6/6/2020

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

----------------------------------------------------------------------------------------------
ROŚLINY ZWIERZĘTA, CZŁOWIEK

Produkty działania promieni UV B

na ergosterol roślinny: na 7 dehydrocholesterol w skórze:

Ergokalcyferol (D2) Cholekalcyferol (D3) 95%

suplement diety (oleje roślinne) tłuszcz rybi, także suplement diety

1
 6/6/2020

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

• Witamina D (a ściślej jej wersja D3) to związek chemiczny o nazwie

cholekalcyferol - związek steroidowy, pochodna cholesterolu.
• Syntetyzowana jest w skórze pod wpływem ultrafioletu.
• Inna wersja tej witaminy to ergokalcyferol (D2) pochodzenia roślinnego.
Witamina D1 będąca składnikiem tranu okazała się mieszaniną
cholekalcyferolu i lumisterolu, związku o podobnej budowie, ale bez
aktywności witaminy D.
• Związki te ulegają aktywacji (hydroksylacji) do 25-hydroksypochodnych a
następnie 1,25-hydroksypochodnych. Ta druga przemiana odbywa się
pod wpływem parathormonu (PTH).
• Inny tor przemian to tworzenie 24,25-hydroksypochodnych. Przemiany D3
i D2 przebiegają analogicznie, pochodne D3 cechują się nieco większą
biologiczną aktywnością.

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

----------------------------------------------------------------------------------------------
Aktywna postać witaminy D3, 1,25-hydrokscholekalcyferol
(kalcytriol), to substancja o działaniu hormonalnym.
Sprawuje funkcje regulacyjne w wielu narządach i tkankach,
w szczególności: Witamina D przekształcona w 25 (OH) D,
główny metabolit krążący we krwi, najlepiej
• zwiększa wchłanianie wapnia
odzwierciedla podaż i fosforu
i endogenną w przewodzie
syntezę
pokarmowym.
• pełni funkcje regulacyjne w układzie odpornościowym
(immunologicznym) 
• pełni funkcje regulacyjne dla swojej własnej syntezy -
tworzy pętlę25(0H)
ujemnego sprzężenia
D przekształcona zwrotnego
w najbardziej oraz
aktywną
formę 1, 25(0H)
wzmaga przemianę D3 2w regulującą ekspresjęmetabolit
D konkurencyjny 200 genów 24,25-
hydroksycholekalcyferol.
• 24,25-hydroksycholekalcyferol działa antyresorpcyjne -
hamuje proces demineralizacji kości.

2
 6/6/2020

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

lokalnie komórki mięśniowki naczyń, śródbłonka,

makrofagi, komórki sutka, jelita, prostaty mogą
produkować aktywną 1,25 (0H)2 D

DZIAŁANIE AUTOKRYNNE
parakrynne
lokalne
24,25 (OH)2D 1,25 (0H)2 D

parathormon

DZIAŁANIE ENDOKRYNNE
homeostaza wapniowo-
fosforanowa

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

1,25 (0H)2 D regulacja gospodarki mineralnej

Dziala głównie poprzez receptor VDR (jelito, kość, nerka,
przytarczyce),

• wzmaga jelitową absorpcję wapnia i fosforanów

• zapewnia prawidłową mineralizację kości , kształtowanie
zębów
• jest czynnikiem stymulującym
•w obecności wyższych stężeń parathormonu pobudza
osteoklasty
• w nerkach reguluje wlasną syntezę i powst. 24,25(OH)2 D
• hamuje syntezę i wydzielanie PTH (które jest
stymulowane niskim stężeniem wapnia we krwi)

3
 6/6/2020

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania - receptor VDR

4
 6/6/2020

Receptory dla witaminy D

5
 6/6/2020

Rozmieszczenie receptorów VDR

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

Witamina D poprzez aktywację receptorów w jądrze

komórkowym i na błonie komórkowej wywołuje również takie
efekty jak:
• komórki mięśniowe zwiększają dzięki niej swoją masę i siłę
• neurony łatwiej się regenerują i nie podlegają demielinizacji
• układ immunologiczny działa prawidłowo
• cykl życia komórki nie jest wydłużony ( przeciwdziała
niekontrolowanemu mnożeniu się komórek i sprzyja ich
obumieraniu we właściwym czasie)
• pozytywnie działa na układ rozrodczy (spermatogenezę,
owulację, błony śluzowe, warunki do zapłodnienia)
• zmniejsza ryzyko nadciśnienia poprzez wpływ na układ
hormonalny renina-angiotensyna-aldosteron

6
 6/6/2020

Działanie 1,25 (OH)2 D na serce i naczynia

- hamowanie układu renina - angiotensyna –aldosteron

(RAAS)
- reguluje PTH: nadmiar PTH  kalcyfikacja naczyń
(ale i hiperfosfatemia i niedobór PTH także wzrost
ryzyka CVD)
-działanie przeciwzapalne: regulacja cytokin;
IL-6,TNF, CRP, NF-k B, IFN-γ , IL-10 
- hamowanie proliferacji mięśniówki naczyń
- hamowanie proliferacji kardiomiocytów, redukcja
przerostu l. komory (LVH)
- redukuje ryzyko pęknięcia płytki miażdżycowej

Witamina D: metabolizm i mechanizm działania

• Działania „nieklasyczne” także poprzez receptory VDR

• działa na trzustkę, nadnercza, gonady, tarczycę, przysadkę

• dziala na keratynocyty skóry, makrofagi, komórki układu

odpornościowego, krwiotwórczego, komórki mięśni, komórki mięśnia
sercowego, śródbłonka naczyń - regulując funkcję i proliferację

• spowalnia „starzenie” się neuronów (SM?), normalizuje odpowiedź

immunologiczną : RZS, infekcje
• rola w cukrzycy, w patogenezie nadciśnienia, chorób serca i naczyń

• hamuje proliferację (faza G1) komórek nowotworowych : raka piersi,

prostaty, jajnika, jelita grubego, nawet czerniaka

7
 6/6/2020

Pandemia niedoboru witaminy D - problem światowy

----------------------------------------------------------------------------------------------

stężenie 25 (OH) D w surowicy

________________________________________________________

< 10 ng / ml ciężki niedobór

10 -20 ng / ml niedobór
21 -29 ng / ml niewystarczające stężenie
> 30 ng / ml prawidłowe („ norma”)
> 150 ng / ml toksyczne

> 30 ng / ml
< 75 nmol/ L
25 (OH) D
(nie powoduje wzrostu PTH)

Niedobory witaminy D:

• krzywica (dzieci, młodzież)

• osteomalacja
• osteoporoza
• zły stan uzębienia
• osłabienie słuchu
• zapalenia skóry
• zmniejszenie odporności na infekcje
• nerwice,  przewodnictwo nerwowe,
• osłabienie mięśni
• zmniejszenie sprawności ruchowej (upadki, urazy)
• choroby z autoimmunizacji (?)
• wzrost ryzyka nowotworów
• wzrost ryzyka chorób serca i naczyń

8
 6/6/2020

Przyczyny niedoboru witaminy D

- Wiek (tendencja do niedoboru koreluje z wiekiem)

- Dieta (uboga w produkty bogate w witaminy D i K oraz
niskowapniowa)
- ciemna pigmentacja skóry
- brak ekspozycji na światło słoneczne
warunki pracy, mieszkania
szerokość geograficzna (im dalej od równika…)
jesień, zima
filtry kosmetyczne
zanieczyszczenie powietrza
- otyłość
- zaburzenia wchłaniania, niedobory pokarmowe
- choroby nerek
- choroby wątroby

9
 6/6/2020

Jędrzej Śniadecki lekarz i przyrodnik, ok. 1822 opisuje związek

pomiędzy brakiem ekspozycji na światło słoneczne a krzywicą u dzieci

10
 6/6/2020

 Krzywica, inaczej choroba angielska, to choroba

wieku dziecięcego, której istotą są zaburzenia we
wzroście kości i ich zniekształcenia. Najczęściej
rozpoznaje się ją u dzieci pomiędzy 3. miesiącem
a 2. rokiem życia.
 Najczęstszą przyczyną krzywicy jest niedobór
witaminy D - spowodowany zarówno niewłaściwą
dietą, jaki i niewystarczającą ekspozycją na
słońce - i związane z tym zaburzenia gospodarki
wapniowo-fosforowej.

 Na krzywicę z powodu niedoboru witaminy

D narażone są nie tylko dzieci, których
dieta jest uboga w tę substancję, i
pochodzące z obszarów, gdzie dostęp do
promieni słonecznych jest utrudniony.
Również u dzieci urodzonych
przedwcześnie oraz pochodzących z ciąży
bliźniaczych może wystąpić krzywica, gdyż
mają one małe zapasy witaminy D z
okresu płodowego.

11
 6/6/2020

• niedobór wapnia - powoduje on pobieranie

tego pierwiastka z układu kostnego,
prowadząc do szybkiego odwapnienia
kości u dziecka;
• nadmiar fosforanów w diecie - hamją one
wchłanianie wapnia, najczęściej u
niemowląt, którym nadmiarze podaje się
pełne mleko krowie;

12
 6/6/2020

OSTEOMALACJA – krzywica dorosłych

Osteomalacja to metaboliczna choroba kości, która polega na niedostatecznym
wysyceniu kości wapniem, przez co nie są one dostatecznie wytrzymałe i stają się
podatne na wyginanie się pod wpływem obciążenia, co prowadzi do nieprawidłowej
zmiany ich kształtu.
PRZYCZYNY
niedobór witaminy D, który prowadzi do zaburzenia stężenia fosforanów i wapnia.
Zbyt mała ilość witaminy D w diecie połączona z niedostatecznym działaniem światła
słonecznego na skórę (np. w miesiącach jesienno-zimowych) prowadzi do jej
niedoboru. Długotrwały niedobór witaminy D pociąga za sobą zmniejszenie
wchłaniania wapnia, co z kolei powoduje niedobór fosforanów.
INNE PRZYCZYNY
;
•defekty metaboliczne - np. niewrażliwość na witaminę D, zaburzenia wchłaniania
tłuszczów;
•choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane - osoby z tymi chorobami posiadają mniej
witaminy D w organizmie
OBJAWY
•uogólniony ból kości, LECZENIE
•tkliwość uciskowa ergokalcyferol D2
•deformacje szkieletu cholekalcyferol D3
•osłabienie, ból mięśni inne przyczynowe

osteomalacja/osteoporoza : ból przewlekły - niesprawność -

depresja

13
 6/6/2020

Pandemia niedoboru witaminy D - problem światowy

National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES III)

USA niedobór < 20 ng / ml 25% - 57% dorosłych

Napiórkowska L., Budlewski T i wsp. Ortop.Traum.Reh. 2009, l51

Polska (Warszawa) 319 kobiet 60 – 90 lat > 30 ng/ml 3,8%
20 -30 ng/ml 12,8%
<20 ng/ml 83,4%
Inne badania:
Europa, Indie, Australia, Azja 30 – 50 % dzieci, także dorośli

W USA od prawie 20 lat zalecana dawka witaminy D jest

kilkadziesiąt razy wyższa niż w Europie. U nas jest to bodajże 200-
2000IU, natomiast w Stanach 3000

Działanie 1,25 (OH)2 D na mięśnie szkieletowe

niedobór =
sarkopenia

• mniejsza ekspresja VDR w mięśniach (Bischoff-Ferrari H.A. i wsp. J.Bone.Min.Res.2004)

• mniej IGF-1, wzrost IL-6, TNFα ( Grounds M.D. Biogerontology.2002, 3, 19 – 24)
• redukcja liczby włókien mięśniowych typu II A u osób starszych
w szybkich jednostkach motorycznych ( Sorensen O.H. i wsp. Clin.Science 1979,56 )
• zaburzenie regulacji Ca** na poziomie komórkowym, upośl. skurczu,
• zaburzenia koordynacji nerwowo -mięśniowej

14
 6/6/2020

Starzenie się jest związane ze zmniejszoną zawartością

7 – dehydrocholesterolu w skórze, mniej receptorów VDR w innych
tkankach

osoba 70- letnia produkuje 75% witaminy D mniej niż 20 –letnia

Holick M.F i wsp. Am. J. Clin. Nutr. 2004, 80, 1678 -88

pierwsze objawy niedoboru witaminy D

mialgia, miopatia – osłabienie mięśni

meta- analiza 5 randomizowanych badań klinicznych:

suplementacja wit. D poprawia siłę i funkcję mięśni,
zmniejsza ryzyko upadków
Bischoff-Ferrari H.D. i wsp. JAMA, 2004,291, 1999-2006

o Witamina K2 jest jednym z trzech głównych związków, który kryje się pod
pojęciem "witamina K". Pozostałe to witamina K1 (fitomenadion) i K3
(menadion).
o Witaminy K uczestniczą w syntezie białkowych czynników krzepnięcia krwi i
przez wiele lat przypisywano im wyłącznie tę rolę.
o Witamina K2 oprócz uczestnictwa w procesie krzepnięcia krwi, odpowiada
także za zdrowe kości, zapobiega zwapnieniom płytek miażdżycowych i
rozwojowi chorób układu krążenia, a nawet rozrostowi komórek
nowotworowych.
o rola witaminy K2 jest równorzędna z rolą witaminy D w utrzymaniu
prawidłowego stanu kośćca. Od witaminy K2 jest bowiem zależne
funkcjonowanie osteokalcyny - białka syntezowanego w komórkach
odpowiedzialnych za tworzenie się kości (osteoblastach).
Przy niedoborze witaminy K2 osteoklacyna jest nieaktywna, a tym samym
niezdolna do wiązania wapnia w kościach, co może być przyczyną
zmniejszenia masy kostnej i prowadzić do osteoporozy, a co za tym idzie - do
zwiększonego ryzyka złamań.
o witamina K2 jest niezbędna dla utrzymania odpowiedniej wytrzymałości kości
u kobiet po menopauzie i jest czynnikiem wpływającym na poprawę
zawartości mineralnej kości i szerokości szyjki kości udowej.¹

15
 6/6/2020

• niedobór witaminy D zwiększa ryzyko depresji, zwłaszcza u osób z

nawracającą depresją kliniczną, u kobiet w okresie menopauzy i u osób
w podeszłym wieku.
• Przypuszcza się że witamina D może mieć nieudokumentowany dotąd wpływ
na nastrój, a jej niedobór pogarsza depresję –jest to związane z obecnością
receptorów VDR, szczególnie w obrębie układu limbicznego, oraz łatwością w
przechodzeniu bariery krew mózg.
• Naukowcy z Univeristy of Texas Southwestern Medical Center w Dallas
przeanalizowali w 2014 r. dane dotyczące blisko 12,6 tys. osób, które zostały
zebrane przez naukowców z Cooper Institute (Dallas).
• Okazało się, że osoby mające wyższy poziom witaminy D w organizmie
znacznie rzadziej miały objawy depresji. Niższe ryzyko było szczególnie
widoczne wśród tych badanych, którzy cierpieli na depresję w przeszłości.
• Z kolei, niski poziom witaminy D miał związek z aktualnym występowaniem
objawów depresji, zwłaszcza u osób z historią tej choroby.
• praca nie odpowiada również na pytanie, czy niski poziom witaminy D
przyczynia się do wystąpienia depresji, czy też samo schorzenie w jakiś
sposób prowadzi do spadku jej stężenia w organizmie. Sugeruje się, że
witamina D może wpływać m.in. na funkcjonowanie neurosterydów w mózgu,
a przez to pośrednio wpływać na recetor GABA A i w ten sposób przyczyniać
się do modulowania nastroju.

16
6/6/2020

17
 6/6/2020

National Health and Nutrition Examination Survey III (1988 -1994)

rejestr 16 603 osób : obniżenie stężenia 25 (OH) D koreluje

z występowaniem nadciśnienia, cukrzycy, miażdżycy, z zawałami
serca, udarami mózgu, zastoinową niewydolnością serca, mikro-
albuminurią Kendrick J. i wsp. Atherosclerosis 2008, doi: 10.1016 (on line)

Niedobór witaminy D wzmaga ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (CVD)

WangT.J i wsp. Circulation, 2008, 117, 503 – 11. Framingham Offspring Study:

1739 badanych bez CVD w dniu „0”, obserwacja przez 5,4 lat , bez nadciśnienia B

18
 6/6/2020

Ryzyko względne ( ryzyko względne) wystąpienia CVD w zależności

od stężenia 25(OH)D we krwi pacjentów

Witamina D a parathormon

19
 6/6/2020

Prewencja niedoborow witaminy D i leczenie

Wskazówki (prewencyjne) w USA:

- osoby 50 -70 lat : witamina D 400 IU /dz doustnie
- osoby > 70 lat : witamina D 600 IU/ dz doustnie
to mało !
wielu ekspertów sugeruje: 1000 – 2000 IU/ dz u wszystkich
prawdopodobnie nawet dawka dzienna 10 000 IU jest bezpieczna
(Hathcock J.N. i wsp. Am. J. Clin. Nutr.2007. 85, 6) – mam wątpliwości

- ekspozycja na światlo słoneczne (twarz, ręce) 5 – 10 min = 3000 IU D3

Metaanaliza 18 badań klinicznych ( ok. 57 000 pacjentów)

podawanie > 500 IU / dziennie zmniejsza ryzyko zgonu z powodu chorób
serca
Autier P. i wsp. Arch. Int. Med.. 2007, 167, 1730
Z badań epidemiologicznych wynika, że ze względu na położenie geograficzne i
klimat Polski, ponad 90 proc. populacji naszego kraju ma deficyty tej witaminy, dlatego
codzienne jej zażywanie odgrywa ogromną rolę w zapobieganiu wielu schorzeniom
przewlekłym

Leczenie niedoborów
50 000 IU D2 lub D3 doustnie 1 x w tygodniu przez 8 -12 tygodni
terapia podtrzymujaca : 50 000 IU co 2 tygodnie lub 2000 IU/ dz.

20
6/6/2020

21