HABERLEŞME SİSTEMLERİ II

Bölüm 11

Dr. Cihat ŞEKER

Elektrik-Elektronik Mühendisliği

2021
 Haberleşme Sistemlerinde Binari Veri İletimi

Bölüm İçeriği

1. Dijital Kodlar 5. Geniş Bant Modülasyonu

2. Dijital İletimin İlkeleri 6. Genişbant Modem Teknikleri

3. İletim Verimliliği 7. Hata Tespiti ve Düzeltme

4. Temel Modem Kavramları 8. Protokoller

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 2

 Dijital Kodlar

Çoğu haberleşme teknolojisi, dijital veri iletim kanallarını kullanmaktadır. Bu durum dijital verilerin verimli bir
şekilde iletilmesini, dönüştürülmesini ve alınmasını gerekli hale getirmektedir.
Bilgisayarlar tarafından işlenen ve saklanan veriler sayısal veya metin içerikli olabilmektedir.
Bilgisayar tarafından üretilen veriler dijital sinyallerdir.
Bilgisayarların icadından önce bile, verileri temsil etmek için dijital kodlar kullanılmıştır.
Erken Dijital Kodlar
Mors kodu başlangıçta kablolu telgraf haberleşmesi için tasarlanmıştır. Ancak daha sonra kablosuz haberleşme için
de uyarlanmıştır.
Alfabede bulunan harfleri, sayıları ve noktalama işaretlerini temsil eden bir dizi "nokta" ve "çizgi" den
oluşmaktadır.
Erken dönemde kullanılan bir başka binari veri kodu Baudot kodu olarak bilinmektedir. Bu teknikte, daktilo gibi
çalışan, bir telgrafa bağlı olarak yazıcı görevi gören cihazlar kullanılmaktadır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 3

 Dijital Kodlar

Modern Binari Kodlar

Modern veri haberleşmesinde bilgi bir sistem kullanılarak iletilmektedir. Bu sistemde sayılar ve harfler binari
kelimeler ile temsil edilmektedir. Örneğin klavye üzerinde bulunan herhangi bir sayıya ya da harfe basıldığında
bilgisayar belleğinde bulunan o karaktere özgü binari kelime çağırılmaktadır. Binari kelime manyetik bantta veya
diskte saklanmaktadır.
Modern Binari Kodlar: Bilgi Alış-verişinde Kullanılan Amerikan Ulusal Standart Kodu
En yaygın kullanılan veri haberleşmesi kodu, 7 bitlik binari kodlardan oluşan Bilgi Alış-verişinde Kullanılan
Amerikan Ulusal Standart Kodu (ASCII) olarak bilinmektedir.
128 sayı, harf, noktalama işareti ve diğer sembolleri temsil edebilmektedir.
ASCII ile, alfabenin hem büyük hem de küçük harfleri temsil edilebilmektedir.
Birkaç ASCII kodunun iki ve üç harfli tanımları bulunmaktadır. Bu kodlar işlemleri başlatmakta veya sorulara yanıt
vermektedir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 4

 Dijital Kodlar

Modern Binari Kodlar: Onaltılık Değerler

Binari kodlar genellikle ondalık değerler değil onaltılık değerler kullanılarak ifade edilmektedir.
Binari bir kodu onaltılık tabana (eşdeğerine) dönüştürmek için, binari sayı 4 bitlik gruplara bölünmelidir.
En düşük anlamlı bitten (yani en sağdan) başlayıp sola doğru gidilmelidir. (Kodların her birinin başında 0 olduğu
varsayılmalıdır)
Modern Binari Kodlar: Genişletilmiş Binari Kodlu Ondalık Ara Değişim Kodu
Genişletilmiş Binari Kodlu Ondalık Ara Değişim Kodu (EBCDIC) IBM tarafından geliştirilmiştir.
ASCII'ye benzer 8 bitlik bir koddur. Maksimum 256 karakterin temsil edilmesini sağlamaktadır.
Birincil kullanım alanı IBM ve IBM uyumlu bilgi işletim sistemleri ve ekipmanlarıdır. ASCII kadar yaygın olarak
kullanılmamaktadırlar.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 5

 Dijital İletimin İlkeleri

Seri İletim
Veriler iki şekilde
iletilmektedir:
1. Paralel
2. SeriGain or Attenuation
Power
Uzun dB = 10 log Pout/ Pin
mesafeli
haberleşme
sistemlerinde veri
aktarımları seri olarak Şekil 1. ASCII M harfinin seri iletimi
yapılmaktadır.
Seri iletimde, veri sözcüğündeki her bir bit birbiri ardına iletilmektedir.
Paralel veri iletimi, uzun mesafeli haberleşme için pratik ve uygulanabilir değildir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 6

 Dijital İletimin İlkeleri

Seri İletim: Seri Veri Hızının İfade Edilmesi

Veri aktarım hızı genellikle saniye başına bit sayısı olarak belirtilmektedir (bps veya b/s).
Dijital haberleşme sistemlerinde veri hızını ifade etmek için kullanılan bir diğer terim de baud hızıdır.
Baud hızı, belirli bir zaman biriminde ortaya çıkan sinyal öğelerinin veya sembollerin sayısıdır.
Bir sinyal ögesi, basitçe şu şekilde tanımlanmaktadır; iletilen binari sinyalde oluşan değişikliktir.
Asenkron İletim
Asenkron iletimde her veri sözcüğüne başlangıç ​ve bitiş bitleri eşlik etmektedir. Bu bitler veri sözcüğünün
başlangıcını ve sonunu belirtmektedir.
Hiçbir veri iletilmediğinde, haberleşme hattı genellikle yüksek seviyededir veya binari 1’dir.
Veri haberleşmesi terminolojisinde, buna işaret denilmektedir.
Bir veri sözcüğünün başlangıcını belirtmek için bir başlangıç ​biti, yani binari 0 veya boşluk iletilmektedir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 7

 Dijital İletimin İlkeleri

Asenkron İletim
Çoğu düşük hızlı dijital veri iletimi (1200-56.000-bps aralığı) asenkrondur.
Asenkron iletim son derece güvenilirdir.
Asenkron iletimin birincil dezavantajı, ekstra başlangıç ve bitiş bitlerinin veri iletimini etkili bir şekilde
yavaşlatmasıdır.

Şekil 2. Başlangıç ve bitiş bitleri ile asenkron iletim

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 8

 Dijital İletimin İlkeleri

Senkron İletim
Her veri sözcüğünü başlatma ve durdurma bitleri olmadan birbiri ardına iletme tekniği senkron veri iletimi olarak
adlandırılmaktadır. Bu teknikte veriler genellikle çok sözcüklü bloklar halinde iletilmektedir
Verici ve alıcı arasındaki senkronizasyonu sağlamak için, bloğun başına ve sonuna bir grup senkronizasyon biti
yerleştirilmektedir.
Her veri bloğu yüzlerce hatta binlerce 1 baytlık karakteri temsil edebilmektedir.
Bir bloğun başındaki ve sonundaki özel senkronizasyon kodları iletilen toplam bit sayısının çok küçük bir kısmını
temsil etmektedir. Asenkron iletimde kullanılan başlatma ve durdurma bitlerinin sayısı ile karşılaştırıldığında
senkron iletimde senkronizasyon için daha az sayıda bit kullanılmaktadır.
Bu nedenle senkron iletim asenkron iletimden çok daha hızlıdır. Senkron iletimde senkronizasyon için gereken ek
yük çok daha azdır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 9

 Dijital İletimin İlkeleri

Şekil 3. Senkron veri iletimi

Kodlama Metodları
Dijital sinyaller ister temel bant yöntemleriyle ister geniş bant yöntemleriyle iletilsin, iletilmeden önce
kodlanmaktadır. Kodlama işlemi veriyi haberleşme ortamıyla uyumlu hale getirmek için veya iletimde istenen bir
işlemi kolaylaştırmak için kullanılmaktadır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 10

 Dijital İletimin İlkeleri

Kodlama Metodları
Sıfıra dönüşsüz (NRZ) kodlama yönteminde, sinyal tüm bit süresi boyunca kendisine atanan binari seviyede
kalmaktadır.
Broadband Transmission
Sıfıra dönüşlü (RZ) kodlama yönteminde, binari 1 gerilim seviyesine atanan sinyal bit süresi içerisinde sıfıra
A broadband transmission takes place when a carrier signal is modulated, amplified, and sent to the antenna for
dönmektedir.
transmission.
Manchester kodlaması iki fazlı kodlama olarak da adlandırılmaktadır. Tek kutuplu veya iki kutuplu olabilmektedir.
The two most common methods of modulation are:
Yerel alan ağlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Manchester sisteminde, binari 1 bit aralığının ilk yarısında
pozitifAmplitude Modulation
darbe olarak (AM) Daha sonra bit aralığının kalan yarısında negatif darbe olarak iletilmektedir.
iletilmektedir.
Frequency Modulation (FM)
Another method is called phase modulation (PM), in which the phase angle of the sine wave is varied.
İletim Verimliliği

İletim verimliliği, iletilen verilerin doğruluğu ve hızı ile ilgilenmektedir. Sinyalin türü ne olursa olsun ( yani, ister ses
sinyali ister video sinyali, ister analog sinyal, isterse de dijital sinyal olsun) haberleşme ortamı üzerinden
gönderilirken ve alınırken doğruluğu ve hızı ile ilgilenmektedir.
Bilgi teorisi kuramının temel konusudur.
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 11
 İletim Verimliliği

Hartley Kanunu
Belirli koşullar altında gönderilebilecek bilgi miktarı, haberleşme kanalının bant genişliğine ve iletim süresine
bağlıdır.
Matematiksel olarak Hartley’s kanunu;
C = 2B
Burada C, saniye başına bit olarak ifade edilen kanal kapasitesini, B kanal bant genişliğini ifade etmektedir.
Bir kanalın bant genişliği ne kadar büyükse, belirli bir zaman diliminde iletilebilecek bilgi miktarı da o kadar büyük
olur.
İletilen bit hızı ne kadar yüksekse, sinyali minimum distorsiyonla geçirmek için gereken bant genişliği de o kadar
büyük olmaktadır.
İletim Ortamı ve Bant Genişliği
Veri haberleşmesinde kullanılan en yaygın iki ortam türü kablolu ortam ve kablosuz ortamdır.
Koaksiyel ve çift bükümlü olmak üzere iki tür kablo kullanılmaktadır.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 12

 İletim Verimliliği

İletim Ortamı ve Bant Genişliği

Koaksiyel kablo üzerinde boncuklu
koruma bulunan bir yalıtkanla
çevrilidir. Merkezinde iletken bir tel
bulunmaktadır. Tüm kablo plastik bir
Broadband Transmission
yalıtım malzemesi ile kaplanmıştır.
Frequency-shift keying (FSK) takes place when data is converted to frequency-varying tones.
Burgulu (ya da bükümlü) çift kablo,
birbirine
takes place inüzerinde
the receiver bükülmüş
when the original baseband (eudio signal is extracted.
yalıtılmış iki adet telden
oluşmaktadır.

Şekil 4. Dijital veri iletiminde kullanılan kablo türleri.

(a) Koaksiyel kablo (b) Çift bükümlü kablo, kılıfsız (UTP)

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 13

 İletim Verimliliği

İletim Ortamı ve Bant Genişliği Çoklu Kodlama Seviyeleri

Çift bükümlü kablonun hem kılıflı hem de kılıfsız (UTP) Kanal kapasitesi, çok seviyeli kodlama teknikleri
versiyonları mevcuttur. kullanılarak değiştirilebilmektedir. Bu teknikler ile
sembol başına daha fazla bitin iletilmesi sağlanmaktadır.
Genellikle koaksiyel kablolar ve kılıflı bükümlü çift
kablolar tercih edilmektedir. Çünkü, gürültü ve ses Sadece 1 bitten fazlasını temsil eden semboller
karışmasından (cızırtı) koruma sağlamaktadırlar. kullanılarak veri iletmek mümkündür.
Ses karışması, kılıfsız bir kablodan hemen Kanal kapasitesini artırmak için birden fazla gerilim
bitişiğindeki kabloya istenmeyen sinyal aktarımıdır. seviyesi kullanılabilmektedir.
Bu aktarım endüktif veya kapasitif kuplaj yoluyla
gerçekleşmektedir. Her sembol için farklı faz kaymaları kullanan teknikler
bulunmaktadır.
Herhangi bir kablonun bant genişliği fiziksel özelliklerine
göre belirlenmektedir.
Tüm tel kablolar, endüktans, kapasitans ve direnç
değerine sahip tellerden oluşmaktadır. Bu sebeple alçak
geçiren filtre görevi görmektedirler.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 14

 İletim Verimliliği

Gürültünün Kanal Üzerindeki Etkisi

Bilgi kuramının ilgilendiği bir diğer önemli konu, gürültünün sinyal üzerindeki etkisidir.
Artan bant genişliği iletim hızını artırmaktadır. Ancak aynı zamanda daha fazla gürültünün geçmesine izin
vermektedir.
Tipik haberleşme sistemleri, sistemde gürültü olduğunda daha güvenilir bir iletim sağlamak için maksimum kanal
kapasitesinin üçte biri ila yarısını kullanmaktadır.

Temel Modem Kavramları

Dijital veriler telefon ve kablolu TV hatları üzerinden modemler sayesinde iletilmektedir. Modem hem bir
modülatör hem de bir demodülatör devresi içermektedir. Ayrıca modem geniş bant haberleşme tekniklerini
kullanmaktadır.
Modemler, binari sinyalleri hem kablolu ortamda hem de kablosuz ortamda iletilebilen analog sinyallere
dönüştürmektedir. Bu analog sinyaller daha sonra demodüle edilerek eşdeğer binari çıkışı yeniden üretilmektedir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 15

 Temel Modem Kavramları

Dört temel modem türü

bulunmaktadır:
1. Geleneksel analog
çevirmeli tip
modemler.
2. Dijital abone hattı
modemleri.
3. Kablolu TV
modemleri.
4. Kablosuz modemler.

Şekil 5. Modemlerin telefon ağında dijital veri aktarımındaki rolü

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 16

 Temel Modem Kavramları

Veri Haberleşmesinde Kullanılan Modülasyon Teknikleri

Modern modemlerde dört temel modülasyon türü kullanılmaktadır:
1. Frekans kaydırmalı anahtarlama (FSK)
2. Faz kaydırmalı anahtarlama (PSK)
3. Quadratür (Dörtlü) genlik modülasyonu (QAM)
4. Ortogonal frekans bölmeli çoğullama (OFDM)
Veri Haberleşmesinde Kullanılan Modülasyon Teknikleri: Frekans Kaydırmalı Anahtarlama (FSK)
Frekans kaydırmalı anahtarlama, modemlerde kullanılan en eski ve en basit modülasyon tipidir.
FSK’da, binari 0’ları ve 1’leri temsil etmek için iki farklı frekans kullanılmaktadır.
Boşluk olarak adlandırılan binari 0 için 1070 Hz frekansı kullanılmaktadır.
İşaret olarak adlandırılan binari 1 için ise 1270 Hz frekansı kullanılmaktadır.
Bu iki frekans, seri binari verileri oluşturmak için dönüşümlü olarak iletilmektedir.
Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 17
 Temel Modem Kavramları

Veri Haberleşmesinde Kullanılan Modülasyon

Teknikleri: Faz Kaydırmalı Anahtarlama
Faz kaydırmalı anahtarlamada (PSK), iletilecek binari
sinyalin içeriğine göre taşıyıcı sinüs dalgasının fazı
kaydırılmaktadır.
180°’lik faz kayması, meydana gelebilecek maksimum
faz farkı, fazın terslenmesi veya fazın tersine çevrilmesi
olarak bilinmektedir.
Bir binari 0 iletilirken, taşıyıcı sinüs dalgasının fazı
normaldir, binari 1 iletilirken taşıyıcı sinüs dalgasının
fazı 180˚ kaydırılmaktadır.

Şekil 6. Frekans kaydırmalı anahtarlama. (a) Binari sinyal (b) FSK sinyal

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 18

 Temel Modem Kavramları

Veri Haberleşmesinde Kullanılan

Modülasyon Teknikleri: QPSK
Sinyal iletimi için gereken bant
genişliğini artırmadan binari veri
hızını artırmanın yolu, faz değişikliği
başına 1 bitten fazlasını kodlamaktır.
Bu sistem dörtlü, dördün veya dört
fazlı PSK (QPSK veya 4-PSK) olarak
bilinmektedir. Baud başına daha fazla
bit kodlanmaktadır. Veri aktarımının
bit hızı, baud hızından daha yüksek
olabilmektedir. Ancak bant genişliği
artmamaktadır.
İletilen veri kelimesindeki her bir
ardışık bit çiftine belirli bir faz
atanmaktadır.
Dibit adı verilen her seri bit çifti,
Şekil 7. Binari faz kaydırmalı anahtarlama.
belirli bir faz ile temsil edilmektedir.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 19

 Temel Modem Kavramları

Şekil 8. Quadratür PSK modülasyonu. (a) Farklı bit çiftleri için taşıyıcı dalganın faz açısı. (b) Taşıyıcı sinüs dalgasının
fazör gösterimi. (c) QPSK'nın takımyıldız diyagramı.

Dr. Cihat ŞEKER, KBU, EEE, 2021 20