Chuong 10 Co Cau Banh Rang Phang

Baøi giaûng NGUYEÂN LYÙ MAÙY Chöông 10: Cô caáu baùnh raêng phaúng
Chöông 10
CÔ CAÁU BAÙNH RAÊNG PHAÚNG

10.1. ÑAÏI CÖÔNG
I. Ñònh nghóa vaø phaân loaïi
1. Ñ nh nghóa:
Cô caáu baùnh raêng laø cô caáu coù khôùp loaïi cao duøng để truyeàn chuyeån ñoäng quay giöõa caùc
truïc vôùi moät tæ soá truyeàn xaùc ñònh nhôø söï aên khôùp tröïc tieáp giöõa caùc khaâu coù raêng (ñöôïc goïi
laøbaùnh raêng).
a) b) c)
d) e)
f) g) h)
Hình 10.1
Bm. Thieát keá -1- TS. Buøi Troïng

2. Phaân loaïi:
Cô caáu baùnh raêng (BR) ñöôïc phaân thaønh nhieàu loaïi theo nhieàu quan ñieåm khaùc nhau nhö sau:






Trong chöông naøy ta chæ xeùt ñeán cô caáu baùnh raêng phaúng, cuï theå laø xeùt ñeán caëp baùnh raêng
hình truï troøn aên khôùp ngoaøi.
3. Vaøi ñ nh nghóa veà baùnh raêng hình truï raêng thaúng
wx sx
tx
ri r
x
re
ri
o r r
e
a) b)
Hình 10.2
- Xeùt tieát dieän thaúng goùc vôùi truïc cuûa baùnh raêng hình truï raêng thaúng nhö hình 10.2, treân voøng
troøn coù baùn kính r , ta ñònh nghóa caùc khaùi nieäm sau:
x
 Biên dạng răng : là hai đoạn cong của hai cạnh bên của mỗi răng.

 Rãnh răng : là khoảng trống giữa hai răng.

 Vòng tròn đỉnh răng : là vòng tròn đi qua đỉnh răng, bán kính
re .
 Vòng tròn chân răng : là vòng tròn đi qua chân răng, bán kính
ri .
 Chiều cao răng : là khoảng cách giữa vòng đỉnh và vòng chân răng.
 Chiều dày răng sx
: là chiều dài cung chắn giữa hai biên dạng của một răng.
 Chiều rộng rãnh răng wx : là chiều dài cung chắn giữa hai biên dạng của một rãnh răng.
 Bước răng tx : là chiều dài cung chắn giữa hai biên dạng cùng phía của hai
răng kề nhau.
- Ta có:
tx  sx  wx  2 rx (10.1)
Z
trong đó Z là số răng của bánh răng.
- Trong quaù trình laøm vieäc cuûa caëp baùnh raêng, caùc caëp bieân daïng treân hai baùnh raêng laàn löôït
keá tieáp nhau tieáp xuùc vaø truyeàn chuyeån ñoäng cho nhau:
 Söï tieáp xuùc vaø truyeàn chuyeån ñoäng cho nhau ñöôïc goïi laø söï aên khôùp.
 Hai bieân daïng aên khôùp vôùi nhau goïi laø caëp bieân daïng ñoái tieáp.
 Hai baùnh raêng aên khôùp vôùi nhau (coù nhöõng caëp bieân daïng aên khôùp vôùi nhau) goïi laø
caëp baùnh raêng ñoái tieáp.
II. Ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp

Trong thöïc teá ta hay gaëp caëp baùnh raêng truyeàn chuyeån ñoäng vôùi tæ soá truyeàn coá ñònh. Ta
xeùt ñieàu kieän ñeå caëp bieân daïng b , b ñaûm baûo yeâu caàu truyeàn ñoäng naøy.
1 2
1. Tæ soá truyeàn:
O2
2
n
M B
Pb2
A b1
n
1
O1

Hình 10.3
- Xeùt söï aên khôùp cuûa moät caëp bieân daïng ñoái tieáp b , b (laø ñöôøng cong baát kyø naøo ñoù) quay
1 2
quanh taâm O vaø O nhö hình 10.3. Taïi thôøi ñieåm ñang xeùt, b1, ñang tieáp xuùc nhau taïi
1 2
ñieåm M . b2
- Thay khôùp cao M baèng moät khaâu AB vaø hai khôùp thaáp A vaø B , trong ñoù A vaø B
laø taâm cong cuûa hai thaønh phaàn khôùp cao treân bieân daïng b , b taïi M . Do ñoù AB cuõng
1 2
chính laø phaùp tuyeán chung cuûa caëp bieân daïng b , b taïi M .
1 2
- Taïi thôøi ñieåm ñang xeùt, cô caáu baùnh raêng töông ñöông vôùi cô caáu 4 khaâu baûn leà O ABO .
1 2
Giao ñieåm P cuûa O O vaø AB chính laø taâm quay töùc thôøi trong chuyeån ñoäng töông ñoái
1 2
giöõa hai khaâu ñoái dieän O A vaø O B . Theo ñònh lyù Willis ta coù:
1
2
 1 O2 P
 (10.2)
2 O1 P
Nhö vaäy, ñöôøng phaùp tuyeán chung nn cuûa hai bieân daïng chia ñoaïn noái taâm O O thaønh
1 2
hai ñoaïn tæ leä nghòch vôùi vaän toác goùc khi caëp bieân daïng truyeàn chuyeån ñoäng cho nhau.
2. Ñ nh lyù cô baûn veà aên khôùp:
- Töø (10.2) ta thaáy, ñeå

i 1  O2 P  const thì ñieåm P phaûi coá ñònh.
12 
2 O1P
- Ta coù ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp nhö sau:
“Muoán tæ soá truyeàn coá ñònh thì phaùp tuyeán chung cuûa caëp bieân daïng ñoái tieáp phaûi luoân luoân
caét ñöôøng noái taâm ôû moät ñieåm coá ñònh”.
- Ñieåm coá ñònh P ñöôïc goïi laø taâm aên khôùp.
3. Voøng laên:
- Quó tích cuûa taâm aên khôùp P khi hai baùnh raêng chuyeån ñoäng laø hai voøng troøn taâm O , O ,
1 2
baùn kính
r  lO P , r  lO P ñöôïc goïi laø hai voøng laên do hai voøng troøn naøy tieáp xuùc taïi P
l1 1 l2 2
vaø laên khoâng tröôït leân nhau V P

1
 VP .
2

- Caùc ñieåm treân bieân daïng raêng khoâng thuoäc voøng laên seõ vöøa laên vöøa tröôït leân nhau khi hai
baùnh raêng laøm vieäc.
- Moät caëp baùnh raêng phaúng ñöôïc goïi laø noäi tieáp hay ngoaïi tieáp neáu hai voøng laên cuûa chuùng
noäi tieáp hay ngoaïi tieáp nhau.

10.2. BAÙNH RAÊNG THAÂN KHAI VAØ ÑAËC ÑIEÅM AÊN KHÔÙP CUÛA BAÙNH
RAÊNG THAÂN KHAI
Coù nhieàu ñöôøng cong laøm bieân daïng raêng ñaûm baûo tæ soá truyeàn coá ñònh. Nhöng do cheá
taïo, laép raùp, söùc beàn, … neân trong kyõ thuaät, ñöôøng thaân khai cuûa voøng troøn ñöôïc duøng nhieàu
nhaát ñeå laøm bieân daïng raêng. Baùnh raêng coù bieân daïng laø ñöôøng thaân khai cuûa voøng troøn ñöôïc
goïi laøbaùnh raêng thaân khai. Sau ñaây ta chæ xeùt baùnh raêng thaân khai.
I. Ñöôøng thaân khai phuø hôïp vôùi ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp
1. Ñöôøng thaân khai vaø tính chaát:
K

M
N
r0 M0
O K0
Hình 10.4
a) Ñöôøng thaân khai:

- Cho ñöôøng thaúng  laên khoâng tröôït treân voøng troøn taâm O , baùn r (hình 10.4),
kính 0
ñieåm M treân ñöôøng thaúng  seõ vaïch trong maët phaúng moät ñöôøng cong goïi laø ñöôøng thaân
khai cuûa voøng troøn, goïi taét laø ñöôøng thaân khai.
- Voøng troøn O, r0 goïi laø voøng troøn cô sôû.

b) Tính chaát ñöôøng thaân khai:

Töø caùch hình thaønh ñöôøng thaân khai, ta suy ra moät soá tính chaát cuûa ñöôøng thaân khai nhö
sau:
- Phaùp tuyeán cuûa ñöôøng thaân khai laø tieáp tuyeán cuûa voøng troøn cô sôû vaø ngöôïc laïi.
- Ñöôøng thaân khai khoâng coù ñieåm naøo naèm trong voøng cô sôû.
- Taâm cong taïi ñieåm M baát kyø cuûa ñöôøng thaân khai laø ñieåm N naèm treân voøng troøn cô
sôû, baùn kính cong NM baèng chieàu daøi cung NM .

0

- Caùc ñöôøng thaân khai cuûa cuøng moät voøng troøn cô sôû laø nhöõng ñöôøng caùch ñeàu, coù
theåchoàng khít leân nhau. Khoaûng caùch giöõa caùc ñöôøng thaân khai baèng cung chaén
giöõa caùc
0
ñöôøng thaân khai ñoù ño treân voøng troøn cô sôû:
MK  M K .
2. Phöông trình ñöôøng thaân khai:
M 
N x
t
r0 x
x
O M0
Hình 10.5
- Choïn
OM laøm vò trí chuaån vôùi O laøm goác. Ñieåm M treân ñöôøng thaân khai ñöôïc
0 xaùc
ñònh bôõi hai thoâng soá:
r  (10.3)
OM
x

 x  M 0OM
- Töø M keõ tieáp tuyeán MN vôùi voøng troøn cô sôû vaø keû
Mt  OM . Goùc  x  , Mt ñöôïc
goïi laø goùc aùp löïc treân voøng troøn baùn kính r . (Khi duøng ñöôøng thaân khai laøm bieân daïng raêng
x
cuûa baùnh raêng, vì  laø phaùp tuyeán cuûa ñöôøng thaân khai taïi M neân khi truyeàn löïc,

chính laø phöông cuûa löïc truyeàn. Maët khaùc phöông vaän toác cuûa ñieåm M chính laø
phöông
vuoâng goùc vôùi OM . Suy ra, goùc aùp löïc
  , Mt ).
- Ta coù: x
 x  NOM 0  NOM  NM 0  
(10.4)
r0 x
- Thay NM 0  NM  r0 .tgx
vaøo (10.4), ta ñöôïc:
 x  tgx   x (10.5)
- Vaäy phöông trình ñöôøng thaân khai laø:

 r0
r 
 x (10.6)
cos 
 tgx   x
x

 x
- Haøm soá (10.5) ñöôïc goïi laø haøm thaân khai cuûa goùc  , kyù hieäu laø inv (  inv ).
x
x x
2. Ñöôøng thaân khai phuø hôïp vôùi ñ nh lyù cô baûn veà aên khôùp
2
O2
n
r0
2
M
P
b2
b1
n r0 1
O1
1
Hình 10.6
- Xeùt hai bieân daïng thaân

khai b1, tieáp xuùc taïi M cuûa hai voøng troøn cô sôû O ,
1 vaø
b2
r0 
O , r
1
2 0 nhö hình 10.6.


2
- Qua M keû phaùp tuyeán chung nn cuûa hai bieân daïng. Theo tính chaát cuûa ñöôøng thaân khai,
nn cuõng chính laø tieáp tuyeán chung cuûa hai voøng troøn cô sôû.
- Vì hai voøng troøn cô sôû coù taâm vaø baùn kính coá ñònh neân tieáp tuyeán chung coá ñònh vaø phaûi caét
ñöôøng noái taâm O O taïi ñieåm P coá ñònh.
1 2
- Nhö vaäy, neáu duøng ñöôøng thaân khai laøm bieân daïng raêng thì ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp ñöôïc
thoûa maõn, töùc laø seõ ñaûm baûo tæ soá truyeàn coá ñònh. Noùi caùch khaùc: ñöôøng thaân khai phuø hôïp
vôùi ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp.

- Töø ñaây trôû ñi, ta chæ xeùt baùnh raêng coù bieân daïng laø ñöôøng thaân khai vaø ñöôïc goïi laø baùnh
raêng thaân khai.

II. Ñaëc ñieåm aên khôùp cuûa baùnh raêng thaân khai
1. Ñöôøng aên khôùp, goùc aên khôùp
2
O2
n
r0
l 2
rl2
M l
t P t
b2
b1
l
n r01 rl
1
O1
1
Hình 10.7
- Töø chöùng minh treân, ta nhaän thaáy quó tích cuûa ñieåm tieáp xuùc M giöõa hai bieân daïng ñoái
tieáp laø ñöôøng thaúng coá ñònh (tieáp tuyeán chung nn cuûa hai voøng cô sôû), ñöôøng thaúng naøy goïi
laø ñöôøng aên khôùp lyù thuyeát.
- Goùc aên khôùp  laø goùc giöõa tieáp tuyeán chung tt cuûa hai voøng laên keû qua ñieåm P vôùi
l
ñöôøng aên khôùp lyù thuyeát nn . Ñaây chính laø goùc aùp löïc treân voøng laên (vì tt chính laø phöông
vaän toác cuûa nhöõng ñieåm treân voøng laên) vaø ñöôïc tính bôûi:
r0 r0
cosl  1
 2
(10.7)
r r
1l 2l
 r10   
    ar cos  r0 2
 l  ar cos (10.8)
r  r 
l l
 1  2
vôùi
r vaø r laø hai baùn kính voøng laên cuûa hai baùnh raêng 1 vaø 2.
1 2
l l
- Ñöôøng aên khôùp, goùc aên khôùp, voøng laên laø caùc thoâng soá phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch taâm
O O , töùc laø phuï thuoäc vaøo vò trí töông ñoái giöõa hai baùnh raêng. Khi khoaûng caùch taâm thay ñoåi,
1 2
r vaø r thay ñoåi theo, do ñoù  vaø vò trí ñöôøng aên khôùp cuõng thay ñoåi theo.
1 2
l l l
Bm. Thieát keá - 10 TS. Buøi Troïng
2. Khaû naêng d ch taâm

- Ta coù:
r
20
i  r O2 P cosl  r02  const
 1 l2   (10.9)
12
OP r r r
2  1
1 1 1l 0 0
cosl
- Khi khoaûng caùch taâm thay ñoåi, baùn kính caùc voøng laên thay ñoåi, nhöng tæ soá truyeàn cuûa caëp
baùnh raêng khoâng ñoåi. Ñaây laø ñaëc ñieåm ñoàng thôøi cuõng laø öu ñieåm cuûa caëp baùnh raêng thaân
khai vì noù ñaûm baûo tæ soá truyeàn khoâng ñoåi duø cho khoaûng caùch taâm khoâng chính xaùc (do cheá
taïo, laép raùp, …).
3. Ñieàu kieän aên khôùp ñeàu cuûa moät caëp baùnh raêng
Ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp chæ xeùt cho moät caëp bieân daïng ñoái tieáp. Khi moät caëp baùnh raêng
laøm vieäc thì caùc caëp bieân daïng laàn löôït aên khôùp nhau. Ñeå cho moät caëp baùnh raêng
truyeàn chuyeån ñoäng vôùi tæ soá truyeàn khoâng ñoåi thì caùc caëp bieân daïng phaûi thay nhau aên
khôùp moät caùch lieân tuïc. Muoán vaäy phaûi thoûa caùc ñieàu kieän nhaát ñònh sau:
a) Ñieàu kieän aên khôùp ñuùng (aên khôùp chính xaùc)
t N2
b2' n
M
b1'
b2
n M' b1
t N1
Hình 10.8
- Xeùt moät caëp baùnh raêng aên khôùp nhö treân hình 10.8. Khi caëp bieân daïng b , b
aên khôùp taïi
1 2
' '
M thì caëp bieân daïng tieáp theo b , b coù theå:
1 2
 Tieáp xuùc nhau taïi M

' treân ñöôøng aên khôùp lyù thuyeát nn . Tröôøng hôïp naøy t t
1 2
N N
vaø töøng caëp bieân daïng cuûa hai baùnh raêng ñoái tieáp vöøa ñoäc laäp vöøa keá tieáp nhau neân
quaù trình aên khôùp cuûa hai baùnh raêng laø lieân tuïc. Ta goïi ñaây laø caëp baùnh raêng aên khôùp
ñuùng (hay aên khôùp chính xaùc).
 Khoâng tieáp xuùc nhau maø caùch nhau moät khoaûng nhö hình (ñöôøng bieân daïng neùt ñöùt).
Tröôøng hôïp naøy
t t vaø coù theå khi caëp bieân daïng b , b thoâi aên khôùp treân ñöôøng
N1 N2 1 2
nn thì
b'' , vaãn chöa vaøo aên khôùp treân ñöôøng nn . Vì vaäy quaù trình truyeàn ñoäng
b
1 2
khoâng lieân tuïc neân khoâng ñaûm baûo tæ soá truyeàn laø coá ñònh. Maët khaùc khi caëp
bieân
daïng b' , vaøo aên khôùp seõ gaây ra va ñaäp laøm boä truyeàn choùng hoûng.
b'
1 2
- Goïi t 1, t 2
laø böôùc ño treân ñöôøng aên khôùp cuûa hai baùnh raêng vaø t 1, t 2
laø böôùc ño treân
N N 0
voøng cô sôû cuûa hai baùnh raêng. Theo tính chaát ñöôøng thaân khai, ta coù:
t t
1 1
N
(10.10)
t 2
t 2
N 0
- Nhö vaäy, ñieàu kieän ñeå caëp baùnh raêng aên khôùp ñuùng laø böôùc treân ño treân ñöôøng aên khôùp hay
böôùc ño treân voøng cô sôû cuûa hai baùnh raêng phaûi baèng nhau, töùc laø:
t t
1 2 (10.11)
0
- Caùc thoâng soá

t ,t laø thoâng soá cheá taïo. Vaäy ñieàu kieän aên khôùp ñuùng chæ phuï thuoäc vaøo
1 2
0
vieäc cheá taïo baùnh raêng, khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc laép raùp.
b) Ñieàu kieän aên khôùp truøng
O2
re2
2 n
N2
B
t P l t
b2
A
b1
N1
n
1 re 1
O1
Hình 10.9

- Goïi A vaø B laø giao ñieåm cuûa hai voøng ñænh của hai baùnh raêng 2 vaø 1 vôùi ñöôøng aên
khôùp lyù thuyeát nn .
- Trong quaù trình aên khôùp, caëp bieân daïng ñoái tieáp chæ coù theå tieáp xuùc nhau treân ñoaïn AB
cuûa ñöôøng aên khôùp nn . Ñoaïn AB được goïi laø ñoaïn aên khôùp thöïc. Neáu baùnh raêng 1 laø chuû
ñoäng vaø coù chieàu quay nhö hình veõ thì:
+ A ñöôïc goïi laø ñieåm vaøo khôùp.
+ B ñöôïc goïi laø ñieåm ra khôùp.
- Giaû söû caëp baùnh raêng thoûa dieàu kieän aên khôùp chính xaùc. Khi
b 1, tieáp xuùc taïi ñieåm ra
khôùp B , trong ñoaïn aên khôùp thöïc AB coù theå: b2
+ Đaõ coù moät caëp bieân daïng khaùc vaøo khôùp: t  AB ;
N
+ Chöa coù moät caëp bieân daïng naøo vaøo khôùp: t  AB ;
N
+ Coù moät caëp bieân daïng vöøa vaøo khôùp taïi A : t  AB .

N
- Ñeå caùc caëp bieân daïng laàn löôït vaøo aên khôùp moät caùch lieân tuïc, traùnh va ñaäp (aûnh höôûng ñeán
tæ soá truyeàn), phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän truøng khôùp (hay ñieàu kieän aên khôùp truøng):
AB  t (10.12)
N
hay
AB AB (10.13)
   1,1
tN tO
trong ñoù  ñöôïc goïi laø heä soá truøng khôùp. Ñaây chính laø soá caëp raêng trung bình ñoàng thôøi aên
khôùp treân ñoaïn aên khôùp thöïc.
- Moïi yeáu toá laøm taêng, giaûm ñoaïn aên khôùp thöïc AB ñeàu laøm taêng, giaûm  , neân ta
thaáy ñieàu kieän aên khôùp truøng khoâng nhöõng phuï thuoäc vaøo cheá taïo maø coøn phuï thuoäc vaøo laép
raùp (phuï thuoäc vaøo vò trí töông ñoái giöõa hai baùnh raêng).
- Ta coù:
AB  N1B  N1A
 N1B  (N1N2  N2 A)
 N1B  N2 A  N1N2
 re12o1  r 2 re22o2  r 2 N1P  PN 2 
 re12o1  r 2 
re22o2  r 2 rl sin  l  r sin  l
1 l2

   O O sin (10.14)
 re2o  r 2
1 1
re22o2  r 2
1 2 l

2 rO
- Thay (10.14) vaø tN  tO  1, vaøo (10.13), ta ñöôïc:
2
Z1,2
  O O sin 
  e or 2  r 2 re2o  r 2 1 2
1 1 2 2l
(10.15)
2 r
1, 2
O
Z1,2
⇒  phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän cheá taïo re , r0 , t0  vaø ñieàu kieän laép raùp O1O2 ,  l  .
c) Ñieàu kieän aên khôùp khít

- Khi caëp baùnh raêng ñaõ thoûa maõn ñieàu kieän aên khôùp ñuùng vaø aên khôùp truøng vaãn coù theå khoâng
ñaûm baûo aên khôùp lieân tuïc khi vaän toác goùc 1 cuûa baùnh chuû ñoäng thay ñoåi.
n' n
M' M
'
m2
b'
m2 P m1
2 ' b2
m1
b1 '
n ' n
b
1
1
Hình 10.10
- Xeùt hai baùnh raêng aên khôùp nhö hình 10.10: khi caëp bieân daïng
b 1, aên khôùp taïi M treân
b2
ñöôø ng aên khôùp lyù thuyeát nn thì caëp bieân daïng b ' , coù theå:
b'
1 2
 Tieáp xuùc nhau taïi M ' treân n' n' .

 Khoâng tieáp xuùc nhau maø caùch nhau moät khoaûng nhö hình (ñöôøng bieân daïng neùt ñöùt).
- ÔÛ tröôøng hôïp ñaàu, hai bieân daïng cuûa moät raêng tieáp xuùc vôùi hai bieân daïng raõnh raêng cuûa
baùnh raêng kia. Ñaây laø tröôøng hôïp aên khôùp khít. Trong tröôøng hôïp naøy, neáu vaän toác goùc 1
cuûa baùnh chuû ñoäng thay ñoåi (giaûm hay ñoåi chieàu) thì quaù trình chuyeån ñoäng vaãn ñöôïc duy trì
moät caùch lieân tuïc do b' tieáp xuùc vôùi b' .
2
1
- ÔÛ tröôøng hôïp sau, neáu vaän toác goùc 1 cuûa baùnh chuû ñoäng thay ñoåi thì do quaùn tính, 2
cuûa baùnh 2 vaãn khoâng thay ñoåi ñeán khi b' vöôït qua khe hôû, tieáp xuùc vôùi b'2 thì quaù trình
1

chuyeån ñoäng môùi tieáp tuïc. Nhö vaäy quaù trình truyeàn chuyeån ñoäntg khoâng lieân tuïc daãn ñeán
tæ soá truyeàn thay ñoåi vaø va ñaäp.
- Do ñoù, ñeå boä truyeàn laøm vieäc toát ngay caû khi vaän toác goùc cuûa baùnh chuû ñoäng thay ñoåi thì
caëp baùnh raêng phaûi aên khôùp khít.

- Treân hình 10.10: hai voøng laên cuûa hai baùnh raêng tieáp xuùc nhau taïi ñieåm P . Voøng laên cuûa
baùnh 1 caét bieân daïng baùnh 1 (trong tröôøng hôïp aên khôùp khít) ôû m m'1 . Voøng laên cuûa
1
vaø
baùnh 2 caét bieân daïng raõnh raêng cuûa baùnh 2 ôû m2 m'2 . Vì hai voøng laên khoâng tröôït leân
nhau neân: vaø
m1P  Pm2
(10.16)
m'1 P  Pm'2
Suy ra:
m1m'1  m2m'2 (10.17)
Vaäy, ñieàu kieän aên khôùp khít cuûa moät caëp baùnh raêng laø: Beà daøy raêng treân voøng laên cuûa baùnh
naøy baèng beà roäng raõnh treân voøng laên cuûa baùnh kia:
s w
(10.18)
l1, 2 l2,1
- Ñieàu kieän aên khôùp khít khoâng nhöõng phuï thuoäc vaøo cheá taïo maø coøn phuï thuoäc vaøo laép raùp
(do voøng laên phuï thuoäc vaøo vò trí töông ñoái giöõa hai baùnh raêng).
4. Hieän töôïng tröôït vaø maøi moøn bieân daïng raêng

a) Heä soá tröôït
- Khi hai baùnh raêng aên khôùp vôùi nhau, caùc ñieåm treân bieân daïng raêng khoâng thuoäc voøng laên seõ
vöøa laên vöøa tröôït leân nhau. Ñieàu naøy daãn ñeán moøn bieân daïng raêng. Ñoä moøn bieân daïng raêng
phuï thuoäc vaøo ñoä daøi cung tröôït.
- Cung tröôït treân moät bieân daïng raêng laø cung vöøa laên vöøa tröôït ñoái vôùi bieân daïng raêng ñoái
tieáp vôùi noù trong cuøng moät khoaûng thôøi gian.
n
b2'
b2 M'
M '
M2
P
M1'
K b1
N1'
N1 b' 1
n d1
1
O1
Hình 10.11

- Treân hình 10.11, caëp bieân daïng 1, 2 ôû vò trí

b 1, aên khôùp taïi M . Sau moät goùc quay nhoû
b2
ñeán vò trí b ' , b ' aên khôùp M ' . Luùc naøy ñieåm M (ñieåm M thuoäc bieân daïng 1) ñeán vò
taïi
1 2 1
trí M '1 , ñieåm M (ñieåm M thuoäc bieân daïng 2) ñeán vò trí M '2 . Nhö vaäy, töø vò trí aên khôùp
2
ôû M ñeán vò trí aên khôùp ôû M ' , bòeân daïng 1, 2 tröôït caùc cung:
ds1  M ' M '1

(10.19)
ds2  M ' M '2
Hai cung tröôït naøy khoâng baèng nhau vaø cung tröôït naøo ngaén hôn seõ moøn nhieàu hôn. Ñeå
ñaùnh giaù ñoä moøn do tröôït, ta ñöa ra ñaïi löôïng goïi laø heä soá tröôït  :
ds1  ds2
 2
ds 1 (10.20)
1
ds1 ds1
ds2  ds1
 1
ds 1 (10.21)
2
ds ds2
2
b) Tính heä soá tröôït

- Goïi K laø giao ñieåm giöõa hai tieáp tuyeán vôùi voøng troøn cô sôû baùnh 1 ñi qua M vaø M '1 .
- Goïi d1 laø goùc quay cuûa baùnh 1 khi bieân daïng 1 ñi töø vò trí b1 b'1 .
ñeán
- Khi d1 ñuû nhoû, ta coù theå xem N1  K  N '1 ; vaø cung M ' M coù theå xem laø cung
tröôït '1
troøn baùn kính N1M ' , goùc chaén cung d1 :
laø
ds  N M '.d (10.22)
1 1 1
- Lyù luaän töông töï, ta coù:
ds2  N 2 M '.d2 (10.23)
- Thay (10.22) vaø (10.23) vaøo (10.20) vaø (10.21) ta nhaän ñöôïc:
d2
N 2 M '.
N M '.d dt  1 '.N2 2 M
1  1  N2 M '.d 2    N M '. (10.24)
1
- 18
d
Bm. Thieát keá TS. Buøi Troïng
1 1 N1M '. 1 1 1
dt
d1
N1M '.
N M '.d dt  1 '.N1 1M
2  1  N 1M '.d1    N M '. (10.25)
1
d 2
2 2 N2 M '. 2 2
dt

Hay
N2 M '
 1  (10.26)
i
1
N 1M ' 2
N1M '
 1 i (10.27)
2
N2 M ' 1
- Töø caùc coâng thöùc treân ta thaáy:

 Hai heä soá tröôït cuûa caëp ñieåm ñoái tieáp bao giôø cuõng traùi daáu nhau, heä soá coù giaù trò aâm
bao giôø cuõng coù giaù trò tuyeät ñoái lôùn hôn.
 Heä soá tröôït  phuï thuoäc vò trí ñieåm tieáp xuùc, taïi taâm aên khôùp ta coù 1  2  0 .
- Ñoà thò
1, 2 nhö hình 10.12. Hai ñöôøng ñoà thò 1, 2 ñöôïc goïi laø ñöôøng cong tröôït.


1 1
A P B
N1 1max N2
2 max
1
i12.1
2
 
Hình 10.12
- Töø ñoà thò ta thaáy:
 Khi caëp bieân daïng aên khôùp trong khoaûng
N1P thì:
▪  coù giaù trò aâm. Suy ra ds1  ds2 : baùnh raêng 1 moøn nhieàu hôn baùnh raêng 2.
1
▪ baùnh 1 (baùnh chuû ñoäng) laøm vieâc ôû phaàn chaân raêng, baùnh 2 laøm vieäc ôû phaàn
ñaàu raêng, neân chaân raêng bao giôø cuõng moøn nhieàu hôn ñaàu raêng.
 Trong cuøng moät khoaûng thôøi gian baùnh nhoû (giaû söû laø baùnh 1) quay i laàn nhieàu hôn
1
baùnh lôùn neân öùng vôùi moøn treân baùnh lôùn do taùc duïng cuûa heä soá tröôït  thì moøn treân
2
baùnh nhoû do taùc duïng cuûa tröôït seõ laø i . . Caëp baùnh raêng chæ aên khôùp treân ñoaïn aên
1
2

1
khôùp thöïc AB neân ñoä moøn do tröôït lôùn nhaát laø i . taïi A vaø do tröôït lôùn nhaát laø
1
2 1
 taïi B .
2

10.3. KHAÙI NIEÄM VEÀ HÌNH THAØNH BIEÂN DAÏNG THAÂN KHAI
I. Nguyeân lyù hình thaønh bieân daïng thaân khai

1. Caùc phöông phaùp
Coù hai phöông phaùp hình thaønh bieân daïng thaân khai ñoù laø phöông phaùp cheùp hình
vaø
phöông phaùp bao hình.
a) Phöông phaùp cheùp hình
- Bieân daïng thaân khai coù ñöôïc laø do cheùp ñuùng hình daùng cuûa duïng cuï caét.
- Coù hai kieåu dao ñeå caét cheùp hình:
 Dao phay ngoùn: phần cắt của dao coù ñöôøng sinh laø ñöôøng thaân khai, tieát dieän qua truïc
gioáng nhö moät raõnh raêng thaân khai. Khi caét, dao vöøa quay quanh truïc vaø vöøa tònh tieán
theo phöông ñöôøng sinh cuûa phoâi. Sau khi caét heát chieàu daøi ñöôøng sinh, treân phoâi ñöôïc
2
moät raõnh raêng. Quay phoâi moät goùc roài tieáp tuïc gia coâng raõnh raêng keá tieáp.
Z
Hình 10.13
 Dao phay ñóa: dao coù daïng ñóa, phần cắt của dao coù ñöôøng sinh laø ñöôøng thaân khai,
caùc löôõi dao boá trí treân vaønh ñóa. Khi caét, dao quay quanh truïc coøn phoâi tònh tieán theo
phöông ñöôøng taâm cuûa phoâi.
Hình 10.14
Trong caû hai tröôøng hôïp, ta ñeàu nhaän ñöôïc treân phoâi raõnh raêng maø bieân daïng thaân khai
cheùp ñuùng hình daùng cuûa duïng cuï caét.

b) Phöông phaùp bao hình

- Bieân daïng thaân khai laø bao hình cuûa moät hoï ñöôøng bò bao töùc laø duøng dao caét leân phoâi moät
hoï ñöôøng maø ñöôøng bao hình cuûa noù laø ñöôøng thaân khai laøm bieân daïng raêng.
- Hoï ñöôøng bò bao coù theå laø hoï ñöôøng thaúng (duøng moät thanh raêng laøm dao goïi laø thanh raêng
sinh nhö hình 10.15); hoaëc hoï ñöôøng thaân khai (duøng moät baùnh raêng laøm dao goïi laø baùnh raêng
sinh nhö hình 10.16).
Phoâi
Dao (thanh raêng sinh)

v
(a)
(b)
Hình 10.15

Hình 10.16
2. Nguyeân taéc hình thaønh bieân daïng thaân khai baèng dao thanh raêng
a) Chöùng minh thanh raêng vaø baùnh raêng thaân khai coù theå aên khôùp vôùi nhau:

r0
n
a
a'
M
'
t
M H b'2
n b2
b1 b'1
v
Hình 10.17
Hình 10.18

- Giaû söû taïi thôøi ñieåm ban ñaàu, bieân daïng cuûa thanh raêng
b1 vaø bieân daïng cuûa baùnh raêng b2
tieáp xuùc nhau taïi M treân ñöôøng aên khôùp nn (hình 10.17). Ñöôøng nn laø phaùp
tuyeán chung cuûa chuùng ñoàng thôøi laø tieáp tuyeán vôùi voøng troøn cô sôû.
- Vì bieân daïng raêng cuûa thanh raêng laø moät ñoaïn thaúng neân caùc phaùp tuyeán cuûa noù ñeàu song
song nhau. Khi cho thanh raêng tònh tieán, caùc phaùp tuyeán naøy khoâng ñoåi phöông vaø ñöôøng
nn luoân laø moät phaùp tuyeán cuûa noù.
- Khi b1 tònh tieán b'1 , quay ñeán b'2 vaø chuùng tieáp xuùc vôùi nhau taïi M ' thì ñöôøng
ñeán b 2
nn vaãn laø tieáp tuyeán cuûa voøng troøn cô sôû.

- Do ñoù, taïi baát kyø vò trí naøo, ñeàu coù theå cho bieân daïng raêng cuûa thanh raêng tieáp xuùc vôùi bieân
daïng raêng cuûa baùnh raêng vì ñöôøng nn luùc naøo cuõng coù theå laáy laøm phaùp tuyeán chung cuûa
chuùng. Nhö vaäy, thanh raêng vaø baùnh raêng thaân khai luoân luoân tieáp xuùc vaø truyeàn chuyeån
ñoäng cho nhau.
b) Quan heä ñoäng hoïc trong truyeàn ñoäng thanh raêng-baùnh raêng:
- Töø vò trí aên khôùp M ñeán vò trí M ' :
+ Thanh raêng tònh tieán moät ñoaïn ds

ds  vôùi vaän toác v  ,
MH dt
+ Baùnh raêng quay moät goùc d

aa' vôùi vaän toác goùc   .
d  dt
- Ta coù tæ soá: r0
v ds MH (10.28)
  aa'
r0
d
- Theo tính chaát ñöôøng thaân khai vaø theo hình veõ:
aa'  MM '  (10.29)

MH.cost
- Thay (10.29) vaøo (10.28) ta nhaän ñöôïc:
v r0
 (10.30)
 cost
- Vì baùn kính voøng cô sôû

r vaø goùc aên  (cuõng laø goùc nghieâng caïnh raêng cuûa thanh
0
khôù p
raêng) ñeàu laø nhöõng haèng soá, neân v

 const . Vaäy, trong quaù trình aên khôùp, vaän toác tònh tieán

cuûa thanh raêng vaø vaän toác goùc cuûa baùnh raêng coù moät tæ leä nhaát ñònh tính theo (10.30).

c) Veõ bieân daïng thaân khai
 phoâi
vdao
Hình 10.19
Caùch veõ bieân daïng thaân khai nhö sau (hình 10.19):
- Cho thanh raêng tònh tieán vôùi vaän toác v ,
- Cho phoâi quay troøn quanh truïc vôùi vaän toác goùc  ,
- v vaø  thoûa ñieàu kieän (10.30),
- Taïi moãi thôøi ñieåm, moät caïnh raêng cuûa thanh raêng seõ vaïch treân phoâi moät ñöôøng thaúng.
Cuoái cuøng seõ nhaän ñöôïc treân phoâi hoï ñöôøng thaúng bao hình laø ñöôøng thaân khai.
II. Thoâng soá cheá taïo cô baûn cuûa baùnh raêng thaân khai
1. Daïng cuûa thanh raêng sinh
h't
t t
wt st
tt h''t
Hình 10.20
Ñeå thoáng nhaát qui caùch baùnh raêng, ta qui ñònh hình daùng, kích thöôùc thanh raêng sinh treân
H.10.20 nhö sau:
- Daïng raêng cuûa thanh raêng sinh laø hình thang caân coù caùc ñöôøng chaân raêng, ñöôøng
ñænh raêng song song vôùi nhau.
- Goùc aùp löïc  chính laø goùc ñænh raêng, baèng goùc nghieâng cuûa caïnh thanh raêng.
t
Thoâng
thöôøng
  200 (ñoâi khi baèng 180 hay 150 ).
t
- Böôùc raêng t laø khoaûng caùch giöõa hai bieân daïng cuøng phía cuûa hai raêng keà nhau. Böôùc
t
raêng ño treân baát kyø ñöôøng thaúng naøo song song vôùi ñöôøng ñænh raêng (hay ñöôøng
chaân raêng) ñeàu baèng nhau.
- Modun laø thoâng soá ñaëc tröng cho kích thöôùc cuûa raêng treân thanh raêng vaø ñöôïc qui ñònh
theo tieâu chuaån.
tt
m (10.31)
t

- Töông töï nhö baùnh raêng, thanh raêng cuõng coù beà daøy
s , beà roäng w t vaø coù
raêng quan heä: raõtnh
tt  s t  w (10.32)
t
- Ñöôøng trung bình: laø ñöôøng chia chieàu cao raêng thaønh hai phaàn baèng nhau. Treân ñöôøng
trung bình ta coù:
st  wt t  mt
 2t  2 (10.33)
- Khoaûng caùch giöõa ñöôøng trung bình vaø ñöôøng ñænh raêng goïi laø chieàu cao ñænh raêng h' .
t
Khoaûng caùch giöõa ñöôøng trung bình vaø ñöôøng chaân raêng goïi laø chieàu cao chaân raêng h'' .
t
h'  h''  1,25 m

(10.34)
t t t
- Chieàu cao raêng laø khoaûng caùch giöõa ñöôøng ñænh raêng vaø ñöôøng chaân raêng:
h  h' h''  2,5 m

(10.35)
t t t t
- ÔÛ ñaàu raêng, chaân raêng khoâng ñeå saéc caïnh maø löôïn troøn. Chieàu cao phaàn löôïn troøn, baùn
kính cung troøn ñeàu ñöôïc tieâu chuaån. Roõ raøng phaàn löôïn troøn khoâng tham gia caét ñeå taïo
bieân daïng thaân khai, cho neân phaàn ñaàu raêng tham gia caét chæ coù chieàu cao baèng m .
t
2. Thoâng soá cheá taïo cô baûn cuûa baùnh raêng

a) Voøng chia
- Trong quaù trình hình thaønh bieân daïng thaân khai baèng dao thanh raêng, voøng troøn treân phoâi
baùn kính r
r  OP  coù vaän toác ñuùng baèng vaän toác tònh tieán v cuûa dao thanh raêng,
cost

nghóa laø voøng troøn naøy laên khoâng tröôït vôùi dao thanh raêng vaø ñöôïc goïi laø voøng chia cuûa
baùnh raêng. Ñöôøng thaúng treân thanh raêng tieáp xuùc vôùi voøng chia laø ñöôøng chia.

v
- Baùn kính voøng chia phuï thuoäc vaøo tæ soá vaän cuûa thanh raêng vaø phoâi trong luùc cheá
toác 
taïo maø khoâng phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch giöõa chuùng, neân voøng chia laø moät thoâng soá cheá
taïo (voøng chia hoaøn toaøn xaùc ñònh sau khi cheá taïo xong baùnh raêng). Moïi thoâng soá cuûa
baùnh raêng ñöôïc ñaëc tröng baèng thoâng soá ño treân voøng chia.
b) Modun baùnh raêng

- Modun laø thoâng soá cô baûn veà kích thöôùc cuûa baùnh raêng thaân khai, ñöôïc tính nhö sau:
t (10.36)
m
trong ñoù t laø böôùc raêng treân voøng chia.

- Böôùc treân voøng chia baèng böôùc treân ñöôøng chia ( t  t ), neân modun baùnh raêng
baèng t
modun cuûa dao thanh raêng cheá taïo ra baùnh raêng ñoù: m  m .
t
- Caùc thoâng soá khaùc cuûa baùnh raêng ñeàu tính theo modun vaø modun ñöôïc tieâu chuaån hoùa ( m
= 1 1,25 1,5 1,75 2 2,25 …). Chaúng haïn baùn kính voøng chia ñöôïc tính theo
modun nhö sau:
t 2 r (10.37)
m    Z
1
⇒ r (10.38)
mZ
2
- Sôû dó khoâng duøng baùn kính r maø laïi duøng modun m laøm thoâng soá cô baûn veà kích thöôùc
vì r ñaëc tröng cho kích thöôùc cuûa baùnh raêng, coøn m môùi ñaëc tröng cho kích thöôùc cuûa
raêng. Coù theå ñoä lôùn ( m ) cuûa raêng gioáng nhau ôû treân caùc baùnh raêng coù ñoä lôùn r khaùc
nhau vì soá raêng Z khaùc nhau.
- Thoâng soá m cuõng thuaän lôïi hôn t vì tuy caû hai ( m , t ) ñeàu ñaëc tröng cho kích thöôùc
cuûa raêng nhöng t laø moät soá voâ tæ (raát phieàn phöùc trong tính toaùn).
c) Goùc aùp löïc treân voøng chia

- Voøng chia laø voøng laên trong quaù trình cheá taïo neân goùc aùp löïc treân voøng chia coù theå coi laø
goùc aên khôùp trong quaù trình cheá taïo vaø ñöôïc tính theo coâng thöùc:

r0
cos 
r (10.39)

- Goùc aùp löïc naøy chính baèng goùc nghieâng cuûa raêng treân thanh raêng:
  t
(10.40)
⇒ Goùc aùp löïc laø thoâng soá cô baûn veà daïng raêng. Thaät vaäy, neáu ta giöõ nguyeân r , khi thay
ñoåi goùc  , baùn kính voøng cô sôû r seõ thay ñoåi, daãn ñeán daïng cuûa caïnh raêng thay ñoåi theo.
0
- Toùm laïi, modun m vaø goùc aùp löïc treân voøng chia  laø hai thoâng soá cô baûn veà kích thöôùc,
hình daùng cuûa raêng thaân khai. Hai thoâng soá naøy cuõng baèng hai thoâng soá cô baûn cuûa raêng
treân thanh raêng sinh ñeå caét ra baùnh raêng.
- Böôùc treân voøng cô sôû:
2 r01 2 r1 cos1
t   m (10.41)
cos
01 1 1
Z1 Z1
2 r02 2 r2 cos2
t  cos (10.42)

m 
02 2 2
Z2 Z2
- Do ñoù ñieàu kieän aên khôùp ñuùng cuûa caëp baùnh raêng laø:
t t
1 2
0 0
 m1 cos1  m2 cos2 (10.43)
- Ñeå ñaûm baûo (10.43), tieän nhaát ta neân choïn:
 m1  m2
(10.44)

 1  2
töùc laø cheá taïo hai baùnh raêng aên khôùp bôûi cuøng moät dao. Ñieàu kieän aên khôùp ñuùng chæ phuï
thuoäc vaøo cheá taïo maø khoâng phuï thuoäc vaøo laép raùp.
- Theo (10.9), ta tính ñöôïc tæ soá truyeàn nhö sau:
1
r m Z cos
r2 cos2
 21 (10.45)
02
i  
2 2 Z2
12
r1 
r 10 m1 Z1 cos1 Z1
cos1 2

10.4. BAÙNH RAÊNG TIEÂU CHUAÅN VAØ BAÙNH RAÊNG COÙ DÒCH DAO
I. Baùnh raêng tieâu chuaån vaø baùnh raêng coù dòch dao:
1. Khaùi nieäm
P  0
n
(a)
n  0
(b)
Hình 10.21
- Trong quaù trình cheá taïo baùnh raêng thaân khai baèng thanh raêng, neáu ta ñaët dao thanh raêng sao
cho ñöôøng trung bình cuûa noù truøng vôùi ñöôøng chia töùc laø tieáp xuùc vôùi voøng chia treân phoâi thì
baùnh raêng ñöôïc cheá taïo ra goïi laø baùnh raêng tieâu chuaån. Ngöôïc laïi, neáu ñöôøng trung
bình khoâng truøng vôùi ñöôøng chia thì ta nhaän ñöôïc baùnh raêng khoâng tieâu chuaån (hay baùnh raêng
dòch chænh, baùnh raêng coù dòch dao).
- Khoaûng caùch giöõa ñöôøng trung bình vaø ñöôøng chia goïi laø ñoä dòch dao  vaø ñöôïc tính theo
modun:
   mt (10.46)
vôùi  laø heä soá dòch dao (heä soá dòch chænh).
- Qui öôùc:
   0 vaø   0 : khi ñöôøng trung bình naèm gaàn taâm baùnh raêng hôn ñöôøng chia (hình
10.21a).
   0 vaø   0 : khi ñöôøng trung bình naèm xa taâm baùnh raêng hôn ñöôøng chia (hình
10.21b).

2. Kích thöôùc cuûa raêng

- Treân ñöôøng trung bình cuûa thanh raêng, beà daøy raêng baèng beà roäng raõnh:
st  wt   
 (10.47)
mt m
2 2
- Tröôøng hôïp baùnh raêng tieâu chuaån, vì voøng chia laên khoâng tröôït vôùi ñöôøng trung bình neân beà
daøy raêng cuûa baùnh raêng baèng beà roäng raõnh cuûa thanh raêng ( s  w ); vaø beà roäng raõnh
t
cuûa
baùnh raêng baèng beà daøy raêng cuûa thanh raêng ( w  s ).
t
- Do ñoù:
 mt
sw 
 (10.48)
2 m
2
st wt
b b'
a a' t 
c c'
Hình 10.22
- Tröôøng hôïp baùnh raêng khoâng tieâu chuaån, vì ñöôøng trung bình khoâng truøng vôùi ñöôøng chia
(caùch ñöôøng chia moät ñoaïn

  nhö hình 10.22) neân beà daøy raêng treân ñöôøng chia seõ laø:
mt
st  bb'  aa'  2ac  aa' 

2bctgt
 
 m t   2tg t  (10.49)
2 
- Beà roäng raõnh treân voøng chia cuûa baùnh raêng laø:
 
ws m  2tg
t t  (10.50)t 
2 

- Töông töï ta coù beà daøy raêng treân voøng chia cuû
a baùnh raênglaø:
sw m  2tg
t t t (10.51)
2 
- Töø (10.51) ta thaáy:

 Neáu   0 , treân voøng chia beà roäng raêng cuûa baùnh seõ taêng leân, beà roäng raõnh cuûa baùnh
seõ giaûm xuoáng.
 Neáu   0 , treân voøng chia beà roäng raêng cuûa baùnh seõ giaûm xuoáng, beà roäng raõnh cuûa
baùnh seõ taêng leân.
- Khi bieát beà daøy raêng s treân voøng chia, ta coù theå suy ra beà daøy raêng s treân voøng troøn coù
x
baùn kính r baát kyø (hình 10.23) nhö sau:

x
B
rx sx Mx
s
M
A
x

r0 x
O
Hình 10.23
- Goïi  vaø  laàn löôït laø goùc aùp löïc treân voøng chia vaø voøng troøn coù baùn kính r , ta coù:
x x
  tg    inv
(10.52)
 x  tgx   x  invx
- Maët khaùc:
s
  2r
(10.53)
x  sx
2rx
- Theo hình veõ ta coù:

x  x    
 sx  inv  s
 invx (10.54)
2r 2r
x
Suy ra:
 s 
s  2r  inv  inv
(10.55)
x
x 2r 
- Thay r   
r0 r cos sm  2tg vaø r  1 mZ vaøo (10.55), ta nhaän ñöôïc:

,
x
cosx  
cosx 2  2
cos  
s m Z inv  inv   2tg

(10.56)
 
x
cosx  x
2 
3. Hieän töôïng caét chaân raêng vaø ñieàu kieän khoâng caét chaân raêng
a) Hieän töôïng caét chaân raêng
- Trong quaù trình cheá taïo baùnh raêng baèng dao thanh raêng, coù theå thay ñoåi vò trí cuûa dao thanh
raêng ñoái vôùi phoâi. Tuy nhieân, ta khoâng ñöôïc ñaët dao gaàn taâm phoâi quaù moät vò trí giôùi haïn,
neáu khoâng seõ xaûy ra hieän töôïng caét chaân raêng (hình 10.24) laøm cho raêng bò yeáu khi chòu löïc
vaø gaây ra va ñaäp khi aên khôùp xaûy ra treân phaàn bieân daïng bò caét leïm. Vò trí giôùi haïn noùi treân
ñöôïc qui dònh bôûi ñieàu kieän ñöôøng ñænh cuûa thanh raêng khoâng ñöôïc caét ñöôøng aên khôùp nn
ngoaøi ñoaïn PN (hình 10.25).
Hình 10.24
Ta coù theå chöùng minh neáu ñöôøng ñænh thanh raêng caét ñöôøng aên khôùp nn ngoaøi ñoaïn PN
thì xaûy ra hieän töôïng caét chaân raêng nhö sau (hình 10.25):

O

M
n
N' b'
N b'2
b
t
K K'
P
n b2
v
b1 b'1
Hình 10.25
Giaû söû ôû thôøi ñieåm ban ñaàu, hai bieân

b1,b2 tieáp xuùc ôû N . b1 tònh tieán moät
daïng
Cho
ñoaïn 2
KK ñeán vò trí b' thì b seõ quay ñeán vò trí b'2 vôùi cung quay treân voøng chia
' 1
bb' KK '
bb'  KK öùng vôùi goùc quay    , öùng vôùi cung treân voøng cô sôû laø:
'
r r
KK '
NN '  r   r  KK ' (10.57)
cos
0 0 t
r
Theo hình veõ ta coù:
NM  KK ' cost (10.58)
Suy ra:
NN '  NM (10.59)
Do ñoù ñieåm N ' (cuûa bieân daïng baùnh raêng) ôû veà beân traùi cuûa bieân daïng thanh raêng ñi qua
ñieåm M , töùc laø dao thanh raêng ñaõ vöôït quaù bieân daïng cuûa baùnh raêng. Nhö vaäy bieân daïng
thaân khai cuûa baùnh raêng bò dao thanh raêng caét leïm (maát phaàn chaám chaám treân hình veõ).
b) Ñieàu kieän khoâng caét chaân raêng (hình 10.26)

O

Q N
 lm
P 
ñöôøng chia
n
ñöôøng trung bình
Hình 10.26
- Goïi l laø khoaûng caùch töø ñænh raêng lyù thuyeát cuûa thanh raêng ñeán ñöôøng chia, Q laø
hình chieáu cuûa N leân phöông OP . Ñieàu kieän khoâng xaûy ra caét chaân raêng laø:
l  PQ (10.60)
- Theo hình veõ, ta thaáy:
m
PQ  PN sin   OP sin2   r sin2   Z sin2 (10.61)

2
- Giaû söû baùnh raêng ñöôïc cheá taïo vôùi heä soá dòch dao  , ta coù:
l  m    m   m  m 1  (10.62)

- Thay PQ vaø l vaøo (10.60):
m
m 1    Z sin2 
2
1
 1   Z sin2
 (10.63)
2
1 1
- Ñoái vôùi baùnh raêng thöôøng   200 , neân Z sin 2   . Do ñoù ñieàu kieän khoâng
thì
caét
chaân raêng seõ laø: 2

17
Z
1   (10.64)
17

Hay:
Z  17 1  (10.65)

vaø 17  Z (10.66)
 17
- Töø (10.65) vaø (10.66) ta thaáy, ñeå traùnh hieän töôïng caét chaân raêng thì:
 Neáu ñaõ choïn heä soá dòch dao  thì soá raêng Z phaûi thoûa:
Z  Zmin  17 1  
(10.67)
▪  0 ⇒ Zmin  17
▪  0 ⇒ Zmin  17
▪  0 ⇒ Zmin  17
Ñoái vôùi baùnh raêng tieâu chuaån (   0 )

Z min  17 . Coù theå dòch dao ñeå soá raêng nhoû
thì hôn (khi coù yeâu caàu baùnh raêng nhoû
goïn).
 Neáu choïn tröôùc soá raêng Z thì heä soá dòch dao  phaûi choïn sao cho thoûa:
  17 
min  (10.68)
Z
17
▪ Z  17 : baét buoäc phaûi dòch dao döông.

▪ Z  17 : coù theå dòch dao döông hoaëc khoâng dòch dao.
▪ Z  17 : coù theå dòch dao aâm nhöng phaûi thoûa:

17  Z
  17
Zmin
vaø min laø soá raêng toái thieåu vaø heä soá dòch dao toái thieåu ñeå khoâng xaûy ra caét chaân raêng.

10.5. CAÙC CHEÁ ÑOÄ AÊN KHÔÙP CUÛA CAËP BAÙNH RAÊNG THAÂN KHAI
Ta ñaõ phaân tích veà nhöõng thoâng soá cheá taïo cô baûn vaø caùc cheá ñoä dòch dao khi caét baùnh
raêng. Trong phaàn naøy, ta xeùt söï lieân heä giöõa caùc thoâng soá cheá taïo vôùi caùc thoâng soá aên khôùp
trong tröôøng hôïp toång quaùt cuûa moät caëp baùnh raêng thaân khai.
I. Phöông trình aên khôùp

1. Phöông trình aên khôùp
- Goïi Z1, Z2 laø soá raêng cuûa hai baùnh raêng. 1, 2 laø heä soá dòch dao khi cheá taïo hai baùnh
raêng. Caëp baùnh raêng thoûa maõn ñieàu kieän aên khôùp ñuùng vaø aên khôùp khít. Töø ñieàu kieän aên
khôùp khít:
s  w , goïi tl  tl  tl laø böôùc treân voøng laên, ta coù:
1 2 2
l
1
s  w  tl
1 2
l l
Hay
s s t (10.69)
2 1 l
l l
Bieåu thöùc (10.69) cuõng laø ñieàu kieän aên khôùp khít.
- Tính
sl , sl , tl theo caùc thoâng soá cheá taïo:
1
Theo (10.56) ta coù:
cos1   
s m Z  inv    2 tg
inv  (10.70)
1 1
l1 1
cosl  l 1 1 
2

s l  m2
 
cos2  2 inv  inv    2 tg (10.71)
Z
2
2
cos 
l
l
2 2

2
Böôùc raêng treân voøng laên:
2 rl 2 cos.1,2 cos
r1,2 cos
tt t  1, 2
 l
 t. 1,2
cosl
l l1 l2
Z1,2 Z1,2

Hay
cos1,2
tl   cos (10.72)
m1,2
l
- Thay
sl , sl , tl vaøo (10.69), ta nhaän ñöôïc:

1

cos cos
m Z Z inv  inv     2  tg    m

l 1 2
cosl 1 cosl
2
Hay
inv  2 1   2 .tg  (10.73)

inv
l
Z1  Z2
- Phöông trình (10.73) bieåu dieãn moái quan heä giöõa thoâng soá aên khôùp (veá beân traùi:  ) vôùi
l
caùc thoâng soá cheá taïo (veá beân phaûi:

1 ,  2 , Z1 , Z 2 ,  ) cuûa moät caëp baùnh raêng neân ñöôïc goïi laø
phöông trình aên khôùp. Phöông trình aên khôùp cho pheùp ta coù theå:
 Caên cöù vaøo thoâng soá cheá taïo cuûa moät caëp baùnh raêng ñaõ coù, suy ra ñieàu kieän aên khôùp
cuûa chuùng, hoaëc
 Tuøy theo ñieàu kieän aên khôùp ñònh tröôùc, coù theå choïn caùc thoâng soá cheá taïo thích hôïp cho
moät caëp baùnh raêng.
2. Caùc cheá ñoä aên khôùp
Tuøy theo toång heä soá dòch dao 1   2 ta chia ra 4 cheá ñoä aên khôùp khaùc nhau nhö sau:

a. 1  2  0 : Caëp baùnh raêng tieâu chuaån (khoâng dòch chænh). Caû hai baùnh
ñeàu tieâu chuaån.
b. 1  2  1   2  0  : Caëp baùnh raêng dòch chænh ñeàu (hay dòch chænh khoâng). Caû
0
hai baùnh ñeàu dòch chænh: moät baùnh dòch chænh döông vaø moät
baùnh dòch chænh aâm.
c. 1  2  0 : Caëp baùnh raêng dòch chænh döông. Ít nhaát moät baùnh phaûi
dòch chænh.
d. 1  2  0 : Caëp baùnh raêng dòch chænh aâm. Cheá ñoä aên khôùp naøy raát ít duøng
trong kyõ thuaät.

II. Caùc thoâng soá aên khôùp vaø cheá taïo
Caëp baùnh raêng tieâu Caëp baùnh raêng dòch

Caëp baùnh raêng dòch
chuaån chænh khoâng
Thoâng soá chænh döông
1   2  0 1    2  0
1   2  0
1   2  0
Phöông trình aên khôùp inv1  inv inv1  inv
Goùc aên khôùp 1   1  
cos cos
Baùn kính voøng laên rl  r cos  r rl  r cos  r
l l
Caùc A  rl  rl
1 2
Khoaûng caùch truïc m cos
thoâng
A  lO O A  r1  r2 
m
Z  Z2  A Z  Z2 
cosl
1
1 2
2
1
2
soá aên
khôùp A  A0
Heä soá phaân ly:  
m
Z  Z   cos 
trong ñoù: 0  1 2
1
m
2  cos1 
A0  Z Z
1

2
2
1
Voøng chia r mZ
2
Voøng cô sôû r0  r cos
Beà daøy raêng treân voøng   

sm s  m  2 tg 
chia 2 2 
Chieàu cao ñaàu raêng h'  mf ' h'  m  f '  h'  m  f '   
(khoaûng caùch giöõa voøng f ' laø heä soá chieàu cao ñaàu raêng, thöôøng laáy f '  1 .
Caùc chia vaø voøng ñænh raêng)   1   2   laø heä soá giaûm ñaàu raêng.
thoâng Chieàu cao chaân raêng h''  mf '' h''  m  f '' 
soá (khoaûng caùch giöõa voøng f '' laø heä soá chieàu cao chaân raêng, thöôøng laáy f ''  1,25 .
cheá chia vaø voøng chaân raêng)   1   2   laø heä soá giaûm ñaàu raêng.
taïo Chieàu cao raêng h  m  f ' f '' h  m  f ' f '' 
Khe hôû höôùng taâm c  0,25 m

ri  r  h''
Baùn kính voøng chaân raêng Z  Z 
m   f ''  m   f '' 
2  2 
re  r1, 2  h'  A  ri  c
1, 2 2 ,1
Z 
Baùn kính voøng ñænh raêng m  f' Z  Z 
  m   f '  m   f '   
2  2  2 

III. Ñaëc ñieåm söû duïng cuûa moät caëp baùnh raêng dòch chænh
So vôùi caëp baùnh raêng tieâu chuaån, baùnh raêng dòch chænh coù nhöõng ñaëc ñieåm (cuõng chính laø
öu ñieåm trong quaù trình söû duïng) sau ñaây:
1. Caëp baùnh raêng d ch chænh coù kích thöôùc nhoû goïn hôn caëp baùnh raêng thöôøng (vaãn thoûa
ñieàu kieän khoâng caét chaân raêng)
- Ta coù:
m
A'  Z  cos
Z 2
2
1
cosl
- Khi dòch chænh, ta coù theå choïn caùc thoâng

soá
1, 2 sao cho: l  
m
A'  Z 
m
cos  Z  Z   A
Z2
2
1
cosl 2
1 2
2. Deã thieát keá ñaûm baûo khoaûng caùch truïc leû tuøy yù
- Ñoái vôùi caëp baùnh raêng tieâu chuaån:
m
A Z Z 
1 2
2
⇒ A khoâng theå ñaït moät giaù trò leû caàn thieát vì m choïn theo tieâu chuaån
Z1, Z2 laø
vaønhöõng soá nguyeân.
- Ñoái vôùi caëp baùnh raêng dòch chænh döông:
m
A  Z
 Z2 cos
2
1 cos l
⇒ Vì cos  1 neân A coù theå ñaït moät giaù trò leû caàn thieát (choïn  ñeå ñaûm
cosl
ñöôïc l
baûo khoaûng caùch truïc leû caàn thieát). Ñieàu naøy raát thuaän tieän cho vieäc thieát keá moät caëp
baùnh raêng vôùi khoaûng caùch truïc coù tröôùc.
3. Coù theå thay ñoåi heä soá d ch dao  ñeå thay ñoåi voøng ñænh raêng. Söï thay ñoåi voøng ñænh
coùtheå daãn ñeán:
a) Thay ñoåi ñieåm ra khôùp A vaø ñieåm vaøo khôùp B ñeå thay ñoåi heä soá truøng khôùp  ñaûm
baûo: AB
  1,1 .
tN
⇒ Dòch dao ñeå ñaûm baûo aên khôùp truøng.
b) Thay ñoåi ñieåm ra khôùp A vaø ñieåm vaøo khôùp B sao cho taùc duïng moøn do tröôït ôû hai
ñieåm naøy xaáp xæ baèng nhau ñeå khaû naêng beàn moøn cuûa hai baùnh raêng nhö nhau.
⇒ Dòch dao ñeå caân baèng ñoä moøn do tröôït bieân daïng.
c) Khi thay ñoåi voøng ñænh thì beà daøy raêng treân voøng ñænh thay ñoåi, nghóa laø thay ñoåi voøng
ñænh ñeå taïo ra ñaàu raêng khoâng ñöôïc nhoïn (qui

ñònh: s  0,4m ).
e
⇒ Dòch dao ñeå traùnh nhoïn ñaàu raêng.
10.6. BAÙNH RAÊNG THAÚNG VAØ BAÙNH RAÊNG NGHIEÂNG

Trong taát caû caùc phaàn treân, ta chæ xeùt ñeán söï aên khôùp cuûa hai tieát dieän thaúng goùc vôùi truïc
quay cuûa hai baùnh raêng maø khoâng ñeå yù ñeán beà daøy raêng. Khi ñeå yù ñeán beà daøy raêng, tuøy theo
söï boá trí cuûa raêng treân maët truï doïc beà daøy, ta chia laøm hai loaïi:
- Baùnh raêng hình truï raêng thaúng: ñöôøng raêng laø ñöôøng thaúng song song vôùi ñöôøng sinh cuûa
maët truï.
- Baùnh raêng hình truï raêng nghieâng: ñöôøng raêng laø ñöôøng nghieâng ñi so vôùi ñöôøng sinh cuûa
maët truï (ñöôøng xoaén oác treân maët truï troøn).
I. Baùnh raêng hình truï raêng thaúng

O2

M N
t t
r0 M0
O N0
M N O1
M0 N0

Hình 10.27 Hình 10.28
- Caùch taïo maët raêng thaân khai: Maët phaúng (  ) tieáp xuùc vôùi maët truï troøn (  ) theo ñöôøng sinh
tt (hình 10.27). Khi (  ) laên khoâng tröôït treân (  ), baát kyø ñöôøng thaúng MN  (  ),
MN // seõ vaïch neân moät maët ñöôïc goïi laø maët truï thaân khai. Maët truï (  ) ñöôïc goïi laø maët truï
tt
cô sôû. Khi (  ) laên khoâng tröôït treân hai maët truï cô sôû (hình 10.28) thì MN seõ vaïch neân hai
maët truï thaân khai laøm maët raêng cuûa hai baùnh raêng hình truï raêng thaúng aên khôùp vôùi nhau.
- Nhö vaäy, caùch taïo maët raêng thaân khai cuûa baùnh raêng cuõng töông töï nhö caùch taïo ñöôøng thaân
khai cuûa bieân daïng raêng, vôùi chuù yù caùc yeáu toá ñieåm, ñöôøng trôû thaønh caùc yeáu toá ñöôøng, maët.

Vaø nhöõng ñaëc ñieåm aên khôùp cuûa baùnh raêng thaúng khoâng khaùc gì nhöõng ñaëc ñieåm aên khôùp ñaõ
xeùt cho caùc tieát dieän raêng.
* Caùc yeáu toá ñieåm trôû thaønh caùc yeáu toá ñöôøng.
Ví duï: Ñieåm vaøo khôùp, ra khôùp  ñöôøng vaøo khôùp, ra khôùp.
* Caùc yeáu toá ñöôøng trôû thaønh caùc yeáu toá maët.
Ví duï: Ñöôøng aên khôùp, voøng chia  maët aên khôùp, maët truï chia.
- Ngoaøi caùc thoâng soá ñaõ xeùt, coøn coù thoâng soá beà daøy baùnh raêng B .
- Töø tính chaát taïo hình cuûa maët raêng thaân khai ta thaáy: neáu cho hai baùnh raêng thaân khai tieáp
xuùc nhau, qua choã tieáp xuùc coù theå veõ ñöôïc moät maët phaúng tieáp tuyeán chung cho hai maët truï
cô sôû. Maët phaúng naøy caét hai maët thaân khai theo moät ñöôøng thaúng chính laø ñöôøng tieáp xuùc.
Do ñoù caùc raêng tieáp xuùc theo ñoaïn thaúng song song vôùi truïc baùnh raêng vaø coù ñoä daøi baèng beà
daøy B cuûa baùnh raêng. Treân thöïc teá, khoù coù theå ñaûm baûo cho baùnh raêng tieáp xuùc nhau hoaøn
toaøn theo ñöôøng tieáp xuùc. Beà daøy B caøng lôùn, vieäc ñaûm baûo naøy caøng khoù. Ñaây laø
moät nhöôïc ñieåm cuûa baùnh raêng truï raêng thaúng.
II. Baùnh raêng hình truï raêng nghieâng

1. Caùch taïo maët raêng

O2
0
t t M
r0 M0
0 N
O M N0
M0
O1
N0

Hình 10.29 Hình 10.30
- Maët phaúng (  ) tieáp xuùc vôùi maët truï troøn (  ) theo ñöôøng sinh tt (hình 10.29). Khi (  )
laên khoâng tröôït treân (  ), moät ñöôøng thaúng MN  (  ) vaø nghieâng ñi so vôùi ñöôøng sinh
maët truï
cô sôû moät goùc  seõ vaïch neân moät maët ñöôïc goïi laø maët xoaén oác thaân khai . Khi (  )
0
laên
khoâng tröôït treân hai maët truï cô sôû (hình 10.30) thì MN seõ vaïch neân hai maët xoaén oác thaân
khai laøm maët raêng cuûa hai baùnh raêng hình truï raêng nghieâng aên khôùp vôùi nhau.
- Töø caùch hình thaønh maët raêng nhö treân, ta ruùt ra moät soá tính chaát cuûa maët xoaén oác thaân khai
nhö sau:
 Veát cuûa maët xoaén oác thaân khai treân maët truï cô sôû (ñoaïn M N ) laø moät ñöôøng xoaén oác
0
coù goùc xoaén oác laø  .

0
 Caùc maët phaúng tieáp xuùc vôùi maët truï cô sôû ñeàu caét maët xoaén oác thaân khai theo moät
ñöôøng thaúng nghieâng ñi so vôùi ñöôøng taâm cuûa baùnh raêng moät goùc  . Cho neân caëp
0
baùnh raêng hình truï raêng nghieâng tieáp xuùc vôùi nhau theo moät ñoaïn thaúng nghieâng ñi so
vôùi ñöôøng taâm baùnh raêng moät goùc  .
0
 Caùc tieát dieän thaúng goùc vôùi truïc baùnh raêng hình truï raêng nghieâng ñeàu gioáng nhau vaø
gioáng tieát dieän thaúng goùc vôùi truïc baùnh raêng hình truï raêng thaúng.
2. Thoâng soá cuûa baùnh raêng hình truï raêng nghieâng
ts
N
 B
tn
2 r
Hình 10.31
Ngoaøi caùc thoâng soá trong moät tieát dieän ñaõ xeùt vaø beà daøy B nhö baùnh raêng hình truï raêng
thaúng, baùnh raêng hình truï raêng nghieâng coøn theâm caùc thoâng soá:
- Goùc nghieâng cuûa raêng treân maët truï cô sôû  :

0
2 r0
tg  (10.74)
0
h
vôùi h laø böôùc xoaén oác.
- Goùc nghieâng cuûa raêng treân maët truï chia  :
2 r
tg   2 r0 tg
 cos0 (10.75)
h h
cos
Caét baùnh raêng baèng maët truï chia roái khai trieån maët truï naøy ra nhö hình 10.31: phaàn gaïch
cheùo laø tieát dieän treân maët truï chia, phaàn ñeå troáng laø raõnh raêng treân maët truï chia. Ta thaáy böôùc
raêng coù theå ño theo caùc phöông nhö sau:
- Böôùc ngang t vaø modun ngang m laø böôùc vaø modun ño trong tieát dieän thaúng goùc vôùi
s s
truïc baùnh raêng:
2 r d
t   (10.76)
s
Z Z
ts d
m   (10.77)
s
 Z
- Böôùc phaùp t
vaø modun phaùp m laø böôùc vaø modun ño trong tieát dieän thaúng goùc vôùi raêng:
n
n
tn  ts cos 
(10.78)
mn  ms cos  (10.79)
Modun phaùp m ñöôïc tieâu chuaån hoùa.

n
3. Baùnh raêng thay theá cuûa baùnh raêng hình truï raêng nghieâng
Ñeå tieän cho vieäc giaûi quyeát moät soá baøi toaùn veà caáu taïo vaø ñoäng löïc hoïc cuûa caëp baùnh raêng
nghieâng, ngöôøi ta tìm caùch qui caùc baøi toaùn naøy veà tröôøng hôïp baùnh raêng thaúng ñôn giaûn vaø
quen thuoäc hôn nhôø khaùi nieäm baùnh raêng thay theá.
tn r
N
b

a

Hình 10.32

- Xeùt maët phaúng vuoâng goùc vôùi raêng taïi ñieåm tiếp xuùc P (hình 10.32). Maët phaúng naøy caét
maët truï chia theo ñöôøng elip coù:
+ baùn truïc lôùn: r

a  cos 
+ baùn truïc nhoû: br
- Coù theå coi moät caùch gaàn ñuùng ôû vò trí tieáp xuùc P , ñöôøng elip naøy truøng vôùi voøng troøn maät
tieáp cuûa noù taïi ñoù. Nhö vaäy, taïi vò trí ñang xeùt coù theå coi söï aên khôùp cuûa moät caëp baùnh raêng
hình truï raêng nghieâng nhö söï aên khôùp cuûa moät caëp baùnh raêng hình truï raêng thaúng coù baùn kính
voøng chia laø baùn kính voøng maät tieáp  .
- Baùn kính voøng maät tieáp taïi P chính laø baùn kính cong lôùn nhaát cuûa elip vaø baèng:
a
 2
(10.80)
b
r2
cos2  r
Hay   cos2  (10.81)
r
- Baùnh raêng hình truï raêng thaúng coù baùn kính voøng chia laø baùn kính voøng maät tieáp  ñöôïc
goïi laø baùnh raêng thay theá cuûa baùnh raêng hình truï raêng nghieâng. Ðaây chĩ laø baùnh raêng hình truï
raêng thaúng töôûng töôïng nhaän raêng cuûa baùnh raêng thöïc, tieát dieän ñaùy laø tieát dieän trong maët
phaúng NN vôùi ñoä lôùn cuûa raêng laø ñoä lôùn cuûa raêng taïi vò trí P ñang xeùt.
- Caùc thoâng soá ñaëc tröng cuûa baùnh raêng thay theá laø:
+ Modun (modun phaùp):
mtt  mn  ms cos  (10.82)
+ Baùn kính voøng chia:
rtt r
 (10.83)
cos2 
+ Soá raêng:
ztt  2rtt  2r Z (10.84)

mtt m cos3   cos3 
s
vôùi Z laø soá raêng cuûa baùnh raêng hình truï raêng nghieâng.

4. Öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa baùnh raêng hình truï raêng nghieâng
So vôùi baùnh raêng hình truï raêng thaúng (cuøng kích thöôùc), baùnh raêng hình truï raêng nghieâng
coù nhöõng öu, nhöôïc ñieåm nhö sau:
a) Öu ñieåm:
- Caëp baùnh raêng nghieâng coù ñoä daøi tieáp xuùc lôùn hôn vì caëp baùnh raêng thaúng tieáp xuùc theo
ñoaïn thaúng song song vôùi ñöôøng taâm baùnh raêng coøn baùnh raêng nghieâng tieáp xuùc theo ñoaïn
thaúng nghieâng ñi. Vì vaäy caëp baùnh raêng nghieâng coù khaû naêng truyeàn löïc lôùn hôn (hay nhoû
goïn hôn khi cuøng khaû naêng truyeàn löïc).
- Heä soá truøng khôùp ôû caëp baùnh raêng nghieâng lôùn hôn: treân hai tieát dieän ñaùy I , cuûa caëp
II
baùnh raêng thaúng vaø baùnh raêng nghieâng ñeàu gioáng nhau veà caáu taïo vaø quaù trình aên khôùp,
nhöng ôû raêng thaúng thì quaù trình aên khôùp ñoàng thôøi coøn ôû raêng nghieâng thì xaûy ra leäch nhau
moät khoaûng thôøi gian öùng vôùi moät ñoaïn:
A' A''  B' B''  (10.85)

Btg0
treân maët truï cô sôû khai trieån nhö hình 10.33.

+ Ðoaïn aên khôùp thöïc cuûa baùnh raêng hình truï raêng thaúng laø: (10.86)
AB  A' B'
+ Ðoaïn aên khôùp thöïc cuûa baùnh raêng hình truï raêng nghieâng laø:
A' B''  A' B'  B' B'' (10.87)
vaø heä soá truøng khôùp laø:
A' B''
 ngh  t
n
A' B' B' B''
 
tn tn
Btg0
   (10.88)
t t
t
n
A B I
0 0
II
A'A'' B'B''
2 r0

Hình 10.33

- Caëp baùnh raêng nghieâng vaøo khôùp vaø ra khôùp xaûy ra töø töø doïc theo ñöôøng sinh maët truï (coøn
ôû baùnh raêng thaúng thì xaûy ra cuøng luùc), cuøng vôùi ñoä daøi tieáp xuùc lôùn hôn, heä soá truøng khôùp
lôùn hôn laøm cho caëp baùnh raêng nghieâng laøm vieäc eâm hôn, ít oàn vaø ít xaûy ra va ñaäp hôn.
ngh
- Baùnh raêng hình truï raêng nghieâng coù soá raêng toái thieåu Zmin töông ñöông vôùi baùnh raêng hình
truï raêng thaúng coù soá raêng:
Ztt min ngh

 Zmin  171  (10.89)

cos3 
Z ngh  171  cos3  th

(10.90)
Zmin
 m
Nhö vaäy, khi cuøng ñieàu kieän khoâng caét chaân raêng thì baùnh raêng hình truï raêng nghieâng coù
soá raêng nhoû hôn baùnh raêng hình truï raêng thaúng. Baùnh raêng hình truï raêng nghieâng nhoû goïn
hôn maø vaãn baûo ñaûm khoâng caét chaân raêng.
b) Nhöôïc ñieåm:
Löïc taùc duïng giöõa hai baùnh raêng P bao giôø cuõng vuoâng goùc vôùi maët raêng, löïc naøy coù
theå phaân thaønh hai löïc T vaø S nhö hình 10.34. Löïc doïc truïc S laøm cho baùnh
raêng chuyeån ñoäng doïc truïc. Do ñoù, ñoøi hoûi phaûi coù keát caáu oå, truïc phöùc taïp hôn ñeå coá ñònh
baùnh raêng treân truïc.
Ðeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm naøy cuûa baùnh raêng nghieâng, ngöôøi ta duøng baùnh raêng chöõ V -
laø hai baùnh raêng nghieâng coù goùc nghieâng ñoái nhau gheùp laïi (hình 10.35). Trong baùnh raêng
chöõ V , hai thaønh phaàn löïc doïc truïc treân hai nöûa baùnh raêng trieät tieâu laãn nhau.
P T T P
S S

Hình 10.34 Hình 10.35

Chuong 10 Co Cau Banh Rang Phang

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 10 Co Cau Banh Rang Phang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Baøi giaûng NGUYEÂN LYÙ MAÙY Chöông 10: Cô caáu baùnh raêng phaúng

CÔ CAÁU BAÙNH RAÊNG PHAÚNG

Bm. Thieát keá -1- TS. Buøi Troïng

3. Vaøi ñ nh nghóa veà baùnh raêng hình truï raêng thaúng

Bm. Thieát keá -2- TS. Buøi Troïng

 Rãnh răng : là khoảng trống giữa hai răng.

II. Ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp

Bm. Thieát keá -3- TS. Buøi Troïng

2. Ñ nh lyù cô baûn veà aên khôùp:

- Töø (10.2) ta thaáy, ñeå

vaø laên khoâng tröôït leân nhau V P

Bm. Thieát keá -4- TS. Buøi Troïng

a) Ñöôøng thaân khai:

b) Tính chaát ñöôøng thaân khai:

sôû, baùn kính cong NM baèng chieàu daøi cung NM .

Bm. Thieát keá -5- TS. Buøi Troïng

vaøo (10.4), ta ñöôïc:

- Vaäy phöông trình ñöôøng thaân khai laø:

Bm. Thieát keá -7- TS. Buøi Troïng

- Xeùt hai bieân daïng thaân

2 0 nhö hình 10.6.

vôùi ñònh lyù cô baûn veà aên khôùp.

Bm. Thieát keá -8- TS. Buøi Troïng

raêng thaân khai.

Bm. Thieát keá -9- TS. Buøi Troïng

2. Khaû naêng d ch taâm

a) Ñieàu kieän aên khôùp ñuùng (aên khôùp chính xaùc)

 Tieáp xuùc nhau taïi M

- Caùc thoâng soá

b) Ñieàu kieän aên khôùp truøng

Bm. Thieát keá - 12 TS. Buøi Troïng

Bm. Thieát keá - 13 TS. Buøi Troïng

+ Coù moät caëp bieân daïng vöøa vaøo khôùp taïi A : t  AB .

Bm. Thieát keá - 14 TS. Buøi Troïng

c) Ñieàu kieän aên khôùp khít

 Tieáp xuùc nhau taïi M ' treân n' n' .

Bm. Thieát keá - 15 TS. Buøi Troïng

Bm. Thieát keá - 16 TS. Buøi Troïng

m1m'1  m2m'2 (10.17)

4. Hieän töôïng tröôït vaø maøi moøn bieân daïng raêng

Bm. Thieát keá - 17 TS. Buøi Troïng

- Treân hình 10.11, caëp bieân daïng 1, 2 ôû vò trí

ds1  M ' M '1

b) Tính heä soá tröôït

- Lyù luaän töông töï, ta coù:

ds2  N 2 M '.d2 (10.23)

Bm. Thieát keá - 19 TS. Buøi Troïng

- Töø caùc coâng thöùc treân ta thaáy:

Bm. Thieát keá - 20 TS. Buøi Troïng

Bm. Thieát keá - 21 TS. Buøi Troïng

I. Nguyeân lyù hình thaønh bieân daïng thaân khai

Bm. Thieát keá - 22 TS. Buøi Troïng

b) Phöông phaùp bao hình

Dao (thanh raêng sinh)

Bm. Thieát keá - 23 TS. Buøi Troïng

Bm. Thieát keá - 24 TS. Buøi Troïng

nn vaãn laø tieáp tuyeán cuûa voøng troøn cô sôû.

+ Thanh raêng tònh tieán moät ñoaïn ds

+ Baùnh raêng quay moät goùc d

aa'  MM '  (10.29)

- Thay (10.29) vaøo (10.28) ta nhaän ñöôïc:

- Vì baùn kính voøng cô sôû

raêng) ñeàu laø nhöõng haèng soá, neân v