‫ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬

‫دوﻓﺼﻞﻧﺎﻣﺔ ﻋﻠﻤﻲ ـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪172 - 145 ،1397‬‬

‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در‬

‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬
‫*‬
‫ﻓﺮﻳﺒﺎ ﻣﻬﺮي‬
‫****‬
‫ﻣﻬﻴﺎر ﻋﻠﻮي ﻣﻘﺪ‪‬م**‪ ،‬ﺣﺴﻦ دﻟﺒﺮي***‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﻳﺎن‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻫﺮ اﺛﺮ ادﺑﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎنﮔﺮ ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ و اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ذﻫﻨﻲ‬
‫ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪة ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از روشﻫﺎي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ ذﻫـﻦ و‬
‫زﺑﺎن ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن آﺛﺎر‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺘﻮن ﺑﺮ اﺳـﺎس اﻟﮕﻮﻫـﺎي ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه در دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎي‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان روﺷـﻲ ﻛﺎرآﻣـﺪ در ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎي‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را در واﻛﺎوي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي آﻓﺮﻳﻨﻨﺪة ﻣﺘﻦ ﻳﺎري ﻣـﻲرﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﻫـﺪف‬
‫ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮة ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ـ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ و روش اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮان ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑـﺎ ﺗﻜﻴـﻪ ﺑـﺮ اﺻـﻮل‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻪ ﻻﻳﺔ واژﮔـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤـﻮي و ﺑﻼﻏـﻲ ﺻـﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي ﺷـﺎﻋﺮان ﻏـﺰل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ آن از ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﭘﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ‬
‫ﭘﺮﺳﺶاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻮد اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ﺻـﺮﻳﺢﺗـﺮ اﺳـﺖ؟ ﻧﺘـﺎﻳﺞ‪،‬‬
‫ﺣﺎﻛﻲ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎزﺗﺎب اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي واژﮔـﺎﻧﻲ و‬

‫* داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘﺮي زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪ ،‬اﻳﺮان‪،‬‬
‫‪faribamehri89@yahoo.com‬‬
‫** داﻧﺸﻴﺎر زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪ ،‬اﻳﺮان )ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺴﺌﻮل(‪،‬‬
‫‪m.alavi2007@yahoo.com‬‬
‫اﻳﺮان‪hassan_delbary@yahoo.com ،‬‬ ‫*** اﺳﺘﺎدﻳﺎر زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪،‬‬
‫**** داﻧﺸﻴﺎر زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺣﻜﻴﻢ ﺳﺒﺰواري‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪ ،‬اﻳﺮان‪mohammadian@hsu.ac.ir ،‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪ ،1397/05/23 :‬ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1397/08/15 :‬‬
 ‫‪ 146‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺑﻼﻏﻲ اﺳﺖ و ﻻﻳﺔ ﻧﺤﻮي ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ در ﺑﺎزﺗـﺎب اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫـﺎ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﺴـﺒﺖ‪،‬‬
‫ﺻﺮاﺣﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪.‬‬
‫ﻛﻠﻴﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲﻻﻳﻪاي‪ ،‬ﻻﻳﺔاﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻻﻳﻪﻫﺎي واژﮔﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻧﺤﻮي وﺑﻼﻏﻲ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫در ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲﻻﻳﻪاي‪ ،‬ﻛﻪ داﻧﺶ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻣﺘﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ آن اﺳﺖ‪ ،‬اﺛﺮ ادﺑﻲ از‬
‫ﻣﻨﻈﺮ ﭘﻨﺞ ﻻﻳﺔ آواﻳﻲ‪ ،‬واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬داﻧﺶ‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺗﻤﺎﻳﺰ وﮔﺰﻳﻨﺶ درﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﺑﺎن اﺳﺘﻮاراﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ زﺑﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻻﻳﻪﻫﺎي آواﻳﻲ‪ ،‬واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻛﺎرﺑﺮدﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻣﺒﺎﻧﻲ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ و‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﺎن ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻄﻮح زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﺳﺒﻚ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧـﺪ‪ .‬در ﻗـﺪﻣﺖ اﻳـﻦ‬
‫روش ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻔﺮي ﻟﻴﭻ و ﻣﺎﻳﻜﻞ ﺷﻮرت در ﻛﺘﺎبﺳﺒﻚ در داﺳـﺘﺎن )‪ ،(1981‬اﻳـﻦ‬
‫روش را ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺒﻚ ﺳﻪ داﺳﺘﺎن ﻛﻮﺗﺎه در ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻧﻮﻳﺴﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫و آواﻳﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻴﻤﭙﺴﻮن در ﻛﺘﺎب ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ )‪ (2004‬و اﻟﻴﺰاﺑﺖ ﺑﻠـﻚ‬
‫ﻧﻴﺰ درﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي )‪ (2006‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ روش‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣـﺘﻦ را اﺳـﺎس ﻛـﺎر‬
‫ﺧﻮد ﻗﺮاردادهاﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي‪ ،‬ﻛﺎر ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺒﻚ اﺛﺮ از واﺣﺪﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ زﺑﺎﻧﻲ )ﺧُﺮدﻻﻳﻪﻫﺎ(‬
‫آﻏﺎز و ﺑﻪ ﺳﻮي واﺣﺪﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ )ﻛﻼن ﻻﻳﻪﻫـﺎ(‪ ،‬ﭘـﻴﺶ ﻣـﻲرود‪ .‬ﺧﺮدﻻﻳـﻪﻫـﺎ واﺣـﺪﻫﺎي‬
‫ﻛﻮﭼﻜﻲ از ﻧﻮع واج‪ ،‬ﺗﻜﻮاژ‪ ،‬واژه‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت و ﺑﻨـﺪ ﻫﺴـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ در ﺳـﻄﻮح ﮔﺴـﺘﺮدهﺗـﺮ‪ ،‬در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻛﻼن ﻻﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻳﻚ ﻣﺘﻦ‪ ،‬آﺛﺎر ﻳﻚ ﻣﺆﻟّﻒ‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻮع ادﺑـﻲ ﻳـﺎ آﺛـﺎر ﻳـﻚ دورة‬
‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺸﺨّﺼﺎت ﺳﺒﻜﻲ را ﻧﺸﺎنﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺔ ﻣﺘـﻮن ﺷـﻌﺮ در ﭘـﻨﺞ‬
‫ﻻﻳــﺔ آواﻳــﻲ‪ ،‬واژﮔــﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤــﻮي‪ ،‬ﺑﻼﻏــﻲ و اﻳــﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺻــﻮرت ﻣــﻲﮔﻴــﺮد )ر‪.‬ك‪:‬‬
‫ﻓﺘﻮﺣﻲرودﻣﻌﺠﻨﻲ‪.(238-240 :1390 ،‬‬

‫‪ 1.1‬ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺗﺤﻘﻴﻖ‬
‫ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲﻻﻳﻪاي‪ ،‬آن ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻻﻳﺔ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ اﻳـﻦ ﺳـﺮودهﻫـﺎ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸـﻲ ﻣﺴـﺘﻘﻞ و در ﺧـﻮر ﺗﻮﺟ‪‬ـﻪ ﺻـﻮرت‬
‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي آنﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﻮﻟـﺔ ﻏـﺰلﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪،‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪147 ...‬‬

‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﭘﻴﻮﻧﺪ دارد ﻛﻪ ﺑﻲﺷﻚ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎي آنﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﺎريرﺳـﺎن اﻳـﻦ‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻛﺘﺎب ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎ‪ ،‬روﻳﻜﺮدﻫـﺎ و روشﻫـﺎ ﻧﻮﺷـﺘﺔ ﻣﺤﻤـﻮد ﻓﺘـﻮﺣﻲ‬ ‫ـ‬
‫رودﻣﻌﺠﻨﻲ)‪ ،(1390‬ﻛﻪ روش ﻣﻨﺪرج در آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﺟﻊ در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳـﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻓﺎرﺳﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ اﺛـﺮ در دوﺑﺨـﺶ‬
‫ﻛﻠّﻲ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮي و ﻋﻤﻠﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه و ﻣﺆﻟّﻒ در ﺑﺨـﺶ دوم ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻛﻤ‪‬ﻲ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟ‪‬ﻬﻲ از اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻻﻳـﻪاي و ﻧﺤـﻮة ﺑﺮرﺳـﻲ اﺛـﺮ ادﺑـﻲ ﺑـﺎ اﻳـﻦ روﻳﻜـﺮد‬
‫ﻣــﻲﭘــﺮدازد‪ .‬ﻣﺒﺎﺣــﺚ اﻳــﻦ ﻛﺘــﺎب‪ ،‬ﺗﺎﺣــﺪ زﻳــﺎدي ﻣﺘــﺄﺛﺮ ازﻛﺘــﺎب ‪ Stylistics‬ﻧﻮﺷــﺘﺔ‬
‫ﺳﻴﻤﭙﺴﻮن)‪ (2004‬اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﺔ »ﻏﺰل ﻧﻮﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻻﻳﻪﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺒﻚ در آن«‬
‫)دﻟﺒﺮي و دﻳﮕﺮان‪ (1393 ،‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﺪف ﻣﻘﺎﻟـﻪ را ﺗﺒﻴـﻴﻦ ﻓﺮاﻳﻨـﺪ‬
‫ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻏﺰل ﻧﻮﻛﻼﺳﻴﻚ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺿﻤﻦ ﻣﻌﺮّﻓﻲ ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻟﺤﻈﺔ ﺗﻐﻴﻴـﺮ در اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮع ﻏﺰل‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي‪ ،‬ﻻﻳﻪﻫﺎي واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻮي و ﺑﻼﻏﻲ آن را ﺑـﺎ‬
‫ذﻛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ دراﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮﻓﺎرﺳﻲ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻣﻘﺎﻟـﺔ‬
‫»ﺳﺎﺧﺘﺎرﻧﺤﻮي ﻣﻌﺎرف ﺑﻬﺎءوﻟﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي« )ﺳﻤﻴ‪‬ﻪ اﺳﺪي و‬
‫ﻧﺎﺻﺮ ﻋﻠﻴﺰاده ‪ (1396،‬در ﭘﻲ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺤﻮي ﻣﻌﺎرف‪،‬‬
‫ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه از ﺷﻴﻮة ﮔﻔﺘﺎر ﺷﻔﺎﻫﻲ و زﺑﺎن ﮔﻔـﺖوﺷـﻨﻮد رو در رو‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ و‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﻣﺘﻦ و ﭘﻴﺸﺔ وﻋﻆ ﻧﮕﺎرﻧﺪة آن ﺗﺎ ﭼﻪ اﻧﺪازه ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﺤﻮي ﻛـﻼم‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪاﺳﺖ؟ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ از آن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ ﻛـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻧﺤـﻮي‬
‫ﻣﻌﺎرف‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛّﺮ از ﺷﻴﻮة ﺳﺨﻨﻮري و ﭘﻴﺸﺔ اﺻﻠﻲ ﻧﮕﺎرﻧﺪة آن اﺳﺖ و ﻣﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬
‫وﺿﻮح رد‪ ‬ﭘﺎي اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳـﺪ دﻳﻨـﻲ و ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ او را در اﻳـﻦ اﺛـﺮ دﻳـﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي درﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺤﻮي ﻣﺘﻦ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬درﺳﻄﺢ ﻣﺎﻧـﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬در ﻣﻘﺎﻟﺔ »ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻏـﺰل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ دورة ﻣﺸـﺮوﻃﻪ« ﻧﻮﺷـﺘﺔ ﺳـﻮداﺑﺔ‬
‫ﻳﻮﺳﻔﻴﺎن داراﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ رﺷﻴﺪي آﺷﺠﺮدي و ﻣﺤﺒﻮﺑﺔ ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲ )‪ ،(1395‬ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺿﻤﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﺎﺗﻲ در ﺗﺤﻮ‪‬ﻻت و اوﺿﺎع ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ دوران ﻣﺸـﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي اﻳﻦ ﻏﺰﻟﻴ‪‬ﺎت‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﺷـﺎﻋﺮان ﺑﺮﺟﺴـﺘﺔ آن دوران ﭘﺮداﺧﺘـﻪ و‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻀـﺎﻣﻴﻦ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در آنﻫـﺎ‪ ،‬آزادي‪ ،‬وﻃـﻦ‪ ،‬ﺗﻌﻠـﻴﻢ و‬
 ‫‪ 148‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن و ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻳﺎد ﻛﺮد‪:‬ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬
‫»ﻣﻨﺸﻮر ﻣﺘﻦ و ﺗﻠﻮ‪‬ن ﻣﻌﻨﺎ« از ﺑﻬﺮوز ﻋﺰﺑﺪﻓﺘﺮي )‪ ،(1387‬ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در آن ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﻮﻟﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻻﻳﻪﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي‬
‫درون ﻣﺘﻨﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑـﺪ ﻛـﻪ رﻫﻴﺎﻓـﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎ از ﻗ‪‬ﺒ‪‬ـﻞ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬در ﮔﺮو ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﺑـﺎزيﻫـﺎي زﺑـﺎﻧﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮﻳﻢ د‪‬رﭘﺮ )‪ (1391‬در ﻣﻘﺎﻟﺔ »ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي«‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ روش در‬
‫ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ وﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ ﭼﻮن ﻗﺪرت و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻌﺮّﻓـﻲ اﺑﺰارﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﻃﺮﻳﻖ آنﻫﺎ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﭘﻨﻬـﺎن در ﻣﺘـﻮن را آﺷـﻜﺎر ﺳـﺎﺧﺖ‪،‬‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﺑـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳـﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻻﻳـﻪاي‬
‫ﺷﻌﺮﻓﺎرﺳﻲ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﻤﻦ ﺷﻬﺮي )‪ (1391‬در ﻣﻘﺎﻟـﺔ »ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣﻴـﺎن اﺳـﺘﻌﺎره و‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي« از راه ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﺳﺘﻌﺎره در دﺳﺘﮕﺎه اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﺶ‬
‫آن در ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن اﺳﺘﻌﺎره و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻛـﺎرﺑﺮان زﺑـﺎن‪ ،‬ﻧﺸـﺎن دﻫﻨـﺪة‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻏﺎﻟﺐ ﻛﺎرﺑﺮان اﺳﺖ‪.‬آﻟﺘﻴﻦ ﺑﺎﻟﻴﺒﺎر و ﭘﻴﺮ ﻣﺎﺷﺮي )‪ (1386‬در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺑﺎ ﻋﻨﻮان‬
‫»در ﺑﺎب ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ﺷﻜﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ«‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ادﺑﻴ‪‬ـﺎت و ﺗـﺎرﻳﺦ‬
‫دو ﻣﻘﻮﻟﺔ درﻫﻢﺗﻨﻴﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺑﻮرژواﻳﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺎزﻋﺎت اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ادﺑﻲ را‬
‫ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮد‪ .‬درﻫﺮﻛﺪام ازﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه‪ ،‬ﺳـﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ ﻻﻳـﻪاي وﻻﻳـﺔ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ازﻳﻚ ﻧﻈﺮﮔﺎه ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ در ﻫـﻴﭻﻛـﺪام‪ ،‬ﺷـﻜﻞ و‬
‫روﻳﻜﺮدي ﻛﻪ ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ دارد‪ ،‬دﻳـﺪه ﻧﻤـﻲﺷـﻮد و از اﻳـﻦ ﻧﻈـﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﻣﺴـﺒﻮق ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪ 2.1‬ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬
‫از دوران ﻣﺸﺮوﻃﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻃﺮح ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺳﺮودهﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷـﺪ‪.‬‬
‫در ﭘﻲ درﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ و ﻣﻄﺎﻟﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎﻳﻨـﺪﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺑﺎزﺗـﺎب‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺳﺮودهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ روﻧـﺪ ﭘـﺲ از‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه از دوران دﻓﺎع ﻣﻘﺪ‪‬س‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﻧﮕﺎه ﺷﺎﻋﺮان ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣﻘﻮﻟـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪149 ...‬‬

‫اﻟﺘﺰام و ﺗﻌﻬ‪‬ﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدﻳﺪ؛ در ﺳﻪ دﻫﺔ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب اﻧﮕـﺎرهﻫـﺎي اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در‬
‫ﺷﻌﺮدر ﻛﻨﺎر ﺗﻤﺎﻳﻞ و روﻳﻜﺮد ﻓﺰاﻳﻨﺪة ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﻏﺰل‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻗﺪرﺗﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻛـﻪ‪-‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎرات ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪-‬اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﺮﻛﺎرﺑﺮدﺗﺮﻳﻦﻫﺎ ﻗﺎﻟـﺐﻫـﺎ در ﺑﻴـﺎن ﻣﺴـﺎﻳﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺑﻨﻴﺎدي ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷـﺎﻋﺮان ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﺤﻮي اﻧﻌﻜﺎس دﻫﻨﺪة اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در ﻛﺪام ﻳـﻚ از‬
‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺤﻮي و ﺑﻼﻏﻲ ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ‪ ،‬ﺑﺎزﺗـﺎب ﺑﻴﺸـﺘﺮي ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﻴﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﻓﺮض ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻮد ﺻﺮﻳﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در اﻳﻦ آﺛـﺎر‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻻﻳﻪﻫﺎي واژﮔﺎﻧﻲ و ﺑﻼﻏﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻻﻳﺔ ﻧﺤﻮي ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺑﺎزﺗﺎب‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺻﺮاﺣﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و ﺑﻪ‬
‫روش اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ازﻧﻮع روش اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دادهﻫﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ روش ﻛﻴﻔﻲ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ‬

‫‪ 1.2‬ﻛﺎرﻛﺮد اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ادﺑﻴ‪‬ﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺮﺻﺔ ﺣﻀﻮر اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژيﻫﺎ‪» ،‬واﻗﻌﻴ‪‬ﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب ]ﻣﻲدﻫﺪ[ﻳﺎ ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﺪ«)اﻳﮕﻠﺘﻮن‪(75 :1383 ،‬؛ ﭘـﺲ آن‬
‫ﮔﺎه ﻛﻪ از ﺑﺎزﺗﺎب اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺤﺚ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺷـﺨﺺ‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺟﺎﻣﻌﺔ او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮاﻣﺘﻨﻲ‪ ،‬در ﻧﻮﺷﺘﺔ وي ﻧﻤﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻫﺮﭼﻘﺪر ﻫﻢ‬
‫ﺑﻜﻮﺷﺪ آن را ﻣﺨﻔﻲ ﻛﺮده و ﺑﺮوز ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ رد‪‬ﭘﺎي اﻳﻦ ﻧﮕﺎه و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ را ﻣـﻲﺗـﻮان در‬
‫ﻧﻈﺎم ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ذﻫﻦ و زﺑﺎن ﺷﺨﺺ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ردﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد و ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ از ﻫﻤـﻴﻦ روﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺎرت‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻣﻨﺰويﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آن ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻔﺲ ﻣﺘﻮﺳ‪‬ﻞ ﻣﻲﺷﻮد‬
‫و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﮕﺎه ﭘﺮﺳﺶآﻣﻴﺰ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻲاﻓﻜﻨﺪ و ادﺑﻴ‪‬ـﺎت را ذات ﻣﺠـﺮّدي‬
‫ﺟﺪا از ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻻت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ دﺳﺖﻛﻢ از ﺣﻴﺚ ﻧﮕﺎرش ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﺔ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺗﺎم دارد )ﺑﺎرت‪.(46 :1368 ،‬‬

‫ﭘﻴﺶ از ورود ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم روﺷﻨﻲ از اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‬

‫رﺳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺎرﻛﺲ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آن ﺟﻬـﺎن را ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‪ ،‬رﺑﻄﻲ ﺑﻪ واﻗﻌﻴ‪‬ﺖ ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ )ر‪.‬ك‪:‬آﺷﻮري‪ .(44 :1380،‬ﻣﺎﻧﻬﺎﻳﻢ‬
 ‫‪ 150‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﺑﻪ ﻫﻢﺑﺎﻓﺘﺔ ﺗﻔﻜّﺮ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑـﻪاي ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺮاﻳﻂ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬آنﻫﺎ را ﻣﺸﺨّﺺ ﻛﺮده و ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ اﻓـﺮاد درﮔﻴـﺮ در ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬در آن ﺳـﻬﻴﻢ ﻫﺴـﺘﻨﺪ )‪ .(Mannheim,1971:60‬اﻳـﻦ واژه آنﭼﻨـﺎن داﻳـﺮة ﺷـﻤﻮل‬
‫ﮔﺴﺘﺮدهاي دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﻣﻌﺎدل ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻠﻘّـﻲ ﻛـﺮد‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي را‬
‫ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻈﺎﻣﻲ از اﻧﮕﺎرهﻫﺎ و ﻗﻀﺎوتﻫﺎﻳﻲ داﻧﺴـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺑﺴـﻴﺎر درﻫـﻢﺗﻨﻴـﺪه و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻳﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴ‪‬ﺖ ﻳﻚ ﮔﺮوه و ﻳﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻧﻈـﺎم‪ ،‬ﺟـﺪاي از‬
‫ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ ﺑﻮدﻧﺶ‪ ،‬ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ارزشﻫﺎي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه و ﺑﺎﻳﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎﻳﻲ در ﻛﻨﺶﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻮدآﮔﺎه ﻳﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺑﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺒﻨﺎي ﻧﻈﺮي‬
‫اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻻﻳﻪاي اﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ از ﻣﻴﺎن ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﻣـﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ ﻏـﺰل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ از ﻧﻈﺮﮔـﺎه ﻻﻳـﺔ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 2.2‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﺑﺤﺚ از اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺔ ﻳﻚ اﺛﺮ‪ ،‬راﺑﻄﺔ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ ﺑـﺎ ﺳـﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﺤـﻮر ﭘـﮋوﻫﺶﻫـﺎ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﻣﻘـﻮﻻﺗﻲ ﭼـﻮن ﮔﻔﺘﻤـﺎن‪،‬‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻗﺪرت ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﻓﺘﻮﺣﻲ رودﻣﻌﺠﻨﻲ)‪ (1390‬در ﻛﺘﺎب ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ‪،‬‬
‫روﻳﻜﺮدﻫﺎ و روشﻫﺎ ﺑﻪﻃﻮرﻣﺨﺘﺼﺮ ﺿﻤﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﮔـﺎه ﺳـﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ اﻧﺘﻘـﺎدي‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫ﻣﻌﺮّﻓﻲ آﺛﺎري ﭼﻮن »ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« راﺑﺮت ﻫﻮج و ﮔﻮﻧﺘﺮﻛﺮس‪» ،‬ﻧﻘﺪ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳـﻴﻚ«‬
‫راﺟﺮ ﻓﺎوﻟﺮ و »ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي« ﻟﺰﻟﻲ ﺟﻔﺮﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ اﺷـﺎره ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ‬
‫ﻗﺪرت و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي و دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در زﺑﺎن و ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﺔ زﺑـﺎن‪ ،‬ﺑﻴـﺎن ﻣـﻲﺷـﻮد و‬
‫ﻣﻲﺗﻮان از ﮔﺬرﮔﺎه ﺗﺤﻠﻴﻞ زاوﻳﺔ دﻳﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي وي رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜـﺎل‪ ،‬او از‬
‫ده ﻓﺮاﻳﻨﺪ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺑﺰارﻫﺎي اﺻﻠﻲ در روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺟﻔﺮﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ ﺑﻪﻛـﺎرﮔﻴﺮي‬
‫آنﻫﺎ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺮ اﺛﺮ ادﺑﻲ از ﻧﻈﺮﮔﺎه اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ‪ ‬ﺑﺴﻴﺎري ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد و‬
‫راﻫﮕﺸﺎﺳﺖ)ر‪.‬ك‪:‬ﻓﺘﻮﺣﻲ‪.(189 – 190 :1390 ،‬‬
‫آن ﭼﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪﮔﺎن در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ درﭘﻲ آﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻧﺦﻫﺎﻳﻲ از ﺣﻀﻮر اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻧﻈـﺎم‬
‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ذﻫﻦ و زﺑﺎن ﺷﺎﻋﺮان ﻏﺰلﺳﺮاي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ درﻳﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻳـﺎ در ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣـﻮارد‪ ،‬در ﻫﺎﻟـﻪاي از اﺑﻬـﺎم و ﺑـﺎ اﻧـﺪﻛﻲ ﺗـﻼش و از رﻫﮕـﺬر‬
‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي زﺑﺎﻧﻲ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﻳﺎﺑﻲ و ادراك اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺰوم ﺑﺎزﺟﺴﺖ ﻧﻴﻤـﻪﻫـﺎي روﺷـﻦ و ﺗﺎرﻳـﻚ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪151 ...‬‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در ﺗﺤﻠﻴﻞ آﺛﺎر آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎ آنﺟﺎ راﻫﮕﺸﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺘﻮﺣﻲ ﺻﺮاﺣﺘﺎً‬
‫اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻓّﻖﺗﺮﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺧﻮد را در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺒﻚﻫﺎي ﻓـﺮدي ﺗﺠﺮﺑـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺆﻟّﻒ‪ ،‬ﻓﺮدﻳ‪‬ﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ذﻫﻨﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻋﻮاﻃﻒ‬
‫و ﺑﺎورﻫﺎي او را در اﺧﺘﻴﺎر ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻧﻘﺪادﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦادﺑﻴ‪‬ﺎت‪ ،‬روانﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ«)ﻫﻤﺎن‪.(94 :‬‬
‫زﺑﺎن‪ ،‬ﻫﻢ در ﺑﺨﺶ واژﮔـﺎن‪ ،‬ﻫـﻢ در ﺣـﻮزة ﺻـﻨﺎﻋﺎت ﺑﻼﻏـﻲ و ﻫـﻢ از ﻧﻈﺮﮔـﺎه ﻧﺤـﻮ‪،‬‬
‫ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮاﻣﺘﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻫﻤﭽـﻮن اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي اﺳـﺖ؛ ﭘـﺲ ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫ﺧﻮاﻧﺶ ﻳﻚ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ ﺻﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﻣﺒﻬﻢ از ﺗﺄﺛﻴﺮات اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي روﺑـﻪرو‬
‫ﺷﻮد؛ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨـﺪيﻫـﺎي اراﺋـﻪ ﺷـﺪه در‬
‫ﻛﺘﺎب »ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻓﺘﻮﺣﻲ و در ﺳﻪ ﻻﻳﺔ ﺳﺒﻜﻲ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاﻫﺪﮔﺮﻓﺖ ﻛـﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﻻﻳﺔ واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﻻﻳﺔ ﻧﺤﻮي و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي در ﻻﻳﺔ ﺻﻨﺎﻋﺎت ﺑﻼﻏﻲ‪.‬‬

‫‪ 3.2‬ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ و ﻻﻳﻪﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺒﻚ در آن‬

‫از دﻳﺮﺑﺎز‪ ،‬ﻏﺰل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻬﺖ ﺑﻴﺎن ﻋﺸﻖ و دﻟﺪادﮔﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻲ‬
‫و اﺣﺴﺎﺳﻲ ﻣﻄﺮح ﺑﻮدهاﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻗﺮن ‪ 6‬ق‪ .‬درونﻣﺎﻳﺔ ﻏﺰل و ﺗﻐﺰّل را ﻣﻀـﺎﻣﻴﻨﻲ ﭼـﻮن‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺰﻣﻲ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲ و اﺳﺒﺎب ﺷﺎدﺧﻮاري‪ ،‬وﺻﻒ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻣﻨـﺎﻇﺮ زﻳﺒـﺎ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲداد؛ اﻣ‪‬ﺎ از روزﮔﺎر ﺳﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ و در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات و ﺗﺤـﻮ‪‬ﻻﺗﻲ ﻛـﻪ در ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رويداد‪ ،‬ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻳﺎﻓـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ وﺟﻬـﺔ‬
‫ﻋﺎرﻓﺎﻧﻪ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺷﻌﺮ ﺷﺎﻋﺮان ﺳﺒﻚ ﻋﺮاﻗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷـﺪ؛‬
‫اﻣ‪‬ﺎ در دورة ﺳﺒﻚ ﻫﻨﺪي‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رويآوردن ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻪ ﻣﻀـﻤﻮنﭘـﺮدازي و ﻛـﺎرﺑﺮد وﺳـﻴﻊ‬
‫ﺻﻮرﺧﻴﺎل و ﻛﺜﺮت اﺑﻬﺎم در ﻛﻨﺎر رواج ﻟﻐﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ در اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ دﻳـﺪﮔﺎه‪ ‬ﻣﺘﻌﻬ‪‬ﺪاﻧـﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﺰل دﭼﺎر اﻧﺤﻄﺎط و رﻛﻮد ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻣـﻞ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ دوران ﺑﺎزﮔﺸـﺖ ادﺑـﻲ‬
‫ﮔﺸﺖ )ر‪.‬ك‪ :‬ﻣﻈﻔﺮي ﺳﺎوﺟﻲ‪ .(88-132 :1395،‬از دورة ﻣﺸﺮوﻃﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺤﻮ‪‬ﻻت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺳﺎﺳﻲ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮي در ﺟﺮﻳﺎن ادﺑﻴ‪‬ﺎت و ﻣﻀـﺎﻣﻴﻦ‬
‫اﺷﻌﺎر‪ ،‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻏﺰل رويداد‪ .‬ﺟﺮﻳﺎن ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﻛﺎرﮔﺮي‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﺔ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي از اﻳﻦ ﺗﺤﻮ‪‬ﻻت ادﺑﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺮوﻓﻲ ﭼﻮن ﻓﺮّﺧﻲ ﻳﺰدي‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻻﻫﻮﺗﻲ و ﻋﺎرف ﻗﺰوﻳﻨﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻏﺰل اﻳﻦ دوره ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﻏﺰل وﻃﻨﻲ« از آن ﻳﺎد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪،‬‬
‫ﺗﺤ ـﻮ‪‬ل اﺳﺎﺳــﻲ ﻳﺎﻓــﺖ و ﺑــﻪ ﻣﻮﺿــﻮﻋﺎﺗﻲ ﭼــﻮن آزادي‪ ،‬ﻋــﺪاﻟﺖﺧــﻮاﻫﻲ‪ ،‬وﻃــﻦﭘﺮﺳــﺘﻲ‪،‬‬
 ‫‪ 152‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺗﺠﺪ‪‬دﺧﻮاﻫﻲ‪ ،‬اﺻﻼحﻃﻠﺒﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬رﺷﺪ و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ داد و اداﻣﻪ اﻳـﻦ‬
‫ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬در ﺷﻜﻞ ﻏﺰلﻫﺎي ﻣﺘﻌﻬ‪‬ﺪاﻧﺔ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺷﺎﻋﺮان ﺟﺎري اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﺳﻪ دﻫﺔ اﺧﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﮕﺎرهﻫﺎ و‬
‫ﻣﺒﺎﻧﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن در آنﻫﺎ ﺻﺮاﺣﺘﺎً ﻳﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺗﺴﺮّي ﻳﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮرﺳـﻲ ﻻﻳـﺔ‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺒﻚ‪ ،‬اﺛﺮ از ﺣﻴﺚ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻧﮕﺮش و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژياي ﻛﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺧﻮد در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ واژﮔﺎن‪ ،‬ﻧﺤﻮ و ﺑﻼﻏﺖ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻠﻴ‪‬ﺖ ﺑﺤﺚ و ﺗﺤﻠﻴﻞ دارد‪.‬‬

‫‪ 4.2‬ﺟﺎﻣﻌﺔ آﻣﺎري‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ آﻣﺎري در اﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ‪ 700‬ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﺳﺮودهﻫﺎي ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ دﻫﻪﻫﺎي ‪ 60‬ﺗﺎ ﻧﻴﻤﺔ دﻫﺔ‪ 90‬ﻫـ ش اﺳﺖ ‪ -‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﺮﻫﻴـﺰ از اﻃﺎﻟـﺔ ﻛـﻼم و‬
‫ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﻣﺤﺪود ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ آوردن ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺴﻨﺪه ﺷﺪهاﺳﺖ‪ -‬ﭼﻬـﺮهﻫـﺎي ﺑﺮﺟﺴـﺘﺔ‬
‫ﺷﺎﻋﺮان اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻗﻴﺼﺮ اﻣﻴﻦﭘﻮر‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﺳـﻴﻤﻴﻦ ﺑﻬﺒﻬـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻮﺷـﻨﮓ‬
‫اﺑﺘﻬﺎج‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺑﻬﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻛﺎﻇﻢ ﻛـﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﺳـﻌﻴﺪ ﺑﻴﺎﺑـﺎﻧﻜﻲ‪،‬‬
‫ﻓﺎﺿﻞ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ ﻣﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺰوه‪ ،‬ﻗﺎدر ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ دﻟﺒﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ـﺪ ﺳـﻠﻤﺎﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻣﺮﺗﻀﻲ اﻣﻴﺮي اﺳﻔﻨﺪﻗﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ ﺣﺴﻴﻨﺨﺎﻧﻲ؛ ﺑﻪ ﻋﻼوة ﻛﺘﺎب دادﺧﻮاﺳـﺖ‪ ،‬ﺣـﺎوي ﺻـﺪ ﺷـﻌﺮ‬
‫اﻋﺘﺮاض از ﻣﻌﺎﺻﺮان‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻴﺎر ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻏﺰلﻫﺎ و ﺷـﺎﻋﺮان اﻳـﻦ ﺳـﻪ دﻫـﻪ ﺑـﻪ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‪،‬‬
‫اﻧﻌﻜﺎس و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻌﻬ‪‬ﺪﻣﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺘـﺎً ﻃﻴـﻒ ﺧﺎﺻ‪‬ـﻲ از‬
‫ﺳﺮاﻳﻨﺪﮔﺎن را ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺷﻤﺎر ﺷﺎﻋﺮان اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫‪ 1.3‬ﻻﻳﺔ واژﮔﺎﻧﻲ‬
‫ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻴﻦ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه )ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه( و ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬در اﺻﻞ‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه و ﺟﻬﺎن ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺮﻛﺘﻲ اﺳﺖ ﭘﻮﻳﺎ و زﻧﺪه؛ ﻛﻪ در آن‪،‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﻣﻦِ ﻓﺮدي ﺧﻮد را ﭘﺸﺖ ﻣﺘﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ؛ اﻣ‪‬ﺎ اﺣﺴﺎس ﺗﻌﻬ‪‬ﺪ‬
‫و ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ارزشﻫﺎ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ دﻏﺪﻏﺔ ﻫﻤﺔ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻌﻬ‪‬ـﺪ ﺑـﻮدهاﺳـﺖ؛‬
‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﺔ ژانﭘﻞ ﺳﺎرﺗﺮ »آن رؤﻳﺎي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ را از ﺳﺮ ﺑﻪ درﻛﺮدهاﺳﺖ ﻛـﻪ ﻧﻘـﺶ‬
‫ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ و ﻓﺎرﻏﺎﻧﻪاي از ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺑﺸﺮي ﺗﺮﺳﻴﻢﻛﻨﺪ«)ﺳﺎرﺗﺮ‪(42 :1348 ،‬؛ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ ﻧﻤﻮدﻫﺎ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪153 ...‬‬

‫در واژﮔﺎن و ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺪاﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬واژهﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ رﺳﺎﻟﺖ ارﺗﺒـﺎﻃﻲاي ﻛـﻪ ﺑـﺮ‬
‫دوش ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻞ اﻧﮕﺎرهﻫﺎ و ﻓﻀﺎﻫﺎي ذﻫﻨﻲ ﺧﺎﻟﻖ ﺧﻮﻳﺶاﻧﺪ و ﻫﻴﭻﮔـﺎه ﻧﺒﺎﻳـﺪ از ﺑـﺎر‬
‫ﻋﺎﻃﻔﻲ آنﻫﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻛﻴﻔﻲ و ﻛﻤ‪‬ﻲ ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي آﺳـﺎﻧﻲ در درﻳﺎﻓـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﺎوﻳﻨﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺣﻤﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد؛ ﺗـﺎ‬
‫درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ از ﺑﺎر واژهﻫﺎي ﻧﺸﺎندار‪ -‬ﻛﻪ در ﻣﺘﻦ ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﺪهاﺳﺖ‪ -‬در اﻳﻦ ﺳﻄﺢ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻮن ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻃﺎﻟـﺔ ﻛـﻼم‬
‫اﺳﺖ و ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺠﺎل اﻃﻨﺎب ﻧﺪارد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ آﻣﺎري ﺳﺮودهﻫﺎ ﺑﻴﺎنﮔﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ‪ 700‬ﻏﺰل‪ 430 ،‬ﻏﺰل‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﻲ و ﻣﺎﺑﻘﻲ‬
‫ﺳﺮودهﻫﺎ در ﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي آﻣﺪهاﺳﺖ‪ .‬ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ آنﻫﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪%٢٨‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي اﻋﺘﺮاﺿﻲ ‪430‬‬

‫‪%٧٢‬‬

‫‪ 1.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي اﻋﺘﺮاﺿﻲ‬
‫ﺷﻌﺮ از ﻧﻈﺮ اﻟﺘﺰام و ﺗﻌﻬ‪‬ﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻞ اﻧﮕﺎرهﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ اذﻫـﺎن ﻣﺼـﻠﺤﺎن را ﺑـﻪ‬
‫ﺧﻮد ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪاﺳﺖ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻣﺆﺛّﺮ ﺑﺎ ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﻓـﺮاﻣﺘﻦ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد و ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﺔ ادارهﻛﻨﻨﺪة آن ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻫﻢ از اﻳﻦ‬
‫ﻓﺮاﻣﺘﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻫﻢ ﺑﺮ آن اﺛﺮ ﻣﻲﮔـﺬارد؛ ﺷـﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪة ﻣﺘﻌﻬ‪‬ـﺪ‪ ،‬آﻳﻴﻨـﻪاي اﺳـﺖ‬
‫ارادهﻣﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻧﻌﻜﺎس ﻣﻄﻠﻖ زﺷﺘﻲﻫﺎ و زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎ‪ ،‬از آن ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ ﻧﺎﺗﻮراﻟﻴﺴـﺖﻫـﺎ‬
‫ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ)ر‪.‬ك‪ :‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،(391 : 1371 ،‬ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ‪ ،‬در ﭘﻲ اﻧﻌﻜـﺎس دردﻫـﺎﻳﻲ ﻫﻤـﺮاه‬
‫درﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﻏـﺰل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻏـﺰل اﻋﺘﺮاﺿـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ادب‬
‫اﻋﺘﺮاض ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﺮادﻓﺎﺗﻲ ﭼﻮن ادب ﻣﻘﺎوﻣﺖ‪ ،‬ادب ﺷﻮرش‪ ،‬ادب ﺳﺘﻴﺰ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ادب ﺳﺎزش‬
‫از آن ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از آﺛﺎري اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎزﺗﺎبﮔﺮ روﺣﻴﺔ اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬اﻋﺘﺮاض و‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺷﺎﻋﺮ ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺤﻤﻴﻠـﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬و اﻗﺘﺼـﺎدي ﺣـﺎﻛﻢ‬
 ‫‪ 154‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫اﺳﺖ)ر‪.‬ك‪ :‬ﭘﺸﺘﺪار‪ .(158 :1389 ،‬اﻋﺘﺮاض‪ ،‬در ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬درﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﻋﺘﺮاﺿﻲ ﻏﺰل دﻫﻪﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻛـﻪ در‬
‫ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺒﻚ اﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺷﻬﺮ‬ ‫ـ‬

‫ﻫــﻢ ﻏﻴــﺮت آﺑــﺎدي ﻣــﺎ را ﻧﻔﺮوﺷــﻴﺪ‬ ‫در ﺷﻬﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎري اﮔﺮ ﻋﺸﻖ ﻓﺮوﺷﻲاﺳﺖ‬
‫)اﻣﻴﻦﭘﻮر‪(66 :1388،‬‬

‫ﻛﻪ »ﻧﻔﺮوﺷﻴﺪ« ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﻏﺰل در ﺟﺎﻳﮕﺎه ردﻳﻒ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه و اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺷـﺎﻋﺮ را ﺑﻴﺸـﺘﺮ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻳــﻦ ﺷــﻬﺮ ﺗــﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴــﺪ‪ ،‬ﺳــﻨﮓ ﻣــﺰار دارد‬ ‫ﻫﺮ ﻋﺎﺑﺮي در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻳﻚ ﻣﺮدة ﻋﻤﻮدي اﺳﺖ‬
‫ﻣــﻦ ﺑــﻲ ﺣﺴــﺎب دارم‪ ،‬او ﺑــﻲ ﺷــﻤﺎر دارد‬ ‫ﻏــﻢﻫــﺎي ﺑــﻲﻧﻬﺎﻳــﺖ‪ ،‬ﻋﺸــﺎق ﺑــﻲﻛﻔﺎﻳــﺖ‬
‫)ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪(41 :1393 ،‬‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲﻫﺎ و رواﺑﻂ ﺳﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ـ‬

‫اﻳﻦ ﺳﻴﺐﻫﺎ ﺑﻬﺎر ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﻛﻨـﺪﻧﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪.../‬‬
‫ﻣﻴﺮاث ﻣﺮدﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﺮﻳﻤﻨـﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫ﻛــﻢﻛــﻢ ﺗﻤــﺎم آدﻣﻴــﺎن آﻫﻨــﻲ ﺷــﺪﻧﺪ‬
‫)ﻛﺎﻇﻤﻲ‪.(52 :1378 ،‬‬
‫ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﻪ و دﻳﻮار ﻫﻴﭻ اﻟﻔﺖ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫)ﻗﺰوه‪.(50 :1391 ،‬‬
‫آري ﺑـــﺮادران ﻫﻤﮕـــﻲ ﻧـــﺎﺗﻨﻲ ﺷـــﺪﻧﺪ‬
‫اﻳﻦ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي رو ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪي در اﻳﻦ ﻏﺮوب‬
‫اﻣﺮوز ﻫﻢ ﮔﺬﺷﺖ و از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭼﻨﺪ روز‬
‫ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺔ ﻫﻢ ﺗﻴﺮ ﻣﻲ زﻧﻨﺪ اﻳﻨﺠﺎ‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ‬ ‫ـ‬

‫ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﺎد ﻗﺮاردادن ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﻈﻠﻮم ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻳــﻚ ﭼﻨــﺪ ﺑﮕﺮﻳــﺎﻧﻢ ﺑﮕــﺬار ﻗﻠــﻢ را‬ ‫ﺧﻮن ﺷﺪ دﻟﻢ از ﻏﺼﺔ ﻣﺮگ ﺣﺴﻨﻚﻫﺎ‬
‫)ﻗﺰوه‪(99 :1391 ،‬‬

‫و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺘﻘﺎد از ﻣﺮﻓّﻬﻴﻦ ﺑﻲدرد ﻧﻤﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬

‫ﮔــﺮ درﻧﮕﻴــﺮد آﺗﺸــﺖ ﺑــﺎ ﺳــﻴﻨﻪﺳــﺮدان‬ ‫ﺻﺪ دوزخ اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻔﺴﺮد آري ﻋﺠﺐ ﻧﻴﺴﺖ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪155 ...‬‬

‫ﺑﻴـــﺰارم از ﺑـــﺎزار اﻳـــﻦ ﺑـــﻲﻫـــﻴﭻدردان‬ ‫آن ﻛــﻮ ﺑــﻪ دل دردي ﻧــﺪارد آدﻣــﻲ ﻧﻴﺴــﺖ‬
‫)اﺑﺘﻬﺎج‪.(244-243 :1378 ،‬‬

‫و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ اﻋﺘﺮاض ﻛﻠّﻲ‪:‬‬

‫و آورد روزﮔــﺎر ﺑﻬــﻲ رو ﺑــﻪ ﻛــﻮﺗﻬﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﺳﺎن ﻛﻪ روزﮔﺎر ﺷﺪ از ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﻬﻲ‬
‫ﻳﻚ ﺗﻦ درون ﺧﺎﻧﻪ ﻧﮕﻨﺠـﺪ ز ﻓﺮﺑﻬـﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﺗﻦ ﺑﺮون ز ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺎﻳـﺪ ز ﻻﻏـﺮي‬
‫)ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪.(343 :1378 ،‬‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻧﻔﺎق و دوروﻳﻲ‬ ‫ـ‬

‫آه از اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ دﻋﺎ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪاﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲ ﻓﺮوﺷﻲ در ﻟﺒـﺎس ﭘﺎرﺳـﺎ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪاﺳـﺖ‬
‫ﻛﻔﺮ ﺑـﺎ ﭘﻴـﺮاﻫﻦ زﻫـﺪ و رﻳـﺎ ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪاﺳـﺖ‬ ‫ﭘﻴﻨﻪﻫﺎي دﺳﺖ و ﭘﺎ‪ ،‬ﺳﺮ زد ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﻋﺠﺐ‬
‫ﻗﺒﻠﻪ را ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ از ﺧـﺪا ﺑﺮﮔﺸـﺘﻪاﺳـﺖ‬ ‫داد از ﻃﺮز ﻣﺴـﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻫـﺮﻛﺲ در ﻧﻈـﺮ‬
‫آه ﻣﻌﻨــﺎي ﺣﻘﻴﻘــﺖ ﺗــﺎ ﻛﺠــﺎ ﺑﺮﮔﺸــﺘﻪاﺳــﺖ‬ ‫ﺧﻴﻤﺔ ﺧﻮرﺷـﻴﺪ را دﻳـﻦدارﻫـﺎ آﺗـﺶ زدﻧـﺪ‬
‫)ﻧﻈﺮي‪.(99 :1392 ،‬‬
‫ﺷــﻬﺮ ﻣــﻦ ﺷــﻬﺮ ﺟﺎﻧﻴــﺎن رﻫــﺎ‪ ،‬ﺷــﻬﺮ زﻧــﺪاﻧﻴﺎن ﺑــﻲﺑﻨــﺪ اﺳــﺖ‬
‫ﺷـــﻬﺮ دﻳﻮاﻧﮕـــﺎن ﺑـــﻲزﻧﺠﻴـــﺮ‪ ،‬ﺷـــﻬﺮ دزدان آﺑﺮوﻣﻨـــﺪ اﺳـــﺖ‬

‫ﻫﺮ ﻛﺴﻲ در ﺻﻔﻮف اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺳﺠﺪه ﺑﺮ ﻛﻌﺒﺔ ﻛﺴﻲ دارد‬

‫ﺷﻬﺮ ﻣﺮﻣﻮز ﻣﻦ زﺑﺎﻧﻢ ﻻل‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‬
‫)دﻟﺒﺮي‪.(77 :1381 ،‬‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺧﻔﻘﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ـ‬

‫ﻫــﺰار ﺷــﻌﻠﺔ ﺳــﻮزان و آه ﺳــﺮد اﻳﻨﺠﺎﺳــﺖ‬
‫ﺑﻠﻮچ و ﻛُﺮد و ﻟُﺮ و ﺗُﺮك و ﮔﻴﻠﻪ ﻣﺮد اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‬
‫)اﺑﺘﻬﺎج‪.(250 :1378 ،‬‬
‫ﻫﺰار ﺑـﺎر ﺑﻴﺎﻳـﺪ ﺑﻬـﺎر‪ ،‬ﻛـﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴـﺖ‬
‫)ﻧﻈﺮي‪.(79 :1385 ،‬‬
‫ﺳﻨﮓ ﺟﺰ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻟﺤﺪ ﻧﺰدﻳﻢ‪../‬‬
‫ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﭼﻪ ﻛﻨﻢ ﺳﻴﻨﻪﺳﻴﻨﻪ درد اﻳﻦﺟﺎﺳـﺖ‬
‫ﻧﮕﺎه ﻛﻦ ﻛﻪ ز ﻫﺮ ﺑﻴﺸـﻪ در ﻗﻔﺴﺸـﻴﺮي اﺳـﺖ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻪ ﻳﺦ زده ﺗﻘﻮﻳﻢﻫﺎ اﮔﺮ ﻫﺮ روز‬
‫ﻣﺎ ﻛﺴﻲ را ﻫﻨـﻮز ﺣـﺪ ﻧـﺰدﻳﻢ‬
 ‫‪ 156‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺣﺮﻓــﻲ از اﻧﺘﻘــﺎد زد‪ ،‬ﻧــﺰدﻳﻢ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮي را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛـﻼم ﻟﻄﻴـﻒ‬

‫ﻣﺎ ﻛﻪ ﻳﻚﺑﺎر ﺣﺮف ﺑﺪ ﻧـﺰدﻳﻢ‬ ‫ﭘﺲ ﭼﺮا ﺳﻨﮕﺴﺎرﻣﺎن ﻛﺮدﻳـﺪ؟‬
‫)ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪.(74 :1379 ،‬‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺣﺰنآﻟﻮد و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫ـ‬

‫وﻓﻮر ﻣﺤﻨﺖ و اﻧﺪوه و ﻗﺤﻂ ﺷﺎديﻫـﺎ‬ ‫اﻻ زﻣﺎﻧــــﺔ ﺗﻜــــﺮار ﻧــــﺎﻣﺮاديﻫــــﺎ‬

‫دﻟﻢ ﮔﺮﻓﺖ از اﻳﻦ روﻧﻖ و ﻛﺴﺎديﻫـﺎ‪...‬‬ ‫زﻣﺎن روﻧﻖ ﻇﻠﻤﺖ‪ ،‬ﻛﺴـﺎدي ﺧﻮرﺷـﻴﺪ‬
‫)ﻣﻨﺰوي‪.(325 :1387 ،‬‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ـ‬

‫ﭘﻴﺶ ﻧﺎن دﻳﮕﺮ ﺳﺮاﻓﺮازي ﻧﻤﺎن‬ ‫ﺑﺲ ﻛﻪ ﻛﺞ ﺷﺪ ﮔﺮدن آزادﮔﻲ‬

‫)ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪(62 :1387 ،‬‬
‫ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ زورو زردارﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ از دردﻣﺎن ﺧﺒﺮ دارﻳﺪ؟‬
‫درد ﻣــﺎ را ﻧﻤــﻲﺗــﻮان ﮔﻔــﺘﻦ‪ ،‬ﺑــﺎ ﺳﻴﺎﺳــﺘﻤﺪار ﺑــﺎزاري‬
‫)ﻗﺰوه‪(34 :1391 ،‬‬
‫ﻛﻔﺮ در ﺑـﺎروي اﻳﻤـﺎن ﻣـﻲﺧﺰﻳـﺪ‬ ‫اژدﻫــﺎي ﻓﻘــﺮ ﻫﺮﺳــﻮ ﻣــﻲوزﻳــﺪ‬
‫رﺣﻢ ﺟﺎن ﻣﻲداد و وﺟﺪان ﻧﻴﺰ ﻫﻢ‬ ‫ﺳﻴﻞ در ﻫﺮ ﻛﻮﭼﻪاي ﻣـﻲزد ﻗـﺪم‬
‫)ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪.(132 :1382 ،‬‬

‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻛﻢرﻧﮓﺷﺪن ارزشﻫﺎ‬ ‫ـ‬

‫ﻣﺎ را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ و ﭼـﻪ ارزان ﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ‪...‬‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻼف‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺎن ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﺎ را ﭼﻘﺪر ﻣﻔﺖ ﺑـﻪ ﺷـﻴﻄﺎن ﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ‬ ‫اﻧﺪوه و درد از اﻳـﻦﻛـﻪ ﺧﺪاﻧﺎﺷـﻨﺎسﻫـﺎ‬
‫ﻫﻢ دﻳﻦ ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ‪...‬‬ ‫ﺑﺎزار ﻣﺮدهاﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭼـﻪ ﺧـﻮب‬
‫ﻳﻚ ﻋﺪ‪‬ه ﻫـﻢ ﻛﻨـﺎر ﺧﻴﺎﺑـﺎن ﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ‪...‬‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪ‪‬ه ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﺲ ﭘﺸﺖ ﻛﺘﺎبﻫـﺎ‬
‫)ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪(29-30 :1392 ،‬‬
‫ﻣﺜــﻞ ﻳــﻚ ﮔﻠّــﻪ ﮔــﺮگ ﺑــﻲاﺣﺴــﺎس‪ ،‬ﻫﻤــﺔ ﺷــﻬﺮ در ﻛﻤــﻴﻦ ﻫﻤﻨــﺪ‬
‫اﻳﻦ ﻫﺮاﺳﺎن ﻛﻪ آن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺮد‪ ،‬آن ﮔﺮﻳﺰان ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪...‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪157 ...‬‬

‫ﻣﺎﻧﺪهام ﺧﻮشﻧﺸﻴﻦ ﻛﻮﻓﺔ ﻣﺎ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻋﻠﻲ )ع( ﭼﻪﺧﻮاﻫﺪ ﮔﻔـﺖ‬
‫ﺳــﻔﺮة ﻫﻔــﺖرﻧﮕﻤــﺎن ﻓــﺮدا ﭘــﻴﺶ ﻧــﺎن ﺟــﻮﻳﻦ ﭼــﻪﺧﻮاﻫــﺪ ﻛــﺮد‬
‫)دﻟﺒﺮي‪.(77-78 :1394 ،‬‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﺮﻣﻲ آﻏﻮش‪ ،‬دﺳﺖ رد ﺷﺪهاﻳﻢ‬ ‫ﭼﻘﺪر ﺑـﺪ ﺷـﺪه دﻧﻴـﺎ‪ ،‬ﭼﻘـﺪر ﺑـﺪ ﺷـﺪهاﻳـﻢ‬
‫ﺷﺒﻴﻪ آنﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺷـﺪهاﻳـﻢ‬ ‫ﺗﻮ از ﻣﻦ آنﻫﻤﻪ دور و ﻣﻦ از ﺗﻮ اﻳﻦﻫﻤﻪ دور‬
‫ﺷــﺒﻴﻪ آﻳﻨــﻪﻫــﺎي ﺗﻤــﺎمﻗــﺪ ﺷــﺪهاﻳــﻢ‬ ‫ﭼﻘــﺪر ﻋﻴــﺐﻧﻤــﺎ و ﭼﻘــﺪر ﻋﻴــﺐﺷــﻤﺎر‬
‫)ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪.(51 :1392 ،‬‬

‫ﺗﻌﺪاد ﻫﺮ ﺑﺨﺶ از ﺳﺮودهﻫﺎ و درﺻﺪ آنﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺟﺪول زﻳﺮ دﻳﺪ‪:‬‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻏﺰلﻫﺎ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﻋﺘﺮاض در ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪22/09‬‬ ‫‪95‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻛﻢرﻧﮓ ﺷﺪن ارزشﻫﺎ‬
‫‪19/76‬‬ ‫‪85‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻧﻔﺎق و دوروﻳﻲ‬
‫‪16/74‬‬ ‫‪72‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲﻫﺎ و رواﺑﻂ ﺳﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ‬
‫‪15/81‬‬ ‫‪68‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺣﺰنآﻟﻮد و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪11/62‬‬ ‫‪50‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪6/97‬‬ ‫‪30‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺣﺰنآﻟﻮد و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪6/97‬‬ ‫‪30‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺷﻬﺮ‬

‫‪ 2.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋﻳﻚ‬
‫در ﻧﮕﺎه او‪‬ل‪ ،‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻮن ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋﻳﻚ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﺎﺣﺴﺎس ﻏﺮﺑﺖ‪ ،‬ﺣﺴـﺮت‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬آرزوي ﮔﺬﺷﺘﻪ( ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺎ ﻣﻦ ﻓﺮدي ﮔﻮﻳﻨﺪه در ارﺗﺒﺎطاﻧﺪ و ﺣﺘّـﻲ ﺷـﺎﻳﺪ ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ زﻳﺮا اﻧﺪوه از دﺳﺖدادنﻫﺎ و ﻳﺎدآوري ﺣﺴﺮتﺑﺎرِ از دﺳﺖرﻓﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤـﻮاره‬
‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺸﺨّﺼﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﺔ ﺷﻌﺮ رﻣﺎﻧﺘﻴﻜﻲ اﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ﺎ در ﻣﻴﺎن ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻣـﻮاردي‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ »ﻣﻦ ﻓﺮدي« ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ »ﻣﻨﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﺑﺪل ﻣﻲﺷﻮد )درﺑﺎرة ﻣـﻦﻫـﺎي ﺷـﻌﺮ‪،‬‬
‫ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ (87-88 :1380 ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﮔﻮﻳﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪة ﻗﺸﺮ ﮔﺴـﺘﺮدهاي از‬
‫ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و اﻧﺪوه از دﺳﺖرﻓﺘﻪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻤﺔ آنﻫﺎ ﺑﻪ اﺷﺘﺮاك ﻣﻲﮔﺬارد‪:‬‬
‫ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺟﺎﻧﻤﺎز و ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻴﻢ‬ ‫ﻳﺎدش ﺑﺨﻴﺮ دﺳﺖ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻴﻢ‬
‫)ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪.(96 :1387 ،‬‬
 ‫‪ 158‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﻗﺼ‪‬ـــﻪاي دور اﺟـــﺎﻗﻲ ﺳـــﺎده ﺑـــﻮد‬ ‫ﻛـــﻮدﻛﻲﻫـــﺎﻳﻢ اﺗـــﺎﻗﻲ ﺳـــﺎده ﺑـــﻮد‬

‫روي ﺳﻘﻒ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻃـﺎﻗﻲ ﺳـﺎده ﺑـﻮد‪...‬‬ ‫ﺷﺐ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﺟﺎن ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‬
‫ﺳــﺨﺘﻲ ﻧــﺎن ﺑــﻮد و ﺑــﺎﻗﻲ ﺳــﺎده ﺑــﻮد‬ ‫ﺳــﺎده ﺑــﻮدن ﻋــﺎدﺗﻲ ﻣﺸــﻜﻞ ﻧﺒــﻮد‬
‫)اﻣﻴﻦﭘﻮر‪(81 :1372 ،‬‬

‫‪ 3.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ‬
‫ﻏﺰل‪ ،‬ﻗﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺗﺪاﻋﻲﻛﻨﻨﺪة ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ؛ اﻣ‪‬ـﺎ اﻳـﻦ ﻗﺎﻟـﺐ‬
‫ادﺑﻲ در دوران ﺟﺪﻳﺪ ﺣﻴﺎت ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﮕﺮش از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﺻﺮف ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺤﻮ‪‬ل ﺷﺪ و‬
‫ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴ‪‬ﺘﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ و ﻣﻌﻨـﻮي داﺷـﺖ‪ ،‬در ﺳـﺎﻳﺔ وﻗـﺎﻳﻊ‬
‫اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺎ روح ﺟﺎري و ﺳﺎري ﺣﻤﺎﺳﻪ درآﻣﻴﺨﺖ )ر‪.‬ك‪ :‬ﺑـﺎﻗﺮي و ﻣﺤﻤ‪‬ـﺪي ﻧﻴﻜـﻮ‪:1372 ،‬‬
‫‪ .(20‬دوران ﻫﺸﺖ ﺳﺎل دﻓﺎع ﻣﻘﺪ‪‬س‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺑـﺎ درونﻣﺎﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻮع ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ ﻧﺎم »ﻏﺰل‪-‬ﺣﻤﺎﺳﻪ« اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦﮔﻮﻧـﺔ‬
‫ادﺑﻲ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺴﻴﺎري ﭼـﻮن ﻣﺮداﻧﮕـﻲ‪ ،‬ﺷـﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺳﻠﺤﺸـﻮري‪ ،‬رﺷـﺎدت‪ ،‬ﺟﻨـﮓ‪،‬‬
‫ﺷﻬﺎدت واﻳﺜﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺎنﮔﺮ اﻧﮕﺎره ﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪﮔﺎن ﺧﻮد اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑـــﺮ ﮔـــﺮدة ﮔﺮدﺑـــﺎد راﻧﺪﻧـــﺪ‬ ‫ﻧﺎﮔــﻪ رﺟــﺰ ﻫﺠــﻮم ﺧﻮاﻧﺪﻧــﺪ‬
‫ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑـﻪ آﺳـﻤﺎن رﺳـﺎﻧﺪﻧﺪ‪...‬‬ ‫ﺷﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻮن ﺷـﺐ زﻣـﻴﻦ را‬
‫رﻓﺘﻨــﺪ وﻟــﻲ ﻫﻤﻴﺸــﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧــﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ و رﻓﺘﻨـﺪ‬
‫)اﻣﻴﻦﭘﻮر‪.(404 :1388،‬‬
‫رﻓﺘﻨــﺪ و ﺷــﻬﺮ ﺧﻔﺘــﻪ ﻧﺪاﻧﺴــﺖ ﻛﻴﺴــﺘﻨﺪ‬ ‫آن ﻋﺎﺷــﻘﺎن ﺷــﺮزه ﻛــﻪ ﺑــﺎ ﺷــﺐ ﻧﺰﻳﺴــﺘﺪ‬
‫ﭼﻮن آذرﺧﺶ در ﺳﺨﻦ ﺧـﻮﻳﺶ زﻳﺴـﺘﻨﺪ‪...‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺎدﺷـــﺎن ﺗﻤـ ـﻮ‪‬ج ﺷـــﻂ ﺣﻴـــﺎت ﺑـــﻮد‬
‫ﺑــﺎز آﺧــﺮﻳﻦ ﺷــﻘﺎﻳﻖ اﻳــﻦ ﺑــﺎغ ﻧﻴﺴــﺘﻨﺪ‬ ‫ﻫﺮ ﺻﺒﺢ و ﺷﺐ ﺑﻪ ﻏﺎرت ﻃﻮﻓﺎن روﻧﺪ و ﺑﺎز‬
‫)ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪.(9 :1357 ،‬‬
‫‪ /‬اي ﺳﻮاران ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﮔﺮدان ﻧﺎمآور ﺑﻪ ﭘـﻴﺶ‬ ‫اي ﻇﻔﺮﻣﻨﺪان‪ ،‬ﻇﻔﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ در ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ‬
‫آرﺷﺎن ﻓﺎﺗﺢ اﻳـﻦ ﺧـﺎك ﭘﻬﻨـﺎور ﺑـﻪ ﭘـﻴﺶ‬ ‫ﺟﻨﮕﺠﻮﻳـــﺎن دﻻور‪ ،‬ﭘـــﻴﺶﺗـــﺎزان دﻟﻴـــﺮ‬
‫)ﻣﺮداﻧﻲ‪.(82 :1370 ،‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪159 ...‬‬

‫‪ 4.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎر‬
‫از دوران ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﻪ ﺑﻌـﺪ‪ ،‬روﻳﻜـﺮد ﺷـﺎﻋﺮان ﺑـﻪ ﺳـﺮودن ﺷـﻌﺮﻫﺎي آﻳﻴﻨـﻲ در ﻗﺎﻟـﺐﻫـﺎي‬
‫ﺗﺮﺟﻴﻊﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐﺑﻨﺪ و ﻣﺜﻨﻮي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪ و ﺳﺮاﻳﺶ آن در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﺑﺎ ﺗـﺪاول ﻏـﺰل ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺴﻠّﻂ ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي رواج ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻏـﺰلﻫـﺎي آﻳﻴﻨـﻲ‪،‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺣﻤﻞ ﺑﺎورﻫﺎ و اﻧﮕﺎرهﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ ﺑﻴﺸـﺘﺮي دارﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ ﻏﺰلﻫﺎ را در ﻻﻳﺔ واژﮔﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺒﺎﻧﻲ ذﻫﻨﻲ ﺳـﺮاﻳﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ ﺳـﻪ ﮔﻮﻧـﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در آن روح اﻣﻴﺪواري ﺑﻪ آﻣﺪن ﻣﻨﺠﻲ و ﺑﻬﺒﻮد دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫ﻛﺎر و ﺑﺎر ﻋﺸﻖ ﺑﻲﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧـﺪ ﻋﺰﻳـﺰ‬ ‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻣﺎ وﻳﺮان ﻧﻤﻲﻣﺎﻧـﺪ ﻋﺰﻳـﺰ‬
‫آﻓﺘﺎب اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﺮﮔﺮدان ﻧﻤـﻲﻣﺎﻧـﺪ ﻋﺰﻳـﺰ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺶ ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي ﺑﻲرﻣﻖ ﮔﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻧﺎرون ﺗﻨﻬﺎي ﻛﻮﻫﺴـﺘﺎن ﻧﻤـﻲﻣﺎﻧـﺪ ﻋﺰﻳـﺰ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﮔﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﻨﮕﻠﻲ در ﻛﻮﻟﻪﺑـﺎر‬
‫ﻣﻬﺪي ﻣﺎ ﺗـﺎ اﺑـﺪ ﭘﻨﻬـﺎن ﻧﻤـﻲﻣﺎﻧـﺪ ﻋﺰﻳـﺰ‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻓﺮدا زﻣـﻴﻦ را ﻧﻮرﺑـﺎران ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‬
‫)دﻟﺒﺮي‪(46 :1382 ،‬‬

‫ب‪ .‬ﮔﻮﻧﻪاي ﺣﺰنآﻣﻴﺰ ﻛﻪ در آن ﺷﺎﻋﺮ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺳﺮﺷﺎر از ﻧﺎاﻣﻴﺪي و ﻳﺄس را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺑﻴﺎ ﻛﻪ زﺧﻢ زﺑﺎنﻫﺎي دوﺳﺘﺎن ﻛـﺎري اﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻴــﺎ ﻛــﻪ آﻳﻨــﺔ روزﮔــﺎر زﻧﮕــﺎري اﺳــﺖ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻨﺘﻈﺮان‪ ،‬ﭼﺎره ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎري اﺳـﺖ‬ ‫ﺑــﻪ اﻧﺘﻈــﺎر ﻧﺸﺴــﺘﻦ در اﻳــﻦ زﻣﺎﻧــﺔ ﻳــﺄس‬
‫ﺗﻤــﺎم ﺳــﺎل اﮔــﺮ ﻛﺎرﻣــﺎن ﻋــﺰاداري اﺳــﺖ‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﺘﺎن ﺷﺎدﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﻛـﺎر ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧـﺖ ﻫﻤﻴﺸـﻪ ﺑﻴـﺪاري اﺳـﺖ‬ ‫ﻧﻪ اﻳﻨﻜـﻪ ﺟﻤﻌـﻪ ﻓﻘـﻂ ﺻـﺒﺢ زود ﺑﻴﺪارﻧـﺪ‬
‫)ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪.(10-9 :1392 ،‬‬

‫ج‪ .‬ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻏﺰل‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﺑﺮاي اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪيﻫﺎي آن‪:‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪﻫﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﭘﺮﭘﺮ ﺷﺪﻧﺪ آه‬ ‫آﻗـﺎ دروغﻫـﺎ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺎور ﺷــﺪﻧﺪ آه‬
‫در ﺳﻜّﻪﻫﺎي زرد ﺷـﻨﺎور ﺷـﺪﻧﺪ آه‬ ‫آري ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺘﻲ و ﺧﺴـﺎن ﺳـﻴﺎﻫﻜﺎر‬
‫ﺑﺎ ﺑﻮﺗـﻪﻫـﺎي ﺧـﺎر ﺑﺮاﺑـﺮ ﺷـﺪﻧﺪ آه‬ ‫از ﺑﺲ ﻧﻴﺎﻣﺪي ﻫﻤﺔ ﺳﺮوﻫﺎي ﺳـﺒﺰ‬
‫ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﻧﺎدرﺧﺖ ﺗﻨﺎور ﺷﺪﻧﺪ آه‬ ‫ﺟﺎي درﺧﺖﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻬﺸﺖ ﭘﻮش‬
‫ﺑﺎ ﮔﺮگﻫﺎي ﺑﻴﺸﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷـﺪﻧﺪ آه‪...‬‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ ﺑﻴﺎ ﻛﻪ ﻣـﺮدم آﺑـﺎدي ﻫﺒـﻮط‬
‫)ﺣﺴﻴﻨﺨﺎﻧﻲ‪.(30 :1387 ،‬‬
 ‫‪ 160‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫‪ 5.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت‬

‫ﺣﺠﻢ ﺑﺴﻴﺎري از ﻏﺰلﻫﺎي ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻪ وﻳﮋه دﻫﻪﻫﺎي ‪ 60‬و ‪ 70‬را ﻏﺰلﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑـﺎ‬
‫درونﻣﺎﻳﻪﻫﺎي آن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮان در آن ﺑﻪ ﺗﺮﺳـﻴﻢ ﻓﻀـﺎي ﺟﻨـﮓ‪ ،‬آوارﮔـﻲﻫـﺎ‪،‬‬
‫دﺷﻤﻦ و ﺷﻬﻴﺪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﺎرﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺗـﺎر ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫دارد دوﺑــﺎره ﺣﺎدﺛــﻪ اﺧﻄــﺎر ﻣــﻲﺷــﻮد‬
‫ﺟﻨﮕــﻞ ﻛﻨــﺎم زوزة ﻛﻔﺘــﺎر ﻣــﻲﺷــﻮد‪...‬‬ ‫اﺷــﻐﺎل ﻣــﻲﻛﻨﻨــﺪ ﺷــﻐﺎﻻن ﺟﺰﻳــﺮه را‬
‫ﺑــﻲزﻟﺰﻟــﻪ ﺑــﻪ روي ﺳــﺮآوار ﻣــﻲﺷــﻮد‬ ‫ﺳﻘﻒ و ﺳﺘﻮن ﺧﺎﻧﺔ اﻧﺴﺎن ﻋﺼﺮ ﺟﻨـﮓ‬
‫ﺗﻤﺴــﺎح ﭘﻴــﺮ راﻫــﻲ ﻛﺸــﺘﺎر ﻣــﻲﺷــﻮد‬ ‫ﺧﻮاب ﺧﻠﻴﺞ را ﺗﺐ ﻃﻐﻴﺎن ﺟﻨﮓ ﺷﺴﺖ‬
‫اﻳﻦ اژدﻫﺎي ﺧﻔﺘـﻪ ﻛـﻪ ﺑﻴـﺪار ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫ﻓــﺮدا ﺗﻤــﺎم ﻣﻨﻄﻘــﻪ را ﻟﻘﻤــﻪ ﻣــﻲﻛﻨــﺪ‬
‫)اﻣﻴﺮي اﺳﻔﻨﺪﻗﻪ‪.(105-107 :1392 ،‬‬
‫اﻣ‪‬ﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺷﻜﺴـﺖ ﻧﺒـﺮد از ﺟـﺪال ﺗـﻮ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﺷﻜﺴﺖ ﮔﺮﭼﻪ ز ﺗﻮ ﭘﺮ و ﺑﺎل ﺗﻮ‬
‫در اﻧﻔﺠﺎر آﺗﺶ و ﺧﻮن ﺑـﺎل ﺑـﺎل ﺗـﻮ‪...‬‬ ‫آﻏــﺎز ﭘــﺮ زدن ﺑــﻪ ﺳــﻮي آﻓﺘــﺎب ﺑــﻮد‬
‫ﺳــﺮب ﻣــﺬاب ﺑــﻮد ﺟــﻮاب ﺳــﺆال ﺗــﻮ‬ ‫آري ﺑﻪ ﺟـﺮم ﺧﻮاﺳـﺘﻦ ﺻـﺒﺢ راﺳـﺘﻴﻦ‬
‫)ﻣﻨﺰوي‪.(187-188 :1387 ،‬‬

‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻏﺰلﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت ﺑـﺎ ﮔﻮﻧـﻪاي از ﻏـﺰلﻫـﺎي ﻫﻤـﻴﻦ ﺣـﻮزه‬
‫ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﻫﻢ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﻏﺰل ﻣﻌﺮوف ﺳـﻴﻤﻴﻦ ﺑﻬﺒﻬـﺎﻧﻲ‬
‫درﺑﺎرة ﺟﻮان ﺟﺎﻧﺒﺎز‪:‬‬
‫ﺷــﻠﻮار ﺗــﺎ ﺧــﻮرده دارد‪ ،‬ﻣــﺮدي ﻛــﻪ ﻳــﻚ ﭘــﺎ ﻧــﺪارد‬
‫ﺧﺸــﻢ اﺳــﺖ و آﺗــﺶ ﻧﮕــﺎﻫﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨــﻲ ﺗﻤﺎﺷــﺎ ﻧــﺪارد‬

‫رﺧﺴﺎره ﻣـﻲﺗـﺎﺑﻢ از او‪ ،‬اﻣ‪‬ـﺎ ﺑـﻪ ﭼﺸـﻤﻢ ﻧﺸﺴـﺘﻪ‬

‫ﺑﺲ ﻧﻮﺟﻮان اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ‪ ،‬از ﺑﻴﺴﺖ ﺑﺎﻻ ﻧـﺪارد‪...‬‬
‫ﺗﻖ ﺗﻖ ﻛﻨﺎن ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﺶ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﻬـﺪ ﻣﻬـﺮ‬
‫ﺑﺎ آنﻛﻪ ﺛﺒﺖ ﺣﻀﻮرش ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ اﻣﻀﺎ ﻧـﺪارد‪...‬‬
‫)ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪.(868 :1381 ،‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪161 ...‬‬

‫‪ 6.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي ﻃﻨﺰ‬
‫در ﻣﻴﺎن ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪ ،‬رﻓﺘﺎرﻫـﺎي‬
‫ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ اﻋﺘـﺮاض و در ﺟﺎﻣـﻪ و ﻟﺒـﺎس ﻃﻨـﺰ ﺑﻴـﺎن‬
‫ﻣﻲدارد‪ .‬از ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻏﺰﻟﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان»ﺑﺨﻮرﺑﺨﻮر« ﻛﻪ ردﻳﻒ »ﺧﻮردهﺑﺎﺷﺪ« در ﻫﻤـﺔ آن‬
‫ﺗﻜﺮار ﺷﺪهاﺳﺖ و ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫اﮔﺮ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﻌﺘﺒـﺮ ﺧـﻮردهﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫‪ /...‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻣﻮال ﻣﻠّـﺖ ﻧﮕﺮدﻳـﺪ‬
‫ز ﻫﻔﺘﺎد ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺧـﻮردهﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫ﻣﺪﻳﺮي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻗﻄﻌﺎً ﻛﺴﻲ ﻛﻪ‬
‫)ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪(37-35 :1393 ،‬؛‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎي رﻳﺎﻛﺎراﻧﺔ ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻏﺰﻟﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻓﺮوﺷﮕﺎه اﻗﻼم ﻣﺬﻫﺒﻲ« اﻳﻦ ﮔﻮﻧـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﻃﺮف ﻣﻲﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻗﺒﻠﻪﻧﻤـﺎ ﻣﻮﺟـﻮد اﺳـﺖ‪...‬‬ ‫در و دﻳﻮار ﭘﺮ از ﺻﻮم و ﺻﻼت اﺳﺖ و دﻋـﺎ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ در اﻳﻦ ﺣﺠﺮه ﺧﺪا ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪...‬‬ ‫ذرهاي ﺟــﺎي ﺗــﻮ و وﺳﻮﺳــﺔ ﺷــﻴﻄﺎن ﻧﻴﺴــﺖ‬
‫در ﻋﻮض‪ ،‬ﺳﻲدي اﻗﺴﺎم ﻋﺰا ﻣﻮﺟﻮد اﺳـﺖ‪...‬‬ ‫ﺳـــﻲدي ﺷـــﺎد ﻧـــﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺮاﻫــــﺖ دارد‬
‫)ﻫﻤﺎن‪.(54-53 :‬‬

‫‪ 7.1.3‬ﻏﺰلﻫﺎي آزادي‬
‫ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از درونﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده در ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬آزادي در ﻫﻤﺔ اﺷﻜﺎل آن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻏﺰلﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺎﻋﺮ از ﻧﺒﻮد‪ ‬آزادي در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﻼﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻛﻪ ﻣﻦ از اﻳﻦﻫﻤﻪ دﻳﻮار ﺑﺪم ﻣﻲآﻳـﺪ‬ ‫ﻛﺎش ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻨﻮﻳﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺰﻧﻢ ﺑﺮ در ﺑﺎغ‬
‫)ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪(55 :1379،‬؛‬
‫در ﻋﺮف ﻣﺎ ﺳﺰاي ﭘﺮﻳﺪن ﺗﻔﻨﮓ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲ ﺧـﻮرم ﺑـﻪ ﻣـﺮام ﭘﺮﻧـﺪﮔﺎن‬
‫)ﻫﻤﺎن‪(26 :‬‬
‫ﺣﻖ ﺑﺎ ﻣﻦ اﺳﺖ اﻣ‪‬ﺎ ﻣﺮا ﺑﺮ دار ﻣـﻲﺧـﻮاﻫﻲ‬ ‫ﭘﺎداش ﺣﺮف ﺣﻖ زدن‪ ،‬ﺟﺰ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪي ﻧﻴﺴﺖ‬
‫)ﻧﻈﺮي‪.(37 :1385،‬‬
 ‫‪ 162‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫در ﻣﻴﺎن ﻏﺰلﻫﺎي ﻏﻴﺮاﻋﺘﺮاﺿﻲ‪ ،‬ﻏﺰلﻫﺎي ﺟﻨﮓ وﺷﻬﺎدت ‪ 81‬ﻏﺰل )‪30‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻏﺰلﻫﺎي‬
‫ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋﻳﻚ ‪ 72‬ﻏﺰل)‪26/66‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻏﺰلﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ‪24‬ﻏﺰل )‪11/85‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻏﺰلﻫﺎي ﻃﻨﺰ‬
‫‪31‬ﻏﺰل )‪11/48‬درﺻﺪ(‪ ،‬ﻏﺰلﻫـﺎيآزادي ‪ 30‬ﻏـﺰل)‪ 11/11‬درﺻـﺪ(‪ ،‬ﻏـﺰلﻫـﺎي اﻧﺘﻈـﺎر ‪24‬‬
‫ﻏﺰل)‪ 8/88‬درﺻﺪ( از ﻛﻞّ ﺳﺮودهﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼـﺎص دادهاﻧـﺪ ﻛـﻪ در ﻧﻤـﻮدار زﻳـﺮ ﻧﻴـﺰ‬
‫آﻣﺪهاﺳﺖ‪:‬‬

‫‪30‬‬
‫‪25‬‬
‫‪20‬‬
‫‪15‬‬
‫‪10‬‬
‫‪5‬‬ ‫ﻏﺰلﻫﺎي ﻏﻴﺮاﻋﺘﺮاﺿﻲ‬
‫‪0‬‬
‫ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت‬

‫ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﮋﻳﻚ‬

‫ﺣﻤﺎﺳﻲ‬

‫ﻃﻨﺰ‬

‫آزادي‬

‫اﻧﺘﻈﺎر‬

‫‪ 2.3‬ﻻﻳﺔ ﻧﺤﻮي‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ از واژﮔﺎن ﻳﻚ ﻣﺘﻦ‪ ،‬رواﺑﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺤﻮ آن ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎورﻫـﺎ و اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ را ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲدﻫﺪ »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻧﺤﻮي ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﻧﻮع ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ از ﮔﺮاﻣﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﺪ؛ اﻟﺒﺘّﻪ اﻳﻦ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺻﺮﻳﺢ و آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ«)‪ Haynes‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻘﻞ از ﻓﺘﻮﺣﻲ‪ .(358 :1390 ،‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ زﺑﺎن ﻳﻚ ﺳـﺮﻣﺎﻳﺔ ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ و ﺳـﻴﺎﻫﻪاي از‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﻌﻴ‪‬ﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزﻫـﺎي ﺧـﻮد از اﻳـﻦ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ ﺳـﻮد‬
‫ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ)ر‪.‬ك‪ :‬ﻏﻴﺎﺛﻲ‪ ،(23 :1386 ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺳﺒﻚﺳـﺎز ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﺤـﻮة ﻛـﺎرﺑﺮد اﻳـﻦ‬
‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره از رﻫﮕﺬر ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺮﻣﺎﻳﺔ ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و در ﭘﺮﺗﻮ‬
‫ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ و ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ذﻫﻨﻴ‪‬ﺎت ﻣﺆﻟّﻒ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻫﺪ ﭘﻴـﺪاﻳﺶ ﺳـﺒﻚﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬در ﺑﺤﺚ از ﻻﻳﺔ ﻧﺤﻮي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮي ﭼﻮن زﻣﺎن اﻓﻌﺎل و وﺟﻮه آنﻫـﺎ‪،‬‬
‫ﺻﻔﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻧﻬﺎد وﮔﺰاره‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﺮادﻓﺎت و ﻫﺮآﻧﭽﻪ در ﻣﺤﻮر ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪163 ...‬‬

‫ﻛﻼم ﻧﻘﺸﻲ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﻲ و واﻛﺎوي اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ﻧﮕـﺮش ﺧﺎﺻ‪‬ـﻲ از‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ 1.2.3‬ﺗﻜﺮارﻫﺎ و ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎ‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻜﺮار را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ در ﻏـﺰل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ دﻳﺪ‪ .‬ﮔﺎه اﻳﻦ ﺗﻜﺮارﻫﺎ در ردﻳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان»ﺷـﻜﻞ‬
‫ﻏﻨﻲﺗﺮ ﺷﺪة ﻗﺎﻓﻴﻪ« )ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ (9 :1373،‬زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎﻳﻲ را در ﺣﻮزة ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ رﻗﻢ ﻣﻲزﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺎر اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ را در ﺳﺮاﺳﺮ ﻳﻚ ﻏﺰل ﺣﻤﻞ و ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺎ ﻣﺮدﻣﻲ دﻟﻴـﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣـﺎ زﻳـﺮ ﺧـﻂّ ﻓﻘـﺮﻳﻢ‬ ‫ﻛﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻴﺮﻳﻢ؟ ﻣﺎ زﻳﺮ ﺧـﻂّ ﻓﻘـﺮﻳﻢ‬
‫ﻛﻢ رو و ﺳﺮ ﺑﻪ زﻳﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎ زﻳﺮ ﺧﻂّ ﻓﻘﺮﻳﻢ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑـﻪ ﺑـﺪﺣﺠﺎﺑﺎن ﻣـﺎ را ﻧﻈـﺮ ﻧﺒﺎﺷـﺪ‬
‫)ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪.(55 :1393 ،‬‬

‫ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎي ﻃﻨﺰﮔﻮﻧﻪ در ﻋﺒﺎرتﻫﺎي ﻓﻌﻠﻲ ﻳﺎ ﺻﻔﺎت‪ ،‬ﻗﻴـﺪﻫﺎ‬

‫و ﺟﻤﻼت ﻣﻌﺘﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻮن ﺻـﺎﺣﺐ زر اﺳـﺖ ﻳﻘﻴﻨـﺎً اﺑـﻮذر اﺳـﺖ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ‪ -‬ﭼﺸﻢ ﺑﺪ ﻧﺮﺳﺪ‪ -‬ﺻﺎﺣﺐ زر اﺳﺖ‬
‫)ﻛﺎﻇﻤﻲ‪(32 :1378 ،‬‬
‫اﻳﻦ ﺳﻴﺐﻫﺎ ﺑﻬـﺎر ﻧﺸـﺪ‪ ،‬ﻛﻨـﺪﻧﻲ ﺷـﺪﻧﺪ‪...‬‬ ‫آري ﺑـــﺮادران ﻫﻤﮕـــﻲ ﻧـــﺎﺗﻨﻲ ﺷـــﺪﻧﺪ‬
‫ﻧﺎﭼــﺎر ﺑــﺎ ﻛﻤــﺎل ﺷــﺮاﻓﺖ ﻏﻨــﻲ ﺷــﺪﻧﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﻋﺪ‪‬ه ﻫﻢ ﻛﻪ ﭘﺎك و ﺷﺮﻳﻔﻨﺪ و ﺳﺮﺑﻪراه‬
‫)ﻫﻤﺎن‪.(52 :‬‬
‫ﺣﺮفﻫﺎي ﻣـﺎ ﺑـﻪ ﮔـﻮش آﺳـﻤﺎن ﻧﻤـﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﮔﻔﺖ اي ﺧـﺪاي ﻣﻬﺮﺑـﺎن ﺑـﻪ ﻣـﻦ ﺑﮕـﻮ ﭼـﺮا‬
‫ﺣﻖ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺸـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺎن ﻧﻤـﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﮔﻔﺘﻢ آري‪ ،‬آري اﻋﺘﺮاض و ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﺎﺳﺖ‬
‫)ﻗﺰوه‪.(33-34 :1374 ،‬‬

‫در ‪ 28‬درﺻﺪ از ﺳﺮودهﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻧـﻪﻫـﺎﻳﻲ از ﺗﻜـﺮار ﻓﻌـﻞ‪ ،‬ﺻـﻔﺖ‪ ،‬ﻗﻴـﺪ و‬
‫ﻋﺒﺎراﺗﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺷﺎﻋﺮان را در ﺳﻄﺢ اﻳﺪﺋﻮﻟﮋﻳﻚ ﻏﺰلﻫﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬در ﺟﺎﻳﮕﺎه ردﻳﻒ ﻏﺰلﻫﺎ آﻣﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ 164‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫‪ 2.2.3‬وﺟﻬﻴ‪‬ﺖ ﻳﺎ ﻣﺪاﻟﻴﺘﻪ‬
‫وﺟﻬﻴ‪‬ﺖ ﻳﺎ ﻣﺪاﻟﻴﺘﻪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻛﺎﻧﻮنﻫﺎي ﺑﺎزﺗﺎب اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در ﻧﺤـﻮ اوﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮد آن در ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﻗﻴﺪ و ﺻﻔﺖ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﺟﻬﻴ‪‬ﺖ ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﺻﻮرت ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ از‬
‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺧﺒﺎر‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬اﻣﺮ‪ ،‬آرزو‪ ،‬ﺗﻤﻨّﻲ‪ ،‬ﺗﺄﻛﻴﺪ‪ ،‬اﻣﻴﺪ و ﺑﺮﺧﻲ اﻣﻮر دﻳﮕﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫)ر‪.‬ك‪ :‬ﻓﺮﺷﻴﺪورد‪ (38 :1382 ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ وﺟﻮه ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻧﻬﻔﺘﻪﻫﺎي ذﻫﻨـﻲ ﺻـﺎﺣﺐ اﺛـﺮ‬
‫رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ وﺟﻮه »اﺧﺒﺎري ﻣﺜﺒﺖ ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘّـﻖ ﻣﺜﺒـﺖ ﻳـﺎ ﻣﻨﻔـﻲ را اﺑـﻼغ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺠ‪‬ﺒﻲ ﻳﺎ ﺗﺄﺛّﺮي‪ ،‬ﺑﻴﺎنﮔﺮ اﺣﺴﺎس ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﻇﻬﺎرات ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ و ﭘﺮﺳﺸـﻲ‪ ،‬ﻋـﺪم‬
‫ﺗﺤﻘّﻖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و اﻣﺮي ارادة ﻫﻤﺮاه ﺑـﺎ ﺗﻘﺎﺿـﺎ را )وﺣﻴـﺪﻳﺎن ﻛﺎﻣﻴـﺎر‪،‬‬
‫‪ .(130 :1379‬در ﻣﻴﺎن وﺟﻮه ﻓﻌﻞ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮد ﺑﺎورﻫﺎ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻧﻮﻳﺴـﻨﺪهاي‪ ،‬در وﺟـﻮه‬
‫اﻣﺮي و اﻟﺘﺰاﻣﻲ ﻧﻬﺎن اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺮش ﺷﻌﻠﻪ ﺳﺤﺮ ﭼﻮن ﺳﺘﺎره ﺑﺎﻳﺪ رﻓﺖ‬ ‫ﺳﻤﻨﺪ ﺻﺎﻋﻘﻪ زﻳﻦ ﻛﻦ ﺳـﻮاره ﺑﺎﻳـﺪ رﻓـﺖ‬
‫)ﻣﺮداﻧﻲ‪.(145 :1386 ،‬‬
‫وﻗﺘــﻲ ﻋﺼــﺎي ﻣﻌﺠــﺰهﻫــﺎ ﻣــﺎر ﻣــﻲﺷــﻮد؟‬ ‫دﻳﮕﺮﺑــــﻪ اﻧﺘﻈــــﺎر ﻛــــﺪاﻣﻴﻦ رﺳــــﺎﻟﺘﻲ‬
‫در ﭘﺎﺳـــﺦ اﻧـــﺎاﻟﺤﻖ وي دار ﻣـــﻲﺷـــﻮد‬ ‫ﺑﺎز اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻮد ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻧﺎاﻟﺤﻖ« ﻛﻪ ﻫﺮ درﺧﺖ‬
‫)ﺑﻬﻤﻨﻲ‪.(353 :1389 ،‬‬
‫آﻏﺸــﺘﻪﮔﺸــﺘﻪ از ﻳــﺪ ﺑﻴﻀــﺎ ﺳــﺨﻦ ﻣﮕــﻮ‬ ‫آنﺟﺎ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون ﺑﻪ ﺧﻮن ﻫﻢ‬
‫)ﻣﻨﺰوي‪.(159 :1388 ،‬‬
‫آﻳﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺐ را ﺑﺲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫ﺷﻚ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺧﺪا را ﻫﻢ‬
‫)دﻟﺒﺮي‪.(54 :1382 ،‬‬
‫ﭘﺮﺷﻜﻮﻓﻪ ﻛﻦ ﻣﺮا اي ﻛﺮاﻣﺖ ﺑﻬﺎر‬ ‫آه ﻣﻲﻛﺸﻢ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺗﻤـﺎم اﻧﺘﻈـﺎر‬
‫)ﻗﺰوه‪.(25 :1374 ،‬‬

‫درﺻﺪ‬ ‫ﺗﻌﺪاد ﻏﺰلﻫﺎ‬ ‫وﺟﻬﻴ‪‬ﺖ ﻳﺎ ﻣﺪاﻟﻴﺘﻪ‬

‫‪82/71‬‬ ‫‪579‬‬ ‫وﺟﻪ اﺧﺒﺎري‬
‫‪7/42‬‬ ‫‪52‬‬ ‫وﺟﻪ ﭘﺮﺳﺸﻲ‬
‫‪6‬‬ ‫‪41‬‬ ‫وﺟﻪ اﻟﺘﺰاﻣﻲ‬
‫‪4‬‬ ‫‪28‬‬ ‫وﺟﻪ اﻣﺮي‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪165 ...‬‬

‫‪ 3.2.3‬ﺣﺬف ﻧﻬﺎد‬
‫ﺣﺬف ﻧﻬﺎد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﺎﻋﺮ در آن ﻋﻤـﺪي دارد و ﺑـﻪ ﺟﻬـﺖ اﻛـﺮاه از ﻳـﺎدﻛﺮد آن‪ ،‬در ﺷـﻌﺮ‬
‫ﻧﻴﺎوردهاﺳﺖ و ﻳﺎ آوردن ﻓﻌﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﻬﺎد ﺧﻮد ﻣﻘﺪ‪‬م ﺷﺪه و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑـﺮ ﻋﻤﻠـﻲ دارد ﻛـﻪ ذﻫـﻦ‬
‫ﺷﺎﻋﺮ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺮده‪ ،‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﮔﺮاﻧﻴﮕﺎهﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در ﻧﺤﻮ ﻛﻼم اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺨﺖ ﻣﺎ ز اﻓﻖ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺷـﻮد‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﺎم ﺗﻴﺮة ﻣﺤﻨـﺖ ﺳـﺤﺮ ﺷـﻮد«‬
‫از ﺷﻌﻠﻪﻫـﺎي آه ﻛﺴـﺎن ﺷـﻌﻠﻪور ﺷـﻮد‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺖ ﭼـﻮﺑﻴﻦ زور و زر‬
‫وﻳﻦ ﺷﺎم‪ ،‬ﺗﻴﺮهﺗﺮ ﺷﻮد و ﺗﻴـﺮهﺗـﺮ ﺷـﻮد‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﺷﺐ ﺳﺤﺮ ﺷﻮد« اﻣ‪‬ﺎ ﺳﺤﺮ ﻧﺸﺪ‬
‫ﺷﺎخ ﻓﺮﻳﺐ و ﺣﻴﻠﻪ ﻛﺠﺎ ﺑـﺎرور ﺷـﻮد؟‬ ‫ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ رﻧﮓ ﻓﺮﻳﺐ داﺷﺖ‬
‫)ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪.(276-275 :1381 ،‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي آﻣﺎري در ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛـﻪ در ‪ 87‬ﻏـﺰل‪ ،‬ﻣﻌـﺎدل‬
‫‪12/42‬درﺻﺪ از ﺳﺮودهﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 3.3‬ﻻﻳﺔ ﺑﻼﻏﻲ‬
‫ﺣﻮزة ﺑﻼﻏﺖ ﻋﺮﺻﺔ ﺣﻀﻮر زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮﻳﻦ و در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﻛﺎرآﻣﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ادﺑﻲ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ اﺛﺮ ادﺑﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع و ﻛﺎرﻛﺮد آن‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺑﻼﻏﻲ ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ را در ﺧـﻮد ﺑﺎزﺗـﺎب‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻘﻮﻟﺔ ﺑﻼﻏﺖ ﺑﺎ ﺷﻌﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪي دﻳﺮﻳﻨـﻪ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻳﻦﻫﻤﻪ؛ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺮ اﺛﺮ ادﺑﻲ ﭼﻪ ﺑﺎﻓﺘﻲ را اﻧﺘﺨـﺎب ﻛﻨـﺪ و روي ﭼـﻪ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي و‬
‫ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻳﺶ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺧﺎﺻ‪‬ﻲ از ﺻﻨﺎﻳﻊ ادﺑﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺸـﺎنﻣـﻲدﻫـﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻓﺘﻮﺣﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ :‬در ﻣﺘﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ آزاديﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮ آن ﺳﺎﻳﻪ‬
‫اﻓﻜﻨﺪه‪ ،‬ﻧﻮع ﺻﻨﻌﺖ ﻏﺎﻟﺐ آنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﺾ و ﻛﻨﺎﻳﻪ اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻗﺎﻟﺐ ﻃﻨﺰ و ﻫﺠـﻮ اراﺋـﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد و در ﻣﺘﻮﻧﻲ ﻛﻪ اﻟﮕﻮي آنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﺪهآلﮔﺮاﻳﻲ و ﺗﻌﺎﻟﻲﮔﺮاﻳﻲ و دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﻣﺪﻳﻨـﺔ‬
‫ﻓﺎﺿﻠﺔ ذﻫﻨﻲ ﺻﺎﺣﺐ اﺛﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﻓﻮر دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﺎد اﺳﺖ )ر‪.‬ك ﻓﺘـﻮﺣﻲ‪،‬‬
‫‪ .(360-361 :1390‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤـﻮد ﻛﺎرﺑﺮدﻫـﺎي ﺑﻼﻏـﻲ ﻏـﺰل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﺻﻨﺎﻳﻊ ادﺑﻲ زﻳﺮ ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪:‬‬
 ‫‪ 166‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫‪ 1.3.3‬اﺳﺘﻌﺎره‬
‫در ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬اﻏـﺮاق و ﺑـﺰرگﻧﻤـﺎﻳﻲ ﻳﻜـﻲ از ﻣﻘﺎﺻـﺪ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ در ﻛـﺎرﺑﺮد‬
‫اﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ در ﺳﺮودة زﻳﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎرﺑﺮد اﺳﺘﻌﺎرهﻫﺎي ﺑﺴـﻴﺎر ﺳـﺎدة »ﺑﺒﺮﻫـﺎ« و‬
‫»ﺳﺮوﻫﺎ« ﻧﻈﺮﮔﺎه ﺧﻮد را درﻣﻮرد رزﻣﻨﺪﮔﺎن دﻟﻴﺮ و ﺷﻬﻴﺪان ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﺳﺮوﻫﺎ ﻛﻪ در آﻏﻮش ﻣﻦ ﺷﻬﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺒﺮﻫﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻛـﻮه ﻧﺎﭘﺪﻳـﺪ ﺷـﺪﻧﺪ‬
‫)ﻗﺰوه‪(79 :1384،‬؛‬

‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪:‬‬
‫ﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﺔ ﻇﻠﻤﺖ درﻳﺪه ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﺻﺪاي ﺳ‪‬ﻢ‪ ‬ﺳﻤﻨﺪ ﺳﭙﻴﺪه ﻣـﻲآﻳـﺪ‬
‫)ﻣﺮداﻧﻲ‪.(63 :1374 ،‬‬

‫ﺳﻮﻳﺔ دﻳﮕﺮ آن وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻋﺮ‪ ،‬اﺳـﺘﻌﺎره را ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮر ﺗﺤﻘﻴـﺮ و ﻛﻮﭼـﻚﻧﻤـﺎﻳﻲ‬
‫ﺑﻪﻛﺎرﻣﻲﺑﺮد؛ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺎره ﻗﺮاردادن »ﺑﺎد« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺗـﺪاﻋﻲ ﻛﻨﻨـﺪة ﻣﻔﻬـﻮم ﭘـﻮﭼﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺒﻜﻲ و ﺧﻔّﺖ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺣﻜﻤﺮاﻧﺎن ﻧﺎﻻﻳﻖ ﻳﺎدﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬
‫او‪‬ل ﺗﺒــﺮ ﺣﻮاﻟــﺔ ﺷﻤﺸــﺎد ﻣــﻲﺷــﻮد‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺮان ﭼﻤﻦ ﺑﺎد ﻣﻲﺷﻮد‬
‫)ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪.(15 :1379،‬‬

‫ﻳــﺎ وﻗﺘــﻲ »زرددﻻن« را اﺳــﺘﻌﺎره از »ﻣــﺮﻓّﻬﻴﻦ ﺑــﻲدرد« ﻣــﻲﮔﻴــﺮد‪ ،‬ﺑــﺎ ﻫﻤــﻴﻦ ﻧﮕــﺎه‬
‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻮاﺟﻬﻴﻢ‪:‬‬
‫ﻳﻚ ﺳﻮي ﭼﻬﺮهﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﺮخ از ﺧﺠﺎﻟﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﻳــﻚ ﺳــﻮي ﻛــﺎخ زرددﻻن ﺳــﺒﺰ ﻣــﻲ ﺷــﻮد‬
‫)ﻗﺰوه‪(20 :1390 ،‬‬

‫‪ 2.3.3‬ﻛﻨﺎﻳﻪ‬
‫در ﺷﻴﻮة ﻛﻨﺎﻳﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺴـﻴﺎري از ﻣﻌـﺎﻧﻲ را ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻣﻨﻄـﻖ ﻋـﺎدي ﮔﻔﺘـﺎر ﺗﻨـﺎﻗﺾ دارد‪ ،‬ﻳـﺎ‬
‫ﻟﺬّتﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﮔﺎه در ﭘﺎرهاي از ﻣﻮارد‪ ،‬زﺷﺖ و ﻣﺴﺘﻬﺠﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬از رﻫﮕﺬر ﻛﻨﺎﻳﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﺳﻠﻮﺑﻲ دﻟﻜﺶ و ﻣﺆﺛّﺮ و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ از ﺷﻨﻴﺪن آن اﻛﺮاه و اﻣﺘﻨﺎع ﻧـﻮرزد‪ ،‬اراﺋـﻪ‬
‫ﻛﺮد)ر‪.‬ك‪ :‬ﺷﻔﻴﻌﻲ ﻛﺪﻛﻨﻲ‪:(140 -141 :1375 ،‬‬
‫ﻛﻴﺴﻪ ﻣﻲدوزﻧﺪ ﺑـﺎ ﻧـﺎم ﺷـﻤﺎ ﺷـﻴ‪‬ﺎدﻫﺎ‬ ‫ﺳﺨﺖ ﮔﻤﻨﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ اي ﺷﻘﺎﻳﻖ ﺳﻴﺮﺗﺎن‬
‫)ﻗﺰوه‪(50 :1391 ،‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪167 ...‬‬

‫ﻏﻴﺮ ﻧﺎﺧﻦ و داﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﺸﻚ و ﺗﺮي ﻧﻴﺴـﺖ‬ ‫ﻛﻮ ﻛﺮاﻣﺖ و ﻋﺼﻤﺖ‪ -‬دم ﻣﺰن ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ‬
‫)ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪.(1120 :1381 ،‬‬

‫‪ 3.3.3‬ﺗﻠﻤﻴﺢ‬
‫ﺗﻠﻤﻴﺢ در ﻣﻴﺎن ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺷﻌﺮي ﺑﻪﻛﺎررﻓﺘﻪ در ﻏـﺰلﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻـﺮ‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺮدهﺗـﺮﻳﻦ و‬
‫ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ آنﻫﺎﺳﺖ و ﺷﺎﻋﺮان ﺗﻼش ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ اﻳﻦ ﻛـﺎرﺑﺮد ﺑﻼﻏـﻲ‪ ،‬ﺑﺴـﻴﺎري از‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ذﻫﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﺪرت اﻧﺘﻘـﺎل ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ در راﺳـﺘﺎي اﻳـﻦ ﺻـﻨﻌﺖ ادﺑـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫ﻫﻴﭻﻛﺴﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ذﻫﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﭘﻴﻮﻧﺪ دﻫـﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎنﭼﻪ در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻮﻓّﻖ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﺗﻼﺷﻲ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﺳﺖ‪ ،‬در اﺑﻴﺎﺗﻲ ﻣﺤﺪود‪ ،‬دﻧﻴﺎﻳﻲ‬
‫از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺧﻮد را ﻳﻚﺑﺎره در ذﻫﻦ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت ﺑـﻪ‬
‫ﻛﺎررﻓﺘﻪ در ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در اﻗﺴﺎم زﻳﺮ دﻳﺪهﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺗﻠﻤﻴﺢﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ :‬ﻋﺸﻖ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ از آنﺳﺎن ﻛﻪ رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ /‬ﻫـﻢ از آن‬ ‫ـ‬
‫ﻋﺸﻖ ﻛﻪ ﻣﻨﺼﻮر‪ ،‬ﺳﺮ دارش ﺑﺮد)ﻣﻨﺰوي‪.(102 :1388 ،‬‬
‫ﺗﻠﻤﻴﺢﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ :‬ﭘﺮ ﻃﺎووس ﻓﺘﺎدهﺳﺖ ﺑﻪ دﺳـﺖ ﻣﮕﺴـﺎن‪ /‬ﻛـﻮ‬ ‫ـ‬
‫ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﻪ ﻧﮕﻴﻦ ﮔﻴﺮد از اﻳﻦ ﻫﻴﭻﻛﺴﺎن)ﻗﺰوه‪(123 :1387 ،‬‬
‫ﺗﻠﻤﻴﺢﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ :‬آﻳﻴﻦ ﻋﺸﻖﺑﺎزي دﻧﻴﺎ ﻋﻮض ﺷﺪهاﺳﺖ‪ /‬ﻳﻮﺳﻒ ﻋﻮض‬ ‫ـ‬
‫ﺷﺪهاﺳﺖ‪ ،‬زﻟﻴﺨﺎ ﻋﻮض ﺷﺪهاﺳﺖ )ﻧﻈﺮي‪.(73 :1390 ،‬‬
‫ﺗﻠﻤﻴﺢﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﻄﻮرهاي‪ :‬ﺻﺪاي ﺷﻴﻬﺔ رﺧﺸﻲ دﮔﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ /‬ﻛﺠﺎﺳﺖ رﺳـﺘﻢ‬ ‫ـ‬
‫دﺳﺘﺎن ﻛﻪ زﺧﻢﻫﺎ ﻛﺎري اﺳﺖ )ﻣﺮداﻧﻲ‪.(112 :1370،‬‬
‫ﺗﻠﻤﻴﺢﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ‪ :‬ﭼﺎه دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﺤﺮم اﺳﺮار ﻋﻠﻲ‪ /‬ﭼﺎه ﻣﺮﮔﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ـ‬
‫ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻪ ﺗﻦ ﺗﻬﻤﺘﻦ اﺳﺖ )ﻣﻨﺰوي‪.(69 :1377 ،‬‬

‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﻠﻤﻴﺢ در ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪130‬‬ ‫ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫‪64‬‬ ‫ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت اﺳﻄﻮرهاي‬
‫‪26‬‬ ‫ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‬
‫‪17‬‬ ‫ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‬
‫‪8‬‬ ‫ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ‬
 ‫‪ 168‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺑﻼﻏﻲ ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫‪245‬‬ ‫ﺗﻠﻤﻴﺢ‬
‫‪127‬‬ ‫ﻛﻨﺎﻳﻪ‬
‫‪92‬‬ ‫اﺳﺘﻌﺎره‬

‫‪ 4.3.3‬ﻧﻤﺎد‬
‫ﻧﻤﺎدﻫﺎ از اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻛﻤﺎلﮔﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎورﻫﺎ و ذﻫﻨﻴ‪‬ـﺎت ﺷـﺎﻋﺮ ﺳـﺎﻳﻪ اﻓﻜﻨـﺪهاﻧـﺪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ 102 .‬ﺳﺮوده از ﻣﻴﺎن ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻦ دارﻧـﺪ و ﻏﺎﻟـﺐ آن‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻛﻪ ﺳﺎلﻫﺎ ﻧﭽﺸﻴﺪﺳﺖ ﻃﻌـﻢ ﺑـﺎران را‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎغ ﺗـﻮ ﺑـﺎور ﻛﻨـﺪ ﺑﻬـﺎران را‬
‫ﺷﻜﻮﻓﻪ ﻫﺎ ﺗـﻦ ﻋﺮﻳـﺎن ﺷﺎﺧﺴـﺎران را‬ ‫ﮔﻤﺎن ﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﭼﺮاﻏﺎن ﻛﻨﻨﺪ دﻳﮕـﺮ ﺑـﺎر‬
‫ﺑﻪ ﺗـﻦ ﻛـﺮده ﺑﺮاﻳﻨـﺎن ﺗـﻦ ﻫـﺰاران را‬ ‫درﺧﺖﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﺳﺎﻗﻪﺳﺎﻗﻪ دار ﺷﺪﻧﺪ‬
‫زﻻلِ ﺟـــــﺎريِ آوازِﺟﻮﻳﺒـــــﺎران را‬ ‫ﻏﺒﺎر ﻣﺮگ ﺑﻪ رگ ﻫﺎي ﺑﺎغ ﺧﺸـﻜﺎﻧﻴﺪ‬
‫وﺷــﺎﻧﻪﻫــﺎﻳﺶ آن رﺳــﺘﮕﺎه ﻣــﺎران را‬ ‫ﻧﮕﺎهﻛـﻦ ﮔُـﻞ ﻣـﻦ! ﺑﺎﻏﺒـﺎن ﺑﺎﻏـﺖ را‬
‫)ﻣﻨﺰوي‪.(47 :1388،‬‬

‫‪ .4‬ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ را رﻗﻢ زد ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫آنﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﺔ ادﺑﻲ را ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺘﺼ‪‬ﺎت ﺳﺒﻜﻲ‪ ،‬از ﻧﻮع ﮔﺬﺷﺘﺔ آن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺖ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و ذﻫﻨﻲ ﭘﺪﻳﺪآورﻧـﺪﮔﺎن‪ ،‬در ﺑﺮرﺳـﻲ ﻻﻳـﺔ واژﮔـﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻏـﺰل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ ﺑﻦﻣﺎﻳـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در آن دﻳـﺪهﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑـﻪ اﻧـﻮاع زﻳـﺮ‬
‫ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي اﻋﺘﺮاﺿﻲ‪ ،‬ﺷـﺎﻣﻞ‪ :‬اﻋﺘـﺮاض ﺑـﻪ ﻓﻀـﺎي ﻧـﺎﻣﻄﻠﻮب ﺷـﻬﺮ‪ ،‬اﻋﺘـﺮاض ﺑـﻪ‬ ‫ـ‬
‫ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲﻫﺎ و رواﺑﻂ ﺳﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻇﻠﻢ و ﺑﻲﻋﺪاﻟﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻧﻔﺎق‬
‫و دوروﻳﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺧﻔﻘﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻀﺎي ﺣﺰنآﻟﻮد و ﻧﺎاﻣﻴﺪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻓﻘﺮ و ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻛﻢرﻧﮓ ﺷﺪن ارزشﻫﺎ‪.‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪169 ...‬‬

‫ﻏــﺰلﻫــﺎي ﻧﻮﺳــﺘﺎﻟﮋﻳﻚ ﻛــﻪ در آن »ﻣــﻦ ﻓــﺮدي« ﺷــﺎﻋﺮان ﺑــﻪ »ﻣــﻦ اﺟﺘﻤــﺎﻋﻲ«‬ ‫ـ‬
‫ﺑﺪل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ ﻛﻪ در آن‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ ﻏﺰل ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻌﻨـﻮي و ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ـ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي اﻧﺘﻈﺎر ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺔ اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬ﺳﺮاﻳﺶ ﺳـﻪ‬ ‫ـ‬
‫ﮔﻮﻧﺔ ﻏﺰلﻫﺎي ﺷﺎد و اﻣﻴﺪواراﻧﻪ‪ ،‬ﺣـﺰنآﻣﻴـﺰ و ﻧﺎاﻣﻴﺪاﻧـﻪ و ﺷـﻜﻮاﻳﻲ و اﻋﺘﺮاﺿـﻲ‬
‫دﻳﺪهﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي ﺟﻨﮓ و ﺷﻬﺎدت ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻓﻀﺎي ﺟﻨﮓ‪ ،‬آوارهﮔﻲﻫﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﻌﺪ‬ ‫ـ‬
‫از آن ﭘﺮداﺧﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻏﺰلﻫﺎي ﻃﻨﺰ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ از اﻋﺘﺮاض را در ﺧﻮد ﺟﺎي دادهاﺳﺖ‪.‬‬ ‫ـ‬

‫ﻏﺰلﻫﺎي آزادي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ آزادي در ﻫﻤﺔ ارﻛﺎن آن ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد‪.‬‬ ‫ـ‬

‫ب‪ .‬در ﺑﺮرﺳﻲ ﻻﻳﺔ ﻧﺤﻮي ﺳﺒﻚ ﻏﺰلﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻴﺎنﮔﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻔﺖﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻗﻴﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻜﺮارﻫﺎ و ﺗﺄﻛﻴﺪﻫﺎ در راﺳﺘﺎي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻛﺎرﺑﺮد و ﺟﻬﻴ‪‬ﺖ ﻳﺎ ﻣﺪاﻟﻴﺘﻪ در راﺳـﺘﺎي ﻣﺒـﺎﻧﻲ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در‬
‫وﺟﻮه اﻣﺮي‪ ،‬ﺗﻤﻨّﺎﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ .‬در ﻻﻳﺔ ﺑﻼﻏﻲ‪ ،‬اﻧﮕﺎرهﻫﺎي ذﻫﻨﻲ و اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﭘﺪﻳﺪآورﻧـﺪﮔﺎن در ﺻـﻨﺎﻳﻌﻲ ﭼـﻮن‬
‫اﺳﺘﻌﺎره‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎد و ﺗﻠﻤﻴﺢ‪ ،‬ﺑﺎزﺗﺎب ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻧﻤﺎدﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻮع ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫از ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺖ و ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت ﺑﺎ ﺗﻮﺟ‪‬ﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪهاش‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻮاﻋﻲ ﭼﻮن ﺗﻠﻤﻴﺤﺎت ﻣﺬﻫﺒﻲ‪،‬‬
‫ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهاي‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻛﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ‬
‫آﺷﻮري‪ ،‬دارﻳﻮش)‪ .(1380‬داﻧﺸﻨﺎﻣﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ)ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت وﻣﻜﺘﺐﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ(‪ ،‬ﭼـﺎپ ﺷﺸـﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪:‬ﻣﺮوارﻳﺪ‪.‬‬
‫اﺑﺘﻬﺎج‪ ،‬ﻫﻮﺷﻨﮓ )‪.(1378‬ﺳﻴﺎه ﻣﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ‪.‬‬
‫اﺳﺪي‪ ،‬ﺳﻤﻴ‪‬ﻪ و ﻋﻠﻴﺰاده‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ)‪» .(1396‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺤﻮي ﻣﻌﺎرف ﺑﻬﺎء وﻟﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻟﮕـﻮي ﺳـﺒﻚﺷﻨﺎﺳـﻲ‬
‫ﻻﻳﻪاي«‪ ،‬ﻣﺘﻦﺷﻨﺎﺳﻲ ادب ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪) 4‬ﭘﻴﺎﭘﻲ‪ ،(36‬ﺻﺺ‪.1-21‬‬
‫اﻣﻴﺮي اﺳﻔﻨﺪﻗﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ)‪ .(1378‬ﻛﻮار‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻜﺎ‪.‬‬
 ‫‪ 170‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫اﻣﻴــﺮي اﺳــﻔﻨﺪﻗﻪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀــﻲ )‪.(1392‬دارم ﺧﺠﺎﻟــﺖ ﻣــﻲﻛﺸــﻢ از اﻳــﻦﻛــﻪ اﻧﺴــﺎﻧﻢ‪ ،‬ﭼــﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬــﺮان‪:‬‬
‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ادب‪.‬‬
‫اﻣﻴﻦﭘﻮر‪ ،‬ﻗﻴﺼﺮ)‪.(1388‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮوارﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻣﻴﻦﭘﻮر‪ ،‬ﻗﻴﺼﺮ )‪ (1372‬آﻳﻨﻪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻬﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻓﻖ‪.‬‬
‫اﻳﮕﻠﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺮي )‪.(1383‬ﻣﺎرﻛﺴﻴﺴﻢ و ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ اﻛﺒﺮ ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻴﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻳﮕﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎرت‪ ،‬روﻻن )‪.(1368‬ﻧﻘﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺗﻘﻲ ﻏﻴﺎﺛﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﺰرﮔﻤﻬﺮ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻟﻴﺒﺎر‪ ،‬آﺗﻴﻦ و ﭘﻴﺮ ﻣﺎﺷﺮي)‪» .(1386‬در ﺑﺎب ادﺑﻴﺎت ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ«‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺎﻧﺪاﻧﺎ ﻣﻨﺼـﻮري‪،‬‬
‫ﻣﺠﻠّﺔ ﻫﻨﺮ و ﻣﻌﻤﺎري‪ :‬زﻳﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ش ‪ ،17‬ﺻﺺ ‪.230 -207‬‬
‫ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻴﻤﻴﻦ )‪.(1381‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎه‪.‬‬
‫ﺑﻬﻤﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﻋﻠﻲ)‪.(1389‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎه‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ )‪.(1392‬ﭼﻘﺪر ﭘﻨﺠﺮه‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ادب‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ )‪.(1393‬ﺳﻜﺘﺔ ﻣﻠﻴﺢ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ادب‪.‬‬
‫ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻜﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ )‪.(1390‬ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻛﻮﻓﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫ﭘﺸﺘﺪار‪ ،‬ﻋﻠﻲﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )‪» .(1389‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آزادي و ادب اﻋﺘﺮاض در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ«‪ ،‬دو ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﻋﻠﻮم ادﺑﻲ‪،‬‬
‫ﺳﺎل ﺳﻮم‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،5‬ﺻﺺ ‪.157-180‬‬
‫ﺣﺴﻴﻨﺨﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ )‪ .(1387‬از اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻮازي‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻜﺎ‪.‬‬
‫درﭘﺮ‪ ،‬ﻣﺮﻳﻢ)‪» .(1391‬ﺳﺒﻚ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي‪ ،‬روﻳﻜﺮدي ﻧﻮﻳﻦ در ﺑﺮرﺳﻲ ﺳﺒﻚ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻠﻴﻞ ﮔﻔﺘﻤـﺎن‬
‫اﻧﺘﻘﺎدي«‪ ،‬ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،17‬ﺻﺺ ‪.37-62‬‬
‫دﻟﺒﺮي‪ ،‬ﺣﺴﻦ)‪ .(1381‬ﭼﺸﻤﺎن ﻣﻦ ﺟﻨﻮن ﺗﻤﺎﺷﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﻻف‪.‬‬
‫دﻟﺒﺮي‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1382‬ﭘﺲ ﻟﺮزهﻫﺎي ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪ :‬اﺑﻦ ﻳﻤﻴﻦ‪.‬‬
‫دﻟﺒﺮي‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1394‬ﭘﻨﺠﺮهﻫﺎي آﺟﺮي‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ادب‪.‬‬
‫دﻟﺒﺮي‪،‬ﺣﺴﻦ و ﻫﻤﻜﺎران )‪» .(1393‬ﻏﺰل ﻧﻮﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻻﻳﻪﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺳﺒﻚ در آن«‪ ،‬ﻣﺠﻠّﺔ ادﺑﻴ‪‬ـﺎت‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬دورة او‪‬ل‪ ،‬ﺷﻤﺎرة او‪‬ل‪ ،‬ﺻﺺ ‪..93-114‬‬
‫ﺳﺎرﺗﺮ‪ ،‬ژان ﭘﻞ)‪ .(1348‬ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﭼﻴﺴﺖ؟‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺠﻔﻲ و ﻣﺼﻄﻔﻲ رﺣﻴﻤﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ زﻣﺎن‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ)‪ .(1392‬درﺑﻪدر درﭘﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪﻧﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪.‬‬
‫ﺳﻠﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ )‪ .(1379‬ﻏﺰل زﻣﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‪ :‬ﭼﻲﭼﻲﻛﺎ‪.‬‬
‫ﺳﻴﺪﺣﺴﻴﻨﻲ‪ ،‬رﺿﺎ )‪ .(1371‬ﻣﻜﺘﺐﻫﺎي ادﺑﻲ‪2 ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ دﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎه‪.‬‬
‫ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ)‪ .(1375‬ﺻﻮرﺧﻴﺎل در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﮔﺎه‪.‬‬
‫ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ )‪ .(1380‬ادوار ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﻲ از ﻣﺸﺮوﻃﻴ‪‬ﺖ ﺗﺎ ﺳـﻘﻮط ﺳـﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﭼـﺎپ ﭘـﻨﺠﻢ‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ )‪ .(1357‬از ﺑﻮدن و ﺳﺮودن‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮس‪.‬‬
‫ﻛﺎرﻛﺮد ﻻﻳﺔ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ در ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺳﺎزي ﺳﺒﻜﻲ ﻏﺰل ‪171 ...‬‬

‫ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ )‪ .(1373‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﮔﺎه‪.‬‬

‫ﺷﻔﻴﻌﻲﻛﺪﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪرﺿﺎ )‪ .(1378‬ﻫﺰارة دوم آﻫﻮي ﻛﻮﻫﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ)‪» .(1391‬ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴـﺎن اﺳـﺘﻌﺎره و اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژي«‪،‬ﻣﺠﻠّـﺔﻧﻘـﺪ ادﺑـﻲ‪ ،‬ﺳـﺎل ﭘـﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺷـﻤﺎرة ‪،19‬‬
‫ﺻﺺ‪.76 -59‬‬
‫ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬ﻗﺎدر)‪.(1382‬ﮔﺰﻳﺪة ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﻴﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫ﻃﻬﻤﺎﺳﺒﻲ‪ ،‬ﻗﺎدر )‪ (1387‬ﭘﺮي ﺳﺘﺎرهﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫ﻋﺰﺑﺪﻓﺘﺮي‪ ،‬ﺑﻬﺮوز)‪» .(1387‬ﻣﻨﺸﻮر ﻣﺘﻦ و ﺗﻠﻮ‪‬ن ﻣﻌﻨﺎ«‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ادﺑﻴ‪‬ﺎت‪ ،‬ﺷﻤﺎرة ‪ ،132‬ﺻﺺ ‪.14 -5‬‬
‫ﻏﻴﺎﺛﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﺗﻘﻲ)‪ .(1386‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻌﻠﺔ اﻧﺪﻳﺸﻪ‪.‬‬
‫ﻓﺘﻮﺣﻲرودﻣﻌﺠﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد)‪ .(1390‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روﻳﻜﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ و روشﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺷﻴﺪورد‪ ،‬ﺧﺴﺮو)‪ .(1382‬دﺳﺘﻮر ﻣﻔﺼ‪‬ﻞ اﻣﺮوز‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫ﻗﺰوه‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ)‪ .(1374‬ﺷﺒﻠﻲ و آﺗﺶ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻫﻞ ﻗﻠﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺰوه‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ )‪ .(1387‬ﺳﻮرة اﻧﮕﻮر‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻜﺎ‪.‬‬
‫ﻗﺰوه‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ )‪ .(1384‬رواﻳﺖ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻟﻮح زر‪‬ﻳﻦ‪.‬‬
‫ﻗﺰوه‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ )‪ .(1390‬از ﻧﺨﻠﺴﺘﺎن ﺗﺎ ﺧﻴﺎﺑﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫ﻗﺰوه‪ ،‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ )‪.(1391‬ﭼﻤﺪانﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ادب‪.‬‬
‫ﻛﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤ‪‬ﺪﻛﺎﻇﻢ)‪.(1378‬ﮔﺰﻳﺪة ادﺑﻴ‪‬ﺎت ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﻴﺴﺘﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ)‪.(1370‬ﺧﻮنﻧﺎﻣﺔ ﺧﺎك‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﻴﻬﺎن‪.‬‬
‫ﻣﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ )‪.(1386‬ﻣﺴﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﮕﺎن‪ ،‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻜﺎ‪.‬‬
‫ﻣﺮداﻧﻲ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ )‪.(1374‬ﺳﻤﻨﺪ ﺻﺎﻋﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺣﻮزة ﻫﻨﺮي ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻣﻈﻔﺮي ﺳﺎوﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺪي)‪.(1383‬ﺷﻬﺪ‪ ،‬اﻣ‪‬ﺎ ﺷﻮﻛﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﺘﺎﺑﺴﺮاي ﺗﻨﺪﻳﺲ‪.‬‬
‫ﻣﻈﻔﺮي ﺳﺎوﺟﻲ‪ ،‬ﻣﻬﺪي )‪.(1395‬ﻏﺰل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ از‪)1285‬اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻪ(ﺗﺎ ‪)1384‬ﭘﺎﻳـﺎن دوﻟـﺖ‬
‫اﺻﻼﺣﺎت(‪3 ،‬ج‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎه‬
‫ﻣﻘﺪادي‪ ،‬ﺑﻬﺮام)‪.(1384‬ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ)از اﻓﻼﻃﻮن ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﻜﺮ روز‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ)‪.(1371‬ﺑﺎ ﻋﺸﻖ در ﺣﻮاﻟﻲ ﻓﺎﺟﻌﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﺎژﻧﮓ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ )‪.(1373‬از ﺷﻮﻛﺮان و ﺷﻜﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﺮگ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ )‪.(1377‬ازﻛﻬﺮﺑﺎ و ﻛﺎﻓﻮر‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻛﺘﺎب زﻣﺎن‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ )‪ .(1388‬از ﺗﺮﻣﻪ و ﺗﻐﺰّل‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬روزﺑﻬﺎن‪.‬‬
‫ﻣﻨﺰوي‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ )‪.(1387‬ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﻓﺮﻳﻨﺶ‪ ،‬ﻧﮕﺎه‪.‬‬
‫ﻣﻬﺪيﻧﮋاد‪ ،‬اﻣﻴﺪ و ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻣﻬـﺪي ﺳـﻴ‪‬ﺎر )‪.(1391‬دادﺧﻮاﺳﺖ)ﺻـﺪ ﺷـﻌﺮ اﻋﺘـﺮاض(‪ ،‬ﭼـﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﻣﺸـﻬﺪ‪:‬‬
‫ﺳﭙﻴﺪة ﺑﺎوران‪.‬‬
 ‫‪ 172‬ادﺑﻴﺎت ﭘﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪ ،‬ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎرة دوم‪ ،‬ﭘﺎﻳﻴﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪1397‬‬

‫ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ )‪.(1385‬اﻗﻠﻴ‪‬ﺖ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻫﺰار ﻗﻘﻨﻮس‪.‬‬

‫ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ )‪.(1390‬ﮔﺮﻳﻪﻫﺎي اﻣﭙﺮاﺗﻮر‪ ،‬ﭼﺎپ ﻧﻮزدﻫﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ )‪.(1392‬ﺿﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ‪.‬‬
‫وﺣﻴﺪﻳﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎر‪ ،‬ﺗﻘﻲ)‪.(1379‬ﻧﻮاي ﮔﻔﺘﺎر)ﺗﻜﻴﻪ‪ ،‬آﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻜﺚ در ﻓﺎرﺳـﻲ(‪ ،‬ﭼـﺎپ او‪‬ل‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬داﻧﺸـﮕﺎه‬
‫ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬
‫ورداﻧﻚ‪ ،‬ﭘﻴﺘﺮ)‪.(1393‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﻏﻔّﺎري‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬وﻳﺮاﺳﺖ‪ ،2‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻲ‪.‬‬
‫ﻳﻮﺳﻔﻴﺎنداراﻧﻲ‪،‬ﺳﻮداﺑﻪ و ﻫﻤﻜﺎران )‪» .(1395‬ﺗﺤﻠﻴﻞ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ ﻏﺰل اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ دورة ﻣﺸـﺮوﻃﻪ« ﻣﺠﻠّـﺔ‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻧﻘﺪ ادﺑﻲ و ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺸﻢ‪،‬ﺷﻤﺎرة ‪) 3‬ﭘﻲ در ﭘﻲ ‪ ،(25‬ﺻﺺ ‪.225-249‬‬

‫‪Black,Elizabet , (2006) ,Pragmatic stylistics , Edinburgh university pres‬‬

‫‪Leech, Geoffrey and M. Short, (1981), Style in fiction:A Linguistic Introduction to English‬‬
‫‪Fictional prose: Longman.‬‬
‫‪Mannheim,k.(1971) The Ideology and sociological interpretation of intellectual phenomena,‬‬
‫‪NewYork:Oxford university press.‬‬
‫‪Simpson, P. (2004). Stylistics: A Resourse Book for Students. London :Routledge.‬‬