QYTETARI —---- 4 TETOR 2023

Bëni një kërkim për pronën private, vlerat ekonomike, ekonominë e

tregut të lirë dhe si kjo e fundit ka një ndryshimet thelbësore të shoqërisë
shqiptare pas viteve '90.

Vlerat ekonomike dhe tregu i lirë janë koncepte që janë të lidhura ngushtë me fushën e ekonomisë
dhe mënyrën e funksionimit të ekonomive. Le të zbërthejmë këto koncepte:

Vlerat ekonomike:
Vlerat ekonomike i referohen parimeve, besimeve dhe prioriteteve që individët, bizneset dhe shoqëritë
përdorin për të marrë vendime në lidhje me shpërndarjen e burimeve dhe shpërndarjen e mallrave
dhe shërbimeve. Këto vlera mund të ndryshojnë shumë midis individëve dhe kulturave të ndryshme,
por ato shpesh përfshijnë:

● Efikasiteti: Qëllimi i përdorimit të burimeve në mënyrën më produktive dhe më pak të kota.

● Barazia: Dëshira për drejtësi në shpërndarjen e pasurisë dhe mundësive.
● Liria: Rëndësia e zgjedhjes individuale dhe aftësia për të marrë vendime ekonomike pa
ndërhyrje të tepruar të qeverisë.
● Siguria: Nevoja për stabilitet ekonomik dhe mbrojtje nga rreziqet e paparashikuara.
● Qëndrueshmëria: Shqetësimi për mirëqenien mjedisore dhe sociale afatgjatë.

Vlerat ekonomike mund të formësojnë politikat dhe sistemet ekonomike, dhe ato shpesh ndikojnë në
debatet politike rreth çështjeve ekonomike.

Tregu i lirë:
Një treg i lirë është një sistem ekonomik ku prodhimi dhe shkëmbimi i mallrave dhe shërbimeve
përcaktohen kryesisht nga oferta dhe kërkesa në mënyrë të decentralizuar, pa ndërhyrje të
konsiderueshme të qeverisë. Në një treg të lirë, individët dhe bizneset janë të lirë të bëjnë zgjedhjet e
tyre ekonomike, duke përfshirë çfarë të prodhojnë, si ta prodhojnë atë dhe me çfarë çmimi ta shesin.

Karakteristikat kryesore të një tregu të lirë përfshijnë:

● Të drejtat e pronës private: Individët dhe bizneset kanë të drejtë të zotërojnë, përdorin dhe
disponojnë prona dhe asete sipas dëshirës.
● Konkurrenca: Blerësit dhe shitësit e shumtë në treg konkurrojnë me njëri-tjetrin, gjë që tenton
të çojë në shpërndarje efikase të burimeve dhe çmime më të ulëta.
● Ndërhyrja e kufizuar e qeverisë: Ndërhyrja e qeverisë zakonisht kufizohet në zbatimin e
kontratave, mbrojtjen e të drejtave pronësore dhe parandalimin e mashtrimit dhe detyrimit.
● Mekanizmi i çmimeve: Çmimet përcaktohen nga ndërveprimi i ofertës dhe kërkesës, duke i
sinjalizuar prodhuesit dhe konsumatorët se çfarë të prodhojnë dhe konsumojnë.
● Zgjedhja e konsumatorit: Konsumatorët kanë lirinë të zgjedhin mallrat dhe shërbimet që duan
të blejnë bazuar në preferencat dhe buxhetet e tyre.

Ndërsa sistemi i tregut të lirë shpesh lidhet me kapitalizmin, ai mund të ekzistojë në forma dhe shkallë
të ndryshme brenda ekonomive të përziera, ku disa rregullime dhe ndërhyrje qeveritare mund të
bashkëjetojnë me forcat e tregut.

Është e rëndësishme të theksohet se koncepti i një tregu të lirë "të pastër" është teorik, pasi shumica
e ekonomive të botës reale përfshijnë shkallë të ndryshme të rregullimit dhe ndërhyrjes së qeverisë
për të adresuar çështje të tilla si dështimet e tregut, eksternalitetet dhe pabarazia e të ardhurave.
Ekuilibri midis vlerave ekonomike si efikasiteti, barazia dhe liria është një temë e debatit të
vazhdueshëm në ekonomi dhe politikëbërje. Vende dhe rajone të ndryshme mund të zbatojnë sisteme
dhe politika të ndryshme ekonomike bazuar në vlerat e tyre specifike ekonomike dhe prioritetet
shoqërore.

Tranzicioni në një ekonomi të tregut të lirë në Shqipëri pas rënies së komunizmit në fillim të viteve
1990 ishte me të vërtetë një nga ndryshimet më radikale në shoqërinë shqiptare. Kalimi nga një
ekonomi e planifikuar nga qendra në një ekonomi të orientuar nga tregu pati ndikime të thella dhe të
gjera në aspekte të ndryshme të shoqërisë shqiptare. Këtu janë disa mënyra kryesore se si
transformimi i tregut të lirë ndikoi në shoqërinë shqiptare:

Transformimi ekonomik:

● Fundi i Planifikimit Qendror: Ekonomia e Shqipërisë kishte qenë nën planifikim të rreptë
qendror dhe kontroll shtetëror për dekada nën sundimin komunist. Futja e një tregu të lirë lejoi
çmontimin e mekanizmave të planifikimit qendror dhe privatizimin e ndërmarrjeve shtetërore.
● Sipërmarrja: Tregu i lirë inkurajoi shfaqjen e bizneseve private dhe sipërmarrjes. Shqiptarët
papritmas ishin të lirë të fillonin bizneset e tyre, duke çuar në një përhapje të ndërmarrjeve të
vogla dhe të mesme në sektorë të ndryshëm.
● Investimet e Huaja: Shqipëria tërhoqi investime të huaja ndërsa u hap ndaj ekonomisë
globale. Kompanitë e huaja hynë në tregun shqiptar duke sjellë teknologji të reja, ekspertizë
dhe kapital.

Ndryshimet sociale:

● Pabarazia në të ardhura: Kalimi në një treg të lirë solli pabarazi të ardhurash. Ndërsa disa
individë dhe biznese përparuan, të tjerë u përballën me sfida ekonomike dhe varfëri.
Pabarazia në të ardhura u bë më e theksuar.
● Urbanizimi: Ndërsa mundësitë ekonomike u zhvendosën nga zonat rurale në ato urbane, pati
një migrim të konsiderueshëm nga fshati në qytet, duke çuar në urbanizim dhe ndryshime në
shpërndarjen e popullsisë.

Ndryshimet kulturore dhe të stilit të jetesës:

● Konsumerizmi: Aksesi në një gamë më të gjerë të mallrave dhe shërbimeve çoi në rritjen e
konsumizmit. Shqiptarët tani mund të blinin produkte që më parë nuk ishin të disponueshme
ose të kufizuara.
● Ndikimi perëndimor: Hapja e tregut ekspozoi shoqërinë shqiptare ndaj kulturës, modës dhe
medias perëndimore, të cilat ndikuan në zgjedhjet e stilit të jetesës dhe preferencat kulturore.

Ndryshimet politike:

● Kalimi drejt demokracisë: Tranzicioni ekonomik ishte i lidhur ngushtë me tranzicionin e

Shqipërisë drejt demokracisë. Rënia e komunizmit çoi në vendosjen e një sistemi politik
shumëpartiak, zgjedhjeve dhe një shoqërie më pluraliste.
● Sfidat e korrupsionit: Tranzicioni në një ekonomi tregu gjithashtu paraqiti sfida, duke përfshirë
çështjet e korrupsionit dhe mungesën e kornizave rregullatore. Këto sfida kanë pasur pasoja
politike dhe vazhdojnë të jenë shqetësuese.

Infrastruktura dhe Shërbimet:

 ● Nevojat për investime: Tranzicioni kërkoi investime të konsiderueshme në infrastrukturë,
shërbime publike dhe arsim për t'iu përshtatur kërkesave të një ekonomie tregu. Ky ishte një
proces gradual që kërkonte burime të konsiderueshme.

Integrimi global:
● Integrimi në BE: Lëvizja e Shqipërisë drejt një tregu të lirë ishte pjesë e përpjekjes së saj më
të gjerë për t'u integruar në institucionet evropiane, si Bashkimi Evropian. Ky proces integrimi
përfshinte përafrimin me standardet dhe rregulloret e BE-së.

Kalimi në një treg të lirë nuk ishte pa sfida. Shqipëria përjetoi periudha të paqëndrueshmërisë
ekonomike, inflacionit dhe trazirave sociale gjatë viteve të para të tranzicionit. Për më tepër, ndërkohë
që tregu i lirë solli mundësi, ai gjithashtu paraqiste rreziqe dhe sfida, duke përfshirë shqetësimet për
korrupsionin dhe nevojën për korniza të fuqishme rregullatore.

Kalimi në një treg të lirë në Shqipëri pas rënies së komunizmit ishte një periudhë transformuese në
historinë e vendit. Ai riformësoi ekonominë, shoqërinë dhe politikën, duke i hapur rrugën Shqipërisë
për t'u angazhuar me ekonominë globale dhe për të ndjekur reformat demokratike. Efektet afatgjata të
këtij tranzicioni vazhdojnë të formësojnë trajektoren dhe zhvillimin e vendit.