 – დიდი ომი
იმ დილით, 331 წლის 1 ოქტომბერს, ერთ მხარეს დარიოსი
იდგა 140 000-იანი ლაშქრით, მეორე მხარეს – ალექსანდრე,
47 000 მეომრით.
წინა ბრძოლის გამოცდილებამ სპარსთა ხელმწიფე აიძუ-
ლა, ცენტრი ისე გაემაგრებინა, მაკედონელის მსახვრალი ხე-
ლი ვეღარ მისწვდენოდა. ალექსანდრემ კი არმია მტრის უპი-
რატესობათა გათვლით განალაგა და ბრძოლის დაწყებისთა-
ნავე შეუტია დარიოსის საგულდაგულოდ გამაგრებულ
„გულს“.
ის იყო, ბაქტრიელებმა და სკვითებმა მათი შემოტევა მო-
იგერიეს და მტერს ცელიანი ეტლებით ეკვეთნენ, მაკედონე-
ლებმა ხერხი იხმარეს და ფლანგებიდან ისრები და ქვები და-
უშინეს, ქამანდები ხმლებით დაუწყვიტეს, ცხენები კი თავიანთ
მხედრებიანად აჩეხეს. ამასობაში მეფემ დრო იხელთა, მარ-
ჯვენა ფლანგიდან შეუტია და ერთიანად აკუწა სპარსელთა მი-
ერ დაქირავებული სკვითები.
ამ დროს დარიოსის საგანგებოდ გამაგრებულ ცენტრს ბზა-
რი გაუჩნდა, რაც მყის შენიშნა მაკედონელმა და ბუცეფალზე
ამხედრებულმა თავისი ერთ-ერთი სარდლის, კლიტოს შავის
მხედრებთან ერთად სოლივით შეიჭრა იქ, სადაც ყველაზე ნაკ-
ლებ ელოდნენ...
ამან თითქოს შუა გაკვეთა მტერი და ალექსანდრეც მალე
მისწვდა საწადელს. პირისპირ იდგნენ ის და დარიოსი. ერთმა-
ნეთისკენ გამეტებით ნასროლ სიკვდილს ხან ერთი იცილებ-
და, ხან – მეორე. ბოლო ისარიც ააცილა აზიის მპყრობელს,
თუმცა, მისი მეეტლე სასიკვდილოდ დაჭრა, რამაც იქ მყოფთ
აფიქრებინა, დარიოსი განიგმირაო... ეს წუთები გადამწყვეტი
აღმოჩნდა – მალე ამ ამბით თავზარდაცემულმა სპარსელებმა
პირი იბრუნეს და, როგორც ადრე, უკანმოუხედავად გაქუს-
ლეს.
ბედისწერამ ისევ პირისპირ დააყენა მოსისხლეები. იდგა
და კვლავ ძველი კითხვა კლავდა დარიოსს: – გასრესილიყო

60 მკითხველთა ლიგა
თუ პატივაყრილს მოეკურცხლა? და კვლავაც გაქცევა აირ-
ჩია...
ამასობაში მარჯვენა ფლანგზე განლაგებული სპარსელე-
ბი, რომლებმაც ჯერ კიდევ არ იცოდნენ თავიანთი მბრძანებ-
ლის გაქცევის ამბავი, დანდობილად უტევდნენ პარმენიონის
მცირერიცხოვან რაზმებს. პარმენიონმა ალექსანდრეს შეუთ-
ვალა, – თუ არ მომეშველე, ყველაფერი დაიღუპებაო. სხვა რა
გზა ჰქონდა, გაქცეული დარიოსის დევნას თავი ანება, ძველ
თანამებრძოლს წამოეშველა და მარცხი გამარჯვებად მოუტ-
რიალა. სპარსელებმაც შეიტყვეს მეფის გაქცევის შესახებ და
უკუიქცნენ. როდესაც ალექსანდრე დარწმუნდა, პარმენიონს
აღარაფერი ემუქრებაო, ისევ დარიოსს დაედევნა. მდინარე
ლიკოსს შეღამებისას მიადგა, მაგრამ ვეღარ მიუსწრო,
ლტოლვილს თავი არბელასთვის შეეფარებინა.
ცალკე ფიცხელმა ომმა გააცალა ქანცი მეომრებს, ცალკე
– მხდალი დარიოსის დაუსრულებელმა დევნამ. ღონის მოსაკ-
რებად რომ არ შეესვენათ, სპარსთა ხელმწიფე კი არა, სული
ექნებოდათ საძებარი. ამიტომ იქვე შეჩერდნენ და, როგორც
კი შებინდდა, მთვარის შუქზე განაგრძეს გზა.
მეორე დღეს არბელაში ჩაღწეულებს ამცნეს, – დარიოსმა
აქედანაც გაგასწროთო. უბედურს თავისი ბრწყინვალე არმიის
უბადრუკი ნარჩენებითურთ, – 3 000 მხედრითა და 6 000 ქვე-
ითით – ეკბატანასკენ ექცია პირი. ოღონდ სული შერჩენოდა,
რაღას ანაღვლებდა ან სახელმწიფო და ანაც – არმია?!
ალექსანდრე აღარ გაჰკიდებია, მოულოდნელად არბე-
ლასკენ შემობრუნდა, თავისი ხაზინა დიდძალი ძვირფასეუ-
ლობით შეავსო და ზღაპრული ბაბილონის ჭიშკარს მიადგა.
ვის აღარ უომია ამ უძველესი, მართლაც საოცნებო ქალა-
ქისთვის – ხეთებს, ასირიელებს, კასიტებს, სპარსელებსა თუ
ათასი სხვა ჯურის მომხვდურს... ახლაც ეგონა, – ეს დიდებული
მიწა სისხლთა თხევის გარეშე არ შეგვიშვებსო, მაგრამ შეცდა
– დიადმა ბაბილონმა იგი გულში ჩაიკრა და მართლაც ფიან-
დაზად დაეგო.
თვალს არ უჯერებდა, ისეთი ბრწყინვალება დახვდა იქ
ალექსანდრეს: დიდხანს ტკბებოდა მისი ტაძრებით, მოკირ-

61 მკითხველთა ლიგა
წყლული ქუჩებით, ციხე-გალავნითა და ბაბილონის სახელ-
განთქმული დაკიდებული ბაღებით...
ხუთკვირიანი სულის მოთქმის შემდეგ იქაურობა დატოვა
და სუზას მიაშურა, სადაც უდიდესი განძი ელოდა...

62 მკითხველთა ლიგა
 თავი 26 – ირანი
სუზის სატრაპმა, აბულითმა, გზად მსტოვრები შეაგება, ქა-
ლაქი თავის საგანძურიანად ნებით ჩააბარა და მორჩილებაც
შეჰფიცა.
აქემენიდთა ურიცხვი საგანძური ახლა ალექსანდრეს
ხელთ იყო.
როდესაც უბრწყინვალესი სასახლეები მოიხილა, უძვირ-
ფასეს ტახტზე დაბრძანდა, თუმცა, ტანმორჩილობის გამო, ია-
ტაკამდე ფეხები ვერ მიაწვდინა. ვიღაცამ მოიფიქრა და ფეხ-
ქვეშ ტაბლა დაუდო. ამის დანახვაზე იქვე მდგარი სპარსი სა-
ჭურისი მწარედ ატირდა, – მაგ ოქროს მაგიდაზე, თქვენ რომ
ფეხები გილაგიათ, დარიოსი ტრაპეზობდაო. ალექსანდრემ
დამარცხებულის მეტად დამცირება აღარ ისურვა და მაგიდა
მაშინვე გაატანინა.
ამ ქალაქში დიდხანს აღარ შეყოვნებულა – ანტიპატრო-
სისგან გამოგზავნილი ახალი რაზმებით გაძლიერებულმა
სპარსეთის სხვა ქალაქებში იჩქარა შესვლა – კიროსის, დარი-
ოს პირველის, ზამბისისა და ქსერქსეს სამყოფელთა დასაკუთ-
რება სპარსეთის მეფეთა სახელგანთქმული დინასტიის დამ-
ხობას ნიშნავდა. ქალაქში თავისი გარნიზონი ჩააყენა, საქმეე-
ბი მოაგვარა, დარიოისის ოჯახიც იქვე დააბინავა და 331 წლის
დეკემბერში სუზა დატოვა.
გზად მიმავალმა ლაშქარი ორად გაყო – ერთი მათგანი,
პარმენიონითურთ, მთავარ გზაზე გაუშვა, თავად კი მოკლე
გზით კლდოვან გასასვლელს მიადგა, დარიოსის სატრაპს,
არიობარზანს, საგულდაგულოდ რომ გაემაგრებინა.
ეს ადგილი ერთადერთი იყო, საიდანაც სპარსეთის მთა-
ვარ ქალაქში, პერსეპოლისში, შეიძლებოდა შეღწევა. ამიტომ
აქ შეყოვნება ისეთივე ცოდვა იყო, როგორიც – მარცხი.
სპარსელმა ტყვეებმა გაუმხილეს, რომ მთავარი კარიდან
ქალაქში შეღწევა თითქმის შეუძლებელი იყო, ამიტომ მთებზე
გამავალი, ვიწრო და საშიში ბილიკებით ზურგიდან მოვლა
შესთავაზეს.

63 მკითხველთა ლიგა
 არც დაფიქრებულა, ისე დათანხმდა ალექსანდრე, არმიის
ნაწილი კრატეროსს დაუტოვა და უბრძანა, ღამით იმდენი ცეც-
ხლი დაენთოთ, რამდენსაც მთელი ლაშქრის ბანაკში ყოფნი-
სას ანთებდნენ, რომ მტერს მათი გაყოფა არ ეეჭვა; საყვირის
ხმის გაგონებისთანავე კი მაშინვე იერიშზე გადმოსულიყვნენ.
როგორც კი შეღამდა, რამდენიმე სარდლითა და ლაშქრის
ნაწილითურთ ბანაკი საიდუმლოდ დატოვა და მთის მოლი-
პულ ბილიკებს შეუყვა. დიდი წვალების შემდეგ, გამთენიისას,
მტერს ზურგში მოექცნენ, შეისვენეს. ალექსანდრემ ჯარი
კვლავ ორად გაყო და ერთი ნაწილი ქვემოთ ჩაგზავნა, თავად
კი, პერდიკესთან ერთად, მთავარ ბანაკს ისე მიადგა, ჩქამი
არავის გაუღია. იქ მყოფთაგან ვერავინ წარმოიდგინა, რომ
ასეთ ამინდში მთებზე რომელიმე სულიერი გაბედავდა გად-
მოსვლას. გონს ვერავინ მოვიდა, ისე აღმოჩნდნენ ალყაში და
მალე ყველაფერი დასრულდა...
ბრწყინვალე პერსეპოლისის კარი გაიღო – ჯერ ქალაქამ-
დე არ ჩაეღწია, იქაური ხაზინადრის წერილი რომ მიიღო, – თუ
დროზე არ ჩამოხვალთ, საგანძური გაძარცვული დაგხვდება-
თო!
უსწრაფესად მიაღწია ნანატრ ადგილს და ჩაიბარა აზიის
მეფეთა ზღაპრული ქონება.
ალექსანდრეს მალე მეორე ქალაქმა – პასარგადმაც – გა-
უღო კარი, რომელმაც ამ სპარსეთის სახემწიფოს მესაძირ-
კვლის, კიროს უფროსის, საგანძური ჩააბარა. ამბობენ, აქაუ-
რი სიმდიდრის გასატანად მაკედონელს ათი ათასი წყვილი
ჯორი და ხუთი ათასი აქლემი დასჭირდაო.
თუმცა, ალექსანდრესთვის მთავარი სულ სხვა რამ იყო:
ამიერიდან, დარიოსისა და ქსერქსეს ქვეყანა, თავის ტახტი-
ანად, მას ეკუთვნოდა...
***
ისევ დარიოსს მივუბრუნდეთ, ბრძოლის ველიდან გამოქ-
ცეულმა თავი მიდიის ქალაქ ეკბატანას რომ შეაფარა და, თა-
ვის გადარჩენის გარდა, აღარაფერი ადარდებდა.
სწორედ აქეთ დაძრა ლაშქარი 330 წლის აპრილში ალექ-
სანდრემ, თუმცა, მალევე აცნობეს, – დარიოსი კვლავ გაიქცა,

64 მკითხველთა ლიგა
თან მიდიის საგანძური წარიტანა და 6 000 ქვეითი და სამი
ათასი მხედარიც თან გაიყოლაო.
ეკბატანაც, სპარსეთის მეოთხე ქალაქი, იმ „ბედნიერ“ მი-
წად იქცა, ალექსანდრეს უკვე თვალუწვდენელ იმპერიას უმ-
ტკივნეულოდ რომ შემოუერთდა.
საკუთარ მიწაზე მარადიულ ლტოლვილად ქცეულმა და-
რიოსმა, თანმხლებ სარდალთა გასაოცრად, ერთხელ კიდევ
მოინდომა ალექსანდრესთან გაპაექრება. თუმცა, იმ ძალე-
ბით, რაც მის ხელთ იყო, ამის გაფიქრებაც სასაცილო იყო.
ახლობელთაგან ნაღალატევი და გულგატეხილი დარიოსი
განმარტოვდა, საკვებზე უარი თქვა და სევდას მიეცა, მალე კი
საკუთარი სატრაპების მიერ ბორკილებდადებული და უბად-
რუკ ოთხთვალაზე მიჯაჭვული, ბაქტრიის გზას დაადგა.
როდესაც მაკედონელს დარიოსის ამბავი აცნობეს, ლაშქა-
რი მაშინვე კრატეროსს ჩააბარა, თავად კი რჩეული მცირე
მხედრობით ლტოლვილებს დაედევნა.
ოთხდღიანი სრბოლის შემდეგ, როგორც იქნა, თარას მი-
ადგნენ, საიდანაც მცირე ხნის წინ მუხანათურად გაეტაცნათ
დარიოსი. სამეფო ხელისუფლება ბაქტრიის სატრაპ ბესას მი-
ესაკუთრებინა, გამტაცებლები მთებს შეხიზვნოდნენ და ალექ-
სანდრეს იქიდან კადნიერად უთვლიდნენ, – ბესა დამოუკიდე-
ბელ მეფედ სცან, სანაცვლოდ დარიოსს ცოცხალსა და უვნე-
ბელს მოგართმევთ და აღარც თავს დაგესხმითო.
გზა გრძელი იყო, დრო კი – მცირე... გაქცეულნი თითქოს
აჩრდილებივით უსხლტებოდნენ ხელიდან... ბოლოს ალექ-
სანდრემ მეომართაგან საუკეთესონი ამოირჩია და გავარვა-
რებულ უდაბნოზე გამავალ მოკლე გზას დაადგა.
მთელი ღამე არ შეუსვენიათ... მხლებელთაგან ზოგმა ამ
სავალს ვერც გაუძლო და სული განუტევა. ის იყო, თენდებო-
და, გაქცეულები რომ დალანდეს. მდევრის დანახვამ მოღალა-
ტენი ისე დააბნია, საით გაქცეულიყვნენ, აღარ იცოდნენ. ოთ-
ხთვალაზე მონასავით შეგდებულ და ბორკილებდადებულ და-
რიოსს ცხენზე შეჯდომა და მათთან ერთად გაქცევა უბრძანეს,
მაგრამ, როგორც კი უარი მიიღეს, ეცნენ, მკერდი მახვილებით
განუგმირეს და უდაბნოში გაქუსლეს...

65 მკითხველთა ლიგა
 ალექსანდრეს, რომელსაც ხანგრძლივი დევნის შემდეგ
ყველგან დარიოსი ელანდებოდა, მოეჩვენა, რომ ისიც გაქცე-
ულთა შორის მირბოდა და გულცეცხლიანი გაეკიდა. უბედური
„სპარსთა მზის“ ეტლი კი მასავით უმოწყალოდ დაჩეხილ ცხე-
ნებს გზიდან გადაეთრიათ.
დარიოსი ჯერაც ცოცხალი იყო. მის უკანასკნელ წუთებს იმ
ჟამს იქ შემთხვევით თუ ბედის განგებულებით მოხვედრილი
მაკედონელი ჯარისკაცი, პოლისტრატოსი, შეესწრო და უკა-
ნასკნელი სურვილი აუსრულა, – წყალი შეასვა.
– ახლა კი უკანასკნელ სიტყვას სუნთქვასთან ერთად შენ
გაბარებ, – ჩურჩულით ამოთქვა მომაკვდავმა. – აი, მეგობა-
რო, აღსასრულის ეს წამი ყოველ ჩემს უბედურებას აღემატება,
რამეთუ სიკეთისთვის სამაგიერო სიკეთის მიგება აღარ ძალ-
მიძს. თუმცა, შენ ალექსანდრე მოგაგებს სანაცვლოს, თავად
მას კი – ღმერთები, იმ სიკეთისთვის, რაც ჩემი ცოლ-შვილის-
თვის გაიმეტა. ახლა კი ხელი მომეც, რომ შენი მარჯვენით ხე-
ლი თავად ალექსანდრეს ჩამოვართვა!
330 წლის ივლისის ეს მწარე დღე მხოლოდ დარიოსის კი
არა, სახელგანთქმულ აქემენიდთა დინასტიის აღსასრულა-
დაც იქცა, უდაბნომ აკვანივით რომ ჩაიხუტა და უკანასკნელი
სუნთქვა ამოართვა...
***
რა დარწმუნდა, დარიოსი გაქცეულებს შორის არ იყო,
ალექსანდრე უკან მობრუნდა და სახტად დარჩა – მისი მტერი,
გვირგვინი ნაწყალობევ სიცოცხლეზე რომ არ გაეცვალა,
მკერდგაპობილი მიეკრათ ოთხთვალაზე და უდაბნოს მზეზე
მიეგდოთ დასახრუკად...
დუმილით მიაგო პატივი, თავისი მოსასხამი გადააფარა,
პერსეპოლისში გადაასვენა და წინაპართა შორის პატივით
დაკრძალა.
დარიოსის ამგვარმა აღსასრულმა მაკედონელს აქემენიდ-
თა დინასტიის ამომჟლეტის სახელიც ააცილა და მათი ორსაუ-
კუნოვანი ხელმწიფებაც ყოველგვარი უხერხულობის გარეშე
გადაიბარა.

66 მკითხველთა ლიგა
 დარიოსის მკვლელები კი, უდაბნოში ზოგი საით გაიქცა,
ზოგი – საით. მათ სადევნელად ალექსანდრეს ჯერ არ ეცალა
– ლაშქარს სული მოათქმევინა, პართიაში თავისი მოხელე
დატოვა და კასპიის სამხრეთ-აღმოსავლეთით განფენილ ჰირ-
კანიას მიაშურა.
სულ მალე მის წინ შეწყალების თხოვნითა და მორჩილების
მარადიული ფიცით ჯერ დარიოსის სიცოცხლის ხელმყოფნი
განერთხმებიან, შემდეგ – მთებს შეხიზნული გასპარსებული
ბერძნები და... მიიღებენ კიდეც შეწყალებას.
ეს მიწა კი მეტად აფიქრებდა მაკედონელს, რადგან
გრძნობდა, კასპიის ზღვა უდიდეს სამყაროთა შეხვედრის ად-
გილად უნდა ქცეულიყო. ამიტომ ჰირკანია სწრაფად უნდა შე-
მოემტკიცებინა...

67 მკითხველთა ლიგა
 თავი 27 – აზიის გულში
და დაიწყო კიდეც ჰირკანიის შემომტკიცება – მალე პარმე-
ნიონი მთიელ ტომთა – კადუსიელთა – მოსადრეკად წარგზავ-
ნა, თავად კი მარდების დასამორჩილებლად წვალებით შეუდ-
გა მთის გაუკვალავ ბილიკებს. სწორედ აქ გასტაცეს მარდებმა
საყვარელი ბუცეფალი, მუქარის შემდეგ უვნებელი რომ დაუბ-
რუნეს.
თუმცა, მათთან ბრძოლაში დიდმა ხიფათებმაც არაერ-
თგზის უწია: ერთხელ ისარი წვივში მოარტყეს, ერთხელ კი კი-
სერში ისეთი ძალით ჩასცხეს ქვა, თვალისჩინი ძლივს დაიბ-
რუნა.
მაგრამ, ამხელა გამარჯვებათა შემოქმედს, მთის მცირე
ტომის დაპატრონება როგორ გაუჭირდებოდა? ამ მიწაზე თავი-
სი წარმომადგენელი დაადგინა და ზადრაკარტას მიუბრუნდა.
იქ დარიოსის მხარეზე მებრძოლ ბერძნებს ჰქონდათ თავი შე-
ფარებული, 1 500 მეომარს, რომლებმაც შეწყალება გამოით-
ხოვეს.
შემდეგ იყო პართია, სადაც სკვითთა წინააღმდეგობა სნე-
ულმა სძლია (მუცლის ტკივილი შეჰყროდა) და ამ მიწაზე კი-
დევ ერთი ალექსანდრია დააარსა. მერე კრატეროსის ლაშ-
ქრიანად სამხრეთისკენ იქცია პირი და დრანგიანა-არახოზიის
მიწას დაეუფლა. აზიის გულის გზაგასაყარზე მყოფმა არეამ
ძალზე მიიზიდა მაკედონელი და მოკლე ხანში იქაც დააარსა
ერთი ალექსანდრია. არეაშივე აუწყეს, – თვითმარქვია სპარ-
სთა მეფემ, ბესამ, აქემენიდთა გვირგვინი დაიდგა და თქვენს
წინააღმდეგ ჯარსა ჰკრებსო.
პარმენიონი ეკბატანას გაგზავნა და აზიის სამფლობელო-
თა ყურისგდება დაავალა, თავად კი ბაქტრიის დედაქალაქ
ბაქტრას მიაშურა, დარიოსის გვირგვინის ქურდის თავშესა-
ფარს.
330 წლის ნოემბერი იდგა, ბაქტრიისკენ რომ დაიძრა…

68 მკითხველთა ლიგა
 თავი 28 – შეთქმულება
მაგრამ, ბაქტრიის ამბებამდე იყო ღალატი, რომლის შედე-
გიც „ღმერთთა სწორი“ ალექსანდრეს სიკვდილი უნდა ყოფი-
ლიყო.
თუმცა, საამისო ნიადაგი ნელ-ნელა, თითქოს შეუმჩნევ-
ლად მზადდებოდა: განუწყვეტელმა უმძაფრესმა ომებმა ლაშ-
ქარი დაქანცა, რამაც ჯარისკაცთა შორის უკმაყოფილება გა-
აჩინა. მაგრამ, ღალატის უმთავრესი მიზეზი ეს არ ყოფილა.
დღევანდელი გადასახედიდან ადვილია ალექსანდრეს გე-
ნიის დანახვა; ისიც ნათელია, რომ ამ ჯერაც ჭაბუკი მხედარ-
თმთავრის მიერ ჩადენილი „საგმირო საქმენი“ ვეღარავინ გა-
იმეორა, მაგრამ იმ დროს მისი პიროვნებისა და მართლაც უნი-
კალური შესაძლებლობების მთელი სიღრმით დანახვა ადვი-
ლი არ გახლდათ. ალექსანდრეთი აღფრთოვანებულნი ბევ-
რნი იყვნენ, მაგრამ იყვნენ ისეთებიც, რომელთათვისაც ტვირ-
თად ქცეულიყო ამ „ზეადამიანთან“ სიახლოვე.
როგორც მისი მეისტორიენი იუწყებიან, ყოველ შემხვედ-
რზე უდიდეს შთაბეჭდილებას ახდენდა – უზარმაზარი შინაგა-
ნი ენერგიით, ვნებით, ერთი სიტყვით, – გენიით, თითქოს
თრგუნავდა მნახველს. მისი ცხოვრების წესი, უეცარი გადაწ-
ყვეტილებები, ცეცხლოვანი ენთუზიაზმი, არაადამიანური გამ-
ძლეობა, გონების საკვირველი სისხარტე და შორსმჭვრეტე-
ლობა ყველასთვის როდი იყო გასაგები.
ამ ყოველივეს თან ახლდა მისი უამრავი „ახირებულობა“,
მაგალითად: არისტოტელეს შეგონების მიუხედავად, ბერ-
ძნებს მეგობრულად მოეპყარ, ბარბაროსთ კი – მბრძანებლუ-
რადო, ყველას თანასწორად ეპყრობოდა, რადგან თვლიდა,
რომ, თუ ვინმეს დაპყრობა გსურს, შემდეგ კი – შენარჩუნება,
ადამიანთა მოდგმა „უკეთესებად“ და „უარესებად“ არ უნდა
დააქუცმაცო.
ამასთან, ამტკიცებდა, რომ სპარსელს თუ სხვა დაპყრო-
ბილ ხალხსაც ისეთივე სული ედგა, როგორიც – ბერძენსა და
მაკედონელს, არისტოტელესეული „იდეალური“ სახელმწი-

69 მკითხველთა ლიგა
ფოს ხორცშესხმას კი აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ერ-
თობაში ხედავდა.
მის გარემოცვას, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, ისიც
ძალზე სწყინდა, რომ აზიელთათვისაც ისეთივე მზრუნველი
მეფე იყო, როგორც – მათთვის; გული მოსდიოდათ, რომ
მტრის სალოცავებში მსხვერპლს სწირავდა, უცხოელებს იო-
ლად იწყნარებდა, იახლოვებდა და ხშირად აწინაურებდა კი-
დეც.
მოკლედ, „ზეკაცის“ თავზე ნელ-ნელა იყრებოდა საავდრო
ღრუბლები.
ალექსანდრეს არაჩვეულებრივმა ინტუიციამ მალევე იგ-
რძნო ხიფათის სუნი და ისიც, თუ ვის გულებში მიმოდიოდა ღა-
ლატის აჩრდილი...
მალე შეიკრა კიდეც სასიკვდილო წრე და უკმაყოფილება
ქმედებად იქცა: შეთქმულთაგან ერთმა სარდალმა თავის ახ-
ლობელს, სახელად ნიკომაქეს, გაუმხილა, – ალექსანდრეს
სამ დღეში ვუპირებთ მოკვლასო...
ამ უკანასკნელმა საიდუმლო ვერ შეინახა და მაკედონე-
ლის მარჯვენა ხელის, პარმენიონის ვაჟის, ფილოტეს, ყურამ-
დე მიიტანა. ამ უკანასკნელმა ეს საშინელი საიდუმლო ორი
დღე ისე ატარა, მეფისთვის არ გაუმხელია.
ბოლოს თავად ნიკომაქემ მოახერხა მაკედონელთან შეხ-
ვედრა და ყოველივე აუწყა. განრისხებულმა ალექსანდრემ მა-
ლევე გაარკვია ამ შეთქმულების „ავტორნი“, რომელთა შო-
რის, სამწუხაროდ, პარმენიონის ვაჟი, ფილოტეც, იყო და, რა
დარწმუნდა მის ღალატში, მისი შუბებით განგმირვა ბრძანა.
პარმენიონი?
რახან შვილი ღალატში გამოტყდა, მაშასადამე, მამაც მისი
თანაზიარი უნდა ყოფილიყო... შესაძლოა, შეთქმულების შე-
სახებ არც სცოდნოდა პარმენიონს, მაგრამ შვილის სიკვდილი
უეჭველად მაკედონელის მტრად მოაქცევდა; ამიტომ, მანამ
უნდა გასწორებოდნენ, სანამ ფილოტეს ამბავს შეიტყობდა და
ასეც მოხდა – მასთან ვითომ წერილის ჩასატანად ჩაგზავნილ-
მა კაცებმა ეზოში შეგებებულს, სამეფო გზავნილის გახსნისას

70 მკითხველთა ლიგა
აძგერეს შუბი, ისე, რომ არც უკითხავთ, დამნაშავე იყო თუ
არა...
მერე დანარჩენთათვისაც მოიცალა ალექსანდრემ და ყვე-
ლას გაუსწორდა.
ამ შურისგებამ, განსაკუთრებით – პარმენიონისა და მისი
ვაჟის განადგურებამ, უარესად გააღიზიანა ბევრი.
ალექსანდრემ უკმაყოფილონი ერთად შეჰყარა, რომ სხვა
მეომრებისთვისაც არ მოეწამლათ გონება, მათ „ტაგმა ატაკ-
ტონი“ (მოუწესრიგებელთა რაზმი) უწოდა და მკაცრი ზედამ-
ხედველობაც დაუწესა.
მალე არმიის რეფორმა იწყო, სამხედრო ბანაკი სამოქა-
ლაქო ხელისუფლების ერთგვარ რეზიდენციად აქცია, სადაც
ყოველგვარი სახელმწიფო საქმე გვარდებოდა და მთავარ-
სარდალთან, ანუ, მასთან ერთად გადაადგილდებოდა.
აქ კი კვლავ ბაქტრიას უნდა მივუბრუნდეთ:
329 წლის გაზაფხულისპირს მაკედონელმა კვლავ ამ ქა-
ლაქისაკენ აიღო გეზი, სადაც ზემოთ ნახსენები „ცრუ ხელმწი-
ფე“ – უზურპატორი ბესა ეგულებოდა; ხოლო იმ ადგილას, სა-
დაც ხანგრძლივი დროის მანძილზე იყო დაბანაკებული,
ალექსანდრემ თავისი სახელობის ახალი პოლისი დააარსა...
ბესამ საგანგებოდ გადაწვა ბაქტრიის მიმდებარე ტერიტო-
რია, რომ მისკენ მომავალ მტერს სულის მოსათქმელად და
შიმშილის მოსაკლავად ვერაფერი ეპოვა, და ჯარიც გაამზადა.
***
თოთხმეტი დღე ატარა ალექსანდრემ დაღლილი არმია ნა-
ზამთრალ გზებზე. მოვაკებულთ ოდენ ცარიელი ნასოფლარე-
ბი და აოხრებული ნათესები დახვდათ. საკვები ძვირი საშოვ-
ნელი იყო, ამიტომ, მცენარეთა ფესვებსა და ბალახს თუ პო-
ულობდნენ სარჩოდ.
329 წლის გაზაფხული იდგა.
მეთექვსმეტე დღეს ძლივს მიაღწიეს ბაქტრიის საზღვრის-
პირა ქალაქს, დრაპსაკას, სადაც უომრად შევიდნენ, გზა გა-
ნაგრძეს და მალე ბაქტრასაც მიადგნენ.
ახლა კი დაფრთხა ბესა, იქაურობა უმალ დატოვა და გა-
დაიკარგა. ბაქტრიაში ალექსანდრემ კიდევ ერთ ალექსან-

71 მკითხველთა ლიგა
დრიას ჩაუყარა საფუძველი და კვლავ ცრუ მეფის კვალს გაჰ-
ყვა.
ბაქტრიიდან გამოსულმა უდაბნო გადაკვეთა და მდინარე
ოქსთან შედგა; ტყავის ტიკები შეაკერინა, თივით გაავსებინა
და ლაშქარი ხუთ დღეში ცურვა-ცურვით მეორე ნაპირზე გადა-
იყვანა.
სოგდიანაში შესულს იქაურმა მთავარმა ბესას შეპყრობა
და გადაცემა შესთავაზა და მოკლე ხანში მოჰგვარა კიდეც.
– რად მოაკვდინე შენი მეფე დარიოსიო? – ჰკითხა მოღა-
ლატე სატრაპს ალექსანდრემ.
– შენი კეთილგანწყობის მოპოვება მსურდაო! – მიუგო ბე-
სამ.

მაშინ შოლტებით აცემინა მოღალატე და სიკვდილთან შე-

სახვედრად კვლავ ბაქტრას გზას გაუყენა.

თავად კი სოგდიანთა დედაქალაქ მარაყანდში (სამარყან-

დში) გარნიზონი დატოვა და ჩრდილოეთს მიაშურა.
შვიდ ციხიონს გაივლის ალექსანდრე, მათი დასაკუთრების
შემდეგ კიროპოლისს მიადგება და კვლავ წინ გასწევს, საიდა-
ნაც დიდი მანძილი აღარ დარჩება აზიის უდიდეს მდინარე იაქ-
სარამდე (სირდარია).
მყისვე შეიგრძნობს ამ ადგილის უდიდეს მნიშვნელობას
და მის მარცხენა სანაპიროზე მალე კიდევ ერთი ალექსანდრია
აღმოცენდება.
***
აზია, თავის უმდიდრეს მიწებთან ერთად, სკვითთა დიდ წი-
ნააღმდეგობასა და მრავალ, ერთურთს მიყოლებულ ჯანყსა
და დაპირისპირებას უქადდა მეფე-მზეს...
მალე ზემოთ ნახსენებ შვიდ ციხე-ქალაქს შფოთისა და ღა-
ლატის სენი შეეყარა – სპიტამენი, მცირე ხნის წინ ალექსან-
დრეს ფიანდაზად რომ დაეგო, აჯანყებას ჩაუდგა სათავეში, იქ
მყოფ მაკედონელთ მუსრი გაავლო და სკვითური ტომებიც აი-
ყოლია.

72 მკითხველთა ლიგა
 მალევე მიხვდა ალექსანდრე – ამდენ ძლევანანახს წინ დი-
დი გამოცდა ელოდა და არც ამ მასშტაბის აჯანყებასთან ჰქო-
ნია მანამდე საქმე. ამიტომ ამბოხებულთა მთავარი ბუდის –
კიროპოლისის – ალყა ბრძანა.
ერთმანეთის მიყოლებით დაიბრუნა შვიდივე სოგდიანური
ქალაქი, ჯერ გაძარცვა და შემდეგ ერთიანად გადაბუგა.
კიროპოლისთან ხერხი იხმარა: შენიშნა, რომ ქალაქის გა-
ლავნის ძირას იმხანად დამშრალი მდინარის სადინარი პირ-
დაფჩენილ ხვრელად ქცეულიყო. სწორედ აქედან შეაღწია
რამდენიმე მეომრითურთ ქალაქში და თავის არმიას კარი გა-
უღო.
თავად კი სოგდიანთა დედაქალაქ მარაყანდში (სამარყან-
დში) გარნიზონი დატოვა და ჩრდილოეთს მიაშურა.
შვიდ ციხიონს გაივლის ალექსანდრე, მათი დასაკუთრების
შემდეგ კიროპოლისს მიადგება და კვლავ წინ გასწევს, საიდა-
ნაც დიდი მანძილი აღარ დარჩება აზიის უდიდეს მდინარე იაქ-
სარამდე (სირდარია).
მყისვე შეიგრძნობს ამ ადგილის უდიდეს მნიშვნელობას
და მის მარცხენა სანაპიროზე მალე კიდევ ერთი ალექსანდრია
აღმოცენდება.

***
აზია, თავის უმდიდრეს მიწებთან ერთად, სკვითთა დიდ წი-
ნააღმდეგობასა და მრავალ, ერთურთს მიყოლებულ ჯანყსა
და დაპირისპირებას უქადდა მეფე-მზეს...
მალე ზემოთ ნახსენებ შვიდ ციხე-ქალაქს შფოთისა და ღა-
ლატის სენი შეეყარა – სპიტამენი, მცირე ხნის წინ ალექსან-
დრეს ფიანდაზად რომ დაეგო, აჯანყებას ჩაუდგა სათავეში, იქ
მყოფ მაკედონელთ მუსრი გაავლო და სკვითური ტომებიც აი-
ყოლია.
მალევე მიხვდა ალექსანდრე – ამდენ ძლევანანახს წინ დი-
დი გამოცდა ელოდა და არც ამ მასშტაბის აჯანყებასთან ჰქო-
ნია მანამდე საქმე. ამიტომ ამბოხებულთა მთავარი ბუდის –
კიროპოლისის – ალყა ბრძანა.

73 მკითხველთა ლიგა
 ერთმანეთის მიყოლებით დაიბრუნა შვიდივე სოგდიანური
ქალაქი, ჯერ გაძარცვა და შემდეგ ერთიანად გადაბუგა.
კიროპოლისთან ხერხი იხმარა: შენიშნა, რომ ქალაქის გა-
ლავნის ძირას იმხანად დამშრალი მდინარის სადინარი პირ-
დაფჩენილ ხვრელად ქცეულიყო. სწორედ აქედან შეაღწია
რამდენიმე მეომრითურთ ქალაქში და თავის არმიას კარი გა-
უღო.
თავგანწირვით იბრძოდნენ კიროპოლისელნი – მაკედო-
ნელს მაშინვე დაადგეს თვალი, მიზანშიც ამოიღეს და შურდუ-
ლით ისე მწარედ მოარტყეს ქვა, ლამის სული ამოხადეს.
მზე ჩავიდა და თან იქაურთა იმედიც წაიყოლა – 15 000 მო-
ჯანყის უდიდესი ნაწილი განადგურდა, დანარჩენები კი ჯერ მი-
იმალნენ, შემდეგ წყურვილსა და შიმშილს ვეღარ გაუძლეს და
მომხვდურთ ჩაბარდნენ.
მაგრამ, სანამ ალყაში მოქცეული თავისიანების მისაშვე-
ლებლად მარაყანდში მიიქცეოდა, იაქსარს სკვითები მოად-
გნენ... კარგა ხანს იდგნენ მდინარის მეორე ნაპირას და ხან
როგორ იწვევდნენ ალექსანდრიის შენებით გართულ მაკედო-
ნელს და ხან – როგორ.
დიდხანს ითმინა მათი თავხედობა „ამონის ძემ“, თან არც
მისანი ურჩევდა ამ გამოწვევის მიღებას, მაგრამ მალე მოთმი-
ნებამ უმტყუნა და დაცინვას ისევ ხიფათი არჩია.
მალე იწვნიეს ველურმა სკვითებმა მისი სატყორცნი მანქა-
ნების რისხვა და დაბნეულნი გაიფანტნენ, თუმცა, მცირე ხან-
ში, გონს მოსულები ცხენდაცხენ, საშინელი ყიჟინით მოუბ-
რუნდნენ ბრძოლის ველს, თუმცა, მალე კვლავ გასაქცევად გა-
უხდათ საქმე.
დაედევნა ალექსანდრე მტერს. ზაფხულის ისეთი ხვატი და
მტვერი იდგა, ახლადდარწყულებულს კვლავ წყალს რომ მო-
ანდომებს... ალექსანდრემ საიდანღაც ამოხაპული წყალი
მოსვა და მალე ცივოფლდასხმული ლამის ცხენიდან გადმო-
ვარდა. სწორედ ამან იხსნა კადნიერი და აქამდე უძლეველად
მიჩნეული სკვითები სრულ ამოწყვეტას.
არც ამჯერად უმტყუნა იღბალმა მაკედონელს – სიკვდილს
გადაურჩა, შედარებით მომჯობინებულს კი სკვითთა ხელმწი-

74 მკითხველთა ლიგა
ფის თავმოდრეკილი ელჩობაც ეახლა, – ჩვენი განზრახვით არ
მომხდარა ეს, თვითნებურად დაგესხნენ თავს ჩვენი თანამემა-
მულენიო. ალექსანდრემ თავაზით მიიღო მათი ბოდიში და
ტყვეებიც დაუხანებლად დაუბრუნა მისი საქციელით გაოგნე-
ბულ ელჩებს.
თუმცა, მალე გამარჯვების სიხარული მარაყანდში მიღე-
ბულმა მოულოდნელმა მარცხმა დაუჩრდილა.
აი, რა მოხდა:
– სპიტამენმა მარაყანდში მოქცეულ მაკედონურ შენა-
ერთს ალყა შემოარტყა, თუმცა, მათ გამოსახსნელად ალექ-
სანდრემ მაშველი ძალა გაგზავნა.
ამით დამფრთხალმა სპიტამენმა უდაბნოში გაქცევით უშ-
ველა თავს. მაგრამ მაკედონელთა მოწინააღმდეგეს 600 სკვი-
თი მოემხრო და თავიანთი ეშმაკური ტაქტიკით მალე სძლიეს
კიდეც.
მაკედონელთა ამ უეცარი მარცხით შეძრულმა ალექსან-
დრემ მალევე აისხა იარაღი, ლაშქარი გაიყოლა და შვიდი
დღის სავალი ისევ სამ დღეში მოილია.
ისევ გაუსხლტა თავზარდაცემული სპიტამენი, მაშინ კი ახ-
სნა რისხვას აღვირი მაკედონელმა და ისე მოასწორა სოგდია-
ნას სოფელ-ქალაქები, თავისიანებიც კი გააკვირვა.
***
მტრის ჯავრნაჭამი ბაქტრიის ქალაქ ზარიასპაში გამობ-
რუნდა. ალექსანდრეს სისასტიკემ ისე დააფრთხო იქაური ბე-
ლადები, რომ მორჩილების ნიშნად ფეხქვეშ გაეფინნენ.
ის იყო, გამოზამთრებული ინდოეთისკენ უნდა წასულიყო,
რომ სოგდიანის ახალი ჯანყის ამბავი მიუტანეს.
მალევე ჩააქრო ამბოხი, შემდეგ კი მიწასთან გასწორებუ-
ლი სოგდიანის აღდგენა ინება, რაც თავის უახლოეს მეგო-
ბარს, ჰეფესტიონს, მიანდო.
მაგრამ სულის მოთქმა ხანმოკლე აღმოჩნდა – მარაყან-
დში მობრუნებულს არტაბაზი შეევედრა, – ჯანთან ერთად ხა-
ნიც მოვილიე, ბაქტრიის სატრაპობა აღარ ძალმიძს და დამით-
ხოვეო. პატივით გააცილა მხცოვანი თანამებრძოლი, მის ნაც-
ვლად კი კლიტოს შავი განამწესა.

75 მკითხველთა ლიგა
 იმ საღამოს ღვინო მოეძალათ ომით ძალაგაცლილთ,
ახალმა სატრაპმა მაკედონელის ზედმეტი ქება ვერ მოითმინა
და საპასუხოდ ჩაილუღლუღა: – ხელმწიფის ასეთი ქება უად-
გილოა, რადგან მაკედონელთა გარეშე ვერაფერს შეძლებდა,
არც გადამთიელ სპარსთა წინაშე ვარგა ჩვენებურთა დამცრო-
ბაო...
მალე ეს შეკამათება ისეთ ჩხუბში გადაიზარდა, ძლივს გა-
აშველეს სამკვდრო-სასიცოცხლოდ წაკიდებულნი...
– გრანიკოსთან ჩემმა ხელებმა გიხსნა, მაკედონელების
სისხლმა აღგაზევა და იქამდე მიხვედ, ფილიპეს კი არა, ამონს
უწოდებ მამას. პარმენიონის ღვაწლი დაგავიწყდა და გულგაქ-
ვავებულმა ამიტომაც ამოხოცე მისი ოჯახიო! – გაჰყვიროდა
კლიტოსი.
მოსაკლავად მისწვდა ალექსანდრე, თუმცა, იარაღის აც-
ლა უკვე მოესწროთ, შემდეგ კი, ბახუსატანილი, ხან ვის უხმობ-
და კლიტოსზე შურის საძიებლად და ხან – ვის.
– ახლა კი იმ უბედურ დარიოსს ვგავარ, ყველამ რომ გაყი-
და და სამეფო სახელის გარდა არაფერი დაუტოვაო, – ღრი-
ალებდა.
ძლივს მოაცილეს წერას ატანილი სატრაპი, მაგრამ კლი-
ტოსმა სხვა კარი იპოვა, იქიდან შევარდა დარბაზში და მეფის
დასამცირებლად ევრიპიდეს რომელიღაც ლექსის კითხვა და-
იწყო...
საბოლოოდ წაერთვა გონი ალექსანდრეს, პერდიკეს და
პტოლემეოსს ხელიდან გაუსხლტა, იქვე მდგომ მეომარს შუბი
წაართვა და კლიტოსს შიგ გულში გაუყარა...
უსულოდ დაცემული კლიტოსის დანახვამ მყის გამოაფხიზ-
ლა, ელვის სისწრაფით ამოაძრო შუბი და მასზე ჩამოგებას თა-
ვად აპირებდა, გაკოჭილი რომ გაარიდეს იქაურობას.
ისეთმა სინანულმა მოიცვა, მთელი ღამე ღრიალებდა და
თავს იწყევლიდა, – გრანიკოსთან ჩემთვის სიცოცხლის მომ-
ნიჭებელს საკუთარი ხელით გავუპე გული, არც პარმენიონი
და მისი ოჯახი დავინდე, მე რა საცოცხლებელი ვარო!
შემდეგ სამი დღე მოთქმით დაჰბღაოდა კლიტოსის ცხე-
დარს.

76 მკითხველთა ლიგა
 თავი 29 – როქსანა
ამასობაში კვლავ საბრძოლველად აღმდგარი სპიტამენი
მაკედონურ გარნიზონებს დაესხა თავს, თუმცა, ვერაფერი და-
აკლო; მალე კი, ალექსანდრესგან ძლეული, სკვითებითურთ
ისევ უდაბნოს გადაიხვეწა.
ბოლოს, სწორედ იმ სკვითებმა უორგულეს გარიყულს, კა-
რავში შეუვარდნენ, თავი მოკვეთეს და ალექსანდრეს მიარ-
თვეს.
თუმცა, იმასაც ამბობენ – თავი სკვითებმა კი არა, საკუ-
თარმა ცოლმა მოსჭრა და ალექსანდრესაც იმან აახლაო...
მოკვდა სპიტამენი და ჩაქრა ამბოხების სულიც... მიუვალ
კლდეებს შეხიზნული მცირერიცხოვანი რაზმიღა ეურჩებოდა
მაკედონელს, დანებების სანაცვლოდ სიცოცხლეს რომ სთავა-
ზობდა, ისინი კი კადნიერად უთვლიდნენ:
– შენი სამოწყალო არაფერი გვჭირს. თუ შენს არმიას ფრე-
ნა შეუძლია, ამოდით და ნახავთ, აქ ვინც დაგხვდებითო!
ალექსანდრემ აქაც გამოაჩინა თავისი ხასიათი – მათ შე-
საპყრობად ჯილდო დააწესა, სამასი კაცი ამოარჩია და ციცაბო
კლდეებს ღამით შეუყენა...
თენდებოდა, მტრის მძინარე ბანაკს თავს რომ წაადგნენ, –
აი, ამოვფრინდით და ერთი გვეჩვენეთ, რანი ხართო!
გაოგნებისგან ენაჩავარდნილებმა სხვა ვერაფერი მო-
ახერხეს, თუ არა იარაღის დაყრა და ხელის გაუნძრევლად და-
ნებება.
გვარიანი ნადავლი ჩაიგდეს ხელთ, თუმცა, ალექსანდრეს
აქ სხვა, მთავარი განძი ელოდა – ამ ხალხის ბელადის, ოქსი-
ართის, იშვიათი სილამაზის ქალიშვილი, როქსანა...
დანახვისთანავე შეუყვარდა მაკედონელს იგი, ნადიმზე,
ძველმაკედონური საქორწინო წესისამებრ, პური მახვილით
გაკვეთა, ნახევარი თავად მიიღო, ნახევარი კი როქსანას აჭა-
მა, რაც მათ შეუღლებას ნიშნავდა.
ალექსანდრე იმ დროს 29 წლისა იყო.

77 მკითხველთა ლიგა
 თავი 30 – კალისთენე
ომი დასრულდა, მაგრამ წინ კიდევ უფრო დიდი ომი იდო –
ძველი უკმაყოფილება მაკედონელთა შორის კვლავ ცოც-
ხლდებოდა...
რა მოხდა?
კალისთენე მათ შორის იყო, ვისაც მაკედონელი განსაკუთ-
რებულად ენდობოდა. არისტოტელეს დისშვილსა და მოწაფეს
ღრმა შინაგანი კავშირი ჰქონდა ალექსანდრესთან.
უდიდესი ნიჭის პატრონი, მწერალი, მემატიანე და რიტორი
მაკედონელს იმისათვის გაჰყვა ლაშქრობაში, რომ მისი დი-
ადი საქმენი საკუთარი თვალით ეხილა და უტყუარად აღენუს-
ხა. იგი ალექსანდრეს ჰომეროსად იქცა. თავადვე ამბობდა –
საკუთარი პერსონის განსადიდებლად კი არა, დიდ ალექსან-
დრეს გმირობათა გამოსაბრწყინვებლად მივდივარო...
ის, რაც მისი ხელიდან გამოვიდა და ჩვენამდე მოაღწია,
ერთ-ერთი ყველაზე სანდო საბუთია იმისა, თუ რა გზა განვლო
„მსოფლიო ჰეგემონმა“. თავადვე უწყოდა საკუთარი შრომის
ფასი და ეს არც დაუმალავს – შთამომავლობა ჩემით გაიგებს
სიმართლეს მაკედონელზეო.
კალისთენე ის კაცი გახლდათ, ვისაც დიდი პატივით ეპ-
ყრობოდა ყველა.
მეორე კი, მაკედონელისაგან ასევე ნდობით აღჭურვილი,
ახალგაზრდა ანაქსარქოს აბდერელი გახლდათ. სხვებს ზემო-
დან უყურებდა და ბრბოდ იხსენიებდა.
თუმცა, ალექსანდრე დიდად უყვარდა და თვლიდა, რომ ჰე-
რაკლესა და დიონისეს აღემატებოდა კიდეც, ამიტომ ღმერთე-
ბის პატივის ღირსი იყო.
აი, რა უთხრა მგლოვიარე ალექსანდრეს, რომელსაც კლი-
ტოსი შემოაკვდა:
– ეს შენ ხარ, ალექსანდრე, მთელი სამყარო რომ შემოგ-
ყურებს? ისე მოსთქვამ, თითქოს კაცთა კანონებისა და ძრახ-
ვის გეშინია, იმ ადამიანებისა, ვისთვისაც თავადვე უნდა იყოს
კანონი! შენ გამარჯვება იმად მოიხვეჭე, რომ სხვებზე მბრძა-
ნებლობდე და არა იმისთვის, რომ სხვას ემონოო!

78 მკითხველთა ლიგა
 როგორც ჩანს, ანაქსარქოსის სიტყვები გულს ეფონებოდა
ალექსანდრეს, ამიტომ გვერდიდან არ იშორებდა.
ახლა კვლავ კალისთენეს მივუბრუნდეთ:
მეფის ყურს მალე მისწვდა, რომ კალისთენეს, მათი დიდი
მასწავლებლისა არ იყოს, სულაც არ ესათნოებოდა ბერძენთა
და ბარბაროსთა გათანასწორება და ამას არც მალავდა.
მათ შორის ბზარი სწორედ მაშინ გაჩნდა.
უთანხმოება მალე გაღრმავდა:
ერთხელ, ტრაპეზისას სთხოვეს, – მაკედონელნი შეაქეო,
შემდეგ უბრძანეს, – ახლა გაკიცხე, რომ გამოსწორდნენო.
– მაკედონელთა ძალმოსილება მხოლოდ ბერძენთა არა-
ერთსულოვნების ნაყოფიაო.
ამან ისე გააშმაგა იქაურები, ხმაური მალე ღრიალში გადა-
ვიდა.
თუმცა, უთანხმოების მიზეზი მხოლოდ ეს არ გახლდათ.
მალე კალისთენემ თანამოაზრე იპოვა – ალექსანდრეს
ახალგაზრდა პაჟი, ჰერმოლაოსი.
ამ ყმაწვილს, უწინ მაკედონელის თაყვანისმცემელს, ნელ-
ნელა გაუნელდა მისი პატივისცემა და ნადირობისას, როდე-
საც ალექსანდრეს ტახისთვის შუბი უნდა ჩაეცა, დაასწრო და
თავად განგმირა. რაღა თქმა უნდა, მეფემ ამ საქციელის გამო
დაუსჯელი არ დატოვა – ჩამოაქვეითა, ცხენი წაჰგვარა და იქ
მყოფთა თანდასწრებით სასტიკად აცემინა.
განდგომილებს მალე კიდევ ერთი მოკავშირე გამოუჩ-
ნდათ, სოსტრატოსი, იმ კაცის მემკვიდრე, მაკედონელის წინა-
აღმდეგ შეთქმულებაში რომ ამხილეს და ამის გამო თავი მო-
იკლა...
მალე წრე შეიკრა – შეთქმულებს შეუერთდნენ ანტიპატ-
როსი, ეპიმენე, ანტიკლეოსი და ფილოტე, რომლებმაც ერთ
ღამეს მეფის კარავში ფარულად შეღწევა და მისი მოკვდინება
განიზრახეს...
იმ ღამეს კარავს ანტიპატროსი დარაჯობდა, დანარჩენები
კი მის ნიშანს ელოდნენ...
ის იყო, მეფეს ვახშმობა უნდა დაესრულებინა და ძილს მის-
ცემოდა, რომ ერთმა სირიელმა მისანმა ქალმა გააფრთხილა,

79 მკითხველთა ლიგა
– დილამდე ინადიმე, ძილს ნუ მიეცემი, თორემ ხიფათი მოგე-
ლისო.
როგორც ჩანს, განგებას ჯერ არ სურდა მეფის აღსასრული
და ეს უცნაური წინასწარმეტყველი ამიტომ მოუვლინა.
ალექსანდრე გადარჩა...
თუმცა, ამით არ დასრულებულა ყველაფერი: შეთქმულები
არ ცხრებოდნენ და განზრახვის აღსრულება იმ ღამისთვის გა-
დადეს, როდესაც სამეფო კარვის დარაჯად კვლავ ერთ-ერთ
მათგანს გაამწესებდნენ.
თუმცა, ისევ განგების ჩარევით, ყევლაფერი გამჟღავნდა,
მეფეს ენა მიუტანეს, – შენივე კარის დარაჯები მოკვლას გიპი-
რებენო.
შეთქმულები მყისვე შეიპყრეს და უსასტიკესი განაჩენი გა-
მოუტანეს. წამების შედეგად ჰერმოლაოსი გამოტყდა, რომ
შეთქმულების შესახებ კალისთენემაც უწყოდა, თუმცა, სასა-
მართლოზე მისი სახელი არავის უხსენებია.
სამსჯავროს წინაშე წარმდგარმა ჰერმოლაოსმა მეფეს ასე
მიმართა:
– შენი მოკვდინების სურვილი იმის გამო გაგვიჩნდა, რომ
მონებივით გვეპყრობი; განა დავივიწყეთ, თუ რა მიაგე ატა-
ლოსს, ფილოტეს, პარმენიონს, კლიტოსსა თუ სხვებს შენდამი
ერთგულების და სამსახურის ნაცვლად?
მაკედონელებს თავისიანების ხელითვე ასალმებ სიცოც-
ხლეს, შემდეგ კი მათაც, მოძმეთა მკვლელებად ქცეულთ,
სხვებს ახოცვინებ!
ან კალისთენე რად არ წარუდგინე შენს სამსჯავროს? იმი-
ტომ, რომ მართალი კაცის სიტყვისა გეშინია და ის მართლაც
უბრალოა.
შენ წინაშე ისინი ვდგავართ, ვისაც ამ განზრახვის საქმედ
ქცევა სურდა.
აზიიდან აღებულ შენს ზღაპრულ ნადავლს მართლაც უთ-
ვალავი პირუტყვი ეზიდება, შენს ჯარისკაცებს კი სიღარიბეში
ხდებათ სული და ომში მიღებული იარების მეტი არაფერი აბა-
დიათ, მათ სისხლს კი ისე მიმოაქცევ, როგორც ბინძურ ნა-
რეცხს.

80 მკითხველთა ლიგა
 ამასაც მორჩილად ავიტანდით, ბარბაროსთა წეს-ჩვეულე-
ბანი რომ არ მოგეხვია თავს და საკუთარი სისხლი არ დაგვიწ-
ყნოდა.
საკუთარ მამას, ფილიპეს, შვილობაზე უარი უთხარ და
ბერძენთა ზევსს ეყმე და ეშვილე.
რაღად გიკვირს, რომ თავისუფალ ადამიანებს ამბოხის
სურვილი გაგვიჩნდა?
თუ ჩვენი სიკვდილი ოდესმე შენს გამოსწორებას განაპი-
რობებს, ისევ ჩვენგან იქნები დავალებული. რაც გულში გვი-
დევს და რაც გვაწუხებს, ყოველივე გაუწყეთ, სიკვდილის წინ
კი გთხოვთ, დაინდო ჩვენი მოხუცი, უბედური მამები, შვილთა
წართმევა აკმარე და წამებით ნუ ამოხდი სულებს. ჩვენ კი მზა-
და ვართ, სიკვდილი მივიღოთ და ვიმედოვნებთ, რის მიღწევა-
საც შენი მოკვლით ვაპირებდით, ჩვენივე სიკვდილით მივი-
ღებთ!
უცნობია, რა უპასუხა ამაზე ალექსანდრემ. ის კი ცნობი-
ლია, რომ შეთქმულთა გაყვანა და მათი მაკედონური წესით
ჩაქოლვა ბრძანა.
ხმები დადიოდა, ჰერმოლაოსი კალისთენემ ამ სიტყვებით
წააქეზაო:
– მართალია, მეფე ოქროს საწოლზე წევს, მაგრამ ისეთივე
ხორციელია, როგორც ყოველი კაციო.
მსგავსი ჭორებით მალე გაივსო ბანაკი და მეფის გულსაც
ცეცხლად მოედო. კალისთენეს დანდობას, რაღა თქმა უნდა,
არ აპირებდა, – შვიდი თვის მანძილზე გალიაში ჩაგდებული
და ბორკილდადებული ატარა – სიკვდილამდე მისი ტანჯვა
სურდა, ომის დასრულების შემდგომ კი – გასამართლება და
საკადრისის მიგება, თანაც – არისტოტელეს თვალწინ.
როგორც ამბობენ, უბედური ინდოეთში ალექსანდრეს
ლაშქრობისას აღესრულა, თუმცა, მისი გარდაცვალების სხვა
ვერსიებიც არსებობს.
არისტობულეს აზრით, ეს უკიდურესად ღრმა, მრავალ-
მხრივი ნიჭის მქონე ადამიანი ტყვეობაშივე დასნეულდა და
მატლდახვეული, ჩირქით სავსე ჭრილობებით გათანგული

81 მკითხველთა ლიგა
გარდაიცვალა. პტოლემეოს ლაგიდი კი თვლის, რომ კალის-
თენე თვით ალექსანდრემ აწამა და შემდეგ ჩამოახრჩო.
არსებობს მისი აღსასრულის მესამე, დიოგენე ლაერტი-
სეული ვერსიაც, რომლის თანახმადაც ტყვედქმნილი ლომს
მიუგდეს და დააგლეჯინეს. იუსტინე კი ირწმუნება, – კალისთე-
ნეს ჯერ ცხვირი მოკვეთეს, შემდეგ – ყურები და ყველას დასა-
ნახად აქეთ-იქით ატარებდნენ, ბოლოს მისი ტანჯვით შეძ-
რულმა ლისიმაქემ ფარულად მოწამლა და სატანჯველი აარი-
დაო...

82 მკითხველთა ლიგა
 თავი 31 – ინდოეთში
327 წლის გაზაფხულზე ალექსანდრეს თავისი უკანასკნე-
ლი ლაშქრობა ელოდა ინდოეთში...
რა იყო ელინთათვის ეს შორეული, ძველი და იდუმალი
ქვეყანა?
ეს მიწა მათ ზღაპარივით იზიდავდა.
ინდოეთს, იმ დროისთვისაც უძველესი ცივილიზაციისა და
კულტურის პატრონს, მანამდე ერთ სახელმწიფოდ არასოდეს
ეცხოვრა. სამივე მხრიდან ოკეანით მოზღუდულს მეოთხე მხა-
რეს მთები იცავდა და იმისა, რასაც „საერთაშორისო ურთიერ-
თობა“ ჰქვია, ბევრი არაფერი გაეგებოდა.
მხოლოდ კიროს დიდის ეპოქაში, ძველი წელთაღრიცხვის
მეოთხე საუკუნის შუა წლებისთვის ჩნდება მათზე ცნობები, და-
რიოს მესამესთან კი ინდოელნი უკვე ქვეშევრდომებადაც იხ-
სენიებიან.
მაკედონელმა იცოდა, რა ქვეყნის დასაპყრობადაც მიდიო-
და – სახელგანთქმულ „ხუთმდინარეთში“ – ინდის, განგისა
და ფენჯის ხეობებში – უამრავი მცირე თუ დიდი, უცნობი და
მდიდარი სახელმწიფო ელოდა...
რა ძალებს ფლობდა უკვე მრავალჭირნანახი მაკედონელი
ხელმწიფე?
ამჯერად მის ლაშქარს, მაკედონელებთან და ელინებთან
ერთად, აზიელნიც შეადგენდნენ. ასე რომ, ბაქტრიიდან გამო-
სული ალექსანდრე 120 000-იანი არმიით დაიძრა ზღაპრული
სამყაროსაკენ.
ათ დღეში ალექსანდრიას ჩააღწია, რომელსაც „ინდოეთის
კარის“ მისია დაეკისრა, იქიდან ნიკეაში გადავიდა, საიდანაც
ყოველ ინდოელ თვითმპყრობელს, ანუ, მათებურად – რაჯას,
მორჩილების გამოცხადებისკენ მოუწოდა.
მიეახლნენ კიდეც რაჯები უცხო, უმდიდრესი საბოძვარითა
და 25 საბრძოლო სპილოთი.
ქვეყანაში მდინარე კოფენის მეშვეობით უნდა შეეღწიათ,
ამიტომ არმია ორ ნაწილად გაყო, მათგან ერთი ჰეფესტიონს
ჩააბარა და კოფენის სამხრეთით, მარჯვენა სანაპიროზე გაამ-

83 მკითხველთა ლიგა
წესა, მეორე ნაწილს კი თავად უწინამძღვრა და მდინარის მარ-
ცხენა ნაპირს გაუყენა.
წინ მძიმე გზა ედო, ომიანი, – ამ მხარეში ასპაზიები – საკ-
მაოდ ძლიერი ტომი მკვიდრობდა, რის გამოც მათი ქალაქის
მისადგომებთან სასტიკი ბრძოლები გაჩაღდა.
მალე ასპაზიებს ძალა გამოეცალათ და ქალაქს მიქცეულ-
ნი შიგნით გამაგრდნენ.
ალექსანდრემ იმ დღეს მათი წინააღმდეგობა ვერ გატეხა,
რადგან ბეჭში დაიჭრა.
მეორე დღეს კი დასცეს ქალაქი – გალავანი მოურღვიეს და
შიგ შეიჭრნენ; იქ გამაგრებულთაგან ზოგმა მთებში გაასწრო,
ტყედქმნილნი კი, მაკედონელის დაჭრის სანაცვლოდ, ერთია-
ნად ამოხოცეს, ხოლო იქაურობა მიწასთან გაასწორეს.
მომდევნო ქალაქი, სახელად ანდაკა, ხმლის მოუქნევლად
დანებდა. ალექსანდრემ იქაურობა კრატეროსს ჩააბარა და ახ-
ლომდებარე ქალაქთა დაპყრობა უბრძანა, თავად კი იმ მხა-
რის მთავარი პოლისის, ევასლასაკენ დაიძრა, სადაც ასპაზი-
ელთა მეფე გამაგრებულიყო.
იმედი მალე გაუცრუვდათ – ქალაქი ცეცხლში გახვეული
დაუხვდათ, მოსახლეობა – გაქცეული.
მალე მაღლობზე აბჯარასხმული ჰინდონი შენიშნეს,
თვალს რომ არ აშორებდნენ დაუპატიჟებელ სტუმრებს. მაღ-
ლობი გაჭირვებით აათავეს და დოინჯშემოყრილი და ზემოდან
ზვიადად მაცქერალი მტერი ახლოდან აათვალიერეს...
უეცრად პტოლემეოსს მათი ბელადი მივარდა და შუბი
გულში აძგერა. სარდალი რკინის ჯავშანმა იხსნა, საპასუხოდ
შეუტრიალდა და შუაზე გაკვეთა.
მალე მეომრები ერთმანეთს შეებნენ, ალექსანდრეც წამო-
ეშველათ და სძლიეს დამხვდურთ.
ამის შემდგომ მაკედონელი მიადგა ქალაქ არიგეას, რომე-
ლიც, ანდაკის მსგავსად, მოსახლეობას გადაეწვა, თავად კი
მთებს შეხიზვნოდა.
მოკლე ხანში ჩრდილოეთისკენ გასწია, სადაც მრავალ-
რიცხოვანი ინდური ლაშქარი ელოდა მის გამოჩენას.

84 მკითხველთა ლიგა
 ღამე იდგა... ალექსანდრემ შორიდანვე დალანდა ტყის
ფონზე აბრიალებული მათი კოცონები. არმიის ნაწილი მთის
ძირში დატოვა, თავად კი, დანარჩენებთან ერთად, მტრის ბა-
ნაკს მიუახლოვდა და ლაშქარი სამად გაყო: ერთი ნაწილის
მეთაურობა ლეონტოსს მიანდო, მეორის – პტოლემეოსს, მე-
სამეს კი თავად უსარდლა და იქ შეუტია, სადაც მტრის მეტი ძა-
ლა ეგულებოდა.
თუმცა, არც ჰინდონი გამოდგნენ გამოუცდელნი – მაკედო-
ნელთა მანევრი თავადაც დროულად შენიშნეს, ჯარი მათაც სა-
მად გაყვეს და მომხვდურთ ეკვეთნენ.
ჯერ ალექსანდრემ მოიპოვა გამარჯვება, შემდეგ – ლეონ-
ტოსმა და მერე პტოლემეოსმაც გააქცია მოწინააღმდეგე.
40 000 ინდოელი აიყვანეს ტყვედ და 230 000 სული პირუტ-
ყვიც გამოირეკეს.
„სამყაროს მპყრობელს“ არც აქაური პირუტყვის სილამაზე
გამორჩენია – ერთი მათგანი, რომელიც ყველაზე მეტად მო-
უვიდა თვალში, სამშობლოში მოსაშენებლად გაგზავნა.

85 მკითხველთა ლიგა
 თავი 32 – ასაკენები
კვლავ ახალი დაბრკოლება ელოდა წინ – მის წინააღმდეგ
ასაკენები შეყრილიყვნენ 30 000 ქვეითით, 2 000 მხედრითა
და 30 საბრძოლო სპილოთი.
მძიმე გზა ედოთ, თუმცა, სანამ მოწინააღმდეგეს მისწვდე-
ბოდნენ, მდინარე გურეას ხეობაში ქალაქ ნისას მიადგნენ და
იქვე დაბანაკდნენ.
მალევე ეახლა ალექსანდრეს იქაური ბელადი, აკუფისი,
ამალითურთ და მდაბლად სცა თაყვანი. ძალზე გაიოცეს მაკე-
დონელებმა იქაური მეფის გარეგნობა და აღჭურვილობა, რო-
მელიც ძლიერ ჰგავდა მათსას. მოსულებმა აუწყეს, – ერ-
თურთს ვენათესავებით, რადგან ჩვენი წინაპარნი ამ მიწაზე
დიონისემ დაამკვიდრა, ეს ქალაქიც მისი დაარსებულია და სა-
ხელიც მანვე შეარქვაო.
არავინ უწყის, სინამდვილეში ასე იყო, თუ არა, მაგრამ
ალექსანდრე კი ფრიად ნასიამოვნები დარჩა და ქალაქს, მის
ხელისუფლებთან ერთად, არათუ ხელი აღარ ახლო, დამოუკი-
დებელი მმართველობაც უფეშქაშა.
ამ მშვიდმა ქალაქმა კვლავაც ომისკენ გააცილა მაკედო-
ნელები. აასაკენები წინ აღარ დახვედრიან, წვრილ დანაყოფე-
ბად დაქუცმაცდნენ და ქალაქების ციხეებში დანაწილდნენ.
ალექსანდრე მოჯანყეთა ყველაზე დიდი ქალაქის, მასაგას,
სიახლოვეს დაბანაკდა, მტრის არმია მოხერხებულად გამო-
იტყუა და მარცხნაჭამი მალევე უკუაგდო.
სწორედ მათთან დაპირისპირებისას დაიჭრა კოჭში.
გადარჩენილმა მასაგელებმა ქალაქში შებრუნება და გა-
მაგრება მოასწრეს. მომდევნო დღეს მაკედონელებმა გალავა-
ნი დაარღვიეს, მაგრამ, მასაგელთა გააფთრებული წინააღ-
მდეგობის გამო იქ ვერ შეაღწიეს. მესამე დღეს ალექსანდრემ
ტიროსის მაგალითი გაიხსენა და ქალაქის კედლებზე გადას-
ვლა სააბორდაჟე ხიდებით სცადა, თუმცა, ამჯერად მარცხი იწ-
ვნია – ხიდებმა ზედ დაკიდებულ ადამიანთა სიმძიმეს ვეღარ
გაუძლო, ჩაილეწა და მეომრებიც თან ჩაიყოლა...

86 მკითხველთა ლიგა
 იერიში მეოთხე დღეს განახლდა და მანამ გაგრძელდა, სა-
ნამ მასაგელთა საუკეთესო ძალები არ განადგურდა. ომიც
დასრულდა...
მასაგელები მტერს შესარიგებლად საკუთარი ფეხით ეახ-
ლნენ, ალექსანდრემ თავის არმიისთვის ჰინდოთა მეომრების
შეერთება მოითხოვა და თანხმობაც მიიღო, თუმცა, მალე შე-
იტყო, რომ „ახლადდამოყვრებულნი“ ღამით გაპარვას აპი-
რებდნენ, რამდენადაც მოძმეთა სისხლის დაღვრა არ სურ-
დათ.
მაშინ კი გაცოფდა ალექსანდრე და ერთიანად ამოწყვიტა
ისინი.
წინ კიდევ ორი ინდური ქალაქი – ბაზირა და ორა – ელო-
დათ. მაკედონელმა ჩათვალა, რომ ორივეს, წინამორბედი ქა-
ლაქის ბედით შეშინებულებს, იოლად დაიმორჩილებდა, თუმ-
ცა, საკუთარი ვარაუდის უმართებულობაში მალე დარწმუნდა.
ბაზირას ასაღებად კენო გაგზავნა, ორაში კი – ალკეტოსი.
მალე სამწუხარო ამბავი მოვიდა – ქაშმირის რაჯას, აბისარს,
ორას დასახმარებლად მთიელნი გამოუგზავნიაო.
მაკედონელმა, როგორც სჩვეოდა, სწრაფად გათვალა ყვე-
ლაფერი და კენოსს შეუთვალა: ბაზირასთან სათვალთვალოდ
მცირე რაზმი დატოვე, შენ კი ლაშქრიანად შემომეშველეო.
კენოსმა მაშინვე დატოვა იქაურობა, მაგრამ ქალაქიდან
უეცრად გამოვარდნილმა ინდოთა ჯარმა უწია და საშინელი
ომი გაჩაღდა. მალე ხმა დაირხა, – ორა უკვე მაკედონელები-
სააო, რამაც წელში გატეხა ჰინდონი და მარცხიც აგემა.
მასაგას, ორასა და ბაზირას მისაკუთრებით ალექსანდრემ
მდინარე კოფენის ჩრდილოეთი დაიკავა, თუმცა, იქვე, სამ-
ხრეთით, მორიგი მტერი – ქალაქი პევლეკა ღელავდა...
ჰეფესტიონმა ქალაქი თავისი რაჯიანად ალყაში მოაქცია
და ერთთვიანი ალყის შემდგომ დასცა. რაჯა, სახელად ასტე,
პევლეკას დაცვას შეეწირა.
ამის შემდეგ რამდენიმე დიდი ინდური ქალაქი უბრძოლვე-
ლად დანებდა და 327 წლის ზაფხულისთვის ალექსანდრე იმ-
ხელა ტერიტორიის მფლობელი შეიქმნა, მანამდე არც ერთ
დამპყრობელს რომ არ ღირსებოდა.

87 მკითხველთა ლიგა
 თავი 33 – „უფრინველო“
მდინარე ინდისა და კოფენის შესართავთან, ათიოდ კილო-
მეტრში იდგა ცად აწვდილი ციხესიმაგრე აორნი, ანუ – „უფ-
რინველო“ – ფრინველთათვისაც მიუღწეველი.
ინდოელთა ეს სიმაგრე ისეთი მტკიცე იყო, როგორიც – ნე-
ბისმიერი ბერძნული პოლისი.
მაკედონელს უზომოდ იზიდავდა ეს მართლაც ზღაპრული
ქალაქი, მის სურვილს ის ლეგენდაც ახელებდა, რომლის თა-
ნახმადაც ამ „ზეციური“ სახელმწიფოს დაპყრობა თვით გმირ-
მა ჰერაკლემაც ვერ შეძლო. ალექსანდრეს თავის გმირ „წინა-
პართან“ გაპაექრება მოსურვებოდა – რაც ჰერაკლემ ვერ შეძ-
ლო, მე უნდა შევძლოო!
მალე რამდენიმე ადგილობრივი ეახლა და აორნამდე მი-
მავალი გზის ჩვენება შესთავაზა. მაშინვე გააყოლა პტოლე-
მეოსი და უბრძანა: ადგილზე რომ მიხვალთ და ბანაკს დას-
ცემთ, მყისვე მანიშნეთო.
უკიდურესად გაუჭირდა პტოლემეოსს, თავის ჯართან ერ-
თად, ამ გზებზე ხოხვა. ბოლოს, როგორც იქნა, ააღწია და,
მტრისგან შეუმჩნევლად დაბანაკდა თუ არა, ალექსანდრეს
ცეცხლით ნიშანი მისცა.
მაშინ კი დაიძრა მაკედონელი, თუმცა, აორნელებმა ისრის
წვიმა და უზარმაზარი ლოდები დააყარეს თავზე...
იმ დღეს ვერაფერს გახდნენ მომხვდურნი, რამაც გული
მისცა აორნელებს და ქალაქის ახლოს დაბანაკებულ პტოლე-
მეოსსაც კი გაუბედეს თავდასხმა.
იმ ღამეს ალექსანდრემ პტოლემეოსს შეუთვალა: დილით
შეტევას ვაპირებ და შენც მანდ გადადი იერიშზეო.
ინათა თუ არა, ალექსანდრეც იმ ბილიკს დაადგა, რომლი-
თაც ორი დღის წინ პტოლემეოსმა ააღწია ქალაქამდე.
დიდი დაბრკოლებების მიუხედავად, მზის ჩასვლისას შეუ-
ერთდა თავისიანებს. მათი ლაშქარი იმ ბორცვზე განლაგდა,
ქალაქის ქვემოთ რომ მდებარეობდა და მისგან უზარმაზარი
ხრამი ჰყოფდა.

88 მკითხველთა ლიგა
 ის, რაც აქ მაკედონელმა მოიმოქმედა, სინამდვილეს მარ-
თლაც არ ჰგავდა: ორკვირიანი არაადამიანური შრომის შედე-
გად ბორცვი ქალაქის დონემდე აამაღლა, უზარმაზარი ხრამი
კი მიწით ამოავსო.
თავიდან კი გულიანად ხარხარებდნენ მაკედონელთა შემ-
ხედვარე ინდოელები, მაგრამ, როდესაც მიხვდნენ, მტერი არ
ხუმრობდა, ჯერ ისარი დაუშინეს ზემოდან, შემდეგ – ქვა. ხო-
ლო, როცა ქალაქის კედლებს საიერიშე მანქანებიც მიადგა,
თავზარდაცემულებმა მსტოვრები აფრინეს და მაკედონელს
ქალაქის ჩაბარების პირობებზე სთხოვეს შეთანხმება.
ალექსანდრემ მაშინვე იგუმანა, – აორნელები ამით დროს
იგებენ და ღამით აპირებენ ქალაქიდან გასხლტომასო. ეს მა-
საც ხელს აძლევდა და მისცა კიდეც წასვლის საშუალება.
დიდი ზარ-ზეიმით აღნიშნა გამარჯვება – ხუმრობა ხომ არ
იყო, ჰერაკლემაც ვერ შეძლო ის, რაც ალექსანდრემ მოახერ-
ხა...
***
ამასობაში ინდისა და კოფენის შესართავს მიუახლოვდა,
სადაც ჰეფესტიონსა და პერდიკეს მდინარის გადასალახად
ყველაფერი გაემზადებინათ. სწორედ აქ გადაწყვიტა ლაშქრის
დასვენება და გამოზამთრება. 326 წლის ადრიან გაზაფხულზე
კი მდინარე მშვიდობით გადალახა და ტაქსილას უმთავრესი
ქალაქისაკენ დაიძრა.
ტაქსილასთან თავად მეფე ტაქსილე გამოეგებათ ზარ-
ზეიმით, მაკედონელს ეამბორა და ქალაქიც საკუთარი ნებით
ჩააბარა.
მალე სხვა ინდოელი რაჯებიც ეახლნენ და მორჩილება
შეჰფიცეს.
თუმცა, ტაქსილას მაკედონელთან დასამოყვრებელი სხვა
მოტივიც ჰქონდა – მოსვენებას არ აძლევდა მწარე და ძლიერი
მეზობელი, უჭკვიანესი, „ხუთი ათასი შესანიშნავი ქალაქისა
და უამრავი სოფლის“ მფლობელი, უძველესი გვარის – პარ-
ვავასის – შთამომავალი, უმდიდრესი და მამაცი პოროსი.

89 მკითხველთა ლიგა
 თავი 34 – ჰიდასპთან
ჯერ კიდევ ტაქსილაში იყო, გულზვიადმა მაკედონელმა
პოროსთან კაცი რომ აფრინა, – ლაშქრიანად გიახლოვდები,
ხარკი გაიღე და მორჩილად შემხვდი შენივე სახელმწიფოს კა-
რიბჭესთანო.
– ბევრი რამა გსურს, მაგრამ მათგან მხოლოდ ერთზე
გთანხმდები – ჩემს საზღვრებთან მართლაც დაგხვდები, ოღო-
ნდ – იარაღითო! – მიიღო პასუხად.
ალექსანდრემ მაშინვე ააშლევინა კოფენზე გადებული ხი-
დი, ფლოტიც დააშლევინა, ხიდი კი გადმოატანინა და ჰიდას-
პზე ხელახლა ააწყობინა...
მთელი არმიით წარემართა ჰიდასპისკენ და თან 5 000
ტაქსილელი ინდოელიც წაიყოლა.
გიჟურად აირია უცებ ამინდი, ტროპიკული წვიმა წამოვი-
და, რასაც მეხთატეხა, გრიგალები და წამლეკავი ნიაღვრები
მოჰყვა...
წვალებით მიაღწიეს ჰიდასპეს და მდინარის მეორე ნაპირ-
ზე უზარმაზარ სპილოზე ამხედრებული პოროსიც გამოჩნდა
თავის ლაშქართან ერთად.
ამ ვითარებაში ალექსანდრემ მდინარეზე გადასვლა შეუძ-
ლებლად მიიჩნია, ამიტომ მტრის დაბნევა და დაღლა გადაწ-
ყვიტა – ჯარი მცირე ნაწილებად დაჰყო და ნაპირის გასწვრივ
გაფანტა.
ამით თავადაც ხეირობდა (მტერს უთვალთვალებდა და
თან მდინარის შედარებით თავთხელ ადგილს დაეძებდა) და
მტერსაც თავგზას უბნევდა.
ამასობაში სამწუხარო ამბავი შეატყობინეს: ახლად და-
მორჩილებულმა ქაშმირის რაჯამ, აბისარმა, მცირე ხნის წინ
ერთგულებას რომ გეფიცებოდა, გიღალატა და პოროსის საშ-
ველად მოდისო. ამ გარემოებამ მაკედონელს გეგმა შეაცვლე-
ვინა. თუ აქამდე მდინარის გადალახვას არ ჩქარობდა, ახლა
დრო უნდა მოეგო და პოროსს მანამ გასწორებოდა, სანამ მისი
ვასალყოფილი საშველად წამოეწეოდა.

90 მკითხველთა ლიგა
 მაგრამ იმ ადგილას, სადაც ბანაკად იდგნენ, მდინარის გა-
დალახვა შეუძლებელი იყო – ჰიდასპი ღრმად და ფართოდ
მოდიოდა და, რომც გადაეცურათ, მტრის ისართა სეტყვა იმ-
სხვერპლებდათ.
მაშინ კვლავ მხედრულ ხრიკს მიმართა „ამონის ძემ“ – ღა-
მით ბანაკი ხმაურით აჰყარა, ხომალდები მდინარეში ჩაუშვა,
თითქოს მის გადალახვას აპირებსო და... ვითომ, ვერ მოახერ-
ხა...
ამის შემხედვარე მტერიც მყისვე აიშალა, თუმცა, მალევე
მიხვდა, რომ ამაოდ წამოყარა ჯარისკაცები და სპილოები...
მსგავსი რამ მეორე, შემდეგ – მესამე და მეოთხე ღამესაც
განმეორდა... აიყრებოდა პოროსის მოწინააღმდეგე შუაღამი-
ან, ატეხდა მეხთატეხას, ფეხზე დააყენებდა ლაშქარს, მდინა-
რეში ხომალდებს ააჩქაფჩქაფებდა და... გეგმა „ეშლებოდა“...
ბოლოს მტერსაც მობეზრდა გაუთავებელ წვიმებში ღამღა-
მობით საომარი განგაში და ხმაურზე ყურსაც აღარ იბერტყავ-
და...
ალექსანდრესაც სწორედ ეს სურდა: ლაშქარი სამ ნაწი-
ლად გაყო. ბანაკი კრატეროსს ჩააბარა, რამდენიმე ფალანგა
და 5 000 ინდოელი დაუტოვა და გააფრთხილა, – სანამ პორო-
სი ნაპირთან იდგება, ადგილიდან არ დაიძრა; ხოლო, თუ მტე-
რი ლაშქრის გაყოფას მოინდომებს, ჯარის ნაწილით ბანაკს
გაშორდი, მაგრამ სპილოები თან არ წაიყვანო. მდინარე კი
მხოლოდ მაშინ გადალახე, თუ პოროსი სპილოებიანად მი-
ატოვებსო ნაპირს.
კიდევ ერთ ხერხს მიმართა ალექსანდრემ: ბანაკში დატო-
ვა ატალოსი, რომელიც გარეგნულად ძალზე წააგავდა მას, მე-
ფურად შემოსა, თავის კარავში დააბინავა და უბრძანა, კარვი-
დან ხშირად გამოდი, მტრის თვალწინ იტრიალე და თავიც ისე
მოაჩვენე, თითქოს მართლა ალექსანდრე იყოო.
შემდეგ მელეაგრეს, ატალოსისა და გორგიას ძალები შეა-
ერთა და კრატეროსის ბანაკის სიახლოვეს გაგზავნა – თუ პო-
როსი ბრძოლაში ჩაებმება, მაშინვე გადაცურეთ მდინარეო.

91 მკითხველთა ლიგა
 ლაშქრის მესამე ნაწილს კი თავად უსარდლა და მდინარის
იმ მონაკვეთს მიადგა, სადაც მისი გადალახვა შედარებით იო-
ლად შეეძლო.
იქვე მიიტანა წინდაწინ გამზადებული ნავები, ტიკები და
ტივები...
ღამე იდგა. წვიმა საშინელი ძალით სცემდა. მალე ცაზე
მეხმაც იელვა, მაგრამ ამას მაკედონელებისთვის ხელი არ შე-
უშლია, მდინარე მტრისთვის შეუმჩნევლად გადაელახათ.
პოროსის მზვერავებმა მაკედონელები მხოლოდ მაშინ შე-
ნიშნეს, როდესაც მდინარე სანახევროდ უკვე გადალახული
ჰქონდათ და ამ თავზარდამცემი ამბით თავიანთი მეფისკენ
გაფრინდნენ.
მაკედონელმა მიწაზე ფეხის დადგმისთანავე დააწყო ლაშ-
ქარი, თუმცა, წინ მოულოდნელი დაბრკოლება ელოდა – წვი-
მით ადიდებულ მდინარეს ახალი ნაკადი შეერთო და, რომ
ეგონათ, უკვე გავინაპირეთო, კვლავ წყალში აღმოჩნდნენ...
როგორც იქნა, გამოაღწიეს და ჯარი ხელახლა დააწყო
ალექსანდრემ, – 15 000 მეომრიდან 500 ცხენოსანი ჰყავდა,
დანარჩენი – ქვეითი.

92 მკითხველთა ლიგა
 თავი 35 – პოროსი
როგორც კი მისკენ მომავალი მხედრები შენიშნა, პოროს-
მა ჯერ ის იფიქრა, – ქაშმირელები მოდიანო, მაგრამ შემდეგ
დარწმუნდა, რომ მტერი უახლოვდებოდა...
თუმცა, ამ ამბავს დიდად არ აუღელვებია, – მტრის ძირი-
თადი ძალა თვალწინ მყავს, თვით ალექსანდრეც აქ არის და
რა ვნება უნდა მომიტანოს ამ პატარა რაზმმაო?!...
რა იცოდა, რომ სწორედ მაკედონელი უახლოვდებოდა...
უეცრად გამოჩენილი მტრის დასახვედრად პოროსმა თავი
არ შეიწუხა და ვაჟიშვილი შეაგება 2 000 მხედრითა და 120 ეტ-
ლით.
მაკედონელი, როგორც კი დარწმუნდა, პოროსის ავან-
გარდს უკან ჯარი არ მოჰყვებაო, ნაბიჯს აუჩქარა და უსწრაფეს
იერიშზე გადავიდა.
პირველი შეტაკებისთანავე გატეხეს მოწინააღმდეგე, რო-
მელიც მოკლე ხანში უკუიქცა...
ბრძოლის ველზე დაცემულ 400 ინდოელს შორის იყო მათი
სარდალიც – პოროსის ვაჟი.
ბრძოლის ველიდან სასწაულით გამოღწეულმა მეომრებმა
მაშინვე ამცნეს პოროსს თავიანთი დიდი მარცხიცა და უფლის-
წულის დაღუპვაც... დარწმუნდა პოროსი, რომ წინ უძლეველი
ალექსანდრე ედგა და მთელი ლაშქრით დაიძრა მასთან შე-
სახვედრად.
ინდოთა საბრძოლო წყობა მაკედონელთათვის საშიში
იყო, რადგან წინა ფლანგზე სპილოები გაემწკრივებინათ, რო-
მელთაც მტრის ფალანგები უნდა გაესრისათ და ეტლებისა და
კავალერიისათვის გაეკაფათ გზა...
მაგრამ პოროსი ვერ მიხვდა, რომ ეს უპირატესობა იმ შემ-
თხვევაში „იმუშავებდა“, თუ მტერს დაასწრებდა. ერთი სიტ-
ყვით, მთავარი იერიშის ინიციატივა გახლდათ.
მაკედონელმა მყის იგრძნო, რომ მცირედი დროის დაკარ-
გვაც კი მარცხს ნიშნავდა და მოწინააღმდეგისათვის უნდა და-
ესწრო. მტრის განლაგება და ბრძოლის ყველა პერსპექტივა
გაიაზრა და შეტევა მტრის ყველაზე მოწყვლად წერტილებზე

93 მკითხველთა ლიგა
განახორციელა – მოწინააღმდეგის ფრონტის ხაზს ფლანგებ-
ზე შეუტია თავისი კავალერიით.
ინდოელთა მარჯვენა ფლანგს თავად შეუტია ჰეფესტიონ-
თან, პერდიკესა და პტოლემეოსთან ერთად; მარცხენაზე კე-
ნოსი გაგზავნა, ხოლო დანარჩენ სარდლებს უბრძანა, – რო-
გორც კი ჰინდოთა ფლანგებს შევუტევთ, თქვენი ფალანგებით
მტრის შუაგულზე მიიტანეთო იერიში.
ათასი სკვითი მხედრითურთ მიეჭრა ალექსანდრე მტრის
მარცხენა ფლანგს და მოარღვია.
უკუქცეულმა მტერმა სპილოებისკენ გაიწია, მაგრამ ამა-
სობაში კენოსმა გაარღვია მტრის მარცხენა ფლანგი და ზურ-
გიდან შეუტია ინდოელებს.
მაშინღა მიხვდა პოროსი, რომ დააგვიანა და ალექსან-
დრეს ხრიკი ვერ გამოიცნო. თუმცა, გამარჯვების იმედი ჯერ კი-
დევ ჰქონდა, ამიტომ ფრონტის გაყოფა განიზრახა, მაგრამ მა-
კედონურმა ფალანგამ დროულად შეუშალა ხელი.
აქ კვლავ თავისი უმთავრესი უპირატესობა – სპილოები –
გამოიყენა, რომლებიც საშინელი გაავებით უტევდნენ მაკე-
დონელთა მხედრობას, ცხენებს უფრთხობდნენ და ქვეითებს
ქელავდნენ...
მაგრამ გამარჯვების ქალღმერთი მაინც ალექსანდრეს
წყალობდა – მაკედონელებმა მალე აუღეს სიტუაციას ალღო,
ძალა მოიკრიბეს და მტრის მთავარი საბრძოლო „იარაღის“
დაფრთხობას შეუდგნენ – ჩეხდნენ, ფეხებში მახვილებს ურ-
ჭობდნენ, შუბებს ტყორცნიდნენ და გაცოფებული სპილოები
მტერ-მოყვარეს ვეღარ არჩევდნენ, უკუიქცეოდნენ და ისევ თა-
ვისიანებს ქელავდნენ...
ცოტა ხანში კენოსმაც გამოარღვია მტრის ზურგი და ალექ-
სანდრეს შეუერთდა. მაშინ კი მთელი ძალით გადავიდა იერიშ-
ზე მაკედონელი, დაბნეული ჰინდონი რკალში მოაქცია და
ნელ-ნელა შეუდგა მის „მოხრჩობას“.
პოროსმა იხტიბარი არ გაიტეხა და წაგებული ომის მოგება
ისევ სპილოებით სცადა, რასაც მაკედონელმა თავისი გაწაფუ-
ლი ისრის მტყორცნელნი და შუბოსნები დაუპირისპირა და
უკანასკნელად შეუტია ისედაც გაქელილ მტერს.

94 მკითხველთა ლიგა
 ომი დასრულდა...
მტერმა 20 000 ქვეითი და 3 000 მხედარი დაკარგა, რო-
მელთა შორის იყვნენ პოროსის ორი მემკვიდრე, ყველა სარ-
დალი და მოკავშირე რაჯა – ეპიტაკი.
თუმცა, ეს ყველაფერი არ იყო: მებრძოლებთან ერთად
მტერმა დაკარგა ასზე მეტი საბრძოლო სპილო, სამი ათასზე
მეტი ცხენი, ყველა ეტლი. გადარჩენილი 9 000 ინდოელი მებ-
რძოლი დაატყვევეს მაკედონელებმა და თან 80 სპილოც წა-
იყოლეს.
მაკედონელთაგან კი ამ უსასტიკეს და მათთვის უჩვეულო
ბატალიას 700 ქვეითი და 280 მხედარი შეეწირა.
რაც შეეხება პოროსს... მისმა თავგანწირვამ და გმირობამ
მართლაც შეძრა ალექსანდრე – მრავალგზის დაჭრილს, ომი
წუთითაც არ მიუტოვებია და, როდესაც მარცხში საბოლოოდ
დარწმუნდა, დარიოსივით კი არ გაქუსლა ბრძოლის ველიდან,
სიკვდილს დაუწყო ძებნა.
ბოლოს, ბეჭში მძიმედ დაჭრილმა იგრძნო, რომ სამარ-
ცხვინო ტყვეობა ელოდა, სპილოს შეუძახა და ბრძოლის ველი
დატოვა...
მაშინვე დაედევნა ალექსანდრე, თუმცა, დაქანცულმა ბუ-
ცეფალმა სრბოლა ვეღარ შეძლო, ამიტომ ტაქსილეს უბრძანა,
– პოროსს დაეწიეო.
შორიდან მიაძახა დაჭრილ პოროსს ტაქსილემ, – მობრუნ-
დი და ალექსანდრეს ეახლეო!
უკანასკნელი ძალა მოიკრიბა მამაცმა პოროსმა, მოღალა-
ტეს შუბი სტყორცნა და მძიმედ დაჭრა.
მალე მეორე ინდოელი რაჯა, პოროსის ძველი მეგობარი
დაადევნა ალექსანდრემ მეტოქეს, რომელსაც მართლაც გა-
მოჰყვა გმირი მეფე.
პატივით შეეგება პოროსს ალექსანდრე, როგორც სწორი
სწორს და არა, როგორც დამარცხებულს. კარგა ხანს უყურა
ახოვან, კეთილშობილ და მშვენიერ მოხუცს, შვილებდახო-
ცილსა და მარცხნაჭამს. ბოლოს ჰკითხა:
– როგორ მოგექცე?
– მეფურად! – მიიღო პასუხად.

95 მკითხველთა ლიგა
 და მართლაც, მეფურად და დიდსულოვნად მოექცა – პო-
როსს თავისი ხელმწიფება აღუდგინა და დიდი ჯილდოც მიაგო,
რამაც ტაქსილეს შფოთვა გამოიწვია. თუმცა, ალექსანდრემ
კარგად უწყოდა, რომ ამ მიწის საბოლოოდ დასაპატრონებ-
ლად, მახვილთან ერთად, ადგილობრივთა ურთიერთქიშპიც
სჭირდებოდა...

96 მკითხველთა ლიგა
 თავი 36 – ალექსანდრე მაკედონელის
შეხვედრა ინდოელ ბრძენთან
ინდოეთში ყოფნის დროს ალექსანდრე, როგორც სჩვე-
ოდა, მისთვის ამ უცნობი ქვეყნის კულტურით დაინტერესდა და
იქაურ ფილოსოფოსებთან ხანგრძლივი საუბრებიც ჰქონდა.
მატიანემ შემოინახა ერთ-ერთი ასეთი საუბრის ჩანაწერი:
1. ვინ უფრო მეტია, მკვდარი თუ ცოცხალი? – ცოცხალი,
რადგან მკვდარი უკვე აღარ არის.
2. რა უფრო მეტ საკვებს იძლევა, მიწა თუ ზღვა? – ზღვა,
რადგან მიწა თავად არის მხოლოდ კუნძული მსოფლიო ზღვა-
ში.

3. რომელი ცხოველია ყველაზე ეშმაკი? – ის, რომელიც

ადამიანს ჯერ არ დაუჭერია.
4. რატომ ურჩიე მეფე ფეროსს (ინდოეთის მეფე), ებრძო-
ლა ჩემ წინააღმდეგ? – იმიტომ, რომ ის სახელოვნად მეფობ-
და, ცხოვრობდა და სიკვდილიც სახელოვანი უნდა ჰქონოდა.

5. რა უფრო ადრე იყო, დღე თუ ღამე? დღე იყო ადრე, ერთი

დღით.
6. როგორ დავიმსახურო სიყვარული? – იყავი ყველაზე
ძლიერი, მაგრამ არა საშინელი.

7. როგორ გავხდე ღმერთი? – გააკეთე ის, რაც არ ძალუძს

ადამიანს.
8. რა უფრო ძნელი და ძლიერია, სიცოცხლე თუ სიკვდი-
ლი? – სიცოცხლე, მასში მეტი ტანჯვაა.

9. როდის უნდა მოკვდეს ადამიანი? – როდესაც მის სიცოც-

ხლეს სიკვდილი სჯობია.
მეათე კითხვა ისტორიკოსებს ვერ დაუმახსოვრებიათ.

97 მკითხველთა ლიგა
 თავი 37 – მაკედონიური და ელინური
სამეფოების არმია
სანამ თხრობას განვაგრძობდეთ, იმ არმიის წყობასა და
თავისებურებებზე ვისაუბროთ, ალექსანდრეს უძველესი
მსოფლიოს ჰეგემონის ტიტულის მოპოვებაში რომ დაეხმარა:
მაკედონიის არმია ძველი სამყაროს ერთ-ერთი ყველაზე
დისციპლინირებული, კარგად ორგანიზებული და შეიარაღე-
ბული ძალა იყო, ალექსანდრე მაკედონელის მამამ, ფილიპე
II-მ რომ შექმნა და რომლის გარეშეც „ღმერთთა სწორი“
ალექსანდრე ვერაფერს გახდებოდა.
ფილიპე II-ის ტახტზე ასვლისას მაკედონიური სამეფო სუს-
ტი და უძლური ქვეყანა იყო, ჩრდილოეთიდან ბარბაროსი ტო-
მები რომ უტევდნენ და ასუსტებდნენ, სამხრეთიდან კი – სა-
ხელგანთქმული ბერძნული პოლისები (ქალაქი-სახელმწიფო-
ები). ფილიპეს უდიდესი ტალანტის, ძალისხმევისა და რეფორ-
მების წყალობით, ამ მცირე ქვეყანამ სწრაფად მოახერხა ძლი-
ერი სამხედრო ძალების ჩამოყალიბება. მალე ფილიპეს არმი-
ამ მთელი ბალკანეთის ნახევარკუნძული მიისაკუთრა.
ასე რომ, ახალგამეფებულ ალექსანდრეს ძლიერი არმია,
მაგრამ თითქმის ცარიელი სახელმწიფო ხაზინა დახვდა.
მიუხედავად ამისა, ამ ლაშქარმა უძლიერესი და უმდიდრე-
სი სპარეთის არმია დასცა გრანიკოსის, ისოსისა და გავგამე-
ლას ბრძოლებში.
ამხელა წარმატება ალექსანდრეს სამხედრო ნიჭმა, ბრძო-
ლის მისეულმა სულისკვეთებამ და უმაღლესმა დისციპლინამ
მოიტანა.

მაკედონიური ქვეითი არმია

მაკედონიური არმიის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს სწორედ

ქვეითი ჯარი წარმოადგენდა. ფილიპე II-მ თავისი ქვეითი ჯა-
რის ნაწილები ათენელი სტრატეგოსის, იფიკრატესის და საკუ-

98 მკითხველთა ლიგა
თარი გეგმის მიხედვით ჩამოაყალიბა. ქვეითი ჯარის ყველაზე
მნიშვნელოვან ნაწილს ფალანგა წარმოადგენდა.
ფალანგა ძველბერძნული საბრძოლო წყობა იყო, რომე-
ლიც ფარებითა და გრძელი შუბებით შეიარაღებული ქვეითე-
ბისგან შედგებოდა. ფალანგაში მეომრები მართკუთხედის ან
კვადრატის ფორმით, მჭიდრო რიგებად იყვნენ დაწყობილნი.
შუბებს მტერს უღერებდნენ და თავს ფარებით იცავდნენ.
პირველ რიგში მდგომი ფალანგისტები შუბებს ერთდრო-
ულად, ერთმანეთის გასწვრივ უღერებდნენ მტერს, მეორე
რიგში მდგომთ წინა რიგში მდგომი ჯარისკაცების მხრებზე
ჰქონდათ გადებული შუბები და წვერს მტერს აწვდენდნენ,
მომდევნო რიგებს შუბები უფრო მაღლა ეჭირათ, წინა ხაზის
შეთხელების შემთხვევაში წინ ინაცვლებდნენ და დახოცილი
ან დაჭრილი თანამოძმეების ადგილს იკავებდნენ. ასე რომ,
ფალანგა ბოლომდე საბრძოლო მწყობრში რჩებოდა, მისი წი-
ნა ხაზები კი მუდმივად ახლდებოდა.
მეომრებს დიდი ზომის, მრგვალი ფარები ეპყრათ, რომ-
ლებითაც თავთან ერთად ნახევარ სხეულსაც იცავდნენ და
გვერდით მდგომ თანამებრძოლსაც, ამიტომ მთელი ხაზი და-
ცული იყო. თავზე ჯარისკაცებს მუზარადები ეხურათ, ტანზე აბ-
ჯრები ემოსათ, ამიტომ ისრებისაგან თავს კარგად იცავდნენ.
ბერძნულ-მაკედონიური ფალანგა შორიდან უზარმაზარი
ზღარბივით მოჩანდა, რადგან ყველა მეომარს გრძელი და
წვეტიანი შუბები აღემართა.
თუმცა, ფალანგას ორი ნაკლი ჰქონდა, – ზურგისა და
ფლანგების დაუცველობა და სიზანტე. ფალანგა ნელა მოძრა-
ობდა და შუბებს მის წინ მყოფ მტერს უღერებდა, ამ დროს შე-
იძლებოდა მათ ზურგში ან ფლანგზე მტრის ცხენოსანი ან ქვე-
ითი ჯარი დასხმოდა თავს და მწყობრი გაერღვია.
მეორე ნაკლი ის გახლდათ, რომ ფალანგა ნელა მოძრაობ-
და, რათა ჯარისკაცებს მწყობრი არ დაერღვიათ და არ დაფან-
ტულიყვნენ, მათი ძალა ხომ ერთიანობაში მდგომარეობდა.
ქვეითი მეომრები რაზმებად იყოფოდნენ. ყველაზე მცირე
რაზმი 10 კაცისგან შედგებოდა და „დეკასი“ ეწოდებოდა.
ალექსანდრეს დროს „დეკასში“ შემავალი ჯარისკაცების რიც-

99 მკითხველთა ლიგა
ხვი გაიზარდა და 16-ს მიაღწია. „დეკასი“ ფალანგის ერთ რიგს
შეადგენდა.
მეორე წყობას – „სინასპისმოსს“ – მაშინ იყენებდნენ, რო-
დესაც ჯარი თავდაცვაზე გადადიოდა, ამ დროს ფალანგის სიღ-
რმე 8 მეტრს უდრიდა. უკანა ჯარისკაცები წინ მდგომთ ნახევა-
რი მეტრით უახლოვდებოდნენ და ფალანგაც მჭიდროვდებო-
და. ასეთი წყობის დროს ფალანგა მანევრულობას კარგავდა,
ამიტომ არსებობდა კიდევ ერთი წყობის ვარიანტი, ეგრეთ წო-
დებული, ღია მწყობრი, რომელიც სიღრმეში ორ რიგს ქმნიდა.
ამ წყობას ალექსანდრეს არმიაში ღრმა მწკრივი, ანუ „ბათო-
სი“ ეწოდებოდა. ეს წყობა ფალანგაში გამოიყენებოდა, მაგ-
რამ ფრონტის ხაზზე ფალანგები მაინც „დეკასის“ წყობით იდ-
გნენ და ფორმაციებს იშვიათად მიმართავდნენ.
იერიშზე გადასვლისას ჯარისკაცები შუბებით ხელში წინ
მიიწევდნენ და თანდათან უმატებდნენ სიჩქარეს, თან მაკედო-
ნურ სამხედრო შეძახილს – „ალალა-ლა-ლაის“ – აგუგუნებ-
დნენ.
როდესაც მტერს მოკლე მანძილზე უახლოვდებოდნენ, მა-
კედონელები უეცრად დუმდებოდნენ, რაც, ღრიალთან ერ-
თად, მტერზე ზემოქმედების ერთ-ერთი მეთოდი იყო.
მარშის დროს არმია კოლონებად ეწყობოდა, ფალანგები
კი ორ ფრთად იყოფოდნენ.
ალექსანდრეს ისტორიკოსი, კალისთენე, წერს, რომ ფა-
ლანგა გაშლილ ადგილზე 32-კაციანი სიღრმის წყობით მი-
ემართებოდა, მას მოჰყვებოდა 16-კაციანი, ბოლოს კი 8-კა-
ციანი სიღრმის ფალანგები. ალექსანდრე მაკედონელმა მე-
ფობის დასასრულს ფალანგის რიგებში სპარსელი მშვილ-
დოსნები და მოკლე შუბების (დროტიკების) მსროლელნი ჩა-
ამატა.
როგორც ელინი მემატიანე, არიანე წერს, ფალანგის თი-
თოეულ რიგს „დეკადარხოსები“ მეთაურობდნენ. ამას გარდა,
რიგში იყვნენ „დიმოირიტესები“ და „დეკასტატეროსები“.
ტერმინი „დიმოირიტესები“, ქსენოფონტეს მიხედვით, ორ-
მაგი გასამრჯელოს მიმღებს ნიშნავს.

100 მკითხველთა ლიგა

 ელინურ პერიოდში თექვსმეტკაციანი რიგი ოთხად იყო-
ფოდა. რიგის ნახევარ ნაწილს „დიმოირია“ ეწოდებოდა და მას
„დიმოირიტისი“ თავკაცობდა. „დეკადარხოსი“ კი მთელ რიგს
ხელმძღვანელობდა. ორი „დეკასტატერა“ რიგში მერვე და მე-
თექვსმეტე ადგილს იკავებდა. ისინი ვეტერანი ჯარისკაცები
იყვნენ და ჯარში იმავე მოვალეობას ასრულებდნენ, რასაც –
ბრიტანელი უმცროსი სერჟანტები და ევროპელი უნტერ-
ოფიცრები.
ქვეითთა შენაერთს, რომელიც 512 მეომრისაგან შედგე-
ბოდა, „ლოხოსი“ ეწოდებოდა. „ლოხოსი“ 32 რიგად იყოფოდა
და ფრონტზე 32 მეტრს იკავებდა.
„ლოხოსის“ მეთაურს „ლოხაგი“ ეწოდებოდა. ალექსან-
დრეს ზეობისას „ლოხოსს“ ხუთასეული ეწოდა, მის მეთაურს
კი – „ენტეკოსიარხოსი“, ანუ ხუთასისთავი. ყოველ ასეთ სამ-
ხედრო დანაყოფს თავისი მესაყვირე და „გიპერეტოსი“ (დის-
ციპლინის დამცველი და დამნაშავეთა დამსჯელი) ჰყავდა.
ორი ან სამი „ლოხოსი“ უკვე „ტაქსის“ შეადგენდა. ზოგჯერ
ასეთ დანაყოფს „ჰილიარხიას“ უწოდებდნენ, რაც იგივე ათა-
სეულია, მაგრამ, ჩვეულებრივ, ხსენებული ტერმინი იმ შემ-
თხვევაში გამოიყენებოდა, თუ რაზმში ორ „ლოხოსზე“ მეტი არ
ჰყავდათ. თითოეულ „დეკასს“ მსახური ჰყავდა, რომელიც მე-
ომრების ბარგის ზიდვაზე იყო პასუხისმგებელი.
მსახურს ჰყავდა სახედარი ან ჯორი. ეგვიპტის დაპყრობის
შემდეგ, აზიური კამპანიის დროს, მაკედონელებმა აქლემების
გამოყენებაც დაიწყეს, რომელთაც მძიმე ტვირთის თრევა შე-
ეძლოთ. სამხედრო აღალის მსახურებს „ეკტატოის“ უწოდებ-
დნენ (ზურგში მყოფებს, უკან მდგომებს), რადგან ისინი ბრძო-
ლაში არ მონაწილეობდნენ. „დეკასის“ მთავარი ბარგი კარავი
იყო. ზუსტად არაა ცნობილი, თუ რამდენ ჯარისკაცს ეძინა კა-
რავში – მთელ რიგს, ნახევარ რიგს თუ მეოთხედს.
ცნობილია, რომ ყველა „დეკასს“ თავისი ხელის წისქვილი
ჰქონდა. მარშის დროს ქვეითები ჩვეულებრივ იარაღით გადა-
ადგილდებოდნენ, მაგრამ მოუხერხებელ მუზარადს იხდიდნენ
და მის ნაცვლად „კაუსიას“ – მაკედონურ ბერეტის მსგავს
ქუდს, იხურავნენ.

101 მკითხველთა ლიგა

 ჯარისკაცებს პირადი ბარგიც მიჰქოდათ, რომელშიც ერ-
თგვარი ლოგინიც იგულისხმებოდა. თუმცა, მის გარდა ყველა
მეომარს წყლის დასალევად საკუთარი ჭიქა ჰქონდა, საჭმლის
მოსამზადებლად კი – თავისი პროდუქტი.
საკვებს შესვენების დროს ამზადებდნენ. ჯარისკაცთა და-
ნარჩენი ქონება აღალში ინახებოდა. მათთვის სპეციალური
სანიტარული ურიკები იყო. ურიკებით გადაჰქოდათ საალყე
და ლოდსატყორცნი მანქანებიც. აღალი ჯარის უკან მოდიოდა
და მას არიერგარდი იცავდა. ალექსანდრეს ეპოქაში მაკედო-
ნელები „პელტს“ – ერთგვარ მსუბუქ ფარს ხმარობდნენ, რომ-
ლითაც მტრის მოისრეებისაგან თავის დასაცავად ერთმანეთს
ატყუპებდნენ და ეფარებოდნენ. ეს რომაული „ტესტუდოს“ ანა-
ლოგი იყო მაკედონიურ ჯარში. „პელტები“ მართლაც კარგად
იცავდნენ ჯარისკაცს ისრებისა და სასროლი შუბებისგან.
ერთ-ერთ მაკედონიურ სარკოფაგზე გამოსახულ ფალან-
გისტებს აბჯარი მოსავთ, მაგრამ მრავალი თანამედროვე ავ-
ტორი ამას არ ადასტურებს. ძველი ბერძენი ისტორიკოსები –
არიანე და დიოდორე – თავიანთ ნაშრომებში ამოწმებდნენ,
რომ მაკედონელ ქვეითებს აბჯარი ემოსათ, თუმცა ზოგიერთი
მხოლოდ ტყავისა და სელის ბეგთრით იყო შემოსილი. მუზა-
რადები მაკედონელებს იმ დროისათვის გავრცელებული,
ფრიგიული სტილისა ჰქონდათ. ზოგიერთი მუზარადი, უბრა-
ლოდ, ბრინჯაოსი იყო, ზოგიერთი კი – ლურჯად შეღებილი
(ლურჯი ფერი – ქვეითთა ფერი იყო).
ზოგი მუზარადი ოქროთი იყო მორთული, მაგრამ ამის უფ-
ლება მხოლოდ ოფიცრებს ჰქონდათ, რადგან მათ სამხედრო
ჩინს აღნიშნავდა. ზოგ მუზარადს სპეციალური ბუდეები ჰქონ-
და ფრთების მისამაგრებლად. რამდენიმე იმდროინდელ მო-
ნეტაზე ალექსანდრე მაკედონელიც ფრთიანი მუზარადითაა
გამოსახული.
მაკედონელი ქვეითები გრძელი მაკედონურ-ბერძნული
შუბით – „სარისათი“ იყვნენ შეიარაღებულნი.
ძველბერძნულ, დიადოხოსების პერიოდის, წყაროთა თა-
ნახმად, ყველაზე გრძელი „სარისა“ 5.55 მეტრს შეადგენდა,
ალექსანდრეს ზეობისას კი შედარებით მოკლე „სარისები“

102 მკითხველთა ლიგა

ჰქონდათ, თუმცა, ყველა შემთხვევაში, ჯარისკაცს ის ორი ხე-
ლით უნდა დაეჭირა.
„სარისას“ გრძელი, რკინის წვერი ჰქონდა, რომელსაც ვე-
რანაირი აბჯარი ვერ უძლებდა. „სარისას“ უკანაც წვეტი ჰქონ-
და მიწაში ჩასარჭობად.

ქვეითი ჯარი

პეძეტაიროი (ქვეითი „ჰეტაირები“)

მათი რიცხვი 9 000-ს შეადგენდა და 6 „ტაქსისად“ იყოფო-

და, თითოეული „ტაქსისი“ კი – სამ „ლოხოსად“. „პეძეტაიროი-
ები“ მაკედონიის ჩრდილოეთის მკვიდრთაგან იყვნენ შეკრე-
ბილები და არმიის ელიტარულ ნაწილს შეადგენდნენ. ისინი
კარგად იყვნენ შეიარაღებული „სარისებით“, ხმლებითა და
ფარებით, თავზე მუზარადი, ტანთ კი ბრინჯაოს აბჯარი ემო-
სათ.

ჰიპასპისტები (ფაროსნები)

„ჰიპასპისტების“ სრული სახელწოდებაა „ჰეტაირების ჰი-

პასპისტები“, ამიტომ ითვლება, რომ ამ დანაყოფის ჯარისკა-
ცები „ჰეტაირი“ მეომრების საჭურველმტვირთველნი იყვნენ.
ბრძოლის დროს „ჰიპასპისტები“ მეფეს და მხედრებს ახლდნენ
და აღჭურვილობა მიჰქონდათ. თავდაპირველად „ჰიპასპის-
ტები“ 3 000 ჯარისკაცს ითვლიდნენ და ექვს „ლოხოსად“ იყო-
ფოდნენ. მათგან ერთი „ლოხოსი“ მეფის პირადი დაცვისთვი-
საც იყო გამოყოფილი. მათ „აგემი“ ეწოდებოდა და „ჰიპასპის-
ტების“ ავანგარდს წარმოადგენდა. „აგემებს“ სამეფო „ჰიპას-
პისტებს“ უწოდებდნენ. ამ რაზმს მაღალი და ღონიერი კაცები,
მთელ არმიაში გამორჩეული ქვეითები შეადგენდნენ.
„ჰიპასპისტთა“ სამეფო „ლოხოსი“ არმიის მარჯვენა ფლან-
გზე იკავებდა ადგილს. ჩვეულებრივ, ისინი მეფის კარავს იცავ-
დნენ. დანარჩენი „ჰიპასპისტთა“ „ლოხოსები“ მარცხენა
ფლანგზე იდგნენ. „ჰიპასპისტები“ კავალერიასთან ერთად

103 მკითხველთა ლიგა

მოქმედებდნენ. როდესაც ცხენოსნები შეტევაზე გადადიოდ-
ნენ, მათ გასწვრივ „ჰიპასპისტები“ გარბოდნენ და მხედრების
ხაზს იფარავდნენ. „ჰიპასპისტები“ „პეძეტაირებთან“ შედარე-
ბით მსუბუქად იყვნენ შეიარაღებულნი, რის გამოც ძალიან
სწრაფად მოქმედებდნენ. როდესაც ალექსანდრემ არმიაში
„მფრინავი რაზმი“ ჩამოაყალიბა, მისი რიგები, მათი სისწრა-
ფის გამო, „ჰიპასპისტებით“ შეავსო. ეს უკანასკნელნი სისწრა-
ფით ბევრად სჯაბნიდნენ „პეძეტაირებს“, რომლებიც მძიმედ
იყვნენ აღჭურვილნი. ქვეითებს შორის მხოლოდ „ჰიპასპის-
ტებს“ ეცვათ ფეხსაცმელი.

ბერძნული ქვეითი ჯარი

ჰელესპონტიდან მაკედონიის არმიას 7 000 ბერძენი ჯა-

რისკაცი შეემატა, კორინთოს კავშირმა რომ გაუგზავნა ალექ-
სანდრეს. მათ თავიანთი ოფიცრები ჰყავდათ, თუმცა, მაკედო-
ნელი სტრატეგოსი მეთაურობდა. ქერონეას ბრძოლის შემდეგ
ელინებმა გაცილებით მძლავრი და მსხვილმასშტაბიანი ომი-
სათვის საჭირო არმიის შექმნა დაიწყეს – გააუმჯობესეს აბჯა-
რი და შემოიღეს „ტორაკსი“; აგრეთვე, შემოვიდა ფრიგიული
ტიპის მუზარადი, როგორც მაკედონიაში.
კორინთოს კავშირის სახელმწიფოების არმიებში დაქირა-
ვებული ჯარისკაცებიც შედიოდნენ. დაქირავებული ბერძნები
არ იყვნენ მძიმედ შეიარაღებულნი და აბჯარი არ ემოსათ. მათ
ჰქონდათ ბრინჯაოს ფარი, შუბი და მოკლე მახვილი. ტანზე წი-
თელი ქიტონი ეცვათ. სიმსუბუქის გამო დაქირავებული ბერ-
ძნები მობილურები იყვნენ და ეფექტურად მოქმედებდნენ.
ალექსანდრეს არმიაში ბრძოლებში ისინი ფლანგებზე იყვნენ
განლაგებულნი.

პსილოიები (მსუბუქი ქვეითები)

„პსილოიები“ – ფალანგაზე უფრო ფართო მწყობრით გან-

ლაგებული მსუბუქი ქვეითები, ფრონტის ხაზზე გაცილებით
დიდ ადგილს იკავებდნენ. იყო 500 ჯარისკაციანი რაზმები.

104 მკითხველთა ლიგა

თუმცა, არავინ უწყის, ასეთ რაზმსაც „ლოხოსად“ მოიხსენიებ-
დნენ თუ არა.
„ტოქსოტები“ ანუ მშვილდოსნები, „პსილოის“ მსგავსად
500-კაციან რაზმებად იყოფოდნენ. მათ სტრატეგოსი მეთაუ-
რობდა.
ალექსანდრეს არმიაში კრეტელ მშვილდოსან – „ტოქსოტ-
თა“ – რაზმებიც ირიცხებოდა, რადგან კრეტელები კარგი
მშვილდოსნები იყვნენ, თან ყველას ემსახურებოდნენ, ვინც
ფულს გადაუხდიდა.
კრეტელ მშვილდოსნებს მცირე ბრინჯაოს ფარები – „პელ-
ტები“ ეპყრათ, რომლებიც ხელჩართულ ბრძოლაში ეხმარე-
ბოდათ და ისრის სროლაშიც ხელს არ უშლიდათ. კრეტელებს
თავიანთი კრეტელი მეთაურები ჰყავდათ. ამას გარდა, იყო
მშვილდოსნების მეორე დანაყოფი, მაგრამ არავინ უწყის, ვინ
მსახურობდა ამ დანაყოფში, შესაძლოა, მაკედონელებიც.
მაკედონიის არმიაში იყვნენ „აგარიანელი აკონტისტები“,
ანუ შუბის მსროლელები. „აკონტისტები“ ხელჩართული
ბრძოლისას „პელტებსაც“ ხმარობდნენ.
მაკედონურ არმიაში იყო თრაკიელების ნაწილიც, რომელ-
შიც ერთიანდებოდნენ ტრიბალები, ილირიელები და თრაკიე-
ლი ოდრისები, რომელთაგან ზოგი დაქირავებული იყო. უმე-
ტესი ნაწილი ალექსანდრეს ვასალი მეფეების გამოგზავნილნი
იყვნენ; ჰყავდათ შურდულის მტყორცნელთა რამდენიმე რაზ-
მიც. მსუბუქი ქვეითი ჯარი რამდენიმე „ტაქსისად“ იყოფოდა.

ცხენოსანი ჯარი

ცხენოსნების მთავარი საბრძოლო ერთეული იყო „ილა“,

რომელშიც 200 ცხენოსანი შედიოდა „ილარხოსისა“ და ოთხი
„ტეტრარხოსის“ მეთაურობით.
თითოეული „ტეტრარხოსი“ 49 მხედარს მეთაურობდა და
ამ რაზმს „ტეტრარხია“ ეწოდებოდა. „ტეტრარხიის“ საბრძო-
ლო წყობა სამკუთხოვანი წვეტი იყო, რომლის თავშიც „ტეტ-
რარხოსი“ იდგა, გვერდებზე და შუაში კი – 13 გამოცდილი მხე-
დარი.

105 მკითხველთა ლიგა

 „ილარხოსს“ ჰყავდა მებუკე, „ტეტრარხოსებისთვის“ ბრძა-
ნების მისაცემად, და „გიპერეტოსი“, „ილას“ მართვაში დასახ-
მარებლად და თვალ-ყურის სადევნელად. ოთხი სამკუთხოვა-
ნი წვეტი ისე ეწყობოდა ფრონტზე, რომ ერთმანეთისთვის მა-
ნევრულობა და წყობა არ აერიათ და თავისუფლად ემოქმე-
დათ. რამდენიმე „ილა“, ჩვეულებრივ, – ორი, სამი ან ოთხი,
„ჰიპარხიაში“ „ჰიპარხის“ თავკაცობით ერთიანდებოდა. მხედ-
რებს საკუთარი ცხენები ჰყავდათ, რაც მათ მაღალ სოციალურ
წარმომავლობაზეც მეტყველებდა.
თუ ბრძოლაში ცხენებს დაკარგავდნენ, სამარქაფო ცხენე-
ბით ცვლიდნენ, რომლებიც ჯარს თან დაჰყავდა. მხედრები და
თავად ალექსანდრეც მარშზე ფეხით დადიოდნენ და ცხენებს
არ ღლიდნენ. ცხენოსნები ცხენებს მხოლოდ ბრძოლისას იყე-
ნებდნენ.
ცხენოსნებს ბეოტიური ან ფრიგიული მუზარადები ეხურათ.
ტეტრარხოსებისა“ და „ილარხების“ მუზარადები ოქროს ან
ვერცხლის ნიშნებით იყო მორთული. ზოგიერთი მხედრის მუ-
ზარადს ცხენის ძუით ამკობდნენ, რომელსაც ღებავდნენ.
ალექსანდრე მამაცობისთვის ხშირად აჯილდოვებდა თავის
მხედრებს და ოქროს გვირგვინებს ჩუქნიდა, რომელსაც ისინი
მუზარადზე იმაგრებდნენ. მაკედონურ კავალერიას გრძელი
საბრძოლო შუბი – „კრისტონი“ ჰქონდა. მაკედონელ კავალე-
რისტთა მეორე იარაღი მახვილი იყო, რომელსაც მხედრები
მარცხენა მხარეს, გვერდზე დაკიდებულს ატარებდნენ.
ზოგი მხედარი იატაგანის მსგავს მახვილს – „კოპისს“ –
იყენებდა, ზოგი კი – სწორსა და ორლესულს.
საერთოდ, ბერძნული ცხენოსანი ჯარი ფარს არ იყენებდა.
მხოლოდ მეთაურის გვერდით იყო რამდენიმე ფაროსანი მხე-
დარი მის დასაცავად. ზოგიერთი მხედარი მხოლოდ უმკლავე-
ბო ტუნიკას ატარებდა, ზოგი კი – გრძელმკლავიანს. აბჯარი
მხოლოდ მძიმე კავალერიის მეომრებს ემოსათ, – „ჰეტაირე-
ბს“, თესალიელებსა და მოკავშირეებს. აბჯარს ალექსანდრე
მაკედონელიც იშვიათად ატარებდა. მას ყოველთვის ახლდა
„ჰეტაირების“ მძიმე კავალერიის რაზმი.

106 მკითხველთა ლიგა

 ფეხსაცმელი მთელ ცხენოსან ჯარს საერთო ჰქონდა. „ჰე-
ტაირების“ დანაყოფის ფერი იისფერი ან მუქი ლურჯი იყო, თე-
სალიელებისა – მუქი იისფერი, „პროდრომებისა“ კი – ვარ-
დისფერი. აბჯრის სარტყელები კავალერიას იმავე ფერისა
ჰქონდა, რაც მისი სახეობის ცხენოსანთა რაზმის ფერს შეესა-
ბამებოდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ იმ დროს უნაგირები არ
არსებობდა.

ჰეტაირები

„ჰეტაირები“ არმიის ყველაზე ელიტარულ და ძლიერ დანა-

ყოფს წარმოადგენდა. მათი რაზმები მაკედონელ არისტოკ-
რატთა ახალგაზრდა ვაჟებით კომპლექტდებოდა. ალექსან-
დრეს არმიას ლაშქრობის დასაწყისში 1 800 „ჰეტაირი“ ჰყავ-
და.
„ჰეტაირები“ რვა „ილად“ იყოფოდნენ. მეფის „ილა“ „ჰე-
ტაირების“ ავანგარდს წარმოადგენდა და ბრძოლაში საპატიო
ადგილი ეჭირა. სამეფო „ილა“ ყველაზე მრავალრიცხოვანი
იყო, დანარჩენებში 200 მხედარი შედიოდა.
„ჰეტაირებს“ მოსხმული ჰქონდათ „ქლამიდად“ წოდებული
მოსასხამი. თავად ალექსანდრეც „ჰეტაირების“ ოფიცერივით
იყო გამოწყობილი. მეფის მსგავსად „ჰეტაირებსაც“ თეთრი
ტყავისა და ბრინჯაოს აბჯარი ემოსათ.

თესალიელები

უძველეს წყაროთა ცნობით, თესალიელები მთელ არმიაში

საუკეთესო მხედრები იყვნენ, რაც გასაკვირი სულაც არ არის,
რადგან ეს კავალერიული დანაყოფი თესალიელი არისტოკ-
რატებისგან – მთელ ელადაში საუკეთესო მხედრებისაგან იყო
ჩამოყალიბებული. დდიოდორეს მოწმობით, აზიაში ლაშქრო-
ბის დასაწყისში ბერძენთა ლაშქარში 1 800 თესალიელი მხე-
დარი ირიცხებოდა, რაც „ჰეტაირთა“ კავალერიის ოდენობას
უდრის.

107 მკითხველთა ლიგა

 თესალიელებიც ზუსტად ისე იყვნენ დაყოფილნი „ილე-
ბად“, როგორც – „ჰეტაირები“. თესალიელებიც მოსასხამებს
ატარებდნენ, რომელიც მათ ზურგს და ცალ მხარს უფარავდა,
მეორე მხარეს კი იკვრებოდა. თესალიელებს, „ჰეტაირების“
მსგავსად, თეთრი აბჯარი ემოსათ, ზოგიერთს კი – შიგნით
გრძელმკლავიანი ტუნიკა.

მოკავშირეთა კავალერია

ბერძნული ქალაქი-სახელმწიფოები ვალდებულნი იყვნენ,

მაკედონიის არმიის სამსახურში ქვეითი და ცხენოსანი ჯარის
რაზმები გაეგზავნათ. რა თქმა უნდა, ყველა ბერძნულ ქალაქ-
სახელმწიფოს საკუთარი ცხენოსანი ჯარი ჰყავდა.
დიოდორე წერს, რომ აზიაში გადასვლისას ალექსანდრე
მაკედონელს 600 ბერძენი ცხენოსანი ახლდა. ალექსანდრეს
ბერძენ მხედართა სამი „ილა“ ჰყავდა. მოკავშირე ელინი
მხედრები მძიმე კავალერიას შეადგენდნენ.

პროდრომები

პროდრომები, ანუ მზვერავები თრაკიული კავალერიის

ოთხ „ილას“ ავსებდნენ, რომლებიც მეფის არმიაში შედიოდა.
პროდრომები მაკედონიის თრაკიულ პროვინციებში მაკე-
დონელ ოფიცერთა მეთაურობით იკრიბებოდა. მოგვიანებით
ალექსანდრემ პროდრომების რიგებს კიდევ 500 მხედარი შე-
მატა.
თრაკიელი მხედრები ბარბაროსი და გაუთლელი ჯარისკა-
ცები იყვნენ და მონების ხელში ჩაგდებაზე, ძარცვა-გლეჯასა
და ოქროზე უფრო ეჭირათ თვალი, ვიდრე – ბრძოლაზე.
პროდრომებს უნდა დაეზვერათ არმიის გარშემო ტერიტო-
რია და ცნობები შეეკრიბათ მტერზე. ბალკანური ლაშქრობი-
სას პროდრომთა ზოგი „ილა“ დროტიკებსაც იყენებდა. მათაც
გრძელი, მაკედონიური შუბი ეჭირათ და ბეოტიური მუზარადე-
ბი ეხურათ.

108 მკითხველთა ლიგა

 თრაკიული კავალერია

მაკედონიის არმიაში 4-5 „ილა“ თრაკიული კავალერია

იყო. მათ შორის, – პეონების „ილა“. თრაკიელების ჩაცმულო-
ბა და შეიარაღება პროდრომებისგან დიდად არ განსხვავდე-
ბოდა.

დაქირავებული კავალერია

ალექსანდრე ყოველი ბრძოლისას მსუბუქ ცხენოსანთა

ნაკლებობას უჩიოდა.
ეს დანაკლისი დაქირავებულმა მხედრებმა შეავსეს.
როდესაც ალექსანდრემ ეკბატანაში ბერძნული სამხედრო
ნაწილები დაშალა, შესთავაზა, რომ, ვისაც ჯარში სამსახურის
გაგრძელება დაქირავებულის სტატუსით სურდა, შეეძლო,
დარჩენილიყო.
მოკავშირე კავალერია დაქირავებულ კავალერიად იქცა.
ზოგიერთმა ბერძენმაც სამხედრო სამსახური სწორედ დაქი-
რავებულ ჯარში გააგრძელა. შემდეგ ალექსანდრემ ისევ და-
იქირავა სხვადასხვა ეროვნების მეომარნი და ჯარში ჩარიცხა.

მაკედონიური საალყო მანქანები

ალექსანდრე მაკედონელის მამამ, ფილიპე II-მ, თავის

ლაშქარში რეგულარული სამხედრო ინჟინრებისა და მექანი-
კოსების ჯგუფები შექმნა, რომლებიც საალყო მანქანა-დანად-
გარებს ქმნიდნენ.
მაკედონელმა ინჟინრებმა გამოიგონეს ბორბლებიანი მე-
ქანიზმი, რომლითაც ჯარისკაცები გალავანს უსაფრთხოდ უახ-
ლოვდებოდნენ. მას მაკედონელები „კუს“ ანუ „ხელონეს“ უწო-
დებდნენ. ზოგჯერ, როდესაც მაკედონელები ქალაქს საალყო
მანქანების მეშვეობით ვერ აიღებდნენ, ხანგრძლივ ბლოკადა-
ზე გადადიოდნენ და ქალაქის გარშემო სიმაგრეების შენებას
იწყებდნენ.

109 მკითხველთა ლიგა

 ალყა მანამდე გრძელდებოდა, სანამ სურსათისა და იარა-
ღის გარეშე დარჩენილი მოსახლეობა კაპიტულაციას არ გა-
მოაცხადებდა. ალექსანდრე მაკედონელმა გააუმჯობესებინა
სამხედრო მანქანები და ქალაქების აღება გაადვილა, თუმცა
ფინიკიურმა ქალაქმა ტიროსმა ძლიერი წინააღმდეგობა გა-
უწია და მაკედონელები ექვსი თვე იბრძოდნენ ამ ქალაქში შე-
საღწევად.
ალექსანდრემ გამოიყენა ნავებზე დადგმული კატაპულტე-
ბი, ასევე მიწაყრილები, რომლის საშუალებითაც ჯარისკაცები
ტიროსის მცველებს უტევდნენ. მაკედონელთა ქვის სატყორცნ
მანქანას „კატაპელტე მაკედონიკი“ ერქვა.
ელინურ პერიოდში, ანუ „დიადოხოსების“ ომების დროს,
სამხედრო საალყო ტექნიკას შეემატა საბრძოლო სპილოებიც,
ინდოეთის ლაშქრობის შემდეგ მაკედონელთა შორის დიდი
პოპულარობით რომ სარგებლობდა. როდესაც საალყო მანქა-
ნები კედლებს შეანგრევდნენ ხოლმე, სპილოები ნანგრევებზე
გავლით შეიჭრებოდნენ გალავნის მიღმა და ქვეითებს გზას უს-
წორებდნენ და უთავისუფლებდნენ.
ალექსანდრეს ერთ-ერთი უმამაცესი სარდლის, ანტიგონე
ცალთვალას ვაჟს, დემეტრიოსს, „პოლიორკატესი“ შეარქვეს,
რაც ქალაქის მოალყეს ნიშნავს. ეს მეტსახელი მან საალყო
ტექნიკის განვითარებისა და ქალაქების ალყების განხორციე-
ლების გამო მიიღო. პოლიორკატესის გამოგონებად ითვლება
„ჰელოპოლი“, გიგანტური საალყო კოშკი.
ელინური სამეფოები ალექსანდრეს იმპერიის დაშლის შე-
დეგად წარმოიქმნენ და მათ სათავეში „დიადოხოსები“, ანუ,
ალექსანდრეს მემკვიდრე სარდლები ჩაუდგნენ. მათგან სამმა
– ანტიგონე ცალთვალამ, სელევკმა და პტოლემეოს ლაგიდმა
– მოახერხა ყველაზე ძლიერი და ვრცელი სამეფოების შექმნა.
ელინური ეპოქა ცნობილია მაკედონიური სამეფოების –
ეგვიპტის, სელევკიდების იმპერიისა და მაკედონიის – გაუთა-
ვებელი ომებით. თუმცა, მათ სულაც არ ჰგავდა სხვა მეორეხა-
რისხოვანი ელინური ქვეყნები, მაგალითად, პონტო, ბითინია
და პერგამონი. ასევე, ბერძნული ქალაქ-სახელმწიფოების

110 მკითხველთა ლიგა

კავშირები: ბეოტიის კავშირი, ეტოლიის კავშირი და აქაიის
კავშირი.
მოგვიანებით ელინური სამეფოები რომის რესპუბლიკას
დაუპირისპირდნენ, რომელმაც ისინი მთლიანად დაიპყრო და
თავის იმპერიას შეუერთა. თავდაპირველად ელინური სამე-
ფოების არმიებსა და ალექსანდრეს დროინდელ მაკედონიურ
ჯარს არაფერი განასხვავებდა. სელევკი, პტოლემეოსი და ან-
ტიგონე ისევ ფალანგად დაწყობილი მძიმე ქვეითების რაზმე-
ბით, მაკედონიური კავალერიით, „ტოქსოტებითა“ და შუბის
მსროლელებით იბრძოდნენ.
თუმცა, ალექსანდრეს სიკვდილის შემდეგ მათ ლაშქარში
სპილოები გამოჩნდა. პტოლემეოს I-მა აფრიკული სპილოები
საბრძოლოდ შეკაზმა, გაწვრთნა და ზედ მშვილდოსნები შეს-
ვა, სელევკოსმა კი ამისათვის ინდური სპილოები გამოიყენა.
ანტიგონეს სპილოების ის რაოდენობა არ ჰყოლია, რამდე-
ნიც პტოლემეოსსა და სელევკსს, რაც იმით აიხსნება, რომ
პტოლემეოსის სამეფო აფრიკაში მდებარეობდა, სადაც უამ-
რავი სპილო ბინადრობდა, სელევკოსი კი ინდოეთის სიახლო-
ვეს იყო და იქიდან ჩამოჰყავდა ეს უზარმაზარი ცხოველები.
თუმცა, როგორც ცნობილია, აფრიკული სპილო, მიუხედავად
იმისა, რომ შედარებით ძნელი გასაწვრთნელი გახლდათ, ინ-
დურზე ღონიერი, მაღალი და გრძელეშვებიანი იყო.
პტოლემეოსსა და სელევკს შორის გაჩაღებული ბრძოლე-
ბის დროს პტოლემეოსმა სპილოებითაც აჯობა მეტოქეს და
ქვეითი ჯარითაც, რადგან მაკედონელი ფალანგისტების გარ-
და, ეგვიპტელები „სარისებით“ შეაიარაღა და მწყობრში
ბრძოლაში გაწვრთნა, რითიც რიცხობრივი უპირატესობა მო-
იპოვა და დაამარცხა კიდეც მტერი.
ბიბლიის არაკანონიკურ წიგნში, მაკაბელთაში, აღწერი-
ლია ეგვიპტისა და სირიის არმიათა შეიარაღება, მათი სპი-
ლოების აღჭურვა. ეს წიგნი, ისრაელის ისტორიის გარდა,
ელინური სამყაროს ომების შესახებაც გვიამბობს. მოგვიანე-
ბით ეგვიპტის არმიას უკვე ეგვიპტელები, ლიბიელები და ნუ-
ბიელები ავსებდნენ, აგრეთვე, კვიპროსისა და ახლო აღმო-
სავლეთის მკვიდრნი. ზოგჯერ ეგვიპტელები ისევ იყენებდნენ

111 მკითხველთა ლიგა

ეტლებს, ოღონდ – გაუმჯობესებულს და ბორბლებზე ცელებ-
დამაგრებულს, რომ მტრის რიგების გარღვევა შესძლებოდათ.
სელევკიდთა არმია ბოლომდე მაკედონიური მოდელის
იყო, მაგრამ პართიელებსა და მომთაბარე ტომებთან ომების
შემდეგ სელევკიდმა მეფეებმა ჯარში „ჰიპო ტოქსოტები“ ანუ
ცხენოსანი მშვილდოსნები ჩარიცხეს, მომთაბარე ცხენოსნებ-
თან მათივე მეთოდებით რომ ებრძოლათ.
სელევკიდების ჯარში იყო „კატაფრაქტების“ დანაყოფიც –
ძალზე მძიმედ აღჭურვილი მხედრები, რომლებიც უფრო შუ-
ბით იბრძოდნენ და შუა საუკუნეების რაინდთა ძველ ანალოგს
წარმოადგენდნენ.
„კატაფრაქტების“ გამოყენება ისწავლეს სხვა ელინური სა-
მეფოების არმიებმაც. მხოლოდ მაკედონიის ჯარში არ მომ-
ხდარა ძირეული რეფორმები და იგი კვლავაც ალექსანდრეს
არმიის მსგავსი რჩებოდა. ბიბლიის ტექსტებში ეგვიპტისა და
სირიის ელინური სამეფოები დომინირებს, რადგან ისინი
ესაზღვრებოდნენ ისრაელს და ამ ტერიტორიის გამო ხშირად
ჰქონდათ ერთმანეთთან დაპირისპირება.

112 მკითხველთა ლიგა

 თავი 38 – მიჯნა
განვაგრძოთ...
ბუცეფალი ჩემთვის ცხენი კი არა, უახლოესი არსება იყოო,
– ხშირად იმეორებდა მეფე. ინდოეთის უგრძეს გზებზე ნატა-
რებმა, ბებერმა, 30 წლის მეგობარმა ჰიდასპის ბრძოლას ვე-
ღარ გაუძლო და სამუდამოდ წაიქცა... სწორედ ამ ადგილას
დაარსებულ ქალაქს უწოდა ალექსანდრემ მისი სახელი...
იქ, კი სადაც უსასტიკეს ომში პოროსს სძლია, მეორე პო-
ლისი ააშენებინა და ის სახელი დაანათლა, რაც ყველაზე მე-
ტად შეჰფეროდა – „გამარჯვება“, ანუ „ნიკეა“...
ახლა კი მოღალატე და ცრუდმოფიცარი ქაშმირელი რაჯა
აბისარისთვისაც უნდა მოეცალა, კვლავ რომ ყალყზე იდგა და
ახალი აჯანყებისთვის აქეზებდა ინდოელებს.
თუმცა, მანამ მასთან მეფე პოროსის ნათესავის, „მხდალ
პოროსად“ სახელდებული რაჯას ელჩობა მივიდა, ჰიდასპთან
ერთხელაც რომ არ წამოშველებია თანამოძმეს და ამ „დამსა-
ხურების“ სანაცვლოდ მაკედონელისგან ჯილდო მოითხოვა.
და რაოდენ განცვიფრდნენ მოსულნი, ბორკილდადებული
და დამცირებული ტყვის ნაცვლად მეფის გვერდით მორჭმით
მჯდომარე დიდი პოროსი რომ იხილეს.
მალე სხვა ტომთა წარმომადგენელნიც ეახლნენ მდიდრუ-
ლი ძღვენითა და მორჩილების ფიცით, „მხდალი პოროსის“
ელჩთაგან განსხვავებით, გულგახსნილად რომ მიიღო ალექ-
სანდრემ.
აბისარი მიყუჩებულიყო...
ისევ იარაღს იკრა ხელი მეფემ და, როგორც კი მოღალა-
ტეს მისი ჟღარუნის ხმა მისწვდა, იკადრა და მოუბოდიშა შეწ-
ყალების თხოვნით ალექსანდრეს. თუმცა, მისი ფიცი არ ინდო-
ბოდა და აბისარს მრისხანედ შეუთვალა: პირადად მეახელ,
თორემ, თუ შეგაგვიანდა, თავად მოვალ ჩემი ლაშქრით ქაშ-
მირსო!
ამასობაში „მშიშარა პოროსმა“ ლაშქრის შეყრაც გაბედა,
იქაურობის პირწმინდად გაძარცვაც და განგისაკენ გაქუს-
ლვაც.

113 მკითხველთა ლიგა

 ალექსანდრემ დიდ პოროსს ლაშქრის შეყრა და მის კვალ-
დაკვალ სვლა დაავალა, თავად კი აკესინსს მიაშურა, თავთხე-
ლი ადგილი მოუძებნა და ადიდებულ მდინარეს შეეჭიდა...
იქითა ნაპირას, ორ მდინარეს შორის მოქცეული ულამაზე-
სი მიწა, განდარიტიდა ელოდა, საიდანაც ჰიდრაოტესკენ წავი-
და, ჰეფესტიონი და დემეტრიოსი შეჰყარა და სამხრეთის ნაპი-
რისკენ მიაქცია იმ მიწათა დასაპყრობად.
თავად პენჯაბის აღმოსავლეთით წარემართა, ეგრეთ წო-
დებულ „უმეფო ინდოელთა“ ქვეყანაში, რომლის ტომთა უმ-
რავლესობამ უომრად ცნო მისი უზენაესობა, ზოგმა მთის ტომ-
მა კი, განსაკუთრებით – კათარებმა, თავისი მიწის უსისხლოდ
დათმობა არ ინებეს და თავგანწირვითაც იბრძოლეს მის დასა-
ცავად, თუმცა დამარცხდნენ.
ჰიფასისის ნაპირზე იდგა ალექსანდრე და მის იქით უსას-
რულოდ გაშლილი ქვეყნის დაპყრობაზე ფიქრობდა...
326 წლის აგვისტო იდგა...

114 მკითხველთა ლიგა

 თავი 39 – დაბრუნება
ჰიფასისი კი, განგების ნებით, ის მიჯნა აღმოჩნდა, რომლის
გადალახვა და დარჩენილი ქვეყნიერების დაპყრობა ალექ-
სანდრეს აღარ ეწერა...
თუმცა, ამ ყველაფერს კონკრეტული მიზეზიც ჰქონდა –
ლაშქრის უარი.
დიახ, იმ ლაშქარს, ჯოჯოხეთურ გზებზე აქამდე უღალატოდ
და თავგანწირვით რომ მოჰყვებოდა, ომის გაგრძელება აღარ
სურდა..
ჯერ მეომართა გულის მოგებას შეეცადა მეფე და ახლო-
მახლო სოფელთა საძარცვად გაუშვა, მაგრამ უკან მობრუნე-
ბულებმა მდინარის გადალახვა და გზის გაგრძელება კვლავ
იუარეს.
მაშინ შეჰყარა მებრძოლები და გამოუცხადა:
– ან მე უნდა შევძლო თქვენი დარწმუნება, რომ გზა გან-
ვაგრძოთ, ან თქვენ დამარწმუნოთ და შინ გავბრუნდეთ. განა
იმ ომებს, ზედიზედ რომ ვიგებდით, ჩვენთვის ხეირი არ მოუტა-
ნია? კაცისთვის მთავარი მიზანი თავად ბრძოლაა და ამაზე აღ-
მატებული არაფერი მგონია...
ჩემი ლაშქრობა მდინარე ინდსა და აღმოსავლეთის ზღვას-
თან დასრულდება, რაც არც ისე შორს არის, შემდეგ კი ზღვით
სპარსეთისა და ლიბიისკენ წაგიძღვებით; იქედან ჰერაკლეს
სვეტამდე მიგიყვანთ, დედამიწის საზღვრად რომ დაუდგენიათ
უკვდავ ღმერთებს.
ამ მდინარის გაღმა კვლავ გველის მიწები, თქვენ კი უკა-
ნასკნელ ლაშქრობებზე უარს მეუბნებით. ჩვენ ხომ სულ მალე
დავასრულებთ მსოფლიოს დაპყრობას და შინ დიდებით, უთ-
ვალავი მოგონებითა და ქონებით დავბრუნდებით!
ჯარი ჯერ დუმდა, ბოლოს კენოსმა გაბედა და შეჰკადრა:
– რაც უფრო დიადია ალექსანდრესა და მისი არმიის მიერ
გასრულებული საქმეები, მით უფრო საჩქაროა, ბოლო გამო-
უჩნდეს ამ უდიდეს საფრთხეებსა და დაბრკოლებებს. თავადვე
ხედავ, რამდენი ელინი გამოგყვა და რამდენი დაეცა, ხოლო
ისინი, ვისაც ჯერ კიდევ არ გასცლია სული, მთელს აზიაში მი-

115 მკითხველთა ლიგა

მოფანტულან და უბედურებს ოცნებად აქვთ, შინ, მშობლებსა
და ოჯახებთან დაბრუნდნენ და დარჩენილი სიცოცხლე საკუ-
თარ კერაზე გაატარონ, სიბერეში კი იმ გმირობებზე უამბონ
შვილებს, შენ მიერ გარდახდილ ომებში რომ ჩაიდინეს... და-
იქანცნენ, ბრძოლა აღარ სურთ და ნურსად წაიყვან მათი სურ-
ვილის წინააღმდეგ, რადგან ასეთი ლაშქრით ახალ ომებში არ
ებმებიან...
შინ გაუშვი და თავადაც გაბრუნდი, დედაშენი ინახულე,
ანუგეშე და ელინთა საქმენი ისევ განაგე. შემდეგ კი, თუ კვლავ
მოისურვებ, ახალ ომად აღსდექ და თან ახალი მეომრები გა-
იყოლე, რომელნიც სიხარულით გამოგყვებიან და დიდი
ღმერთები ისევ გაჩუქებენ ახალ გამარჯვებებს!
კარისკაცები ცრემლმორეულნი უსმენდნენ ამ სიტყვებს,
რადგან კენოსმა მაკედონელს ყოველი მათგანის სათქმელი
უთხრა.
გულმოსული ალექსანდრე კარავში შეიკეტა, მეორე დი-
ლით კი კვლავ შეჰყარა ლაშქარი და მრისხანედ აუწყა: გაჩე-
რებას არ ვაპირებ, არც ძალით ვინმეს წაყვანას, ვინც დაბრუ-
ნება აიკვიატა, დაე, დაბრუნდეს და ყველას უამბოს, როგორ
შეატოვეს თავიანთი მეფე მტერსო!
შემდეგ კვლავ კარავში შებრუნდა და სამი დღის მანძილზე
აღარავის დანახვებია...
ახლანდელი ჯარი მართლაც აღარ ჰგავდა იმ ლაშქარს,
რვა წლის წინ რომ გადმოიყვანა აზიაში.
გაუთავებელმა ბრძოლებმა, წყურვილმა, სიცხემ, უგრძეს-
მა, სიკვდილზე უფრო სახიფათო გზებმა, ყველგან ჩასაფრე-
ბულმა ხიფათმა დაქანცა და დააბერა მებრძოლები. ამდენი
განსაცდელის მნახველი რკინის არმია უცხო, ჯერ განუცდელ-
მა შიშმა ჩაყლაპა...
რაღას იზამდა, აქამდე გამარჯვებისთვის „განწირულმა“
მეფემ მარცხი აღიარა და შინისაკენ გაუძღვა ლაშქარს...
აქ აღარ გიამბობთ, თუ რამდენი ბატალია და განსაცდელი
გამოიარეს ამ გზაზე მეფემაც და მისმა ლაშქარმაც, რომელიც
არანაკლებ მძიმე და სახიფათო აღმოჩნდა, ვიდრე – სრული-
ად აზიის და ინდოეთის დაპყრობა. მხოლოდ იმას დავძენთ,

116 მკითხველთა ლიგა

რომ ერთ-ერთ ბრძოლაში მართლაც სასწაულმა იხსნა ალექ-
სანდრე სიკვდილისგან...
სწორედ ამ გზაზე შედგა „მსოფლიო ქორწილი“ – სუზაში
დიდებით მობრუნებულმა მეფემ, როქსანა სოგდიანელის შემ-
დგომ, მეორედ იქორწინა და დარიოს მესამის უმშვენიერესი
ასული სტატირა შეირთო.
იმ დღეს აქაურ ქალებზე კიდევ ათი ათასი მაკედონელი და-
ქორწინდა, ამ ორი სამყაროს გაერთიანების სიმბოლოდ...

117 მკითხველთა ლიგა

 თავი 40 – წინასწარმეტყველება
ერთ კვირას გაგრძელდა საქორწინო ზეიმი. ენა ვერ იტ-
ყვის, იმდენი საბოძვარი გასცა ალექსანდრემ. მათ შორის,
10 000 ოქროსგან შექმნილი გვირგვინიც აზიელი საპატარ-
ძლოებისთვის; სასიძოებიც უხვად დაასაჩუქრა. ვალების მქო-
ნე მექორწინეებს ვალი იქვე გადაუხადა და საკუთარი ხელით
დაადგა გვირგვინები ჰეფესტიონს, პერდიკეს, პტოლემეოსს,
ლისიმაქეს, არისტონსა და პიტონს...
ქორწილი სრულდებოდა, ინდოეთიდან გამოყოლილმა
ფილოსოფოსმა, სფინემ, ანუ კალანემ სიტყვა რომ თქვა.
73 წლის მოხუცმა ახლაღა იგრძნო უძლურება, – შიგანში
ცელივით გაუარა თუ არა ტკივილმა, მაშინვე მეფეს ეახლა და
მოახსენა:
– ჩემს სამშობლოში, ინდოეთში, დიდ სირცხვილად ით-
ვლება, თუ ავადობამ სულიერი მშვიდობა შეგიმუსრა. ამიტომ
მსურს, კოცონზე ავიდე და ცოცხლად დაფერფლილი სხეული-
დან სულიერ საუფლოში გადავსახლდე!
ალექსანდრემ, რომელმაც ამ საკვირველი ინდოელის
თხოვნის უარყოფა ვერ შეძლო, პტოლემეოსს უბრძანა, კალა-
ნესათვის კოცონი განემზადებინა, მის ცენტრში კი ოქროს სა-
წოლი დაედგა.
კალანე ყველა ახლობელს საგანგებოდ დაემშვიდობა და
ითხოვა, ეს დღე მის სახსოვრად მუდამ ეზეიმათ, მეფეს კი უთ-
ხრა: მალე ბაბილონში შეგხვდებიო.
მართლაც, წინასწარმეტყველური აღმოჩნდა ეს სიტყვა...
ალექსანდრე მის გარდაცვალებას არ დასწრებია, მხო-
ლოდ გაიოცა: კალანემ ჩემზე ძლიერი მოწინააღმდეგე და-
ამარცხაო!

118 მკითხველთა ლიგა

 თავი 41 – ჯანყი
ალექსანდრეს ცნობილი დოქტრინის – აღმოსავლეთისა
და დასავლეთის შერწყმის – პრაქტიკული ნაყოფი მხოლოდ
ეს „მსოფლიო ქორწინება“ რომ ყოფილიყო, ასე არ გაღიზიან-
დებოდნენ მაკედონელნი.
მალე მათმა მეფემ უცხოელთა ლაშქრიდან კეთილშობი-
ლი და მოხდენილი მხედრები გამოარჩია და მეფის „მეგობ-
რად“ წოდებულ კავალერიაში გააერთიანა, სხვანი კი, თანამე-
მამულეებთან ერთად, მეხუთე ჰიპარქიად აქცია.
გაბერძნებული აზიელები სახელმწიფო აგემაშიც შეიყვანა,
რამაც საბოლოოდ დააკარგვინა მოთმინება მაკედონელებს,
– ალექსანდრეს ჩვენ აღარ ვჭირდებით, უცხონი თავზე წამოგ-
ვასხა, საკუთარი მიწა არ ახსოვს და აღმოსავლეთს შესტრფის,
გაბარბაროსებულმა უცხოთა გადამეტებული პატივი აღარ იკ-
მარა და ცოლებადაც აზიელნი შეგვრთოო...
არც ამჯერად გამოჰპარვია ეს ავი ჩურჩული და ჯანყის სუნი
მეფეს, სუზიდან ოპისში გადავიდა, შემდეგ ტიგროსის შესარ-
თავს მიაშურა და კიდევ ერთი ალექსანდრია დააარსა.
324 წელს ლაშქრიანად ოპისში დადგა, მეომრები შეკრიბა
და ის აუწყა, რაც, მისი ვარაუდით, ყველაზე მეტად უნდა გახა-
რებოდათ: ყოველ ხანდაზმულ და იარებით დაუძლურებულ
მეომარს ვათავისუფლებ და სამშობლოში ისე დასაჩუქრე-
ბულს ვაბრუნებ, რომ მათი შემხედვარე ახალგაზრდა მაკედო-
ნელნი ბრძოლისა და ლაშქარში სამსახურის სურვილით
აღინთონო!
მაგრამ სიხარულის და მადლიერების ნაცვლად ამას მოჰ-
ყვა ის, რამაც მეფის ყველაზე ავ მოლოდინსაც გადააჭარბა:
შენთვის თავი დავდეთ და სიცოცხლე არ დავინანეთ, ბეწვის
ხიდებზე ვიარეთ და ახლა თავიდან გვიშორებ? წავალთ და
ვნახავთ, ვისთან ერთად მოგიწევს ომიო! – შეუძახეს თანამებ-
რძოლებმა.
გგულცეცხლიანი ჩაუხტა უმადურებს, ყველაზე მეტად მო-
ყაშყაშენი საკუთარი ხელით ჩააბარა მცველებს დასასჯელად,

119 მკითხველთა ლიგა

შემდეგ მოულოდნელობისაგან ქვადქცეულ ლაშქარს მიუბ-
რუნდა და მიახალა:
– საითაც გენებოთ, იქით წაბრძანდით, არავინ გაკავებთ!
მხოლოდ შეგახსენებთ, საიდან მოხვედით და რად იქეცით –
უბრალო მწყემსნი იყავით, მეზობელ ტომთა თავდასხმებს
ძლივს იგერიებდით, ფილიპემ კი ძვირფასი ქლამიდებით შეგ-
მოსათ, ბრძოლა გასწავლათ და იმათ რისხვად გაქციათ, ვი-
საც მცირე ხნის წინ ვერ ერეოდით; იმაზე გაგაბატონათ, უწინ
მონებად რომ მიჰყავდით. ფილიპეს და ჩემი წყალობით თქვენ
კი აღარ უხდით ათენს და თებეს ხარკს, იქით გინახავენ და გი-
ცავენ...
ეგვიპტის, კელესირიის, პალესტინის, შუამდინარეთის მი-
წა თქვენ გეკუთვნით, ისევე, როგორც ბაბილონისა, ბაქტრისა
და სუზისა, სიმდიდრე ლიდიელთა, სპარსთა, ჰინდოთა...
მე რაღა მერგო ამის საფასურად, ამ ქლამიდისა და დიადე-
მის გარდა? ჩემთვის არაფერი მომიხვეჭია იმ განძის გარდა,
თქვენთვის რომ მინდოდა.
მეც ისეთივე პურს ვჭამ, ისეთივე საწოლზე მძინავს, რო-
გორზეც თქვენ, უფრო მეტიც – ზოგიერთი ჩემზე შეძლებულა-
დაც ცხოვრობს, მე კი, იმისთვის, რომ მშვიდად გეძინოთ, ღა-
მეებს ვტეხავ. ვერავინ მეტყვის, რომ მხოლოდ ბრძანებებს
ვიძლეოდი. თუ რომელიმე თქვენგანი ამას ფიქრობს, გამოვი-
დეს და თქვას, რომ ჩემზე მეტს შრომობდა და იბრძოდა, მერე
განიმოსოს და საკუთარი ჭრილობები ჩემსას დაატოლოს –
სხეულზე მრთელი ადგილი აღარ დამრჩა... იარაღი არ დარჩე-
ნილა, ჩემს ტანზე კვალი არ დაეტოვებინოს... მსურდა, ის მე-
ომრები მომესვენებინა, ვისაც ბრძოლის ძალა აღარ შესწევს
და შინ ღირსეულად გამესტუმრებინა, მაგრამ, რაკი არა
გსურთ, ადექით და თქვენც თავიდან მომწყდით!
ორი დღე აღარ დანახვებიათ მეფე, შემდეგ გამოვიდა,
სპარსთა და მიდიელთა ჯარებს უხმო, ახალი, მაკედონიური
წყობის აზიური ლაშქარი შექმნა და გამოუცხადა:
– აზია და ევროპა ახლა ერთი სამეფოა, ჩემთვის უცხონი
აღარ ხართ. როგორც სპარსელებს არ უნდა სძულდეთ ჩვენი

120 მკითხველთა ლიგა

ჩვეულებანი, ისე მაკედონელებს ჰმართებთ თქვენი წესის შე-
სისხლხორცება!
შემდეგ კვლავ მოჯანყეებს მიუბრუნდა და პირში მიახალა:
– ან ამათთან ერთად იბრძოლეთ, ან ბანაკი დატოვეთ და
აღარ დამენახოთ! ხოლო, თუ ომს ინებებთ, სარდალი იპოვეთ,
შემებით და მარცხს რომ იწვნევთ, მიხვდებით, თუ რა არარაო-
ბანი ხართ ჩემ გარეშე!
მაშინ დაეცნენ მაკედონელნი და ბღავილითა და ცხარე
ცრემლით სთხოვეს პატიება...
ალექსანდრემ მცირე ხანს აცალა, შემდეგ მივიდა ძველ
თანამებრძოლებთან და თავადაც ტირილით მოეხვია...
***
შერიგებადქცეული ჯანყი, როგორც სჩვეოდა, ალექსან-
დრემ გამარჯვებად აქცია, იზეიმა, ღმერთთა სამადლობლად
მსხვერპლიც შესწირა და თავისი 10 000 ხანდაზმული, ჯანგა-
ლეული თანამემამულე, როგორც „მსოფლიო მეფეს“ ეკადრე-
ბოდა, გულუხვად გაისტუმრა – კუთვნილ ჯამაგირთან ერთად
საგზაო ხარჯიც თავად გაიღო, წინამძღვრად კი უერთგულესი
კრატეროსი გააყოლა, იმხანად ძალზე გატეხილი და მოქანცუ-
ლი.
კრატეროსს თანაშემწედ პოლიპერხონი დაუდგინა, რომე-
ლიც მაკედონიაში უნდა დარჩენილიყო ანტიპატროსის სანაც-
ვლოდ; ამ უკანასკნელს კი ალექსანდრესთან ვეტერანთა ნაც-
ვლად ახალგაზრდა მაკედონელთა არმია უნდა ჩამოეყვანა.
სწორედ ამ ამბავმა გამოიწვია ვნებათაღელვა – ანტიპატ-
როსის ჩამოქვეითებაში კვლავ ალექსანდრეს დედის, ოლიმ-
პიადას ხელი ურევიაო, – ჩურჩულებდნენ კულუარებში, რაც
სულაც არ გახლდათ საფუძველს მოკლებული – ძველი მტრო-
ბა უკიდურესად დაიძაბა და ხან ერთი ასმენდა ალექსანდრეს-
თან მტერს, ხან – მეორე...
ალექსანდრესთვის კი ანტიპატროსის ათასი წერილიც კი
ვერ გადასწონიდა დედის ერთ ცრემლს, თუმცა, არც უსაყვარ-
ლეს მშობელს აძლევდა სახელმწიფო საქმეებში ჩარევის უფ-
ლებას და ღიმილმოგვრილი ხშირად ამბობდა: დედაჩემს მუც-

121 მკითხველთა ლიგა

ლად ათ თვესა ვყავდი, იმ თვეთა ქირას კი ახლა ძალიან ძვი-
რად მახდევინებსო...
***
თითქოს უცნაური იყო, მაგრამ ბერძნულმა პოლისებმა
ალექსანდრეს ბოლო ხუთი წლის გამარჯვებები ცივად მიიღეს
და მის ბრძანებას – მისთვის ღმერთთა სწორი თაყვანი ეცათ,
მწარე ქირქილით შეხვდნენ...
სანამ ათენში ამ ამბების ავკარგიანობაზე მსჯელობდნენ,
მეფემ ახალი ბრძანება წამოაწიათ: ის ბერძენნი, რომელთაც
სამშობლო სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა მიზეზით დატოვეს
ან განიდევნენ, უკან უნდა დაბრუნდნენო...
წასულთა უმრავლესობა სპარსელთა ლაშქრის მოქირავნე
იყო, რის გამოც სამშობლოში სასტიკად შეაჩვენეს...
მეფისგან მეფურად შეწყალებულ „უძღებ შვილებს“ სიხა-
რულის ცრემლი ადინა ამ ბრძანებამ. თუმცა, ელადის ყველა
კარი ღია როდი დახვდათ – სახალხო კრებამ ალექსანდრეს-
თან ელჩები აფრინა და სთხოვა: ათენს, როგორც გამონაკ-
ლისს, ნება მიეც, რომ მეგარაში მომლოდინე დევნილნი ქა-
ლაქში არ შემოუშვასო!

122 მკითხველთა ლიგა

 თავი 42 – გარდაცვალება
ელჩები ჯერ გზაზე იდგნენ, ალექსანდრემ კვლავ აღმოსავ-
ლეთს რომ მიაშურა, ზაგროსის ხეობა გაიარა და ნისეის ვე-
ლებს შეერია…
სწორედ აქ აახლა ერთი თვით სულის მოსათქმელად გაჩე-
რებულ მეფეს მიდიის სატრაპმა საომრად აღჭურვილი ასი ცხე-
ნოსანი ქალი.
თუმცა, მალე ცივმა ქარმა წამოუბერა – ჰეფესტიონი და ევ-
მენე ერთურთს მტრად წაეკიდნენ.
ალექსანდრესთან თანშეზრდილი ჰეფესტიონი, მასავით
პირმშვენიერი და ერთგული, მართლაც მისი „მეორე მე“ გახ-
ლდათ. ის ერთადერთი იყო, ვისაც შეეძლო, მეფისთვის მე-
გობრულად ხელი გადაეხვია და ოლიმპიადას მონაწერი სა-
იდუმლო ბარათებიც კი წაეკითხა…
მხოლოდ მას შეეძლო, უცდომელად გამოეცნო მეგობრის
ყველაზე დაფარული ზრახვანი და უსიტყვოდ ეპასუხა.
ევმენე ვინღა იყო?
მეფის მდივანი გახლდათ, ცბიერი და მეტად ხარბი, ხში-
რად მოთმინებას რომ აკარგვინებდა მაკედონელს სიძუნწით.
ერთხელ, ინდოეთში ლაშქრობისას ფლოტის ასაგებად
მოხელეებს ფული სთხოვა. ევმენემ, რომელსაც 300 ტალანტი
უნდა გაეღო, მხოლოდ 100 გაიმეტა და თავიც იმართლა –
ესეც გაჭირვებით შევაგროვეო…
მეფემ, რომელმაც კარგად იცოდა, ევმენე რა ქონების პატ-
რონიც იყო, ფული არ გამოართვა, ღამით კი მისი კარავი გა-
დააბუგვინა…
ეს ორი უკიდურესად განსხვავებული ბუნების პიროვნება,
ჰეფესტიონი და ევმენე, ხშირად დაურიდებლად წაეკიდებოდ-
ნენ ხოლმე…
ბოღმით და სიძუნწით აღვსილმა მდივანმა არც ახლა აპა-
ტია მეტოქეს მეფისგან მიღებული ჯილდო, არც ჰეფესტიონი
დარჩა ვალში და მეფემ ძლივს მოახერხა მათი დაშოშმინება…

123 მკითხველთა ლიგა

 ეკბატანაში 7 დღეში ჩააღწიეს… მეფემ ენით უთქმელი სი-
ლამაზის სასახლეში დაიდო ბინა, ოქტომბრის ბოლოს კი (324
წელს) დიონისეს საამებლად უზარმაზარი ნადიმი გამართა.
სუზის „მსოფლიო ქორწილის“ შემდგომ მსგავსი ზეიმი
არავის ენახა… მთელი ლაშქარი დასხა სუფრასთან ატროპატ-
მა, მიდიის სატრაპმა…
თუმცა, ალექსანდრეს დანა პირს არ უხსნიდა – ჰეფესტიო-
ნი სარეცელს მიაჯაჭვა ციებამ, ექიმები თავს დასტრიალებ-
დნენ, მაგრამ ვერაფრით წამლობდნენ.
მწარე იძულებით იჯდა მეფე სადღესასწაულო სუფრაზე –
წესი ითხოვდა, ლაშქარსა და მასპინძელს არ მოშორებოდა…
შვიდდღიანი ნადიმის შემდეგ შეატყობინეს, ჰეფესტიონი
სიკვდილს ებრძვისო…
მაშინვე მის სასთუმალთან გაჩნდა ალექსანდრე, მაგრამ
მეგობარს ცოცხალს ვეღარ მიუსწრო…
მრავალ ჭირგადანახადს ამ დღემდე გული ასე არაფერზე
დასწყვეტია – სამი დღე და ღამე დასტიროდა უახლოეს ადამი-
ანს, არც არავის იკარებდა სანუგეშოდ; მერე გლოვის ნიშნად
დატალღული თმა მოიკვეცა და საყვარელ ცხედარს მიმოაბ-
ნია…
მეოთხე დღეს ჰეფესტიონის ცხედრის ბაბილონში გადას-
ვენება ბრძანა, პროცესიას პერდიკე უნდა გასძღოლოდა, დო-
ნოკრატოსს კი ბაბილონში კოცონი უნდა დაენთო, სადაც
„მეორე ალექსანდრე“ უნდა დაეწვათ…
მაგრამ ბაბილონამდე მაკედონელს კიდევ ერთი, უკანას-
კნელი ბრძოლა ელოდა – კოსეების მამაცი და ჯიუტი ტომი უნ-
და დაელაშქრა… ამიტომ არმია ორად გაჰყო, ერთი პტოლემე-
ოს ლაგიდას ჩააბარა, მეორეს კი თავად უწინამძღვრა, კოსე-
ებს შეუტია და მგლოვიარემ თითქოს მათზე იყარა ჯავრი…
ჰეფესტიონმა თითქოს მართლა წაიღო მისი ნახევარი არ-
სება. ჯერაც ახალგაზრდა, 32 წლის მეფემ მეგობართან ერთად
თითქოს თავისი სიყმაწვილეც დამარხა, – მოტეხილიყო და
ავი წინათგრძნობა არ ასვენებდა…
როგორც კი ტიგროსი გადალახა, ქალდეველი მისანნი, ბა-
ბილონელი ქურუმნი და ვარსკვლავთმრიცხველნი ეახლნენ

124 მკითხველთა ლიგა

და სთხოვეს: ბაბილონი შენთვის საბედისწეროა, იქ ნუღარ
წახვალო…
აქამდე ყოველთვის ყურს უგდებდა მისანთა რჩევას, ახლა
კი თითქოს ეს გაფრთხილება არც გაუგია, თუმცა, ისინი კვლავ
უმეორებდნენ – თუ წასვლას არ დაიშლი, ბაბილონში დასავ-
ლეთის ნაცვლად აღმოსავლეთ კარიდან მაინც შედიო. არც ეს
შეისმინა.
323 წელი იდგა. ალექსანდრე ბაბილონში ჩავიდა და ქა-
ლაქი თავისი მსოფლიო სახელმწიფოს სატახტოდ გამოაცხა-
და…
ზღვად მოაწყდნენ ქალაქს სხვადასხვა სახელმწიფოთა
ელჩები, მის წინაშე ქედის მოსახრელად, მორჩილების გამო-
საცხადებლად თუ უმდიდრესი ძღვენის მისართმევად…
იმავე წლის მაისში ბაბილონში ახალი ლაშქარი შეიკრიბა,
ალექსანდრეს წინამძღოლობით ახალ მიწათა დასაპყრობად
რომ უნდა დაძრულიყო – სამხრეთით არაბეთი ელოდათ,
ჩრდილოეთით – პონტოს (შავი) ზღვა, დასავლეთით კი –
ხმელთაშუა ზღვის აუზი…
ბაბილონი აღმშენებლობის ისეთმა ციებ-ცხელებამ მოიც-
ვა, როგორიც ნაბუქოდონოსორის შემდგომ არ ღირსებია.
ახლადაგებულ ხომალდთაგან რამდენიმე ზღვათა დასაზ-
ვერად გაუშვა ალექსანდრემ. ევფრატიდან სპარსეთის ყურის
კუნძულები განვლეს, შემდეგ – არაბეთის სანაპიროები; წი-
თელ ზღვამდე ჩააღწიეს და უკან მობრუნებულებმა იმ ქვეყანა-
თა შესახებ აუწყეს, რომლის დაპყრობასაც იმ წელს გეგმავდა.
მალე თავადაც შეუყვა ევფრატს, შემდეგ კი მესოპოტამიი-
სა და არაბეთის გზაგასაყართან კიდევ ერთი ალექსანდრია
დააარსა.
ბედისწერის ბნელმა სუნთქვამ აქაც ჩამოუქროლა – ნავის
საჭესთან მდგომს უეცრად ქარმა გვირგვინი მოსტაცა და
წყალს მისცა…
ერთმა მეზღვაურმა მაშინვე ისკუპა, დიადემას მისწვდა და,
წყალში რომ არ დასველებოდა, თავზე ჩამოიცვა და ისე მიარ-
თვა მეფეს…

125 მკითხველთა ლიგა

 მაშინვე ეცნენ მისნები, – სამეფო დიადემა ვიღაც უბირი
მეზღვაურის თავს რომ შეეხო, ცუდის ნიშანია, ამიტომ, ეს თავი
უნდა მოიკვეთოსო…
ერთი გადმოცემით, ალექსანდრემ მეზღვაური ჯერ და-
აჯილდოვა, შემდეგ მართლაც მოკვეთა თავი, მეორის თანახ-
მად კი დაასაჩუქრა და მხოლოდ გაწკეპლვა აკმარა…
უკან მობრუნებულს ახალი ჯარი დახვდა – სპარსეთიდან
მოსული 20 000 მეომარი და სხვადასხვა ტომთაგან შემდგარი
რაზმები. ეს ძალა ახლებურად დააწყო, შემდეგ გამალებით შე-
უდგა აფრიკისკენ, სიცილიისკენ, იბერიისა და იტალიისკენ გა-
საგზავნი ფლოტის შენებას.
***
მმაგრამ მანამდე ჰეფესტიონი უნდა დაეკრძალა.
დაუნანებლად დაიხარჯა, რომ „მეორე ალექსანდრეს-
თვის“ საკადრი პატივი მიეგო…
მილეთის ხალხი შეგროვდა გარდაცვლილის ცხედრის
დაწვის ცერემონიაზე. ცეცხლის ენებთან ერთად ცას აღწევდა
მეფის გოდება. ათი ათასი ხარი დაიკლა იმ დღეს, სამგლოვია-
რო სუფრა კი ხუთ დღეს არ აშლილა…
ახალი მსოფლიო ომის წამოწყებას აპირებდა ალექსან-
დრე, მაგრამ ომი არ შედგა… მეფის წინ სიკვდილის ბნელი კა-
რი გაიღო…
***
მოვლენები ელვის სისწრაფით განვითარდა:
მაისის დასასრულს ნერაქოსმა მეფის პატივსაცემად ვახ-
შამი მოაწყო, ალექსანდრემ მოილხინა და შეჰპირდა, – ხვა-
ლაც მოვალო.
იმავე საღამოს თესალიელ მიდიოსსაც ვერ უთხრა უარი და
მასაც ეწვია.
მომდევნო დღეს, 1 ივნისს, კვლავ ეწვია მიდიოსს, შუაღა-
მეს შეუძლოდ შეიქმნა, განიბანა, იტრაპეზა და ოფლად გაღ-
ვრილმა ფეხზე წამოდგომა ვეღარ შეძლო.
არც დილისთვის გამოკეთებულა. ახლობლებს საკურთხე-
ველთან მიყვანა სთხოვა, რომ მსხვერპლი შეეწირა, შემდეგ
სარდლებს უხმო და ლაშქრობა ერთი დღით – 8 ივნისისთვის

126 მკითხველთა ლიგა

გადადო – საიმდროოდ ადგომას შევძლებ და ხომალდზეც
ავალო. შემდეგ ბაღში ისურვა განმარტოება, კვლავ განიბანა,
ღამე კი ისევ საშინელმა ციებამ შეიპყრო…
4 ივნისს, დილით, განიბანა, მსხვერპლი შესწირა და
კვლავ წაიქცა. რა არ იღონა თესალიელმა მიდიოსმა, როგორ
არ ეცადა, რომ გუნებაზე მოეყვანა და ტანჯვა შეემსუბუქებინა
მისთვის, მაგრამ ამაოდ…
მეორე დღეს ისევ უხმო სარდლებს, რომლებმაც დაამშვი-
დეს, – სამ დღეში უკეთ იქნები და გამგზავრებასაც თავისუფ-
ლად შევძლებთო.
ნერაქოსს დარჩენა სთხოვა და, ალბათ, მეათასედ აამბო-
ბინა ოკეანეში გამოვლილი განსაცდელების შესახებ, – მოვ-
მჯობინდები და თავად შევძლებ, ის განვიცადო, რაზეც მიამბო-
ბო, – ხარობდა…
ციებამ იმ ღამითაც შემოუტია…
6 ივნისს დილით, კვლავ განიბანა, მსხვერპლი შესწირა,
სარდლებს უხმო და შეახსენა – 8 ივნისს სალაშქროდ დავიძ-
ვრებითო!
ისევ საშინელი ღამე გაატარა, დილით სარდლები შეჰყა-
რა, კვლავ ეთათბირა.
დათქმულ დღეს, 8 ივნისს, მსხვერპლშეწირვაც უკიდურე-
სად გაუჭირდა, მაინც მიაყვანინა თავი საკურთხეველთან,
ლაშქრობა ისევ გადადო, სარდლებს კი ღამით მის სიახლოვეს
დარჩენა სთხოვა.
სიკვდილს ებრძოდა იმ ღამეს, დილით თითქოს მომჯობინ-
და, მსხვერპლის შეწირვაც შეძლო, შემდეგ ჩასთვლიმა, მაგ-
რამ ავადობამ ძილი არ დაანება… მალე ენა წაერთვა, თუმცა,
ყველას სცნობდა.
10 ივნისს ხმა გავარდა, მეფე მიიცვალაო… აღელვებული
ხალხი სასახლეს მიაწყდა და, მიუხედავად სტრატეგოსთა
მტკიცებისა, – მეფე ცოცხალია, მხოლოდ შეუძლოდ არისო,
მაინც შეცვივდნენ სასახლეში…
რიგრიგობით უახლოვდებოდნენ ჯარისკაცები, რომელ-
თაც მარჯვენა ხელის სუსტი შეხებით და უძლური ღიმილით ემ-
შვიდობებოდა.

127 მკითხველთა ლიგა

 მომდევნო დღეს მხოლოდ უახლოესი ადამიანები ადგნენ
თავზე, მეფე ქრებოდა… იქ მყოფთ უკვე ის კითხვა სტანჯავდათ,
თუ როგორი იქნებოდა ქვეყანა ალექსანდრეს შემდეგ, შეძ-
ლებდა კი სამყარო ამ ტიტანის გარეშე არსებობას? ან ვის ტო-
ვებდა მემკვიდრედ?
უკანასკნელად მოავლო თვალი მომაკვდავმა თავზე
მდგომთ, მერე სნეულებით დამდნარი თითიდან ბეჭედი წაიძ-
რო და პერდიკეს გადასცა…
– ვის უტოვებ შენს სამეფოს? – ვეღარ მოითმინა ერთმა.
– საუკეთესოს, – იყო პასუხი…

შემდეგ კვლავ გაახილა თვალი და ამოიხავლა:

– ვხედავ საშინელ ხმალთაკვეთას და სისხლთა თხევას ჩე-
მი სარეცლის გარშემო…
ეს ალექსანდრეს უკანასკნელი სიტყვები იყო…
323 წლის 11 ივნისი იდგა…
მოგვიანებით, მაკედონელის სამარის ქვაზე წააწერენ: „ეს
საფლავი საკმარისი აღმოჩნდა მისთვის, ვისაც არ ჰყოფნიდა
მთელი სამყარო“.

128 მკითხველთა ლიგა

 თავი 43 – ალექსანდრე მაკედონელის
სამი სურვილი
გარდაცვალებამდე ალექსანდრე მაკედონელმა არმიის
მთავარსარდალს 3 სურვილი გაანდო:
1. მსურს ჩემი სასვენებელი ხელით წაიღონ მთელი ქვეყ-
ნის ყველაზე სახელგანთქმულმა მკურნალებმა.
2. მინდა, გზაზე სადაც ჩემს უსიცოცხლო გვამს გაატარე-
ბენ, უთვალავი ძვირფასი ქვა და ოქროს ზოდი მიმოფანტონ.

3. მსურს, სასვენებლიდან ჩემი ხელები მოჩანდეს.

გაკვირვებულმა მთავარსარდალმა მბრძანებელს სთხოვა
აეხსნა, თუ რატომ ისურვა ასე.
მან უპასუხა:
1. მსურს საუკეთესო ექიმებმა წაიღონ ჩემი სასვენებელი,
რათა მთელმა ქვეყანამ დაინახოს, რომ სიკვდილის წინაშე
ყველაზე კარგი ექიმებიც კი უძლურნი არიან.
2. მინდა, ჩემი სიმდიდრე ძირს მიმოფანტოთ, რათა ყვე-
ლამ დაინახოს, რომ ყველაფერი, რასაც ამქვეყნად ვიძენთ,
აქვე რჩება.

3. მსურს მთელი ქვეყანა ხედავდეს ჩემს ხელებს, რათა

ყველამ გაიაზროს, რომ მთელი ქვეყნის მბრძანებელიც კი იმ
ქვეყნად ცარიელი წავიდა.

129 მკითხველთა ლიგა

 თავი 44 – „ახალი ალექსანდრეს“ მო-
ლოდინში…
მიიცვალა 33 წლის მეფე და დარჩა უზარმაზარი, უნუგეშო
სიცარიელე, ათასი კითხვის ნიშანი და… დაპირისპირება. მას-
თან ერთად თითქოს ჩაქრა მსოფლიო ხანძარი, ვრცელი სპა-
სეთი, ზღაპრული ინდოეთი და დანარჩენი სამყარო რომ შთან-
თქა. მალე დაცარიელებული ტახტის გარშემო მართლა ატყდა
ის ხმალთაკვეთა და სისხლისღვრა, მომაკვდავმა უკანასკნელ
წუთს რომ იწინასწარმეტყველა.
მდგომარეობას ისიც ამწვავებდა, რომ მემკვიდრის თაობა-
ზე მეფეს არც სიტყვიერად დაუტოვებია ანდერძი და არც – წე-
რილობით, რამაც ცეცხლზე ნავთი დაასხა.
მათ შორის, ვინც მეფობის ჟინმორეული დაძრწოდა ტახ-
ტის გარშემო, არც ერთი არ აღმოჩნდა „საუკეთესო“.
მსოფლიო სახელმწიფო კი „ახალ ალექსანდრეს“ ელოდა,
თუმცა, ამაოდ…
სამი რამ ცხადზე ცხადი იყო:
ალექსანდრესეული იდეა „მსოფილიო იმპერიისა“ ქრებო-
და.
ტახტი მემკვიდრეს ელოდა.
ის, რაც დარჩა, უნდა განაწილებულიყო.
სპარსთა მიერ შექმნილმა უზარმაზარმა იმპერიამ, რომე-
ლიც ალექსანდრემ გააფართოვა, პატრონი დაკარგა; მეფის
ოჯახში კი ისეთი არავინ დარჩა, ვის ტახტზე ასვლასაც სხვები
მორჩილად მიიღებდნენ. მემკვიდრეთაგან ცოცხლად მხო-
ლოდ ორნი იყვნენ დარჩენილნი – ალექსანდრეს უკანონოდ
შობილი ძე, ჰერაკლე, რომელიც მას მემნონ როდოსელის
ქვრივის, ბარსინასგან შეეძინა, და ფილიპეს ქორწინების გა-
რეშე ნაშობი არიდაიოსი. თუმცა, პირველი იმ დროს მხოლოდ
ხუთი წლისა იყო, მეორეს კი ეპილეფსიასთან ერთად ჭკუასუს-
ტობაც სჭირდა.
მიუხედავად ამისა, სწორედ ამ უკანასკნელის სახელს
უკავშირდება პირველი შეიარაღებული გამოსვლა – მაკედო-

130 მკითხველთა ლიგა

ნურ-ბერძნულმა ჯარმა, თვით მეფესაც რომ საყვედურობდა
უცხოტომელთა, როგორც თავად უწოდებდნენ – ბარბაროსთა
– სარდალი მელეაგრე ჩაიყენა სათავეში და სასახლეში ხმა-
ურით შევარდა, იქიდან საბრალო არიდაიოსი გამოათრია, სა-
მეფო მანტია მოასხა და ფილიპე III-ის სახელით მეფედ გამო-
აცხადა.
მაგრამ მას ვინ აცლიდა მეფობას!
ა„ალექსანდრეობის“ დანარჩენმა კანდიდატებმა, პერდი-
კეს თავკაცობით, კავალერია მოიშველიეს და მელეაგრეს და-
უპირისპირდნენ…
მალე მელეაგრე ზავს დათანხმდა და სათათბიროდ დაჯდა.
ამ კრებულს ის ადამიანი თავკაცობდა, ვისაც თავად ალექ-
სანდრემ გადასცა ბეჭედი, პერდიკე. ითათბირეს და გადაწყვი-
ტეს, – დაე, მიიღოს მეფობა ფილიპე მესამედ წოდებულმა არი-
დაიოსმა, მაგრამ „თანამოსაყდრედ“ ალექსანდრეს კანონიე-
რი მემკვიდრე, ჯერ არშობილი უფლისწული უნდა ჰყავდესო…
როქსანა იმ დროს ფეხმძიმობის მეექვსე თვეში იყო.
ასე „დაზავდნენ“ ალექსანდრეს უძლეველი დიდი არმიის
„ქვეითები“ და „კავალერია“, – პერდიკე და მელეაგრე, თუმცა,
დროებით.
სწორედ ამ ორმა ითავა უწლოვან არიდაიოსსა და ჯერაც
მუცლად მყოფ უფლისწულზე მეურვეობა, მაგრამ სულ მალე
ერთმა დრო იხელთა და მეორე გასრისა – პერდიკემ ზედ სამ-
სხვერპლოზე დააკლა მელეაგრე და ზედ მისი 300 რჩეული მე-
ომარიც მიაყოლა.
მალე ცხადი გახდა, თუ რა იმალებოდა ამ მოჩვენებითი
„ორმეფიანობის“ მიღმა: – ალექსანდრეს სარდლებმა პერდი-
კე და კრატერიოსი ზემოთ ნახსენებ „ხელმწიფეთა“ რეგენტე-
ბად გამოაცხადეს, რეალური ძალაუფლება კი ერთმანეთში
გაინაწილეს: ანტიპატროსს ელადა და მაკედონია ერგო, ლი-
სიმაქეს – თრაკია, პტოლემეოსს – ეგვიპტე, ენტიგონეს –
ფრიგია, ლიკია და პამფილია, ევმენეს – კაბადოკია და პაფ-
ლაგონია, ლეომედონტოსს – სირია, პიტონს – მიდია, პევკეს-
ტას – სპარსეთი, ალექსანდრესგან დადგენილ სატრაპებსა და
რაჯებს კი – დანარჩენი აზია და აღმოსავლეთი…

131 მკითხველთა ლიგა

 ქვეყანა, რომელიც თითქოს თავისი ძარღვებით შეკრა მა-
კედონელმა, დაიშალა…
მალე ტახტისთვის დაღვრილ სისხლს ორი უბრალოს სის-
ხლიც შეერია: როქსანამ ალექსანდრეს მეორე მეუღლე, და-
რიოს III-ის ულამაზესი ასული, სტატირა, მის დასთან ერთად
მოაკვლევინა, მათი ცხედრები ჭაში ჩააყრევინა, მოკლე ხანში
კი ნამდვილი უფლისწული გააჩინა – ალექსანდრე მეოთხე.
თუმცა, რეალურად არაფერი შეცვლილა: კანონიერი მემ-
კვიდრის სრულწლოვანებამდე მიღწევას დიდი დრო უნდოდა,
ჭკუასუსტი არიდაიოსი კი რა სათვალავში ჩასაგდები იყო? შე-
საბამისად, იმპერიის ფაქტობრივი მმართველობა პერდიკეს
ხელში გადადიოდა, რამაც ჭკუაზე შეშალა მისი მეტოქენი.
პირველმა ხმა პტოლემეოს ლაგიდამ ამოიღო, მიზეზი
ალექსანდრეს დაკრძალვა გახდა:
ამ გრანდიოზულ ღონისძიებაში 300 ბერძენი ხელოვანი
ჩართეს მეფე მათი ხელით შექმნილ, უმშვენიერეს სარკოფაგ-
ში ჩაასვენეს, ზედ ძოწის უძვირფასესი ვუალი გადააფარეს და
ძვირფასი თვლებით შემკულ ოქროს ეტლზე გადაასვენეს.
ამ უდიდებულესი, მართლაც მსოფლიო მეფის საკადრისი
სასვენებლის აღწერა შეუძლებელია. მასზე დაკიდებული ოქ-
როს ზარები და ზანზალაკები ყველას შორიდან ამცნობდა სამ-
გლოვიარო პროცესიის მოახლოებას.

132 მკითხველთა ლიგა

 თავი 45 – პტოლემეოსი
ალექსანდრეს მუმიადქცეული, ათასგვარი ნელსაცხებ-
ლით გაჟღენთილი ცხედარი ბაბილონიდან ევროპის გზას გა-
უყენეს. უგრძეს პროცესიას პერდიკე თავკაცობდა საპატიო ეს-
კორტითურთ, რომელსაც მაკედონიის უძველეს დედაქალაქ
ეგემდე უნდა მიეცილებინა მგლოვიარენი. მაგრამ სირიაში
მოულოდნელად პტოლემეოსი გადაეღობათ თავისი არმიი-
თურთ და გამოაცხადა: მეფე თავისივე სახელობის ქალაქში,
ალექსანდრიაში უნდა მივაბაროო მიწას! შემდეგ განსვენებუ-
ლის სარკოფაგი ეტლიანად სამხრეთისკენ მიატრიალა და
მთელი პროცესია სახტად დარჩენილ, ბრაზისა და უძლურე-
ბისგან ქვადქცეულ პერდიკეს შეატოვა, რომელმაც, გაითვა-
ლისწინა რა მეფის ცხედრის გამტაცებლის სამხედრო შესაძ-
ლებლობანი, ვერაფერი იღონა და შურისძიება სამომავლოდ
გადადო.
კარგად იცოდა პტოლემეოსმა, რასაც სჩადიოდა – ალექ-
სანდრეს უზარმაზარი სახელმწიფოს ცენტრი სწორედ იქ იქნე-
ბოდა, სადაც მისი განსასვენებელი იყო, იმ მიწის გამგებელი
კი ალექსანდრეს ნამდვილ და უდავო მემკვიდრედ ჩაითვლე-
ბოდა.
სანამ ალექსანდრიაში მეფის საკადრისი აკლდამის აგებას
დაასრულებდნენ (ოთხმოცდახუთი წლის მანძილზე შენდებო-
და და მის დასრულებას თვით პტოლემეოსიც ვეღარ მოეს-
წრო), განსვენებულის ცხედარი მემფისში ესვენა. გრანდიოზუ-
ლი აკლდამა მისმა მემკვიდრემ, პტოლემეოს II-მ, დაასრუ-
ლა...
***
ამასობაში პერდიკე ძალას იკრებდა, დროსთან ერთად
მოთმინებაც ელეოდა და მალე ხელსაყრელი მომენტიც დაუდ-
გა – ალექსანდრეს დედამ, ოლიმპიადამ, მას ცოლად თავისი
ასული, კლეოპატრა შესთავაზა. ამგვარი კავშირი ორივე მხა-
რეს აძლევდა ხელს: ოლიმპიადას მინავლული გავლენის აღ-
დგენა სურდა, პერდიკე კი ამით მაკედონიის სამეფო ოჯახის
წევრი ხდებოდა, თუმცა, იყო რაღაც, რაც აფიქრებდა – პტო-

133 მკითხველთა ლიგა

ლემეოსზე ჯავრის საყრელად ანტიპატროსი სჭირდებოდა,
რომლის ქალიშვილიც უკვე ჰყავდა ცოლად. გარდა ამისა, ან-
ტიპატროსი ოლიმპიადას მოსისხლე მტერი იყო, მასთან კონ-
ფრონტაცია კი არ აწყობდა – შურისძიება ეჩქარებოდა.
თუმცა, ყველაფერი გაცილებით რთულად იყო, ვიდრე მა-
კედონელის სარდლებს, კონკრეტულად კი, ანტიპატროსს
ეგონა – ალექსანდრეს გარდაცვალებამ კვლავ ყალყზე დააყე-
ნა ელადა და ანტიმაკედონიურმა მოძრაობამაც ახალი სული
ჩაიდგა.
თავიდან არც სჯეროდათ, რომ მეფე მიიცვალა, მაგრამ,
როგორც კი დარწმუნდნენ, ათენი მაშინვე საომრად აღსდგა.
ამ მოძრაობას სათავეში ჰიპერიდე, ლეოსთენე და დემოსთენე
ჩაუდგნენ, რომელთაც ეტოლიელებმა, ფოკიდელებმა, თესა-
ლიელებმა, მოგვიანებით, პელოპონესის ქალაქებმაც მისცეს
მხარი და მაკედონელებს შეუტიეს, ანტიპატროსმა კი საბერ-
ძნეთს შეუტია.
ეს დაპირისპირება, რადგანაც თესალიის ერთ-ერთი სი-
მაგრის, ლამიის მიდამოებში მიმდინარეობდა, ისტორიაში
„ლამიის ომად“ (323 – 322 წლები) ჩაიწერა.
ბრძოლა თავიდან ბერძენთა უპირატესობით წარიმართა,
თუმცა, როგორც ხშირად ხდებოდა, მათი ერთობა დაირღვა,
რამაც ანტიპატროსს საშუალება მისცა, შეტევაზე გადასული-
ყო და მტრისთვის ეძლია. მალე ლეონატოსიც – ალექსანდრეს
უერთგულესი თანამებრძოლი და იმ დროს ფრიგიის მმართვე-
ლი – გამოეშურა მის დასახმარებლად.
თუმცა, მათი შეხვედრა არ შედგა: ელინებმა ლეონოტოსი,
რომელმაც საგრძნობლად გაასწრო თავის ლაშქარს, ალყაში
მოაქციეს და სიცოცხლეს გამოასალმეს, მისი არმია კი მალე
შეიერთა ანტიპატროსმა და მოწინააღმდეგეს მწარე მარცხი
აგემა.
ბერძნებს სხვა აღარაფერი დარჩენოდათ, თუ არა მაკედო-
ნელებთან დაზავება. ათენში დემოკრატიას საფუძველი მო-
ეშალა, დემოსთენემ და ჰიპერიდემ გაქცევა მოახერხეს, რად-
გან ათენმა ამ ომის „ავტორობისათვის“ ორივეს სასიკვდილო
განაჩენი გამოუტანა.

134 მკითხველთა ლიგა

 თუმცა, მალე ორივე იპოვეს – ერთს ჯერ ენა მოკვეთეს და
შემდეგ საშინელი წამებით მოაკვდინეს, ხოლო მეორემ, დე-
მოსთენემ, შეპყრობას თვითმკვლელობა არჩია.
მოგვიანებით ათენელებმა მისი ცხედარი პატივით გადმო-
ასვენეს ათენში, ძეგლი დაუდგეს და ზედ წააწერეს:
„დემოსთენე, შენ რომ იმდენი ძალა გქონოდა, რამდენიც –
სიბრძნე, მაკედონიური მახვილი ელადაზე ვერასოდეს გაბა-
ტონდებოდა!“

135 მკითხველთა ლიგა

 თავი 46 – სამეფო ოჯახის ამოწყვეტა
სულაც არ ესიამოვნა პერდიკეს ანტიპატროსის გამარჯვე-
ბა, რომელიც უკვე მიზეზს ეძებდა მის ქალიშვილთან კავშირის
გასაწყვეტად. ამასობაში ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში კი-
დევ ორი პერსონა – ალექსანდრეს ნახევარდა, ფილიპე II-ის
უკანონო შვილი, ულამაზესი კინანა (რომელიც ილირიელ
ქალთან შეეძინა) და მისი არანაკლებ მშვენიერი ასული ევრი-
დიკა – ჩაერთო.
ამ ქალებს, „ცისფერი სისხლისა“ და დიდი სილამაზის გარ-
და, გულზვიადობა და სიმამაცეც გამოარჩევდათ, რაც თავიან-
თი დიდი ამბიციების ხორცშესხმაში ხელს უწყობდათ.
მალე გადაწყდა, რომ მაკედონელ „ნაციონალისტთა“ მიერ
ძალით გამეფებული არიდაიოსი ევრიდიკაზე დაექორწინები-
ნათ. და, პერდიკეს წინააღმდეგობის მიუხედავად, დააქორწი-
ნეს კიდეც.
პერდიკემ მაშინვე დაარღვია ქორწინება ანტიპატროსის
ასულთან და ოლიმპიადას ასულ კლეოპატრას შერთვა განიზ-
რახა, მაგრამ ყველაფერი სხვაგვარად წარიმართა: კრატე-
როსმა, ანტიპატროსთან ერთად, აზიას შეუტია. პერდიკემ ჯერ
მცირე აზია გადასცა ევმენეს, შემდეგ ანტიპატროსსა და კრა-
ტერიოსთან საომრად გაუშვა, თავად კი პტოლემეოსზე შურის
საძიებლად გაიჭრა.
ევმენემ ომი მოიგო. კრატერიოსი ბრძოლის ველზე დაეცა.
პერდიკე კი, რომელიც დიდი ქადილითა და იმედებით მიემარ-
თებოდა პტოლემეოსის გასანადგურებლად, საკუთარი ჯარის-
კაცების მსხვერპლი შეიქმნა.
რაც შეეხება ანტიპატრიოსს, ალექსანდრეს ოჯახი და მეფე
არიდაიოსი პელაში წაიყვანა, ბაბილონის მმართველად კი სე-
ლევკი გაამწესა.
მალე მოხუცი ანტიპატრიოსი გარდაიცვალა და ბალკანე-
თი თავისი შვილის, კასანდრეს, ნაცვლად პოლიპერხონს გა-
დაულოცა.
მამაზე გულმოსული კასანდრე, თავის მხრივ, ჯერ ლისიმა-
ქეს დაუკავშირდა, შემდეგ – პტოლემეოსსა და ანტიგონეს...

136 მკითხველთა ლიგა

 ***
მუდამ უკმაყოფილო ელინთა გულის მოსაგებად პოლი-
პერხონმა საბერძნეთი „გაათავისუფლა“, დემოკრატია აღად-
გინა... ყოველივეს მოჰყვა ის, რომ ამ შეხლა – შემოხლაში დე-
მოკრატებმა ოლიგარქებს სძლიეს და მათი თავკაცები სიცოც-
ხლეს გამოასალმეს.
დახოცილთა შორის იყო ათენის უდიდესი სარდალი და
პოლიტიკოსი, 85 წლის ფოკიონი, როგორც მატიანე იუწყება,
ძალზე ღირსეული და პატიოსანი კაცი, სიკვდილის წინ შვილს
რომ დაუბარა – ჩემს მკვლელებზე შურს ნუ იძიებო. თუმცა, ამ
უკანასკნელმა მამის უკანასკნელი სათხოვარი არ შეასრულა
და მოგვიანებით მაინც გაუსწორდა მკვლელებს.
მოკლულები ქალაქგარეთ გაათრიეს და მიწის მიუყრე-
ლად დაყარეს...
თუმცა, ფოკიონის მეუღლემ მაინც მოიძია ქმრის ცხედარი,
დაწვა, ფერფლი კი საკუთარ კერასთან დაფლა...
ციტა ხნის შემდეგ ბერძნებმა პატივით დაკრძალეს მისი
ნეშთი და ძეგლიც დაუდგეს.
***
ქაოსი გრძელდებოდა...
მალე გულდაბოღმილი კასანდრე პოლიპერხონს დაუპი-
რისპირდა, სძლია, საბერძნეთი მიისაკუთრა, ათენი კი დემეტ-
რიუს ფალერელს ჩააბარა.
სისხლის წვიმები 14 წელიწადს აღარ შეწყვეტილა.
აი, იმ შავ ამბავთა ჩამონათვალი, ექოდ რომ გადმოგვცა
მატიანემ:
317 წელს ოლიმპიადამ – ალექსანდრეს დედამ, საბრალო
არიდაიოსი და მისი მეუღლე, ევრიდიკე, სიცოცხლეს წამებით
გამოასალმა.
მაგრამ, სულ მალე, თავად ოლიმპიადასაც მისწვდა სიკ-
ვდილის ხელი – კასანდრე მაკედონიას დაეუფლა და 317
წელს თავად ოლიმპიადას მოუსწრაფა სიცოცხლე – ქვებით
ჩააქოლინა.
კასანდრემ არც ალექსანდრეს ცოლ-შვილი დაინდო – 311
წელს როქსანა და 12 წლის უფლისწული მოაკვლევინა...

137 მკითხველთა ლიგა

 ამ ხანგრძლივი, სისხლიანი დაპირისპირების შედეგად
ალექსანდრესეული „მსოფლიო სამეფოდან“ სამი დიდი სამე-
ფო გამოიძერწა: ევროპაში – მაკედონია, აზიაში – სელევკი-
დური სირია, აფრიკაში – პტოლემეოსთა ეგვიპტე...

138 მკითხველთა ლიგა

 თავი 47 – ალექსანდრეს მემატიანენი
ვინ იყვნენ ისინი, ვინაც ამ უდიდესი ადამიანის ცხოვრება
და ღვაწლი აღნუსხეს?
სანამ მის მემატიანეთა შესახებ ვისაუბრებთ, უნდა აღვნიშ-
ნოთ, რომ ალექსანდრეს მაქებელნიც მრავლად არიან და ეჭ-
ვის თვალით მაცქერალნიც, რაც, ალბათ, ამ მასშტაბის პი-
როვნების შეფასებისას, გასაკვირი არ უნდა იყოს.
ალექსანდრეს ლაშქრობებისას მუდამ თან ახლდნენ თავი-
სი „ისტორიკოსები“, – კალისთენე, არისტობულე, ონესიკრი-
ტოსი, პოლიკლეტოსი, ასკლეპიადე, ტიმაგენე, ენარქოსი,
არატოსი... თუმცა, სამწუხაროდ, მათგან არც ერთის ნაწერს
არ მოუღწევია ჩვენამდე. მათი შრომებიდან ციტატებს მხო-
ლოდ გვიანდელ ავტორთა მატიანეებში თუ შეხვდებით.
დროის მსახვრალ ხელს არც თავად ალექსანდრეს დღი-
ურები გადაურჩა. მაკედონელის შესახებ თითქმის სამი საუკუ-
ნის შემდგომ მოღვაწე ავტორები გვიამბობენ, რომელთაგან
ყველაზე სერიოზულნი არიან: პლუტარქე (45-127 წწ.), ფლა-
ვიუს არიანე (90-175 წწ.), დიოდოროს სიცილიელი (ძველი
წელთ აღრიცხვის 90-21 წწ.) და კვინტუს კურციუს რუფუსი
(ახ.წ. I ს.).
ითვლება, რომ ჩამოთვლილთაგან ყველაზე საინტერესო
და უტყუარი მაინც არიანეა, რომელმაც ყოველივე თავის უმ-
თავრეს ნაშრომში – „ანაბასისში“, ანუ „ალექსანდრეს ლაშ-
ქრობაში“ აღნუსხა.
არიანე ნიკომიდიაში დაიბადა, განათლება ეპიქტეტეს
სტოიკურ ფილოსოფიურ სკოლაში მიიღო, შემდეგ საცხოვ-
რებლად რომში გადავიდა, სადაც სამხედრო საქმე შეისწავ-
ლა. იმპერატორის კარზე მაღალ თანამდებობებს ფლობდა:
იყო სენატორი, კონსული, პროკურატორი...
რატომ ითვლება მისი შრომები ყველაზე სარწმუნოდ?
იმიტომ, რომ პირველწყაროდ ალექსანდრეს თანამებ-
რძოლთა და თანამედროვეთა, უპირველესად კი, პტოლემეოს
ლაგიდასა და არისტობულეს მონაცემებს ეყრდნობა.

139 მკითხველთა ლიგა

 უნდა ითქვას, რომ მისი მეორე ნაშრომი – „ინდიკეც“ –
ძალზე საგულისხმო მასალას გვაწვდის მაკედონელის ინდო-
ეთში ლაშქრობის შესახებ.
ზოგიერთი უზუსტობის მიუხედავად, ასეთივე მნიშვნელო-
ბისაა დიოდოროს სიცილიელის 40-წიგნიანი „საისტორიო
ბიბლიოთეკა“, რომლის 27-ე ტომი სწორედ მაკედონელს ეძ-
ღვნება.
რაც შეეხება პლუტარქეს, იგი საკმაოდ ვრცლად და ხატოვ-
ნად საუბრობს ალექსანდრე მაკედონელზე თავის სახელგან-
თქმულ „პარალელურ ბიოგრაფიებში“.
კურციუს რუფუსის მიერ შექმნილი „ალექსანდრე დიდის
ისტორია“, ზემოთ ჩამოთვლილ ავტორთაგან განსხვავებით,
საკმაოდ მდარეა.
ამ უსერიოზულეს წყაროებთან ერთად ალექსანდრეს შესა-
ხებ ფრაგმენტულად გვიამბობენ დემოსთენე, თეოპომპე,
სტრაბონი, პოლიბიოსი, ფლავიუსი, იუსტინე, პავიანე, კლავ-
დიუს ელიანუსი, ფრონტინუსი, ვალერიუს მაქსიმე, პლინიუს
უფროსი, დიონ ქრისოსტომი და ციცერონი.
თანამედროვე მკვლევართაგან უცილობლად უნდა ვახსე-
ნოთ იოჰან გუსტავ დროიზენი.

140 მკითხველთა ლიგა

 თავი 48 – ალექსანდრე მაკედონელი
საქართველოში
ძველი წელთაღრიცხვის IV საუკუნის 30-იან წლებიდან
ალექსანდრე მაკედონელის დაპყრობებმა ძირფესვიანად შეც-
ვალა მრავალი ხალხისა და სახელმწიფოს განვითარება. რა-
ღა თქმა უნდა, არც საქართველო დარჩენილა ამ მოვლენათა
მიღმა. ძველი მსოფლიოს ამ უდიდესმა მოვლენამ ჩვენს ქვე-
ყანაზეც იქონია გავლენა. სწორედ მაკედონელის სახელს
უკავშირებენ ქართული წყაროები აღმოსავლეთ საქართვე-
ლოში სახელმწიფოს შექმნას. ლეონტი მროველის (XI საუკუ-
ნე) მიხედვით, ალექსანდრემ დაიპყრო ქართლი და აქ მმარ-
თველად დატოვა თავისი სარდალი აზო. აზომ დაიმორჩილა
არა მარტო ქართლი, არამედ კოლხეთიც და 24 წლის განმავ-
ლობაში მართავდა მას. მის მმართველობას ბოლო მოუღო
ფარნავაზის მიერ ორგანიზებულმა აჯანყებამ. აზო დაიღუპა,
ფარნავაზმა კი თავი მეფედ გამოაცხადა.
„ესე ალექსანდრე გამოჩნდა ქუეყანასა საბერძნეთისასა,
ქუეყანასა, რომელსა ჰქუიან მაკედონი, ძე ნიკტანებისი, მეგ-
ვიპტელისა, ვითარცა წერილ არს ამბავი მისი წიგნსა ბერძენ-
თასა.
ამან ალექსანდრე დაიპყრნა ყოველნი კიდენი ქუეყანისა-
ნი. ესე გამოვიდა დასავლით, და შევიდა სამხრით, შემოვიდა
ჩრდილოთ, გარდამოვლნა კავკასნი და მოვიდა ქართლად. და
პოვნა ყოველნი ქართველნი უბოროტეს ყოველთა ნათესავთა
სჯულითა, რამეთუ ცოლ-ქმრობისა და სიძვისათვის არა უჩნდა
ნათესაობა, ყოველსა სულიერსა ჭამდეს, მკუდარსა შესჭამ-
დეს, ვითარცა მხეცნი და პირუტყუნი, რომელთა ქცევისა წარ-
მოთქმა უხმ არს.
და რა იხილნა ესე ნათესავნი სასტიკნი წარმართნი, რო-
მელთა იგი ჩუენ ბუნთურქად და ყივჩაყად უწოდთ, მსხდომა-
რენი მდინარესა მას მტკურისასა მიხვევით, დაუკვირდა ესე
ალექსანდრეს, რამეთუ არა რომელნი ნათესავნი იქმოდეს მას
და ენება, რათამცა აღმოფხურნა იგინი ქალაქებისა მისგან,

141 მკითხველთა ლიგა

არამედ მას ჟამსა ვერ უძლო, რამეთუ პოვნა ციხენი მაგარნი
და ქალაქნი ძლიერნი. კუალად გამოვიდეს სხუანი ნათესავნი
ქალდეველნი, და დაეშენნეს იგინიცა ქართლს.
შემდგომად ამისსა განზლიერდა, ალექსანდრე და დაიპ-
ყრა ყოველი ქუეყანა, და აღმოვიდა ქუეყანასა ქართლისასა.
და პოვნა ციხე-ქალაქნი ესე ძლიერნი შუა – ქართლი: წუნ-
და, ხერთვისი მტკურისა, ოძრხე მოკიდებული კლდესა ღა-
დოსსა, თუხარისი მდინარესა ზედა სპერისასა, რომელსა
ჰქვიან ჭოროხი, ურბნისი, კასპი და უფლისციხე, ქალაქი დიდი
მცხეთა და უბანნი მისნი. შარკინე, ციხედიდი და ზანავი, უბანი
ურიათა, და რუსთავი, და დედა-ციხე სამშვილდე, და მტუერის-
ციხე, რომელ არს ხუნანი, და კახეთისა ქალაქნი, ამათ ყოველ-
თა ციხე-ქალაქთა შინა პოვნა კაცნი სასტიკად მებრძოლნი. და
განუყო ლაშქარნი თვისნი და ყოველთა ამათ ციხე-ქალაქთა
გარე მოადგნინა, და თვით დაადგა მცხეთას, და დაუდგინნა
ლაშქარნი იმერ და ამიერ, ზემოთ და ქუემოთ, და თვით დადგა
ქსანსა ზედა, ადგილსა, რომელსაც ჰქვია ნასტაკისი.
ხოლო მტუერის ციხესა და თუხარისსა არა ჰბრძოდა, რა-
მეთუ ვერ შეუძლებდა დაპყრობად. ხოლო სხუანი ესე ციხენი
და ქალაქნი დაიპყრნა ექუს თუე. ხოლო სარკინელთა ბუნ-
თურქთაგანთა აგინეს მეფესა. განუწყრა ალექსანდრე და არ-
ღარა ინება ზავი. და ვედრება მათი არა შეიწყნარა, და რქუა
მათ: „ვინათგან მაგინეთ მე, ესე არც ნაცვალი თქუენი, რათა
დაგხოცნე ყოველნი“. და მოიცვა ქალაქი სარკინე, და ვერა სა-
დეთ განერა ერთიცა კაცი. ხოლო სარკინელთა შესჭირდა, რა-
მეთუ ბრძოდა თერთმეტ თუე.
იწყეს ფარულად კლდესა კაფა, და განხურიტეს კლდე იგი,
რომელი ლბილ იყო და ადვილად სახვურეტელი. და განკრბეს
ხურელსა მას სარკინელნი ღამე, და შეივლტოდეს კავკასიად,
და დაუტევეს ცალიერად ქალაქი.
დაიპყრა ალექსანდრემ ყოველი ქართლი, და მოსრნა ყო-
ველნი იგი ნათესავნი, აღრეულნი ქართლს მყოფნი, და უცხო-
ნი იგი ნათესავნი მოსრნა და დაატყვევნა, და დედანი და ყრმა-
ნი უცებნი, თხუთმეტისა წლისა უმცროსნი; და დაუტევნა ნათე-
სავნი ქართლოსიანნი, და დაუტევა მათ ზედა პატრიკად სახე-

142 მკითხველთა ლიგა

ლით აზონ, ძე იარედოსისი, ნათესავი მისი ქუეყანით მაკედო-
ნით, და მისცა ასი ათასი კაცი ქუეყანით ჰრომით, რომელსა
ჰქუიან ფროტათოს.
ესე ფროტათოსელნი იყვნეს კაცნი ძლიერნი და მხნენი, და
ეკირთებოდეს ქუეყანასა ჰრომისასა. და მოიყვანნა ქარ-
თლად, მისცა აზონს პატრიკსა. და დაუტევა ქართლს ერისთა-
ვად აზონ, და მის თანა სპანი იგი, მპყრობელად ქართლისა.
და უბრძანა ალექსანდრე აზონს, რათა პატივს სცემდნენ
მზესა და მთოვარესა და ვარსკულავთა ხუთთა, და ჰმსახურობ-
დენ ღმერთსა უხილავსა, დამბადებელსა ყოვლისასა.
რამეთუ მას ჟამსა არა იყო წინასწარმეტყუელი და მოძღუა-
რი სჯულისა ჭეშმარიტისა, რომელმანცა ასწავა და ამხილა,
არამედ თვით მოიგონა სჯული ესე ალექსანდრე, მეფობასა ში-
ნა მისსა ყოველსა ქუეყანასა სჯული ესე დაუდვა. და წარვიდა
ალექსანდრე.
ხოლო ამან აზონ მოარღვივნა ზღუდენი ქალაქსა მცხეთას,
საფუძვლითურთ, და დაუტევნა ოთხნი იგი ციხენი, რომელნი
მოსდგმიდეს პირსა ქართლისასა: თავადი ციხე, რომელ არს
არმაზი; და ერთ ციხე დასასრულსა არმაზისა ცხვირისასა; და
ერთი თავსა ზედა მცხეთისასა; მეოთხე ციხე, დასავლით, მცხე-
თა მტკუარსა ზედა. და ესენი მომტკიცნა, და განავსნა იგინი
ლაშქრითა. და ყოველთა ქართლისა ქალაქთა მოარღვივნა
ზღუდენი, და დაიპყრნა ყოველნი საზღვარნი ქართლისანი, ჰე-
რეთითგან და ბერდუჯის მდინარითგან ვიდრე ზღუამდე სპერი-
სა. და დაიპყრნა ქართლსა ზედა ეგრისიცა, და მოხარკე ყვნა
ოსნი, ლეკნი და ხაზარნი. და ვითარ წარვიდა ალექსანდრე ეგ-
ვიპტედ, აღაშენა ქალაქი ალექსანდრია, და თორმეტ წლამდის
მოვლო ყოველი ქუეყანა, თორმეტსა წელსა შინა დაეპყრნეს
ყოველნი კიდენი ქუეყანისანი. და მეთოტხმეტე წელსა ალექ-
სანდრიას შინა მოკუდაო იგი, უსწოროდ დიდი ხელმწიფე. და
ვითარ მოკუდებოდა იგი, სიცოცხლესავე შინა მისსა განუტევ-
ნა ყოველნი მთავარნი, რომელნი შეპყრობილ და დამონებულ
იყვნენ მისგან. და იგინი წარვიდეს თავის-თვისად ქეყნად, ვი-
თარცა ბრძანებულ იყო.

143 მკითხველთა ლიგა

 მერე მოიყვანნა ოთხნი კაცნი, ტომნი მისნი, რომელნი იყ-
ვნეს: ანტიოქოს, ჰორმოს, ბიზინტიოსს და პლატონ.
და მისცა ანტიოქოსს ასურასტანი და სომხითი, და კერძო
აღმოსავლეთისა უჩინა მას. და მან აღაშენა სახელითა მისითა
ქალაქი ანტიოქია.
ხოლო ჰრომოს მისცა თრინიკოსი და უჩინა კერძო დასავ-
ლეთისა და მან აღაშენა ქალაქი ჰრომი.
და ბიზინტიოსს მისცა საბერზნეთი და ქართლი, და უჩინა
კერძო ჩრდილოსა. და მოუწერა წიგნი ანდერძნი აზოტ პატ-
რიკსა, ერისთავსა ქართლისასა, რათა მსახურებდეს იგი ბი-
ზანტიოსს. დდა მან აღაშენა ქალაქი ბიზანტია, რომელსაც აწ
ჰქვიან კონსტანტინეპოლი.
ხოლო პლატონ დაუტევა ალექსანდრიას.
და მოკუდა ალექსანდრე.
ხოლო ამან აზონ დაუტევა სჯული ალექსანდრეს მოცემუ-
ლი, იწყო კერპთ მსახურებად, და შექმნა ორი კერპი ვერცხლი-
სანი: გაცი და გაიამ. და მონებად იგი ბიზინტიოსს, მეფესა სა-
ბერძნეთისასა. იყო კაცი ძნელი და მესისხლე, და ესე დააწესა
და ამცნო სპათა მისთა, ვითარმე: „ყოველთა ქართველთაგან-
მან, რომელმან მოიპოვოს საჭურველი, მოკლათ იგი“. და
ჰყოფდეს ჰრომნი იგი ესრეთ ქართველთა ზედა, და ვინცა ვინ
გამოჩნდის ქართველთაგანი ქმნულ-კეთილი და ასაკოვანი,
მოკვლიან იგი. და იყო ჭირი დიდი ნათესავსა ზედა ქართველ-
თასა. და ესე აზონ მათ ჰრომთაცა ზედა იყო მესისხლე, და მო-
ესრნეს მრავალნი მათგანნი.
მას ჟამსა იყო ჭაბუკი ერთი მცხეთას ქალაქსა შინა, რო-
მელსა ერქუა სახელი ფარნავაზ. ესე ფარნავაზ იყო მამულად
ქართლელი, ნათესავი უფლოსი, მცხეთოსის ძისა, და დედუ-
ლად სპარსი, ასპანელი. და იყო იგი ძმისწული, რომელი მოს-
ვლასა მას ალექსანდრესსა მცხეთელ მამასახლისი ყოფილი-
ყო. ესე სამარ და ძმა მისი მამა ფარნავაზისი, მოკლულ იყო
ალექსანდრესგან“.

( ლეონტი მროველი, „ქართლის ცხოვრება“)

144 მკითხველთა ლიგა

 საკმაოდ საინტერესოა დავით აღმაშენებლის მემატიანის
ცნობები თავად ალექსანდრეს პიროვნებისა და მისი ლაშქრო-
ბების შესახებ, თუმცა, არსად ახსენებს მაკედონელის ჩვენს
მიწაზე შემოსვლას, რაც ორი მიზეზით უნდა აიხსნას: ან ამ ფაქ-
ტის დამადასტურებელ წყაროებს არ იცნობს, ან იმდენად უსა-
ფუძვლოდ ეჩვენება, რომ არც ახსენებს. მისთვის უმთავრესი
ამ ორი ტიტანის – დავით აღმაშენებლისა და ალექსანდრეს
შედარებაა:
„(ალექსანდრემ) პირველად მამულისა თვისისანი შეკრიბ-
ნა და მით დაიპყრნა დასავლეთისანი ევროპი, იტალია, და აფ-
რიკეთი, და მათითა წარტანებითა დაიპყრა ეგვიპტე, შესრულ-
მან კარქედონით, და მიერ ეგვიპტით პალესტინე და ფინიკე,
და კილიკიასა თავისად შემქმნელი, წინა განეწყო დარიოსს.
და რაჟამს სპარსეთი მოირთო, მაშინღა სძლო პოროსს ჰინ-
დოსსა...“
...ჩუენი ესე გვირგვინოსანი და ახალი ალექსანდრე, დაღა-
თუ იყო ჟამით შემდგომი. არამედ არა საქმითაცა. არცა გან-
ზრახვითა, არცა სიმხნითა უმცირე, და თვით მათ საქმეთა ში-
ნა, რომელთა მძლედ ითქმის ალექსანდრე, არა უმდაბლე,
არამედ, მრავლითა უმაღლეს მგონიეს ესე. და რაოდენ საწუ-
თოთა და ხორციელთა შინა იგი მისთა სწორთა და მისგან და
მის ჟამისათა ყოველთა უმაღლეს და უზეშთაეს იყო, ეგე ოდენ
ესე საღმრთოთა და ქრისტეს მცნებათა შინა ხორციელთავე
თანა მისთა პირველთა ყოველთა ჰმატდა. რამეთუ არა სცა ძი-
ლი თუალთა, არცა სრული წამთა, არცა განსუენება ხორცთა
თვისთა: არა მიდრკა გემოვნებათა მიმართ, არცა ნებასა ხორ-
ცთასა: არა სასმელ-საჭმელთა, არცა სიმღერა-სიღოდათა და
არათურთითა არარა ხორციელთა შეაკრა გონება, გარნა საღ-
მრთოთა და სასულიეროთა ყოველთა დასრულებად და უდე-
ბებად მზიდველთა ნებისათა და განიცადეთღა ოთხთა ამათ
წელთა ქმნილნი მისნი, რომელთა მრავალგზის ქმნულთა მცი-
რედი მეგულების თქუმად.
...ქართველთა ოდენ სპითა ვერცარას ალექსანდრე იქმო-
და კარგსა. და თუცა დავითს სპარსთა ჰქონებოდა მეფობა, ანუ
ბერძენთა და ჰრომთა ძალი, ანუ სხუათა დიდთა სამეფოთა,

145 მკითხველთა ლიგა

მაშინმცა გენახნეს ნაქმნარნი მისნი, უაღრესნი სხვათა ქე-
ბულთანი“.
(ცხოვრება მეფეთ-მეფე დავითისი,
„ქართლის ცხოვრება“)
„იმავე ჟამს (ბაქტრიის ქალაქ ზარიასპაში) ალექსანდრეს-
თან მოვიდა ფარსმანი, ხორაზმელთა მეფე, 1 500 მხედრით.
ფარსმანმა თქვა, რომ ის ცხოვრობს კოლხთა მოდგმისა და
ამაძონი ქალების ახლოს და უკეთუ ალექსანდრეს სურს, თავს
დაესხას კოლხებს, ამაძონებს და დაიმორჩილოს ევქსინის
პონტომდე გავრცელებული ტომები, ის სიტყვას იძლევა, რომ
იქნება მისი მეგზური და სურსათსაც მოუმზადებს ჯარებისათ-
ვის...
ალექსანდრემ ფარსმანი შეაქო და მასთან მაშინვე შეკრა
სამეგობრო კავშირი, მაგრამ იქვე უთხრა, რომ ახლა არ აქვს
დრო პონტოზე გალაშქრებისა... რადგან ახლა იგი შეპყრობი-
ლია ინდოეთზე ფიქრითა და ზრუნვით; ინდოეთის დაპყრობას
რომ მორჩება, მთელი აზიაც მის ხელში იქნება; ხოლო აზიას
რომ დაიპყრობს, დაბრუნდება ელადაში და აი მაშინ იქიდან,
ჰელესპონტისა და პროპონტიდის გავლით შეიჭრება პონტოს
შიგნით და ამისთვის მოიხმარს მთელ თავის ძალებს, რო-
გორც საზღვაოს, ისე – სახმელეთოს“.

(ფლავიოს არიანე, „ანაბასისი“)

146 მკითხველთა ლიგა

 ალექსანდრე მაკედონელის გამონათ-
ქვამები

•
„არისტოტელეს მამის გვერდით ვაყენებ: მამამ სიცოცხლე
მომანიჭა, არისტოტელემ კი – ის, რაც სიცოცხლეს აზრს აძ-
ლევს“.
•
„რომ მოვკვდები, ჩემს სამარეს ნაგავს დააყრიან, მაგრამ
იმავე ჟამთა ქარიშხალი მას გადახვეტს და გამოჩნდება ჩემი
საქმე, ღირსი ბრძენთა გაოცებისა“.
•
„არაფერია ფუფუნებაზე უფრო მონური და შრომაზე უფრო
მეფური“.
•
„იქნებ არც ისე დიდი იყო აქილევსი, მაგრამ დიდ მაქებარს
შეხვდა ჰომეროსის სახით“.
•
„მირჩევნია, აქილევსი ვიყო და სხვამ მაქოს, ვიდრე ვიყო
ჰომეროსი და სხვა ვაქო“.
•
„თუ მამაჩემმა ყველაფერი დაიპყრო, საომარსა და საგმი-
როს ამ ქვეყანაზე არაფერს დამიტოვებს“.
•
„გახსოვდეს, აზრის შეცვლა და უმსგავსო საქციელის გა-
მოსწორება უფრო შეჰფერის თავისუფალ პიროვნებას, ვიდრე
შეცდომის ჯიუტად დაცვა“.
•
„მე გამარჯვებას არ ვიპარავ!“
•
„ძალიან ცუდია, დამარცხდე ბრძოლაში უცხოელ ჯარისკა-
ცებთან, მაგრამ ის უფრო უარესია, დამარცხდე ბრძოლაში უც-
ხოელ ქალთან“.
•

147 მკითხველთა ლიგა

 „იღბალი მამაცთა თანამგზავრია“.
•
„ურთულესი ომი, რაც გადამიტანია, ეს იყო ომი ჩემს ცოლ-
თან“.
•
„ალექსანდრე მაკედონელს მეგობრებმა ჰკითხეს, ოლიმ-
პიურ თამაშებზე სირბილში ხომ არ მიიღებ მონაწილეობასო?
– სიამოვნებით, – მიუგო ალექსანდრემ, – თუკი ჩემი მო-
წინააღმდეგენი მეფეები იქნებიან“.
გორდიას კვანძი
„ქალაქ გორდიაში ეტლზე შეკრული იყო ძალზე დახლარ-
თული კვანძი, რომელსაც გორდიას კვანძს ეძახდნენ. სჯერო-
დათ, ვინც ამ კვანძს გახსნის, მთელი აზიის მბრძანებელი გახ-
დებაო. ბევრი შეეცადა მის გახსნას, მაგრამ ამაოდ.
ვერც ალექსანდრემ შეძლო ამის გაკეთება. მაშინ იძრო
მახვილი და გაჭრა კვანძი“.

148 მკითხველთა ლიგა