Client–server model

Web server-ը ապարատային և ծրագրային ապահովման

համակարգ է, որը http հարցում է ընդունում և ինֆորմացիա

փոխանցում՝ html ֆայլ, տեքստ, նկար։ Սերվերում են պահպանվում մեր

կայքի տվյալենրը։

Server -ը ծառայություն մատուցողն է, այն ինչ գտնվում է էկրանից

դուրս, ռեակցիան է օգտատերի արած գործողությանը։

Client -ը ծառայության պատվիրատուն, այն ինչ տեսնում է

օգտատերը էկրանին։

Client-ի ամենատարածված տեսակ է բրաուզերը։ Բրաուզերում

մենք http հարցում ենք ուղարկում սերվերին։ 1C ծրագրիը նույպես

համարվում ա կլիենտ, որի տվյալները մեծ մասամբ պահվում են

կլիենտի դաշտի մեջ, որոշ ինֆորմացիա միայն գնում տվյալների

բազաում։

Client-ը/բրաուսերը/ server-ին ուղարկում է http request, server-ը մշակում

է ինֆոն, ուղարկում http response` պատասխան/կայքի ձևով/։ Եթե կա

տվյալների բազայի համար առանձին սերվեր, ապա կլիենրը

ուղարկում է հարցում սերվերին, սերվերը տվյալների բազային և

հետադարձ փոխանակում է լինում ինֆոյի։

Server-ը համակարգիչ ա, որում նստացրած են կայքի բոլոր

ֆայլերը։ Կայքը գործարկելու համար պետքա սերվերում տեղ

առնել/hosting/ մեր կայքի ինֆոն տեղադրելու համար։

Browserը դիմում ա մոտիկ DNServer-ին, որի մեջ ինֆո կա էն մասին, թե

որ IP ին ա համապատասխանում տվյալ կայքի դոմենին, IP ստանալով

browserը server-ին ուղարկում ա http հարցում 80 port- ի միջոցով, որի մեջ կա

ինֆո սերվերից անհրաժեշտ պապկա գտնելու համար, serverը մշակում

ա հարցումը, վերադարձնում ա պետք էկած ֆայլը, այսինքն կայքը

բացում ա browserում։

Մեր կայքի ֆայլերը serverին միացվում ա ftp client protocolի միջոցով, էդ

անում ա Provider ը։

Web server ում կայք տեղադրելու համար կայքը պետքա ունենա domain

և IP address;

Նոր կայք ռեգիստրացիա անելիս կայքին տրվում ա IP address, որը

ավելանում ա DNS-ում, այսինքն IP address կպնում ա domain-ին։ Դա

անում ա hosting provider-ը։

Domain-ի անունը պահվում ա DNS-ում, երբ browser-ում հավաքում ենք

կայքի հասցեն՝ domainը, հարցում ա գնում դեպի DNS, ոտրեղ

համապատասխան դոմենի անվան գտնում ա կայքի IP addressը, ու

վերադարձնում browser-ին(կայքը պետքա ունենա մի IP address, բայց

կարա ունենա մի քանի դոմեն, օրինակ facebook.com, fb.com )։

IP address - որոշում ա կայքի տեղակայումը, ամեն մի կայք ու

օպերացիոն համակարգ ունի իր հասցեն

Domain - կայքի անունը

DNS - domain name server

Host - computer, phone, TV

Host/hosting - սերվերի մեջ կայքի համար նախատեսված տարածք

Provider - զբաղվում ա էս ամեն ինչով

http - պրոտոկոլ ա, որի միջոցով server-ից ինֆոն փոխանցվում ա client-

ին/html ֆայլերը/

Client - browser

Url - http/domain_name

1. առնել դոմեն

2. Առնել hosting` տարածք սերվերում, hosting առնելիս public IP address

ենք ստանում

3. Hosting-ին կպցնում ենք մեր դոմենը(կարա լինի մեկից ավելի)

4. cPanel - ում տեղադրում ենք մեր ֆայլերը՝ html,css

Web site - կայք է, որը տեղեկատվական բնույթ ա կրում, իրենից

ներկայացնում ա կոնտենտ տրամադրող պլատֆորմա այցելուների

համար, պարունակում ա հիմնականում տեքստային ֆայլեր, նկարներ,

երաժշտություն, site-ը չի տալիս հնարավորություն փոխազդել մեր

ծրագրի հետ, օգտագերը հասանելիություն չունի իր ինֆորմացիան

տեղադրել կայքում, բացի բաժանորդագրվելուց։ Օրինակ

նորությունների կայքեր, վիկիպեդիա։

Web application - համակարգչային ծրագրեր են որնոք նաև կարող են

տեղադրված լինել ինտերնետում, և թույլ են տալիս օգտատերին

ներմուծել, ստանալ և տվյալների հետ այլ գործողություններ անել

փոխազդեցության միջոցով՝ ինֆորմացիա տեղադրել, նամակներ

ուղարկել, նկարներ տեղադրել։ Այս ծրագրերը խիստ կապ ունեն մեր

սերվերի հետ և հաճախ են հարցում ուղարկում սերվերին։ Օրինակ fb,

gmail, youtube, amazon։

Web service - ծրագրային ինտերֆեյս ա` API, որը աշխատում ա սերվերի

վրա և կլիենտին տրամադրում ա տվյալներ http պրոտոկոլի միջոցով։

Այն թույլ ա տալիս տարբեր վեբ ծրագրերի փոխազդել միմյանց հետ։

Ծրագիր ա, որը ապահովում ա կայքերի միջև փոխազդեցությունը՝

ինֆոյի փոխանակում json/xml ֆայլերի միջոցով, այսինքն SOAP protocol -

ի կամ REST-ի միջոցով։

Web-service-ի ռեալիզացման համար կան հետևյալ պրոտոկոլները՝

- SOAP/Simple Object Access Protocol/

- REST/Representational State Transfer/։

SOAP-ը ստանդարտիզացված պրոտոկոլ ա, կան մի շարք

սահմանված կանոններ, որոնց հիման վրա պետք է հարցումը

ուղարկել։ SOAP-ը օգտագործում ա պարտադիր XML և աշխատում ա

http պրոտոկոլի միջոցով, իսկ REST-ը ավելի ճկուն ա, որի դեպքում

տվյալները փոխանակվում են հիմնականում JSON-ի/նաև այլ

ֆորմատների/ միջոցով, http հարցում ուղարկելով։ SOAP-ի դեպքում

ավելի մեծ ծավալով ինֆո կարող ենք փախանցել։

SOAP-ը կարող է աշխատել տարբեր պրոտոկոլներով։ SOAP-ի դեպքում

ինֆոն չի կեշավորվում։

REST-ը աշխատում է Http/Https պրոտոկոլներով, ինֆոն կեշավորվում է։

Restful - ը web-service -ն ա, որը համապատասխանում է REST-ի

պահանջներին։
Protocol - ինֆորմացիայի փոխանակման մեթոդ է։

Պրոտոկոլը կանոնների ու միջոցների խումբ ա, որոնց միջոցով

փոխազդեցություն ա տեղի ունենում վեբ սերվիսների

կոմպոնենտների և տարբեր վեբ սերվիսների միջև, այսինքն ինչես

պետք է մեր ինֆորմացիան փոխանվի ինտերնետի միջոցով։

Տեսակները՝

IP — Internet Protocol

TCP/IP — Transmission Control Protocol/Internet Protocol

UDP — User Datagram Protocol

FTP client— File Transfer Protocol - ֆայլ փոխանցելու համար, սրա

միջոցով մեր կայքի ֆայլերը մանում են սերվերին

DNS - այն ոչ միայն Domain Name System է, այլև պրոտոկոլ է, առանց որի

այդ սիստեմը չէր կարող աշխատել։ Այն թույլ է տալիս կլիենտի

համակարգչին DNS սերվերից ինչ-որ կայքի IP հասցե ստանալ, նաև

օգնում է DNS սերվերներին իրար միջև տվյալների բազաներ

փախանակել։

HTTP — HyperText Transfer Protocol - ի սկզբանե նախատեսված էր html

ֆայլի փոխանակման համար, հիմա օգտ է ինտերնետում ցանկացած

ինֆորմացիայի ուղարկման ստացման համար։ Այն կլիենտ-

սերվերային փոխազդեցության պրոտոկոլ ա հանդիսանում, որտեղ

կլիենտի դերում հանդես ա գալիս բրաուզերը կամ կայքի search-ը

այն կազմված ա հիմնական մասին՝ payload, այն ինֆոյից որը պետք է

ստանալ կամ փոխանցել, header-ից՝ ինչպես պետքա փոխանցվի մեր

ինֆոն, սերվերից պատասխանը գալիս է html ֆորմատով

http request -ի տեսքը։

http response -ի դեպքում նշվում է ստատուս կոդը

100 - 199 ինֆորմացիոն՝ օրինակ ընթացքի մեջ է, հարցումը ընդունված

200 - 299 հաջողված՝ ok, created, no content

300 - 399 վերահղում՝ օրինակ մի քանի պատասխան կարող է ուղարկել

սերվերը ըստ էդ հարցման և պետք է ընտրել, օրինակ url-ը փոխվել ա,

և նոր url ա նշվում, ինֆոն գտնվել է այլ հասցեում

400 - 499 սխալներ կլիենտի կողմից՝ 404` Not Found սերվերում չկա նման

ինֆո, 401` սինտաքսի սխալի պատճառով սերվերը չի ընդունում

հարցումը, սխալ լոգին պառոլ

500 - 599 սերվերի սխալ

Request-ը կազմված ա երեք մասից՝

- request line մեկնարկային տողից - պարտադիր ա, կազմված ա
մեթոդից, url-ից, պրոտոկոլի վերսիայից
- header-ից - նկարագրում ա body-ին, պարամետրեր, այլ ինֆո,
բրաուզերի անունը, վերսիան, հասցեն, որով կլիենտը ուղարկել է
հարցումը/պարտադիր չի/
- body - այն տվյալներն են, որոնք ուզում ենք փոխանցել,
հիմնական ինֆոյի պարունակությունը /պարտադիր չի/
Երբ սերվերից պատասխան ենք ստանում, մեծ մասամբ body-ին
իրենից ներկայացնում է վեբ էջի պարունակությունը՝ html էջը։
Նախկինում կլիները սերվերից միայն ինֆո էր ստանում, իսկ հիմա
կարող է ջնջել, փոփոխել, ստեղծել, որի համար կան հետևյալ
մեթոդները՝
- Get - ստանալ ինֆո առանց ինֆորմացիայի վրա փոփոխություն

անելու, փոքր ծավալով ինֆո-ի համար է

- Post - օգտ է սերվեր ինֆո ուղարկելու համար, որը կարող է ազդել

ռեսուրսի պարունակության վրա, նոր ռեսուրս ստեղծելու համար։ Ի

տարբերություն get-ի, post հարցումը չի կեշավորվում, բրաուզերի

պատմության մեջ չի մնում, չենք կարող բրաուզերի էջանիշի մեջ

ավելացնել, ծավալային սահմանափակում չունի

- Put - օգտ ենք update անելու համար

- Delete - օգտագործում ենք սերվերում օբյեկտը ջնջելու համար

Post-ը և put-ը նույնն են։

http-ին հարցումը ուղարկում ա առանց կոդավորման, իսկ https-ը՝

կոդավորված
 URL/Uniform Resource Locator/ - կայքի ունիկալ հասցեն ա, որը

որոշում ա կայքի տեղը ինտերնետում։ Ամեն մի url տանում ա դեպի

ինտերնետում առկա կոնկրետ ռեսուրսի՝ կայքի, html էջ, css ֆայլ, նկար։

URL

https://www.facebook.com/

Պարունակում ա պրոտոկոլի անունը, կայքի հասցեն։ Որոշում ա

կայքի տեղը հասցեով

URN - Uniform Resource Name

https://www.facebook.com/groups/feed/

Որոշում ա կայքի տեղը ֆայլի անունով

URI - Uniform Resource Identifier որոշում ա կայքի տեղը հասցեով կամ

անունով կամ երկուսը միասին

https://www.facebook.com/groups/feed/

IP address - կայքի ունիկալ հասեցն ա ինտերնետում կամ լոկալ

ցանցում թվային տեսքով, ցույց ա տալիս կայքի տեղը ինտերնետում։

DNS - Domain Name System - ամեն մի թվային IP հասցեին տվրում ա

անվանում՝ Domain, DNS-ը փոխում ա domain-ի անունը թվայինի՝ IP

հասցեի, ցանկացած url ունի իր IP հասցեն։

 Մեր համակարգիչը կպչում ա մեր ինտերնետ պրովայդերի՝ ucom,

ցանցին։

Кэш/cache - Բրաուզերը որոշ տվյալներ պահպանում ա մեր

համակարգչի disk drive/жёсткий диск/-ում՝ նկարներ, երգեր, վիդեոներ։

Դա արվում ա, որպեսզի հաջորդ անգամ կայք գործելիս ավելի արագ

լինի զագրուզկան, այսինքն ինֆորմացիայի մի մասը զագրուզկայա

լինում ոչ թե սերվերից, այլ հենց մեր համակարգչից։

Cookie - նույնպես ժամանակավոր տվյալներ են, որոնք

պահպանվում են համակարգչում, բայց ծառայում են օգտատերի

անձնական տվյալների պահպանման համար, օրինակ լոգին պառոլ,

նաստրոյկաներ։ Երբ օրիակ մտնում ենք fb, բրաուզերը մեր այդ

տվյալենրը դիսկից ուղարկում ա սերվերին, որի միջոցով միանգամից

հայտվում ենք մեր էջում և ամեն անգամ կարիք չի լինում հավաքել

լոգին պառոլը։ Այդպես նաև պահպանվում ա գովազդի մասին ինֆոն,

որը մենք ավելի հաճախ ենք նայում կամ search անում, այդ

պատճառով էլ մեզ նմանատիպ գովազդներ ա բերում։

 DevTools - ներկառուցված ա բրաուզերի մեջ։ Գործիքներ են,

նախատեսված ծրագրավորման և տեստաորման համար

Console - գրվում ա js-ի սխալենրը, նաև կարող ենք js-ով գրված

script-եր գործարկել

Sources - սերվերների մասին ինֆոյա պարունակում, կա որոշ ինֆո,

որը վերցնում ենք այլ սերվերներից, js ֆայլնա պարունակում այդ էջի

Network - պարունակում ա ինֆո կլիենտի և սերվերի

փոխազդեցության մասին։ Այստեղ տեսնում ենք հարցումը որը

ուղարկումա կլիենտը և սերվերի պատասխանը

Performance - կայքի աշխատանքի արագագործության ստուգում։

Security - կարող ենք տեսնել ինչ պրոտոկոլներ ա օգտ կայքում։

!!! Սերվերից որպես հարցման պատասխան ստացած ֆայլից

բրաուզերը սկզբից կարդում ա html, հետո css, հետո js։ Հաջող

պատասխանի դեպքում հարցման ստատուսը 202 ա լինում։