Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • 14 views

    4 Wzmacniacze Operacyjne

    Uploaded by

    Ewa Witkowska

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content

    You might also like

    4 Wzmacniacze Operacyjne

    Uploaded by

    Ewa Witkowska
    14 views13 pages

    Original Title

    4_Wzmacniacze_operacyjne

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    14 views13 pages

    4 Wzmacniacze Operacyjne

    Uploaded by

    Ewa Witkowska

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    of 13
    SE | 7 _ Wamacniacz operacyjny ee Sue ed Micdzy zwyklym wzmacniaczem a wzmacniaczem operacyjnym nie ma w zasa- dzie zadnej roznicy — oba stuza do wzmacniania napieé lub mocy. O ile jednak sposdb dziatania normalnego wzmacniacza zalezy przede wszystkim od jego budowy wewnetrznej, o tyle wamacniacz operacyjny jest pomyslany tak, aby jego sposdb dzialania byt okreslony glownie przez zewnetrzny obwod sprzeze- nia zwrotnego. W tym celu wzmacniacze operacyjne maja statopradowe sprze- zenie migdzy stopniami i spoczynkowy potencjat na wejéciu i wyjsciu rowny zeru. Wzmacniacze te maja duze wzmocnienie napigciowe, duza rezystancje wejsciowa i mala rezystancje wyjsciowa. Tego rodzaju wzmacniacze byly dawniej stosowane wylacznie w maszy- nach analogowych do wykonywania operacji matematycznych, takich jak su- mowanie i catkowanie. Stad tez pochodzi nazwa: wzmacniacz operacyjny. Dzi- siaj sq one dostepne w duzym wyborze jako monolityczne uktady scalone i nie roznia sig prawie wielkoscia i cena od pojedynczego tranzystora. Poniewaz maja pod wieloma wzgledami prawie idealne wlasciwoéci, stosowanie ich jest o wiele prostsze niz pojedynczych tranzystorow. Z tego powodu wzmacniacze operacyjne wyparly pojedyncze tranzystory z wielu dziedzin liniowej techniki ukladowej. Do oceny, jaki typ wzmacniacza operacyjnego jest przydatny w da- nym zastosowaniu, z reguly wystarcza znajomosé kilku parametréw. Jednak przy pewnych zastosowaniach specjalnych, potrzebne sq podstawowe wiado- mosSci o jego budowie wewnetrznej. Zajmiemy sie tym blizej w p. 7.5. W nastepnych punktach omowimy najpierw parametry uzywane do opi- su rzeczywistych wzmacniaczy operacyjnych. Potem podamy podstawowe za- sady doboru obwodéw zewnetrznych. Zbadamy takze zakres obowiazywania stosowanych zwykle przyblizeh. Uzyskane wiadomosci przydadza sig rowniez do zrozumienia dziatania uktadéw ze wzmacniaczami operacyjnymi, opisanych w dalszych rozdziatach. 7.1, Wlasciwosei wzmacniaczy operacyjnych ee Na rysunku 7.1 pokazano symbol wzmacniacza operacyjnego. Stopieri wejscio- wy jest wykonany jako wzmacniacz réznicowy. Dlatego wzmacniacz operacyj- ny ma dwa wejscia. Przy matej czestotliwosci napigcie wyjsciowe Uyy jest w fa- zie z réznicqa napieé wejsciowych. Up = Up — Uy Dlatego tez wejcie P zostato nazwane wejsciem nieodwracajqcym i oznacza si¢ je znakiem ,,+” na symbolu wzmacniacza. Wejscie N jest wejsciem odwracajq- cym faze i jest oznaczane znakiem ,,—”. HU; pt Ly. =o | ~Une Up! oy = ot Uy Rys. 7.1. Symbol graficeny wzmacniacza operacyjnego Aby napiecia wejsciowe i wyjsciowe mogly przyjmowaé wartosci dodat- nie i ujemne, wzmacniacz operacyjny musi byé zasilany z dwu zrédet napi¢é: dodatniego i ujemnego, jak to pokazano na rys. 7.1. W przypadku standar- dowych scalonych wzmacniaczy operacyjnych napi¢cie zasilania wynosi z regu- ty +15 V. Na schematach ideowych, dla wiekszej przejrzystosci, zaznacza sig najezesciej tylko zaciski wejsciowe i wyjsciowe. Idealny wzmacniacz operacyjny nie istnieje. Do oceny, na ile dany wzmacniacz operacyjny jest bliski ideatu, okregla sig rozne parametry. Wzmocnienie réznicowe, nazywane réwniez wzmocnieniem z otwartq pet- Iq, tj. wzmocnieniem bez sprzeienia zwrotmego (open loop gain) ma wartos¢ skonezona rzedu 10*... 105. AU yy —— dla Uy=const —AUwy ___AUwy —_ J AUp ‘ (7.1) Pot ata i) ae Oer a (Ue conn N Na rysunku 7.2 pokazano przebieg napiecia wyjSciowego w funkgji na- piecia Up. Napiecie wyjsciowe w zakresie Uyy min < Uwy < Uwy max Jest w przy- blizeniu liniowo zalezne od Ug. Zakres ten nosi nazwe zakresu zmian napiecia wyjsciowego. Po osiagnigciu tej granicy Uy nie wzrasta przy dalszym zwiek- szaniu Up, tzn. wzmacniacz zostaje przesterowany. Maksymalne napigcia wyj- Sciowe Uy min i Uwy max 84 0 Ok. 3 V nizsze (co do wartosci bezwzglednych) od napieé zasilania. Przy zasilaniu wzmacniacza operacyjnego napieciem +15 V uzyskuje sie wiec typowy zakres zmian napi¢cia wyjsciowego +12 V. 7, WZMACNIACZ OPERACYINY 142 Uw lV] Rys. 7.2. Napigcie wyiSciowe w funkeji réznicy napigé wejSciowych (linia przerywang narysowano charakterystyke wzmacniacza z uwzglednieniem wejfciowego napigcia niezréwnowazenia) W przypadku idealnego wzmacniacza operacyjnego charakterystyka przejsciowa przechodzi przez zero. Dla wzmacniacza Tzeczywistego jest ona ~ jak to zaznaczono linia przerywang na rys. 7.2 — nieco przesunieta, tzn. do uzyskania napig¢cia wyjéciowego rownego zeru nalezy na wejscie doprowadzié niewielkie napigcie réznicowe. Napigcie to nosi nazwe wejsciowego napigcia niezréwnowaienia Up (input offset voltage). Jest ono rzedu kilku miliwolt6w i w wielu zastosowaniach mozna je pominaé. W przypadkach krytycznych mozna je skompensowaé do zera, jak to opisano w p. 4.8.4 dla wzmacniacza réznicowego. Wiekszosé scalonych wzmacniaczy operacyjnych ma do tego celu wyprowadzone odpowiednie koncéwki. Po skompensowaniu wejéciowego napigcia niezrownowazenia mozna za- uwazyé jego zmiany zalezne od temperatury, czasu i napigcia zasilajacego aU Up Bi Ott Gye Uae aU, A 9(8, f Ugg) = “ae? d9 + - Czynnik 0U,/09 jest wspdlezynnikiem temperaturowym wejsciowego napigcia niezréwnowazenia. Typowe wartosci wynosza 3... 10 wV/K. Wspélezynnik cza- sowy 0Up/dt jest rzedu kilku pV na miesiac. Wspdlezynnik wplywu napiecia zasilania 0U9/0U;z, charakteryzuje wptyw wahan napi¢é zasilajacych na wej- Sciowe napigcie niezrownowazenia. Wynosi on 10... 100 uV/V. Jezeli zalezy nam na malych zmianach wejsciowego napigcia niezrownowazenia, to wahania napigcia zasilajacego moga wynosié co najwyzej kilka miliwoltéw. Zalozmy w dalszym ciagu, ze wejéciowe napigcie niezr6wnowazenia zo- stato skompensowane do zera. Z rownania (7.1) wynika wowczas Uwy = uUp = FU p — Uy) (7.2) Wewnatrz zakresu zmian napiecia wejéciowego napiecie wyjéciowe jest wiec proporcjonalne do réznicy napigé wejsciowych. Jezeli na wejécia P i N doprowadzimy to samo napigcie Us, to Up bedzie rowne zeru. Zgodnie z rownaniem (7.2), przy takim wysterowaniu sygnatem wspolnym napigcie wyjsciowe Uyy powinno byé takze réwne zeru. Jak to juz 7.1, WEASCIWOSCI WZMACNIA\ ZY OPERACYJNYCH 143 pokazalismy w p. 4.8.1, w przypadku rzeczywistych wzmacniaczy roznicowych tak nie jest, tzn. wzmocnienie sygnatu wspélnego = AUwr a= AY, nie jest rowne zeru. Jak widaé na rys. 7.3 przy wyzszych napigciach wspdlnych na wejsciu, wzmocnienie to silnie wzrasta. Zakres wykorzystywany jest ograni- czony przez maksymalne napigcie wejsciowe (wspdlne). Z reguly napigcie to jest © okoto 2 V mniejsze, co do wartosci bezwzglednej, od napieé zasilajacych. Odstepstwo od whasciwosci idealnych przy wysterowaniu sygnalem wspélnym, charakteryzuje lepiej wspdlezynnik thumienia sygnalu wspdélnego CMRR (com- mon mode rejection ratio), CMRR = K,,/k,,. Typowe wartosci CMRR wynosza 10*...105. Wzmocnienie réznicowe jest z definicji zawsze dodatnie, wzmocnie- nie wspdlne — nie. Dlatego tez CMRR moze przyjmowaé wartosci dodatnie lub ujemne. W kartach katalogowych podaje sie jednak tylko wartos¢ bezwzgledna CMRR. Jednak we wzorach CMRR nalezy podstawiaé z uwzglednieniem zna- ku. Jezeli interesuje nas tylko wartosé bezwzgledna odchytki wynikajacej ze skonezonej wartosci CMRR, znak nie odgrywa oczywiscie roli. k, A wl) 10 Rys. 7.3. Napigcie wyjsciowe w funkeji wspélnego napigcia wejSciowego Wamacnianie sygnalu wspolnego pociaga za soba koniecznos¢ doktad- niejszego zdefiniowania wspdélczynnika wzmocnienia réznicowego; definiujemy k,, jako pochodna czastkowa OU yy ur aUz Us =const Otrzymujemy wowezas ogélne wyrazenie na napiecie wyjsciowe OU yy AUe + ay AUs (7.3) Us= const U , = const AU wy = ky AUR + k,sAUs 1447. WZMACNIACZ OPERACYINY Wyrazenie to umozliwia wprowadzenie drugiej uzywanej definicji wspdéiczyn- nika thumienia sygnatu wspdlnego: dla AUwy = 0 mamy bowiem Zgodnie z powyzszym wspélczynnik tlumienia sygnalu wspdlnego mowi, jakie napigcie roznicowe nalezy doprowadzié, aby skompensowaé oddziatywanie sy- gnatu wspélnego na wyjécie. Poniewaz charakterystyki dynamiczne na rys. 7.2 i 7.3 wewnatrz zakresu zmian napigcia wyjéciowego przebiegaja w przyblizeniu liniowo, zamiast row- nania (7.3) mozna — z uwzglednieniem wejsciowego napiecia niezrownowaze- nia Ug — napisa¢ takze Uypy = ky(Ux — Uo) + KusUs 1 Ur = ke | Ux Uo) + aa 0s] oo) Dla Up i Us 0 wyrazenie to przechodzi w rownanie (7.1). Po rozwiazaniu wzgledem Uz otrzymujemy = Wiese ae Un= Vote — SaaRR (7.5) W idealnym wzmacniaczu operacyjnym mamy: Ug=0, k,= 0 i CMRR = oo. Oznacza to, ze teoretycznie nieskonczenie mate wartosci Ug wystarczaja do wywolania na wyjéciu dowolnego, skoriczonego napiecia wyj- Sciowego Uyy. Jak pokazemy w p. 7.5, wzmacniacz operacyjny o uniwersalnych moz- liwosciach, ze wzgledu na stabilnosé musi mieé charakterystyke czestotliwo- Sciowa wspOlczynnika wzmocnienia roznicowego taka, jak filtr dolnoprzepus- towy pierwszego rzedu, i to co najmniej do czestotliwosci, przy ktérej |K,,| = 1. Dla spelnienia tego wymagania wzmacniacz operacyjny musi zawie- raé filtr dolnoprzepustowy 0 bardzo malej czestotliwosci granicznej. Na rysun- ku 7.4 pokazano typowa charakterystyke czestotliwosciowa takiego wzmacnia- cza operacyjnego o skompensowanej charakterystyce czestotliwosciowej. Wspélezynnik wzmocnienia roznicowego zapisany w postaci zespolonej wyra- za sig wzorem (7.6) 1, WLASCIWOSCI WZMACNIACZY OPERACYINYCH 145 gdzie k,, jest graniczna wartoscia K,, przy malej czestotliwosci. Powyzej trzy- decybelowej czestotliwosci granicznej f, modut K,, maleje odwrotnie propor- cjonalnie do czestotliwosci. W tym zakresie mamy wiec Kul f= hut =Sr (7.7) -20 dB/dekade bo : 1 10 f 100 Tk 10k Wok 1M fF 10M F[H2] Rys. 7.4. Typowa charakterystyka czestotliwosciowa wzmocnienia rdzmicowego Jesli czestotliwosé jest rowna f;, to | K,,|= 1. Na podstawie rownania (7.7) czestotliwogsé te mozna nazwaé polem wzmocnienia, czyli iloczynem wzmo- cnienia i szerokosci pasma (gain bandwidth product). Rezystancja wejsciowa Rzeczywiste wzmacniacze operacyjne maja skonczona rezystancje wej- Sciowa (nalezy tu rozréznié rezystancje wejéciowa roznicowa i wspdlna). Rys. 7.5. Schemat zaslepezy z uwzglednieniem wspélnej i réznicowej rezystancji wejéciowej oraz wejsciowego pradu polaryzacji Przedstawimy je — podobnie jak dla wzmacniacza réznicowego pokazanego na rys. 4.41 — na podstawie schematu zastepczego stopnia wejsciowego, po- kazanego na rys. 7.5. Dla wzmacniaczy operacyjnych z tranzystorami bipo- larnymi réznicowa rezystancja wejéciowa r, jest rzedu MQ, a rezystancja wejsciowa wspdlna r, — rzedu GQ. Prady plynace przez te rezystancje wyno- szq kilka nA. 146 7. WZMACNIACZ OPERACYINY Znacznie wieksze sa state prady polaryzacji. Wejsciowy prad polaryzacji (input bias current) jest zdefiniowany jako 1 Ip = 5 p+ + I5-) a wejsciowy prad niezrownowazenia jako Ig = \Ip+ — In| Dla standardowych wzmacniaczy operacyjnych z tranzystorami bipolarny- mi wejsciowy prad polaryzacji miesci sig w zakresie 20 ...200 nA. Dla wzmacnia- czy z wejsciem na tranzystorach polowych wynosi on tylko kilka pA. Zestawie- nie wazniejszych danych rzeczywistych wamacniaczy operacyjnych zamieszczono w tabl. 7.1. Wamacniacz typu pA 741 (Texas Instr., National, Silicon General iin.) jest przedstawicielem generacji prostych wzmacniaczy wykonanych techni- ka bipolarna. Typ TL 051 (Texas Instruments) jest popularnym wzmacniaczem operacyjnym z wejsciem na tranzystorach polowych. Dlatego ma on bardzo duza rezystancj¢ wejéciowa i niewielki wejSciowy prad polaryzacji. Wamacniacze operacyjne do zastosowan wymagajacych duzej dokladno- Sci muszq mie¢ duze wzmocnienie réznicowe i mate wejéciowe napicecie nie- zrownowazenia. W podanym jako przyklad wzmacniaczu OP 177 wejsciowe napiecie niezrownowazenia jest tak mate, ze nawet w krytycznych zastosowa- niach mozna zrezygnowaé z ukladu do zerowania. Przyktad wzmacniacza EL 2038 pokazuje, ze istnieja wzmacniacze operacyjne nadajace sig do pracy przy wielkich czestotliwosciach. Powszechnie uzywane polaczenia koricéwek wszystkich popularnych wzmacniaczy operacyjnych pokazano na rys. 7.6. Réznice polegaja tylko na sposobie potaczenia uktadu zerujacego. o f yt By 4 qr 8h We odwr.4 ae adr: 4 Wenteodwe 1 fae nigodi: 4 We 12 odin: Fp 7Aez dn G4 HA-Uez ‘ 15 fn iaaaam aio ire Lely wy rican 2c fae nieodwr 3 eal pie odwe 3 Uy 4 5p PHY 2 Ohudewa metalowa Obudowa durzedona Obudowa amurzedowa okrqgla 8—vijprowaaze- 8-wyprowadzeniowa, 14 ~ wyprowadzeniowa, rniowa, zgodna z typem 741 zgodna z typem 741 zgodna z typem 324 Rys. 7.6. Wyprowadzenia wzmacniaczy operacyjnych 7.1, WLASCIWOSCI WZMACNIACZY OPERACYINYCH 147 Liniowe i nieliniowe uktady analogowe realizujace operacje matematyczne aR Dzieki maszynom cyfrowym mamy dzi§ modliwos¢ wykonywania operacji ma- tematyceznych z duza dokladnoscig. Sygnaly, na ktorych chcemy wykonywaé¢ te operacje, wystepuja jednak najezesciej w postaci sygnatéw ciagtych, np. jako napiecie elektryczne odpowiadajace wielkoSsci mierzonej; oprocz maszyny cyf- rowej jest wiec potrzebny przetwornik analogowo-cyfrowy. Przetworzenie syg- nalu optaca sig tylko wowezas, gdy wymagania dotyczace doktadnoéci sq tak duze, ze nie mozna ich speinié za pomoca ukladéw analogowych. Granice mozliwosci ukladow analogowych stanowi dokladnosé ok. 0,1%. W dalszym ciagu zajmiemy sie uktadami analogowymi realizujacymi najwazniejsze opera- cje matematyczne: cztery dzialania podstawowe, rozniczkowanie i catkowanie oraz tworzenie funkeji przestepnych i dowolnych. Chcemy w moiliwie jasny sposob przedstawié zasady dziatania tych uktadow. W tym celu bedziemy ko- rzystaé zawsze najpierw z idealnych wlaSciwosci wzmacniaczy operacyjnych stosowanych w tych uktadach. Ograniczenia i kryteria dotyczace projektowa- nia uktadéw, wynikajace z zastosowania rzeczywistych wzmacniaczy operacyj- nych oméwilismy doktadnie w rozdz. 7. Odpowiednie rozwazania dotycza r6- wniez ponizszych przykladéw. Bedziemy si¢ tu zajmowaé tylko takimi zjawis- kami ubocznymi, ktére w poszczegélnych uktadach sq najbardziej znaczace.

    You might also like