Veba br.

NAINI ISPITIVANJA MATERIJALA

Veba br. 2

ISPITIVANJE ZATEZANJEM
Ispitivanje zatezanjem se izvodi na: o Normalnim (sobnim) temperaturama (na 23 5C) odreivanje svojstava otpornosti odreivanje sposobnosti deformacije o Povienim temperaturama sa krakotrajnim zagrevanjem sa dugotrajnim zagrevanjem - ispitivanje na puzanje - ispitivanje na relaksaciju o Snienim temperaturama

Ispitivanje zatezanjem na sobnim (normalnim) temperaturama

Za ispitivanje zatezanjem potrebno je imati: Uzorak - "epruvetu" za ispitivanje, Mainu "kidalicu", Pribor za merenje (pomino merilo, mikrometar)

i poznavati tehniku ispitivanja. Epruvete za ispitivanje Pod "epruvetom" se podrazumeva odabrani primerak - uzorak materijala obradjen na odredjenu meru i oblik prema standardu. Epruvete za ispitivanje zatezanjem mogu biti: Neproporcionalne u stanju primene (npr. lanci, elina uad, cevi profili, gotovi mainski delovi itd.) Proporcionalne (standardne) odredjenog oblika, poprenog preseka (okrugle, kvadratne i pravougaone) i dimenzija. o kratke ( l0 = 5.65 S0 ), - l0 = 5 d 0 o duge ( l0 = 11.3 S0 ), - l0 = 10 d 0

Okrugle epruvete

Epruvete od lima

Dimenzije proporcionalnih epruveta krunog poprenog preseka

Razliiti oblici zavretaka epruveta

Epruveta sa nastavkom

Epruvete od plastike

Epruvete od razliitih materijala

Epruvete se izradjuju seenjem i obradom skidanja strugotine (struganje, glodanje, rendisanje, bruenje i sl.) ili prosecanjem (epruvete od lima).

Mesta uzimanja epruveta 3

Maine za ispitivanje - kidalice

Hidraulina kidalica

Mehanika univerzalna kidalica

Savremena kidalica firme Zwick

Dijagram zatezanja

Deo za registrovanje sile i crtanje dijagrama zatezanja

Mehanike Stezne eljusti

Pneumatske 4

Tehnika ispitivanja

Dijagram zatezanja Karakteristine take: E granica elastinosti, P granica proporcionalnosti, T granica teenja, M maksimalna sila, K sila kidanja.

Optereenje i rastereenje epruvete pri zatezanju Lokalizacija deformacije Ravnomerna deformacija Lokalizovana deformacija

A Trenutna povrina poprenog preseka epruvete A0 Poetna povrina poprenog preseka epruvete

Izgled epruveta pre i posle razaranja

Razliiti prekidi epruveta

Aluminijum

Meki elik

Liveno gvoe

Dijagrami zatezanja sa izraenom (a i b) i neizraenom (c) granicom teenja

Prepoznavanje osobina materijala u zavisnosti od oblika dijagrama zatezanja

Dijagrami zatezanja razliitih materijala

Dijagrami zatezanja za krt i plastian (ilav) materijal

Odreivanje karakteristika otpornosti materijala

Rt Napon na granica proporcionalnosti (to je maksimalni napon do koga vai Hukov zakon)

Rt =

FP , MPa S0

gde je S0 poetna povrina poprenog preseka epruvete

d02 S0 = , mm2, - za epruvete krunog poprenog preseka, 4

S 0 = a0 b0 , mm2, - za epruvete pravougaonog poprenog preseka

Napomena - podsetnik: 1 MPa = 106 Pa; 1 Pa = 1 N/m2 ili 1 MPa = 1 N/mm2 R0,01 Napon na granici elastinosti

R0,01 =

FE , MPa S0 FT , MPa S0

ReH Napon na gornjoj granici teenja,

Re H =

ReL Napon na donjoj granici teenja

Re L =

FTd , MPa S0

Rm Zatezna vrsoa (maksimalni nirmalni napon u poprenom preseku koji materijal moe da izdri)

Rm =

FM , MPa S0
Rp (R0,2) Tehnika (uslovna) granica teenja

Rp =

F0,2 S0

, MPa

Odreivanje razmere Razmera za silu

UF =

FM Maksimalna sila oitana na dinamometru N , = Ordinata take M hM mm

Razmera za izduenje

U l =

l Trajno izduenje epruvete mm , = OL OL -rastojanje na dijagramu mm

Odreivanje sposobnosti deformacije

Duina epruvete pre zatezanja l0 Duina epruvete u toku zatezanja

Duina epruvete posle razaranja - lk

Merenje poetne duine epruvete - l0

Odreivanje izduenja - l

Merenje duine epruvete posle kidanja lk

Izduenje predstavlja razliku izmeu merne duine epruvete posle loma i njene poetne merne duine.

l = lk l0
Odreivanje relativnog izduenja - A

Relativno izduenje predstavlja kolinik izmeu izduenja epruvete i njene poetne merne duine izraen u procentima. A11,3 za duge epruvete A5,65 za kratke epruvete

Korigovanje merne duine epruvete

A11,3 =

lk l0 100, % l0

Korekcija se izvodi prema postupku prikazanom na slici, a ukoliko se epruveta ne prekine na srednjoj treini merne duine,. 9

Odreivanje suenja (kontrakcije) - Z

Suenje predstavlja procentualno smanjenje povrine preseka epruvete na mestu prekida. Z11,3 za duge epruvete Z5,65 za kratke epruvete

Z11,3 =

S0 Sk 100, % S0
d02 poetna povrina poprenog preseka epruvete, 4 d 2 Sk = k - povrina poprenog preseka epruvete na mestu prekida, 4

Pri emu je: S0 =

a dk =

dk + dk - srednji prenik epruvete na mestu prekida 2

S0 dk'' d0 Sk dk'

Merenje prenika epruvete pre zatezanja

Merenje prenika epruvete na mestu prekida

10

ISPITIVANJE ZATEZANJEM NA POVIENIM TEMPERATURAMA

Ovom vrstom ispitivanja se vri ocena karakteristika vrstoe i plastinosti metala na povienim temperaturama. Ispitivanje na povienim temperaturama mogue je izvesti:
o sa krakotrajnim zagrevanjem o sa dugotrajnim zagrevanjem - ispitivanje na puzanje - ispitivanje na relaksaciju Ispitivanje na povienim temperaturama sa kratkotrajnim zagrevanjem

Obavlja se radi odreivanja svojstava otpornosti i sposobnosti deformacije na povienim temperaturma. Izvodi se na potpuno isti nain kao i na sobnim temperaturama sa tom razlikom to je sada potrebno obezbediti zagrevanje do odreene temperature. Zagrevanje epruvete do odredjene temperature se izvodi najee u elektrinim peima koje se montiraju na kidalicu

Pe za zagrevanje epruvete

Dijagrami zatezanja na razliitim temperaturama za jedan te isti materijal 11

Promena zateznih svojstava na povienim temperaturama

Ispitivanje na povienim temperaturama sa dugotrajnim zagrevanjem Isitivanje na puzanje

Kada metal ili leguru izloimo dugotrajnom dejstvu statikog optereenja, ak niim od vrednosti napona teenja, oni se sporo plastino deformiu tokom vremena. Ova zavisnost vreme-deformacija naziva se puzanje.

Epruvete za ispitivanje na puzanje

Princip rada maine za ispitivanje puzanjem

Izgled maine za ispitivanje puzanjem

Karakteristina kriva puzanja 12

Mainski fakultet u Kragujevcu Predmet: Mainski materijali Laboratorijske vebe

Student: _______________________________ Br. indeksa: ____________ Grupa: __________

IZVETAJ O ISPITIVANJU ZATEZANJEM

Veba br.

Vrsta materijala koji se ispituje: _____________________________________

Skica i dimenzije epruvete:

Oznaka materijala: ________________

Osnovne dimenzije epruvete: l0 = _____ mm; d0 = _______ mm

Karakteristika epruvete: l0 = _____ d0

Povrina preseka epruvete:

S0 =

d02 = 4

USLOVI ISPITIVANJA
Ispitivanje se vri po standatdu: _____________ Temperatura ispitivanja: ______________ Karakteristike maine za ispitivanje: Tip maine: ______________ Opseg merenja sile: _______________ Brzina porasta optereenja: _______________

REZULTATI ISPITIVANJA
Sila na granici Maksimalna teenja sila FT (F0,2), N FM, N Korekcija merne duine lk m, mm n, mm lk = m + 2n, mm Dimenzije preseka epruvete posle kidanja dk', mm dk", mm
dk = dk + dk , mm 2

Povrina preseka epruvete posle kidanja

dk 2 Sk = , mm2 4

Dijagram zatezanja

Granica teenja ReH (Rp), MPa

R = F S0

Zatezna vrstoa Rm, MPa

Izduenje l, mm

Relativno izduenje A ,%
A = lk l0 100 l0
Z

Kontrakcija Z ,%
= S0 Sk 100 S0

Overa:

Rm =

FM S0

l = lk l0

Datum:

13

14