Γερμανική Κατοχή και Εθνική Αντίσταση στη Γέρα

Μέρος Ζ ΄

Μυτιλήνη 12/9/1944. Ο Μητροπολίτης Μηθύμνης Διονύσιος από το μπαλκόνι του Δημαρχείου χαιρετίζει
το Λεσβιακό Λαό. Στους ιστούς κυματίζουν σημαίες των συμμαχικών δυνάμεων μαζί με την ελληνική.
(Φωτογραφία από το λεύκωμα « Λεσβιακές Φωτοσκιές» του Σίμου Χουτζαίου)

Με αξιόλογη συμμετοχή γεραγωτών ο ΕΛΑΣ παρελαύνει στη Μυτιλήνη.

(Φωτογραφία από το λεύκωμα «Λεσβιακές Φωτοσκιές» του Σίμου Χουτζαίου)
Μια συνταρακτική είδηση που κυκλοφόρησε στη Μυτιλήνη στις 9 του Σεπτέμβρη
1944, μεσημέρι Σαββάτου, έθεσε σε κατάσταση συναγερμού την Οργάνωση του
ΕΑΜ της Πόλης. Ανέφερε ότι οι δυνάμεις κατοχής μαζεύουν τις αποσκευές τους και
ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν τη Λέσβο κατά τη διάρκεια της επερχόμενης νύχτας.
Η είδηση ήταν ακριβής. Είχε δοθεί απ’ τον επίσημο διερμηνέα των Γερμανών, τον
Διογένη Βενετόπουλο, στο στέλεχος του ΕΑΜ Λευτέρη Κιοσκλή που εκείνη την
περίοδο είχε επαφές μαζί του.
Η Επιτροπή Πόλης του ΕΑΜ έδρασε αστραπιαία και με αξιοθαύμαστες
ενέργειες αντιμετώπισε με επιτυχία μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα που προέκυπταν
με την αποχώρηση των Γερμανών. Ματαίωσε πράξεις δολιοφθορών, επέτυχε την
απελευθέρωση των 35 κρατουμένων στο στρατόπεδο «Καρά Τεπέ», χτύπησε εν τη
γεννέσει τους κρούσματα διαρπαγών και λεηλασιών, απέτρεψε φαινόμενα
αντεκδικήσεων και βίας.
 Οι Οργανώσεις Μόριας και Παμφίλων του ΕΑΜ με την καθοδήγηση ειδικού
πυροτεχνουργού είχαν την ευθύνη για την πρόληψη δολιοφθορών στο στρατόπεδο «
Καρά Τεπέ». Άλλο συνεργείο είχε αναλάβει να καθαρίσει τους δρόμους της
προκυμαίας από νάρκες και άλλα εκρηκτικά που είχαν διασπείρει οι Γερμανοί
φεύγοντας.
Γύρω στα μεσάνυχτα έφυγε το πρώτο βαπόρι γεμάτο με Γερμανούς
στρατιώτες με τα εφόδια τους. Μαζί τους πήραν τον γκεσταμπίτη πράκτορα τους και
δολοφόνο Γιοβά. Στις 5 και 15 το πρωί σήκωσε τις άγκυρες και το 2ο βαπόρι μαζί με
ένα μεγάλο βενζινόπλοιο που παρέλαβε τους τελευταίους Γερμανούς.
Φεύγοντας,στην είσοδο του λιμανιού, ανατίναξαν βενζινόπλοιο παγιδευμένο με
εκρηκτικά .
Η Κυριακή 10 του Σεπτέμβρη 1944 που ανέτειλε βρήκε τον Λεσβιακό Λαό να
πανηγυρίζει τη λευτεριά του. Ο εφιάλτης του ναζισμού ήταν πια παρελθόν.
Στη Γέρα, σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του Γιώργου Καραβατάκη, την τελευταία
περίοδο οι κινήσεις των Γερμανών κατακτητών στο φυλάκιο του Περάματος είχαν
γίνει πολύ ζωηρές. Μεθούσαν και φοβέριζαν τον κόσμο. Τρεις μάλιστα Γερμανοί
γύριζαν στα περιβόλια και αναζητούσαν « αυτόν που μιλάει πολύ», τον Γιώργο
Σκοπελίτη, τον πρωτεργάτη της Εθνικής Αντίστασης στη Γέρα. Στις 9 του Σεπτέμβρη
1944 το ΕΑΜ Γέρας πραγματοποίησε συγκέντρωση στο περιβόλι της οδοντιάτρου
Δήμητρας Γιακαλή η οποία μετείχε ενεργά στην Αντίσταση. Αντικείμενο της η
αντιμετώπιση των Γερμανών εν’ όψει της αποχώρησης τους. Πολλοί από τους
συμμετέχοντες στη συγκέντρωση, επί το πλείστον εφεδροελασίτες, ήταν οπλισμένοι
με μαχαίρια και πιστόλια. Δόθηκαν οδηγίες για στενή παρακολούθηση των Γερμανών
στο Πέραμα και την αντιμετώπιση τυχόν δολιοφθορών που θα επιχειρούσαν κατά την
αποχώρηση τους. Τα μεσάνυχτα της 9ης Σεπτεμβρίου 1944 οι Γερμανοί
εγκατέλειψαν το Πέραμα και έφυγαν για τη Μυτιλήνη. Όπως αναφέρει ο Γιώργος
Καραβατάκης, μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, δυνάμεις του ΕΛΑΣ πήγαν στο φυλάκιο
και έκοψαν τα καλώδια των εκρηκτικών με τα οποία ήταν παγιδευμένο. Στη
συνέχεια, ο Γιώργος Καραβατάκης μαζί με τον Ντίνο Βαγιάννη και πέντε ακόμα
άνδρες, πήγαν στο Γερμανικό φυλάκιο « Αγριλιάς», κοντά στην είσοδο του Κόλπου
της Γέρας, όπου η περιοχή ήταν επίσης ναρκοθετημένη. Στο φυλάκιο τους οδήγησε
ένας Γεραγώτης ψαράς, ο Καραντώνης, ο οποίος γνώριζε τα κατατόπια της περιοχής,
γιατί τακτικά πήγαινε ψάρια στους Γερμανούς. Εκεί βρήκαν κάτι καζάνια και άλλα
μαγειρικά σκεύη τα οποία μετέφεραν στο Πέραμα. Τα χαρμόσυνο μήνυμα της
απελευθέρωσης μεταδόθηκε απ’ τις καμπάνες των εκκλησιών και τις σειρήνες των
εργοστασίων που ηχούσαν ακατάπαυστα. Ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους σ’ ένα
ξέφρενο πανηγύρι χαράς και πατριωτικής ανάτασης. Σύσσωμος ο λαός της Γέρας
συνέρρευσε στο Πέραμα όπου πραγματοποίησε εντυπωσιακή συγκέντρωση.
Στην Αγία Παρασκευή, στην έδρα της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΕΑΜ και
του ΕΛΑΣ, η είδηση της αποχώρησης των Γερμανών έφτασε τα ξημερώματα της
Κυριακής 10 Σεπτεμβρίου 1944 με έφιππο μαντατοφόρο. Η ΕΑΜική ηγεσία
βρισκόταν σε διαρκή συνεδρίαση στο χώρο του Δημοτικού Σχολείου του χωριού.
Έπαιρνε κρίσιμες αποφάσεις για Οργανωτικά ζητήματα, καθώς και για την
εγκατάσταση προσωρινής Λαϊκής Διοίκησης στη Λέσβο. Το πρωί της Κυριακής
10/9/44, έγινε η ορκωμοσία του ΕΛΑΣ από τον Μητροπολίτη Μηθύμνης Διονύσιο. Η
ορκωμοσία έγινε στο δρόμο, μπροστά στο Δημοτικό Σχολείο του χωριού όπου είχαν
παραταχθεί. Ακολούθησε η παρουσίαση των Αξιωματικών και Καπετανέων του
ΕΛΑΣ. Σε σύντομες ομιλίες τους, ο Μητροπολίτης Διονύσιος, ο Παύλος Οικονόμου,
εκπρόσωπος της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ και ο Βασίλης Ευλαμπίου,
Διοικητής του 22ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, τόνισαν ότι σε κρίσιμες στιγμές για την
πατρίδα ο ΕΛΑΣ αναλαμβάνει την ιστορική ευθύνη να υπερασπιστεί την λευτεριά,
την δικαιοσύνη και την ισότητα. Στη συνέχεια ο ΕΛΑΣ επιβιβάστηκε σε φορτηγά με
προορισμό τη Μυτιλήνη. Κατά τις 2μ.μ. άρχισαν να καταφθάνουν στην Μυτιλήνη τα
πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ. Στις 7 μ.μ. έγινε στον «Ταρλά» παρέλαση του ΕΛΑΣ με
την πολεμική του εξάρτηση, της ΕΠΟΝ και του ΕΑΜ, σ’ ένα μεθυστικό κλίμα
ενθουσιασμού και συγκίνησης. Ο ΕΛΑΣ εγκαταστάθηκε στην πόλη και τα προάστια
της όπου έστησε σκοπιές σε νευραλγικά σημεία και ανέλαβε τη φρούρησή της.
Στον τομέα της Διοίκησης Νομάρχης Λέσβου διορίσθηκε ο γιατρός και
λογοτέχνης Κώστας Φριλίγγος ο οποίος διέμενε στην Πέτρα. Δήμαρχος Μυτιλήνης
διορίσθηκε ο Ανδρέας Αναγνωστόπουλος. Επιπροσθέτως διορίσθηκαν υπεύθυνοι για
τη Λαϊκή Δικαιοσύνη, την Εθνική Πολιτοφυλακή, την Αυτοδιοίκηση και τη
Διαφώτιση. Για τη θέση του Προέδρου του ΕΑΜ προτάθηκε ο Μητροπολίτης
Μηθύμνης Διονύσιος. Την πρόταση μετέφερε στην Καλλονή, στην έδρα της
Μητροπόλεως, ηγετικό στέλεχος της Οργάνωσης και τον παρακάλεσε να δεχτεί τη
θέση που του προτείνουν. Ο Διονύσιος αποδεχόμενος τη θέση του Προέδρου του
ΕΑΜ, μετέβη στην Αγία Παρασκευή, όπου συναντήθηκε με τη Νομαρχιακή
Επιτροπή. Στη συνέχεια ο Διονύσιος μαζί με τον Γραμματέα του ΕΑΜ Λέσβου
Απόστολο Αποστόλου και τον Γραμματέα του ΕΑΜ Αγίας Παρασκευής Κώστα
Μάκιστο μίλησαν στον κόσμο που είχε συγκεντρωθεί στην πλατεία του χωριού.
Ακολούθως σύσσωμη η ΕΑΜική ηγεσία επιβιβάσθηκε σε φορτηγά και ξεκίνησε για
τη Μυτιλήνη. Στη Χώρα έφθασε γύρω στις 10 π.μ. της 12ης Σεπτεμβρίου 1944 όπου
τους υποδέχθηκε μια τεράστια λαοθάλασσα που είχε κατακλύσει την προκυμαία.
Ακολούθησε πάνδημη δοξολογία στον Ναό του Αγίου Θεράποντα, όπου
χοροστάτησε ο τότε πρωτοσύγκελος και μετέπειτα Μητροπολίτης Μυτιλήνης
Ιάκωβος Κλεομβρότου. Μετά τη δοξολογία, απ’ το μπαλκόνι του Δημαρχείου, ο
Πρόεδρος του ΕΑΜ Μητροπολίτης Διονύσιος, ο Νομάρχης Λέσβου Κώστας
Φριλίγγος, ο Γραμματέας του ΕΑΜ Λέσβου Απόστολος Αποστόλου και άλλα
στελέχη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ μίλησαν στο Λεσβιακό Λαό που είχε συγκεντρωθεί.
Οι εκδηλώσεις ολοκληρώθηκαν με μεγαλειώδη παρέλαση του ΕΛΑΣ και πορεία στα
«Τσαμάκια», στον τόπο του μαρτυρίου, όπου οι Γερμανοί εκτελούσαν τους Λέσβιους
πατριώτες.

Συνεχίζεται
Στρατής Καραγιασσώτης
karras@altecnet.gr
Πηγές :
1. Α. Αποστόλου «Μνήμες»
2. Π. Κεμερλή – Α. Πολυχρονιάδη :«Η Αντίσταση στη Λέσβο»
3. Σημειώσεις Γ. Καραβατάκη
4. Εφημερίδα « Ελεύθερη Λέσβος» ( 11 & 12 /9/44)