BAROK – nazwa pochodzi od portugalskiego słowa „barocco” oznaczającego perłę o nieregularnym

kształcie; jest to główny kierunek w sztuce europejskiej XVII wieku obejmujący literaturę, malarstwo,
rzeźbę, architekturę, muzykę

DWA WZORY LITERATURY BAROKOWEJ

- NURT DWORSKI – magnackie dwory ceniące wzory i modę zagraniczną, tematyka lekko biesiadna,
miłosna, nazywano ich „poetami światowych rozkoszy”, przedstawiciele to Jan Andrzej Morsztyn i
Daniel Naborowski
- NURT ZIEMIAŃSKI – uznawany przez drobną szlachtę ceniącą swojskość, rodzinę, tradycję, wszystko
co związane z ojczyzną; Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek, Zbigniew Morsztyn, Wacław Potocki

FILOZOFIA BAROKU
- KARTEZJUSZ – jeden z naj wybitniejszych przedstawicieli racjonalizmu, matematyk i przyrodnik, głosił
pogląd o dualizmie duszy i ciała. Jego hasło to „Cogito ergo sum”, twierdził że wiedzy należy szukać w
człowieku a nie świecie zewnętrznym, rozum to racjonalizm, źródło wiedzy na świecie, przygoda to
wielka maszyna, świat filozofii podobny jest do wielkiej maszyny
- BLAUSE PASCAL – matematyk i fizyk, łączył irracjonalizm z racjonalizmem, uważał że każdy musi
podjąć decyzje czy uznaje istnienie Boga, stawką jest wieczność. Twierdził, że rozum nie daje
odpowiedzi na zagadki świata, nie możemy udzielić odp na pytanie czy Bóg jest czy go nie ma, zatem
po śmierci czeka nas nicość albo szansa zbawienia, racje serca

DONKISZOTERIA – postawa życiowa cechująca się marzycielstwem, chęcią walki o nierealne cele, brak
rozsądku
ENTOCENTRYZM – przekonanie o wyższości
GAWĘDA – gatunek prozy epickiej wyw się z tradycji i kultury szlacheckiej. Jej fabuła obfituje w
anegdoty, elementy humor
KOMEDIA – nazwa pochodzi od greckich słów „kommos” i „ode”. Pochodzi z tego samego źródła czyli
obrzędów na cześć Dionizosa
KONTRREFORMACJA – ruch w kościele kat przeciwny ref. dążący do wzmocnienia pozycji kościoła.
Indeks Ksiąg Zakazanych i Święta Inkwizycja doprowadziły do obniżenia poziomu literatury
MARINIZM – styl poetycki stosowany w literaturze barokowej. Char. go efektywna forma utworu,
nadużywanie metafor oraz różn. środki stylistyczne np. anafory, inwersje czy hiperbole
PAMIĘTNIK – utwór epicki pisany prozą, autor opisuje wydarzenia, których być
świadkiem/uczestnikiem, relacjonuje je chronologicznie, ale komentuje jako człowiek doświadczony
POEZJA METAFIZYCZNA – nurt liryki religijnej, poeci wątpili w wartość renesansowego stoicyzmu, nie
ufali ideałom cnoty, umiaru i spokoju. Łączyła ich refleksja teologiczna z pojęciami z zakresu filozofii,
techniki. Gł. prekursorem był Mikołaj Sęp Szarzyński
SARMATYZM – ideologia bazująca na przekonaniu o wyjątkowej roli RP – jako ostoi wolności
demokracji i spichlerza Europy, że szlachta polska pochodzi od sarmatów (naród wybrany przez Boga
broniący Europę przed islamem). Uważali że do nich powinna należeć władza w państwie. Cechy
kultury sarmackiej: przywiązanie do tradycji, przekonanie o wyższości, brak tolerancji religijnej.
Zwyczaje kultury sarmackiej: brano śluby nie znając się zbyt dobrze, kobiety spełniały się jako
gospodynie i matki, a mężczyźni jeździli na sejmy
SONET – forma liryki, cechuje się zwięzłą i precyzyjną formą. Każdy sonet zawsze składa się z 14
rymowanych wersów, zwykle są to 4 strofy, dwie pierwsze mają charakter opisowy a dwie ostatnie
refleksyjny i podsum.
ZAKON JEZUITÓW – założony przez Ignacego Loyolę wyznający posłuszeństwo papieżowi, kształcenie
i edukacja
DANIEL NABOROWSKI – poeta nurtu dworskiego, ale również poezji metafizycznej. Tematyka jego
wierszy jest poważniejsza niż poezji Morsztyna: kruchość, śmierć, przemijalność o charakterze
uniwersal. Był najlepiej wykształconym poetą barokowym, znał wiele j. obcych. Pisał m.in. wiersze,
sonety oraz treny
JAN ANDRZEJ MORSZTYN – arcymistrz poezji bar, najwyb. poeta nurtu dworskiego, mistrz bar. poezji
„światowych rozkoszy” pisał głównie wiersze o lekkiej, żartobliwej, miłosnej tematyce. Twórczość trakt
jako pryw. rozrywkę. Był dworzaninem króla Jana Kazimierza
JAN CHRYZOSTOM PASEK – pochodził z zaściankowej szlachty, nie był gruntownie wykształcony.
Uczestniczył w wojnach, prowadził życie ziemianina i awanturnika, był barokowym sarmatą
MIKOŁAJ SĘP SZARZYŃSKI – polski poeta przełomu epok renesansu i baroku, piszący zarówno w języku
polskim jak i łacińskim, najznak. obok J.K. twórca literatury staropolskiej. Uznawany za prekursora
poezji barokowej, najwybitniejszego przedstawiciela nurtu metaf. w poezji polskiej tego okresu. Autor
sonetów, pieśni i erotyków
MOLIER – żył i tworzył we Francji. Najbardziej znany komediopisarz, poświecił się teatrowi, który go
fascynował, zmarł na scenie. W swojej twórczości zawarł obraz 17wieczniego społ, FR. Napisał ok 30
komedii
PIOTR SKARGA – jezuita, spowiednik, działacz i kontrreformator w Polsce. Angażował się w politykę.
Napisał „Żywoty świętych” i Kazania sejm. Głosił radykalne poglądy kontrr i krytykował władzę RP
WŁADYSŁAW POTOCKI – przedstawiciel nurtu ziemiańskiego w literaturze polskiego baroku. Był
żołnierzem, wyznawał idee sarmackie. Jest przykładem prawdziwego patrioty. Jego
najważniejszym utworem jest „Wojna Chocimska”

PARALEIZM SKŁADNIOWY – podobieństwo lub powtórzenie

wypowiedzeń w następujących po sobie częściach tekstu
PARALEIZM ZNACZENIOWY – powtórzenie lub podobieństwo
znaczeń wyrażeń w następujących po sobie częściach tekstu
KOMIZM JĘZYKA (SŁOWNY) – źródłem śmiechu jest żarł słowny,
powiedzenie bohatera np. monolog wypowiedziany przez Harp
o swojej szkatułce, którą kocha nad życie
KOMIZM POSTACI – bawi cała postać lub jej zachowanie np. Harp
KOMIZM SYTUACYJNY – nagrom. zabawnych sytuacji, zachować,
które mają wyw śmiech np. Relacja między Harpa Walerym
SKĄPIEC – utwór o człowieku którego skąpstwo degeneruje, liczą
się dla niego tylko pieniądze. Harpagon jest nieufny, uważa że all
chcą okraść i czyhają na jego majątek. Nie liczy się ze zdaniem our
dzieci, chce wydać Elizę za Anzelma tylko dlatego że zgodził się
on poślubić ją bez posagu

Jednym z czołowych przedstawicieli barokowej poezji jest D. Nab.

który często zostaje nazywany "poetą vanitas". W jego utworach
widoczna jest głęboka refleksja nad kryzysem człowieka w świecie,
jego przemijalność, ulotność i marność. Dobrym przykł takiego
pokazania ludzkości jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Os mówiącą
w wierszu jest poeta i filozof, który wyjawia swój pogląd na tematy
egzystencjalne. Rozważa kwestie związane z ludzkim życiem, a
dokładniej skupia się na jego przemijalności, ulotności i marności.
Jego uwagi są bardzo opanowane, stwierdza on fakty. Pod liryczny
jest typowym stoikiem, który się użala, ale jest świadomy takiego
obrotu sprawy. Wie, że nie ma sensu walczyć z czymś, co
jest nieuniknione.