Professional Documents
Culture Documents
ÜNİTE Yerleşme Ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi (Bilgi Sarmal)
ÜNİTE Yerleşme Ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi (Bilgi Sarmal)
Notları
1
3. Anadolu’nun İlk Fatihleri Mengücekler (1071 - 1228)
• Anadolu’ya ilk Türk akınları, IV. yüzyılın sonlarında önce
Hunlar daha sonra Sabarlar tarafından gerçekleştirilmiştir. ✔ Erzincan merkezli Kemah, Şebinkarahisar ve
Divriği şehirlerini içine alan bir bölgede Mengücek
• Abbasi himayesindeki Türkler, Anadolu’yu yurt edinme
amacı taşımayan akın faaliyetleri düzenlemişlerdir. Gazi tarafından kuruldu.
• Selçuklular zamanındaki ilk Anadolu akınları ise Çağrı ✔ 1985 yılında “UNESCO
Bey ile başlamıştır. Tuğrul Bey, Anadolu’yu yurt edinme Dünya Miras Listesi”ne
politikasının temellerini atmış ve 1048 Pasinler Savaşı ile dâhil edilen Divriği Ulu
Selçuklu ve Bizans orduları ilk kez karşı karşıya gelmiş-
Cami ve Darüşşifası
lerdir.
günümüze kadar gelen
• 1064’te Ani Kalesi alınmış 1071 Malazgirt Zaferi ile de
en önemli eserleri oldu.
Anadolu’nun kapıları Türklere açılmış ve Anadolu’da ilk
Türk beylikleri kurulmuştur. Artuklular (1102 - 1409)
a. Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ✔ Artuk Gazi tarafından Mardin merkezli kurulmuş;
Danişmentliler (1080 - 1178) Hasankeyf, Mardin ve Harput ol-
mak üzere üç kol hâlinde varlığı-
✔ Danişmentoğlu Ahmet Gazi tarafından Sivas mer-
nı sürdürmüşlerdir.
kez olmak üzere kuruldular ve topraklarını Çukurova’ya
kadar genişlettiler. ✔ Çeşitli mekanik aletler ve
✔ İlk zamanlarda Türkiye Selçukluları ile mücadele otomatları icat eden, Leonardo
ettiler. Daha sonra Selçuklularla birleşerek Haçlılara da Vinci’ye ilham kaynağı olan
karşı savaştılar. Cezerî, çalışmalarını Artuklular
2
• I. Kılıç Arslan’dan sonra I. Mesut daha sonra da
Saltuklular (1072 - 1202) II. Kılıç Arslan tahta çıktı.
Ebulkasım Saltuk tarafından Erzurum’da kuruldular. • II. Kılıç Arslan Dönemi’nde Bizans, Türkiye Selçuklularını
Haçlılar, Gürcüler ve Ermenilerle mücadele ettiler. Anadolu’dan atmak için büyük bir ordu hazırladı. İki taraf
Miryokefalon Savaşı’nda karşı karşıya geldi.
Çaka Beyliği (1081 - 1093)
3
• Üst düzey devlet işlerinin görüşüldüğü Divân-ı Saltanat
Haçlı Seferlerinin Nedenleri
içerisinde Büyük Selçuklulardan farklı olarak Naib-i Salta-
nat ve Pervane divanları oluşturulmuştur. ✔ Kudüs’ün Müslümanların elinden alınmak istenmesi
• Selçuklularda atabeylik uygulaması da devam etmiştir. (görünen neden)
Melik olarak adlandırılan şehzadeler devlet tecrübesi ka- ✔ İslam dünyasının zenginliklerini ele geçirme düşüncesi
zanması için hocaları olan atabeyler ile vilayetlerde görev- ✔ Bizans’ın Türkleri durdurmakta yetersiz kalması ve
lendirilmişlerdir. kaybettiği toprakları almak için papa ve Avrupa’dan
yardım istemesi
• Türkiye Selçuklu Devleti, diğer bir-
✔ Derebeyleri ve kralların güç,
çok alanda olduğu gibi ordu teşki-
toprak ve şöhret kazanma ar-
latlanmasında da Büyük Selçuklu
Devleti’ni örnek almıştır. zuları
✔ Papanın otoritesini artırmak
• Türkiye Selçuklu ordusunun baş-
istemesi ve misyonerlik
kumandanı Beylerbeyi veya Emi-
düşüncesi
rül-Ümera unvanı alır. Ordu kuman- Papa II. Urban
danlarına ise subaşı, sipehsâlar,
• I. Haçlı Seferi (1096 - 1099), Hristiyanlar için başarıya
serleşker denirdi.
ulaşan tek seferdir. Kudüs, Haçlıların eline geçmiş ve An-
• Selçuklularda donanma kuman- Reis’ül Bahr takya, Urfa ve Kudüs’te Latin krallıkları ku-
danlarına Reis’ülBahr, Emîr-i rulmuştur. Selçuklular, Drakon’da Haçlıla-
Sevâhil veya Meliküs-Sevâhil denirdi. ra önemli kayıplar verdirmiş,
Dorylaion mevkiinde yapılan mü-
cadelede ise Haçlı ordularına en-
Ordu gel olamamışlardır. Haçlıları engel-
lemeyi başaramayan ve İznik’i
Hassa İkta Ücretli
Askerleri Askerleri Askerler
kaybeden Selçuklu sultanı I. Kılıç
Arslan, başkenti Konya’ya taşımıştır.
Bağlı Beylik
Türkmenler ve Devletlerin • II. Haçlı Seferi (1147 - 1149), Musul Atabeyi Nurettin
Askerleri Mahmut Zengi’nin Musul, Şam ve Halep’i Haçlıların elin-
den alması ile başlamış ancak Haçlılar, Selçuklu hükümda-
rı I. Mesut tarafından yenilgiye uğratılmıştır.
Reis’ül-Bahr
Emirül-Ümerâ
(Meliküs- Subaşı • III. Haçlı Seferi (1189 -1192), Eyyubi Devleti hükümdarı
(Beylerbeyi)
Sevâhil) Selahaddin Eyyubi’nin “Hıttin Savaşı”nda Kudüs Krallı-
ğını mağlup etmesi ve Kudüs’ü alması üzerine başlamıştır.
Başkomutan Donanma Komutan Bu sefere katılan Alman İmparatoru Friedrich Barbarossa
Komutanı
Silifke Çayı’nda hayatını kaybetmiş, Fransa Kralı II. Philip-
pe ve İngiltere Kralı Aslan Yürekli Richard deniz yoluyla
• Selçukluların Anadolu hâkimiyeti ile Anadolu’da ekono-
Akka’ya ulaşmış ancak amaçlarına ulaşamamışlardır.
10. SINIF SARMAL TARİH
4
• 1212 tarihine gelindiğinde ise Çocuk Haçlı Seferleri ger- 5. Anadolu’da Moğol İstilası
çekleşmiştir. Fransa ve Almanya’dan binlerce çocuk Kutsal
• 1206 yılında Cengiz Han, bütün Moğol kabilelerini bir-
toprakları kurtarmak
leştirerek dünyanın en güçlü imparatorluklarından biri-
üzere yollara çıkmış-
ni kurmuştur. Cengiz Han’ın ölümünden sonra Moğol
lardı. Ancak bu ço-
hâkimiyetindeki topraklar üzerinde dört tane Moğol devle-
cuklar Marsilya, Ce-
ti kurulmuştur. Bu devletlerden biri olan ve Moğol Büyük
nova ve Brindisi
Hanı Mengü’ye bağlı olan İlhanlılar ise İran ve Anadolu
limanlarına kadar
dolaylarında etkili olmuştur.
gelseler de ya bin-
Çocuk Haçlı Seferleri
dikleri gemiler bat-
Cengiz Han’dan Sonra Kurulan Moğol Devletleri
mış ya da yakalanıp köle olarak satılmışlardır.
Altın Orda Devleti
İlhanlı Devleti
(Hazar ve Karadeniz’in
Haçlı Seferlerinin Sonuçları (İran ve Anadolu)
kuzeyi)
✔ Türklerin batı yönünde ilerleyişleri durdu ancak Çağatay Hanlığı Kubilay Hanlığı
Türkler, verdikleri mücadeleler ile İslam dünyasında (Orta Asya) (Orta Asya’nın doğusu)
saygınlık kazandılar.
✔ Vaatlerini gerçekleştiremeyen Hristiyan din adamları
otoritelerini kaybetti ve skolastik düşünce zayıfladı.
✔ Akdeniz limanları önem kazandı. Cengiz H
Cengiz Han Dönemi
✔ Ticaretle uğraşan burjuvalar güçlendi. Seferlere ka- (1196-1227)
tılmak isteyenlerin para ihtiyacı, bankacılık düzenini or-
an S
luğu (122
taya çıkardı. rator 7-1
pa
on
sı 2
ra
İm
M oğ o l
✔ Anadolu ve İslam ülkeleri büyük ekonomik kayba
79
)
uğradı.
✔ Bizans İmparatorluğu daha uzun yaşama imkânı
buldu fakat Haçlıların yağmacı anlayışı Bizans’a da
Moğol İmparatorluğu
zarar verdi.
✔ İslam dünyasından barut, pusula, matbaayı öğrenen • Bu dönemde gerçekleşen Yassıçemen Savaşı’nda
Avrupalılar, bilimsel alanda ilerleme sürecine girdi. (1230) Türkiye Selçuklularının Harzemşahları yenmesi ve
Harzemşahların yıkılış sürecine girmesi ile Moğollar ve
✔ Seferler esnasında Haçlılar dünya tarihinin en büyük
Türkiye Selçukluları komşu olmuşlardır.
katliamlarını gerçekleştirdiler.
✔ Özellikle I. Haçlı Seferi ile yola çıkan ve çoğunluğu • Moğollar ile Anadolu arasında tampon vazifesi gören Har-
sivillerden oluşan gruplar geçtikleri yerleri yağmaladı- zemşahların yıkılması ve Baba İshak Ayaklanması’nda
lar. Müslümanlar dışında Yahudileri ve yeri geldiğinde Selçukluların zayıfladığının anlaşılması Moğolların Anado-
sözde kurtarmak için geldikleri yerli Hristiyanları kat- lu üzerine akınlar düzenlemesinde etkili
lettiler. olmuştur.
10. SINIF SARMAL TARİH
5
• Moğol İstilası, 1221’den itibaren batı yönünde gittikçe
✔ Güvenlik sorunu ile beraber ticaret yolları önemini kay-
yoğunlaşmış ve Anadolu coğrafyası için bir tehdit hâline
betti, tarımsal üretim ve ekonomi bozuldu.
gelmiştir. Daha önce Moğollardan kaçarak Horasan,
İran ve Azerbaycan’a gelen Türkmenler, kitleler hâlinde ✔ Doğu Anadolu’da yaşayan ve Moğol baskısı ile batı-
Anadolu’ya göç etmeye başlamıştır. ya göç eden Türkmenler, Anadolu’nun batı bölgelerinin
Türkleşmesinde etkili oldular.
• I. Alâeddin Keykubad’ın 1237’de ölümüyle tahta çıkan
II. Gıyâseddin Keyhüsrev Dönemi’nde devlet içindeki so- ✔ Moğollar birçok önemli şehre ve esere zarar verdi.
runlar iyice art- Anadolu’daki bilimsel ve kültürel gelişmeler durdu.
mış ve Moğol- ✔ Selçuklu sultanlarına bağlı Türkmen beyleri bağım-
lar Anadolu’ya sızlıklarını ilan ederek beyliklerini kurdular. Anadolu’da
girip fetih hareketle- “ikinci beylikler dönemi” başladı.
rinde bulunmuşlardır.
1243 tarihinde yapılan Kö-
• Türkiye Selçuklu Devleti’nin daha çok uç (sınır) bölgele-
sedağ Savaşı’nda Moğol-
rine yerleştirdiği Türkmen beyleri, Kösedağ Savaşı sonrası
lar, Türkiye Selçuklularını
oluşan otorite boşluğunda bağımsız hareket eden küçük
ağır bir yenilgiye uğratmıştır.
devletçikler hâline dönüşmüştür. Karamanoğullarının ön-
• Moğollar daha sonra Sivas cülük ettiği ve XVII. yüzyılda Ramazanoğullarının yıkılışına
ve Kayseri’yi yağmalamış, kadar geçen bu süreç “ikinci beylikler dönemi” olarak
Türkiye Selçuklu Devleti’ni vergiye bağlamıştır. Moğolların adlandırılmıştır.
Anadolu’daki etkisi 1340’lara kadar da devam etmiştir.
RI TRA
Ğ U ND
NO CA
MA
Anadolu’da Moğol İstilasının Sonuçları
KARES
İOĞULL
ARI
OS AHİLER ERETNA DEVLETİ
GE
RM
İYA
SARUHANOĞULLARI
NO
ĞU
LLA KADI BURHANETTİN
RI
MEMLÛKLULAR
✔ Ermeni, Gürcü ve Rum devletleri Moğollara bağlandı. KIBRIS
6
ÜNİTE TESTİ
2023 AYT 2020 TYT
1. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya yapılan 5. Anadolu Selçuklu Devleti, 8 Mart 1220’de
Türk akınları sonucunda Selçuklu sultanlarının Venedik ile dostluk ve ticaret anlaşması yapmıştır.
hizmetindeki Türk komutanlar tarafından kurulan Buna göre Selçuklu topraklarında Venediklilerin
ve özellikle Anadolu’nun doğu ve güneydoğusunun kendi aralarında veya diğer yabancılarla olan
Türkleşmesinde etkili olan ilk dönem Türk anlaşmazlıklara, oluşturulacak bir mahkeme heyeti
beylikleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer tarafından bakılmasına izin verilmiş ancak hırsızlık
almaz? ve adam öldürme gibi suçlarda Selçuklu
A) Artuklular B) Danişmentliler mahkemelerinin yetkili olduğuna karar verilmiştir.
C) Ahlatşahlar D) Eretnalılar Bu bilgiyle;
E) Mengücekler I. Hristiyanların tek temsilcisinin Venedikliler
olduğu,
II. Venedik’e Selçuklu ülkesinde ayrıcalıklar
tanındığı,
III. Selçuklu sultanının ticareti canlandırma istediği
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2022 AYT D) I ve III E) II ve III
2. Aşağıdakilerden hangisi donanma kurarak Batı
Anadolu’da denizcilik yapan Türk beyliklerinden
biri değildir?
A) Karesi B)Menteşe C) Saruhan 2019 AYT
D) Karaman E) Aydın 6. Haçlı Seferleri sırasında birçok soylunun ölmesi
Avrupa'daki toprakların sahipsiz kalmasına neden
olmuştur. İstanbul 1204'te Latinlerin egemenliğine
girmiştir. Hristiyanlarca kutsal kabul edilen yerler
Türklerin mücadeleleri sayesinde Müslümanların
egemenliğinde kalmıştır.
Buna göre, Haçlı Seferleri'nin sonuçlarının
2021 AYT aşağıdaki gelişmelerden hangisi üzerinde etkili
3. Başlangıçta Zengilere bağlı olarak faaliyet olduğu söylenemez?
gösterirken daha sonra Mısır’ı ele geçirerek A) Feodal düzenin zayıflamasında
bağımsız olan, Selçuklu devlet geleneğinin Mısır’da B) Ruhban sınıfının halk üzerindeki inandırıcılığının
yerleşmesini sağlayan, Mısır’da Şii Fâtimî Hilafetini azalmasında
sonlandırmanın yanı sıra Haçlılara karşı da başarılı C) Bizans İmparatorluğu'nun zayıflamasında
bir mücadele yürüten devlet, aşağıdakilerden Türklerin İslam dünyasındaki saygınlıklarının
hangisidir? artmasında
A) Tolunoğulları B) Samaniler D) Avrupa'da mezhep birliğinin sağlanmasında
C) Eyyubiler D) Memlükler
E)İhşidiler
1
2023 MSÜ Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası
8. Birinci Haçlı Seferi sırasında Selçukluların ağır 11. Dördüncü Haçlı Seferi’nde Istanbul’u ele geçiren
kayıplara uğraması ve kıyı bölgelerini kaybetmesinin Haçlılar şehri yağmalamış ve Istanbul’da 1204 tarihinde
aşağıdakilerden hangisine neden olduğu Latin Imparatorluğu’nu kurmuşlardır. Merkezini Iznik’e
söylenebilir? taşımak zorunda kalan Bizans Imparatorluğu, 1261 yılına
kadar varlığını burada sürdürmek zorunda kalmıştır.
A) Anadolu’ya yapılan Türkmen göçlerinin durmasına
Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisine ortam
B) İstanbul’un Latinler tarafından işgal edilmesine hazırladığı söylenebilir?
C) Moğolların Anadolu’da istila hareketlerine A) Türklerin Anadolu’daki nüfuzunun azalmasına
başlamasına B) Eyyubilerin Kudüs’ü fethetmesine
D) Anadolu’da ikinci beylikler dönemine geçilmesine C) Moğolların Anadolu’yu istila etmesine
E) Bizans’ın Anadolu’yu kurtarma ümidinin artmasına D) Katolik-Ortodoks çekişmesinin artmasına
E) Bizans’ın federatif bir yönetim benimsemesine
Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası Bilgi Sarmal / AYT Soru Bankası
9. (I) Türkiye Selçuklu ordusunun başkumandanı Beylerbeyi 12. Anadolu’da kurulan beyliklerden Ramazanoğulları
veya Emirül-Ümera unvanı taşırdı. (II) Ordu tarımdan, hac ve ticaret yollarından; Saruhanoğulları ve
kumandanlarına subaşı, sipehsâlar, serleşker denirdi. (III) Menteşeoğulları gibi beylikler sahip oldukları donanmayla
Bunlar aynı zamanda bulundukları mıntıkaların emniyet ve ticaretten; Candaroğulları da demir ve bakır madenlerinden
asayişini sağlamakla da meşgul olurdu. (IV) Türkmen önemli ölçüde gelir elde etmişlerdir.
kuvvetlerinin başında ise beyler bulunurdu. (V) Bu bilgilere göre Anadolu’da bulunan beyliklerin farklı
Selçuklularda donanma kumandanlarına Reis’ül-Bahr veya ekonomik faaliyetlerle ilgilenmesinde aşağıdakilerden
sahillerin kumandanı anlamında Meliküs-Sevâhil denirdi. hangisinin doğrudan bir rolü vardır?
Parçada numaralandırılmış cümlelerin hangisindeki A) Siyasi durum B) Coğrafi konum
durumun ortaya çıkması devletin coğrafi konumu ile C) Dinî ihtiyaçlar D) Demografik yapı
doğrudan ilgilidir? E) Etnik unsurla
A) V B) IV C) III D) II E) I
2
0 2 3 - 2 0 2 4
2
MODEL