‫؟ب؟‬

‫محمدلل و آلد الطدلرین و ررطد‬ ‫اه ع‬ ‫الحمدلله رب العدللمن و صد د د‬

‫اعللائهم اجمعن ‪.‬‬ ‫المخ صن و لعن اه ع‬
‫و بع ددلل چنن گوی ددلل بن ددلل اثنم کی یم ب ابررنم کد د چون از سد د ددرک ددلر‬
‫مس د ددنلل ابهت و جالل و مللک ممللک‬ ‫عظمتمللار نواب کلمنلب صدد ددل‬
‫فضل و کملل اعن شلرزاد اعظم اکرم و امنیزاد افخم سالل دودملن‬
‫س طنت و شهییلری و نتنج خلنللان جاللت و مم کتمللاری اعن سرکلر‬
‫عظمت مللار شد د ددلرزاد اعظم محمللول منیزا الزال مویللا بتأنیللات اه‬
‫مسددللدا بتسددللیللات اه دسددتخط مبلرک صددلدر شددلل بود ب افتخلر ان‬

‫‪1‬‬
‫مخ ص قنر بیبضد د ددلعت و در ض د ددم آن فرملیشد د د فرمود بودنلل در‬
‫معن ط االرض و کنفنت آن ک ب چ قس ددم واقع م ش ددود و‬ ‫خص ددو‬
‫آوردنلل و‬ ‫معصددوم ب چ کنفنت از مللین طنب ب مشددهلل مقللس تشددیی‬
‫امتثلل امر ایشلن از جم لوازم است اقللام نمود ب جهت خللمت ایشلن‬
‫کرد ک انشد ددل اه ب دربلر معلللتمللار ایشد ددلن‬ ‫ان رسد ددلل را تصد ددنن‬
‫تحقنق ان مسأل محتلجنم ب بنلن مقللم‬ ‫انفلد شود پس در خصو‬
‫و چهلر فصل‪:‬‬

‫مقللم‬
‫از معرف ددت جس د ددم مق ددللس معص د ددومن صد د د وات اه ع نهم‬ ‫در مجم‬
‫اجمعن ‪.‬‬
‫بللان ایللک اه ک خللاونلل عللم جلشدد ددأن العزنز وا للی اسدد ددت معیی از‬
‫شدددلئب کثرات و ا للی اسدددت منز از مشدددلبهت مخ وقلت و ذات مبیی از‬
‫آالیش صد د دفددلت بود در قددللس خود و ددلل آنک د رنچکس جز او نبود ن د‬
‫موجودی و ن مفقودی ن اثبلت و ن نفنی چراک نف رم چنزی اسدد ددت‬
‫ض د ددرت صد د ددلد ؟ع؟ فرمودنلل‪ .‬پس خللاونلل عللم خواسد د ددت از‬ ‫چنلنک‬
‫محض کملل کرم و جود ک ایجلد فرملیلل خ ق را پس ابتللا کرد ب خ قت‬
‫نوری مقددللس و مبیی و منز از جمنع نقصد د دهددل و او را مجمع صد د دفددلت و‬
‫اسمل و کملالت خود قرار داد و آن نور مقللس ب اجملع شنع و سن نور‬

‫‪2‬‬
‫مقللس خلتمالنبنی اس د ددت صد د د وات اه و س د ددالم ع ن و آل ‪ .‬و تعبنر از‬
‫رملن نور آورد م ش د ددود ب عقل کل و ب روحالقللس و ب روح و ب آبی‬
‫نلت جمنع ا نل ب آن اسد د ددت و ب ق م‪ .‬و اینهل رم عبلرت از یک‬ ‫ک‬
‫جورر اسدد ددت و از ان جهت اخبلر متعللد رس د ددنلل اسدد ددت‪ :‬یک آنک اول‬
‫ملخ ق اه نور نب اس د ددت ؟لص؟ و یک آنک اول ملخ ق اه عقل اس د ددت و‬
‫یک اول ملخ ق اه روح اسددت و یک اول ملخ ق اه ق م اسددت و یک اول‬
‫ملخ ق اه آب اسدت و مراد از رم یک اسدت و جهلل را گملن آن اسدت ک‬
‫اس ددت ول در نزد کمل اختالف ننس ددت‪ .‬چون ش ددعور عللم‬ ‫اخبلر مخت‬
‫ب آن نور اسد ددت عقل گفت م شد ددود‪ .‬و چون نلت عللم ب اوسد ددت روح‬
‫گفت م شد ددود‪ .‬و چون مبللأ اشد ددنلسد ددت آب گفت م شد ددود‪ .‬و چون ب او‬
‫رم د چنز در لوح امکددلن ثبددت ش د د ددلل ق م گفت د م ش د ددود‪ .‬و چون مجمع‬
‫صفلت و اسمل است محملل گفت م شود‪ .‬و رم در قنقت یک است‪.‬‬
‫و از جهت جهلت نظر ب اسدمل عللیلل نلمنلل م شدود‪ .‬چنلنک شدخصد‬
‫و صددلئم و امثلل اینهل‬ ‫را م گونی زیلل و سد طلن و کلت و غلزی و مصد‬
‫و رم یک شخص است‪.‬‬
‫پس آن ذات مقللس بود رزاررزار درر ک رنچ مخ و نبود و در آن عرص‬
‫مخص د ددوصد د د پر کرد بود جمنع فض د ددلی آن عرصد د د را ب وجود خود ک‬
‫گنجلیش ا للی س د ددوای او نبود و خللاونلل آن ذات مقللس را امر ب ادبلر و‬
‫تنزل فرمود تل ب نور جملل خود جمنع اص د ددقلع امکلن را نوران و آبلدان‬

‫‪3‬‬
 ‫فرملیلل‪ .‬پس تنزل فرمود ب عرصدد ارواح و لبلسدد رو لن در بر کرد و ب‬
‫آن ج و و لبلس پر کرد جمنع عرصد د عللم ارواح را و تنزل فرمود ب عللم‬
‫نفوس و لبلس د نفسددلن در بر فرمود بلالی لبلس رو لن و ب آن ج و و‬
‫لبلس نفسددلن پر کرد فضددلی عللم نفوس را و تنزل فرمود ب عللم طبلنع‬
‫و لبلسد د د طبنع در بر فرمود و ب آن ج و و لبلس پر کرد فض د ددلی عللم‬
‫طبلنع را و تنزل فرمود ب عللم مواد و لبلسد د د ملدی در بر فرمود و ب آن‬
‫لبلس پر کرد فضد د ددلی عللم مواد را و تنزل فرمود ب عللم مثلل و لبلسد د د‬
‫مثلل پوشد ددنلل و ب آن لبلس پر کرد فضد ددلی عللم مثلل را و تنزل فرمود ب‬
‫عللم اجسددلم و لبلسد جسددملن در بر فرمود و ب آن لبلس پر کرد فضددلی‬
‫عللم اجسلم را از سملوات و ارضن و در رر عللم پر فرمود فضلی آسملن‬
‫و زمن آن عددللم را کد ذر ای از آن عددللم خددلل از وجود مقددللس او نبود و‬
‫رم جل ارلبنت طلرین او بل او بودنلل یعن رم یکنور و یکطننت و‬
‫یکروح بودنلل چنلنک در زیلرت م خوان ک اش ددهلل ان اروا کم و نورکم و‬
‫طننتکم وا لل یعن شدددهلدت م درم ک روح شدددمل و نور شدددمل و طننت‬
‫شمل یک است‪ .‬پس رم آن انوار مقللس ک یکنور بودنلل پر کرد بودنلل‬
‫فض د ددلی رم عللمهل را ان اس د ددت ک در دعلی رج اس د ددت ک بهم مألت‬
‫س د ددمل ک و ارضدد ددک ت ظهر ان الال اال انت یعن خللایل ب آلمحملل پر‬
‫کردی آسد ددملن و زمن خود را تل ظلرر شد ددلل ک خللانی جز تو ننسد ددت‪ .‬پس‬
‫چون آن انوار مقللس د د مجمع اسد ددمل و صد ددفلت اله بودنلل در رر منزل و‬

‫‪4‬‬
‫مقلم سددب ظهور انوار تو نلل بودنلل در ررمنزل و مقلم ان اسددت ک خللا‬
‫م فرمدلیدلل اینمدل تولوا فثم وجد اه یعن بد رر جهدت کد رو کنندلل در آنجدل‬
‫وج اه موجود اسددت و رخسددلر خللا رملن نور مقللس اسددت در رر عللم‪.‬‬
‫پس عق شدد ددلن رخسدد ددلر عقالن و رو شدد ددلن رخسدد ددلر رو لن تل آنک‬
‫جسددمشددلن رخسددلر جسددملن خللاسددت و در رر جهت موجود اسددت‪ .‬بعلل‬
‫ک خللا فضددلی جمنع عرصددلت را از ایشددلن تعمنر کرد از نور عقل ایشددلن‬
‫در آنیند ردل آفتدلبهدلی کوچددک‬ ‫عقول جزئند را آفی یدلل چندلنکد از آفتدلب ک‬
‫پیللا م شد ددود و رم ب رنگ و شد ددکل آفتلبنلل و از نور رو شد ددلن رو هلی‬
‫جزئند را آفی یدلل و از نور نفسد د دشد د ددلن نفوس جزئند را و از نور طبعشد د ددلن‬
‫طبعهلی جزئن را و از نور ملد ایشدد ددلن مواد جزئن را و از نور مثللشدد ددلن‬
‫امث جزئن را و از نور جسمشلن جسمهلی جزئن را خ ق کرد‪ .‬پس در رر‬
‫عللم از نور ایشلن عرش و کرس و افالک و عنلصیی و موالنللی آفی یلل‬
‫و رم اینهل از نور مقللس ایشدد ددلن خ ق شدد ددلل چنلنک ا لدیث عللیلل در‬
‫ان خصدددوصدددلت وارد شدددلل ک ا صدددلی آنهل را نتوان کرد و البت ب نظر‬
‫مبلرک رسد ددنلل و مر وم مج س د د بسد ددنلری از آنهل را در کتلبهلی فلرس د د‬
‫خود ضبط کرد و در کت عیبی ک بالا صلست‪.‬‬
‫پس از شعلع ایشلن عللم امکلن معمور گردیلل و وجود جمنع اشنل از نور‬
‫ایشددلن پیللا شددلل پس ب ان واسددط خللاونلل در قرآن ضددرت پیغمبر را‬
‫چراغ روش د د کننلل نلمنلل ک از نور او عللم بللتملم روش د د شد ددلل و چون‬

‫‪5‬‬
 ‫بللتملم از نور ایشد ددلننلل رکت جمنع ذرات عللم و سد ددکون آنهل وابسد ددت ب‬
‫تحییک و تسددکن ایشددلن اسددت چنلنک در زیلرت ضددرت امنر اسددت؟ع؟‬
‫اال وال یعن زنیورو کننلل ا وال عللم و در زیلرت ضددرت املم‬ ‫مق‬
‫رضلست بکم تحرکت المتحرکلت و سکنت السواک یعن ب شمل رکت‬
‫کردنلل رکتکننللگلن و سددلک شددلل انلل سددلک شددونللگلن‪ .‬چنلنک اگر در‬
‫زمن صد د ددللرزار کیور کیور آنیند بگددرارنددلل عکس آفتددلب در رمد ج و گر‬
‫ش د ددود و اگر آفتلب رکت کنلل رم آن عکس د ددهل رکت کننلل و اگر س د ددلک‬
‫شود رم سلک شونلل و اگر رو گردانلل رم معللوم شود و اگر التفلت کنلل‬
‫رم یکدفع بالمه ت پیللا شونلل بلل نگفت است آنک گفت ک ‪:‬‬
‫ب د د اند ددللک ال د دت د دفد ددلت د د زند ددلل دارد آفد ددی ی د دند ددش را‬
‫اگ ددر ن ددلزی کد دن ددلل از ر ددم بد دد ددلشد د د ددلل جد دمد د د د ق ددللد دبد ده ددل‬
‫و خوب است ک آن شعر را اینجل بخواننلل ک گفت است‪:‬‬
‫در دکددم وجددودت آفددی ی دنددش‬ ‫ای س د د ددلی د مثددلل گددل بننش‬
‫و آن شلعر عرب رم خوب گفت است‪:‬‬
‫و النددلس بعددللک ک هم عرض‬ ‫ی ددل ج ددور ددرا ق ددلم ال ددوج ددود بد د‬
‫یعن ای جوریی ک د رم د وجود بددللو بی پددلس د د ددت و جمنع مردم بعددلل از تو‬
‫عرضددنلل چنلنک آن عکسددهل در آنین رل رم عرضددنلل نسددبت ب شددمس و‬
‫رنچ استقالل نللارنلل‪ .‬پس وجود کل مخ و وابست وجود ایشلن است و‬
‫خللا رم را از نور مقللس ایش د ددلن در رر مقلم و مکلن و زملن آفییلل ‪ .‬و در‬

‫‪6‬‬
‫م بلش ددنلل و فض ددلی آن عللم را ب لبلس خود ک در‬ ‫رر مرتب ایش ددلن ک‬
‫آن مرتب د دارنددلل پر کرد انددلل ب د طوری ک د ذر ای خددلل از وجود ایش د د ددلن‬
‫ننسد د ددت‪ .‬ب ک وجود ایشد د ددلن در ررمرتب مهنم بر جمنع کلینلت اسد د ددت‬
‫چنلنک از کتلب و سنت ظلرر گردیلل‪.‬‬
‫اسدت ک پر کرد انلل ب آن‬ ‫و اصدل جسدلل قنق ایشدلن رملن جسدلل ک‬
‫جس ددلل فض ددلی آس ددملن و زمن را و از ش ددللت لطلفت و ص ددفل از دیلل رلی‬
‫خالیق برتر اسد ددت و لطلفت آن رفتلد مرتب از محللب ف ک اط س بنشد ددتر‬
‫اسد د د ددت و مردم روا را نم توانن ددلل ببننن ددلل چد د ج ددلی افالک و چد د ج ددلی‬
‫ف کاالفالک و چ جلی جس ددلل مقللس ایش ددلن‪ .‬و بعلل از آنک خللاونلل از نور‬
‫مقللس ایشددلن عرش و کرس د و افالک و عنلصددر را آفییلل و از ان اصددول‬
‫بن نوع بشدر را آفییلل بللن در منلن بن آدم از جنس بللن ایشدلن خ ق کرد‬
‫ایشد د ددلن کرد پس نور‬ ‫و مدلنندلل آنیند آن را مواجد بدل بدللن مقدللس اصد د د‬
‫مقللس آن جسلل در ان قلل بشیی تلبنلل و سرتلپل ب نور آن آفتلب تلبلن‬
‫منور گردیددلل و نددلطق ب د س د ددخ ایش د د ددلن و بنننددلل ب د بص د ددر ایش د د ددلن و‬
‫رکت ایشدلن و سدلک شدونلل ب سدکون ایشدلن گردیلل و‬ ‫رکتکننلل ب‬
‫رم گفتلر و کردار و رفتلرش مثل کردار و گفتلر و رفتلر آن انوار مقللسد د د‬
‫شددلل چراک منور ب نور ایشددلن بود‪ .‬پس ان بللن رم بللن بشددیی ایشددلن‬
‫در ان بللن بشیی ملننلل روح در ت شلل و ان بللن‬ ‫شلل و آن بللن اص‬
‫مقهور در تحت آن بللن گردیلل و اختنلرش در دست او شلل ب نحوی ک اگر‬

‫‪7‬‬
‫بخوارنلل تغنیر و تبللیل در ان بللن درنلل ایشد ددلن را ممک اسد ددت و ب رر‬
‫ص د ددورت کد بخوارندلل م توانندلل آن را بدللارندلل‪ .‬چندلنکد در دللیدث جدلبر در‬
‫ضرت سجلد ب صورت ضرت بلقر شلل و ضرت بلقر‬ ‫عوالم است ک‬
‫ب صورت ضرت سجلد و رمچنن م تواننلل ک د صورت دیگر بشیی‬
‫بگنرنلل برای خود از اجزای ان عللم ب ک رزار ص د ددورت م تواننلل بگنرنلل و‬
‫سد د د یل‬ ‫یل رم‬ ‫در رم ج و گر ش د ددونلل و رم محملل بلش د ددلل و رم ع‬
‫س د ددن یل غنر ایشدد ددلن از ائم ؟مهع؟ چنلنک اگر رزار آنین زنر آفتلب‬ ‫رم‬
‫بگراری در رم آفتلب اس د ددت و اگر رزار آنین زنر مل بگراری در رم مل‬
‫اس د ددت البت و اگر یک آنین رم بگراری رملن یک آفتلب اس د ددت و اگر رنچ‬
‫آنین نبلشلل آفتلب در محل خود آفتلب است و فنل و زوال آنین رل برای او‬
‫ضیر نللارد‪.‬‬
‫ضددرت امنر یکشدد چهلجل منهملن‬ ‫پس از اینجل مع وم شددلل ک چگون‬
‫معجز بودنلل‬ ‫ضرت امنر و معصوم و نلطق ب ع م و صل‬ ‫شلل و رم‬
‫قنقتل و در یک آن در صد ددللرزار جلی عللم بر سد ددر صد ددللرزار منت لضد ددر‬
‫اسددت و آن مقهور در ت‬ ‫م شددود و لل آنک یک ت اسددت امل یک ت ک‬
‫بشیی ننست‪ .‬و ان را م توانلل وا لل و متعللد کنلل و تغنیر و تبللیل درلل‪.‬‬
‫و مثل آنک ایش د ددلن پر کرد انلل فض د ددلی عللم را و معذلک در جث کوچک‬
‫ج و م کننلل جبرئنل؟ع؟ ک ب جث خود پر کرد اس ددت فض ددلی آس ددملن‬
‫چهلرم را بل ررچ در اوسدد ددت و بل وجود ان ب ص د ددورت د ن ک ب ج و‬

‫‪8‬‬
‫م کرد و بد ص د ددورت اعرابی در مسد د دجدلل م آمدلل و بد ص د ددورت دو جوان‬
‫لل ک جبرئنل ب صدددورت اعرابی‬ ‫منهملن ابرارنم و لوط شدددللنلل مالئک‬
‫آن افسدرد م شدود یل‬ ‫در مسدجلل م رود ن آن اسدت ک آن جسدلل اصد‬
‫بهمکوبنلل م ش ددود و کوچک م ش ددود ب ک از اجزای عنص ددیی ان عللم‬
‫برای خود لبلس د م گنرد و آن لبلس مثل آنین مواجه بل آفتلب جسددلل او‬
‫دارد چراک بر آن طبع م ش د ددود پس جبرئنل در آن ج و گر م ش د ددود و تل‬
‫م خوارلل آن جسلل برقرار است و رمن ک خواست پنهلن شود آن جسلل‬
‫را پراکنلل کنلل و رر عنص د ددر آن را ب کر خود برگردانلل و ملننلل آن اجزا را‬
‫متفی کنلل و خود در محل خود رملنطور ک بود رسد د ددت و اگر خوارلل‬
‫رزارت برای خود بگنرد و از رم د نددلطق و نددلظر و فددلعددل گردد و اعمددلل‬
‫کنلل‪.‬‬ ‫جبرئن‬
‫و اگر ان مس ددأل را چنلنک عرض ش ددلل بنلبنلل ش ددبهلت بس ددنلر ل ش ددلل‬
‫جواب از رم بفرملنیلل‪.‬‬
‫خالصد از آنچ عرض شددلل مع وم شددلل ک اصددل جسددلل آلمحملل؟مهع؟ در‬
‫لطلفت رفتلدمرتب از محللب عرش لطن تر است و در وسعت محنط ب‬
‫جمنع عللم اجسددلم اسددت و نلفر در کل عللم و داخل اسددت در رم چنز ن‬
‫مثل دخول چنزی در چنزی و خلرج اس ددت از رم چنز ن مثل خیوج چنزی‬
‫از چنزی ب ک اشب اشنل ب آن بودن روح است در جسلل ک در رم جلی‬
‫جسدد ددلل رسدد ددت و در بللن ن مثل آب در انللرون کوز اسدد ددت ب ک روح در‬

‫‪9‬‬
‫غن کل بللن است و رنچ عضو آن خلل از آن ننست‪ .‬رمچنن ایشلن‬
‫بد جس د ددم خود در تمدلم ان عدللم ندلفدرندلل و از رر چش د ددم بنندل و از رر‬
‫گوشد د ش ددنوا و از رر دس ددت توانل و از رر زبلن گویل و از رر پلنی پویل و از‬
‫رر دل جویل‬
‫ون عجبتر ک م از وی دورم‬ ‫یلر نزدیکتر از م ب م اسددت‬
‫املم آن است و ان جسلل بشیی آنین ایست در زنر آن‬ ‫بلری جسلل اص‬
‫جس د د ددلل و ا کددلم آن بر ان جددلری م ش د ددود از جهددت مطددلبق د و ان ن د‬
‫دیگر در ان جسلل‬ ‫ب ایشلن دارد ب ک رر انسلن جسلل اص‬ ‫اختصل‬
‫دارد و ان اعراض عنصد ددیی در نزد آن ملننلل آنین اسد ددت در برابر آفتلب‪.‬‬
‫اسددت‪ .‬و‬ ‫ننسددت و جسددلل ایشددلن ک‬ ‫سددلنر مردم ک‬ ‫لک جسددلل اص د‬
‫سددلنر مردم جسددلل اص د نشددلن مقهور ان جسددلل عرض د شددلل و تلبع ان‬
‫کرد انلل‪ .‬و اگر کسد د د‬ ‫گردیلل و ایش د ددلن برعکس عرضد د د را تلبع اصد د د‬
‫س طلن و فرملنی وا‬ ‫کنلل و آن را در مم کت ان‬ ‫جسلل عرض را تلبع اص‬
‫کنددلل و ا کددلم آن را در ان جددلری کنددلل کم کم او خوارددلل بود و از او رم‬
‫چنزرل ب قللر ظرفنت خودش و جزئنت خودش ج و خوارلل کرد‪ .‬اگر امور‬
‫ک ن بر دسددتش جلری نشددود امور جزئن جلری م شددود بالملنع و آیت از‬
‫ک ن خوارلل شلل‪.‬‬ ‫آن اشخل‬
‫ان بود مختص د ددر آنچ در مقللم ان رسدد ددلل ش د ددییف خواس د ددتم اظهلر‬
‫نملیم‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫فصد ددل‪ :‬بللانک بعلل از معرفت ک بودن آن اجسد ددلد اصدد د ن و تلبعبودن‬
‫ان اجسدددلد عرضدددن از برای آن اجسدددلد اصد د ن دیگر قنق اشدددکلل در‬
‫غلل مسدد ددلئل متوقف ب ان مسدد ددأل نخوارلل ملنلل‪ .‬لک چون فرملیش‬
‫شلل است ک ان مسأل بخصوص بنلن شود در مقلم تفصنل برآملل‬
‫عرض م دارم ک در مقلم تفصنل انحل بنلن را م توان عرض داشت‪:‬‬
‫یک آنک بر سددرکلر واضد اسددت ک ارل تقللنر و رنللسد مقیر داشددت انلل‬
‫ک ف ک اعظم ب قللر آنک کس بگویلل «وا لل» رزار و رفتصلل و س و دو‬
‫فرس د سددنر م کنلل از جلن مقعر خود و از جلن محللب را جز خللا کس د‬
‫انللک مخف بلشد د ددلل قطر آفتلب موافق تقلدنر‬ ‫نم دانلل‪ .‬و اگر آن مط‬
‫رفلل رزار و پلنصلل و شصت و رشت فرس است ک جرم او سنصلل و‬
‫جرم کر زمن است و چون از افق طللع شلل ب قللر‬ ‫بنست رشت ضع‬
‫دو سد د د دقنق بنش طول نم کش د ددلل ک کل آن از افق ظلرر م ش د ددود‪ .‬و‬
‫قطر کوک ز ل چهلرد رزار و چهلرص ددلل و بنس ددت و پنج فرسد د اس ددت و‬
‫زمن اس ددت و رمن ک ط وع کرد‬ ‫جرمش یکص ددلل و رش ددتلد و دو ض ددع‬
‫دقنقد ای نم گددررد کد رمد طددللع م ش د ددود‪ .‬و سد د دتددلر رددلی ثددلبتد قددللر‬
‫زمن اس ددت بنلبر نقل بعض و‬ ‫اعظمش دویس ددت و بنس ددت و دو ض ددع‬
‫رملن ک ظلرر شلل از افق ب لمح ای بک طللع است‪.‬‬
‫طول و‬ ‫و ان مث هل را برای آن آوردم ک بللاننلل ک م شددود جسددم صددل‬
‫عرض و عمق ب واسددط لطلفت سددینعالسددنر شددود پس وقت ک افالک‬

‫‪11‬‬
‫چنن بلش د ددنلل چگون خوارلل بود آن جس د ددم ک لطلفت آن رفتلدمرتب از‬
‫لطلفت محللب ف کاالفالک بنشتر است پس ایشلن بالنهلی اسیع سنرا‬
‫بلش د ددنلل از آفتلب و مل و س د ددتلرگلن و کرسد د د و ف کاالفالک البت ‪ .‬و بعلل‬
‫مقعر ف ک ثوابت را ارل تقللنر مقللر کرد انلل ک سد د د و س د د د رزاررزار و‬
‫بنست و چهلر رزار و ششصلل و ن فرس است تخمننل از مرکز عللم پس‬
‫ان و دور آن شش مسلوی ان است ک یکصلل و نود و‬ ‫قطر آن ضع‬
‫رشددت رزاررزار و یکصددلل و چهل و رفت رزار و ش دش دصددلل و پنجل و چهلر‬
‫رکت‬ ‫فرس است و ان مسلفت را در یک شبلن روز قطع م کنلل و ان‬
‫ش د ددبلن روزی از رملن ف کاالفالک ک ری یک از ان افالک را بل ررچ در‬
‫جوف آن است ب ان طور رکت م درلل و جمنع آنهل را در یک شبلن روز‬
‫بر دور عللم م گردانلل‪ .‬پس وقت ک از ف کاالفالک چنن عمل نلشد د د‬
‫شود ک در آن آنقللر رکت کنلل و ان رم اجسلم را ان قللر رکت درلل‬
‫و اعظم از مح ددللب‬ ‫پس از چد د روا نبود کد د اب ددللان ایشد د د ددلن کد د الط‬
‫ف کاالفالک اسدت رفتلدمرتب ان مشدت بللن عنصدیی را بر گرد تملم‬
‫عددللم بگردانددلل در طرف دة العنن ؟ و ددلل آنک د ان عرش بر محور رکددت‬
‫م کنلل و بللن ایشددلن بر قط و منلن ان دو رکت فی بیشددملر اسددت‬
‫چنلنک فرمودنلل نح نلشئ القط و اعالم الف ک‪.‬‬
‫پس موافق آنچ یلفتنلل ایش د ددلن م تواننلل ک رمن بللن عنص د ددیی را در‬
‫طرفد العنن در مسد د ددل ددت جمنع آسد د دمددلن و زمن و وجد بد وجد آن‬

‫‪12‬‬
 ‫بگرداننلل و پس آورنلل و رنچ از امور طبنعن خلرج نگش د ددت اس د ددت چنلنک‬
‫اگر سددنگ ف المثل بر قمر بنلونزنلل در یک شددبلن روز آن سددنگ دور عللم‬
‫را ط م کنلل‪.‬‬
‫م شددود‬ ‫و اگر کس د گویلل ک سددرعت رکت موج فسددلد اجزای سددف‬
‫اگر لفظ و قلسددیی نللاشددت بلشددلل و فسددلد فلسددلل و بقلی‬ ‫م گویم ب‬
‫بلق ب واس د ددط طبنعت ک ن عللم اس د ددت و طبنعت ک ن عللم طبنعت‬
‫ایشد ددلن اسد ددت وقت ک ایشد ددلن خواسد ددتنلل فظ کننلل فظ م کننلل ک‬
‫فطوری ب آن نرسددلل و رنچ عج ننسددت بلد خلک را در یک روز گل بلشددلل‬
‫ص ددلل فرس ددنگ و زیلد ببرد و م ش ددود ک بلد جلم را برداش ددت در یک روز‬
‫صلل فرسنگ را ببرد‪ .‬وقت ک از بلدی ان خواست است ک روزی صلل‬
‫فرسنگ را بیود چ شود ک ایشلن رم ب ط االرض ان بللن خود را ب‬
‫سدد ددلعت یل دو سدد ددلعت یل روزی ب مسدد ددلفت بعنلل ببرنلل و فطوری ب آن‬
‫دسد د ددت ندللردلل‪ .‬چندلنکد آن جدلمد را کد بدلد م برد فطوری بد آن دسد د ددت‬
‫نم درلل‪ .‬و آنهل ک تعج م کننلل ب س د ددب آن اس د ددت ک رمن جس د ددم‬
‫بشدیی را م بنننلل و گملن م کننلل ک غنر از ان رنچ نبود ‪ .‬و ب ایشدلن‬
‫م گویم ک ‪:‬‬
‫ند ددور ع د د د دن د دی د دن د د اس د د د ددت‬ ‫جد ددلرد ددال ان د د‬
‫ند د رمن جسدد ددم کد د تو م بنن اسد د د ددت‬

‫‪13‬‬
‫پس ان یک وج ک پس از معرفت آن مقللم س د ددهل و آسدد ددلن اسدد ددت و‬
‫موافق ق واقع‪.‬‬
‫فصل‪ :‬وجه دیگر ک ب آن نحو رم ممک است و شلیلل سیزنلل از ایشلن‬
‫و آن چنلن است ک چون جسلل ایشلن در جمنع ذر ذر ان عللم رست‬
‫و خلل از ایشد ددلن جلنی ننسد ددت م شد ددود ک ان بللن بشد ددیی را در اینجل‬
‫معللوم فرملینلل یعن متفی کننلل ب یک چشم بررمزدن چنلنک ب درخت‬
‫کم فرمودنلل ک متفی ش د ددلل و ربل گردیلل و در روا متفی ش د ددلل رمچنن‬
‫ان بللن را در مللین مثال متفی فرملینلل و جسددللی دیگر در طوس ترکن‬
‫فرمدلیندلل‪ .‬مثدل آنکد جبرئندل بد ص د ددورت جسد د ددللان د ند م آمدلل و چون‬
‫م رفت آن را متفی م کرد و ربل منثور م نمود و چون بلر دیگر م آملل‬
‫ض د ددرت‬ ‫جسدد ددللی از نو م گرفت و جبرئنل رملن جبرئنل بود‪ .‬و چنلنک‬
‫امنر چهلجل منهملن م شلل و رییک جسلل ضرت امنر بود لل م شود‬
‫ک جسدد ددللی در ب للی متفی کننلل و در ب للی دیگر در رملن آن جسدد ددللی‬
‫دیگر ترکن فرمود ب خود گنرنلل و از او نلطق ش د ددونلل‪ .‬و اگر گونی پس‬
‫ان جسددلل جللیلل آن جسددلل عتنق ننسددت م گویم جسددلل املم ک اصدد‬
‫اسدت و ان عرضد اسدت ک در رملن یک بللن رم دایم‬ ‫اسدت رملن ک‬
‫در رردو رست‬ ‫در تح نل است و بللل ملیتح ل م رسلل و امل بللن اص‬
‫و ان اعراض و رنگ و شکل سب تغنیر اصل ذات نم شود چنلنک زیلل‬

‫‪14‬‬
‫در قبلی آبی زیلل است و در قبلی زرد زیلل است و در قبلی قرمز زیلل ورکرا‪.‬‬
‫بفهم ک چ گفتم ک قللری مشکل است اگرچ آسلن گفتم‪.‬‬
‫فصد د ددل‪ :‬م ش د ددود ک ان جسد د ددلل معیوف را در ب للی معللوم نکنلل ولک‬
‫مخف کنلل از انظلر چنلنک امک ثوم را مخف کردنلل ک رنچ دیلل نشود و‬
‫در ب للی دیگر بللن دیگر آش د ددکلر فرملینلل و از آن نلطق ش د ددونلل و بر ش د ددکل‬
‫بللن اول بسلزنلل‪ .‬آن رم امیی است ممک و رنچ استبعلد نللارد‪.‬‬
‫فصد د ددل‪ :‬ممک اسد د ددت ک قطع ای از زمن طوس را مثال امر فرملینلل ک‬
‫نزدیک شود ب زمن موضع قنلمشلن و سلنر زمننهل در ان ملبن دررم‬
‫پیچنلل شود ن بر استقلمت ک کس بگویلل شهررل چطور م شود ب ک‬
‫بر انحنل و املم قللم خود را برداش د ددت بر آن زمن بگرارد و زمن بعلل از رم‬
‫مل جس ددلل‬ ‫گش ددود ش ددود در یک طرف العن ‪ .‬و م ش ددود ک بلد را امر ب‬
‫ایشددلن کنلل و ب نهلیت سددرعت ببرد ب آن زمن چراک سددرعت و بطو بلد‬
‫م ش د ددود و چون مأمور ش د ددود ب نهلیت س د ددرعت خوارلل رفت‪ .‬و‬ ‫مخت‬
‫م شددود ک بر ابیی سددوار شددونلل و ب نهلیت سددرعت بیود‪ .‬و م شددود ک‬
‫مالئک را امر کننلل ک بللهلی خود را گسدترد سدوار شدونلل و ب زودی سدنر‬
‫کننلل‪ .‬و م ش د ددود بر گ نم نشد د دس د ددت بلد را بفرملینلل ک آن را بردارد ب‬
‫س ددرعت ببرد‪ .‬مثل آن کلیت سد د ملن و س ددنن ؟امهع؟ و س ددنر ایش ددلن‪ .‬و‬
‫رکت‬ ‫م شود ک سوار شونلل بر نوان و آن نوان را ب اقسلم مزبور‬
‫درنلل چنلنک یکدفع رم چنن فرمودنلل‪.‬‬

‫‪15‬‬
‫خالصدد بعلل از اینک آن مقللم را دانسددتنلل دیگر ب جمنع اقسددلم جواب‬
‫اه ع‬ ‫م تواننلل جواب بللرنلل و از رنچ امیی علجز ننس د ددتنلل‪ .‬و صد د د‬
‫محملل و آل الطلرین ‪.‬‬
‫کتبد العبدلل االثنم کییم ب ابررنم و فیغ مند عص د ددر نوم السد د دبدت الربع‬
‫بقن م شهر ربنعالمولود م شهور سن ‪ 1266‬لمللا مص نل مستغفرا‪.‬‬

‫‪16‬‬