JULES VERNE કૃ ત

THE CHASE OF THE GOLDEN METEOR

સોનરે ી ધમૂ કેતન

ુ ો પીછો
જૂલ ે વન
અનુવાદ : હરીશ નાયક

આર. આર. શઠે ઍ ડ કંપની રા. િલ.

પુ તક રકાશક અને િવ રેતા
ે ટ્ રીટ
૧૧૦, િ ર સસ
અથબાગ
ં ઈ ૪૦૦ ૦૦૨
મુબ
ટેિલ. (૦૨૨) ૨૨૦૧૩૪૪૧
‘ ારકેશ’
રૉયલ ઍપાટમૅ ટ પાસ,ે ખાનપુર
અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૧
ટેિલ. (૦૭૯) ૨૫૫૦૬૫૭૩
Visit us at : www.rrsheth.com
Email : sales@rrsheth.com
 SONERI DHUMKETU NO PICHHO
A Scientific Fantacy Novel
Gujarati Translation of Jules Verne‘s
THE CHASE OF THE GOLDEN METEOR
by Harish Nayak
Published by R. R. Sheth & Co. Pvt. Ltd.
Mumbai ☐ Ahmedabad
ISBN :

© લ મીબહેન નાયક, ચતે નાબહેન કૉ ટ્ રા ટર, ૨૦૦૧

‘ફોલી હાઉસ’, ૩૫, વદં ૃ ાવન કૉલોની, િવકાસગ ૃહ માગ, અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૭
રકાશક
ભગતભાઈ ભુરાલાલ શઠે
આર. આર. શઠે ઍ ડ કંપની રા. િલ.
ં ઈ ૪૦૦ ૦૦૨ ☐ અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૧
મુબ
Visit us at : www.rrsheth.com
Email : sales@rrsheth.com
 અપણ
બાળિકશોર સિહત
તમામ રકારના સાિહ યને િવ ાનયુગમાં
લઈ જવા માટે રિતબ
અમારી જૂલ ે વન સશ
ં ોધન ટીમના સિ સાથીદાર…
ણીતા રેિડયોલોિજ ટ
ડૉ. સુ ત પટેલને
હરીશ નાયકના
િવ ાન – િઝદં ાબાદ
 જૂલ ે વનની િવ ાન અને સાહસ કથાઓ
[દોઢ સદી પહેલાં ક પલે ી આ વ ૈ ાિનક
વાતાઓ આજે તો સ યસ ૃિ માં ઊતરેલી જોઈ શકાય છે.]
સાહિસકોની સ ૃિ
સાગરસ રાટ
ે
પાતાળ રવશ
સોનરે ી ધૂમકેતુનો પીછો
કાળા સૂરજના રહેવાસી
અિ નરથ
૮૦ િદવસમાં પ ૃ વીની રદિ ણા
િમખાઈલ ટ્ રગોવ
લાઈટહાઉસ
તરતું મહાનગર
ખોવાયલે ાની ખોજમાં
ડોિ ફન
એક િશયાળો બરફમાં
મોં લાં
બુલટે ટ્ રેન
 અનુવાદકની અનુભિૂ ત
આ કામ મારે પહેલાં કરવા જેવ ંુ હતુ.ં એટલ ે કે મારા લખ
ે ન વનની
શ આતથી જ.
મ લખવાની શ આત ૧૯૪૩થી કરી. ૧૯૪૭માં સ તુ સાિહ ય તરફથી રણ
પુ તકો બહાર પડ્ યાં. ક છુ -બ છુ , ટાઢનાં ઝાડ, બુદ્િધ કોના બાપની. યારથી સતત
લખે ન ચા યુ.ં દર વષ દશની સરેરાશ ે નાનાં મોટાં પુ તકો બહાર પડતાં ર યાં.
૧૯૫૧માં આર. આર. તરફથી ‘અમલા’ નવલકથા બહાર પડી યારે
બગં ાળીનું આિધપ ય હતુ.ં શરદબાબુ, રવી દ્ રનાથ, બિં કમચદં ્ ર તો ખરા જ પણ
બી બગ ં ાળી. લખ
ે કોય ગુજરાતીમાં આવતા હતા. નવલકથા એટલ ે બગ ં ાળી. આપણે
યાં રમણલાલ વસતં લાલ દેસાઈ, ક. મા. મુનશી, મરાઠીના ખાંડેકરની બરાબર સાથે
સાથે બગ ં ાળી નવલકથાઓ ચાલતી હતી. ‘અમલા’ બગ ં ાળીના ણીતા લખ ે ક
ઉપે દ્ રનાથ ગાંગલુ ીની રિસ રચનાનું ભાષાંતર હતુ.ં યારથી આજ સુધી આર.
આર. સાથે નહે સબ ં ધં ર યો છે. મારી શ આત મુ. ી અચાભાઈ (અચરતલાલ),
ભૂરાભાઈ (મૂળ આર. આર.) સાથે થઈ. ભગતભાઈ સાથે ચાલુ રહી. આજે રી પઢે ી
િચતં ન સાથે પણ હંુ જોડાયલે ો છું . હંુ લખ
ે ક આર. આર. શઠે ને લઈને છું , એમ કહંુ તો
એમાં કંઈ ખોટંુ નથી.
મારી બાળિકશોર અવ થામાં જ મને જૂલ ે વનની ઘલે છા લાગી હતી. ખાસ તો
મૂળશકં ર મો. ભ ના જૂલ ે વનનાં પુ તકોથી, તમે નાં પાંચ મૂળ પુ તકો મ ફરી ફરીને
વાં યા હશ.ે યારથી જૂલ ે વનના બી ં વધુ પુ તકો અ ં રે માં જ મળ ે વી મળ
ે વીને
વાંચવા તાલાવલે ી રહી હતી.
૧૪મી મ ે ૨૦૦૪થી ૧૧મી સ ટે બર ૨૦૦૪ સુધી મારે યૂજસીમાં મારી
દીકરીના ઘરે રહેવું પડ્ ય.ંુ યારે જ આ કૃ િત મ તય ૈ ાર કરી છે, પણ વખતોવખત લા યું
છે કે મારે આ કામ પહેલાં કરવા જેવ ંુ હતુ.ં જૂલ ે વનની જેમ જેમ નવી નવી ચોપડીઓ
વાંચતો છું અને મારી સઘ ં રેલી અગાઉની ચોપડીઓનું પુનવાચન કરતો છું , તમે
તમે મને લાગે છે કે મારે આ જ કામ કરવા જેવ ંુ હતુ.ં
મારા લખે નની શ આતથી જ મ જૂલ ે વનને ગુજરાતીમાં મૂકવાની શ આત
કરી હોત, તો મારે બીજુ ં કંઈ જ કરવાની જ ર રહેત નિહ. જૂલ ે વન એટલું સાિહ ય
મૂકી ગયા છે, તમે ને િવષન ે પણ એટલું સાિહ ય છે કે ગુજરાતીમાં મૂકવા માટે એક
િજદં ગી તો જોઈએ જ. આ બધું જ અદ્ ભતુ અમૂ ય અદ્ િવતીય છે. કેમકે જૂલ ે વન જે
કંઈ લ યું છે, તન
ે ંુ દુ િનયાએ અમલીકરણ કયું છે. મ તો હ બે જ રચનાઓ આપી છે
: કાળા સૂરજના રહેવાસી અને સોનરે ી ધૂમકેતુનો પીછો. એની નવીનતા પરથી જ
લાગશ ે કે નવલકથાઓ માટે કેટલા િવષયો આપણને ર માંડમાંથી મળી શકે છે.
આપણે રા મણ, વાિણયા, પટેલ, જૈન જેવી વાતાઓ લખીએ ભલ,ે પણ જૂલ ે
વન િવ નાગિરકોની વાતાઓ લખી છે. એની નવલકથાના નાયકો પા રો
પા ભૂિમઓ િવ નાગિરક વની થાપના કરે છે. જેનો અનુભવ આપણે આજે કરી
ર યા છીએ. આજે લૅ ડ, અમિે રકા, રા સ, રિશયા, જમની, પાન, ચીન,
અરબ દેશોમાં આપણાં એટલા ભારતીયો છે અને અલબ ગુજરાતીઓ ખરા જ કે એક
િવ સ ં કૃ િત અમલમાં આવી રહી છે. એ દેશોના જોડાણ ખડે ાણથી આપણી સ ં કૃ િત
પણ િવ - નાગિરક વ તરફ આગળ વધી રહી છે. એ ક પના જૂલ ે વન દોઢસો વષ
પહેલાં કરી હતી.
એની વાતાની ખૂબી એ છે કે જો વાતા દિરયાથી શ થાય તો દિરયામાં જ
રહે છે, આકાશથી શ થાય તો આકાશમાં જ રહે છે, પ ૃ વીના પટે ાળથી શ થાય તો
પા રો મોટે ભાગે યાંની જ દુ િનયાનો પિરચય આપે છે, વાતા બલૂનની હોય તો બલૂનમાં
જ ઊડતી રહે છે, વાતા કોલસાની ખાણની હોય તો કોલસાની ખાણમાં જ રહે છે, વાતા
રવાસની હોય તો સતત રવાસીકથા જ રહે છે – રવાસના બધાં વાહનો સાધનો
સિહત, વાતા ધૂમકેતુની રહે છે તો સતત ધૂમકેતુની સાથે જ ઘૂમ ે છે. એવી જ રીતે એની
રણની, બરફની, ચદં ્ રમાની, તારાઓની, રહોની, ન રોની, તરતા ટાપુની અને
દુ િનયાભરના લગભગ તમામ દેશોની એટલ ે કે ચીન, ભારત, રિશયા, અરબ દેશો,
વ રદેશ વગરે ે વગરે ેની વાતાઓ છે. હા, રા સ, અમિે રકા, લૅ ડ વીડન,
વી ઝલ ડ કોટલૅ ડની વાતાઓ હોય એ તો વાભાિવક જ છે. યારે આ વાતાઓ
ગુજરાતીમાં આવશ ે યારે ગુજરાતી સાિહ ય દંગ રહી જશ.ે એક સાથે અઢળક જૂલ ે
વન વાંચવાની મ જ અનરે ી હશ.ે સાિહ યકારો અને અ યાસીઓને પણ
નવલકથાના િવષય પર વ ે એક નવી દુ િનયા જોવા ણવા અનુભવવા અનુસરવા
મળશ.ે હંુ અકાદમી, પિરષદ તથા પુ તકાલયોને િવનતં ી ક ં છું કે જૂલ ે વનનો ઘોડો
જુ દો રાખ.ે જેમાં જૂલ ે વન ગુજરાતીમાં રાતીમાં હોય જ, તને ાં અ ં રે પુ તકો મૂળ
રે ય પુ તકો તથા તન ે ે િવષે લખાયલે ા ઈતર પુ તકો પણ રાખ.ે હંુ મારી હ ત રતો
અને જેની પરથી મ ગુજરાતી વ પ સ યું છે, એ અ ં રે પુ તકો પણ પુ તકાલયને
સોંપી જવાનો છું .
હંુ કહી શકું કે હંુ મોડો યો છું પણ વાંધો નિહ. િજદં ગી ૭૮થી શ થઈ
શકે છે. જે રહી જશ ે તને ી નોંધ મૂકતો જઈશ કે કોઈક જૂલ ે વનનો મારા જેવો શોખીન
એ કામ આગળ વધારશ.ે
 ‘સોનરે ી ધૂમકેતુનો પીછો’ સાથે એક સજ ં ોગ સર યો છે. એ મૂળ રચના મથ
ે ી
સ ટે બરના સમયગાળાની છે, જે તે વષના, અને હંુ પણ અમિે રકા એ જ તારીખોમાં
આ યો છું . તે ઉપરાંત હંુ યાં રહંુ છું , ૫ જેનસ
ુ ન કોટ, વ ે ટ ઑરે જ, યૂજસીની
પા ભૂિમ ફરતે જ આ વાતા રા યલે ી છે.
જૂલ ે વનની મુ ય કરામત એ છે કે એની વાતાઓ બધી મરના વાંચકો માટે
છે. બાળિકશોર ત ણો તો વાંચી જ શકે પણ પુ તો રૌઢો પણ તમે ાં એટલો જ રસ લઈ
શકે. િવદ્ યાથીઓ િશ કો, લખ ે કો, અ યાપકો, વપે ારીઓ, વ ૈ ાિનકો બધાંને જ
આકષવાની એની મતા છે. ી-પુ ષના ભદે િસવાય, એનું લખ ે ન એટલું હૃદયગં મ
છે.
દરેક વાતાની શ આત કોઈક સામાિજક કથાનક સાથે ઉઘાડ પામ ે છે.
મનોરંજક એ ઘટના પછી િવ ાનના માળખામાં એવી ઘૂટં ાવા લાગે છે કે વાચક યારે
િવ ાનસ ૃિ માં દાખલ થાય છે, તને ીય તને ે ખબર પડે નિહ. વાતાની આ રકારની
સામાિજક ગૂથ ં ણીનું કારણ એટલું જ કે વાતા િવ ાનની છે એટલ ે કે િવ ાનની
આંટીઘૂટં ીની છે, એમ સમ કોઈ મૂકી દે નિહ.
નવલકથાની બી ખૂબી અને ખાિસયત એ કે તે િફ મી પટકથાની જેમ
લખાયલે ી હોય છે. દરેક દૃ ય પૂ ં અને અધૂ ં. બી ં દૃ યો સાથે જોડાયલે .ંુ પટકથા
એટલી સપં ણ ૂ કે કોઈ એ કથાનક પરથી નાટક કે િફ મ તય ૈ ાર કરવા માગે તો જરાય
તકલીફ જ ન પડે. પટકથા લખ ે કની જ ર વગર જ િનમાતા ધારે તો િફ મ તય ૈ ાર
કરી શકે છે. કદાચ ઘણી બધી િફ મો એની વાતા પરથી ઊતરી છે અને હ આજેય
ટીવી િસિરયલો ચાલી રહી છે, એનું કારણ એ જ છે. િહ દી-ગુજરાતીમાં પણ કોઈ
નાટક, િફ મ કે ટીવી િસિરયલ તય ૈ ાર કરવા માગે તો અહીં તમે ને તય
ૈ ાર મિટિરયલ
મળી રહેશ,ે ઉપરાંત નવીનતા તો ભરપૂર જ.
જૂલ ે વનને માટે એના પોતાના જમાનામાં કહેવાતું કે એ બાળ (િકશોર)
સાિહ યના લખ ે ક છે. તમે ની ફે ટે ટીક ક પનાઓ અને િવ ાનના મુદ્દાઓને
સતં ાડતી તમે ની ફે ટેસીઓને લઈને એવું માનનારા માનતા, પણ જેમ જેમ એની એક
પછી એક ખૂબી ભરેલી ભૌગોિલક વ ૈ ાિનક રચનાઓ આવતી ગઈ, મોટાઓ અને
પિં ડતો તે વાંચતા ગયા, તમે તમે તમે ને લા યું કે વનના સાિહ યમાં બાળસહજ સરળતા
છે પણ એ પુ તકો બધાંને માટે છે.
એવી છાપ અમારે માટેય સાિહ યજગત ધરાવ ે છે. એ ખ ં કે બાળસાિહ ય
વધુ લ યુ,ં ઝગમગ, બાલસદં ે શ, રમકડુંના ગ લ ે બઠે ા હોઈએ એટલ ે એ સાિહ યનો
ફાલ વધુ યાપમાં ઊતરે, પણ સાથે સાથે મ વીસક ે નવલકથાઓ, સકડોના િહસાબે
રહ યકથાઓ, એક બકરાની આ મકથા, પચ ે , મધુરજની જેવી હા ય નવલો ઉપરાંત
નાટકો-િનબધં ો િવષે કોણ ણે છે ? અને અનુવાદો ? અગાથા િ ર તી, જે સ હેડલી
ચઈે સ, માંપાસા પલ બક, થોમસ હાડી તથા બી રિસ લખ ે કોની સ ં યા તો ગણી છે
જ કોણ?ે
નવલકથાઓમાંય વિૈ વ ય સચવાયુ,ં ‘માછલીનાં આંસ’ુ નામની એક
નવલકથા પૂરાં એક હ ર પાનાંની હતી, બધાના રકાશક પણ મુ ય વ ે આર. આર.
જ. છતાં રા ડની રીતે વાત કરીએ તો બાળસાિહ યકાર.
સાિહ ય સજનનું જે કામ અમ ે કયું છે તે આનદં -ઉમગ
ં થી કયું છે. મઝા આવી
છે. જે લખતા ર યા તે છપાતું ર યુ,ં વચ
ં ાતું ર યુ,ં આજેય િડમા ડ છે, એ સતં ોષ
આનદં અને મોજમ ની વાત છે.
ે નનો એક જ મિહમા રા યો છે, જે લખવામાં આનદં આ યો છે, તણ
લખ ે ે
વાંચવામાં આનદં ઊભો કયો છે. યારે લખ
ે ન ખચં કાય, કંટાળો આવ,ે હ તાઓ પડે
ે ીય ખબર પડી જતી હોય છે.
યારે તન
પણ આજે તો જૂલ ે વન જ, ચાલો ધૂમકેતુના રવાસે અને તય
ે પાછા સોનરે ી.
યારે હંુ જૂલ ે વનની કોઈ રચના ગુજરાતીમાં તય ૈ ાર ક ં છું યારે તન ે ા
વન-કાય પરના િવ ત ૃત રંથ ‘એન એ લોરેટરી બાયો રાફી : જૂલ ે વન’ને મારી
સાથે જ રાખું છું . હબટ આર. લોટમન ં ોિધત કૃ િત એટલી તો રિળયામણી છે
ે ની એ સશ
કે તમે ાં જૂલ ે વનની નવલકથાઓ જેટલી જ કે એથી વધુ મઝા પડી છે. જૂલ ે વન ઉપર
કુ લ દશક ે વન-કથા મક-પુ તકો લખાયલે ાં છે. તમે ાંથી રણ તન ે ા વારસદારોના જ
છે, પણ આ ‘એક લોરેટરી’માં અગાઉની બધી જ રચનાઓનો ઉ લખ ે છે. તમે ના
રેફર સ સિહત અિધકૃ ત નવી માિહતીઓ પણ સાદર છે. યારેક મને આવું પુ તક
તય ૈ ાર કરવાનુયં મન થાય, કેમકે ર માંડની ફરતે સો-સો અવનવા રવાસ ખડે નાર
એકમા ર અનોખા સાહિસકનું વન કેવું હોય એ ણવું ર યું અને ણવા જેવ ંુ જ
છે.
જૂલ ે વનની કુ લ રચનાઓ ૧૦૫ જેટલી છે. જેમાંની ૯૯ તન ે ા વનકાળ
દરિમયાન રકાિશત થયલે ી છે. સો (૧૦૦)મી તન ે ા મ ૃ યુના ચોથા િદવસે રગટ થઈ
અને બાકીની પાંચ રમશ: રગટ થતી રહી. છે લી નવલકથા ‘પરે ીસ – ઈન
ે ા અવસાન બાદ ૯૦ વષ પછી એટલ ે કે ૧૯૯૫માં રગટ થઈ.
ટ્ વ ે ટીએથ સે ચુરી’ તન
એ ઈિતહાસ વળી ભારે રોમાંચક છે. એ રચના હંુ વહેલી હાથમાં લવે ા માગું છું કેમકે
એકવીસમી સદી માટેય એ પુ તક નવું છે.
રા સમાં યારે અને આજે પણ બસ ે મુ ાર જૂલ ે વન- લબો અને
ે ન છે. અહીં અમિે રકામાંય યાંક યાંક છે, પણ લબ કે એસોિસયશ
એસોિસયશ ે ન
વગરનાય જૂલ ે વનના રશસ ં કો અગિણત છે. અહીં મ આપલે ા જૂલ ે વન – કથાનકો –
રવચનોમાં એ લોકો જૂલ ે વનને બદલ ે મને ‘જૂ સ વન’ કે ‘જૂ સ વન’ બોલવાની
િવનતં ી કરે છે, ફરજ પાડે છે, પણ રે ચમાંથી અ ં રે માં આવલે ાં નામોના ઉ ચારમાં
થોડોક ફેરફાર રહેવાનો જ. આપણને આપણાં પૂવજો મૂળશક ં ર મો ભ વગરે ેએ એ
નામ ‘જૂલ ે વન’ પે બોલતાં શીખ યું એટલ ે આપણે તો એ જ નામ ચાલુ રાખીશુ,ં અને
આગળ વધીશુ.ં
જૂલ ે વનની સાિહિ યક શ આત કિવ તરીકે થઈ હતી, પણ તમે ણે ક યું
હતું : કિવતા હૈયું ભરી શકે, પટે નિહ.
એટલ ે વન-િનવાહ માટે તમે ણે ઑપરે ા અને નાટકોથી શ આત કરી. તન
ે ી
મોટા ભાગની રિસ નવલકથાઓ સમાંતર નાટ્ ય વ પે પણ રજૂઆત પામતી જ
હતી.
‘એરાઉ ડ ધી વ ડ ઈન એઈટી ડેઈઝ’ શું ત તા પર રજૂ થઈ શકે ? પણ
ે કની હયાતીમાં જ એરાઉ ડની ૮૦૦ રા રીઓ ભ ય વ પે થઈ હતી.
લખ
એવી જ રીતે બી કંઈક રચનાઓ ત તા પર તઓ ે વતં કરતા ર યા.
ે કહેતા : ‘મને નવલકથાઓએ િજવાડ્ યો નથી, નાટકોએ િજવાડ્ યો છે.’
તઓ
ૈ ાની જ ર પડતી યારે તઓ
યારે યારે રોકડા પસ ે નાટકની બૅ કનો
આસરો લતે ા.
કદીક આપણે એ નાટ્ ય-રચનાઓ પર પણ હાથ અજમાવીશુ.ં જોકે એ વાત
સાચી છે કે નાટક ભજવવા માટે જ હોય છે. તમે ાંય ગુજરાતી ત તાની ક ણાંિતકા
કેવી છે તે બધાં ણે છે. તમે છતાં એરાઉ ડ જેવી િવ રમણ કરતી કૃ િતઓ ત તા
પર પણ આકષણ જમાવી શકે છે, એ જોવા જ ર કદીક રય ન કરીશુ.ં
આજે તો ચાલો, સોનરે ી ધૂમકેતુની સાથે સાિહ યનું જ નિહ, સાચું સોનું
લૂટં વા.
૩૫, ફોલી હાઉસ
વદં ૃ ાવન કૉલોની
િવકાસ રહ માગ
અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૭
હરીશ નાયક
૫, નુસન કોટ
 વ ે ટ ઓરે જ,
NJ 17052

૧૧/૯/૨૦૦૪
૧૧/૯ની આ ઐિતહાિસક િતિથ યાદ છે ને ? એ િદવસે જ લાદેન- રાસવાદીઓએ
યૂયોકના ભ ય ટ્ વીન-ટાવસ જમીનદો ત કરી િવ ભરમાં ખળભળાટ મચાવી દીધો
હતો.
 પીછાનુ રમ
૧. ણીતું નગર
અ યો અિતિથ
૨. આકાશના આ રહો
ધરતીના િવ રહો
૩. પિથક તારે િવસામાના
દૂ ર… દૂ ર… આરા
૪. એ શોધ મારી છે
એ શોધ મારી જ હશ ે !
૫. ધૂપલિ ધ હૂપલિ ધ
ે ાચી ઉપલિ ધ !
કે સાચસ
૬. ધરતી કો આકાશ પુકારે
આ આ રેમ દુ લારે !
૭. થોભી ઓ ધૂમકેતુ
યાં છે યાં ઓ ધૂમકેતુ
૮. મરે ે દેશ કા આકાશ
સોના ઉગલ…
ે !
૯. આકાશની ખતે ી
ધૂમકેતુન ંુ હળ
૧૦. બૂમ લગાવો, હાથ ફેલાવો
હાથમાં આવશ ે ધૂમકેતુ
૧૧. ઘડીક આમ, ઘડીક તમે
ઘડીક અ ણી નમે
૧૨. બલૂન, સલૂન
આભલાતૂન !
૧૩. આ મીય ઓડકાર
પિરષદને પડકાર !
૧૪. દૂ ર હઠો એ દુ િનયાવાલ ે
ય ે ધૂમકેતુ હમારા હૈ !
૧૫. શરે બ રના શૅર
અને બ બર શૅર ધૂમકેતુ
૧૬. શું ગો ડન બનશ ે
રીન રીનલૅ ડ !
૧૭. ખરેખર અદ્ ભતુ
હોય છે િમલન !
૧૮. ક વ!
યાં છો યાં જ !!
૧૯. પિરમાણોના પિરમાણોનું
પિર વ પિરણામ
૨૦. ગુડબાય… ગુડબાય…!
ગો ડન ગુડબાય
ં ીન રાત
૨૧. સગ
રંગીન રભાત
સોનરે ી ધમૂ કેતન
ુ ો પીછો
*
જૂલ ે વન
 ૧

ણીત ંુ નગર અ યો અિતિથ

આ ઉ ેજક કથાનક યાંથી શ થાય છે, એ બતાવતાં કોઈ જ સક ં ોચ
થતો નથી. અમિે રકાના વિજિનયા રદેશનું એ એક નગર છે. નગરનાં નામો તો
બદલાતાં જ રહે છે, પણ આપણે યાંના નગરવાસીઓની પરવાનગીથી એ નગરનું નામ
હે ટન રાખીશુ.ં પોટોમક
ે નદીના જમણા િકનારાની પૂવ બાજુ એ એ નગર વસલે ંુ છે,
એમ માનશો. આપણે હે ટન ચો સ યાં આ યું એ તો ન ી કરી શકીએ તમે નથી,
કેમકે નકશામાં પણ એ બતાવવામાં આ યું નથી.
આપણી વાતા જે વષમાં શ થાય છે, એ વષની બારમી માચ એક મગ બ
ઘોડે વાર આ નગરમાં દાખલ થયો. ના તો કરીને પરવારેલા લોકોએ તન ે ે એક ટર
ટ્ રીટ તરફથી રવશે તો જોયો. ચારે બાજુ નાં પાિટયાં વાંચતો તથા ચોખૂિણયા ર તાના
નબં રોની શરે ીઓ ગણતો, નગરની બરાબર વ ચન ે ા થાનકે આવીને તે ઊભો ર યો.
કો ટીટ્ યશુ ન વરે થી ર યાત એવા આ ચતુરંગ ચતુ કોણી ચચા પદ ચબૂતરાનું
નગરવાસીઓ માટે ઘણું મહ વ છે. જરા િમિ ત ભાષામાં કહીએ તો આ ચોક ‘ટૉક
ઑફ ધી ટાઉન’ છે, અને ટાઉનના નાગિરકો અહીં હર રકારની ટૉક માટે જ ભગ ે ા
થાય છે.
યા કી શલૈ ીના મગ ર ઘોડે વારની છટા જ કોઈ િનરાળી હતી. દરેક રીતે
જુ દા તરી આવતાં આ જુ વાિનયાની મર રીસક ે થી વધારે નિહ જ હોય. . મ યમ
ચાઈના પૂણ બાંધાના આ તરવિરયાની અણીદાર દાઢીને લઈને એ જરા વધુ ચો
લાગતો હતો. મૂછો કાળ પૂવક િનવારી હતી કે જેથી દાઢીનું મહ વ શ નું બની રહે.
ે ા લીલા છ મ વાળની તરહ કોઈ િભ હતી. તણ
તન ે ે પહેરેલો કે ઓઢેલો તન
ે ો શગ
ં ૃ ાિરક
ઝ ભો એટલો િવશાળ હતો કે તન ે ા દેહને ઢાંકીને ઠેઠ ઘોડાને ઢાંકતો, નીચ ે સુધી
પથરાયલે ો હતો. પોતાના અ ને તે પૂરા ગુમાનપૂવક હંકારતો હતો અ પણ આવા દૃઢ
સવારનું પૂ ં સ માન કરતો વરતાતો હતો.
ે ી દેહાકૃ િત પરથી તે મ મ મનોબળ ધરાવતો છટાદાર
ે ા ચહેરા પરથી, તન
તન
યુવાન પ થતો હતો. ઘણાં દેહ તન-મનની પરેખા એક સાથે રજૂ કરી દેતાં હોય
છે. આંખ તથા નાક પરથી જ કહી શકાય કે આ ીમાન િનણાયક વ ૃિ ના ગિતશીલ
માનવી છે. તને ી ઈ છા અને રાિ ત વ ચ ે કોઈ અતં ર હોવાની ક પના થઈ શકે નિહ.
અથવા તો ગભરામણ, રઘવાટ, સક ં ોચ, દ્ િવધા, અિનિ તતા જેવા શ દોને અહીં કોઈ
 થાન જ ન હતુ.ં જે બહારનું અવલોકન હતુ,ં તે જ તન
ે ા અતં રના અદં રનો અથવા
અદં રના અતં રનો આયનો હતો.
રવાસી અ યો હોવાથી નગરવાસીઓ અટકળ કરી શકતાં ન હતાં કે એ
અહીંથી મા ર પસાર થઈ ર યો છે, કે તન ે ો અહીં રોકાવાનો ઈરાદો છે. જો તે રહેવા
માટે કોઈક હોટલની શોધમાં હોય તો અહીં હોટલો પૂરતી હતી. એકબી થી ચિઢયાતી,
મહેમાનગિતની મહેમાનગિતની ઉ સાહી, વટેમાગુઓના હષો લાસને છલકાવી દેતી અને
માફકસરની.
અહીંની ખાણીપીણીની પણ યાિત હતી અને વાદીલાઓના વાદને
અનુ પ અવનવી વાનગીઓ તય ૈ ાર કરી દેવા માટે પણ અહીંના રસોઈયાઓ હોંશીલા
હતા. રવાસીઓ અને પયટકોને આટલા રો સાહન આપનાર રવાસધામનું નામ
નકશામાં ન હોય એ કમનસીબી હતી, નકશાની જ કહોને !
હોટલ રચારકોના િ મતને તે વીકારતો ન હતો, એ પરથી તન ે ો અહીં
રહેવાનો ઇરાદો લાગતો ન હતો. પોતાને જોઈ રહેલાંઓના કુ તૂહલ તરફ જરાય લ ન
આપતાં એ નવીનકુ મારનું કોઈક લ તો જ ર હતું જ.
નાગિરકોની કૌતુકવાણીએ યારના રામસહજ ર ો શ કરી દીધા હતા
:
‘અ યા, એ આ યો કઈ તરફથી ?’
‘એક ટર શરે ી તરફથી.’
‘ યાંથી આવ ે છે, કંઈ ણવા મ યું ?’
‘િવલકો સ સબબથી આવતો લાગે છે.’
‘અડધાએક કલાકથી તો એ આ ચોકઠામાં જ ચકરાય છે.’
‘કોઈકની રાહ જોતો હશ.ે ’
‘એમ જ હશ.ે તન
ે ી અધીરાઈ જોઈ ?’
‘એક ટર શરે ી તરફ જ તે વારંવાર અને એકધાયું જોયા કરે છે.’
‘આવનાર એ બાજુ થી જ આવશ.ે ’
‘એ બાજુ થી જ…’
‘પણ કોણ ? પુ ષ કે ી ?’
 ‘આપણે કેવી રીતે ણીએ ? અને છે પણ કેવો ઉ તાદ, કોઈને કાંઈ ણવા
જ દે નિહ.’
‘એટલ ે કોઈક સાથે મુલાકાત છે, એ વાત તો ન ી જ.’
‘મુલાકાત ખરી જ, પણ તું ધારે છે એવી નિહ જ.’
‘તને વળી શી રીતે ખબર પડી એની ?’
‘ ીમાન રોથના દરવાજે એ રણક
ે વખત જઈને ઊભો ર યો, એ ત જોયું
નિહ ?’
‘ ીમાન હોન રોથ હે ટનના જજ છે.’
‘હવ ે તું સમ યો. જ ર એ કોઈક કાયદાકીય રથા માટે જ આ યો હશ.ે ’
‘કે કાયદાકીય ગૂચ
ં વણ ?’
‘એમ પણ હોય !’
‘અને એનો રિત પિધ મોડો છે.’
‘કે મોડી છે ?’
‘શું … ?’
‘એ જે હશ ે તે જજ રોથ જ ર એનો કોયડો ઉકેલી આપશ.ે ’
‘એ વાત તો ન ી જ. એમના જેવા ાની અનુભવી યાયી માનવી બી
જોયા નથી.’
‘એકદમ સ યના માગ પરના યવહા - યાયાધીશ.’
નગરવાસીઓની નગરચચા કંઈ સાવ ખોટી ન હતી. નવયુવાનનો થનગનતો
ે વખત જજ ી રોથના િનવાસ થાને જઈને અટ યો હતો.
ઘોડો રણક
છેવટે આગતં ક
ુ ની ધીરજ રહી નિહ.
તણે ે ઘોડાને યાયાધીશના પગથી માગ પર લીધો. દરવા માંથી દાખલ થાવ
ં ે બાજુ બગીચો હતો. વચમાં મોકળેથી જઈ શકાય તવે ી પગથી હતી.
તો બન
ઘોડે વારને અદં ર દાખલ થતો જોઈને જ ાર ખૂ યુ.ં યિ તને િપછાની
જતો હોય એમ ઘોડે વારે હેટ ઉતારી, ઝુ કાવી, પૂછ્ય,ંુ ‘માનનીય ીમાન હોન રોથ
જ છો ને આપ ?’
‘બરાબર ઓળખી કાઢ્ યો મન…
ે ’
 ‘એક ર પૂછી શકું ? આપની પરવાનગીથી.’
‘પૂછો.’
‘એક જ ર પૂછીશ. જવાબ હા કે નામાં જ આપશો. આપનો વધુ સમય
નિહ…’
‘પૂછો, િન:સક
ં ોચ, ીમાન…’
‘આજ સવારથી કોઈક િમ ટર શઠે ટેનફોડને પૂછતું આ યું તો નથી ને ?’
‘ ના. મારા યાલથી કોઈ જ નથી આ યુ.ં ’
‘બસ એટલું જ. આપ નામદારની ઘણી મહેરબાની. આભાર.’ કહેતાં પ ૃ છક
પરોણાએ હેટ ફરીથી ઝુ લાવી, માથે મૂકી અને ઘોડાને વાળીને આગળ લીધો. તન
ે ોઅ
ફરીથી એક ટર શરે ી તરફ જવા લા યો.
હવ ે ચચાનો િવષય એ િદશામાં ફંટાયો કે એ ીમાનને જજ ી રોથનું જ
કોઈક કાયદાકીય કામ છે, અને તે તે પોતે જ શઠે ટેનફોડ હોવો જોઈએ. પોતે
વહેલો આવી ગયો હોવાથી આવનારની રાહ જોતો હશ ે ! ર એ હતો કે : ‘મુલાકાતનો
સમય વીતી ગયો ખરો ? અને સમય વીતે એ અ ારોહી – પાછો ચા યો જશ ે ?’
અમિે રકામાં આવી વાતો પર પણ બિે ટંગ ખલે ાય છે. બહુ જુ ગારિ રય ર
છે. કોઈ મુદ્દો હાથમાં આ યો કે : ‘લગાવ શરત. લાગી ? કેટલા કેટલાની ?’
આ મુદ્દા ઉપર પણ શરત લાગી જ. હોટલોના ઓટલ ે શરતબાજો જમા થઈ
ગયા. અડધા ડૉલરથી એક ડૉલરની બોલી શ થઈ.
શરતના સવાલ હતા : અજનવી પાછો આવશ ે કે કેમ ? આવશ ે તો કેટલીક
વારમાં આવશ ે ? એકલો આવશ ે કે કોઈકને લઈને આવશ ે ? સાથે આવનાર ી હશ ે કે
પુ ષ ? ી હશ ે તો તે સુદં ર જ હશ ે ? વગરે .ે
િવષય કંઈ એટલો જિટલ ન હતો કે પાંચસો-છસોથી વધારે ડૉલરની બોલી
બોલાય ?
દરિમયાનમાં જજ મહાશય રોથ ી જતાં જુ વાિનયાને જોઈ ર યા. જજ ી
યાયિ રય હતા અને િફલસૂફ હતા. પચાસ વષની તમે ની િફલસૂફી િજદં ગીમાં તમે ના
જ મનાં વષોની બાળિકશોર વયની િફલસૂફી પણ સામલે હતી. તઓ ે ડહાપણનો ભડં ાર
હતા. એની ખાતરી એ રીતે થઈ શકે કે તમે ણે લ ન કયાં જ ન હતા. ી િફલસૂફીને
તક ઓછી આપે છે. તમે ના શાણપણની યાિત એ રીતે થઈ હતી કે તમે ણે આજસુધીમાં
કોઈ ખોટો યાય કયો ન હતો. તમે નું મુ ય કામ િવવાદોને સૂલઝાવી બન ં ે પ ો વ ચે
સમાધાન કરાવવાનું રહેતુ.ં તમે ાં તમે ને અચૂક સફળતા મળતી.
 અહીં આવતાં બન ં ે પ ો રા થઈને જતાં અને હૈયાના મોકળા ઉદ્ ગારથી
બોલી ઊઠતાં : યાય તો બસ ી રોથનો જ.
નાગિરકોના તે િ રયમાં િ રય નાગિરક હતા અને વધુ િ રય યાયાધીશ
હતા.
ધમ-પુ તકોનાં નીિતવચનો ને યવહારની સમજૂતી આપવામાં તઓ ે પાવરધા
હતા. એથી લોકોની ધમની ા વધતી અને વન વધુ સરળ બનતુ.ં જજસાહેબ
ભા ય ે જ યાંક બહાર જતાં અને મોટે ભાગે િદવસ-રાત લોકોની સવે ા માટે ત પર
રહેતા.
કોઈ િવવાદ લઈને આવ ે અને સતં ુ થઈને પાછા ય, એ તમે ની મનોકામના
ે જઈને પોતાના ઈ દેવને વદં ન કરતાં.
રહેતી એવી દરેક વખતે તઓ
તમે ની સીધી લીંટીની િફલસૂફી એ જ હતી કે, દરેક માનવી પોતાની ફરજ
ઈ રને સા ી રાખીને પાર પાડે તો દુ િનયામાં કોઈ ર જ રહે નિહ.
હે ટનમાં જ જ મલે ા નામદાર રોથ ીએ કદી હે ટન છોડ્ ય ંુ ન હતુ.ં
તમે ને અહીંના નાગિરકો પૂરેપરૂ ા સ માન અને આદર આપતાં. પોતાની ફરજથી ચઢી
ય તવે ી તમે ની પોતાની કોઈ મહ વાકાં ા પણ ન હતી. યાય, સાચો યાય, તમે ને
મન સવો ચ રાથિમકતા રહેતી. સામ ે આવતાં આરોપી અપરાધીઓને અને તમે ના
સા ીઓને ી રોથ એક નજરથી જ ઓળખી જતાં. આગળ ઉપરનો યાય મા ર
યવહાર રહેતો. સાચાને યાય થાય તથા ખોટાને બોધ મળે એવી તમે ની સમજૂતી
રહેતી.
યાયાધીશ વય ં પસ ૈ ાદાર હતા. તમે ણે યાયની કામગીરી શોખ, સવે ા અને
સમાજસુધારાના હેતુ માટે જ વીકારી હતી. દુ િનયામાં આગળ વધી જવાની, બી થી
ચિઢયાતા દેખાવાની તમે ને કદી પરવા જ ન હતી. તઓ ે પોતે શાંિત ઈ છતાં અને
બી ઓને શાંિત મળી રહે એવો સદા રયાસ કરતા. તઓ ે દરેક માનવીને પોતાના
પાડોસી અને િમ ર વ પે જ િનહાળતા. વહેલા સૂઈ જઈ, વહેલા ઊઠવાનો તમે નો
િનયમ હતો. તઓે નવુજં ૂન ંુ સાિહ ય રસપૂવક વાંચતાં, પણ પોતાનો અિભ રાય અનામત
રાખતા. રોજ સવારે તઓ ે શહેરનું છાપું ‘ હે ટન યૂઝ’ યાનથી વાંચતાં. છાપામાં
જોકે સમાચાર કરતાં હેરાત વધારે રહેતી. પણ છાપા સાથે રહેવું તમે ને માટે જ રી
હતુ.ં પછી યારે તઓ
ે કલાક બે કલાક ફરવા નીકળતાં યારે સામન ે ી સ માનપૂવક
ઊઠતી હેટો અને જવાબમાં પોતે ચી કરવી પડતી હેટ તમે નો યાયામ બની રહેતો. આ
ઉપરાંત પોતાના બગીચાની કાળ પૂવક સભ ં ાળ લઈ, તઓે પોતાની ધાિમક, સામાિજક,
યાિયક ફરજમાં લીન થઈ જતાં.
 ીમાન નામદાર હોન રોથના આટલા પિરચય પરથી તમ ે ણી ગયા હશો
કે પલે ા નવાંગતુક સાથને ી ર ો રી બાદ તમે ણે એ િવષે ઝાઝુ ં કુ તૂહલ દાખ યું ન હતુ,ં
પણ એમની કૌતુકિ રય સિે વકા કેઈટને ઘણું ણવાની ઈ છા હતી. એ
િમ ટર ટેનફોડ કોણ હતા, તે શઠે હતા કે શટે , શું કામ આ યા હતા, તમે નો હેતુ શો
હતો, તઓે ફરીથી સવારે આવશ ે કે બપોરે ? કેટલો સમય રોકાશ ે ? એકલા જ આવશ ે
કે કોઈને લઈને ? મિહલાિ રય આ ગુણોને રોથ ી ગ મતથી વીકારતા અને કેઈટને
તને ો આનદં માણવા દેતા. બહારની લોકોની તથા કેઈટની અદં રની િજ ાસા તરફ
યાન આ યા વગર રોથ મહાશય પોતાના મનગમતાં ગુલાબ, કમળ, િજરેિનયમ,
િમ નટે ફૂલોની સારવારમાં લાગી ગયા.
ઘોડે વાર એક ટર શરે ી પૂરી કરીને શહેરના પિ મ ભાગમાં પહોંચી ગયો.
અહીંના િવલકો સબબમાં રવશ ે ે પોતાના અ નું કાળ પૂવક અવલોકન કયુ.ં
ે ી તણ
ઘોડા પરથી ઊતયા વગર જ તણ ે ે ઘોડાને થાબડીને પપં ા યો અને ચારે િદશામાં નજર
નાખી. રણ માઈલ સુધીની િ િતજ તરફ ઉ સુકતાથી િનહાળી તણ ે ે અમુક ભાવ
રદિશત કયા, જેનો તને ા અ ેય પડઘો પાડ્ યો. અ ને શાંત કરવા સવારે તન ે ે ફરીથી
પસવાયો અને પખા યો.
દશ િમિનટના સમયમાં તો એ અજનવી પાંચ વખત એક ટર શરે ીના આંટા
ે ે પોતાની ઘિડયાળમાં જોઈ પોતાની તને ક યુ,ં ‘ના, એ મોડી
મારી ચૂ યો હતો. તણ
નથી જ. મુલાકાત દશને સાતે ન ી થઈ હતી અને હ તો સાડાનવ જ વા યા છે !
ટીલથી હે ટનનું અતં ર મ પસાર કરેલા રાયલથી હે ટન જેટલું જ કહી શકાય.
મને જોકે વીસ િમિનટ જ થઈ હતી. હવામાન ચો ખું છે, ર તો મઝાનો છે, પુલ પણ
હાિનરિહત છે. એ સજ ં કરે તો ચો સ એનો કોઈક હેતુ
ં ોગોમાં જો એ આવવામાં િવલબ
ખરો જ. વાંક કદાચ મારો જ. અઘીરા બની વહેલા દોડી આવવાનો. મારે જ ી િતને
ઓળખવી જોઈએ અને તે મુજબની રવ ૃિ કરવી જોઈએ.
યારે ઘોડે વાર આઘોપાછો થતો યારે શરતબાજો ઊછળી પડતાં, તે યારે
હોટલો પાસથે ી પસાર થતો યારે શાંત થઈ જતાં. શરત પોતાની તરફેણમાં છે કે કેમ,
એ ણવા તઓ ે ઘોડે વારના બડબડાટ સાંભળવા સમજવાનોય રયાસ કરતાં, પણ
તમે ના ખચાયલે ા કાન તમે ને કોઈ જ સ ં ા પૂરી પાડી શકતાં નિહ.
ટાવર ઘિડયાળમાં દશના ટકોરા પડયા. સવારે પોતાની ઘિડયાળમાં જોઈ
ખાતરી કરી લીધી કે સમય બરાબર જ છે.
‘હવ ે હંુ મા ર સાત િમિનટ રાહ જોઈશ.’ ટેનફોડ પોતાની તને ક યુ,ં
‘પછી…’
 ે ંુ થવા લા યું હતુ.ં જોકે તન
એની વતણૂક જોઈ ધીરે ધીરે હવ ે તો ગામ ભગ ે ે
એની જરાય પરવા ન હતી.
લોકો વાતોએ ચઢ્ યા હતા : ‘જેની એ રાહ જુ એ છે તે સાઈકલ પર નિહ જ
હોય.’
‘યાંિ રક સાઈકલ પર નિહ જ હોય.’
‘પગે ચાલનાર ? શ ય જ નથી.’
ટેનફોડ એક વખત ચા થઈને જોઈ લીધું પછી ક યું : ‘દશને સાતે જો
એ નિહ આવ ે તો પ યુ.ં હંુ એને નિહ પરણુ.ં ‘
એ ર નો જવાબ સભ ં ળાયો હોય તમે દૂ રથી ઘોડાની દડબડાટી સભ
ં ળાઈ
રહી. તાલબ એ વિન ટેકરી તરફથી નીચ ે આવતો હતો. એક આબદાર મિહલા
દેખાવા લાગી. દૂ રથી પણ તન
ે ી ઘોડેસવારી રિતભાવતં વરતાતી હતી.
ે ા વાગતમાં દશકો આઘાપાછા થઈ ગયા.
તન
આવનાર મિહલા નવયુવતી ભાસવા લાગી.
બે બાજુ બે કતારમાં ગોઠવાઈ ગયલે ા રે કો તરફ કોઈ યાન આ યા
વગર, એ ત ણી પૂરી ફૂિત સાથે આ તરફ આવવા લાગી.
ટેનફોડ તન ે ે દેવળ તરફ હંકાયો.
ે ે જોઈ અને પોતાના ઘોડાને તણ
યાયાધીશના ારે આવી પહોંચલે ા બન ે એકબી નું અિભવાદન કયું.
ં એ
ટેનફોડ પોતાની હેટ ચી કરીને પૂછ્ય ંુ : ‘કેમ છો િમસ વોકર ?’
‘ફાઈન’, િમસ વોકરે સામું પૂછ્ય,ંુ ‘અને આપ ?’
ે ા ચહેરા પર ખુશી છલકાતી હતી.
ં ન
બન
ફરી લોકોનું ઘૂસરફૂસર શ થયુ,ં ‘બન ં ે વ ચ ે કોઈ કાયદાકીય િવવાદ હશ ે
તો જ ર જજ તમે ની વચમાં સમજૂતી કરાવીને જ રહેશ.ે ’
‘ચો સ, એમાં ીમાન રોથ પાવરધા છે.’
‘અને જો બન
ં ે કું વારા હશ…
ે ’
કહેનાર હસીને કહે, ‘ યાયાધીશ તમે ને બધં નમાં જકડી લશ
ે .ે ’
‘એમાંય ીમાન રોથ પાવરધા છે.’
 એવા કોઈ ગણગણાટ કે હસવાના અવાજથી િવચિલત થાય તવે ા આ બે ન
હતાં.
ં ે અસવાર ઠેઠ ધમ ાર સુધી પહોં યા હશ ે અને ાર ખૂ યા.
બન
ીમાન રોથ હાજર થયા. પાછળ કેટલાંક સાધનો સાથે તમે ની સિે વકા
કંઈટ હતી, જેની આંખમાં અપરંપાર અચબ
ં ો હતો.
ઘોડા પરથી ઊતયા વગર જ નવયુવાને ક યું : ‘માનનીય રોથ, હંુ બો ટન
ે ે યુસટે ્ સનો ટેનફોડ છું , શઠે ટેનફોડ.’
મસ
‘તમારો પિરચય પામીને મને આનદં થયો છે,’ ીમાન રોથે ક યુ.ં
‘આ સ ારી િમસ આકિડયા વૉકર છે. ટ્ રે ટન યુજસીની.’
‘તમારી ઓળખાણથી હંુ ગવાિ વત થયો છું િમસ વૉકર, વાગત.’ ઘોડેસવાર
સ ારીનું જે રીતે વાગત કરી શકાય તટે લી ન રતાથી ીમાન રોથે જણા યુ.ં
ચોવીસ વષની આકિડયા એકદમ ખુશખુશાલ અને મોભાદાર યુવતી હતી.
ે ી આંખો ઝાંખી, ભૂરી અને વાળ ઘા ા બદામી હતા. પવન કે પિર મ પણ તન
તન ે ા ગૌર
બદનને આંચ આપી શ યા ન હતા. દાંત એકદમ િશ તબ રીતે ગોઠવાયલે ા ધોળા
ચળકતા હતા. દેહાકૃ િત ઘાટદાર અને વતણૂક છટાદાર હતી. ઘોડાની ચચ ં ળતાની
વચમાં પણ તે પોતાના ઘોડા પર પૂરી આસાનીથી બઠે ી હતી.
બનં ે અ ો એકબી ની ઓળખાણ કરવા લા યા કે ઓળખાણ પછીની
વાતોએ વળ યા, અિભનયથી.
િમસ આકિડયા દરેક રીતે અમીર, દમામદાર, આબદાર અને શાહ દી
ે ે કોઈ પરવા ન હતી કે તન
લાગતી હતી. આજની લોકશાહીની તન ે ી પર કોઈ અસરેય ન
હતી.
યુજસીની એ નવત ણી અઢળક સપં િ સાથે કોઈ સગાં ધરાવતી ન હતી.
દૂ રના કોઈક સગાંઓ હશ,ે જેની તન ે ે ણ ન હતી. એ સમ ૃદ્ િધનો તણ ે ે પૂરી શાિલનતા
સાથે ઉપયોગ કયો હતો. તે અદ્ ભતુ રવાસી હતી તથા યુરોપના બધાં દેશો તે
યાનપૂવક િનહાળી ચૂકી હતી. લડં ન, પરે ીસ, બિલન, િવયન ે ામાં કેમ રહેવું અને કઈ
ભાષા બોલવી તન ે ાથી તે માિહતગાર હતી. તે િવિવધ દેશો સાથે િવિવધ રકારના વપે ાર
કુ શળતાથી કરી શકતી અને નવા યવસાય માટે ઉ સુક રહેતી. નવીનતા તન ે ો શોખ
હતો. કોઈ પણ રકારના યા કે અ યા વપે ારમાંથી નફો કેમ ખચી કાઢવો, એમાં
તન ે ી િનપૂણતા હતી.
 જે કંઈ િમસ આકિડયા િવષે કહેવાયું એ જ બધું ીમાન ટેનફોડને પણ
લાગું પડતું હતુ.ં મુ ત, મોકળા, અમીર, શોખીન, સાહિસક અને દૂ ર દૂ રના ભદે ી-અભદે ી
રવાસ માટે સદા ત પર. િવ ભરના િવિવધ દેશોમાં િવચરતા િવહરતા ટેનફોડ
બો ટન તો ઘણું ઓછું જ ર યા હતા કે રહેતા. િશયાળામાં તઓ ે જૂના ણીતા
ઉ માભયા દેશો રદેશોમાં િજદં ગી િવતાવતા. ઉનાળામાં મોટા પાટનગરોની સગવડભરી
સહેલ માણી રહેતાં. આવા રવાસો દરિમયાન જ તમે નો િમસ આકિડયા સાથે પિરચય
થયો હતો. બન ં એ ે સાથે દિરયાઈ તથા જમીનનો રવાસ ખડે ્ યો હતો, મા યો હતો. યુ
અને રાજકારણના બન ં ે શોખીનો હતા. બન
ં ે શરતબાજ તથા ખલે િદલ અને સહનશીલ
હતાં. દિરયામાં તઓ ે બે તરાપાના અલગ રવાસી ન હતાં, પણ એક તરાપાના બે
સહેલાણી હતાં. દર વખતે તઓ ે બે ઘોડાના બે ઘોડેસવાર જ બની રહેતાં નિહ, યારેક
એક જ ઘોડાના બે સવાર બની રહેતાં. કદીક ઘોડાની લગામ ટેનફોડના હાથમાં
રહેતી, કદીક આકિડયાના હાથમાં.
આમ વધુ વખત સાથે ને સાથે રહેતાં. તમે ને લા યું હતું કે હવ ે વઘુ સાથે રહેવું
જોઈએ. તમે ણે મસ ે ે યુસટે ્ સ તથા યુજસીમાં જ રી એવી કાયદાકીય િવિધ પાર પાડી
દીધી અને બારમી માચ જજ રોથના યાય-મિં દરમાં દશને સાત િમિનટે મળવાનું ન ી
કયુ.ં િજદં ગીમાં નવયૌવનનાં જે કોઈ આ યચિકત આકષણો હતાં, એ માટે તઓ ે
લગભગ તય ૈ ાર હતા.
બનં ે વરઘોિડયાએ યાયાધીશ સમ પોતાની ઓળખાણ આપી દીધી અને
હેતુ રગટ કરી દીધો.
‘હંુ ’, ટેન ફોડ ક યુ,ં ‘િમસ આકિડયા વોકરને મારી ધમપ ની બનાવવા
ચાહંુ છું .’
‘અને હંુ ’, પડઘો પાડ્ યો નવયુવતીએ કે, ‘િમ ટર શઠે ટેનફોડને મારા પિત
બનાવવા ચાહંુ છું .’
જજ ીએ ઝૂ કીને જણા યુ,ં ‘હંુ આપની સવે ામાં છું . િમ ટર ટેનફોડ અને
િમસ વોકર આપની પણ…’
ં ે રવાસીઓએ ન રતાપૂવક સામું અિભવાદન રજૂ કયુ.ં
બન
‘લ નની િવિધ આપને યારે અનુકૂળ આવશ ે ?’ ીમાન રોથે આગળ
પૂછ્ય.ંુ
‘તરત જ, જો આપને વાંધો ન હોય અને આપને દરેક બાબતની સાનુકૂળતા
હોય.’ શઠે ટેનફોડ પોતાની ઈ છા રદિશત કરી બન ં ે તરફથી.
 િમસ વોકરે એ જ વાત આગળ વધારતાં જણા યુ,ં ‘લ ન પિરપૂણ થતાં જ
અમ ે હે ટનથી તરત જ ઊપડી જવા માગીએ છીએ.’
તમે ની એ ઉતાવળ ર ય ે જજ ીએ થોડીક િદલગીરી ય ત કરી, એ
બાબતે કે આપના જેવા સમ ૃ નવયુગલનો સુદં રતમ સમારંભ િનહાળી, હે ટન તથા
ે ા નાગિરકોને જ ર આનદં થયો હોત !
તન
‘હંુ તયૈ ાર છું .’ તમે ણે પૂણ તય
ૈ ારી સાથે સમથન રજૂ કયું અને ધમ પુ તક
હાથમાં લીધું જેવા િવિધિવધાન તરફ આગળ વ યા કે ટેનફોડ િવવક ે થી પૂછ્ય,ંુ ‘અમ ે
બનં ે અમારા અ પરથી નીચ ે ઊતરીએ, એ જ રી છે ખ ં ?’
ીમાન રોથે ઘડીભર િવચાર કયો.
‘ના.’ તમે ણે હેર કયું, ‘લ ન ઘોડા પર િબરા ને પણ સાથક પે પાર
પડી શકશ.ે ’
આનાથી વધારે સહકાર આપનાર હમદદ ધમાિધકારી યાયાધીશ ભા ય ે જ
કોઈને મ યા હશ,ે કદાચ આખા અમિે રકામાં.
‘તમે છતાં…’ તમે ણે ક યુ,ં ‘એક ર મારે પૂછવો જ પડશ,ે હા, શું આપે
તમામ રકારની કાયદાકીય યવ થા તો પૂરી કરી છે ને ?’
‘એકદમ બરાબર રીત.ે ’ વરરા એ ક યું એ સાથે જ તણ ે ે બો ટન અને
ટ્ રે ટનના દ તાવજ ે ો રજૂ કયા. ીમાન રોથે યાનપૂવક એ કાગિળયા તપા યા,
‘દ તાવજ ૂ રીતે કાયદેસર છે.’ તમે ણે ક યુ,ં ‘અને વધારામાં હંુ અહીંથી આપને
ે ો સપં ણ
મરે ેજ- લાયસ સ આપીશ.’
અ યાર સુધીમાં ચોકઠાના લોકોનું કુ તૂહલ વધી ગયું હોય એ વાભાિવક જ
છે. તઓ ે વગર િનમ ં રણે જ ણે કે િનમ ં રાયલે ા હોય તવે ા મહેમાનો બનીને આ
લ નબધં નમાં સામલે થઈ ગયા, સા ી જ કહો ને ! આવા મૌિલક રકારના લ ન તમે ણે
આ અગાઉ કદી િનહા યા ન હતા. તઓ ે વધારે ઉ સુકતાથી આગળ વધવા લા યા તો
એ જ રીતે ીમાન રોથે પણ બન ં ે વર-વઘૂની સામ ે આવી જતાં, બધાં સાંભળી શકે એમ
પૂછ્ય,ંુ ‘િમ ટર ટેનફોડ, આપ િમસ આકિડયા વૉકરને આપની પરીિણત પ ની તરીકે
વીકારો છો ?’
‘ હા.’
‘િમસ આકિડયા વૉકર, આપ િમ ટર શઠે ટેનફોડને આપના પરીિણત પિત
તરીકે વીકારો છો ?’
‘ હા.’
 ‘આઈ ડૂ’ના એ હકારનો ટંકાર િવ સનીય જણાતાં, ીમાન રોથે ચારે
બાજુ જોયુ,ં ખાસ તો દેવળ, દેવ, ધમપુ તક તથા ઉ સુકોને એ રિત ામાં સામલે કયા.
પછી શાંત ગભ ં ીર વજનદાર જવાબદાર શ દોમાં ઉ ચાયુ,ં ‘કાયદાને સા ી રાખીન,ે
બો ટનના િમ ટર શઠે ટેનફોડ તથા ટ્ રે ટનના િમસ આકિડયા વૉકર. હંુ તમને
પિવ ર લ ન બધં નમાં બધં ાયલે ા હેર ક ં છું .’
હુકમનું પાલન કરતાં હોય તમે નવોઢા અને વરરા એ એકબી ના હાથ
ઉ માપૂવક હાથમાં લીધા. હાથનું એ બધં ન વદં ન વ પે આગળ ધરી તમે ણે
ધમોપદેશકને ખાતરી આપી કે તઓે કાનૂન અને ઈ રની સા ી જ ર િનભાવશ ે !
બન ે પોતપોતાના તરફથી જજ ીને પાંચસો-પાંચસો ડૉલર સમિપત કયા.
ં એ
‘આ આપની ફી, મહેરબાન સાહેબ…’
‘અને આ’, વધુ પાંચસો ડૉલર ભટે ધરતાં ીમાન આકિડયા ટેનફોડ
ક યુ,ં ‘ગરીબો ઈ છુ કો જ િરયાતવાળાઓ માટે.’
ધ યવાદ સાથે વીકાર કરતાં ઝૂ કેલા ીમાન રોથ સામ ે એવી જ રીતે પણ
ે થી ઝૂ કી જઈને બન
વધુ િવવક ે પરવાનગી સિહત પોતપોતાના અ ોની લગામ ખચી,
ં એ
તથા આ ાંિકત ઉપકૃ ત પશુઓને િવકો સબબ તરફ વા યા.
‘ખરેખર ગજબ કહેવાયુ,ં ’ દશ િમિનટ સુધી માંડ ચૂપ રહેલી કેઈટ બોલી
ઊઠી, ‘આ તો ખરેખર ગજબ અને અદ્ ભતુ જ કહેવાય.’
ીમાન રોથે આંખમાં ચમક લાવી પૂછ્ય,ંુ ‘શું થયું કેઈટ ?’
ગાઉનને ગોળગોળ ફેરવીને દોરડું બનાવી ચૂકેલી આ યચિકત કેઈટે
હાથમાંથી એ દોરડું મૂ યું તો સહેજ ફરરર સાથે ગાઉન પહેલાંની િ થિતએ પહોંચવા
લા યુ.ં
‘મા ં માનવું છે,’ કેઇટે ક યુ,ં ‘એટલ ે કે મારો અિભ રાય છે કે આ
છોકરાંઓ સાવ ઘલે ા જ તો નથી ?’
‘ખરેખર ઘલે ા જ,’ કેઈટના અિભ રાયને સમથન આપતાં ીમાન રોથે
ક યુ,ં ‘પણ એમાં કોઈ નવાઈની વાત નથી કેઇટ, પરણનાર બધાં આવાં જ હોય છે,
ઘલે ાં.’
એ િવધાન સાથે જ તમે ણે પાણીનું સુદં રતમ કેન હાથમાં લીધું અને ગુલાબના
ે હળવા ફુવારાથી પાણી છાંટવા લા યા.
છોડ પર તઓ
બે ગુલાબ ઝૂ લી ડોલી હાલીને સુગિં ધત વ પમાં, ફરજિ રય અનુભવી
દેવદ ને નમન વદં ન કરવા લા યા.
 ૨

આકાશના આ રહો ધરતીના િવ રહો

‘િમ ઝ ! િમ ઝ !!’
‘સ ી ?’
‘િડન – મામાને શું થયું ?’
‘મને ખબર નથી.’
‘એ માંદાબાંદા તો નથી ને ?’
‘ના, એવું કંઈ નથી. પણ જો બધું આમનું આમ જ ચાલ ે તો જ ર માંદા પડી
જશ.ે ’
ઉપરનો સવં ાદ તવે ીસ વષના એક નવયુવાન અને પાંસઠ વષની મિહલા
ે ો છે. હે ટન નગરની આ ઈિલઝાબથ
વ ચન ે શરે ીના ભોજનક નું વાતાવરણ છે. આ
એ જ નગર છે, યાં અગાઉના અ યબ લ ન પાર પડયા છે.
ઈિલઝાબથે શરે ીનું આ મકાન ીમાન િડન ફોરસીથનું છે. િડન મહાશયની
મર િપ તાળીસ વષની છે અને િબલકુ લ તઓ ે િપ તાળીસના જ લાગે છે. તમે નુ,ં માથું
મોટંુ અને માથે જ થાબધં વાળનો ટોપલો કાયમ રહે છે. આંખો ઝીણી પણ ચ માં મોટા.
પહોળા કાચમાંથી આંખો સદાય ચકળવકળ ફયા જ કરે. ગળં ુ ટં ૂ કું , ડબલ ગાંઠની
ટાઈથી ભરચ . ઉપરના ઢીલા ઢીલા રોક-કોટ સાથન ે ા બટનો
ે ા વ ે ટકોટના નીચન
તઓે કદી મારતા નિહ, મારી શકતા જ નિહ. પાટલૂન એવા કોથળા જેવા કે મોટા ભારે
પગરખાંમાં વીંટળાયા જ કરે. માથા પરની રમત-ટોપી ગુ છાદાર વાળ પર લગભગ
અ ધર જ રહેતી. આ બધાંની વચમાં ઘણી બધી કરચલીઓવાળો ચહેરો. દાઢી
અણીદાર વ પે હા યા જ કરતી, ણે િનશાન ન તાકતી હોય ! કોનું ? વભાવ
ચીિઢયો, વાતવાતમાં છણકી ઊઠે, ગુ સે થતાં વાર જ નિહ.
બસ આ જ માણસની વાત િમ ઝ અને રા સીસ ગોડન કરતા હતા. િદવસ
હતો ૨૧મી માચનો.
ે ે તન
રા સીસ ગોડન યારે ઘણો નાનો હતો યારે તણ ે ા માતાિપતા ગુમા યાં
હતાં. તન
ે ી માતાના ભાઈ ીમાન િડન ફોરસીથે જ તને ે ઉછેરીને મોટો કયો. કદાચ
િડન-મામાનો વારસદાર તે જ હતો પણ એ બાબતની પરવા કયા વગર તણ ે ે પોતાનો
 યવસાય પસદં કયો હતો, અલબ મામાની અનુમિતથી જ. હાવડમાં િડ રી મળ ે યા
બાદ તે બૅિર ટર બ યો હતો અને હે ટનમાં રેિ ટસ શ કરી હતી. અહીં
િવધવાઓ, અનાથો અને માલિમલકતના ર ણ માટેની કોઈ ધારી યવ થા ન હતી.
તને ે એ બાબતનું સા ં ાન હતું અને અસીલો તથા યાયાલય બન ં ે એની
કાય રણાિલથી રા રહેતા. નાના મોટા, જૂના નવા, બધામાં તે લોકિ રય હતો, એથી
તન ે ે કોઈ સાથે દુ મનાવટ ન હતી. અદાવત તો બધં ાઈ જ ન હતી કોઈ સાથ.ે
તે પાળો, દેખાવડો અને હસમુખો હતો. તન ે ા બદામી વાળ, કાળી આંખો,
આદરણીય વતણુક તન ે ે વધુ મોહક બનાવતા હતા. તે કોઈ ઉપર પણ ઉપકાર કરવા
ત પર રહેતો, અને સામાનું કામ કરી તન
ે ે પોતાનાં કામ કયાનો આનદં મળતો.
િવિવધ રમતગમતોનો તે શોખીન અને પાવરધોય હતો. તન
ે ી વાભાિવક
સરળતાને લઈને તે ઘણાંનાં મનમાં રમી રહેતો.
ડૉ ટર હડ સન તથા તમે ની પ ની લોરા લરે ીશ સિહત તમે ની સુપ ુ રી
જેની હડ સન પણ તને ે ખૂબ પસદં કરતી.
જોકે આ નવયુવતી તરફ એકદમ યાન કે દ્ િરત કરવાની કોઈ જ ર
નથી. તને ા સહકુ ટંુ બ સિહત જ તન
ે ો પિરચય આપવામાં આવશ ે અને યારે જ ર
વધારે આનદં આવશ.ે રાહ નિહ જ જોવી પડે, પણ ઉતાવળ, મઝા મારી શકે છે, માટે જ
થોડીક સાવધાની.
વાત જો રા સીસ ગાડનની કરીએ તો એ વછેરો ઈિલઝાબથ ે શરે ીમાં જ
રહેતો હતો અને િમસ જેની સાથે તન
ે ા લ ન ન થાય યાં સુધી એ િવ તાર છોડવાનો
ે ો કોઈ ઈરાદો ન હતો. આટલી નુકતચ
તન ે ીની સાથે આપણે િમસ જેની હડ સનને એના
પોતાના ઘરમાં જ રહેવા દઈએ અને િમ ઝ તરફ આગળ વધીએ. પોતાના માિલકના
ભાણાનો તે મામા જેટલો જ આદર કરતી અને તન ે ે પોતાના પુ ર સમ દર જો આપતી,
અથવા કહેવા દો કે પૌ રનો. કેમકે મોટે ભાગે દાદીમાઓ જ લ ન-સબ ં ધં ોમાં કુ મળો
ભાગ ભજવતી હોય છે.
િમ ઝ એક આદશ સિે વકા હતી. આવી સમિપત સમજુ સિે વકા આજે
અમિે રકામાં મળવી શ ય નથી. આજે કે ગમ ે યારે. અમિે રકામાં કે બીજે યાંય.
િમ ઝમાં પાળેલા બહાદુ ર ાનની વફાદારી હતી, અને પા યા વગર જ સાથે રહી
પડેલી િબલાડીની ફૂિત તથા ચપળતા હતી. તે પોતાના માિલક શઠે સાથે તમામ
ફરજોમાં જોડાયલે ી હતી અને આ ઘર તન ે ંુ વહાલસોયું લાડલું બાળક હતુ.ં િમ ઝ
પોતાના શઠે માિલકને કુ ટંુ બીજન વ પે જ જોતી અને યારેય કંઈ પણ કહી
શકતી. શઠે સાહેબથી કંઈક ખોટંુ થઈ ય કે થતું લાગે તો ીસહજ ભાષામાં તે તમે ને
ફટકાયા વગર રહેતી નિહ, અને ફટકારનાર એ શ દો એકદમ આિદવાસી રકારના
 ફુરી રહેતા. ીમાન એ ઠપકો ખલ
ે િદલી અને હોંશથી વીકારતા. ભૂલ કબૂલ કરતાં
અથવા અકળાઈને પોતાના ‘ડેન’ અ યાસખડં માં ચા યા જતા.
આ ‘ડેન’ કોઈ એકાકી કે સૂનકાર જગા ન હતી. આવું બધું સાંભળનાર
એક બી યિ ત પણ હતી જ, જે ઘરના વડીલનું અનુસરણ કરતી, દરેક રીત.ે એનું
નામ હતું ઓિમ રોન. આ ગ ૃહ-કુ ટંુ બમાં તન
ે ો િમ ઝ પછીનો હોદ્ દો માની શકાય. પદં ર
વષની મરે તન ે ી ચાઈ ચાર ફૂટ છ ચ હતી. યાર બાદ તન ે ી ચાઈની વધામણી
અટકી ગઈ હતી. તન ે ંુ મૂળ નામ ટોમ હાઈટ હતુ.ં અ યારે તન ે ી મર પચાસથી િવશષે
હતી. પાં રીસ વષથી તે આ જ ફરજમાં હતો. રા સીસ ગોડનના મામાના િપતા ી
ે ા પહેલા માિલક હતા. બી પઢે ી માટેની તન
તન ે ી જવાબદારીઓ ઘણી વધી ગઈ હતી.
ીમાન િડન ફોરસીથને દરેકે દરેક બાબતમાં તણ ે ે મદદ કરવી પડતી. એમ કરતાં
કરતાં તે તે પણ માિલકની ઘણી કામગીરીથી માિહતગાર થઈ ગયો હતો. અમુક
કટોકટી વખતે તે સલાહ આપી જ દેતો અને છણકા સાથે પણ એ સલાહનો વીકાર
થતો જ.
ીમાન ફોરસીથનો યવસાય શો હતો, ણો છો ? િચિક સા, કાનૂન,
સાિહ ય, કળા, યાપાર ? ના. એમાંન ંુ કંઈ જ નિહ. િવ ાન ? ના. િવ ાન
ે ા પહોળા અને બહોળા અથમાં નિહ જ. િવ ાન એકાકી અથમાં આકાશી િવ ાન,
તન
અવકાશી િવ ાન, ર માંડીય િવ ાન, ર મ િવ ાન.
ીમાન ફોરસીથ વ ૈ ાિનકનું એક જ કાય હતુ,ં રહો અને ન રોની શોધ.
તારાઓ િસતારાઓનું સશ ં ોધન. તમે ની દો તી, તમે નો સાથ, તમે નું સાિ ય. આકાશમાં
ગમ ે યાં ગમ ે યારે કંઈક બનતું કે ફોરસીથ ખળભળી ઊઠતાં અને ચકોર બની જતાં.
ે મોટે ભાગે ઉપરની ભરચ વ તીના શૂ યાવકાશમાં જ વતાં. એ અવલોકન
તઓ
અ યાસમાં તઓ ે એવા ખોવાઈ જતાં કે સાચા અથમાં સમયનું અને ખાવાપીવાનું તમે ને
ભાન રહેતું નિહ. જ િરયાત પણ રહેતી નિહ, પણ… હા પણ… બે વખત તમે ને
ભોજન લવે ંુ જ પડતુ.ં તમે ને લગભગ ઘસડીને એ દૈિનક ખાણાની ફરજ પડાતી.
બસ એકવીસમી માચના રોજ આવું જ બ યુ.ં પોતાની ટેરેસ કૅિબનમાંથી
ે કદાચ નીચ ે ભોજન માટે આવશ ે જ નિહ એવું લાગતું હતુ,ં અને ખાણાના ટેબલ
તઓ
પર અધીરી બનલે ી િમ ઝ બબડતી હતી, ‘એ કદી આવશ ે જ નિહ કે શું ?’
રા સીસે પૂછયુ,ં ‘ઓિમ રોન સાથે જ હશ ને ?’
‘એ તો એના માિલકને વળગલે ો જ રહે છે ને ?’ િમ ઝનો બબડાટ વ યો,
‘માખીની જેમ, પણ હવ ે હંુ પચનાં પગિથયાં નથી ચઢવાની. બહુ થયુ.ં ધીરજની કોઈ
હદ હોય કે નિહ ? એના કરતાં એ લોકો આકાશમા જ રહેતા હોય તા ! એમને ખચી
ઘસડીને મોઢામાં કોિળયો નાખવાની ઝઝં ટ તો ન રહે ?’
 જેને પચ કહેવામાં આવ ે છે એ એક ટાવર છે. ઘરગ થુ મ-ટાવર-
છાપરાની ઉપર વીસક ે ફૂટ જેટલ ે ચ ે બધં ાયલે ી કૅિબન. એને સાચી રીતે તો આપણે
ઓ ઝરવટે રી તરીકે જ ઓળખી શકીએ. બા કનીની નીચથ ે ી એક ગોળાકાર ખડં
ઉપર ખચી લવે ામાં આ યો હતો, જેમાંથી ચાર જગાએથી જોઈ શકાય તવે ી ચાર બારીઓ
હતી. એ િવ ાન-ખડં માં આઘાપાછા ચાનીચા વાંકાચૂક ં ા થઈ શકે તવે ા કેટલાક
હરતાફરતા ટેિલ કોપ હતા. શિ તશાળી લ ે સથી સલં ન એ સાધનની િવશષે તા હતી
કે ગમ ે તવે ા હવામાન અને વરસો બાદ પણ તન ે ે કાટ લાગી શકતો નિહ. િવિવધ
ટેિલ કોપની શિ ત િવિવધ રીતે દૂ રના અતં ર માટે ઉપયોગી નીવડતી. દૂ ર- ન ક તથા
ઈિ છત િદશામાં જોવાની તમે ાં પૂરી મતા હતી.
ટેિલ કોપની આંખો તો કદી બગડે તવે ી હતી જ નિહ. હા, ીમાન િડન
ફોરસીથ તથા ઓિમ રોનની આંખો જ ર બગડવાની સભ ં ાવના રહેતી, કેમકે તમે ની
આંખો ટેિલ-આંખોમાં સતત ચોટેલી જ રહેતી.
બન ન િનવાસ થાન આ ઓ ઝરવટે રી જ હતી. તમ ને માટે િદવસ કે રાત
ં ે વારાફરતી ક એક સાથે સતત અવકાશી નઝારા િનહાળી રહેતાં.
હતા જ નિહ. બન
કોઈક કારણસર એકને ઘડીક આઘાપાછા થવ પડ તો બી ને યાં જ ચોંટી રહેવાની
સ ત સૂચના હતી.
અનુમાન, અટકળ, અવલોકન, અ યાસ, અવતરણની સપં ણ ૂ િવગતો
હાથવગી રાખીને બન ં ોધનમાં સિ રય રહેતાં. તમે ને એવી આશા
ં ે પોતપોતાના સશ
ે કોઈક નવી શોધ કરે કે જેને િડન ફોરસીથના નામ સાથે જોડી
જ ર હતી જ કે તઓ
શકાય.
યારે આકાશ ચા ખું રહેતું યારે તમે ની ખુશીનો પાર રહેતો નિહ.
કમનસીબે ઉ ર તરફ આડ રીસ સમાંતરીય ધરી સાથે વર િનયાનું આકાશ મોટે
ભાગે વાદળછાયું જ રહેતુ.ં િન ણાત સશ
ં ોધક તથા ઉ સુક સહાયક યારે કંઈક ક
પામવાની અણી પર પહોંચતાં યારે જ વાદળ, ધુ મસ, ફોરાં કે ફરફર વધુ ગાઢા બની
રહેતાં. પવનના નાના મોટા ઝપાટા અને સપાટા વષાિબદં ુ ની હેરાફેરીને એવો વગ
ે
આપતાં કે અ ણી અડીખ મ દીવાલ જ ઊભી થઈ જતી.
માચના બી પખવાિડયાના આ િદવસોમાં િમ ટર િડન ફોરસીથની વરા
વધુ કસોટીએ ચઢી હતી. છે લા કેટલાય િદવસથી આકાશ વાદળછાયું ર યું હતુ.ં
વાદળોએ એવા ડેરાતબ ં ૂ તા યા હતા કે તઓે વણઝારા મટી, થાિનક િનવાસી બની
ગયા હતા. ૨૧મી તારીખે તો પિ મના પૂરબહારના પવનોએ હદ કરી નાખી. ઘ ગાઢા
કાળા િવશાળ વાદળોનું એવું લ કર ઝીંકી દીધું કે ણે એ હુમલો સશ
ં ોધકો પરનો સીધો
હુમલો હતો.
 ‘શું કહેવું આને ?’ િન ાસ સાથે ઊછળીને િમ ટર િડન ફોરસીથે ક યુ,ં ‘શું
કહેવું ? આ તે કુ દરત છે કે અવળચડં ા આતક ં વાદીઓ ?’ દશ દશ વખતના તમે ના
ડા રયાસો નકામા ગયા હતા, ‘મને એમ હતુ,ં લગભગ ખાતરી કે એક સરસ તક
ઊભી થઈ હતી. ઊભી થઈ જ હતી. હાથવતમાં જ કહોને ! અને ણે કે એક
ચમ કાિરક શોધ આપણાં હાથમાંથી સરકી ગઈ છે.’
‘એમ જ થયું છે.’ ઓિમ રોન બોલી ઊઠ્ યો, ‘એમ જ થયું છે. થોડા િદવસ
અગાઉ યારે આકાશ ચો ખું હતુ,ં એકદમ ચો ખુ,ં યારે મને તો લા યું હતું કે િસદ્ િધ
મારા જ હાથમાં છે.’
‘આપણાં હાથમાં ઓિમ રોન…’
‘ હા, આપણાં બન ે ા હાથમાં. બન
ં ન ં ે એકી વખતે જ.’
‘ઓિમ રોન… ઓિમ રોન…’ ીમાન િડન ફોરસીથે તન
ે ે ટો યો.
‘ હા, આપના હાથમાં, આપના.’ ઓિમ રોને સુધારો રજૂ કયો, ‘પહેલાં
આપે જ… આપે જ. પણ યારે એ અદ્ ભતુ ચીજને મ લ માં લીધી યારે મને લા યું કે
કદાચ મ જ…’
‘મ…’ વ ૈ ાિનકે ફરીથી ભાર થઈને ક યુ,ં ‘મ જ એ ઘૂમકેતુને ઉ રથી
દિ ણ તરફ…’
‘હા, ધૂમકેતુ જ િમ ટર િડન અને સૂરજને વીંધતી િદશામાં.’
‘સૂરજને રોસ કરતી િદશામાં, ઓિમ રોન…’
‘હા, એમ જ… એમ જ…’
‘આ મિહનાની યારે ૧૬મી તારીખ હતી.’
‘એકદમ સોળમી.’
‘સાત ઉપર સાડ રીસ િમિનટ અને વીસ સક
ે ં ડ.’
‘વીસ સક ે ં ડ. મ મારી ઘિડયાળમાં જોયું હતુ.ં ’
ે ં ડ, બરાબર વીસ જ સક
‘ યાર પછી…’ પગ પછાડી િડન ફોરસીથ બરાડી ઊઠ્ યા, ‘એણે ફરીથી
દેખા દીધી નથી, ઓિમ રોન.’
‘ યાંથી દેખા દે, યાંથી ? જુ ઓને વાદળ ! વાદળ !! વાદળ !!! છે લા
પાંચ િદવસમાં તો માલ જેટલુયં ભૂ ં આકાશ દેખાયું નથી.’
 ‘ ણે કોઈએ’, હાથ ઠોકી વ ૈ ાિનક કહે, ‘દાવ ન ગોઠ યો હોય ? આપણી
સામ ે કોઈકે ષડય ં ર ન ર યું હોય ? કોણ ણે કેમ, મારી સાથે જ આવું કેમ બને છે
?’
‘આપણી સાથ’ે , ઓિમ રોને દાવ લીધો. તે પોતે આ શોધ-સશં ોધનમાં સરખે
િહ સે ભાગીદાર છે, એ વાત પોતાના માિલકને જણાવવા માગતો હતો.
સાચું પૂછો તો આ િવભાગના નાગિરકોને પણ ફિરયાદનું કારણ હતું જ.
આકાશને ઢાંકી દેનારા આટલાં વાદળોનો અથ શો ? હવથ ે ી આકાશ શું વાદળોનું જ
બનલે ંુ રહેશ ે ? શું સૂયનાં દશન કદી થશ ે જ નિહ ? આ રીતે સૂરજને ઢાંકી દેવાનો
આદેશ વાદળોને કોણે આ યો ? કોણ… ે ?
બી કોઈને કે બી બધાંને જે ફિરયાદ હોય ત,ે પણ ીમાન િડન
ફોરસીથ જેવી અવદશા ખરેખર કોઈની ન હતી. સૌથી શિ તશાળી કહી શકાય તવે ા
ટેિલ કોપ ધરાવવા છતાં તે ધાયું િનશાન તાકી શકે ? એટલ,ે કે જે જોવું હોય તે ન જ
જોઈ શકે ? હે ટન કંઈ ટેઈ સ નદી પર આ યું ન હતું કે આટલું ધુ મસ છવાયલે ંુ રહે,
ે ના િકનારાની વળી શી હ તી ?
અને પોટોમક
વ ૈ ાિનક તથા તમે ના સહાયકે શું જોયું હતુ,ં એ ણો છો ? એટલ ે કે શું
દેખાયું હતું અને તમે નાથી શું જોવાઈ ગયું હતું ? હા, એ ૧૬મી માચ આકાશ ચો ખું હતુ,ં
ચો ખું ને ચટ. તમે ને દેખા દીધો હતો એક પૂછ ં િડયો તારો, એવો ઝળહળતો કે સૂરજના
રકાશનય ે ઝાંખો કરી દઈને પોતાનો ઝગમગાટ ઝબકાવી દે ! અલબ તે પ ૃ વીથી
ઘણો ઘણો દૂ ર ખરો જ, પણ એ ધૂમકતા ધૂમકેતુની લાંબી લાંબી લાંબી પૂછ ં ડી, એવો
પીળો તી ર રકાશ છોડી જતી હતી કે, ણે કદી પૂરી જ ન થઈ શકે ! જો યારે જ
આ ધુ મસ આડું ન આ યું હોત તો તઓ ે સારો એવો સમય એને જોઈ શકત, અને
જોઈજોઈને અ યાસ અવલોકનની અ યબભરી અજબ નોંધ ટપકાવી શકત !
એ તક ગુમા યાનો સશં ોધકે એટલી વાર નાચીકૂ દીને અફસોસ કયો હતો કે
ણે િજદં ગીભરની સુવણરેખા કાયમને માટે હાથમાંથી સરકી ગઈ !
ફરીથી શું એ અગનગોળો પોતાની દોડ હે ટનની િ િતજ પરથી દોડી
બતાવશો ? શું એ પૂછ ં િડયા ગોળાનાં ત વો, જ થા, વજન, વભાવ, ગિતનો યાલ
નોંધવાની તક આપશ ે ? ભલન ે ે તી ર ગિતએ હોય ! આપણે તો તય
ૈ ાર જ છીએ.
કોઈ બીજો અવકાશી િવ ાની પણ એ દૃ યને જોઈ ગયો હોય, એની પાછળ
પડી ગયો હોય, એની પરેખા નોંધી લીધી હોય, એને વધુ સારી તક મળી હોય તો ?
અહીંથી કે ગમ ે યાંથી એ બધું તો જોઈ જ શકાતું હોય છે ? એવા પૂછ ં િડયા
ગગનગોળાઓ કોઈક એક ઉપર તો શુકન થોડા જ પાથરતા હોય છે ?
 શું િડન ફોરસીથને એ ધૂમકેતુ સાથે પોતાનું નામ જોડવાની તક મળશ ે ખરી
? જોકે તમે ણે મા ર એક ઝલક જ િનહાળી છે, તમે છતાં હેલીના ધૂમકેતુની જેમ એ
િડનનો કે ફોરસીથનો ધૂમકેતુ બની શકશ ે ?
એમ તો કેટલાય ઈ છુ કો, સશ ં ોધકો, િવ ાનવીરો, અવકાશી-શોખીનો
પોતપોતાના અવનવા ટેિલ કોપો લઈને િદવસ-રાત ઝં યા કરતાં હોય છે ! કેટલાકે તો
વળી આંખો સાથે જ ટેિલ કોપ ફીટ કરી દીધું હોય છે !
‘એવી બધી મોનોપોલી ધરાવનારાઓને સ થવી જોઈએ.’ િડન ફોરસીથે
યાય ઉ ચાયો, ‘એ બધાં એકહ થુ અળવીતરાઓ ચાંિચયા છે, અવકાશી ચાંિચયા.
તમે ને તમે કરતાં રોકવા માટે કાયદો થવો જોઈએ, કડકમાં કડક કાયદો હોવો જ
જોઈએ ! દુ , લુ ચા, અનાડી, અવરોધકો !’
માચ ૨૧મીની આખી સવાર તમે ના તન-મન પર સવાર રહી. અવકાશી
સશં ોધક તે કે તન ે ા સહાયક ઓિમ રોનમાંથી કોઈ જ ન ી કરી શ યું નિહ કે
અહીંથી આઘાપાછા થવું કે નિહ ? હવામાન તો જેવ ંુ હતું તવે ંુ ખરાબ જ ર યુ,ં
આકાશને એ જ રીતે ચોટેલું ર યું અને આ બન ં ે જણા ઉ ર િદશા તરફ યાન
કે દ્ િરત કરીને બારીઓને તથા ટેિલ કોપને ચોંટી જ ર યા.
તમે નો રોષ રમશ: એટલો વધતો ગયો કે હવ ે તમે ની પાસે બોલવાને શ દોય
ર યા ન હતા. અપે ા હાથથી સરકી ગઈ હોય. એવા સફળતા સરકેલા માનવીની દશા
કેવી હોય ? બરાબર એ જ દશા બન ે ી હતી, ખાસ કરીને ીમાન િડન ફોરસીથની.
ં ન
તઓે ી ઉ રની િદશાને િવિવધ રીતે િનશાન બનાવીને આશાનું તીર ઝીંકે રાખતા
હતા.
દૂ ર દૂ રની સરબોર ટેકરીઓ પરનો પવન વાદળોને ધીરે ધીરે હડસલે વા
લા યો એ તરફ વાદળો ખસતા નજરે પડયા.
ં ઠૂ ા પર એવી રીતે ઊભો થયો ણે તે પોતાની ચાઈથી વધુ
ઓિમ રોન અગ
ચો થવાનો રયાસ કરતો હતો. ચ ે વધુ ચ,ે દૂ ર વધુ દૂ ર જોવા માટે તે ઝઝૂ મતો
હતો.
ફોરસીથ મહાશય તે છાતી ઠોકતા અને બારીને હચમચાવી નાખતા.
થોડાક આમતમે ના પ ીઓ, િવિચ ર િચિચયારી પાડી સશ
ં ોધકની મ ક
ઉડાવી ગયા. પ ીઓને માટે આ બપે ગા નિહ ઊડી શકનારા પશુઓ તુ છ અને હેતુ
વગરના હતા. આહ ! જો આ દ્ િવપગા ઊડી શકત તો અ યારે જ દૂ ર દૂ ર પહોંચી
ં િડયા ગગનગોળાનો પીછો તમે ણે કયો હોત.
ગયલે ા પૂછ
 આવી કટોકટીની ણે કોઈએ દરવાજે ટકોરા માયા. પોતાના યય ે અને
પોતાની ધૂનમાં ખોવાયલે ા માિલક-સહાયકમાંથી કોઈએ આ ટકોરા બકોરા સાંભ યા
નિહ.
ાર ખૂલી ગયા અને ભાિણયાભાઈ રા સીસ ગોડને અદં ર રવશે કયો. તે
અ યતં ન ક આવી ગયો હોવા છતાં કોઈએ તન ે ી તરફ નજર સુ ધાં નાખવાની પરવા
કે પરે વી કરી નિહ.
ભાણાભાઈએ મામા ીના ખભા થપથપા યા. મામા ી ફોરસીથે એવી ઘૂરકતી
નજરે ભાણાભાઈ તરફ જોયું કે તઓ ં ળ પરથી પ ૃ વી િનહાળી ર યા છે !
ે ચદં ્ ર કે મગ
‘શું છે ?’ તમે ણે પૂછ્ય,ંુ ‘છે શું ?’
‘ભોજન રાહ જુ એ છે, મામા ી !’
‘આહ, ભોજન ભોજન. માનવીની િજદં ગીની અગ યની ચીજ, પણ અમય
ે
રાહ જોઈએ છીએ.’
‘આપ કોની રાહ જુ ઓ છો ?’
‘સૂરજની.’ બોલી ઊઠ્ યો ઓિમ રોન. ીમાન ફોરસીથે માથું તો હલા યું છતાં
‘તું કેમ બોલી ગયો ?’નો ભાવ રદિશત કયો.
‘પણ આપે સૂરજને ભોજન માટે િનમ ં રણ કયાં આ યું છે કે…! તમે છતાં
એક વખત આપ ભોજનના ટેબલ પર ગોઠવાઈ વ પછી સૂરજને આવવું હશ ે તો…’
સવાલ સચોટ હતો. શું સૂરજ પોતાનો રકાશ આગળ ઉપરના કલાકો સુધી
નિહ પાથરે, તો મામા ફોરસીથ ઉપવાસ ખચી કાઢશ ે ? ઓિમ રોન કદાચ એ માટેય
ૈ ાર હતો.
તય
મામા એ ભોજન ર ય ે કોઈ ઉ સુકતા દાખવી નિહ કે આમ ં રણને
યાનમાંય લીધું નિહ.
‘મામા !’ રા સીસે છેવટનો પાસો ફ યો, ‘િમ ઝ અધીરી બની છે અને
હવ ે એની ધીરજ સાવ ખૂટી પડી છે.’
વ ૈ ાિનકે વા તિવકતાનો ઝટકો અનુભ યો. િમ ઝની અધીરાઈ અને
ધીરજથી તઓે માિહતગાર હતા. તન ે ા ગુ સાનો ડર તો ખરો જ. યારે િમ ઝે છેવટના
ઉપાય તરીકે સદં ે શવાહકને ર ય મોકલી આ યો છે, યારે િવલબ ં ને કોઈ અવકાશ
જ રહેતો નથી. ધૂમકેતુ કે સૂરજ રાહ જોઈ શકે છે, િમ ઝ નિહ જ.
‘વા યા કેટલા દો ત ?’ મામા એ પૂછ્ય.ંુ
 ‘અિગયાર અને છતાળીસ.’
ે રોજ બરાબર અિગયારને ટકોરે જ ખાણાના ટેબલ પર
મામા-ભાણજ
સામસામા ગોઠવાઈ જતાં.
‘છતાળીસ િમિનટ ઉપર થઈ ગઈ ?’ અચબ
ં ો પામતાં મામાએ ક યુ,ં ‘બાપ રે
! યાલ જ ર યો નિહ. પણ… પણ િમ ઝને આટલો િવલબ ં થયો કેવી રીતે ? શું
ખરેખર તે સમયપાલનમાં ચૂકવા લાગી ?’
‘મામા ! મામા !!’ ફોરસીથે ક યુ,ં ‘આ અમા ં રીજુ ં તડે ું છે. યારે આપ
ટકોરાને ગાંઠયા નિહ.’
મામા ઝટપટ દાદર ઊતરવા લા યા. તઓ ે એવા હાંફળા-ફાંફળા બની
ગયા હતા, ણે દોડીને ધૂમકેતુ પકડતાં ન હોય !
પણ ઓિમ રોન ટેિલ કોપને જ વળગલે ો ર યો, વળી પાછો સૂરજ યાંક
નાસી ય નિહ !
ે ે ભોજનગ ૃહમાં રવશ
મામાભાણજ ે કયો. િમ ઝે એવી િત ણ નજરે મામા સામ ે
જોયું કે તઓ
ે નજર ચી ન જ કરી શ યા.
‘અને આપણા શહેનશાહ યાં રહી ગયા ?’ તણ
ે ે ઓિમ રોન માટે કટા
કયો.
‘એ ઉપર રોકાયલે છે.’ રા સીસે ક યુ,ં ‘આપણે આજનું ખાણું એના
વગર જ…’
‘બહુ સરસ’, િમ ઝ બબડી, ‘એકદમ સરસ. એને કદાચ ચાંદામામા જ
ભોજન કરાવી દેશ ે રેમથી.’
ખાણું શ થયુ.ં સવં ાદનું થાન ભોજને લઈ લીધું િમ ઝને તો વાત કયા
વગર ચાલ ે જ નિહ. તે પણ િડશો બદલતી વખત,ે ગોઠવતી વખતે મૌન જ રહી.
પણ એ પરમ શાંિત બધાંને માટે અસ ય બની રહી યારે રા સીએ પૂછ્ય,ંુ
‘આપની સવારથી આપને સતં ોષ તો છે ને મામા ી ?’
‘નિહ દો ત’, મામાએ ખુલાસો કયો, ‘જરાય નિહ. આકાશ ે જરાય સહકાર
આ યો નથી. તમે ાં આજે વળી વધુ અસહકારનાં એંધાણ વરતાય છે. કદાચ આજેય
સૂરજ નિહ જ દેખા દે.’
‘આપ કોઈ ખાસ ખગોળશા ીય શોધની ઝખ
ં નામાં છો મામા ી ?’
 ‘આશા તો છે જ રા સીસ, પણ યાં સુધી તા નવા તા કાિલક
પુન:સમીકરણો ન રા ત થાય યાં સુધી કંઈ કહી શકાય નિહ.’
‘ગયું આખું અઠવાિડયું ીમાન એની પાછળ જ ઝઝૂ યા છો, ખ ં ને ?’
િમ ઝે આલાપની શ આત કરી, ‘અડધી રાતની આપની દોડાદોડથી હંુ માિહતગાર
છું ’, ીમાન શાંિતનો સક ં ે ત કરતા ર યા, છતાં િમ ઝે હાંકે રા યુ,ં ‘એમ ન સમજશો કે
મને કંઈ દેખાતું સભ ં ળાતું નથી ? મધરા રીના કોઈ ટીચાતું હોય તો વાભાિવક યાન
ય છે જ. િચતં ા પણ થવાની જ.’
‘સાચી છે તારી વાત િમ ઝ’, ીમાન િડન ફોરસીથે ક યુ,ં ‘મનમાં કોઈક
અજપં ો હોય તો તે રઘવાટ કરાવ ે જ છે.’
‘કોઈક અવકાશી ગ મતભરી શોધ હશ,ે નિહ ?’ િમ ઝે પોતાની રીતે
કટા માં ક યુ,ં ‘પણ યારે તમારા ભૂગ ં ળા તમારા નાક-આંખ-કાનને લાલમલાલ
કરી નાખે યારે બરાડાં ના પાડશો. યારે તમારા તારલાઓ તમારી સવે ામાં નિહ આવ,ે
એ માટે તો મારે જ ઝઝૂ મવું પડશ.ે ડૉ ટર તારાના આકાર જેવડી ટીકડીઓ પટે માં હોમી
દેશ ે યારે જ ખબર પડશ.ે ’
આ િવવાદમાં પોતે કદી નિહ ફાવ,ે એની ખાતરી સાથે ફોરસીથ ીએ
હાવભાવ સાથન ે ી શાંિતમાં જ ેય જોયુ.ં ખાણું મૌન રીતે ચાલુ જ રા યું પણ કપને
બદલ ે રકાબી, રકાબીને બદલ ે યાલો, યાલાને બદલ ે ચમચો એવી ગરબડ થતી જ
રહી.
રા સીસને લા યુ,ં કે મામા ી વાત કરે એ જ ઈ છનીય છે, પણ મામાના
ઉધામા નિહ બોલવા તરફના હતા.
અતં માં યારે ફા સીસે હવામાનનો ઉ લખ
ે કયો યારે મૌનમાં જરાક
સળવળાટ આ યો.
યારે વળી એક ગાઢં ુ વાદળં ુ પોતાની કાળાશ ભોજનગ ૃહમાં પાથરી ગયુ.ં
બારીની બહાર અજપં ા સાથે જોઈ, હાથમાંથી ચમચો ફકી દઈ વ ૈ ાિનક કહે, ‘બહુ
થયુ.ં
બહુ થયુ.ં ઓ કુ દરત ! તને બીજુ ં કંઈ સૂઝે છે કે નિહ ? આ કાળાં વરસાદી
રેલાઓથી શું પ ૃ વીને કાળી ધ બ બનાવી દેવી છે ?’
‘જુ ઓ તો !’ િમ ઝે ક યુ,ં ‘ રણ રણ સ તાહના આકરા તાપ પછી વરસાદ
આજે નિહ પડે તો કયારે પડે ? અને એવા વરસાદનું વાગત કરવું જોઈએ કે
અફસોસ ! જુ ઓ તો, ધરતી કેવી અધીરી બનીને પાણીની ઠંડકને વીકારી રહી છે.’
 ‘ધરતી… ધરતી… હં’ ફોરસીથ મહાશય ે ધરતીની એવી અવહેલના કરી કે
જૂની વફાદાર સિે વકાને કહેવું જ પડયુ,ં ‘ હા ધરતી. એનું મહ વ પણ આકાશ
જેટલું જ છે ને ! નિહ તો ભોજન માટે તમ ે યાં ઊતરત ?’
‘િમ ઝ… િમ ઝ…’ રા સીસે તન
ે ે ટોકતાં ક યુ.ં
‘મને આડીતડે ી વાતો પસદં નથી’, િમ ઝે કહી જ દીધુ,ં ‘હંુ તો જે કહેવાની છું
તે કહીશ જ. ચોવીસ કલાક કંઈ ચાંદ-તારામાં માથું ખૂપં ાવવું ઠીક નથી. કોઈ વરસાદને
દોષ દે, એ હંુ નિહ સાંખી શકું . વસતં માં વરસાદ નિહ પડે યારે શું અગનઝાળ વરસે ?
માચમાં જો કોઈ વરસાદને અવરોધવાની વાત કરશ ે તો હાય લાગશ ે હાય, સમજો છો ?’
‘મામા !’ રા સીસે પણ એ વાતને સમથન આ યુ,ં ‘ખ ં છે. આ માચ છે.
વસતં ની શ આત. આપણે ધીરજ ધરવી જ રહી. ઉનાળાને હવ ે વાર કેટલી ? પછી તો
આકાશ ચો ખું થઈ જશ ે અને ખુશનુમા વાતાવરણમાં તમ ે તમારી શોધ આગળ વધારી
શકશો. માટે જ િવનતં ી ક ં છું , ધીરજ…’
‘ધીરજ ?’ સશ ં ોધકે ક યુ,ં ‘ધીરજ રા સીસ ? અને પછી એ ધીરજમાં ને
ધીરજમાં એ સીમા ઓળંગી ય, આપણે જોઈ જ ન શકીએ, આપણા હાથમાંથી સરકી
ય. અને પછી કદી દેખાય જ નિહ તો…’
‘કોણ ?’ િમ ઝે કુ તૂહલથી પૂછ્ય,ંુ ‘એ કોણ ?’
ઓિમ રોને બૂમ પાડી, ‘સાહેબ… સાહેબ.’
‘એ… એટલ ે કે કોઈક નવી વાત, નવી વ તુ, નવી જ નવીનતા.’ બોલતાં
બોલતાં ફોરસીથ મહાશય ે ઊઠવા માંડ્ય.ંુ
યારે જ ઝળહળતા િકરણના પશ બારીને ચળકાવી દીધી. ચમકી ઊઠેલી
બારીમાંથી હળવા તડકાનો રકાશ કાચના કપ-રકાબી તથા ટેબલ પર પથરાયો અને
ખુશી પાથરી ગયો.
‘સૂરજ ! સૂરજ !!’ ઉ કેરાઈને ઊછળી પડયા વ ૈ ાિનક તથા બ-ે બે ચાર-
ચર કૂ દકે પહોંચી ગયા ઉપર.
‘આવી બ યું હવ’ે , બોલી ઊઠી િમ ઝ ‘હવ ે એ ીમાન ઘલે ાભાઈ પોતાની
તને દુ િનયાથી બધં કરી દેશ,ે સાથમાં હવ ે અમારા ઓ ઝરવટે રીના સવાયા સ રાટ.
બનં ે એકબી ના માથા ભાંગે તવે ા છે. હવ ે યાં સુધી એમના આંખ-નાક-મોં કાળાં
થાય નિહ યાં સુધી રહો એકલા. બી ખાણાની તો વાત જ નિહ કરવી. િસવાય કે
તારાઓ આશીવાદ વરસાવી તમે ને ધકેલ.ે ’
 િમ ઝના એ બબડાટને ીમાન કેવી રીતે સાંભળી શકે ? તઓ ે તો એકી
ાસે ઓ ઝરવટે રીમાં રવશ ે ી ચૂ યા હતા. દિ ણ-પિ મના પવનના નવા રવાહે
વાદળોને પૂવ િદશામાં ધકેલી દીધા હતા. ઠેઠ િ િતજ સુધીનો પ ો એવો ચો ખો થઈ
ગયો કે યાંથી અગાઉ ગગનગોળો દેખાયો હતો, એ બધી િદશા વ છ થઈ ગઈ.
સમ ર સામ રી આ તરફથી ઝળહળી ઊઠી, બહાર-અદં રથી રકાિશત થઈ ઊઠી.
‘એઈ !’ ીમાન િડન ફોરસીથે પૂછ્ય ંુ ‘ત કંઈ જોયું ?’
‘સૂરજ’ ઓિમ રોનનો જવાબ હતો, ‘સૂરજ પણ બહુ લાંબો સમય કૃ પા
વરસાવ ે તવે ંુ લાગતું નથી. પિ મ તરફ નવા તા વાદળોએ ઘાટ ઘડવા માંડ્યો છે.’
‘તો પછી એક ણનો િવલબ ં નિહ થવો જોઈએ.’ કહેતાંની સાથે જ તમે ણે
ટેિલ કોપનું િનશાન ગોઠવવા માંડ્ય.ંુ ઓિમકોન પણ નાના ય ં ર સાથે તમે જ કરવા
લા યો. પોણો કલાક સુધી તઓે પોતાનું રસાધન ફેરવતા ર યા, ગોઠવતા ર યા,
આંખ ખચી ખચીને કે દ્ િરત કરતા ર યા. એ તરફના આકાશની ધારને પૂરા
યાનથી, ચીવટથી ફંફોસતા ર યા. ધૂમકેતુ પસાર થઈ ગયા પછીના અ યાર સુધીના
સમયની બાિરકમાં બાિરક ગણતરી યાનમાં લીધી. હે ટન િ િતજની તમે ણે ખરેખરી
ખબર લઈ નાખી.
ે ચો સ હતા, પણ િદશા સાથ આપતી ન હતી, કંઈ જ
તમે ની ગણતરીમાં તઓ
દેખાતું ન હતુ.ં બધું વ છ, કંઈ પણ પસાર થતું હોય તો નજરે પડ્ યા વગર ન રહે,
તમે છતાં…
‘કંઈ નિહ.’ બોલી ઊઠ્ યા ીમાન ફોરસીથ, અને પોતાની આંખો લૂછવા
લા યા.
‘કંઈ નિહ.’ ઓિમ રોને સૂર પુરા યો, ‘ખરેખર કંઈ જ નિહ.’
રયાસ તો ચાલુ ર યો જ, પણ વાદળો પાછા ફરવા લા યાં. આકાશ પાછું
ઘૂધં ળં ુ બનવા લા યુ.ં સૂરજે પોતાનો રકાશ પાછો ખચવા માંડ્યો. વરસાદ ઘડીકમાં
ઝરમિરયો અને ઘડીકમાં સરવિરયો સરવા લા યો. સશ ં ોધક તથા સહાયક બન ં ે
િનરાશાના ઘરે ાવામાં આવી ગયા. શોધની રવ ૃિ ત પૂરતી ચી મૂ યા િસવાય છૂ ટકો
ન હતો.
‘આપણે એને જોયો તો ખરો જ’ ીમાન િડન રોરસીથે ક યુ,ં ‘જોયા કે
નિહ ?’ કંઈક શક
ં ા અને ઈષા સાથે પૂછ્ય.ંુ
‘જોયો જ, આપણે બન ે .’ ઓિમ રોને ક યુ.ં
ં એ
 પાછી આંખ રાંસી કરી ીમાન ફોરસીથે ક યુ,ં ‘આપણાં િસવાય બી
કોઈએ ન જોયો હોય તો સા ં, ખાસ કરીને િસડની હડ સને !’
 ૩

પિથક તારે િવસામાના દૂર… દૂર…

આરા
‘પલે ા માથું મારનાર ફોરસીથે નિહ જોયું હોય તો સા ં !’
આ શ દો ઉ ચાયા હતા ડૉ ટર િસડની હડ સન.ે પોતાને માટે જ. ૨૧મી
માચ યારે તે પોતાના િનરી ણ કે દ્ રમાં હતા યારે.
ે
તઓ ી યવસાય ે ડો ટર હતા પણ તમે ણે કદી િચિક સા યવસાય
અપના યો ન હતો. એનું કારણ તઓ ે પોતાનો તમામ સમય, પોતાની સમ ર
બુદ્િધશિ ત ર માંડને સમિપત કરવા માગતા હતા, ર માંડના ભદે ને પામવા માગતા
હતા. એમાં જે જુ ગાર હોય તે જુ ગાર પણ ખલ
ે ી નાખવા માગતા હતા.
તઓે એમ તો િડન ફોરસીથના રગાઢ િમ ર હતા, પણ એવા જ ક ર હરીફ
ખરા જ. તમે નો અને ફોરસીથનો શોખ એક જ હતો, તમે નું ઝનૂન એક જ,
મહ વાકાં ા એક જ. અવિનના આિવ કારમાં સહુથી આગળ નીકળી જવાની.
ડૉ ટર હડ સનની સમ ૃદ્ િધ િવશાળ હતી પોતાના તરફની અને પ ની
તરફની. પ નીનું હુલામણું નામ લૉરા લરે ીશ હતુ.ં લૉરા ખૂબ જ ઠાવકી, ડાહી,
સમજુ અને સમયસૂચક ી હતી. વતમાન અને ભિવ યની કોઈ જ િચતં ા નિહ હોવાથી
તે પિતને જે કંઈ કરવું હોય તે કરવા દેતી. એ જ રીતે બન
ં ે દીકરીઓને પણ તણ
ે ે લીલા
લહેર બ ી હતી. મોટી દીકરી જેની અઢારની હતી અને નાની લૂ ચૌદની. કુ ટંુ બ વડા
હડ સનની મર ૪૭ની કહી શકાય પણ માથા પરની ચકચકતી ટાલને લઈને તઓ ે
કંઈક વધારે મોટા લાગતા હતા.
અવકાશી સશ ં ોધકીય પધાએ બન ં ે કુ ટંુ બમાં થોડોક અજપં ો પદે ા કયો હતો
ખરો, તમે છતાં િમ ટર િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન િમ રો બની રહેતાં. િમ ર
બની રહેવું તમે નું યય
ે હતું અને હરીફાઈ તમે ની જ િરયાત હતી. હમણાં જ કહેવાતા
શોધાયલે ા ધૂમકેતુનો રથમ યશ પોતાને જ મળવો જોઈએ, એ િવવાદ ન હોય યારે
બનં ે શોખીનો ખગોળ ભૂગોળ રહો ન રો િવષે મોકળેથી વાત કરતા અને ચચાને
ચગાવી એકબી પાસે ણવા-શીખવાનોય આનદં માણતા.
 એ બને ી વચમાં જો કોઈ ીમતી ફોરસીથ હોત એટલ ે કે ીમાન ફોરસીથની
પ ની હોત તો પિરણામ ગભ ં ીર જ આ યું હોત. પણ ીમાન િડન ફોરસીથે વીકારી
લીધલે આ વન કું વારાપણાને લઈને બન ં ે વ ચ ે સુલહે સપં શાંિતની સભ
ં ાવના બની
રહેતી.
એની અવ ે માં ીમતી લૉરા એક અ છી અધાંગના હતી. પ ની, માતા,
માિલકણ, િમ ર, શાંિતદૂ ત જેવા બધા જ ગુણો તન ે ામાં હતા. ી હોવા છતાં તમે નામાં
ીપણું ન હતુ.ં એટલ ે કે જૂની-નવી મિહલાઓમાં દેખાદેખી, વાતોિડયાપણુ,ં ઈષા,
વરે ભાવ જેવા કોઈ દુ ગણો ુ ન હતા એટલ ે સુધી કે એકની એક વાત હાંકે રાખવાની,
વાતને ચગાવવાની, પોતે ઘણું બધું કે બધું જ ણે છે એવી મનોવ ૃિ જરાય ન હતી.
િડંગ હાંકવાની તન ે ે ટેવ ન હતી, જ ર પણ ન હતી. પિતદેવ યારે આકુ ળ- યાકુ ળ
થઈને આવ ે યારે તમે ને િસફતપૂવકની સમજૂતીથી શાંત પાડવાની અજબ નમે આ
લૉરામાં હતી.
પિતના શોખના િવષયથી અ ણ હોવા છતાં ીમતી લૉરા પિતને એ
િવષયમાં રેમસહજ સાથ આપતી અને તઓ ે િવ ાન-િવ માં જ ર આગળ નીકળી
શકશ ે એવું રો સાહન આપતી. પિત હતાશ િનરાશ ન થાય, બબડાટ કરીને બસ ે ી પડે
ે ે જરાય ગમતું નિહ. આખર િજદં ગીની અને સમયની દરેક ણ
કે ભાંગી પડે એ તન
આપણા માટે તો છે. એ ચતૈ ય વીકારી નાહક પાછા પડવાની વળી જ ર જ શી ?
જેમ િમ ઝ ીમાન ફોરસીથને ખડે પગે કે ડરેલા રાખતી તમે લૉરા કદી
ડૉ ટરને પરેશાન કરતી નિહ. કટા વાણી તો કદી નિહ, ખાણું િવલબ ં માં પડે કે ઠંડું
થઈ ય તન ે ો દોષ પિત પર નાખવાને બદલ ે ‘હવ ે બસ ે ો છો ને ! ચાલો ફરીથી ગરમ
કરી લા અને વાનગીઓની ‘િલ જત માણીએ’ એવા ઉ સાહવધક સવં ાદ સાથે તે
પિતના અ યાર સુધી થયલે ાં કામની પરેખા િવષય ે કૌતુક ર ો પૂછી ડૉ ટરને
આનદં માં આણી દેતી. જો અવકાશમાં કંઈક ખોવાયું હોય તો ‘ યાં જવાનું છે ? પાછું
જડશ ે ! આકાશ વળી એને રાખીને શું કરશ ે ?’ જેવ ંુ ઉમગ ં ભયું આ ાસન પણ આપતી.
તા પય કે લૉરા એક એવી ી હતી કે જેને દરેક પુ ષ પ ની તરીકે
ે વી પોતાને ભા યશાળી માની રહે. ખાસ કરીને અવકાશમાં અટવાયલે ા પિત માટે તો
મળ
ધરતી પરની આવી જ પ ની ઉપયુ ત બની રહે છે. જોકે આ રકારની મિહલા
વા તિવક િજદં ગીમાં ભા ય ે જ મળવી શ ય છે, કદાચ નવલકથામાં જ તન ે ંુ અિ ત વ
સભં વી શકે.
તમે ની મોટી દીકરી જેની હૂબહૂ તમે ના ઉપર જ પડી હતી. માતાની રિતકૃ િત
જ. એથી ભાિવ પિત રા સીસ ગોડનની દરેક રીતે સુખી થવાની શ યતા હતી. આ
તરફના સમ ર િવ તારમાં એના જેવી લાયક છોકરી મળવાની કોઈ સભ ં ાવના ન હતી.
અમિે રકન ચચ ં ળ ત ણીઓથી તે સાવ િભ હતી. જેની ગમતા ગૌર રંગ સાથે ભૂરી
આંખોની િવશષે તા ધરાવતી હતી. તન ે ા ગુલાબી ગાલ ખરા અથમાં ગુલાબની જેમ
ચળ યા અને મહે યા કરતાં. હાથ તથા પગ સમાંતર વ પે શોભતા અને કમરનો
ભાગ પાતળો, એકવિડયો, જેની પર ઘાટીલો દેહનો આકાર પિરપૂણ સૌંદયમૂિત પે
શોભી રહેતો. શારીિરક પરંગની સાથે જ તન ે ા યવહાર વતણૂક એવા મીઠા હતા કે
તે વાભાિવક રીતે જ લાડકી અને લોકિ રય બની રહેતી.
દરેક રીતે રા સીસ અને જેનીની જોડી શોભતી જોડી હતી. બન ં ે
એકબી ને ચાહતાં. બન
ં ે એકબી ને અનુકૂળ હતાં, બન
ં ે એકબી માટે અધીરાં પણ
હતાં.
યારે ીમાન િડન ફોરસીથના ભાિણયાએ જેનીના હાથની માગણી કરી
યારે હડ સન કુ ટંુ બ ખુશ થઈ ઉઠ્ ય.ંુ
જેની સવાંગી ગ ૃિહણી તરીકે ઉપયુ ત હતી અને મામા ીનો અધધધ વારસો
ે વનાર રા સીસને બી કોઈ કરતાં કોઈ જ િચતં ા ન હતી. અ યારે જો કે એવા
મળ
વારસાની કોઈ જ ર ન હતી, એ િવષે િવચાર કરવાનુયં ઉિચત ન હતુ.ં બધું બરાબર
ગોઠવાયું હતું અને બધું બરાબર ચાલતું હતુ.ં
હે ટન જેવા મનોહરનગરમાં રેવર ડ ીમાન ઓ-ગાથના સઈે ટ એ ડ્
દેવળમાં લ નનું િવચારાઈ ચૂ યું હતુ.ં
બનં ે કુ ટંુ બ જે રીતે ણીતા હતા એ જોતાં લ નમળ
ે ો એક મહો સવ બની
રહેવાનો હતો. કુ મારી લૂના ઉ સાહનો પાર ન હતો, તે પોતાની વહાલસોઈ બહેનની
અણવધૂ – રાઈડસ-મઈે ડ – બનવાની હતી. હ પદં રની થઈ ન હતી એવી લૂને એ
તમામ આનદં નો હક હતો. કુ ટંુ બના લાડનાં કે દ્ ર પ લૂ બધાં સાથે મ તીતોફાન
અને મ કમ કરી કરી શકતી. િપતા સાથે પણ તે અવકાશી ઉ યન માણી રહેતી.
ે ી આડીઅવળી આનદં ભરી ક પના કે મ કની ખગોળશા ી પર કોઈ જ અસર
તન
થતી નિહ. તઓ ે લૂ સાથે એવા જ ટોળ-ટ પાનો ગુ બારો ચઢાવતા. ડૉ ટર મહાશય
લૂની લૂલી ભૂલીમ કનું વાગત કરતાં અને આિશષ ચુબ ં નથી તને ે ધ યવાદ આપતાં.
ભોંયતિળય ે ીમાન હડ સન જરાય ખરાબ માણસ ન હતા, પણ જરાક
તોછડા, ઉતાવિળયા અને શક ં ાશીલ ખરા જ. એટલ ે બધાં લૂને તન
ે ી ચચ
ં ળતામાં
સાવધાન રહેવાની તાકીદ કયા કરતા.
પોતાની અવનવી શોધોમાં જ અને તન
ે ા આગળ ઉપરના સશ
ં ોધનમાં જ ય ત
રહેતાં ીમાન ડૉ ટર િવ ાન િવષયક તક-િવતકમાં પોતે જ અ રેસર એવું માનતા.
િડન ફોરસીથ સાથે પિરપૂણ મ ૈ રી હોવા છતાં તઓ
ે તમે ને હરીફ માનતા એટલ ે માનતા
જ.
ં ે િમ રો એક રમતના બે ખલ
બન ે ાડી હતા. કોઈક તો આગળ પાછળ
નીકળવાનો સભ ં વ ખરો જ, પણ એ ઘડી નાજુ ક બની રહેતી. યારેક તો ીમતી
હડ સને જ નિહ તમે ની બે પુ રીઓને અને રા સીસે પણ વચમાં પડવાની જ ર
ઊભી થતી. ચારેય શાંિતદૂ તનો એક જ સૂર રહેતો કે આ વડાઓ સખણાં રહે તો
લ નની હેમખમે મઝા માણી શકાય.
જોકે બન ં ાવાતનીય તમે ને
ં ે રેમીઓ એટલાં બધાં એક હતાં કે આવા કોઈ ઝઝ
પરવા ન હતી. એ બન ં ે એક- વ એવું િવચારતા ખરા કે આ ડોસલાઓ ભાગીદારીમાં
જ જે કંઈ શોધ-સશ ં ોધન કરે તો શો વાંધો ? આકાશ જેવડા િવશાળ અનહદ મદે ાનમાં
ે ા થઈને પોતાની સૂિફયાણી રમત ન રમી શકે ?
ં ે ભગ
શું બન
ડૉ ટર હડ સનનું ઘર એકદમ આરામદાયક, રિળયામણુ,ં ભ ય અને
અદ્ ભતુ કહી શકાય તવે ંુ હતુ.ં સારાય હે ટનમાં તન
ે ી શોભા અનરે ી બની રહેતી. જેવ ંુ
અનોખું ઘર હતું તવે ી જ તન
ે ી કાળ પણ લવે ામાં આવતી.
ઘરની આગળ મનોહર ઘાિસયા લૉનનું મદે ાન હતું અને પાછળ મનને
બાગબાગ કરી નાખનાર બાગ હતો. મોરીસ શરે ીના એ વસતં -કું જની વાતો લોકોમાં
સદાય મહકતી ચચાતી. આમ તો બે જ માળના એ મકાનમાં ઉપરની આગળની બાજુ
યાન ખચતી સાત બારીઓ હતી. છાપરાની ડાબી બાજુ એક ચોરસ ચો ટાવર હતો.
રીસ ફૂટ ચા એ ટાવર-હાઉસમાં દરેક ઝીણામાં ઝીણી િવ ાન-શોધ સામ રી
સ ં રિહત હતી. ટાવરની એક બાજુ ની ચાઈ પરના ચા ધાતુના થભ ં ઉપર દરેક
શિન-રિવ િસતારા અને પ ાવાળો અમિે રકાના રા ્ર વજ ગવથી ફરકી રહેતો.
ટાવરની ઠેઠ ઉપરની-અદં રની બાજુ ની ગોઠવણ ખાસ કાળ મુજબ તય ૈ ાર થઈ હતી.
યાંથી જ ડૉકટર પોતાના અનુપમ ટેિલ કૉપ ારા અવકાશને ખૂદં ી વળવાના રયોગો
રયાસો ચાલુ કરી દેતા. યારેક િદવસના અને સમીસાંજથી રા રીના સમય ે તો ખાસ
વગના એ િવચરણ િવતરણ િવહ્ વરણમાં ડૉ ટર એવા તો અટવાઈ જતાં કે ીમતી
હડ સનને તમે ની શરદીનો ઉપાય કરવો પડતો તમે જ તાિકદના ઈ ફ યુએ ઝા માટે
પણ તઓ ે તયૈ ાર રહેતાં.
‘મને ખાતરી છે’, લૂ કહેતી, ‘પાપા એક વખત તમામ રહો, ન રો અને
િસતારાઓને શરદીનો ચપે લગાડીને જ રહેશ.ે ’
ડૉ ટરને એનીય તમા ન હતી. યારેક તો િશયાળાનો પારો બરફથીય વધુ
હરીફાઈમાં ઊતરતો યારેય િનરી ક પોતાની રવ ૃિ માં લાગી રહેતા, એટલા ખાતર કે
યારે આકાશ ચો ખું હોવાને લઈને તે પોતાની ખૂણખ
ે ણૂ ાની છૂ પી સામ રી પિર ક
સમ ઉઘાડી કરી દેતુ.ં એવા આકાશ અને આકાશવીરની દો તીમાં વળી શરદી-
સળેખમની શી મ લ ? ભલ ે એ ગળે કે છીંકે, શોધ તો શોધ જ છે. નવી શોધો તો એમ
જ હાંસલ થાય ને ! દુ િનયાનો કોઈ પણ સશં ોધક મળતાં લાભ સામ ે ગળતાં નાકની
પરવા કરે છે ખરો ?
મોરીસ શરે ીની ઓ ઝરવટે રીમાંથી ઈિલઝાબથ ે શરે ીના ટાવરને બરાબર જોઈ
શકાતો હતો. બન ે ંુ અતં ર કેટલું હશ ે ણો છો ? માંડ અડધો એક
ં ે ટાવર વ ચન
માઈલનુ.ં વચમાં કોઈ ચા કે આડાંતડે ાં મકાનો ન હતાં અને એવાં તવે ાં વ ૃ ો પણ ન
હતાં. િફ ડ લાસની મદદ વગર સામન ે ા ટાવર પર કોણ ઊભું છે તન ે ી એંધાણી થઈ
શકતી. સામથ ે ી પણ એવી જ રીતે અહીંની યિ તને િપછાની શકાતી.
એમ તો િડન ફોરસીથને િસડની હડ સન તરફ જોવા માટે બીજુ ય ં કારણ
હતું જ કારણ હડ સન પાસય ે હતુ.ં તમે ની ઓ ઝરવટે રીના િશખરની પારની એ સ ૃિ
હતી. રા સીસ અને જેની પોતપોતાની રીતે સામન ે ા ટેરેસ પર કોઈ ઊભું છે કે કેમ, એ
જોવા સદા ઉ સુક રહેતાં. કોઈ બીજુ ં હોય તો એ તમે ને માટે સ ય ન હતુ.ં બન ં ે
પોતપોતાના િફ ડ લાસમાંથી એકબી ને જ જોવાની ઝખ ં ના રાખતા. શા માટે કોઈ
બી એ યાં ઊભા રહેવું જોઈએ કે હાજરી નોંધાવવી જોઈએ ? તમે નું દૂ રબીન ઊભય
હૃદયના ધબકારા સાંભળવા જ ત પર રહેતુ.ં તમે ાં કોઈને વાંધો ન હતો, કોઈને જ
નિહ.
બનં ે ગ ૃહો વ ચ ે તાર-સદં ે શ થાિપત કરવાનું સહજ હતુ.ં એક તાર અહીંથી
યાં પહોંચીને િદલના સદં ે શાની આપ-લ ે કરી જ શકે. પણ વડીલોને એવી કોઈ જ ર
જણાઈ ન હતી. બન ં ે જુ વાિનયાને બધી સગવડ હતી પછી તારની શી જ ર ? લ ન
બાદ એવી કોઈ જ ર ઊભી થાય તો વાત જુ દી પણ અ યારે તો બે હૈયાની બે આંખો
દૂ રબીન ારા જ રેમનું બીન વગાડે રાખતી.
નહે સબ ં ધં ની કોણ ના પાડવાનું છે ? એ
ં ધં થાિપત થયા બાદ િવદ્ યતુ સબ
રીતના તાર બનં ે કુ ટંુ બને પણ એટલા જ ઉપયોગી થઈ શકે.
જે િદવસે બપોર પછી પલે ી ઢીઢ િમ ઝે પોતાના વભાવનો પિરચય આ યો
હતો, તે જ િદવસે રા સીસ ગોડન ીમતી હડ સનની મુલાકાતે આવી પહોં યો. ખાસ
કરીને બહેનોની અને તમે ાંય ખાસ તો મોટી બહેનની.
દર વખતની જેમ જ એ નવજુ વાનનું અહીં હંુ ફાળં ુ વાગત થયુ.ં એ ીમાન
હ જેનીના પિત બ યા ન હતા પણ લૂએ તમે ને પોતાના ભાઈ બનાવી દીધા હતા, અને
ં ધં થાિપત કરે છે યારે કોઈનીય ડગ નથી કે તમે ાં
યારે લૂ કોઈ સાથે કોઈ સબ
વાંધો- વચકો કાઢી શકે.
 ડૉ ટર હડ સન તો પોતાના વ ટાવરમાં જ કે દ્ િરત થયા હતા.
સવારના ચાર વા યાથી તઓ ે યાં પહોંચી ગયા હતા. ખાણા રસગ ં ે મોડા મોડાય
પહોં યા બાદ, ખાણું ઝટપટ પતાવી તઓે ફરીથી અહીં આવી ચૂ યા હતા. બધું
બરાબર િમ ટર િડન ફોરસીથની જેમ જ, સૂરજ વાદળની બહાર આવ ે પછી કોણ બીજે
રહેવાનું હતું ?
ડૉ ટર ીની હાજરી વગર જે સાંસાિરક િનણયની કાયવાહી આગળ
વધારવાની હતી, તે તો થોભી જ શકે તમે ન હતી.
‘પધારો પધારો’, નવયુવાનને ારમાં દાખલ થતાંની સાથે જ લૂએ
ઉ માભયા શ દો ઉ ચાયા અને હેરાત કરી, ‘જુ ઓ જુ ઓ આ પધારી ર યા છે
િમ ટર રા સીસ. અજેય અમર અણમોલ િમ ટર રા સીસ ! હંુ એ ીમાનના
આગમનની આલબલે પોકા ં છું …’
રા સીસે એવા જ દબદબા સાથે એ વાગત સ માનનો વીકાર કયો અને
આગળના સવં ાદ યાંથી અટ યા હતા યાંથી રારંભ કયો.
આમ જુ ઓ તો યારથી ઓળખાણ થઈ યારથી બન ં ે રેમીઓ કદી છૂ ટા
પડયા જ ન હતા. એટલ ે જ રા સીસને આગળના ારેથી રવશ ે વાનું ફાવતું અને
િહંમતથી તે પાછળના ભાગમાં ચા યો જતો યાં જેની અને તન
ે ંુ મનમોકળં ુ િમલન યો ઈ
રહેતુ.ં
બનં ે રેમીઓની રેમભરી વાતચીત દર વખતની જેમ જ શ થઈ. જેની
ખૂબ જ યાનથી રા સીસ જે કહેતો તે સાંભળતી રહી. એ સવં ાદ વખતે તે પોતાના
ીસહજ સૌંદયનો રભાવ પાથયા વગર રહેતી નિહ કે જેથી રા સીસ રભાિવત રહે
અને તન ે ંુ ઉ મા-સાત ય ચાલુ રહે. મુ ય વાત તો ન કના ભિવ યની યોજનાઓની જ
હતી. લ ે બથ ે શરે ીમાં એક સરસ મઝાનું ઘર ન ી થઈ ચૂક ં યું હતુ.ં નવપિરણીતોને
જરાય અગવડ ન પડે અને વગીય સગવડોનો હાવો મળી રહે તન ે ી પૂરી કાળ
રખાઈ હતી. વ ે ટ એ ડમાં આવલે એ હનીમૂન હાઉસ મોરીસ ટ્ રીટથી કંઈ દૂ ર ન હતુ.ં
ચારે બાજુ ની દૃ યાવલી મનોહર અને રિળયામણી હતી. ીમતી હડ સને તે યાં
જઈ, જોવાની તથા વધુ સગવડો ઊભી કરવાની ખાતરી ઉ ચારી હતી. ર મા ર
જેનીની લવે ાની હતી. તે જો ભારપૂવકનો ‘હકાર’ ભણી દે તો આજ સ તાહે એ ઘરનું
‘િડલ’ ફાઈનલ થઈ જવાની િવચારણા હતી. અલબ લૂને માતા સાથે રહેવાનું હતુ,ં
ઘર જોવાનું હતુ,ં પોતાનો અિભ રાય આપવાનો હતો. લૂ એટલ ે સુધી દબાણ લાવતી કે
માતા અથવા બહેન જે કોઈ ય, જેટલી વખત ય યારે તન ે ે લઈને જ જવાની શરત
રહેતી.
 ‘પણ કહો તો ખરા’, લૂએ વાત છેડી, ‘શું િમ ટર ફોરસીથ આજે આવ ે છે કે
નિહ ?’
‘આવશ ે જ,’ રા સીએ ક યુ,ં ‘ચારેક વાગ.ે ’
‘ચારેક વાગન
ે ો શો અથ ?’
‘લગભગ ચાર વાગે કે એ પછી…’
‘તરત જ ને ?’
‘તરત જ.’
‘આપણે સહુ ણીએ છીએ’, ીમતી હડ સને ક યું કે, ‘આ બધી
બાબતમાં તમે ની હાજરી ખાસ જ રી છે.’
‘જ રી જ છે’, રા સીસે ક યુ,ં ‘અને મામા ીને પણ એ વાતનો યાલ છે
જ.’
‘ યાલ હોવો જ જોઈએ’, લૂએ પોતાની રીતે ક યુ,ં ‘આ કંઈ ઢીંગલા-
ઢીંગલીના ખલે નથી. િજદં ગીભરની જવાબદારી છે.’
‘એ જ વાત ીમાન હડ સનને પણ લાગુ પડે ખરી કે નિહ ?’ રા સીએ
ગ મતના તોરમાં ક યુ,ં ‘એમની હાજરી પણ એટલી જ જ રી ખરી કે નિહ ?’
‘િપતા એમના ટાવરમાં ય ત છે.’ જેનીએ ખુલાસો કયો. ‘પણ જેવો ટહુકો
ે ચા યા આવશ.ે ’
દઈશું કે તરત જ તઓ
‘હા, એ ટહુકો લૂનો હોવો જોઈએ.’ પોતાની તે જ એ વાતને ચગાવતાં લૂ
કહે, ‘સમય થય ે હંુ તે જ જઈશ અને તમે ને ખચી લાવીશ. આવા ભ ય કામ માટે છ
દાદરા કૂ દવાની ભલ ે ને જ ર ઊભી થાય.’
લ નની જે તારીખ ન ી થાય તન ં ે વડીલો મા યતા આપે એ મહ વનું
ે ે બન
હતુ.ં હવ ે કાંઈ જ િવલબ ં થવો જોઈએ નિહ. એ િસ ાંતની વીકૃ િત થઈ જ ચૂકી હતી.
રાહ મા ર તય ૈ ારીની હતી. જેમાં નવોઢાના ભપકાદાર પોશાક-શગ ં ૃ ાર અને તથ
ે ી વધારે
લૂ માટેની તય ૈ ારીઓ. એમાં કેટલી અટપટી મૂઝ ં વણો આવશ ે તન ે ી ખબર કોઈને ન હતી.
િજદં ગીમાં પહેલી વખત લૂ પિરપૂણ દેહ ઢાંકતો લાંબો પોશાક પહેરવાની હતી.
‘અને જો એમાં િવલબ
ં થાય તો… ?’ રા સે ટીખળ કરી.
‘તો…’ લૂએ પ કહી દીધુ,ં ‘લ ન થોભી શકે છે.’ એ સાથે જ તણ ે ે
એટલા જોરથી હસી દીધું કે એ હા ય વિન ઓ ઝરવટે રીના ઓ ઝરવટે રીના િશખર
સુધી પહોંચી જ ગયો હોવો જોઈએ.
 ચાર પરનો િ થર કલાક-કાંટો બાર સુધી પહોંચતા િમિનટ-કાંટાને કોઈ રીતે
રોકી શકતો ન હતો. અને છતાં ીમાન િડન ફોરસીથના આગમનની કોઈ એંધાણી
વરતાતી ન હતી.
લૂ કંઈક વખત આગળના ારે જઈને બહાર ડોિકયું કરી આવી, પણ
વડીલ ી ફોરસીથના ન કથી કે દૂ રથી કોઈ જ દશન થતા ન હતા. તમે ની હાજરી
િસવાય કંઈ જ થઈ શકતું ન હતું અને લૂને માટે પોતાની અધીરાઈને કાબૂમાં રાખવાનો
કોઈ જ કીિમયો ન હતો.
‘મામા ીએ મને વચન આ યું છે કે તઓ
ે સમયસર આવશ ે જ.’ રા સીસે
ધરપત ઉ ચારી, ‘પણ છે લા કેટલાક િદવસથી તઓે યગ રહે છે ભારે િવિચ ર વતન
દાખવી ર યા છે.’
‘એમની તિબયત તો સારી છે ને ?’ જનીએ પોતાના ભાિવ વડીલ િવષન
ે ી
િચતં ા રગટ કરી.
‘તિબયત તો સારી જ છે.’ રા સીસે ક યુ,ં ‘પણ કંઈક હાવરા-બાવરા
ં વાયલે ા હોય ! રય ન કરવા છતાં એમને
લાગે ખરા. કોઈક િચતં નમાં કે ઉપાિધમાં ગૂચ
િવષે આપણે કંઈ ણી શકતાં નથી. કોણ ણે એમને શી તકલીફ છે ?’
‘કોઈ તારાનો ઝબકારો એમના ભે માં નિહ પસ
ે ી ગયો હોય !’ લૂએ પોતાનો
અિભ રાય આ યો.
‘અમારા એમનું પણ આજકાલ એવું જ છે.’ ીમતી હડ સને પિત િવષન ે ી
યથા જણાવી, ‘ભૂલકણા તો હતા જ, પણ હમણાં હમણાં તો એવા ભૂલકણા બની ગયા
છે કે વાત ન પૂછો. પાછા પોતાની ગુફામાં જ ભરાઈ રહે છે એટલ ે કરીએ પણ શું ? મને
લાગે છે એમણે આકાશમાં જ ર કોઈ અનોખી રિ રયા િનહાળી હશ.ે ’
‘એકદમ સાચી વાત.’ રા સીસે ક યુ,ં ‘અમારા મામા ની પણ એ જ દશા.
બહાર આવવું નિહ, બહાર જવું નિહ, ઘવું નિહ, ખાવુપં ીવું નિહ. રાત ને િદવસનું
ખાણું તો શુ,ં રાત ને િદવસ પણ ભૂલી ય છે.’
‘િમ ઝ યારે તો બરાબર ઝાટકતી હશ.ે ’ લૂએ પૂછ્ય.ંુ
‘એ િબચારી પોતાના ધમપછાડા મારે જ છે પણ આ વખતે કોઈ અસર થતી
ે ા રવચનો સાંભળવાના જ બધં કરી દીધા છે.’
નથી. મામા ીએ તન
એવું જ, એવું જ,’ જેની બોલી ઊઠી, ‘અહીં પણ બરાબર એવું જ. લૂના વાર
હવ ે ખાલી જવા લા યા છે.’
‘શું આ સાચી વાત છે લૂ ?’ રા સીસે લૂ સામ ે જોયુ.ં
 ‘સાચી જ વાત છે.’ લૂએ કબૂ યુ,ં ‘પણ હંુ તથા િમ ઝ આ રમણ કરવામાંથી
ચૂકીશું નિહ અને એવો ઘા કરીશું કે િનશાન ખાલી નિહ જ ય.’
‘પણ આ બધાં રઘવાટનું કારણ શું હશ ે ?’ જેનીએ કૌતુક ર પૂછ્યો.
‘કોઈક કીમતી અલ ય કે અમૂ ય રહ તઓ ે આકાશમાં ખોઈ ચૂ યા હોવા
જોઈએ.’ લૂ કહેવા લાગી, ‘પણ તમે ણે એનો પ ો લ નની તારીખ પહેલાં જ મળ
ે વવો
પડશ,ે નિહ તો…’
‘આપણે અહીં તડાકા મારીએ છીએ.’ ીમતી હડ સને ક યુ,ં ‘અને જો
ીમાન ફોરસીથ નિહ જ આવ ે તો ?’
‘સાડાચાર થયા જ સમજો ને !’ જેનીએ ઘિડયાળમાં જોયુ.ં
‘જો મામા ી પાંચ જ િમિનટમાં નથી આ યા…’ રા સીસે લગભગ ઊભા
થઈ જતાં ક યુ,ં ‘તો હંુ તે જ જઈને તમે ને ઘસડી…’
યારે જ ાર બલે નો રણકો યો.
‘જ ર િમ ટર ફોરસીથ’, લૂ એકદમ જ બોલી ઊઠી, ‘આપણી વાતો
સાંભળતા લાગે છે.’
હા. એ ીમાન િડન ફોરસીથ જ હતા. તઓ ે દાખલ થયા કે તમે ને લૂનો
ઠપકો સાંભળવો પડયો, ‘મોડા એટલ ે મોડા જ. ધ યવાદમાં તમને ઠપકો જ મળવો
જોઈએ.’
‘કેમ છો િમિસસ હડ સન ! કેમ છે વહાલી જેની !’ એ રમાણે રમશ:
અિભવાદન કરતા તમે ણે લૂના ગાલ પર ટપલી મારીને ક યુ,ં ‘અને કેમ છે અમારી ડાહી
દાદી !’
પણ એ બધું જેમ લૂએ ક યું હતું તમે ય ં રવત હતુ,ં તમે ના િદમાગમાં તો
કોઈક બી જ વાતો ઘૂમરાતી હતી, અને એ વાતો આ સાંસાિરક કૌટંુ િબક વાતોથી
સાવ પર જ હતી.
‘અમને થયું મામા ’, રા સીસે ટહુકો કયો, ‘આપ મુલાકાત ભૂલી ગયા કે
શું ?’
‘ખ ં પૂછો તો હા’, લઈે ટ કમરે ક યુ,ં ‘ભૂલી જ ગયો હતો. એ માટે ીમતી
હડ સન આપે મને માફ કરવો ર યો, પણ ઘરમાં િમ ઝ જેવી એક યિ ત છે ને તે
બધી જ વાતો યાદ અપાવતી રહે છે. કહો કે યાદને ટકોરા મારતી રહે છે.
 ‘એમ જ થવું જોઈએ.’ લૂએ ક યુ,ં ‘તમ ે બધાં વડીલો સમજો છો શું તમારા
મનમાં ?’
‘ધીરે લૂ ધીરે’, ીમાન ફોરસીથે િવનતં ી કરી, ‘પણ મા ં મન હમણાં એટલું
રોકાયલે ંુ રહે છે લૂ દીકરી.’
‘શામાં રોકાયલે ંુ રહે છે ? કોઈ નવી શોધમાં ?’
‘એમ જ હશ ે કદાચ, હંુ કોઈક ગ મતભરી નવી શોધની ઝાપટમાં છું .’
‘ઝાપટમાં તમ ે છો કે અમારા િપતા ?’
લૂના એ મતં ય પર ચોંકી ઊઠ્ યા ીમાન ફોરસીથ અને આ યચિકત થઈને
પૂછ્ય,ંુ ‘શું ડૉ ટરની પણ એ જ દશા કે િદશા ?’
‘અમને તો આ બધી તમારી શોધખોળની મગજમારીમાં કંઈ સમજ જ પડતી
નથી.’ વાતનો દોર પોતાના હાથમાં લતે ાં ીમતી હડ સને ક યુ.ં પછી એકાએક જ આ
બે મહાનુભવો કોઈ િવવાદ છેડી બસે ે નિહ, એ યાલથી એ ટોપીકને જ વળાંક આપતાં
ે કહે, ‘લૂ, ને બટે ી તારા િપતા ને જ…’
તઓ
‘ખચી લાવું ને ?’
‘એમ જ, પણ હળવથ ે ી.’ હ માતા પોતાનું વ ત ય પુ ં કરે તે પહેલાં જ લૂ
પતિં ગયાની જેમ ઊડી અને ખરેખર ડૉ ટર િસડની હડ સનને ખચીને જ લઈ આવી.
તમે ની આંખો થાકેલી હતી, કપાળ પર કરચલીઓની રેખાઓ, કાન
ખચાયલે ા અને મુખમુદ્રા એવી કે હમણાં જ ફાટી પડશ.ે
બનં ે પધકોએ હાથ િમલાવી અિભવાદન કયો પણ બન ે ા હાથ
ં ન જતા
હતા. બનં ે એકબી ને ણે કે કોઈ ર જ પૂછતા હતા, પણ બન ં ે કુ ટંુ બો એક
મહ વના િનણય માટે ભગ ં ે ‘હે-હે-હે કરીને એકબી ને પૂછી
ે ા મ યા હતા એટલ ે બન
ર યા, ‘હ- હ કેમ છો? કેમ છો ?’
‘દો િસતારોં કા જમીં પર હૈ િમલન આજ કી રાત’ની ગીત પિં ત મુજબ
જમીન પર જ બે િસતારાઓના િમલનની વાત હતી. એ િમલનમાં બન ં ે પ એક હતા,
એટલ ે કોઈ લાંબી ચચાને અવકાશ ન હતો.
ં ે ખગોળશા ીઓ તો ધરતી પરની આ વાતથી ણે અ ધર જ રહેતા
બન
હતા. વચમાં વચમાં હ-હા-હા’ કરી દેતાં. બન ે ા િવચારો તો પલે ા ધૂમકેતુ પાછળ જ
ં ન
ખોવાયલે ા હતા. આંખને ખૂણથે ી એકબી સામ ે જોઈ લઈને તઓ ે મૌન ર પૂછતા
હતા, ‘તને તો એનો પ ો લા યો નથી ને ?’
 વડીલો હા-હંુ કરતા ર યા અને તન ે ી વચમાંથી જ લ નની તારીખ પદં રમી મ ે
ન ી થઈ ગઈ. એ તારીખ એટલા માટે પસદં થઈ કે નવયુગલના નવલગ ૃહને ફિનચર
વગરે ેથી ગોઠવી શણગારી શકાય, નાનગ ૃહને સુગિં ધત શોિભતો બનાવી શકાય,
થોડાક નાના સરખા બાગબગીચા ઉગાડી શકાય. તા પય કે ગ ૃહ રવશ ે એવા અણનમ
બની રહે કે ઘરમાં રવશ ે તાંની સાથે જ તઓ
ે વગીય સસં ાર શ કરી શકે.
િતિથ કંઈક દૂ ર તો હતી જ પણ લૂ કહેતી હતી તમે , ‘મારો પોશાક તય
ૈ ાર થવા
માટેય પૂરતો સમય મળી જશ.ે ’
 ૪

એ શોધ મારી છે એ શોધ મારી જ હશ ે !

રિત,
િપટ્ સબગના સવો ય ખગોળશા ી,
પે સીલવિે નયા લબ
ે ોરેટરી, પે સીલવિે નયા
હે ટન, માચની ૨૪મી.
મહેરબાન સાહેબ ી,
નીચને ી યાન ખચતી િવગતો તરફ આપ િશ ર લ આપો એવી િવનતં ી સાથે
દરખા ત ક ં છું કે,
આ મિહનાની સોળમી (૧૬મી) માચ મારા ારા એક ધૂમકેતુની શોધ થઈ છે,
જે અિત વગ ે વતં ી ગિત સાથે આકાશના ઉ ર ભાગમાંથી ધસમસી ર યો હતો. ઉ ર-
દિ ણ તરફની િ િતજ પર ૩° -૩૧’ ને ખૂણે તન ે ંુ ગતં ય દૃિ િબદં ુ હતુ.ં મા ં એ માપ
દરેક રીતે ચો સ છે તન ે ી ખાતરી રાખશો. યારે મારા દૃ ય-કાચમાં દેખા દીધી યારે
સાત વાગીને સાડ રીસ િમિનટ અને બાવીસ સક ે ડ થઈ હતી. (૭:૩૭:૨૨) અને
યારે એ અદ્ ભતુ પદાથ દૃિ થી દૂ ર થયો યારે સાત વાગીને સાડ રીસ િમિનટ અને
ઓગણ રીસ સક ે ં ડ થઈ હતી. (૭:૩૭:૨૯)
ફરીથી તન ે ે લ માં લવે ામાં મને સફળતા મળી નથી, જોકે મારા સતત રયાસો
ચાલુ જ છે અને હંુ તને ી પાછળ લાગલે ો જ છું .
મારી ખાસમાં ખાસ િવનતં ી એ જ કે આપ ી આ િવગતો ત ણ નોંધી લો
અને મને તરત જવાબ આપો કે જેથી એ ધૂમકેતુ ફરીથી દેખા દે તો રથમ વખત શોધી
કાઢવાનો યશ મને જ મળે.
હંુ છું આપનો
ં ોધક
પિર મી પારદશક સશ
િડન ફોરસીથ
ે ટ્ રીટ
ઇિલઝાબથ
રિત,
િસનિસનાટી ઓહાયો ઓ ઝરવટે રીના
સવાિધકારી ખગોળશા ી
હે ટન, માચની ૨૪મી.
આદરણીય અવકાશી અિધકારી ી,
૧૬મી માચના રોજ સાત વાગીને સાડ રીસ િમિનટ અને વીસ સક ે ડ
(૭:૩૭:૨૦)થી સાત વાગીને સાડ રીસ િમિનટ અને ઓગણ રીસ સક ે ં ડ (૭:૩૭:૨૯)
સુધી મને એક ધૂમકેતુનો પિરચય થયાનું સૌભા ય રા ત થયું છે. આકાશની ઉ ર
િ િતજ તરફ ઉ ર-દિ ણની િકનારી પર તન ે ંુ દૃ યગમન હતુ.ં ૩° -૩૧’ જેટલા
કોણની પણ મ ખાતરીપૂવકની નોંધ ટપકાવી છે.
યારબાદ પરમિ રય ી ! મા ં દૃિ િબદં ુ તન
ે ે ગુમાવી ચૂ યું છે અને તન
ે ા
ફરી દશનની ધ યતા મ અનુભવી નથી.
પણ ધારો કે એ ધૂમકેતુ ફરી દેખા દે, અને મને ખાતરી છે તમે ફરીથી જ ર
દેખા દેશે જ, તો યાયની રીતે એના એકમા ર શોધક તરીકે મને જ યશ આપવાની
આ રહભરી િવનતં ી છે.
આ પ રનો આપ અચૂક જવાબ આપશો જ, એવી આશા સાથ…
ે
હંુ છું આપનો
ં ીરતાપૂવકનો િવ ાનઘલે ો
ગભ
ં ોધક
િવ ાસુ સશ
ડૉ ટર િસડની હડ સન
૧૭, મોરીસ ટ્ રીટ
 ૫

ધપૂ લિ ધ હૂપલિ ધ કે સાચસ

ે ાચી
ઉપલિ ધ !
રણ રણ િસલ સાથે રિજ ટર કરેલા ઉપરના બન ં ે પ રો િપટ્ સબગ અને
િસનસનાટીની લબ ે ોરટરીને રા ત થયા હતા, જેની પહોંચ તરત જ સાદર થઈ હતી.
સાથમાં એવી બાંહેધરી આપવામાં આવી હતી કે તન
ે ંુ યો ય મૂ યાંકન થશ ે જ.
મોકલનાર પ ે યારબાદ કોઈ પડપૂછ કરી નિહ અને ફરીથી ઘૂમકેતુને
પકડવા માટેનો પીછો શ કરી દીધો. ર માંડની કોઈક એવી િદશામાં એ ચા યો ગયો
હોય કે પ ૃ વીના ગુ વાકષણથી પર થઈ ય એ વાત વીકારવા તઓ ે હરગીઝ
ૈ ાર ન હતા. એ ફરી દેખાશ ે જ નિહ, ના એ વાત શ ય જ નથી. િવ ાનના જે
તય
ધારાધોરણ અને િનયમો થાિપત થયલે ા છે, એ મુજબ હે ટન િ િતજમાં તણે ે આવવું
જ ર યું અને આવશ ે જ.
ફરીથી એ ધૂમકેતુ આવશ ે જ એની ગણતરી, પુન:ગણતરી સાથે બન ં એે
આગળ ઉપરની રવ ૃિ વધારી દીધી હતી. તમે ને ખાતરી હતી કે એ ધૂમકેતુ તમે ના
નામને ખરેખ ં ઝળહળતું બનાવી દેશ.ે
ર એ હતો કે તન ં ોધક કોણ ? એટલ ે કે રથમ કોણ ? ર નો
ે ો સાચો સશ
જવાબ તો ડહાપણનો ભડં ાર મનાતો સોલોમન પણ આપી શકે તમે ન હતુ.ં એક ીના
બાળકના બે કટકા કરી એક એક ીને વહચી આપી સાચી માતા ન ી કરનાર,
હા યાયિ રય યાય ે પણ અહીં સાચો યાય કરી શકે તમે ન હતુ.ં કેમકે
બાળકના ર માં તો સાચી માતા પોકારી ઊઠી હતી કે, ‘બાળકને મારશો નિહ. ભલ ે
એ બાળક િવત વ પે એની પાસે રહે.’ પણ અહીં તો કટકાનાય કટકાના
ફટકાને ગાંઠે તવે ા આ બે જણા ન હતા.
ધૂમકેતુ યારે ફરી દેખા દે યારે બન ં ે હરીફ એક સાથે જ જોવા ત પર
હતા અને ધૂમકેતુનીય કોઈ મ લ ન હતી કે એકની છૂ પી રીતે બી ને દશન આપીને
આગળ વધી શકે. ધૂમકેતુની પૂછ ં ડી ભલ ે પાછળ રહી, તઓે ધૂમકેતુને મગરના મુખથી
જ પકડી લઈ નામ હેર કરી દેવા માગતા હતા. એટલી અને એવી તમે ની હતી અને તે
માટેના ગમ ે તે જોખમ માટે તઓ
ે મરિણયા બ યા જ હતા.
 રા સીસ ગોડન અને જેનીએ વડવાઓનો આ િનણય યો હોત તો તમે ણે
જ ર વગની રાથનાઓ શ કરી દીધી હોત. રાથનામાં એટલી હાિદક િવનતં ી
ભાવભરી અને ભારભરી રીતે કરવામાં આવી હોત કે ‘હે આકાશી દેવતાઓ ! હે
ર માંડના ભભૂતો !! હે અકળ અિવચળ અવકાશના ઈ રો !!! અમારાં લ ન પતી
ય નિહ યાં સુધી તું એ અવળચડં ા ધૂમકેતુને છુ પાવલે ો જ રાખજે.’ એ રાથનામાં
ીમતી હડ સન, લૂ તથા િમ ઝ અચૂક સામલે થયાં જ હોત.
આકાશમાંથી ગમ ે યારે તૂટી પડનાર અદૃ ય પાતળે તાંતણે લટકી રહેલ એ
તલવારના ભયની સાથે જ પ ૃ વીવાસીઓ તો પોતાની તય ૈ ારીમાં લાગી જ ર યા હતા. જે
થવાનું હોય તે થાય, આપણે આપણું કામ કરે રાખો. આપણી રાથનાઓ સાચી હશ ે
અને પહોંચી હશ ે તો જે થવાનું છે તે નિહ જ થાય. આગળ વધો. આગળની વાત કરો.
કાળની ક પના કરી કાળને િનરથક બનાવો નિહ.
આ લ ન શું કંઈ જેવી તવે ી વાત છે ? કંઈક ધૂમકેતુઓ એની આગળ શી
િવસાતના છે ? કંકો રીઓ શોધવી, તય ૈ ાર કરવી, લખાણને શ દોની માવજત આપવી,
તને ંુ મુદ્રણ કામ તપાસવુ,ં મહેમાનોની યાદી તય ૈ ાર કરવી, આમ ં રણપિ રકાઓ
સમયસર પહોંચાડવી, ભટે ો, પોશાકો, પુ પો પસદં કરવા, બધાંને શુભ મુહૂતના
િવગતોની માિહતી આપવી, કંઈ રહી જતું નથી ન,ે એની ફરી ફરીને ચકાસણી કરવી,
વાનગીઓ, રસોઈયા, પીરસિણયા તે માટેની રોસરી, ટેબલોની સ વટ, હળવા
સગ ં ીતની પસદં ગી, વતં સગ ં ીતની સૂરાવલી સૂચવવી વગરે ે વગરે ે તો જવા દો, એટલ ે કે
એ બધાં તરફ તો તાિકદનું યાન આપવું જ પડે, પણ સમયોિચત પોશાક, અલક ં ાર,
શગ ં ૃ ાર, હાથમો ,ં પગમો ં, પગરખાં, હેર- ટાઈલ, તન ૈ ારી. એ બધી છેવટની
ે ી તય
છણાવટ તો સમય, કાળ અને ચીવટ માગી જ લ ે છે. ના, એમાં ઉતાવળ જરાય નિહ
ચાલ.ે એ માટે તો દેવળ કે પાદરીનય ે થોભવું પડે તો …ના ના, એવી જ ર ન પડે એ
માટેનો બધો રઘવાટને !
ૈ ારી ! લૂ તે જ કહે છે તમે ઉપરના બધાં
તમે ાંય એકલી લૂની તય
હર યુલીસના બાર પરા રમો, પણ લૂની છેવટની પરેખા તો હર યુલીસનું તરે મું જ.
અ યારથી, હા, અ યારથી જ બધી તય ૈ ારીઓ શ કરવી જ પડે. બે
વડલાઓ કે વડવાઓ કે વઢવાઓને એનું ભાન ભલ ે ન હોય, પણ લ ન કંઈ ખાવાના
ે નથી. એ કંઈ આકાશની કે આકાશી વાત નથી. એ ધરતીની સહુથી મોટી
ખલ
અચરજભરી ઉમગ ં ભરી વન રણાલી છે. ધૂમકેતુ એકાદ વખત આવીને સુ …
થઈ શકે, યારે લ ન તો લ ન છે. પૂછો કોઈ નવજુ વાિનયાઓન,ે પૂછો કોઈ
સાસુઓન,ે પૂછો કોઈ બહેનન,ે ખાસ કરીને નાની બહેનન.ે
 તમે ાંય ‘મોટી દીકરીના લ ન તો ભ ૈ ભારે જં ળ છે.’ લૂ બોલી ઊઠી,
‘ઝઝં ટનો પાર નિહ, પણ એક વખત મોટી દીકરીનું હેમખમે પતે પછી બી ને માટે વાંધો
નિહ, િરહસલ થઈ ગયા પછીના ટેજ-શો જેવ.ંુ યારે હંુ પરણું યારે જોઈ લજ ે ો, હા
હા, જોઈ લજ ં , ભ ય, અદ્ ભતુ , , સમય પણ વદં ન કરીને
ે ો, બધું જ િડસ ટ, લાિનગ
સીધો ચાલ.ે ’
એકદમ જ તન ે ે અવરોધી રા સીસ કહે, ‘તો અમારા લૂ-બહેને પરણવાનો
િનણય કરી લીધો છે, ખ ં ? એ નસીબદારનું શુભનામ અમ ે ણી શકીએ ?’
‘ના. તમારે ણવાની કોઈ જ જ ર નથી.’ લૂએ કહી દીધુ,ં ‘એમાં તમને
કંઈ જ સમજ નિહ પડે. એ બધું કંઈ જુ નવાણી અને ટીન નિહ જ હોય કદાચ, પણ
હા, તમ ે તમારાં લ નની િચતં ા કરો, તમારા અને જેનીના. લ ન એ િચતં ાનો િવષય હશ ે
એની મને ખબર જ નિહ, તમને પરણતાં જોઈ રહી છું યાં સુધી. બાકી લ ન એટલ ે તો
ઉ ેજના, ઉ કેરાટ, ઉ યન, અચબ ં ો, ચમ કૃ િત.’
‘લૂ’, ીમતી હડ સને ક યુ,ં ‘હ તારે ઊડવાની વાર છે. હાલ તુરત તો
ે શરે ીમાં જઈએ અને આ લોકોનું પાંજ ં…’
ચાલ આપણે લ ે બથ
‘પાંજ ં ? હા-હા-હા-હા’ લૂએ હસી દીધુ.ં
‘તારા િપતા તો એમના પાંજરામાંથી બહાર નિહ જ આવ ે કદાચ.’
‘બધું તારી પર તો છોડી દીધું છે, વહાલી !’ ીમાન હડ સનનો જવાબ હતો,
‘અને તું જે કરશ ે તે બધું ઓ.કે. જ હશ,ે એકદમ ઓ.કે.’
‘જેની રા સીસ…’ ીમતી હડ સને ક યુ,ં ‘તમ… ે તો આવશો ને ? કે
િપતાના પ માં ?’ અને પછી એ બન ં ે કે લૂ કંઈક બોલ ે તે પહેલાં જ દાદરનાં પગિથયાં
પર પગ મૂકી ચૂકેલા પિતને પૂછ્ય,ંુ ‘લ નને િદવસે તો ટાવર પરથી નીચ ે ઊતરશો કે
નિહ ? એ પણ મ જ ગોઠવલે ા છે.’
‘અરે ઊતરીશ જ, ઊતરીશ જ…’ જોકે તઓ
ે ઉપર ચઢવા તરફ ત પર
હતા.
‘અને સે ટ એ ડ્ ઝ સુધી જેનીનો હાથ દોરીને પધારી શકશો ખરા ?’
‘પધારીશ જ, પધારીશ જ. ે હવ ે બીજે
હ, એટલ ે કે આવીશ જ.’ તઓ
પગિથય ે ઉપર હતા.
‘અન.ે .’ આ વખતે લૂએ પુલ બાંધવા માંડ્યો, ‘પાપા, આપનો કાળો
આબદાર સૂટ તથા સફેદ બગલા છાપ ધવલ વ ે ટકોટ સ વીન…
ે ’
‘અરે, હા રે દીકરી હા…’ કહેતાં વડીલ ી રી ઉપરના પગિથય ે હતા.
 ‘પાપા , એકાદ વખત પણ આકાશ, રહ, ન રો, ચાંદ, િસતારા ભૂલી
જઈને ધમોપદેશક સબ ં ીરતાપૂવક સાંભળશો ખરા ?’
ં ોધશ ે તે યાન દઈને ગભ
‘ખરા જ, ખરા જ…’ ચા ચોથા પગિથયથ ે ી હડ સને ક યુ,ં ‘પણ આજે
યાં લ નનો િદવસ છે ? આજે તો આકાશ એવું ચો ખું છે…’
અવકાશી માનવ ધરતીના લોકોને ધરતી પર છોડી દઈને આકાશી વ છ
દુ િનયામાં પહોંચી ગયા, ઊડી ગયા, ખોવાઈ ગયા.
ડૉ ટરને તમે ના ટેિલ કોપમાં ખૂપં લે ા મૂકીને ીમતી હડ સન, જેની, લૂ તથા
રા સીસ પોતાની નવી દુ િનયાના નવા મકાનને જોવા માટે િસધાવી ર યા. તમે ણે
ીમાન િડન ફોરસીથને ઇિલઝાબથ ે શરે ીમાં પસાર કયા, તમે ણે કો ટીટ્ યશ ુ ન
કવરે નું ચોકઠું પાર કયુ,ં યાં તમે ણે નામદાર ધમોપદેશક માનનીય જજ ી રોથને
સલામી આપી. પછી તઓ ે એક ટર ટ્ રીટ પસાર કરવા લા યા, યાં અગાઉ શઠે
ટેનફોડ, આકિડયા વૉકરની રાહ જોઈ હતી. એમ િવહાર કરતાં કરતાં તઓ ે છેવટે
લ ે બથે ટ્ રીટમાં આવી પહોં યા.
િનવાસ થાન ખરેખર મનોહર હતુ,ં ખરેખર. લગભગ તમામ આધુિનક
સગવડોથી તે સ જ હતુ.ં સયં ુ ત રીતે પણ કલા મક પે સ વલે ા ડ્ રો ગ મ અને
ડાઈિનગ ં મમાંથી લીલોછમ બાગ સતત જોઈ શકાતો. એ બગીચો કંઈ મોટો ન હતો
પણ તમે ાં કેટલાંક અવનવાં આ છાિદત વ ૃ ો હતાં, અને પહેલી વસતં ના નવપ લિવત
પુ પો ખીલી ઊઠ્ યાં હતાં. ટોર મ ભોંયતિળય ે હતો જેમાં વધારાની સામ રીઓ હતી.
પહેલો માળ અને નીચન ે ો ભાગ એક સરખા હતા. જેમ જેમ જેની ઘર જોતી જતી, તમે
તમે તે પોતાના સગાંને અને ભા યને ધ યવાદ આપતી જતી. ીમતી હડ સન પણ
એવો જ સતં ોષ આનદં અનુભવી રહી હતી.
ે ઠેઠ ઉપર પહોં યા યારે બધાં જ હષાિ વત થઈ ઊઠ્ યા.
યારે તઓ
ઉપરથી ણે કે દુ િનયા િનહાળવાની હોય એમ સરસ મઝાની અગાશી ખચાયલે હતી.
યાંથી તઓે દૂ ર દૂ ર ટીલ-નગર સુધી જોઈ શકતા, અહીંથી જ કુ મારી આકિડયાએ
ટેનફોડની મુલાકાત સાચવવા દોટ મૂકી હતી ને ! આખું હે ટન અહીંથી પ -
અ પ પે જોઈ શકાતું હતુ.ં જેમાં દેવળ, સમાંતર ઘરો, હેર ઇમારતો અને માથું
ઝુ લાવી ઝુ લાવી આશીવાદ આપતાં ચાં ચાં વ ૃ ો સામલે હતાં.
‘જુ ઓ જુ ઓ, પલે ો દેખાય કો ટીટ્ યશ
ુ ન કવરે ’ પોતાના િફ ડ લાસમાંથી
જોઈને જેની બોલી ઊઠી. રા સીસની સૂચનાથી તે એ દૂ રબીન ખાસ લઈ આવી હતી,
‘અન…ે મોરીસ ટ્ રીટ, મોરીસ ટ્ રીટ …આપણું ઘર દેખાય છે, ટાવર અને વજની
િનશાની સાથ,ે યાં… યાં… ઉપર કોઈક છે.’
 ‘હશ ે જ,’ લૂ બોલી ઊઠી. દૂ રબીન ખચી લઈને તે કહે, ‘પાપા િસવાય બીજુ ં
કોણ હોઈ શકે ? છે જ. હંુ એમને હ રોની વચમાંથી પણ ઓળખી શકું . પાપા
ટેિલ કોપ આઘુપં ાછું કરે છે, તય
ે આઘાપાછા થાય છે, પણ આ તરફ જોવાની તમે ને
જરાય ફુરસદ નથી. નમે પણ નથી, િસવાય કે આપણે ચદં ્ ર ઉપર હોઈએ.’
‘અને લૂ,’ બોલી ઊઠ્ યો રા સીસ એવી જ રીત,ે ‘સાથે સાથે અમારા
ે જોઈ લજ
મામા નય ે ે. તઓ
ે પણ પોતાની હવલે ી પર હશ ે જ ?’
‘છે જ.’ લૂએ ક યુ,ં ‘ઊભા રહો. જરા ટાવરને યાનથી જોઈ લ . દેખાયા
દેખાયા, પણ સાથમાં બીજુ ં કોઈક પણ લાગે છે, એમની એ ઉપરની દુ િનયામાં.’
‘ઓિમ રોન, બીજુ ં કોણ ?’
હવ ે ીમતી હડ સને ટહુકા પૂયો, ‘એ બધાં શું ફંફોળતાં હશ,ે એ તો કહેવા-
પૂછવાની વાત જ નથી ને !’
‘ઓ હો, પાપા… પાપા…’ જેની બોલી ઊઠી, ‘દીકરીથીય અદકે ં કોઈક
તમે ની દુ િનયામાં હશ ે ? છે ?’
જેનીન અજપં ો એ વાતનો હતો કે ટેિલમાં ખૂપં લે ા એ બન
ં ે િવિચ ર વો પાછા
અદં ર અદં ર બાખડી પડે નિહ ! ભલું પૂછવું તમે નું !!
યારે દરેક રીત,ે દરેક ખૂણથ ે ી ઘરનું અવલોકન પૂ ં
ે ી ઉપરથી અને નીચથ
થયુ,ં યારે લૂ ારા એ િનવાસને પાસનો ાસ અપણ થયો યારે બધાં મોરીસ- ટ્ રીટ
તરફ પરત આવવા નીકળી પડ્ યા. બીજે િદવસે જ તમે ણે ઘર માટેના દ તાવ ે પર
સહી- િસ ા કરવાનું ન ી કરી ના યું તરત જ તઓ ે ખૂણાઓ, ગોળાકાર, દીવાલની
ચાઈ તથા જગાને બધં બસ ે તાં ફિનચરની તજવીજમાં લાગી જશ.ે તે િસવાયનું જે કંઈ
કામ બાકી હોય તે ૧૫મી મ ે પહેલાં પૂ ં કરવાની બધાંએ રિત ા જ કરી લીધી.
આ દરિમયાનમાં િમ ટર િડન ફોરસીથ કે ડૉ ટર હડ સને એક ઘડી ભરનો
સમય પણ બગાડ્ યો ન હતો. જે થાક તમે ને તમે ને તમે ના એ રયાસોથી લાગતો હતો એ
જ થાક તમે ને દરેક ણે નવી જ ફૂિત આપતો હતો કહી શકો કે આંખ મીં યા
વગરના સતત સાત ય સાથન ે ા તમે ના િનરી ણન હ સુધી કોઈ જ સફળતા મળી ન
હતી. એટલ ે કે પલે ો દુ , દુ નિહ તો બીજુ ં શુ,ં ધૂમકેતુ ફરીને દેખાયો જ ન હતો.
અરે અણસારનો સોમો સાર પણ નિહ.
‘એ…એ…’ સાસરા પ ના થોડાક સગાંઓના નામ લઈ િડન ફોરસીથ
અકળાઈ ઊઠ્ યા, ‘પાછો દેખાશ ે કે નિહ ?’
 ‘દેખાશ ે જ,’ ઓિમ રોને ધરપત આપી, ‘એને દેખાવું જ પડશ,ે એના
બાપનો છૂ ટકો નથી. અને કહેવા દો કે એ આવી જ ર યો છે.’
‘તો પછી આપણે જોઈ કેમ શકતાં નથી ?’
‘કેમ કે એ દૃ યમાન નથી.’
‘કોણ ણે શું બકે છે તું ? દેખાતો નથી, દૃ યમાન નથી, દેખાશ ે જ, એના
બાપનો છૂ ટકો નથી.’ િડન ફોરસીથની અકળામણ ચાલુ જ હતી, ‘પણ ઓિમ રોન
ઓિમ ! જો એ આપણને ન દેખાતો હોય તો કોઈને જ નિહ દેખાય ને ? હે ટનમાં તો
કોઈને જ નિહ દેખા દે ને ?’
‘એ તો છે જ ને !’ ઓિમભાઈએ આ ાસન ઉ ચાયું ‘આપણને નિહ દેખાય
તો બી કયા બાપાને તે દેખાવાનો છે ?’
આવા સામસામા સભ ં ાષણો અને વગતોિ તમાં બન
ં ે અ વષે કો અટવાયલે ા
ગૂથં ાયલે ગૂચ
ં વાયલે ા હતાં યારે બી તરફ ડૉ ટર હડ સનની પણ એ જ દશા હતી.
તઓે એકલા એકલા જ પગ પછાડી પછાડી નાચતા કૂ દતા હતા અને અફસોસના
ફુવારાઓ ઉડાડતા હતા.
ં ે સભ
બન ં ોધકોને તમે ના – તમે ના પ રોના જવાબ મળી ચુ યા હતા.
ં િવત સશ
િપટ્ સબગ અને િસનિસનાટી લબ ે ોરેટરીએ તમે ના પ ર લખ ે કને ખાતરી ઉ ચારી હતી
કે, તમે ની અટકળી-શોધની નોંધ યવિ થત પે લવે ામાં આવી છે અને ૧૬મી માચના
તમે ણે તમે ના ટેિલ કોપમાંથી િનહાળેલા અગનગોળા, ગગનગોળા, ખરતા તારા,
ધૂમકેતુની હે ટન િ િતજની માિહતી મુ ય દફતરમાં દજ કરી દેવાઈ છે પાકે પાય.ે
જોકે બનં ે ઓ ઝરવટે રીએ પોતપોતાના પ ર લખ ે કને યિ તગત પે જ
આ વીકૃ િત પહોંચાડી હતી. એટલ ે કે બન
ં ે જણાને એકબી ની માિહતીથી જ અ ણ
જ રાખવામાં આ યા હતા. એથી ધારો કે કોઈક સુભગ પિરણામ આવ ે તો ‘પહેલો કોણ
?’ એ ર તો ઊભો જ રહેવાનો હતો ! ઊભો થવાનો જ હતો !
બનં ે આશા પદ અ વષે કોને આ રમાણન ે ા આ ાસનથી જરાક ધરપત મળી
હશ ે કે તરત જ તઓ ે ફરીથી પોતાના નવા અ વષે ણમાં લાગી ગયા. િપટ્ સબગ અને
િસનિસનાટીમાં તમે ના કરતાં વધુ શિ તશાળી ટેિલ કોપ હતા, અને જો પલે ો ધૂમકેતુ
ફરીથી ખરેખર દેખાયો હોત તો તમે ને ણ થયા વગર રહેત નિહ, િસવાય કે એ
ધૂમકેતુ િસવાયનો બીજો કોઈ પદાથ હોય !
તમે છતાં, િમ ટર િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર િસડની હડ સન કેમકે
ચો સ રકારના વ ૈ ાિનકો હતા, એટલ ે ફરીથી વધુ ખાતરીપૂવકના રયોગોમાં લાગી
ગયા. ઈષાના સપનો સળવળાટ તમે ના મનમાં રી પદે ા કયા જ કરતો, જેની
અસર બનં ે કુ ટંુ બો પરના સબ
ં ધં ો પર પડવી વાભાિવક હતી.
ધરતીના પટે ાળની કે દ્ રીય હલચલ જેમ ઉપરના પડને કંપા યા વગર
રહેતી નથી, તમે જ બન ં ળ બનાવી જ રહેતી.
ં ે વડાઓની ચળ રવ ૃિ કુ ટંુ બને ચચ
કુ ટંુ બના સ યો કોઈક અ યા કંપની કંપારીથી િવના કારણ જ રહેતાં.
એક જમાનામાં તો િમ ટર િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન વ ચ ે એટલી
ં ે એકબી ને સૂિચત કયા વગર એકબી ને ઘરે પહોંચી જતાં.
ગાઢ મ ૈ રી હતી કે બન
ભલ ે અચાનક આવી પડયા હોય, તમે છતાં સામા પ ને સમયસર આવલે ા મુલાકાતીઓ
જેટલો જ આનદં થતો.
ં ે રેમીઓ સતત મળતાં રહેતાં લગભગ રોજ, પણ બન
હા, બન ે ા તન-મનમાં
ં ન
પલે ી કંપારી કાયમ રહેતી.
યારે રા સીસ, મોરીસ ટ્ રીટના સાસરવાસે હવ ે જતો યારે ડૉ ટર
કંઈક અણગમો રગટ કરતાં. જો કોઈ િમ ટર િડન ફોરસીથનું નામ લતે ંુ તો જેનીના
િપતા ી પહેલાં ફીકા અને પછી લાલ થઈ જતાં. પોતાની એવી અિ રય ઇ છા
છુ પાવવાનો રયાસ કરવા છતાંય તઓે કદીક તો ફાટી જ પડતાં.
એવો જ રિતભાવ રા સીસના મામા નો રહેતો.
ીમતી હડ સનના લાગણીપૂવકના સમજૂતીના રયાસોને પણ કદી સફળતા
મળતી નિહ. જવાબમાં પિત મહાશય ઉ ચારી રહેતાં, ‘તું નિહ સમજે એટલ ે નિહ સમજે.
એ બાબતે તારી સાથે ચચા કરવાનો કોઈ અથ જ નથી. તું એક વખત એ
ફોરસીિથયાને બરાબર ઓળખે યારે જ તને યાલ આવ ે કે હંુ …’ વાત અધૂરી રહેવા
સાથે જ હવામાનને અસર પહોંચી જતી.
ઓળખવાના કોને હતા ? ફોરસીથને કે ડૉ ટરને ? બી તો બી , જેનો
ડૉકટર પર રભાવ હતો એ કડક લૂ પણ િપતાને સભ ં ાળી કે સમ વી શકતી નિહ.
યારેક તને ે એવી ઇ છા થઈ આવતી કે તે ીમાન ફોરસીથ પાસે પહોંચી જઈને બધી
વાતનું પ ીકરણ અને િનરાકરણ કરે. તન ે ામાં એવી મતા હતી જ, પણ રા સીસ
તને ે રોકતો. તે કહેતો, ‘મામા પાસથ
ે ી પણ તને આજ જવાબ મળી રહેશ.ે બન ં ે એક જ
િસ ાના બે િટ ા છે.’
એ અનુમાન રા સીસનુ સાચું હોય તમે , ીમાન રા સીસ અ યારે
િમ ઝની સાથે એ જ બાબતે તતડી ર યા હતા.
‘તું તા ં કામ કેમ સભ
ં ાળતી નથી, િમ ઝ ? શા માટે સબ ં ધં સબં ધં નો
કકળાટ કયા કરે છે ? સહુએ પોતપોતાની સીમામાં રહેવું જોઈએ ! અને જે િવષય ન
 ે ા તારી કકશ-વાણી સાંભળં ુ છું
સમ શકાય તમે ાં ટાંગ અડાડવી નિહ જોઈએ. હંુ હંમશ
એનો અથ એવો નથી કે…’
‘તું માથે ચઢી બસ
ે ’ે જેવ ંુ પાછળનું વા ય નિહ બોલાયું હોવા છતાં સમ ઈ
ગયું હતુ.ં
મામા ી યારે આટલી હદે ખળભળી ઊઠ્ યા હોય યારે વાત જ ર સીમા
પાર કરી ગઈ હોવી જોઈએ, એવું રા સીસ િવચારવા લાગતો.
િમ ઝને પોતાનો ‘પગ’ વચમાં ધયાનો અફસોસ જ ર થતો. તે મામા ીની
સગી મા હોય એમ કહી દેતી. ‘ભૂલ થઈ ગઈ બાપા. હવ ે કદી માથું નિહ મા ં તમારા
ં ધં ોમાં. અને મારો પગ મારી પાસે જ રાખીશ, બરાબર છે ?’
સબ
સબં ધં ની જ જો વાત કરીએ તો ફોરસીથ અને િમ ઝના સબ ં ધં માિલક-
નોકરાણી જેવા હરગીઝ ન હતા. િમ ઝે આટલી બોલતી ીમાન ફોરસીથે જ કરી હતી,
કેમકે તઓ
ે કદી લાંબા રવચનને સહી શકતાં નિહ, અને ત કાળ શરણાગિત વીકારી
લઈને કહી દેતાં, ‘તારી વાત સાચી છે િમ ઝ ! બોલ હવ ે શું કહે છે ? મોઢામાં કોિળયો
નાખવો છે કે નિહ ?’
િમ ઝ એક વાત તો સારી પઠે ે ણતી હતી કે ીમાન ફોરસીથના મૂડનો
આધાર એમના ટેિલ કોપી અવલોકન પર રહેતો જો કંઈક અનુકૂળ ૂ જોવા મળે તો
ખુશ, નિહ તો છુ સ. હા, ખરેખર છુ સ ! િમ ઝ એ પણ સારી રીતે ણતી હતી કે
ીમાનના ભે ંની એકાદ નસ તૂટી ય તો તમે ને કોઈ વાંધો નથી પણ જો ટેિલ કોપનો
દોર તૂટી ય તો આભ જ આવીને નીચ ે પડે.
લાંબા, ઘણાં લાંબા સમયની સવે ા બાદ િમ ઝને યારેક થતું કે પોતે વળી
આવા ઘલે ાવલે ા વ ૈ ાિનકને યાં યાં આવી પડી ? પણ પછી િવચારતી કે માિલકોનો જે
યવસાય હોય તે બધાં પોતપોતાની ધૂનની ઘલે છા ધરાવતા જ હોય છે. વપે ારી,
ડૉ ટર, વકીલ, િશ ક, લખ ે ક કે ઈજનરે વળી સખણાં હોય છે એવું કોણે ક યું ? હ-
હ ! નોકરી એટલ ે નોકરી. યાં સુધી માન-સ માન ટકાવી રાખીએ યાં સુધી સા ં
હવ ે અહીંથી બીજે જવાનું ? યાં છે ? એટલ ે જે છે તે જ સા ં છે, સારામાં સા ં છે.
સલામતી, સુમળ ે , સુલહે , સપં આપણે રાખવાના છે.
તમે છતાં આ ‘ભારેલા અિ ન’નો ફટાકો એક વખત ફૂટીને જ ર યો.
કુ ટંુ બના એક મજબૂત પાયા જેવા ઓિમ રોને જ ખુલાસો કે આપણા શઠે ીએ એક
અદ્ ભતુ ધૂમકેતુને શોધી કાઢ્ યો છે. એ શોધ અદ્ ભતુ અને અદ્ િવિતય છે. શઠે સાહેબ
પોતાની એ શોધથી અ યતં ખુશ છે પણ તમે ને િચતં ા રહે છે કે પલે ા હડ સિનયા ડૉ ટરે
પણ એવી શોધ કરી હશ ે તો ! બન ે ા અતં ર અને ઉચાટનું કારણ એટલું જ
ં ે િમ રો વ ચન
છે.
ઓ-હ-હો ! તો બનં ે દો તોની વચમાં એક પ થર આવીને પડ્ યો છે એમ !
એક આકાશી પ થર, આકાશમાં તરતો પ થર, આકાશમાં એક તરફથી બી તરફ
દોડી જતો સરરર પ થર ! પણ ભલા એક પ થરને ખાતર બે કુ ટંુ બોના નહે સબ ં ધં ને
કંઈ અવરોધી શકાય ? છોકરાંઓના ભિવ યનો કોઈ િવચાર ખરો કે નિહ ? શું
રા સીસ જેનીના રેમ, ઉ સાહ, ઉ ેજનાની વચમાં આવા પ થરને ઠોકી બસે ાડાય ?
લૂને લા યું કે બધાં ઘૂમકેતુઓએ અદૃ ય થઈ જવું જોઈએ, આકાશના
કોઈક એવા ખૂણામાં કે દુ િનયાના કોઈ સશ
ં ોધક તમે ને શોધી શકે નિહ.
િદવસો તો પસાર થતાં જ ર યા અને માચ મિહનાનો અતં ભાગ આવી
લા યા. એિ રલની શ આત થઈ ચૂકી. આગળ ધસમસવા લા યો એિ રલ. લ નના
િદવસને આવી પહોંચતાં કેટલી વાર ? શું એ પહેલાં આ વાતાવરણમાં કોઈ જ ફેરફાર
નિહ આવ ે ?
અ યાર સુધી તો ધારણા અને સભં ાવના ઉપર જ ગાડું ખાડે ગયું છે, પણ જો
ખરેખર કોઈક કંઈક દેખા દે અને બન ં ે ડોસલાઓ સામસામા બાખડી જ પડે, મા ર
મોઢાના શ દોથી નિહ, હાથમાં કોઈક શ લઈને ? તો તો શી પિરિ થિત ઊભી થાય,
તને ી ક પના જ થઈ શકે નિહ.
આવા અ યા ભયની વચમાં પણ લ નકાય તો ચાલુ જ ર યું જેમ
ં ા હતી, તમે જ મનગમતું થવાની આશા પણ હતી જ.
અણગમતું થવાની શક
ૈ ાર થઈ જવાની ઉ મીદ હતી, લૂના
લ નના મુહૂત સુધીમાં બધું બરાબર તય
વિૈ વ યસભર િવશષે પોશાક સિહત.
એિ રલના પહેલા પખવાિડયાનું હવામાન તદ્ દન ખરાબ ર યુ.ં ઘડીમાં
વરસાદ, જોરદાર પવનો, વાદળોની દોડાદોડ અને ધૂધં ળં ુ વાતાવરણ, સૂરજ કે ચદં ્ રને
ં િડયો કે પૂછ
જોવાની તો કોઈ શ યતા જ ન હતી. હવ ે એમાં પલે ો પૂછ ં ડી વગરનો કોઈક
પદાથ યાંથી દેખાવાનો હતો ?
આવી અટપટી આબોહવાની ીમતી હડ સન, જેની કે રા સીસને કોઈ
ફિરયાદ ન હતી. યારે લૂને તો આ સ ૃિ ચટપટી કરાવતી હતી. થોડાં વાદળ, થોડો
વરસાદ, િનયિમત પવન, વચમાં સહેજ તડકો ! ભ ૈ કેવી મઝા. કહો ને કે મઝા જ મઝા.
લ ન માટેની ણે ઉ મ મોસમ.
‘લ નના િદવસ સુધી આવી જ આ લાદક મહેરબાની રહે, એવી મારી તો
રાથના છે ! હે હવામાનના ઈશ પૂરા રણ સ તાહ સુધી આમ જ છવાયલે ા રહેજો અને
બધું છે એમ રાખજો. સૂરજદાદાને આપી દો છુ ી છુ ી છુ ી.’
લૂની રાથના હવામાનના કોઈ ઈ રે કે દેવદૂ તે સાંભળી નિહ. ૧૫મી મ ે અને
૧૬મી મ ે વચમાંની રા રીએ ઉ રના પવને પોતાનું કામ શ કયુ.ં એ પવન વાદળોને
ખચી જવા લા યો, કોરાંઓને ઉડાડી મૂકવા લા યો અને ફરફરને શાંત ખચી સભ ં ાળી
રમાડીને દૂ ર કરી દીધી. સૂરજ પોતાની પૂરી શિ તથી ખીલી શકે એવી બધી તજવીજ
પવનની મહેરથી થઈ ગઈ.
ખુશીમાં આવી જઈ ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન ફરીથી
પોતાના ટાવરમાં ખૂપં ી જવા લા યા અને ટેિલ કોપને હે ટન/આકાશની િ િતજમાં ઠેઠ
આમથી તમે ઘુમાવવા લા યા. હવ ે તો કોઈ અવરોધ કે આડસ હતી જ નિહ, તમે છતાં
કોણ ણે કેમ તઓ ે ૧૭મીની રાત સુધી અ ણ જ ર યા. બન ં મે ાંથી કોઈએ કંઈ જ
જોયું નિહ કે જોવા પા યા નિહ. અન… ે
ે ા સમાચાર રગટ થયા :
૧૯મી એિ રલના વતમાનપ રમાં નીચન
‘બરાબર પરમ િદવસે જ, રાતના નવ વા યાની ૧૯ િમિનટ અને નવ સક ે ં ડે
(૯- ૧૯-૯) એક રમાણમાં મોટા આકારના ધસમસતા ગગનગોળાએ પિ મના
આકાશમાં એક ઝળહળતી લાલ રેખા દોરી દીધી હતી. યિ તગત પે અને વત ં ર
ક ાએ આ ધૂમકેતુ જેવા પદાથને હે ટનના બે અિ રમ અ વષે કોએ સહુ રથમ
િનહા યો હતો એટલ ે કે યાન ખ યું હતુ.ં એ માટે હે ટન નગર ગવ લઈ શકે છે.
િપટ્ સબગની ઓ ઝરવટે રી જણાવ ે છે કે ૨૪મી માચના રોજ િમ ટર િડન ફોરસીથે જે
િદશા કોણ તથા િ િતજ તરફ યાન ખ યું હતુ,ં તે જ ક ામાં એ ખરતો ખડક
િવદ્ યતુ રકાશ રેખાઓ દોરતો જણાયો અને જોવાયો હતો. અમને િસનિસનાટીની
ઓ ઝરવટે રીના સ ાવાળાઓ જણાવ ે છે તમે , ડૉ ટર િસડની હડ સને પણ તમે ને
તારીખ, વાર તથા આકાશી પરેખા ારા આ માિહતી આપી હતી. બન ં ે અ વષે કોની
સશં ોધકીય કાયવાહી ગ ૃત રકારની અને સચોટ કહી શકાય તવે ી છે. અમ ે બન ં ે
િવ ાનલ ી કૌતુક ધરાવનાર એ નાગિરકોનું સ માન કરીએ છીએ. તમે ની શોધ તમે ને
જ નિહ, આ તરફની તમામ વ ૈ ાિનક ઉપલિ ધઓને ઉપકૃ ત કરી શકશ ે એમાં કોઈ
શક ં ાને થાન નથી.’
 ૬

ધરતી કો આકાશ પક ુ ારે આ આ

રેમ દુલારે !
એક બાળક કોઈક સગ ં ીતરચના કરે અને તન ે ા િપતાની જેમ જ એ શોધને
િબરદાવ ે એવું કોઈ રા ્ર દુ િનયામાં હોય તો તે છે ઉ ર અમિે રકા.
ે ાડી બહુમાન
કોઈ રા ય એવી અ રિતમ શોધ કરે તો એ રા યનું માથે બસ
કરે એવું કોઈ બધં ારણ હોય તો તે છે યુનાઇટેડ ટેટ્ સ.
કોઈ શહેર એવા અણધાયા ઓજસને પાથરીને ઝળહળતું બનાવી દે, અરે
વજના એકાદ તારકને પણ ઝગમગતો કરી દે તો એ નગરને મહાનગરની જેમ
ધ યવાદ કરતો વજ સલામી બ ે છે. અને એ નગર છે વ નીયા.
કોઈ પ કે નગર એવી ચકાચોંધ કરનારી ઇ જત બ ે તો, તન ે ા નાગિરકો
ં ોધકને સ રાટ કે સરમુખ યાર બનાવી દે છે, એ નગર છે હે ટન.
એવા સશ
ખગોિળય આકાશની અવિનમાં હે ટનનો િસતારો ચો ચો ચો દેખાઈને
ઝળહળી ર યો હતો. સારાય રા ્રમાં, ખડં -ઉપખડં માં હે ટન હે ટન થઈ ર યું
હતુ.ં
ઉપર મુજબનો અિભ રાય હે ટનના રહેવાસીઓનો હતો. સમાચારપ રોમાં
તમે ણે જે કંઈ વાં યું હતું એ વાંચીને તમે નો હષો માદ હાથમાં ર યો ન હતો. તમે ના જ
ગામના બે િનવાસીઓ િમ ટર િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર િસડની હડ સને જે યાિત
ગામને અપાવી હતી એ ણે કે તમે ની પોતાની હતી. શોધ ! શોધ !! શોધ !!! શું વાત
કરો છો, હે ટન પણ અનતં અમાપ અગાધ આકાશમાંથી અવરણનીય અદ્ ભતુ શોધ
કરી શકે છે, હા ! હે ટન તો હે ટન છે, કોઈ જેવ ંુ તવે ંુ નગર કે શહેર નથી.
ઘરેઘરમાંથી ઉ ેિજત ટોળાંઓ બહાર નીકળી આવીને મોરીસ ટ્ રીટ અને
ઇિલઝાબથ ે ટ્ રીટ તરફ ધસમસવા લા યા. જોકે આ ધસારો કરતાં ટોળાંને બન ં ે
ં ોધકો વ ચન
સશ ે ી હરીફાઈ કે દુ મનાવટનો યાલ ન હતો. બન ે ે સરખે ભાગે
ં ન
સ માન, બહુમાન અને ધ યવાદ આપવા માટે તઓ ે પડાપડી કરતા હતા. તમે ને મન એ
બનં ે નામો ઈિતહાસનાં નામો હતાં, ધમપુ તકનાં નામો હતાં, દુ િનયાને નવી િદશા
ચીંધનારનાં નામો હતાં.
 ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર િસડની હડ સન પોતપોતાના ટાવર
પરથી આ લોકોના અિભવાદન વીકારતા હતા, અને લાક એટલ ે શું લોકો ?
હે ટનની વ તી આટલી અધધધ છે એનો તો કોઈને કદી યાલ જ આ યો ન હતો.
િકિડયા ં પણ શરમાઈ રહે એવા ક ટ સાથે તમામ ે તમામ પોતાના બુલદં અવાજે
ધ યવાદના નારા લગાવતા હતા : ‘ધ યવાદ ધ યવાદ, ઘણું વો ઘણું વો, અમર
રહો અમર રહો, િઝદં ાબાદ િઝદં ાબાદ’ દરેક નારાબાજની ઈ છા રહેતી કે તન
ે ો નારો
ં ોધકના કાન સુધી પહેલો પહોંચ.ે
સહુથી વધુ બુલદં રહે અને તે સશ
ટોળાંઓ તો બનં ે સફળ યિ તઓના નામ એક સાથે જ લતે ા હતા. તમે ને
ે બન
એમાં વાંધો ન હતો. તઓ ે ે જુ દા કે અલગ ગણતાં જ ન હતા, પણ િમ ટર િડન
ં ન
ફોરસીથ અને ડૉ ટર િસડની હડ સનની વાત જુ દી જ.
પોતાના ઘર સામ ે પોતાના નામ સાથે હડ સનું નામ જોડાતું સાંભળી ફોરસીથ
મનોમન ભડકી ઊઠતાં. તઓ ે અ યતં નારાજ થઈ જતાં. બોલીય ઊઠતાં કે, ‘ખબરદાર
જો એ ગધડે ાનું નામ લીધું છે અહીં તો’ અને તવે ી જ રીતે ડૉ ટરના ઘરઆંગણનાં
ટોળાં જો પોતાની સાથે ફોરસીથનું નામ જોડતાં, તો ડૉ ટર બરાડી ઊઠતાં, ‘કયા
ખ ચરનું નામ જોડો છો મારી સાથે ?’
ં ન
બન ે ા અવાજ ટોળામાં ખોવાઈ જતાં. ટોળાં તો એમ જ સમજતાં કે અ વષે કો
આનદં વરસાવી ર યાં છે, પણ અ વષે કોનું અ વષે ણ બી ને માટે પશુઓનાં નામ
શોધવાનીય રાહ જોતું નથી. ‘તમ ે જો એ ટ, વાનર, ાન, બકરાં, ઘટે ાનું નામ મારી
આગળ લીધું છે તો હંુ તમને બધાંને મારી નાખીશ, સૂટ કરી નાખીશ…’ પણ ટોળાં હર
રકારની છૂ ટ લઈ ચૂ યા હતા અને તમે ને તો સશ ં ોધકોના રોષમાં પણ આનદં જ
વરતાતો.
ઊલટંુ ફોરસીથ યારે િસડનીનું નામ લતે ાં યારે રશસ ં કો સમજતાં કે
ફોરસીથ પોતાની સાથે િસડની હડ સનનય ે યશ અપાવવાની ભલામણ કરે છે, અને
યારે ડૉ ટર િસડની ીમાન ફોરસીથનું નામ લતે ાં યારે ઉ સવિ રયો સમજતાં કે,
ડૉ ટર ી િમ ટર ફોરસીથનય ે િબરદાવવા માગે છે. કેવા અિભ અદકેરા અને િ રય
ં .ે
િમ રો છે બન
પણ આ બધી બહારના કોલાહલની વાત હતી. કોલાહલ ખુશીનો હોય શકે
છે, થી િવ નોય શ ય છે.
અ વષે કોના ઘર કુ ટંુ બની અદં રની વાત બી જ રકારની હતી.
ડૉ ટરના ઘરે ીમતી હડ સન અને જેની પડદાની પાછળ સતં ાઈન આ
દૃ યો િનહાળતા હતા. તમે ને ડર હતો કે આ અિભનદં નને લઈને જ ઘટના દુ ઘટનામાં
ફેરવાઈ અિતનદં ન બની રહે નિહ તો સા .ં આજ સુધી બે મહાપુ ષના અતં રનો દાહ,
ભડકો થઈ હેરમાં આવી ગયો તો પછી ઈ ર બલે ી.
ૈ ાર થયલે ી પુ રીનું શું થાય ? અને જમાઈનું ? એ
તો તો પછી પરણવા તય
રોિમયો-જુ િલયટ તો એવા એક તાન થઈને અધીરાં બ યાં હતાં કે િમલનઘડીની
ઘડીઓ ગણતાં હતાં.
લૂના આ રોશની વાત ન પૂછો, તે તો બારીની બહાર ઊછળી પડી. મૂરખ
બનલે ા લોકો પર તૂટી પડવા માગતી હતી. તે આજુ બાજુ કોઈક મોટો હોઝ-પાઈપ પણ
શોધી આવી કે જેથી બહારના ધાડા પર ઠંડું પાણી વરસાવી તમે ને ટાઢા બોળ કરી દે,
પણ બાવરી બનલે ી યિ તને ભા ય ે જ કંઈ જડે છે. માતા તથા બહેન તન ે ે વખતોવખત
શાંત રાખવાના િમ યા રયાસો કરતી, જેનો સણસણતો જવાબ તમે ને સાંભળવો પડતો,
‘હંુ શાંત રહંુ , શાંત રહંુ , આવા સજ
ં ોગોમાં ? પણ નિહ, હંુ એ બધાંને બ ાંએ બ ાંને
ખતમ કરી નાખીશ. અહીં ને અહીં જ. કોઈ અહીંથી પાછું નિહ જઈ શકે.’
રા સીસની દશા પણ લગભગ લૂ જેવી જ હતી. તને ે થતું કે, મામા ી અને
ઓિમ રોન તે જ ઉપરથી નીચ ે ઊતરી આવવું જોઈએ. શા માટે તઓ ે મૌન કે
શાિ દક હાવભાવ અને અિભનય ઉછા યા કરે છે ! અને િમ ઝ, વાંસવાળં ુ લાંબ ંુ ઝાડુ
લઈ બધાંની સફાઈ કરવા ઇ છતી હતી. જેમ એક બાજુ લૂને શાંત કરવી સરળ ન
હતી, તમે જ આ બાજુ િમ ઝને પણ ઝાલવી સહજ ન હતી. તન ે ો અવાજ તન ે ા વાસણો
કરતાં ઘણો મોટો હતો. જે વાસણોમાં આજ સુધી ચટપટી રસોઈ બનાવી તણ ે ે ફોરસીથ
કુ ટંુ બને ત ૃ ત કયું હતુ,ં એ જ વાસણોનો તે શ વ પે ઉપયોગ કરવા માગતી હતી.
િબચારા રા સીસની, એ વાસણો િમ ઝના હાથમાંથી પાછા મળ ે વવાની કવાયત મોટે
ભાગે િન ફળ જ જતી. રા સીસની દલીલ એટલી જ હતી કે, ‘િમ ઝ, એ બધાં
મામા ીનું અિભવાદન કરવા છે. શું કોઈ ખુશી ય ત કરવા આવ,ે તમે નું આપણે ઝાડુ
કે વાસણથી વાગત કરી શકીએ ?’
‘સ ી… સ ી…’ તે જ થાકેલી િમ ઝ કહે, ‘આ લોકો તો હવ ે ખરેખર
ગાંડા જ થઈ ગયા લાગે છે.’
‘હંુ સહમત છું તમારી સાથે િમ ઝ, પણ લોકો તો લોકો છે.’
‘અરે પણ આકાશમાં અટવાતા એક પ થર માટે આટલો ઉછાળો ? શું એવા
નાના-મોટા ગોળ બડે ોળ ચગડોળ પ ૃ વી પર નથી હોતા ?’
‘હોય છે િમ ઝ હોય છે, પણ આકાશમાં ઊડતાં દોડતાં સરરર સરકતા.’
‘સરરર ને ફરરર, એ ધૂમ… ધૂમક…’
‘ધૂમકેતુ.’
 ‘હા. એ ધૂમકેતુને બીજુ ં કરવાનું શું ? આમથી તમે અને તમે થી આમ. મને
એમ થાય છે, થાય છે કે એ ડો પાડો મોટો ધૂમ ગોળમટોળ પ થિરયો આ લોકો ઉપર
જ શા માટે પડતો નથી ? આમાંથી અડઘાં તો એ રહારથી કચડાઈ મરે કે નિહ સની?’
‘એથી વધારે.’
‘તો પછી ભલ ે એ આકાશી જગનગોળો.’
‘ગગનગોળો.’
‘એ જે હોય ત,ે એ બધાં પર ફાટી પડતો નથી, અને આપણાં કુ ટંુ બ ઉપર જ
શા માટે િનશાન તાકે છે ?’
‘એ વાત સાચી છે િમ ઝ’, રા સીસે ક યુ,ં ‘અને ઘણી મોટી છે. એ
ં ડી આપણાં કુ ટંુ બો પર આગ વરસાવ ે એ શ ય છે.’
ધૂમકેતુની પૂછ
‘હેઈ હોઈ ઓઈ, વાહ, ઢમ ચક ઢમ, ઢમ ધમાધમ ઢમ’ રા સીસના શ દો
લોકોના નવા નાચગાનના વરમાં દબાઈ ગયા.
શા માટે બનં ે જૂના ગાઢ િમ રો એ ગોળાના બે સરખા ભાગ કરીને અદં ર
અદં ર વહચી લતે ાં નથી ? એ દૂ ર જતો રહે કે હાથ લાગ,ે તોપણ એનાથી ફાયદો શો છે
? હાથમાં તો કોઈ લાડવા આવી જવાના નથી. ખાલી નામ ખાતર, પૂછ ં ડે લગાડેલા નામ
ખાતર આટલું વમૈ ન વ ? એ ગોળાની એક બાજુ ફોરસીથનું નામ અને બી બાજુ
ડૉ ટરનું નામ ચોંટાડી દે તો શો વાંધો આવવાનો હતો ? આ શરે ીનો પાિટયાંઓ ઉપર જ
જુ ઓન,ે બે બાજુ બે નામ નથી હોતા ? અરે, બે શું રણ-ચાર નામો હોય છે. કોણ
ણ,ે શું કામ. આ બન ં ે શાણાઓ એક આકાશી પાણા પાછળ મારવા-મરવા પડ્ યા છે ?
અરે, રાહ જોઈને બીજો પાણો શોધી કાઢે !
ે ીએ િમ ઝની જેમ, તો એ વાતય
િવચારવા બસ ે ખરી હતી. એ િસવાય પણ આ
ધૂમકેતુ દૃિ એ પડી ગયો એ એક સયં ોગ હતો. સયં ોગ જ વળી. અક માત જ કહોને !
ટેિલ કોપમાં ચોવીસ કલાક આંખ ખૂપં ાવીને બસે ો તો કઈકનું કંઈક તો દેખાવાનું જ છે.
રોજ રાતના આવા તો કંઈક સકડો હ રો પથરાઓ આકાશમાં આમથી તમે દોડતા
હશ.ે ગ યા ગણાય નિહ. દેખાય કે ન પણ દેખાય. ઘડીક ઝબકારો બતાવ ે અને પછી
યારેય જોવા ન મળે. એક રાતમાં પ ૃ વીના આકાશમાંથી આવા કંઈક ખરતા સરતા
તારાઓ પથરાઓ પદાથો દોડ્ યા કરતાં હોય છે. ઓિમ રોનના કહેવા મુજબ તો આવા
અગિણત ઝળહળતાં પદાથો અવિનમાં તરતા હોય છે. યૂટનના કહેવા મુજબ તો દોઢ
કરોડ જેટલા આવા રકાિશત પદાથો છતી આંખે જોઈ શકાય છે.
‘ યારે પિરિ થિત આવી છે…’ હે ટનના એકમા ર હા ય-કટા દૈિનક
ં લખે છે, ‘ યારે એકાદ ઝબકતો તારો પૂછ
હે ટન-પચ ં ડી વગરનો કે પૂછ
ં ડીવાળો,
ગોળો કે ગગનગોળો, ધૂમકેતુ જ કહોન,ે શોધી કાઢવો એ કંઈ બહુ મોટી વાત નથી.
ઘ ના ખતે રમાંથી એકાદ મોટો ઘ નો દાણો છૂ ટો પડેલો હાથમાં આવી ય તવે ંુ જ કહી
શકાય. અને આપણાં બે રામવાસી સશ ં ોધકો ણે કોઈ મોટી ધાડ મારી હોય એમ
જોરજોરથી ઢોલ વગાડી ર યા છે. જે શોધમાં કઈ નવું શોધાયું જ નથી, એ શોધ માટેની
આટલી હો-હા આપણી બુદ્િધશિ તનો યાલ આપે છે.’
પચં ના પિરહાસની વાત જવા દો, કેટલાક ગભં ીર વતમાનપ રોએ તો એ
શોધના વ ૈ ાિનક કારણ અને તારણ જ શ કયા હતા. તમે ણે તમે ની િવ ાનની
લખે માળાઓમાં સિચ ર વ પે ખરતા તારા, તરતા પ થરો, દોડતા ધૂમકેતુઓ િવષે
અ યાસી લખ ે ો શ કયા હતા. પોતાના િવ ાન- ાનની આજ તક છે, અને એ ાન
બી ઓ કરતાં ચિઢયાતું છે અથવા પિરપૂણ છે, એ સાિબત કરવા તમે ણે જૂના નવા
કંઈક ધૂમકેતુઓને ઉપરતળે કરી ના યા.
હે ટન ટા ડડના કે લરે લ યુ,ં ‘કોઈક અવકાશી સઘ ં ષીય ઘટનામાંથી
આ ઘસારામાંથી આવા રકાશવતં પદાથો ર માંડમાં ફકાતા હોય છે. તમે ને મળેલા
ધ ા મુજબ તઓ ે દડાની જેમ ફકાય છે, ફકાઈને ધસમસતા રહે છે. કદીક વધુ સમય
તો કદીક થોડો સમય, પોત પોતાની શિ ત મુજબ.’
લુટાક-ટાઈ સના પે ટવીલના અનુમાન મુજબ, ‘આવા નાના મોટા
ધૂમકેતુઓ કદીક ણી-અ ણી અજબ-ગજબની કંઈક િમ ધાતુઓ ધરાવ ે છે.
ગુ વાકષણનાં પિરબળો મુજબ એ ધાતુ િપડં ો ખચાણ અનુભવ ે છે. તમે ાં રહેલી
ધાતુઓ પણ તમે ના ગુ વાકષણની ગિતને િનધાિરત કરે છે. મોટે ભાગે તો આ િપડં ો
સવ સામા ય ધાતુઓ જ ધરાવ ે છે પણ તાંબાની બહુમ ૂ યતા કે અલગ રકારના કાચા
નીકલના જ થાનીય તમે ાં સભં ાવના ખરી જ. કેટલાક તો વળી રાથિમક વ પે સાવ
લોખડં ી-પોલાદી પદાથો જ ધરાવ ે છે. મૂળ પદાથના તૂટી પડેલા અહીંતહીં પડેલા ખડં ોની
ધાતુને કદી હવામાને પણ કાટ ચઢવા જેવી અસર કરી નથી. ધરતીના ભૂતળમાં ણી-
અ ણી જગાએ ણી-અ ણી રીતે પટકાયલે ા આ ધાતુિપડં ો યારેક બદામ-મગફળી
જેવડા નાના હતા તો યારેક રમતના દડા જેવડા મોટા ર યા છે, જે એટલા કઠણ
સાિબત થયા છે કે કોઈક રીતે ભાંગી ફોડી તોડી શકાય નિહ.’
હે ટન ટા ડડ અને ડેઈલી હે ટનનું મતં ય િવ ત ૃત અને લગભગ
સમાંતર હતું :
એપોલોિનયાના ડાયો નસ નોંધે છે તમે , િવિચ ર આકાર રકારનો ઘટં ીના
પડના વજનનો પદાથ એજો પોટેમોસ નગરથી દૂ ર પડયો યારે લોકો હચમચી ઊઠ્ યા
હતા. જો એવો જ ધાતુ-પ થર સઈે ટ એ ડ્ ઝ દેવળ પર તન ે ી પૂણ ગિતથી પડે તો
ઇમારતનું ટાવિરયા િનશાન ધરાશયી થયા વગર રહે નિહ. કદીક વળી આખા
દેવળનયે જમીનદો ત કરી નાખ.ે અમને જો કહેવાની છૂ ટ મળે તો કહી શકીએ કે
િ ર તી-યુગ પહેલાં પણ આવા ગોળાઓ ર માંડની અ ણી િદશામાંથી પ ૃ વી પર
ઝીંકાયા છે. યારે તમે ને સળગતા દોડતાં પૂછ
ં િડયા પ થરો તરીકે જ ઓળખવામાં
આવતા. ગલૅ િે ટયાના સાયબલે માં પડેલા આવા બળબળતા ગોળાનો ઉ લખ ે છે, જેને
પાછળથી રોમ અને િસિરયા લઈ જવામાં આ યા હતા. એ ઈ રીય િચ નો પછી તો
‘સૂય’ વ પે જ પૂ તા ર યા. મ ામાં જે કાળા પ થરની પૂ થાય છે એ પિવ ર
પ થર પણ યૂમાના શાસનકાળ દરિમયાન પ ૃ વીને ભટે મળેલ ઈ રીય પદાથ જ
મનાય છે ને ! અથ ં મારની પૂજનીય તલવાર આવી અવકાશી ભટે નું જ એક વ રાકાર
પ હશ ે !
િ ર તી યુગની શ આત સાથે તો એવા આકાશમાંથી આવી પડતાં ગોળા-
પદાથોની નોંધ રાખવી પણ શ થયલે ી છે. આ સઈે સના એનિશશમ પરગણા પર
આવી પડેલી બસો રતલની આવી કાળમીંઢ િશલાનો ઉ લખ ે છે. રોવી સના મો ટ
વઈે સન િવ તારમાં માનવીના માથાના આકાર- રકારનો ગોળો ઝીંકાયો હતો તન ે
ે ો વગ
ે ંુ વજન ભારે હતુ.ં મસ
રચડં હતો, તન ે ડે ોિનયાના લાિરિન લ ા પર પટકાયલે ા અદ્ ભતુ
પદાથનું વજન તો બાવન રતલ જેટલું હતુ,ં જેમાંથી વધુ રમાણમાં ગધં કની ગધં આવતી
હતી. ૧૭૬૩માં ચારટ્ રીસના યૂસ સીમાઓ પર પડેલો ખરબચડો ગોળો એટલો તો
ધગધગતો અને ગરમ હતો કે ધરતીમાં ડે ધરબાઈ ગયા પછી પણ તન ે ો તાપ ઓછો
થયો ન હતો. ૧૨૦૩માં લઈે ગલના નોરમન નગરમાં ઝીંકાયલે ા ‘બિનંગ બોલાઈડ’ _
સળગતા ધૂમકેતુન ંુ વણન આ રમાણે છે :
બપોરે એક વાગ.ે આકાશ એકદમ વ છ હતુ.ં યારે એક ઘણાં મોટા
આકારનો ગગનગોળો દિ ણ-પૂવથી ઉ ર-પિ મ તરફ હવાને વીંઝતો, પવનના નવાં
મો ંઓ ચીંધતો પસાર થઈ ગયો હતો. થોડા સમય પછી જ આકાશ વાતાવરણમાં એક
રચડં ધડાકો થયો હતો જે દૂ ર દૂ ર સુધી સભં ળાયો હતો. પાંચથી છ િમિનટ સુધી
સ યલે ા કાળાં વાદળે વાતાવરણને ઘે ં બનાવી દીધું યાં સુધી એ ઘુ મ કાળં ુ વાદળ
યાં ને યાં જ િ થર ર યું હતુ.ં આ પહેલાં રચડં મુ ય ધડાકા પછી બી અનક ે
નાના-મોટા ધમાકા થયા હતા અને પછી લ કરી બદં ૂ કોની ગોળીઓ છૂ ટે એમ સરેરાશ
અવાજો આવતા ર યા હતા. બે લ કરો સામસામા ગોળીબાર કરતા હોય એવો ભાસ
થતો હતો. દરેક ગોળી વાદળની બહાર એક િત ણ-તી ર આગ જેવી િદશા દોરી દેતી
હતી. તે િસવાય બીજો કોઈ અિ ન દેખાયો વરતાયો પરખાયો ન હતો. કોઈ મુ ય રચડં
અગન વાળા નિહ. નાની નાની તપલે ી લખોટી જેવડી હ રો ધાતુ-વાિહનીઆે ફકાતી
રહી. એ પ થિરયા લખોટી આસરે ૧૧ િકલોમીટરના રદેશમાં ફેલાઈ પછડાઈ હતી.
તમે ાંથી અગનઝાળ નીકળતી ન હતી પણ જ ર બહાર આવતી હતી. થોડા િદવસ પછી
એ પ થિરયા ધાતુની લખોટીઓ અદ્ ભતુ રીતે કઠણ અને સખત માલૂમ પડી હતી.
 ધી ડેઈલી હે ટને આ ઘટનાને મુ ય બનાવી તન
ે ી પર વધુ િવગતો આપે
રાખી અને ત ં રીલખ
ે પણ લ યો.
બી વતમાનપ રો પણ પોતપોતાની રીતે આ આકાશી ઘટનાને જુ દી જુ દી
રીતે ચગાવતા જ ર યા. છાપાંઓ પધા ખાતર પણ એક લખે તે લખવા, તથ ે ી વધારે
જણાવવા ત પર રહેતા હોય છે. એક રીતે તો એ સમયગાળો ધૂમકેતુ-યુગ જ બની
ર યો.
ડેઈલી હે ટન અને હે ટન યૂઝે પડેલા એ ગોળાનો આકાર ચદં ્ રથી
બમણો જણા યો. ઉપરથી માિહતી આપી કે ૧૨૫૪માં આવો જ દોડતા અગનગોળો
હરવથ, ડલીં ટન, ડરહામ ડ ડીના આકાશમાંથી પસાર થઈ ગયો હતો. તે યાંય
પડ્ યાનો ઉ લખે નથી પણ તન ં ડી હતી, સોનરે ી રંગ, પહોળો
ે ી લાંબી ઝગમગતી પૂછ
આકાર, તીર જેવી િનધાિરત િનશાન-ગિત અને આકાશી રંગની એવી િવરોધાભાસી
રંગ રિ રયા હતી કે જોવામાં પ તા અનુભવાતી હતી.
વધુમાં ફરીથી જણા યું હતું કે એ હરવથ અગનગોળો ફાટ્ યો ન હતો. તો
રા સમાં ૧૪મી મન ે ા રોજ નજરે પડેલી આવી જ અગનરેખા ફાટી હતી અને ફાટતી
રહી હતી. મા ર પાંચક ે સકે ં ડ જ દેખાયલે ા આ દોડતા દાવાિ નએ આકાશમાં દોરેલા છ
િડ રીના ધનુષની િવશાળતા લાંબે સુધી સઘ ં રાઈ રહી હતી. પહેલાં મા ર આગ લાગતી
એ યોત રેખા પછીથી લીલી, ભૂરી નજરે પડી હતી અને અતં માં ઝગઝગતાં ધવલ
રંગમાં શોભી ઊઠી હતી.
યારબાદ ધડાકો સભ ં ળાયો યારે અવાજની ગિતને લ માં લતે ાં તે ૬૦થી
૭૦ િકલોમીટર દૂ ર હશ ે એવો અદં ાજ કાઢી શકાયો. યારનાં સાધનો વડે જે ગણતરી
થઈ હતી તે મુજબ એની ગિત સક ે ં ડના ૧૩૦ િકલોમીટરની હતી, ધરતીથી આકાશની
ે ી ૧૫૦૦ ફૂટની ચાઈ હતી. સૂય ફરતે ધરતી ફરે છે, એ ગિત કરતાં આકાશી
તન
પદાથની ગિત ઘણી વધારે ઝડપી હતી.
પોતે રહી ગયા હોય એમ હે ટન મોિનંગ અને પછી હે ટન ઇવિનગ
ં પોતે
િવશષે માિહતી આપતાં હોય એમ વાચકોને જણા યું હતું :
સાઈિબિરયામાં દેખા દીધલે ા એક આવા જ રકારના પ થિરયા ધાતુિપડં નું
વજન ૧૦૦ િકલોથી જ ર વધારે હતુ.ં બી એ રાિઝલમાં દેખાયલે ા ધાતુ રંથનું
વજન ૬૦૦૦ િકલો રામ જણા યું તો રી એ એનું વજન ૧૪,૦૦૦ િકલો રામ અદં ા
દીધું હતુ.ં આ વજનની સાિબતી માટે ઓિલ પસના ટ્ યકુ ુ માનનો હવાલો અપાયો હતો.
વળી ચોથાએ મિે સકોમાં ડુરા ઝે ખાતે ઝટકાયલે ા આવા પાષાણિપડં નું વજન ૧૯,૦૦૦
િકલો રામ હેર કયું હતુ.ં
 હે ટોિનયનના વાંચકો પહેલાં તો કૌતુકથી બધું વાંચતા સાંભળતાં ચચતા
ર યા, પણ પછીથી એક તનો ભય પણ અનુભવતા ર યા. કોઈક રકારની
અણ ણી િચતં ાથી તમે ના તન-મન જતા ર યા. પોતાની રીતે જ િવચારતા અને
ક પનાના ઘોડા ઉડાડતા નાગિરકોની ધારણા હતી કે ીમાનો ફોરસીથ અને હડ સને
ે કે ડુરા ઝોથી મોટોય હોઈ શકે. સભ
શોધલે ો ધૂમકેતુ ટ્ યકુ મન ં વ છે કે આજનો એ
અિ નિપડં આકાશની પદં રસો ફીટથી ઓછી ચાઈએથી પણ પસાર થયો હોય ! અને
જો એ ધૂમકેતુ હે ટન િ િતજ પરથી પસાર થયો હોય તો હે ટન તન ે ી રમણક ામાં
ખ ં જ. જો તમે જ હોય તો ધૂમકેતુન ંુ પુનરાગમન ન ી જ ખ ં કે નિહ ?
ધારો કે, હા હા ધારો કે, એના એ રમણમાં એ કેટલાક મણનો કે મણમણનો
ધૂમકેતુ જો હે ટન પર રાટકે, તૂટી પડે તો… તો હે ટનનું શું થાય તે તો ભગવાન
જ કહી શકે. એથી અ યારે જ નગરવાસીઓને એના પિરણામ િવષે જણાવવું જ ર યું
અ યારે જ, કેમકે પછી યારેક તો મોડું જ થયલે ંુ કહી શકાય. આવા વતં ધસમસતા
ગોળા કે અગનગોળા િવષે બધાએ માિહતગાર હોવું જ ર યુ.ં અ યા િટચાઈ મરે,
જેવી ઉિ ત અહીં સાચી પડી શકે.
એટલ ે ફરીથી એ બધી વાતો તા કરવી, તા રાખવી જ રી છે.
એટલ ે જ થાને ગિત સાથે ગુણવામાં આવ,ે સાથે જ જોરથી પડતા પટકાતા
આકાશી પદાથના િનયમ કે કાનૂનને લ માં લવે ામાં આવ ે ! ધારો કે આવી પડતો એ
પદાથ ચાર હ ર િકલોમીટરની ચાઈ પરથી પડે છે, અને તન ે ી ઝડપ એક સક
ે ડના
રણ હ ર મીટર જેટલી હોય, એટલી તો હોય જ તો. યાં તે પડે એ પ ૃ વીની સપાટીનું
શું થાય ? મા ર સપાટી જ નિહ, વતૂળાકાર િવ તારની સપાટી.
હે ટન રેસે પોતાની એ નાગિરકી ફરજનો પણ ઉ લખ
ે કયો જ કે બી
કોઈ વતમાનપ રોએ આ ગિણિતક ઘટનાને યાય કેમ આ યો નિહ હોય ?
આવી વાતો રગટ થતાં જ હે ટન વ તીમાં ઉ ેજના ફેલાઈ ગઈ. બધે એક
જ વાત, ધૂમકેતુ ધૂમકેતુ એ આ યો. આ આ યો. આમથી આ યો, આ તૂટી જ પડયો
સમજોને ! એ દ્ િવધા ભરેલી િચતં ા ચોકઠે ચબૂતરે થતી જ અને ઘર કુ ટંુ બમાંય થતી.
મિહલાઓ તો આવી પડનાર ધરતીકંપથી તૂટતાં મકાનો અને દેવળોનો જ
યાલ કરી શકતી. ીઓ યારે એવી ભયજનક જમીનદો તી ક પના કરીને
પુ ષોને પૂછતી, ‘ યાર શું કરીશું ?’ એટલ ે કે, ‘કેવી રીતે બચીશું ?’ યારે પુ ષો
ખભા ઉલાળતા, કેમકે તમે ની પાસય ે કોઈ જવાબ કે ઉપાય ન હતો. આવી અ ણી
આકાશી આફત કદી આ ધરતી પર આવી જ ન હતી, તમે ની હયાિતમાં તો નિહ જ.
 અગાઉ જેમ અવકાશી સશ ં ોધકો જ મા ર ટેિલ કોપમાંથી જોતાં તમે હવ ે
ર યકે હે ટનવાસી આકાશી િ િતજ તરફ મીટ માંડવા લા યા. િદવસ હોય કે રાત,
નજર ઉપર. િદવસ કરતાં રાતના વધારે ગ ૃિત. આકાશ ચો ખું હોય કે વાદળ-છાયુ,ં
નજર તો ચી ને ચી જ. વળી કોઈક આકાશી હાલતાચાલતા પદાથને િનહાળી બૂમ
પાડી ઊઠતું ‘જુ ઓ તો યાં, કંઈ આવ ે છે ?’
આ તરફના િવ તારમાં આટલા જ થામાં િફ ડ લાસ કયારેય વચ ે ાયા ન
હતા. જે થવાનું હોય તે થાય, એમ િવચારીને વપે ારીઓ દૂ રબીનો ખડકવા લા યા.
નાના મોટા બધાંનાં ગળામાં દૂ રબીન લટકતાં જ હોય અને કોઈક અણસાર થયો નથી
કે બધાં આંખે દૂ રબીન ચોંટાડી ઉપર જોતાં જ થઈ ય !
ં િડયો અગન રવાસી, એ ધૂમકેતુ પાછો ફરશ ે
એ પ થર, એ ગોળો, એ પૂછ
ે ી કોઈને ખબર ન હતી પણ બધાં હેબતાઈ ગયા હતા. ગમ ે યારે ત
કે નિહ, તન
આવશ,ે આવી શકે છે, એ રાટ યો જ સમજોને !
ના, મા ર હે ટનની જ આ દશા ન હતી. આજુ બાજુ નાં ગામ નગરોનો ભય
િવ તાર પણ વધતો જતો હતો. એ વતુળમય રેખા ધીમ ે ધીમ ે મોટી ને મોટી થતી જતી
હતી. પણ કે દ્ ર થાન તો હે ટન જ. એટલા ખાતર કે ઘૂમકેતુએ પોતાની પૂછ ં ડી
સહુ રથમ હે ટન પર ઝાપટી ખખ ં રે ી હતી.
અને તમે છતાં પલે ંુ એકમા ર છાપું આ આખી ઘટનાને ગ મતની રીતે
િનહાળતું હતુ,ં જેણે અગાઉ આ િવષયની મ ક ઉછાળી હતી. તણ ે ે થોડાક હળવાશ
સાથે પણ આરોપ મૂકી જ દીધો હતો કે હે ટનવાસીઓને માટે આ ભયનું વાતાવરણ
ં ોધકો જ છે.
ઊભું કરનાર પલે ા બે કહેવાતા ખગોળશા ીઓ કે આકાશી સશ
ં ે કેટલાક ધારદાર ર ો પૂછ્યા હતા :
એ વતમાનપ ર પચ
ં ે ીમાનોને આખો વખત સતત અને કામધામ છોડી દઈને ટેિલ કોપમાં
એ બન
ખૂપં ી જઈ આકાશ તરફ જોયા કરવાની શી જ ર હતી ?
એહ તમે ને કોણે આ યો ?
તમે ણે એ માટે કોઈ જ રી પરવાનગી લીધી હતી કે નિહ ?
જો ન લીધી હોય તો પોતાના દૂ રદશનથી આકાશી તારા િસતારા રહોને
અડપલાં કરવાનો તમે નો શો આશય હતો ?
એમણે સામ ે ચાલીને જ આકાશને છંછેડેલું નિહ કહી શકાય ?
એ કામ માટે બી કોઈ વધુ વોલીફાઈડ અનુભવી તારક િવશષે ો હતા
ખરા કે નિહ ?
 જો સરકારી ઓ ઝરવટે રી જેવા અિધકૃ ત િનપુણો એ કામ કરતા હોય તો
પછી તમે નાં કામને અવગણીન,ે પોતે વધુ હોિશયાર છે એમ મનાવી આવા અજબ કામમાં
એ મહા(?)પુ ષો, મહાન(?) વ ૈ ાિનકોને ટાંગ અડાડવાની શી જ ર ?
કુ દરત કુ દરતનું કામ કરે જ ય છે. કદી એમાં જરાય ચાંચ ંૂ થઈ ? સૂરજ
વધારે ઓછી ગિતથી દોડ્ યો ઊડ્ યો કે પડ્ યો ? ચદં ્ ર પોતાની ધરી છોડીને વધુ ન ક
આવવા ત પર થયો ? તારાઓ આંખ િમચ ં ામણાં કરે છે, એ તમે નો વભાવ છે, પણ કદી
તમે ણે આંખો કાઢી માનવ તને ડરાવવાનો રયાસ કયો ખરો ?
કુ દરત એક યવિ થત રકૃ િત છે. િશ ત અને શરમાળપણું તન ે ા સદ્ ગુણો
છે. તન ે ે ગોદા મારી ઝાપટવાનો શો અથ ? જો તમે કરવામાં આવ ે તો આકાશી િવ
નારાજ થયા વગર રહે કે ? નારાજ કદાચ ન થાય પણ તમે ની રિ રયામાં તો ખલલે
પહોંચ ે જ ને ? અને એકાદ પદાથ છૂ ટો ન પડી શકે ?
હા, હે ટન ભયમાં છે સણસણતા સક ં ટમાં છે જ, સિ પાતને કારણ છે જ.
આગ, તોફાન, વા-વટં ોિળયો કે ચોરીલૂટં માટે વીમા ઊતરે છે. આમ આભ રાટકે તન ે ે
માટેનો વીમો કોણે ઉતાયો છે ?
ધારો કે, હા, આ બધી વાતો ફરી ફરીને ધારવી જ પડશ,ે યાં સુધી સાચી
આફત ન આવી ય યાં સુધી ધારણાના પારણામાં જ જગતને યા કરવાનું
ર યુ.ં ધારો કે એ પ થર હે ટનના મુ ય દેવળથી દશ ગણો મોટો હોય, પહાડ જ
કહોને ! હા, એ પહાડ પૂરી ગિતથી અક પીય વગ ે ીલી શિ તથી જો હે ટન પર
રાટકે, ઝીંકાય, પટકાય, પસે ીને બહારની સ ૃિ સાથે જ જમીન અદં ર ડે ડે
ધસમસી ય તો શું થાય ? હા હા, તો શું થાય ? અને ધારો કે એવા એક પહાડી
પદાથ સાથે બી નાના મોટા અનક ે ધાતુપડં ો કે પાખડં ી પાષાણો હોય, અને બૉ બ
વષની જેમ લ કરી ગોળીબાર વ પે ધણધણે તો શું થાય ?
િવનાશને કોઈ િનવારી શકે તમે નથી એમ જ લાગે છે, રલય આ યો છે કે
આવી જ ર યો છે. કદાચ ધમ પુ તકોએ પણ આવી રલય આગાહી પોતાની રીતે
કરેલી જ છે.
આ િવ લવકારી મહાિવનાશમાંથી બચવાનો ઉપાય દરેક વ ે પોતાની રીતે
કરવો પડશ.ે કેમકે પલે ા યાિતલોલુપ અ વષે કો કંઈ જ કરી શકશ ે નિહ. એમને એ
િવષને ંુ ાન જ નિહ હોય. િબલાડી જો િશકાર પર રાટકે છે તો પછી શું થશ,ે એ
િવષય એનો નથી, જવાબદારીએ એની નથી. શીકું તૂટે, પડે, ભાંગ,ે ફૂટે, ઢોળાય,
ખરડાય એની સાથે િબલાડીને શી લવે ાદેવા ? આકાશી શીકું તોડનારે તોડી પાડ્ ય.ંુ હવ ે
તમ ે ણો ને તમારી દુ િનયા ણ.ે સબ સબકી સમાિલયો મ મરે ી સમાલતા હં ૂ ! અને મ ૈં
ં ાળવાનો છું ?
જો મારી જ નિહ સમાલી શકું તો પછી તમને શું સભ
 ગામના ગ ૃત લોકો ફરીથી એ જ સવાલ પૂછે છે. પલે ા ડહાપણના ભડં ારા
ીમાન ફોરસીથ અને હડ સનને ઘરમાં ભરાઈ રહેતા શું થયું ? ઘર સુર ા અને શાંિત
માટે છે કે છાપરી ઉપર નાચવા માટે ? હાલતાં ડોલતાં નાચતા કૂ દતા સળગતાં નિહ –
સળગતાં પૂછ ં ડાવાળા કે પૂછં ડાં વગરના પ થરો પહાડો ધાતુિપડં ો કે ખરતા તારાઓ
આકાશમાં દોડાદોડી કયા કરે તો છો કરે. એમાં એ ફોરસીિથયા હડ સિનયાના
િપતા ીઓનું શું લૂટં ાઈ જતું હતું ?
ે ારો એ બે જણા જ છે. જો હે ટન િવનાશ પામશ ે કે ધરતી પરથી
ગુનગ
નાબૂદ થઈ જશ ે તો તને ી બધી જવાબદારી એ દોઢ-ડહાપિણયાઓની રહેશ.ે શતે ાન પણ
જેવા સૂસવાટા ભરેલા શાપ ન વરસાવ.ે એવા સણસણતા ાપ એ બે અદક પાંસિળયા
અધીરા અધૂરા અ વષે કોએ વરસા યા છે.
અમ ે અમારા હે ટન પચ ં ના સુ શાણા સ માનનીય વાચકોને પૂછીએ છીએ
કે ખગોળની જ ર શી છે ? આકાશને િનહા યા કરવાથી કયા લાડવા મળી જવાના
છે ? તમે ન કરવાથી આજ સુધી કોઈ નુકસાન થયું ખ ં ? કેવા હેમખમે અને
મનમોકળા આનદં થી બધાં વતા હતા, િવચરતા હતા અને િવહરતા હતા ! કોઈ ભય
ં ા નિહ, કોઈ િચતં ા નિહ, કોઈ ઉચાટ નિહ. મઝેથી ફરો હરો ચરો.
નિહ, કોઈ શક
જવાબ આપશો તકિવદ્ દો, િવચારકો, દેખીસૂણી ણનારાઓ કે
આકાશીદશન બધં થવું જોઈએ કે નિહ ? કંઈ નિહ તો પલે ા બે કહેવાતા આકાશી
પટેલોના ટેિલશ ો છીનવાઈ જવા જોઈએ કે નિહ ? તમે ના એ િવનાશક હિથયારો
જ ત કરી તમે ને પકડી જકડી લઈ તમે ની પર કામ ચલાવવું જોઈએ કે નિહ ?
સવાલ પૂછવાનો અથ નથી. ર ો ઊભા કરનાર ભલ ે ઊભા કરે, આપણે
જવાબ શોધવો જ ર યો. જવાબ આપનાર રે ચમન ે િ રલતે -સાવિરનથી વળી બીજો
ચિઢયાતો કોણ છ ? દરેક રીતે સવ ે પારંગત પિરપૂણ િનપુણ િવ યાત િ રલતે ે તો
ચોકખું જ ક યું છે. દરેક નવા તારાની શોધ શું માનવીને નવું સુખ આપી ય છે ?
િવ ત ૃત ચચા માગતું આ એક જ વા ય પૂરતું છે.
અને જુ ઓ કે એ સૂ રને ભૂલી જઈને પલે ા બે ખણખોિદયાઓએ આકાશને
એવું ખોદી ના યું કે આકાશી અિ નકણોની અગન-રજકણો ઊડી ઊડીને આપણી પર
પડી રહી છે. એ અગનવષામાંથી આપણને કોણ બચાવશ ે ? કોણ ?? કોણ ??? કોણ
????
અમ તી અને હેતુ વગરની કોઈ સૂસી માનવીનય ે ગમતી નથી. યારે આ
તો ઈ ર છે, કહો કે કુ દરત છે. પલે ા અજિં પત અણવીતરાઓએ શા માટે તારાની
સૂસી કરવી જોઈએ ? ભલન ે ે એ સરતો હોય, ફરતો હોય, તરતો હોય કે ખરતો હોય
!
 ં ે બડેખાંઓ એવો જુ ગાર રમી બઠે ાં છે
મા ર સૂસી ગ મતને ખાતર એ બન
કે આજે િવનાશ િવ લવ રલય િસવાય બી કોઈ ક પના થઈ શકતી નથી.
આપણે ઈ રને કદી જોયો નથી, એટલ ે કે એની કૃ પાથી તો માિહતગાર
છીએ, પણ એને ખૂલી આંખે કદી જોઈ શ યા નથી, પણ શતે ાનને તો જોઈ જ શ યા
છીએ, દુ ભા ય ે એક નિહ બ-ે બે શતે ાનોને ! શું થશ ે હવ ે ? શું થશ ે ??
 ૭

થોભી ઓ ધમૂ કેત ુ યાં છે યાં ઓ

ધમૂ કેત ુ
હે ટન પચ ં ના ઉપરના આ ેપા મક લખ ે નો ીમાન િડન ફોરસીથ અને
ડૉ ટર હડ સને શો જવાબ આ યો હશ ે ? કંઈ નિહ. ણે એ િવષે તઓ ે કંઈ ણતાં
જ નથી, એવું કંઈ વાં યું જ નથી. અ ણ હોવુ,ં અ ણ રહેવુ,ં અ ણ થઈ જવું એ
અસહમતીનો એક રકાર છે. અ યા દેખાવાથી થોડોક ઉચાટ થાય પણ જવાબ
આપવાથી વધારે ઉપાિધ ઊભી થઈ શકે છે.
બન ં ોધકો એ બધી વાતથી અિલ ત રહેતા હતા કે રહી શકતા હતા, પણ
ં ે સશ
તમે નાં કુ ટંુ બીજનોની વાત તો જુ દી જ. િમ ઝને તો આ બધી હોહાથી ઝાટકો જ લા યો
હતો. પોતાના શઠે -માિલક ઉપર આવો બધો કાદવ ઉછાળી તમે ણે ભયાનક ગુનો કયો
હતો. શું ફોરસીથ મહાશયને લઈને જ હે ટન પર િવનાશ િઝક ં ાયો હતો ? મારા
બટે ાઓ, એમના મનમાં સમજે છે શું ? મા ં ચાલ ે તો, ચાલ ે તો… ! ીમાન ફોરસીથે
એવા આ ેપોનો િવરોધ કરવો જ જોઈએ અને માનહાિનનો દાવોય ઠોકી દેવો જોઈએ
એથી લખનારને ખબર પડે કે હેરમાં ગમ ે તમે બબડવું સહેલું નથી. જજ રોથ એક
નબ ં રના યાયાધીશ છે. આવો પાયા વગરનો મલે ઉછાળનારને તઓ ે કદી માફ કરે
નિહ. જેલમાંય પૂરી દે અને લા ખોનું વળતર પણ અપાવ ે ! બી વખત એલફેલ
લખવાની ખો જ ભૂલી ય !
નાની પણ નાદાન નિહ, એવી લૂએ પણ વાતને ગભ ં ીર વ પે વીકારી
હતી, પણ અદં ર ખાનથે ી તે હે ટન પચ ં સાથે થોડીક સહમત હતી જ. િપતા તથા
ફોરસીથે અતં રાય ઊભો કયો ન હોત તો પલે ો ધૂમકેતુય એની જ મળ ે ે પસાર ન થઈ
ગયો હોત ! એ કંઈ સામ ે ચાલીને બન
ં ે ઇ છુ કોને ઓછો જ માિહતી આપવાના હતો ?
છાપાંએ ચીંધલે ા મુદ્દાઓ મુજબનું નુકસાન તો થયું જ હતુ.ં ખાસ કરીને
બનં ે કુ ટંુ બને અસર પહોંચી હતી. મોરીસ ટ્ રીટ અને ઇિલઝાબથ ે ટ્ રીટને એ
હોબાળાથી પ હાિન થઈ હતી. લૂને અગાઉ જે અણસાર આ યો હતો એ આપિ તો
આવીને જ રહી હતી.
ે ે જે ર યાઘાતો આ યા હતા તન
ઉપરના લખ ે ંુ ખડં ન િપટ્ સબગ અને
િસનિસનાટી ઓ ઝરવટે રીએ કરીને તન
ે ો જવાબ પણ આપી દીધો હતો બન ં ે સરકારી
િનરી ણ કે દ્ રોએ અિધકૃ ત રીતે જણાવી દીધું હતું કે બન
ં ે અ વષે કોને પોતપોતાની
શોધનો અિધકાર છે. એમાં તમે ણે કંઈ જ ખોટંુ કયું નથી અને આવી આકાશી બાબતમાં
સરકારી આકાશી દશનને મદદ પ કાય જ તમે ણે કયું છે.
આ રકારના ખુલાસા અને િનદોષતા તથા િન કપટ રમાણપ ર પછી બન ં ે
અ વષે કો પોતપોતાનાં કામ ે લાગી ગયા હતા. તમે ને વતમાનપ રોની પરવા ન હતી, તો
પોતાનાં કુ ટંુ બીજનોનીય પરવા ન હતી. એટલ ે સુધી કે ઘરમાં મહ વનો લ ન રસગ ં
આવી ર યો છે, એ િવષય ે ણે તઓ
ે ભૂલી ગયા હતા.
આવો રમાિણત ખુલાસો કોઈ ઇનામ કે એવૉડ ન હતો. તમે છતાં તમે ના
આગળ ઉપરના સશ ં ોધનને એથી વધુ રો સાહન મ યું હતુ.ં વચમાંની હવ ે કોઈ જ
આડખીલી રહી નથી, ણીને તઓ ે અગાઉ કરતાં પણ વધુ તી ર અને િત ણ
આકાશદશનમાં લાગી ગયા હતા. અગાઉનું તારણ વઘુ ચીવટ સાથે ચકાસીને ફરીથી
આવનારા ધૂમકેતુની તમે ણે ગણતરી પણ શ કરી હતી. આ ઝનૂનનું કારણ મૂળ જે
ે ા કરતાં વધુ તે લું હતુ.ં ગિણત બાબતોમાં બન
હતું તન ં મે ાંથી કોઈ એકબી ની
પાછળ રહી જવા માગતા ન હતા અને પહેલા નબ ં રની દોડ માટે હ તમે ની ઝઝં વાતી
ગિત તો ચાલુ જ હતી કે વધી હતી. બન ે ે જ તમાલ-તાજ મળી શકે તમે હતું કે
ં મે ાંથી તન
જે ગણતરીમાં આગળ રહે. આ તમાલ-તાજ અથવા પામ-મુગટનું મહ વ અખડં સોનાના
કોઈ વજનદાર મુગટ કરતાંય વધારે હતુ.ં
પણ બન ં ને ાં સાધનો કંઈક ટાંચાં પડતાં હતાં. તઓ ે ણતા હતા કે આ
િવષયની જે હોહા થઈ છે, એથી વધુ શિ તશાળી સશ ં ોધકા પણ પધામાં જોડાઈ જશ ે
અને તમે નું કામ મુ કેલ બની જશ.ે ફાયદો એટલો જ હતો કે જે કંઈ થયું હતુ,ં અને
કદાચ થવાનું હતું તે હે ટન િ િતજમાં જ થવાનું હતુ.ં બન ે ે કોઈ રી શિ તશાળી
ં ન
પધકની પરવા ન હતી. બસ એ બમે ાંથી કોઈ આગળ નીકળી જવું જોઈએ નિહ.
એટલ ે કે બી કરતાં પોતે જ રથમ રથમ રથમ રહેવાનું હતુ.ં
રી ના ભયથી બન ે ી િચતં ા વધી હતી અને બન
ં ન ં ે એકબી થી વધુ
ઝઝૂ મવાનો રવાસ કરતા હતા, ઝઝૂ મતા જ હતા, પણ સીિમત સશં ોધન ય ં રોને લઈને
ે ધારી રગિત સાધી શકતા ન હતા અને અદં રોઅદં ર જ હડખાયા બની રહેતા.
તઓ
ીમાન ફોરસીથે ઓછામાં ઓછો વીસ વખત ઓિમ રોન પર બળાપો કાઢ્ યો
હશ,ે જેનો જવાબ ઓિમ રોન પણ સાવધાની અને પડકારની સ ં ામાં આપી રહેતો.
ડૉ ટર હડ સન આવો કોઈ કોપ કોઈના પર ઉતારી શકે તમે ન હતુ. એટલ ે
તઓે તે જ પગ ઠો યા કરતા અથવા ઊછ યા કરતા. પોતાની તને જ તઓ ે એવા
ઠપકારતાં ણે તઓ ે કોઈ બી પર શાપ વરસાવી ર યા છે. એક વખત તો હાથની
મુ ીને બદલ ે મુ ીમાંન ંુ કે મુ ી સાથન
ે ંુ કોઈક સાધન જ પોતાના માથામાં ઠોકી દીધું યારે
બી એ તમે કયું હોય તમે તમે ણે પડકાર દીધા, ‘કોણ છે ? સીધા કરી નાખીશ બધાંન.ે
તમ ે તમારા મનમાં સમજો છો શું ? હંુ ડૉ ટર હડ સન છું , હે ટન ધૂમકેતુનો રથમ
ં ોધક.’
સશ
સરકારી ઓ ઝરવટે રીએ પોતાના ખુલાસા લાગતા વળગતા વતમાનપ રોને
પણ મોકલી આ યા હતા. એ વાતને રણ િદવસ પસાર થઈ ગયા. સમયના મુ ય
કે દ્ રિબ દુ ઘિડયાળ સૂરજદાદાએ બધાં સમ તારીખ ૨૨મી એિ રલ ધરી દીધી.
બી વીસ િદવસ અને પલે ી મહ વની તારીખ આવી પહોંચતી હતી. મહ વની અને
ં તી હતી કે એ
સાંસાિરક રીતે મહાન. જોકે લૂ ગમ ે તવે ી અધીરાઈની વચમાંથી ઝખ
તારીખ કેલૅ ડરમાં ન જ હોય, નીકળી ય, ફાટી ય, અદૃ ય થઈ ય.
પૂરતી ચચા બાદ ીમતી હડ સને ન ી કયું કે, તઓ ે લ નના િદવસ સુધી
તમે ના પિતને કંઈ જ કહેશ ે નિહ. કહેશ ે યારે પણ એટલું જ કહેશ,ે ‘આ તમારી હેટ,
આ તમારો કોટ, , આ તમારા મો ં. સઈે ટ એ ડ્ ઝ જવાનો સમય થઈ ગયો છે.
ચાલો.’
જો તે જ વખતે ધૂમકેતુ પસાર થાય તો વાત જુ દી, બાકી ીમાન પિતદેવ પણ
સામ ે કોઈ િવવાદ ઊભો કરવાના ન હતા.
ઇિલઝાબથ ે ટ્ રીટના ીમાન િડન ફોરસીથના ઘરમાં આવું સાફસૂથ ં
વાતાવરણ ન હતુ.ં િમ ઝે જોરદાર રયાસ કરવો જ ર યો, ઘોંઘાટ સિહતનો, અને તન
ે ે
શઠે સાહેબ તરફથી સામો જવાબ અચૂક મળતો જ.
‘ભાિણયાનાં લ ન છે, ભાિણયાના કંઈ ખબર પડે છે ?’ િમ ઝના એવા
ઉ પાતની કંઈ અસર થાય તમે ન હતી.
એટલ ે બાવીસમી એિ રલ ે યારે બન ં ટેબલ પર એકલા હતા
ં ે જણા ડાઈિનગ
યારે વાતાવરણ મૌન પણ ધૂધં વાયલે ંુ હતુ.ં જેવા ીમાન ફોરસીથ,ે ભોજન ઝડપથી
આટોપી, દૂ રબીન મજલ ે જવા પહેલ ે પગિથય ે પગ મૂ યો કે, શિ તશાળી બૉ બ ફાટે
એમ િમ ઝે ક યું : ‘મહેરબાન સાહેબ ી, મારે આપને કંઈક કહેવું છે.’
‘કહેવું છે ?’
‘યાદ અપાવવું છે.‘
‘હંુ ઉતાવળમાં છું . ઝટ…’ આગળ તઓ
ે બો યા હોત તો કહેત કે, ‘ભસી
મર.’
‘ઉતાવળમાં હંુ પણ છું .’ િમ ઝ હવ ે પોતાના હ નું બરાબર પાલન કરવા
લાગી, ‘હા, હંુ પણ ઉતાવળમાં છું . મારે આ બધી રકાબીઓ ડીશો ટેબલ બધું જ સાફ
કરવાનું છે. તમારા ભૂગ
ં ળા રાહ જોઈ શકે છે.’
‘ઓિમ રોન મને ઉપર બોલાવ ે છે, જ ર કોઈક તાિકદની વાત.’
‘તાિકદની વાત મારી, એટલ ે અમારી, આપણી પણ છે જ. એ આકાશી
સરતાજની ઐસીતસ ૈ ી. હા, મા ં નામ દઈને કહેજો એ મોિમયાન,ે ઐસીતસ
ૈ ી, આંધળો
ઘોડોય સાથીના પલકારાને સમ ય છે.’
‘એ ખ ં પણ મારો ગોળો…’
‘ગબડી જવા દો એન.ે ’ હવ ે વધુ સખત બની મુદ્દાસરની વાત પર આવતાં
િમ ઝે ક યુ,ં ‘એ ગોળો હોય, તોપગોળો હોય કે ગપગોળો હોય.’
‘એ ધૂમકેતુ છે િમ ઝ.’
‘શો ફરક પડે છે એ ધૂ મકેતુ હોય કે ભુ મકેતુ હોય ? એ થોભી શકે છે
છાપરે, ઓિમયાની સાથે મારો હુકમ છે કે આપ નીચ ે ઊતરો, ઊતરો નીચ.ે ’
‘પણ ઓિમ રોન કે બી કોઈ એ પદાથને પહેલાં જોઈ જશ ે તો…’
‘આકાશમાં વાદળ છે. ગાઢા અને ઘટાટોપ. કંઈ દેખાવાનું નથી કોઈનાથી.
વરસાદ આ પડયો જ સમજો. તમારી તે તમારી હાંસી નિહ ઉડાવો. એ પાઈપમાં આંખો
ખૂપં ાવવાથી કંઈ વાદળ ણ એકમાં ખસી જવાના નથી. નીચ ે ઊતરો.’
સાચી વાત, ખરાબ હવામાન ફોરસીથ કે હડ સન કોઈને આગળ નીકળવા
દે તમે ન હતુ.ં છે લા કેટલાક િદવસથી આકાશ આવું જ હતુ,ં ઘ વાદળછાયું િદવસના
સૂરજની એક જરા સરખી ઝલકેય જોવા મળે નિહ અને રાતના એક નાનો સરખો
ઝબૂિકયો તારોય નજરે પડે નિહ. ભલન ે ે આંખ ફોડી નાખો. તમે ાં વરસાદ કે ફોરાંના
પડદાઓ થોડે સુધી પણ જોવાની પરવાનગી ન આપ.ે યાં સઈે ટ એ ડુઝ ન દેખાય,
યાં એને િવષન ે ા િવચારો તો આવ ે જ યાંથી ?
પોતાના તો ઠીક પણ બી કોઈના વધુ શિ તશાળી ટેિલ કોપમાંથી પણ કંઈ
દેખાવાની શ યતા ન હતી. ખાનગી કે સરકારી કોઈ જ અ વષે કોને આ વાદળાં
ફાવવા દે તમે ન હતાં. સમાચારપ રોમાં પણ ધૂમકેતુ િવષયક કોઈ સમાચાર કે વરતારો
ન હતા. કદાચ એવું પણ હોય કે આ ધૂમકેતુ એટલો મહ વનો નિહ જ હોય કે જેથી
તને ી પર સતત નજર રાખવામાં આવ.ે ઘટના જે હતી ત,ે તન ે ી ઉપર ીમાન િડન
ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સનને જેટલો રસ હતો તટે લો કદાચ બી કોઈને ન હતો.
ફરીથી તે દેખા દેશ ે કે નિહ, એ બાબતની ઉ કંઠા કદાચ આ બે જણાને જ વધુ હતી,
એકબી થીય વધુ.
 િમ ઝને લા યુ,ં કે એના ધિણયામાં એમ કંઈ હાથમાં આવશ ે નિહ. એટલ ે
એનો રલાપ વધારી દઈ તે કહે, ‘િમ ટર ફોરસીથ, આપ શાયદ ભૂલી ગયા છો કે
આપને રા સીસ ગોડન નામનો એક ભાિણયો છે.’
‘ના િમ ઝ, એમાં ભૂલવા જેવ ંુ શું છે ? પણ તન
ે ંુ છે શું ? એનું ત ં ર તો
બરાબર ચાલ ે છે ને ?’
‘ચાલ ે છે, ચાલ ે છે. પ ૃ છા બદલ આભાર િમ ટર ફોરસીથ મામા .’
‘મ એને હમણાંથી જોયો નથી.’
‘શી જ ર ? આપને તો ધોળે િદવસે તારા િનહાળવા મળે એટલ ે બસ.’
‘એ તારી વાત સાચી િમ ઝ, પણ હંુ હમણાં હમણાંથી જરાક ભૂલકણો બની
ર યો છું .’
‘જરાક કે વધારે ?’
‘તું કંઈક અગ યની વાત કહેવા માગે છે, િમ ઝ. કહે કહે…’
‘અગ યની તો છે જ પણ તમારે માટે એ કેટલી અગ યની હશ ે એ હંુ ન કહી
શકું .’
‘કહે.’
‘આપનો ભાણો એટલ ે કે જેન ંુ નામ રા સીસ ગોડન છે, તે પરણી ર યો
છે.’
‘પરણી… પરણી ર યો છે ? શું કહે છે તું ?’
‘સુક યાનું નામ તો આપ નિહ જ પૂછો ?’
‘િમ ઝ ! િમ ઝ !! તું શું કામ મને મૂઝ
ં વ ે છે ?’
‘મૂઝ
ં વું છું કે પજવું છું ?’
‘બધું એક જ છે, વધુ સમય લ ે છે, કઈ વાત તરફ યાન ખચ ે છે તું ?’
‘હંુ તમારી વતણૂક તરફ યાન ખચું છું િમ ટર ફોરસીથ, જો ખચી શકું તો !
આપ હડ સન કુ ટંુ બ સાથે સારો યવહાર નથી આચરતા, હડ સન કુ ટંુ બ ! નામ તો
યાદ છે ને ? ડૉ ટર હડ સન જે મોિરસ ટ્ રીટમાં રહે છે. િમિસસ હડ સન તમે ની
પ ની અને માતા, િમસ લૂ હડ સન બમે ાંની નાની દીકરી, અને િમસ જેની હડ સન,
જેના આપના ભાણા ી સાથે લ ન િનધાિરત થયા છે તે જેની જેની જેની…’
 અગાઉ જેમ િમ ટર શ દ પર ભાર મૂકીને િમ ઝ પોતાના શઠે ીને સબ ં ોધતી
હતી તમે જ દરેક વખતે હડ સન શ દ પર ભાર મૂકી મૂકીને િમ ઝ વાતને ચગાવતી
હતી કે વધુ ધારદાર બનાવતી હતી. હડ સન જેવો દરેક શ દ ીમાન ફોરસીથને
બદં ૂ કમાંથી નીકળેલી સણસણતી ગોળીની જેમ વાગતો હતો. ચારેક વખતના એ
ગોળીબારથી વીંધાયલે ા શઠે સાહેબે છાતી પર હાથ દાબી દીધો જોરથી. પણ તમે ણે કોઈ
જવાબ આ યો નિહ યારે છંછેડાયલે ી િમ ઝે વધુ ગોળીબાર જેવો ર પૂછ્યો,
‘આપ… આપ ી મને સાંભળી ર યા છો ?’
‘હા િમ ઝ હા.’
‘તો પછી ?’ િમ ઝનો સવાલનો ર ચો હતો.
‘તો પછી શુ,ં રા સીસ હ એ જ, એ જ, બલાન,ે એટલ ે કે એ જ કુ ટંુ બની
ુ ક યાને પરણવા માગે છે ?’
‘એ જ, એ જ, એ જ.’
‘ફરીથી કહે િમ ઝ, શું મારા ભાિણયાનો, એ છોકરી… જેની સાથે
પરણવાનો છેવટનો નીધાર છે ? હડ હડ હડ સન – છોકરી સાથે જ ?’
‘છેવટનો િનધાર શા માટે, એનો તો રથમથી એ જ નીધાર છે. એનો અને
આપણાં બધાંનો. આપણે બધાંએ ભગ ે ા થઈને એ ન ી કયું છે. તમ ે જ કહો મહાન
ીમાન ફોરસીથ કે એને જેની િસવાય બી કઈ સારી ક યા મળવાની હતી આ
વાતાવરણમાં ?’
‘પણ એ જે જે જેનીનો બાપ કે જેન ંુ નામ હંુ ભ ઉપર પણ લાવી શકું તમે
નથી.’
‘એ કુ ટંુ બ સાથે આપણો વષો જૂનો રેમ-સબ
ં ધં છે.’
‘હંુ ઠોકરે મા ં છું એવા રેમને અને સબ
ં ધં ન.ે ’
આ શ દો િમ ઝને માટે અસ ય થઈ પડયા. તે ખળભળી ઊઠી. તણ ે ે પોતાના
સવે ા-એ રનની ગાંઠ છોડી. એ ‘રોબ’ ફગાવી દેતાં ક યુ,ં ‘બસ, બહુ થયુ.ં િમ ટર
ફોરસીથ. પચાસ વષની મારી સવે ાને ખખ ં રે ી નાખી હંુ કોઈક ખૂણામાં રખડતાં કૂ તરાની
ૈ ાર છું , પણ એવા અિવ ાસુ ઘાતકી મતલબી વાથી શઠે ને યાં નોકરી
જેમ મરવા તય
કરવા કે વવા હરગીઝ તય ૈ ાર નથી કે જે રેમ અને સબ ં ધં ને ઠોકર મારવા જેવી તુ છ
ચીજ સમજે ! હંુ એક સામા ય જ િરયાતવાળી નોકરબાઈ હોઈશ, પણ હૃદય ભાવના
લાગણી જેવી ચીજ મારેય છે. રેમ અને સબ ં ધં જેવા સ ં કારોને હંુ ય સમ શકું છું ,
હંુ ય…’
 ‘પણ િમ ઝ, એ હડિલયાએ મારી સાથે શી હરકત કરી છે તે તું ણે છે ?’
‘શી ?’
‘એણે મને લૂટં ી લીધો છે, આ ખો ને આ ખો લૂટં ી લીધો છે.’
‘શું લૂટં ી લીધું છે અણ આપનું સોનરે ી ઘિડયાળ ? ભરચ પાકીટ ? આપનો
અજર અમર હાથ માલ કે જેનાથી આપ નાક સાફ કરવાનુયં ભૂલી વ છો ?’
‘ના ના ના.’ ીમાન ફોરસીથે ઊછળી કૂ દીને છાતી પર મુ ીઓ ફટકારતાં
ક યુ,ં ‘એણે મારો ધૂમકેતુ ધૂ મ ે ુ.’
‘ઓહ ધૂ મ.’ િમ ઝે એવી જ રીતે કટા માં ક યુ,ં ‘પલે ો આકાશમાં દોડતો
પ થર.’
‘એને પ થર ના કહે િમ ઝ.’
‘ગોળો, આકાશમાં ગબડતો ગોળો.’
‘એને ગોળો ના કહે િમ ઝ.’
‘ગોળો નિહ ને અગનગોળો, ગગનગોળો, જગનગોળો.’
‘એ મારો ધૂમકેતુ છે.’ ીમાત ફોરસીથે જોરથી ક યુ,ં ‘પૂછ
ં િડયા તારો,
આકાશી ત વ, ર માંડનું રહ ય, રહોન રોની પિરચય પુિ તકા.’
‘ઉપર તમા ં નામ છે ? તમ ે એના કોઈ પસ
ૈ ા ખર યા છે ? તમ ે એને વચ
ે ાતો
લીધો છે ? તમને એ વારસામાં મ યો છે ? તમારા મૂળ વતનનો છે ? તમને કોઈએ
ભટે માં આ યો છે ?’
‘િમ ઝ !’
‘મારો મારો શું કરો છો ? આમથી આવીને આમ ગયો, તમારો થઈ ગયો ? એ
જેટલો તમારો છે એટલો જ અમારોય છે, કોઈનો પણ છે, મારા કૂ તરાનોય છે, મારો મારો
મારો હા !’
‘િમ ઝ ! હવ ે જો એક પણ અ ર એ િવષે કહેશ ે તો…’
‘કહીશ. હવ ે મ પરવા છોડી દીધી છે. તમ ે જેમ રેમ કે સબ
ં ધં ની માયા છોડી
દીધી છે તમે જ મ પણ ! તમારા જેવા અણસમજુ આપખુદ ઇસમથી હવ ે શું ડરવાનું ?
જેણે પોતાના ઘિન આ મીય િમ ર પર એક પ થર ઝીંકી દીધો હોય, અ વ થ અને
કંઈક િવપિરત સુગધં ના વાયુ-ત વોવાળો પહાડી પ થર જ ઝીંકી દીધો હોય, એનાથી
હવ ે મારે શું ડરવાનું ? મારા તો શાપ છે વ કે એ પ થર જે પ થર તમ ે મારી દીધો છે
મ ૈ રી અને િવ ાસ પર, વ, તમને નથી મળવાનો. નિહ જ મળે, તમારા હાથમાં તે
નિહ જ આવ,ે તમને ફરીથી તે જોવાય નિહ મળે.’
‘તારી ભ પર કાબૂ રાખ િમ ઝી ડોસલી ! નિહ તો તારી ભ જ…’
‘નિહ ખચી શકો તમ.ે શતે ાનનું બળ માગી લાવો તોય નિહ ખચી શકો મારી
ં ,ે તમ ે અને જેને હંુ મારો તાજ કહંુ છું તે ઓિમયો, બન
ભ. તમ ે શું તમ ે બન ં ે િવલનો
ભગ ે ા થઈને પણ નિહ ખચી શકો એ ગોળો અને મારી ભ ! રેમનો િવનાશ એટલ ે
દુ િનયાનો િવનાશ, સબ ં ધં નો િવનાશ એટલ ે સ ૃિ નો િવનાશ ! એ િવનાશ પછી ઊભા
રહેજો પલે ા કોણ, હા, એટલસની જેમ હાથમાં ગોળો પકડીને અનતં અનતં વષો સુધી
સાવ ઉઘાડા.’
ીમાન િડન ફોરસીથ હવ ે આથી આગળ કંઈ પણ સાંભળી શકે તમે ન હતું
ી બોલવા બસ ે ે યારે તન
ે ે કોઈ રોકી શકતું નથી. તઓ
ે ણતા હતા કે તમે ાંય િમ ઝ
જેવી ીની ભ સળવળવા લાગે એટલ ે એનો અતં જ નથી હોતો ! એક ન ગમ ે તવે ો
યાલયે તમે ને આવી ગયો કે પલે ા ગોળાનો અતં હોઈ શકે, પણ િમ ઝની ભનો નિહ.
ના ના. એ ઉપમા કે સમી ાય તમે ણે કાઢી નાખી.
આ બધાં િવ લવનો એક જ ઉપાય હતો. િમ ઝને નોકરીમાંથી કાઢી મૂકવી.
કહી દેવું કે, ‘જતી રહે અહીંથી જતી રહે અને તા ં બડબિડયું મોઢં ુ કદીય બતાવતી
નિહ.’
પણ શું ીમાન ફોરસીથ તમે કરી શકે ? એ વફાદાર િવ ાસુ શુભે છક
માત ૃહૃદય િમ ઝી મ મીને એવો કારો આપી શકે ? એ માટેનું ભલ ે ઉતાવિળયું ર યું
પણ એ દુ ગમ ર્ દુ :સાહસ તઓ ે આચરી શકે ? િમ ઝ વગરની િજદં ગીની શુ,ં તઓ ે
ક પના પણ કરી શકે ?
પચાસ વષ સુધી જે વહાલસોયી વડીલ મિહલાએ તમે નું લાલનપાલન અને
ઉછેર કયો હતો એ વાત કંઈ ભૂલી જવા જેવી હતી ? એના માત ૃવ સલ હાલરડાં-
િજગં લ, લાડ- યાર, હેત-િહલોળ, ઠેલણ-ગાડી, હીંચકા-હોડકાં, શું ભુલાય કહો ?
ે ા જેની પાસે હાથ પહોળા કરીને સદાય ખી યા હોઈએ, એને એક હાથ કે
દોડીને હમશ
બે હાથ લાંબા કરી, ‘ ’ એમ કેમ કહેવાય ?
એમ તો ‘ ચાલી િમ ઝડી !’ જેવ ંુ અપમાનજનક કા ં વણ ે ઉ ચાયું
હોત તોપણ િમ ઝ કંઈ ઓછી જ જતી રહેવાની હતી ? જવા માટે પગલું ઊપડ્ ય ંુ હોય
તોય તે પાછું જ પડે ને ! પચાસ વષથી જેને તે જ જ યો હોય, એ રીતે મોટો કયો
હોય, તને ે શું એકાદ કમનસીબ કાળમીંઢ પ થર ખાતર ય દેવાય ?
 આ દૃ ય આમય ે સમા ત થવાનું જ હતુ.ં બન ં ે એકબી ના એવા બધં નમાં
ં ોડો છૂ ટે તૂટે તવે ો હતો જ નિહ.
જકડાયલે ાં હતાં કે એ સાંકળનો કોઈ અક
સમજુ અ વષે કે ખલ
ે િદલી સાથે વીકારી લીધું કે તને ી હાર થઈ છે. તે કોઈક
વળતા મો ની રાહ જોઈ ર યો હતો અને સૂરજે તન ે ે બચાવી લીધો. પહેલાં બહારના
વ ૃ ો પર, બગીચા પર અને પછી બારીમાંથી સૂરજે પોતાનો સદં ે શો મોક યો.
જેવા ીમાન ફોરસીથે પરે ી બારીને િનહાળી કે તન ે ે પલે ો તા રવણો
ડૉ ટર દેખાયો. એટલ ે કે એને લા યુ,ં કે પોતાની આ પિરિ થિતનો લાભ લઈ એ
હડ સિનયો છાપરે પહોંચી ર યો છે, અને િવરોધીને કોઈ રીતે ફાવવા નિહ દેવાની
રિત ા આગળ તે ઘરગ થુ ગમ ે તવે ી લડાઈ હારવા કે મદે ાન છોડી જવા તય ૈ ાર જ હોય
!
ણે હવા ભરાયલે ો ફુ ગો ઊછળે એમ ીમાન ફોરસીથ ઊછ યા, દોડ્ યા
ે ઘડીભરમાં ઉપર ટેિલ- મમાં પહોંચી ત.
દાદર તરફ, કેટલાંય પગિથયાં કૂ દીને તઓ
પણ…
િમ ઝે તમે નો ર તો રોકી લીધો. માયો ધ ો અને પડી જવા જોઈએ અ વષે ક,
ે ે બદલ ે ફસડાઈ પડી િમ ઝ.
તન
એમાં કોઈ દેખાવ કે બનાવટ ન હતી. િમ ઝને એવી ચાલાકી આવડતીય ન
હતી.
‘શું થયું િમ ઝ, શું થયું ?’ કરતાં બબ
ે ાકળા બનલે ા ફોરસીથે િમ ઝને
હચમચાવી નાખી.
‘કોણ ણ’ે , િમ ઝે વદે નામય વદન સાથે ધીમા શ દોમાં ક યુ,ં ‘મારા પટે માં
કંઈક ઉપરતળે થઈ ર યું છે ?’
‘પટે માં ? ઉપરતળે ??’
‘હા મહેરબાન હા, અને માથું પણ જરાક અ યું બનતું લાગે છે.’
સાંભળતાં જ ફોરસીથે બામની શીશી શોધી, બામ કપાળે ઘ યો. બી એક
રવાહી ઉ ેજક ષધી પણ બધે લગાડી. તમે છતાં તમે ને લા યું કે દદીને વધુ
ઘિન સારવાર આપવી જોઈએ. હાથના પ ં અને પગનાં તિળયાં પર ષધ
જોરજોરથી ઘસતાં તમે ને િવચાર આ યો કે િમ ઝને માટે િચિક સકને ત કાળ બોલાવવો
જોઈએ અથવા તન ે ે એકદમ ઝડપથી ન કના દવાખાને લઈ જવી.
ે એ માટે ઓિમ રોનને બૂમ પાડવા ગયા પણ યાં જ ઉપરથી
તઓ
ઓમિ રનનો જ સૂસવાતો સાદ આ યો, ‘ધૂમકેતુ… ીમાન મહેરબાન… સરતો તરતો
ધૂમકેતુ.’
થઈ ર યુ.ં ીમાન ફોરસીથે પડતી મૂકી િમ ઝન.ે યાં હતાં યાંથી જ સીધા
દાદરનાં પગિથયાં પર જ પ લગા યો. યાંથી તઓ ે સીધા ચોથે પગિથય ે કૂ દ્ યા કે…
આવી િ થિતમાંય િમ ઝે પડકાર ફ યો, ‘યાદ રાખજો મહેરબાન/ ીમાન ફોરસીથ,
રા સીસનાં લ ન જેની હડ સન સાથે લવે ાઈ ચૂ યાં છે અને જે તે થળ અને સમય ે
તે ચો સ વ પે પાર પડશ ે જ.’
ં ોધકે કે એમાંન ંુ કંઈ જ સાંભ યું ન હતુ,ં અથવા સાંભળવા
અવકાશી સશ
થો યા જ નિહ. બાકીનાં પગિથયાં એ ી છલાંગે વટં ોળી તઓ ે ટેિલ કોપમાં પહોંચી
ગયા હતા.
 ૮

મરે ે દેશ કા આકાશ સોના ઉગલ…

ે !
‘એ જ ઓિમ રોન, એ જ છે… એ જ છે… એ જ છે જ.’ ચીસ પાડી
ઊઠ્ યા ીમાન િડન ફોરસીથ. જેવી તમે ણે ટેિલ કોપમાં આંખો ખૂપં ાવી કે તઓ
ે બોલી
ઊઠ્ યા, ‘એ જ ઓિમ રોન એ જ.’
એિમ રોન યારનો એ વાત કહેવા અધીરો બ યો હતો. તણ ે ે ટહુકો દીધો,
‘એ જ મા ટર એ જ. હંુ તો કહેતો જ હતો, પણ અ યારે પલે ા હડ સન મહાશય
એમના ઓ ઝી-ટાવરમાં ન હોય તો સા .ં ’
‘અને ધારો કે હોય,’ મા ટરે ક યુ,ં ‘તો એની નજરે ન પડે તો સા ં એ
ધૂમકેતુ પર.’
‘આપણો ધૂમકેતુ’ ઓિમ રોને ઉમય
ે ં.ુ
‘મારો ધૂમકેતુ’, ીમાન ફોરસીથે ભારપૂવકનો સુધારો મૂ યો, ‘મારો…’
‘મારો-આપણો’ િવષન ં ે રમણામાં હતા કેમકે તે જ વખતે ડૉ ટર
ે ી બન
હડ સનનું ટેિલ કોપ દિ ણ-પૂવની િદશામાં તકાયલે ંુ જ હતુ,ં જે આકાશી િ િતજ પલે ા
કહેવાતા ધૂમકેતુની રમણરેખા હતી. ીમાન ફોરસીથના ક ર હરીફ ડૉ ટર
હડ સને પોતાની કાિતલ આંખો ટેિલ કોપમાં જ ખૂપં ાવીને રાખી, એવી રીતે કે જેથી
એક ણને માટે પણ એ મહામૂલો પદાથ દૂ ર થાય નિહ. દિ ણના ઘુ મસમાં એ ચીજ
અદૃ ય થઈ નિહ, યાં સુધી છે લી પળ સુધી ડૉ ટરે આંખ તમે ાં ખૂપં ાવી રાખી.
જોકે આ વખતે હે ટનના આ બે સશ
ં ોધકો જ એક મા ર નજર રાખનારા
ન હતા. િપટ્ સબગ ઑ ઝરવટે રીએ પણ આ વખતે સાવધાની તાિકદ અને તી રતા
રાખી જ હતી.
ધૂમકેતુન ંુ આ પિર રમણ ખૂબ જ ચી ક ાનો રસ પદે ા કરના ં હતુ.ં
કદાચ ધારવા કરતાં એ પ ૃ વીની ઘણી ન કની રમણક ામાં હતુ.ં એક વખત
ખરરર કરતો ખરીને અદૃ ય થઈ જનારો એ ખરતો તારો લાગતો ન હતો, પણ પોતાની
કોઈક રમણક ા ન ી કરી િનયિમત વ પે રમણ કરનાર અચૂક ધૂમકેતુ જ હતો
! બીજો ઉપ રહ જ માની લો ન.ે ’ જો એમ જ હોય તો એને િવષે હવ ે વધુ સચોટ ડી
અને ઝીણામાં ઝીણી ગણતરી કરવી જ રી હતી. એ વળી ફોરસીથ અને ડૉ ટર
હડ સનની નવી ઉ ેિજત પધાનો િવષય હતો.
ધૂમકેતુ જેવો એ પદાથ આકાશી િવ ાનના કાયદા-કાનૂનનું પાલન કરતો
હોવાથી ગણતરી થઈ શકે તમે હતી. ગણતરી જ શા માટે બી અવલોકનોને પણ
અવકાશ હતો જ.
એવી ત પરતા બીજે પણ શ થઈ ગઈ હતી, પણ હે ટનની તો વાત જ
જુ દી, વન-મરણની જ કહો ને ! જો કોઈક પકડ હાથમાં આવ ે તો બી કંઈક અને
અનક ે ે માટે તે રકારના સાધનની જ ર ખરી
ે માિહતીઓ મળી શકે તમે હતી. હા, તન
જ.
થોડા િદવસ પછી એ માિહતી મળવાય લાગી. પણ એ ગિણત માિહતીઓ
ે વનાર ીમાન ફોરસીથ કે ડૉ ટર હડ સન ન હતા. પહેલી માિહતી ધૂમકેતુની
મળ
રમણક ાની હતી, જે ઉ ર-દિ ણ િદશાની સીધી સપાટી અથવા સીધી લીટીમાં હતી.
ઉપરો ત બન ં ે અ વષે કોથી જરા-જરાક િભ હતી. ૩૦°, ૩૧’ની સમક કે ન કની
પરેખા િમ ટર િડન ફોરસીથે આપી હતી, એ િવષે િપટ્ સબગ ઓ ઝરવટે રીને પ ર
લ યો હતો, તે કંઈક ઉપર ઉપરની હતી એટલ ે કે ઉપલિકયા હતી.
એ ધૂમકેતુ, કે જે પદાથ હોય આપણે તો એને ધૂમકેતુ જ કહીશુ.ં તે પ ૃ વીની
સપાટીથી ૪૦૦ (ચારસો) િકલોમીટર દૂ ર હતો, અને તન ે ી ઝઝ ં ાવાતી ગિત સક
ે ં ડના
૬,૯૬૭ (છ હ ર નવસો સડસઠ) મીટર જેટલી હતી. એટલ ે ધારો કે એ આકાશી
રવાસી ઉપરની ગણતરી મુજબ પ ૃ વીના ગોળાનું એક પિર રમણ પૂ ં કરે તો તન ે ે
એક કલાક, એકતાળીસ િમિનટ, એકતાળીસ સક ે ં ડના નવસો રીસ જેટલા
ે ં ડ અને સક
ભાગાંશનો સમય લાગતો હતો. (૧, ૪૧, ૪૧.૯૩૦) એ મુજબના મૂ યાંકને એ ધૂમકેતુ
હે ટન પર ફરીથી ૧૦૪ વષ, ૭૬ િદવસ, ૨૨ કલાક સુધી દેખાવાનો ફરકવાનો ન
હતો. આ ગિણત હે ટનવાસીઓને એટલા માટે ઉપયોગી થતું હતું કે, તાજેતરમાં
અથવા ન કના ભિવ યમાં હે ટન પર કોઈ જ ઉ કાપાતનો ભય ન હતો.
‘પણ એ નિહ જ તૂટી પડે એની શી ખાતરી ?’ એવો ર ો પૂછ્યો હે ટન
મોિનંગ પપે રે, ‘ર તામાં શું એ પદાથ બી કોઈ પદાથ સાથે અથડાઈ ના પડે ? શું
એવા કોઈ બી ઓછી-વ ી ગિતવાળા પદાથની કે તવે ા અવરોધની ગણતરી થઈ છે
ખરી ? વાત જો ગણતરીની જ કરીએ તો ઉપરની ગણતરીય કેટલી ચો સ છે ?
અથવા આસરાઓને આધાિરત છે ?
જવાબ આ યો હે ટન ઈવિનગ ં વતમાન,ે ‘શ ય છે, શ ય છે કે એવા
કોઈક બી પદાથો અવિનમાં અટવાતાય હોય, તે પડયા છે ખરા, પડે છે ખરા, પણ એ
(બધાં) એટલા નાના હોય છે, એને પાણીમાં તરતા કા જેવા જ કહી શકાય, જેના
પડવાની શ યતા યારે જ ઊભી થાય યારે પ ૃ વીનું ખચાણ એકદમ તી ર બની ય
અથવા એ પદાિથકા પ ૃ વીના ખચાણિબદં ુ માં આવી ય !’
અ યારે જે ધૂમકેતુની વાત છે તે એવો કે એ રકારનો નથી જ. જેમ ચદં ્ ર
વષાનુવષથી પ ૃ વી પર ઝીંકાઈ પડતો નથી તમે જ એના પડવાનીય કોઈ સભ ં ાવના
નથી. જે ત વ એક વખત િનયિમત રમણક ા મળ ે વી લ ે છે તન
ે ા પડવાની શક
ં ા ઓછી
રહે છે, બલકે નિહ જેવી જ. અ યારે આને તો આપણે જોયો અને ઓળ યો પણ નિહ
– દેખાયલે ા અને નિહ ઓળખાયલે ા આવા કંઈક પદાથો પ ૃ વીના પિર રમણમાં નિહ
ફરતાં હોય શું ? એક વખત કોઈક પદાથ બી ઉપ રહનું વ પ ધારણ કરી લ ે તો
એ સટે ે લાઈટ પોતાની રીતે ફયા કરે છે.
ચાલો બીજો ર . એનું વજન કેટલું છે ? એનો જ થો કેટલો છે ? એની
ં ાઈ પહોળાઈ ગોળાઈ કેટલી છે ? એની વભાવગત રકૃ િત કેવી છે ? એનામાં
લબ
ઉપરનીચ ે અદં ર કયાં કયાં ત વો છે ? એ ત વોમાં િચરં વી કેટલા અને ઘસારો
પામનારા કેટલા ?
ઉપરનો ર પૂછ્યો હતો હે ટન ટા ડડ.
‘અ યારે જે રીતની, જે મુજબની, જે સાધનો ારા ગણતરી થયલે ી છે, તે
મુજબ તન ે ો આકાર રકાર પાંચસો મીટર જેટલો હોવો જોઈએ. પણ એના વભાવ તથા
રકૃ િત િવષે હ કંઈ જ ણી શકાયું નથી. સારા એવા શિ તશાળી ટેિલ કોપમાંથી
યાનથી અવલોકતાં એનો ઝળહળાટ ઘણો ભારે છે. આટલું તજ ે વી વ પ હાલમાં તો
ઘષણમાંથી જ ઊભું થયું હશ,ે એમ માની શકાય. જોકે એટલી ચાઈએ હવામાનનું
તરફી કે િવરોધી ઘષણ એટલું ન જ હોઈ શકે. એટલ ે એમાંના કોઈક ત વો જ એવાં
હોય કે જે એને તજ ે ોમય બનાવી શકે. અ યારે તો એવી જ ગણતરી છે કે એ ધૂમકેતુ
અનક ે િવધ રકારના વાયુઓનો જ થો જ હોય ! અથવા એમાં કોઈ એવી ધાતુય હોય
કે જેને લઈને બધું ઝળકી ઊઠતું હોય ! એ ધાતુ કે ધાતુસમૂહ અથવા ધાતુિમ ણ શું
હશ,ે કે કેવું હશ,ે તે િવષે અ યારે તો કંઈ જ ણી શકાયું નથી.
‘હાલ તુરત તો એટલું જ કહી શકાય કે આકાર રકાર વજન યાસ પિરઘ
અને ગિતની રીતે એ કંઈ બહુ િવિશ નથી. ન કથી પસાર થાય છે, એ જ એની
ખૂબી છે. સરકારી સાધનો તો બસ આવું જ અને આટલું જ તારણ કાઢી શકે છે. હા,
આપણા લીન-ત લીન દ્ િવ-સશ ં ોધકોની વાત જુ દી. િમ ટર િડન ફોરસીથ અને ડૉકટર
િસડની હડ સન એટલી હદે પાછળ પડી ગયા છે કે તઓ ે કંઈક નવું યયે પાર પાડે તો
નવાઈ નિહ.
હે ટન ટા ડડના િવ ાન મુજબ ધૂમકેતુમાં ખાસ કોઈ િવશષે તા છે જ
નિહ, એવું મતં ય શોધકોને જરીય તકલીફ આપતું ન હતુ.ં બી બાજુ િવ ાનથી
અ ણ નાગિરકોનય ે એની કંઈ ઝાઝી તમા ન હતી. સરેરાશ વાચકો તો ‘પચ ં ’ના
કટા ોથી પણ ખાસ કંઈ હલચલ મચાવતા નિહ. અમુક વતમાનપ રોએ િમ ટર િડન
ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન વ ચન ે ો િવવાદ શોધી કાઢ્ યો હતો અને તન ે ે જ
ચગાવવા માંડયો હતો. એ િવવાદ સાથે અટકળો અને અફવાઓ સામલે થતી જ રહી.
જેમ બને છે તમે અ ણી રીતે જ, લોકો બે ભાગમાં વહચાઈ ગયા છે. દરિમયાનમાં
લ નની તારીખ તો ન ક ને ન ક આવતી જ ગઈ. મુ ય પા રો બની ર યા એક પ ે
ીમતી હડ સન જેની અને લૂ, તથા બીજે પ ે રા સીસ ગોડન અને િમ ઝ. બન ં ે
પડખાની િચતં ા અને દ્ િવધા વધતી જ જતી હતી. તમે ને એમ હતું કે એ બે િજદ્ દીઓ
જો સામસામા મળી ગયા કે ભટે ી ગયા તો િવ લવ સ યા વગર રહેશ ે નિહ. બે ભરચ
વાદળો આકાશમાંના ઘષણથી ગડગડાટ અને વીજળી પદે ા કરી દે છે તવે ંુ જ આ
અથડામણનું પિરણામ ક પી શકાય. ણવા છતાં કે ડૉ ટર હડ સન વિચત જ
ફાટી પડે તવે ા છે, પણ વાળામુખી, ભ અને વ ઉપર જ લઈને ફરતાં િમ ટર
ફોરસીથનું શું ? જો ફોરસીથનો બડબડાટ અને ગડગડાટ વાભાિવક જ વધી ય તો
શાંત રકૃ િતના ડૉ ટર યાં સુધી શાંત રહી શકે ?
આકાશ એમ તો વ છ અને આનદં દાયક હતુ.ં હવામાન એવું ચો ખું કે
ઉમગં ભયો આ લાદ જ માણી શકાય ! હે ટન િ િતજ અણીશુ અને આવકારિ રય
હતી. બન ં ે અ વષે કો કોઈ પણ તના ખતરા વગર પૂરા ઉમગ ં થી પોતાનું અ વષે ણ
કાય આગળ વધારી શકે તમે હતુ.ં તમે ની તક અનક ે ગણી વધી ગઈ હતી કેમકે છે લા
ચોવીસ કલાકમાં જ ધૂમકેતુએ કુ લ ચૌદ (૧૪) વખત દેખા દીધી હતી. તે બન ં ને ી નજર
સામથ ે ી એવો નાચતો કૂ દતો પસાર થતો હતો કે, આમ ં રણ જ સમ લો, ‘ઓળખી લો,
પારખી લો, મળ ે વી લો, રા ત કરી લો.’
આ બાબતમાં સરકારી શોધના મુદ્દાઓ પણ તમે ને ઠીક ઠીક ઉપયોગમાં
આવતા હતા.
ધૂમકેતુ જે ચાઈની રેખા પરથી પસાર થતો, એમાં જો નાનુમં ોટંુ પિરવતન
આવતું તો સમાંકનમાં પણ ફેર પડી જ જતો. પણ ધૂમકેતુન ંુ પિર રમણ હવ ે વ યું
હોવાથી એ વધારાના ફેરાનો અનુસધં ાનમાં લાભ જ ર મળી રહેતો. કોઈક વખત વળી
વધુ ન કથી પસાર થઈ જતો અને યારે ઘણો બધો ફાયદો મળી જતો. એટલ ે એકાદ
વખત ન દેખાયો હોય કે દૂ રથી પસાર થઈ ગયો હોય તોપણ હૈય ે ધરપત રહેવા લાગી
હતી.
ખડે ૂ ત જેમ ખતે રમાં ખતે ી કરે, તમે જ આ બન
ં ે ધૂમકેતુના હળ વડે આકાશની
ખતે ી જ કરવા લા યા હતા. તમે ાં ખતે ર કરતાં હળનું માહા ય વધારે હતુ.ં પોતાની
આંખ ધૂમકેતુ પર કે દ્ રીત રાખી બન ં ે જણા યારે યારે કોઈક અનુસધં ાિનક
ઉદ્ ગારો કાઢતાં યારે એ ધૂમકેતુ પોતાનો હોય એમ જ સબ ં ોધી રહેતા. ીમાન
ફોરસીથ એને ફોરસીથ-ધૂમકેતુ કહેતા અને ડૉ ટર એને હડ સન-ધૂમકેતુ કહેતા.
પોતે એને શો યો છે, એ રીતે નિહ પણ પોતે જ એને જ મ આ યો છે, એ રીતે બન ં ે તન
ે ે
પોતાના સગા દીકરાનું જ નામ આપતાં. એ ઉ ચાર તઓ ે વારંવાર કરતા અને કરે
રાખતાં. પાછલી મરમાં પહેલી વખત િપતા બનલે ા આધડે યા વ ૃ જેવો તમે નો ઉ સાહ
હતો. એકદમ નાના બાળકને જેમ હુલામણા નામ ે બોલાવવામાં આવ ે તમે જ તઓ ે ના
ઉદ્ ગાર નીકળી આવતાં, ‘મારા લાલ, મારા બચૂડા, મારા ભૂલકા, મારા ટબૂડાં, મારા
હાલૂડા, મારા વારસ, મારા ભાિવ…’ યારેક તો વળી બાળકને ચાલતાં શીખવતા
હોય તમે સલાહ આપતાં, ‘આમથી આવ, આ બાજુ થી મારા દીકરા, જરાક આમ, જો
હવ ે કેવી મઝા છે ? આમ, જો, પાછા આમ જવાનું ?’
ે
ં એ
બન િસનિસનાટી અને િપટ્ સબગ ઓ ઝરવટે રીને પોતપોતાની
િવજયગાથા લખી જણાવી દીધી. તે રમાણે જણાવતા જ ર યા. એ શરત સાથે કે એ
ધૂમકેતુ પર પહેલો હક તમે નો જ છે, બી નો નિહ, બી કોઈનો જ નિહ.
હવ ે આ આ મીય પધા છૂ પી રહી શકતી ન હતી. પોતાના અતં રમાં છુ પાયલે
સગપણ વગપણ બનીને બહાર ફૂટી નીકળવા લા યું તા પય કે ઈષાના ભાવ હવ ે કોઈ
અવરોધ કે શરમ વગર ભડકા સાથે રગટ થવા લા યા. ‘આવી , હવ ે તો’ એ
રકારનું લગભગ હેર જ થઈ ગયુ.ં જે થવાનું હોય તે થાય, ભલ.ે ’ ને
િવ લવમાં કે યુ માં ફેરવાઈ વાઈ જતાં યાં વાર લાગે છે ?
હે ટન ટા ડડમાં એક વખત આ રમક અને આ ેપા મક લાગે તવે ંુ
લખાણ છપાયું ડૉ ટર હડ સન સામ ે તકાયલે ંુ એ તીર િમ ટર ફોરસીથ રેિરત હોય
તવે ંુ લાગતું હતુ.ં વાંચો :
‘કેટલાક માણસોની આંખ યારે બી ના કાચમાંથી જુ એ છે યારે જ જોઈ
શકે છે. તઓ ે અગાઉ દેખાય ચૂકેલું જ દેખે છે. પછી ભલ ે તઓ
ે એવો દાવો કરે કે એ
બધું તમે ણે જોયું છે અને પહેલી વાર જોયું છે.’
ં માં આવનારે આ રીતે આ યો :
એનો જવાબ હે ટન ઇવિનગ
કેટલાક માનવીઓના ચ માં તથા જેમાંથી તઓે જુ એ છે એ કાચ, એવા મલે ા
અને ગદં ા હોય છે કે કાચ પરના એ ડાઘાં ટપકાં ધાબા ઘચરકા પણ તમે ને ધૂમકેતુ જ
લાગે છે. ફરી ફરીને ભલ ે જુ એ પણ જે દેખાય છે એ તો એનું એ જ રહે કેમકે જેમનાં
મન સાફ નથી, એ વળી કાચ યારે સાફ રાખવાના રયાસો કરે છે ?
ઉપરના બન ં ે િવવાદ-વતુળોનો જવાબ પચ ં ે પોતાની રીતે આ યો. યગ
ં િચ ર
ં માં જે યગ
માટે િવ યાત પચ ં િચ ર છપાયું તમે ાં બે િવરોધીઓને િવશાળ પાંખો અપાયલે ી
હતી, ખૂણાખૂચ ં ાવાળી. બન ં ે માનવપ ીઓ એકાદ ધૂમકેતુ જેવા પદાથનો પીછો કરતા
હતા. બન ે ી પાછળથી હવા નીકળી જતી હતી. ઊડનાર પખ
ં ન ં ી-માનવ હતો, એનું મોઢં ુ
તો ઝી રા જેવ ંુ બનાવાયું હતુ,ં જેની ભ બહાર નીકળી પડી હતી.
આ યગ ં િચ રને લઈને જ બન ં ે રથમ મનાતા અને કહેવાતા રથમ
અ વષે કોનો રોષ અણુબૉ બની જેમ ફાટી પડયો. પણ યગ ં િચ ર ન છપાયું હોત તોપણ
તઓે ર વિલત થવાની રાહ જોતાં ટાઈમ બો બ જેવા તો બની જ ચૂ યા હતા.
આ ેપ- િવ ેપના નવા-નવા ટોળ-તરીકા શોધવામાં મગનમ ત બન ં ે િવ ાન-માનવો
સામા ય સમાજ- ાન પણ ભૂલી બઠે ા હતા. તમે ને એ વાતનો તો યાલ પણ ર યો ન
હતો, કે તમે નાં કુ ટંુ બમાં લ ન આવી ર યા છે, અને તે માટે કોઈક તય
ૈ ારીની જ ર છે.
હવ ે યારે કામની જ ખબર નથી યારે સમયની ખબર તો હોય જ યાંથી ? એટલ ે જે
િદવસે રા સીસ – જેની લ નની સુવણ-ગાંઠથી બધં ાવાના હતા, તે િદવસ સુધી તમે નું
યાન તો એકબી ને ઉતારી પાડવાના સુવણા રો જ શોધતું ર યુ.ં
એિ રલના છે લા િદવસો એમ જ પસાર થઈ ગયા. હડ સન કુ ટંુ બમાં ભોજન
રસગ ં મૌન બની રહેતો. કોઈ કંઈ બોલતું નિહ. માતાની સૂચનાથી લૂ પણ મોંમાંથી એકે
શ દ બહાર કાઢતી નિહ, પણ તે જે રીતે ભોજન પર છરી-કાંટા ખૂપં ાવતી, એ ઉપરથી
એવું લાગતું કે તે કોઈક ધૂમકેતુનો ભાંગીને ભુ ો કરી રહી છે, કે ટીપી-પીટીને તન ે ો
છૂં દો બનાવી રહી છે. જેન ંુ હૃદયિવદારક દૃ ય તો જોવા જેવ ંુ જ હતુ,ં એકાદ વખત પણ
પરમ િપતાની નજર એ તરફ ગઈ હોત ! પણ ખાતાંપીતાં કે ડીશ-બાઉલ આઘાપાછા
કરતાં ડૉ ટર ીના યાલ તો િવરોધીને ખતમ કરી દેવાના જ બની રહેતા. તઓ ે
ભોજન પર છે, જમી ર યા છે, એ વાત પણ તઓ ે ભૂલી જ જતા.
વાભાિવક રીતે જ રા સીસ ભોજન ટાણે હાજર રહેતો નિહ. તન ે ી દૈિનક
મુલાકાત ડૉ ટર હડ સન યારે ટાવરમાં ખૂપં લે ા હોય યારે જ થતી. તન
ે ે પોતાને ઘરે
ભોજન રસગ ં કદી ઉ સાહભયો નીવડતો નિહ. મામા ી ફોરસીથ તો કંઈ બોલતાં જ
નિહ, અને યારે કોઈક વાત કે વાનગી માટે તઓ ે કંઈક પૂછતા કહેતા, યારે િમ ઝ
હા કે નામાં જ જવાબ આપતી, તે પણ ‘હં’ અને ‘ન’ં ની રીતે !
એક વખત મામાએ પૂછ્ય,ંુ ‘ભાણાભાઈ, હ તમ ે પલે ા હડ સનને યાં વ
છો કે ?’
‘ જ છું મામા .’ રા સીસમાં હવ ે કોઈક િનણયા મક િહંમત આવી
હતી.
‘અને એ શું કામ ન ય ?’ આ વખતે િમ ઝ બોલી ઊઠી. અ યાર સુધી ભરી
ે ી િન:શ દ નારા ફાટી પડવા જતી હતી.
રાખલ
 ‘િમ ઝ’ બરાબરના ગુ સા સાથે મામા ી ફોરસીથે ક યુ,ં ‘મ કંઈ તને પૂછ્ય ંુ
નથી.’
‘મને જ પૂછો ને માિલક’, િમ ઝે ક યુ,ં ‘ યારેક પાળેલી િબલાડી પણ રા
સામ ે ઘૂરિકયું કરી ય છે, એ ણો છો ને ?’
એવી િબલાડીને હાંકી કાઢતા હોય એમ ફોરસીથ ીએ ભાિણયા સામ ે ફરીથી
જોયુ.ં ભાિણયાએ એ દૃિ નો જવાબ પણ આ યો જ નિહ : ‘ યાં રોજ છું , દરરોજ
અગાઉની જેમજ.’
‘એ ડૉ ટિરયાએ મારી શી દશા કરી છે, એ યા છતાં ?’
‘શું કયું છે એમણે ?’
‘એ પા એવો દાવો કરે છે કે શોધ એની પોતાની છે.’
‘જે શોધ તમ ે કરી છે, એમ તમ ે કહો છો.’ રા સીસે તમે ને અવરોધીને જ
કહેવા માંડ્ય,ંુ ‘શું દરેક યિ તને પોત-પોતાની શોધ કરવાનો અિધકાર નથી ?
હે ટનના આકાશમાં જોઈએ તટે લા પદાથો છે, કોઈ પણ તન ે ી શોધ કરી શકે છે.’
‘કોઈની વાત નિહ કર મૂરખ ભાિણયા.’ મામા ી ફોરસીથે ક યુ,ં ‘તું શું એ
વાત સાથે સહમત નથી થતો કે જે ધૂમકેતુની શોધ તારા મામાએ કરી છે, પહેલી કરી છે,
સહુ રથમ કરી છે, એની પાછળ મામા-ફોરસીથનું નામ લાગી ર યું છે, અને જેને
લઈને આ કુ ટંુ બના માન-પાન-નામ આસમાને જઈ ર યા છે, આ કુ ટંુ બના ું જ નિહ,
આ લ ાના, આ પરગણાના, આ નગરના ! એ બધું ભૂલી જઈને શું તું પલે ા હડ-હડ-
હડ સિનયાને યાં…’
‘ છું અને જઈશ’ રા સીસે પોતાનો િનધાર ય ત કયો. એટલ ે તો
મામા ઊઠ્ યા અને દરેક શ દ બવે ડાવીને ભડકી ઊઠ્ યા, ‘હવ ે જો તું એ હડ-
હડ- હડ સિનયાને યાં ગયો છે, ગયો છે, હંુ તને પ આદેશ આપું છું કે તારે યાં
નથી જવાનુ,ં અને નથી જ જવાનુ.ં ’
‘તમારા એ આદેશ કે હુકમ કે ફરમાનની અવગણના થાય તો માફ કરશો,
અથવા માફ નિહ કરશો તો પણ હંુ યાં જઈશ જ.’
‘હા હા, એ જશ ે જ.’ આ વખતે િમ ઝ પણ વચમાં બોલી ઊઠી, ‘તમ ે એના
રાઈ- રાઈ જેવડા ટુકડા કરશો તો પણ…’
‘ચૂઉઉઉપ !’ શઠે ફોરસીથ બરાડી ઊઠ્ યા, ‘તને ચૂપ રહેવાનું અગાઉ મ
ક યું છે કે નિહ, િમ ઝડી !’
 ‘શી ભાષા છે માિલક ી શઠે સાહેબ વડીલ ી અન…
ે ’ િમ ઝે જવાબ આ યો,
‘અને સતત આકાશ સાથે વાત કરતાં વ ૈ ાિનક- ે ની.’
એ તરફ લ આ યા વગર મામા ીએ ભાણાભાઈને પૂછ્ય,ંુ ‘તો તું તારા
િનણયમાં અફર છે ?’
‘એમ જ સમજો મામા .’
‘અને તું એ ચોર લૂટં ારા ડાકુ ની દીકરી સાથે પરણીને જ રહેશ ે ?’
‘એ બધું અગાઉથી ન ી જ છે, મામા .’
‘ન ી હતુ,ં ન ી છે નિહ.’
‘ન ી હતુ,ં ન ી છે, ન ી રહેશ.ે એ ન ી િનણયમાંથી મને કોઈ જ ફેરવી
શકશ ે નિહ, પાછો ખચી શકશ ે નિહ.’
‘ભાિણયા…!’ મોટેથી ઘાંટો પાડ્ યો મામા ીએ. પાછી ખુરસી પછાડી, ઊભા
થઈ જતાં ક યુ,ં ‘જોઈશ, જોઈ લઈશ, જોઈ જ લઈશ.’
એ શ દો સાથે જ તમે ણે એ જ રીતે ટાવર દાદર પર પહોંચવાનું ાર
પછાડયું અને તઓ
ે મોટા અવાજ સાથે ટાવરનાં પગિથયાં ચઢી ગયા.
રા સીસ તે િદવસે સાંજે િનયમ મુજબ મોરીસ ટ્ રીટ તરફ ગયો. યારે તન ે ે
એવુયં લાગતું હતું કે ીયુત ડૉ ટર મહાશય પણ તન ે ,ંુ એ જ રીતે વાગત કરીને કહી
દેશ,ે ‘ગટે આઉટ, ગો…’ પણ એ ગુ સબ ે ાજો ધરતી પરથી આકાશમાં વધુ રહેતા હતા,
એ સા ં જ હતુ.ં તણ ે ે ીમતી હડ સનને કે તમે ની દીકરીઓને પોતાને ઘરે શી ઘટના
બની છે, એ િવષે અણસાર પણ આવવા દીધો નિહ. જે મુ કેલી એ અનુભવતો હતો, એ
ં વણ આ કુ ટંુ બ પર ઠાલવવાનો કોઈ અથ ન હતો. પિરિ થિત અહીં પણ એવી હોઈ
મૂઝ
શકે, એ િવષે તો તે ક પના કરી જ શકતો હતો. પણ પોતાની દૃિ ને આગળ ફકતાં
તન ે ે લાગતું હતું કે, એ બુ ાઓ આ લ ન રસગ ં હરગીઝ રોકી શકે તમે નથી,
િસવાય… િસવાય કે ડૉ ટર હડ સન, જેનીના િપતા, નામદાર પાદરી ી ઓ’ગાથને
તમે કરવાની િવનતં ી કરે.
વાતાવરણ તો ઘૂધં વાયલે ંુ જ ર યુ,ં પણ બન
ં ે પ પોતપોતાના આશાવાદ સાથે
આગળ વધતા ર યા.
આકાશી હવામાન ચો ખું ર યું વાદળોએ પણ ખાસ કોઈ અતં રાય ઊભો કયો
નિહ. યારેક હે ટનના આકાશમાં સવારે ધુ મસ છવાતું પણ સૂરજના ઉદય સાથે જ
તે પાછું િવખરે ાઈ જતુ.ં સાંજનું ધુ મસ પજવ ે તવે ંુ ન ર યુ,ં અને ધૂમકેતુય કૃ પા કરીને
િનયિમત પે અ વષે કો સાથે વાતચીત કરી જતો.
 બનં ે સશ
ં ોધકો પોતાના પાઠમાં ગરકાવ ર યા અને િમ ઝ નારાજ થતી રહી.
આ ઉઘાડા આકાશ તરફ તે આકાશને અને ધૂમકેતુને મુ ીઓ વીંઝી, રાતના સૂતી
વખતે ધમકી આપતી, ‘બસ કરો હવ ે તમારો ખલ ે , બસ કરો.’ પણ આકાશના ખલ ે ને
કોણ પડકારી શકે ? અને પલે ા આકાશી રવાસીને પણ કદાચ તન ે માં
ે ા રવાસના ખલ
મઝા પડી હતી.
નાગિરકોને નવા િવ ાન કરતાં િવ ાનના િવવાદમાં વધારે રસ હતો. જેમ
વતમાનપ રોના પ ો પડી ગયા હતા, તમે જ વાચકો પણ બે પ માં વહચાઈ ચૂ યા હતા.
એમાંથી વળી ચકમક ઝરી જતી અને લોક ટોળાઓ સામસામય ે આવી જતાં. પિરણામ
વ પે વચગાળાના બુદ્િધશાળી ડહાપણવીરો સમાધાનના અમુક મુદ્દાઓ લઈ
આગળ આ યા. જેમાં બન ં ે વ ચ ે ાની-િવ ાનીઓની હાજરીમાં હેર ચચાનાં
આયોજનનો ઠરાવ પસાર થયો. આ બધી વાતની ભાષા તો અવ ૈ ાિનક જ બની રહેતી.
બન ં ે લ નઈ છુ ક રેમીઓ શું કરવુ,ં એ િવષે ત તની િવચારણા કરતા
ર યા. જોકે િવ ાન િવષયક વાતાવરણ તો ટીચાતું જ ર યું અને વઘુ ને વધુ ઉ ર
બનતું ર યુ.ં બન ં ે અ વષે કો માટે તો ર વન-મરણનો જગ ં હતો. હવ ે તો વળી
મરવાનીય પરવા ન હતી. મ ૃ યુ પછી પણ ઘૂમકેતુન ંુ નામ તમે ની સાથે જોડાય તો એ
તમે ની ત જ હતી, અને તો જ તમે ના મ ૃતા માને શાંિત મળતી હતી.
યારે ચોઘિડયા પર આ રીતે તડીધુ મ ચાલતું હતુ,ં યારે જ એક ઘટના
એવી બની કે જેથી ધૂમકેતુ મા ર હે ટનનો જ નિહ, સારાય અમિે રકાનો અને તથ
ે ીય
બહોળા લોકોનો બની ર યો. તમે ાંય પલે ો િવ લવ તો હતો જ.
ના. ધૂમકેતુ તૂટી પડયો ન હતો, ફાટ્ યો ન હતો કે અદૃ ય થઈ ગયો ન હતો,
પણ ટેિલ રાફ અને ટેિલફોન ારા અમુક એવા સમાચાર રસાિરત થયા હતા કે
ચોગરદમ ઉ ેજના ફેલાઈ ય તે વાભાિવક જ હતુ.ં એ ચમકાવનારા સમાચાર
ફોરસીથ ટાવર પરથી રસાિરત થયા ન હતા, કે હડ સન હાઉસ તરફથીય ફકાયા
ફેલાયા ન હતા. એ સમાચાર બૉ ટન ઓ ઝરવટે રીના ન હતા કે તન ે ી સાથે
િસનિસનાટી િસનિે રયોને પણ કંઈ લાગતું વળગતું ન હતુ.ં
આ વખતે પરે ીસે સારાય િવ ને હચમચાવી ના યું હતુ.ં રે ચ
વતમાનપ રના સમાચાર આ રમાણે હતા :
‘વિજિનયા ટેટના હે ટન નગરના બે સ માનનીય નાગિરકોએ
િસનિસનાટી અને િપટ્ સબગ ઑ ઝરવટે રીનું યાન દોયું હતુ,ં એ ધૂમકેતુ પિરપૂણ
િનયિમતતા સાથે પ ૃ વીનું પિર રમણ પાર પાડે છે. આખી દુ િનયાનું િવ ાન ે ર
પોતાના િત રતમ શિ તશાળી સાધનો ારા િદવસ-રાત તન ે ા સતત અવલોકનમાં
સિ રય છે. જેણે પોતાની આકાશી ખગોળ િવદ્ યામાં તથા સૂરજ ચાંદ તારાઓ અને
બી રહો ઉપ રહો સાથે િજદં ગી િવતાવી છે, એવા િનપુણ વ ૈ ાિનકો વ ે છાએ એ
માટે િનયુ ત થયા છે.
‘આવા ભ ય અને ઉદ્ દાત અ યાસી સમપણ છતાં કેટલાક અને અમુક
ર ો તો જવાબ વગરના જ રહી જવાના છે. તમે છતાં યાતનામ પરે ીસ ઓ ઝરવટે રી
એક મુદ્દા પર છેવટના િનણય પર આવી જ છે. ધૂમકેતુના વાભાિવક પદાથગત
અથવા ધાતુગત બાબતનો યાસ તમે ને મળી ગયો છે.
‘દોડતા ધૂમકેતુના આભાસી ઉ સી ‘ પે ટ્ રમ’ના િકરણોનું ભાજન
િવભાજન કરતાં ણવા મ યું છે કે, એ ગોળો વાયુગત વાયુિમિ ત અથવા
વાયુિવિવધતા ધરાવતો નથી. એ બી ઉપ રહોની જેમ મા ર હવાઈ-વતુળ નથી, તમે જ
કેટલાક રસાયણનો ગ ો પણ નથી. મોટા ભાગની ઉ કાઓ આવા જ રકારની હોય
છે.
‘આ ધૂમકેતુ સોનાનો બનલે ો છે, ચો ખા સો ટચના સોનાનો. તન
ે ી ગિત વખતે
લાલ-સોનરે ી રકાશ રપાત વધુ મા રામાં ફકાય છે. સપં ણ ૂ પણે સુવણ-ઘ ધાતુ-
રકારના એ ઘૂમકેતુન ંુ કદ ણી શકાયું નથી, એટલ ે કે એકદમ હેર થઈ શકે એ
રીતે ણી શકાયું નથી.’
ઉપરની સમાચાર માિહતી સારાય િવ માં રસાિરત કરી દેવામાં આવી.
િવ ભરની એ માટેની સાચી રિ રયા હ તરતોતરત ણી શકાઈ નથી. એક આવા
અપાર મોટાઈ તથા ઘન વ ધરાવતા ભારોભાર સુવણ-જ થાનું મૂ ય લા ખો કરોડોમાં
તો શું પણ અબજો અને ખવોમાં જ ગણવાની ફરજ પડે. કોઈ નવી ગણતરી શોધવી પડે,
યાં સુધી, એને અધધધ સુવણ-કળશ કહેવામાં વાંધો નથી. એમ જ કહીશું અધધધ કે
અધધધધ કે અધધધધધ… રમાણે ગ યા િસવાય આપણો છૂ ટકો જ યાં છે ?
પ ૃ વીની ફરતે આ રકારનો સુવણ-િક લો િનયિમત વ પે ફરતો રહે છે, એ પ ૃ વીનું
કેવું સૌભા ય છે. સાિહ યમાં વખતોવખત રાંક ર ને ગરીબજનોને કે ઉપિે તોને
કહેવામાં આવ ે છે કે કુ દરતના યાયમાં ‘દેર છે, અઘં રે નથી’ એકાદ વખત જોજો
સુવણનો સૂરજ જ ર ઊગશ ે જ એ ા સાચી પડેલી જ કહી શકાય ને ! સુવણનો
સૂરજ નિહ, તો સુવણ-િપડં અથવા નાનો સૂરજ તો ખરો જ ને !
ઉપરના સમાચારથી અને એ રકારની સુવણીય ક પનાથી દુ િનયાના તમામ
દેશો ઝળહળી ઊઠયા છે, અને હે ટનની તો વાત જ ન પૂછો. આ શોધ તો એ જ
નગરીની છે ને !
હે ટનના નગરવાસીઓ કૂ દકા મારે અને ઊછળે એ વાભાિવક છે. તમે નો
હ છે. તમે ાંય પલે ા બે સશ
ં ોધક નાગિરકો તો ણે કે અમર થઈ ગયા. િડન ફોરસીથ
અને ડૉ. િસડની હડ સને તે અમર થઈને હે ટન નગરને અમર વ બ ી દીધુ.ં
 મરે ે દેશકી ધરતી સોના ઉગલ ે
ઉગલ ે હીરે મોતી
મરે ે દેશકી ધરતી…
જેવા ગીતને બદલ ે કિવઓ, અધક ર્ િવઓ, જોડકણાંકારો અનુ ુભ છંદની જેમ ગાતા
થઈ ગયા.
મરે ે દેશકા આકાશ સોના ઉગલ ે
ઉગલ ે હીરે મોતી
મરે ે દેશકા આકાશ…
ડગલ ે ડગલ,ે પગલ ે પગલ,ે ઢગલ ે ઢગલ,ે સોનું જ સોનુ.ં આજુ બાજુ ચારે બાજુ
હરતું ફરતું દોડતું ભાગતું આંખને તજ ં નોથી આં જતું સોનુ…
ે વી અજ ં સોનુ… ં સોનું
!
 ૯

આકાશની ખતે ી ધમૂ કેતન

ુ ંુ હળ
સોનાનો બનલે ો છે. શું સાચસ
ે ાચ એ પદાથ ચો ખા ચ અને ઘ મ ઘ
સોનાનો જ બનલે ો છે ?!?
કેટલાક લોકો માનતા હતા કે જોવા-િનહાળવામાં કંઈક ભૂલ થઈ હશ.ે રંગ
પારખવામાં ગોથું ખાધું હશ.ે કેટલાક વળી એને આખઆ ે ખું ગ પું જ માનવા લા યા.
કોઈક ઉ તાદ ભજ ે ોએ આખી દુ િનયાને ખરેખરી બવે કૂ ફ બનાવી છે. તમ ે જોજોન એનો
ખુલાસો આ યો જ સમજો. પરે ીસ ઓ ઝરવટે રી જ એનો ખુલાસો બહાર પાડશ.ે
પણ કોઈ ખુલાસો બહાર આ યો નિહ. ઉપરથી તમામ ે તમામ દેશના
ખગોળશા ીઓએ અને અવકાશી અવલોકનકારોએ ‘ રે ચ રમાણ’ની વધુ ને વધુ
સચોટ ખાતરી કરી જોઈ તો ણવા મ યું કે ત ય અને સ ય બરાબર છે. એમાં કોઈ
મીનમખ ે છે જ નિહ. રે ચ ઓ ઝરવટે રીને એવી મ ક કરવાની જરાય આદત નથી,
અને આ મ ક કરવા જેવી વાત જ નથી. જે જે દેશોને ખાતરી થઈ તમે ણે રે ચ
વ ૈ ાિનકોના તારણનો ભારોભાર આભાર મા યો.
એથી તો આખી દુ િનયા, દુ િનયાનો દેશદે ે શ, ખૂણે ખૂણો ઉ ેજનામાં આવી
ગયો. બધાં જ એ નાકાથી સુવણ-ગોળાને િનહાળવા ફાંફાં મારવા લા યા. પિર મ
કરીને િનહાળવા જ લા યા. આકાશના એ સુવણીય ઈ રનાં દશન માટે દૂ રબીન કે
દૂ રબીન જેવા જે પદાથો હાથમાં આ યા તે ખરીદવા લા યા. રાતોરાત દૂ રબીન
ઉ પાદનનો ધધં ો જોરમાં આવી ગયો. કિરયાણાની, પગરખાંની, પોશાક-
વ ોની,મીઠાઈની, તાંબા-પતરાંની, કાટમાળની, તલે -ઘી તથા ચા-કૉફીની દુ કાને તથા
લારીઓમાં પણ દૂ રબીન મળવા લા યા. હર રકારના દૂ રબીનોનો એ ધધં ો રાતોરાત
એટલો િવકાસ પા યો કે આકાશમાં સોનું ભલ ે હોય કે ન હોય, તમે ને યાં તો સોનું
ખડકાવા જ લા યુ,ં સોનું નિહ તો ચાંદી ખરી જ. તઓ
ે એવી રાથના કરતા કે સોનાનો
એ રથ ભલ ે આકાશમાં લાંબો સમય દોડતો જ રહે.
જે રીત,ે જે કોઈ જોતું દેખાય કે ન દેખાય અથવા ઝલક જેવ ંુ લાગે તોય
જોનાર પોતાની તને ધ ય માનવા લા યુ.ં
આજે કોઈ રા -મહારા ની, અિભને રી કે અિભનતે ા, સતં -મહંતના લાસ
ન હતા. આજનો ભગવાન આકાશમાં દોડતો સોનાનો પહાડ હતો. એ ગોળાનીય જેવી
તવે ી, ત તની અને ભાતભાતની છબીઓ છપાઈને વચ ે ાવા લાગી. લને ાર એ છબી
માટેય પડાપડી કરવા લા યા. પોતાના ઘરમાં ભગવાનની છબી સાથે તન ે ે ગોઠવી દઈ
પૂ -આરતી ગાવા લા યા, શ દો જોડી જોડી થાળ ધરવા-ધરાવવા લા યા. કેટલાક
િશ ર કિવઓએ એ માટેના રશસ ં ા કા યોય જોડી દીધા તો કેટલાક તે જ રાતોરાત
કિવ બની ગયા. િફ મીગીતોમાં યાં યાં અિભને રીની પ રશસ ં ા કરવામાં આવી
હોય યાં સુવણ-કળશ, સુવણ ર, સુવણ રવાસી જેવાં નામો ગોઠવાવા લા યાં.
આ સુવણ-મુસાફર સાથે કદાચ કુ દરતય ે જોડાયલે ી હશ ે ! કેમકે આકાશ
ચો ખું રહેતું હતુ.ં ણે દપણ બનીને આકાશ એ સુવણ- રભુનાં દશન કરાવતું હતુ.ં
એ સજ ં ોગોમાં બી તો બી અને ખાસ તો પલે ા િમ ટર િડન ફોરસીથ અને
ડૉ ટર હડ સનને તો બીજુ ં કામ જ ન ર યુ.ં લોહચુબં કની જેમ તઓે ટેિલ કોપને જ
ચોંટી રહેવા લા યા. એમાં થોડીઘણીય નવી શોધ કોઈ બી ઉમરે ી ય, એ વાત તમે ને
મા ય ન હતી. આજ સુધી એ ઉ કા ફુ કા કે ધૂમકેતુ જે હોય ત,ે દૂ રનો પદાથ હતો,
પણ હવ ે તો તમે ની િમલકત હતી. િમલકતનું ર ણ કોણ નથી કરતું ?
િવ ના ખૂણખ ૂ ામાં, અણુએ અણુમાં, રજે રજમાં, િબદં ુ એ િબદં ુ માં ગરીબ
ે ણ
અમીર ભૂ યા ટળવળતાં ઘર વગરના. તમામ લોકોની આ જ વાત હતી, રમત હતી,
ઝખ ં ના હતી, પણ ગઓે લ રકારના અમુક રદેશ અને લોકો ડરતાય હતા. તમે ને
તમે નાં યોિતષીઓ, શા ીઓ, પિં ડતો, ભૂવાઓએ જણાવી દીધું હતું કે રલય આ યો
છે, આજ રલય છે, ઉપરથી આ પહાડ પડે એટલી જ વાર, ધરતી પર કોઈ નિહ બચ,ે
કોઈ નિહ, ચિલયુયં નિહ. ભગવાન યારે માનવીને મારે છે, યારે સોનાના મોતે જ મારે
છે. એ રદેશોમાં સુવણ-સારથીને જોવા પર રિતબધં હતો. લોકો ઘરમાં ભરાઈ જઈને
ઇ દેવની રાથના કરવા લા યા અને રલય યારે રાટકે છે તન ે ી રાહ જોવા
લા યા.
હા, હ ય એવા અ ાની અધં ાિરયા, અધૂરા લોકો છે ખરા. પણ તે િસવાયના
તમામ લોકો એક જ ભજન ગાવા લા યા : ‘એ સોનું પ કે તમે ાં કેટલું સોનું હશ ે ? તન
ે ી
િકંમત કેટલી હશ ે ? હાથ જેટલા પહોળા થાય તટે લા કરી કરીને તઓ ે િકંમતનો અદં ાજ
લગાવતા, પણ ગોળાના યાસ-પિરઘ તથા ઘનતાના યાસ વગર ગણતરી કરવી કેવી
રીતે ? એ ર થોડાઘણા ણકારોનો હતો. થોડુંઘણુયં તન ે ંુ વાયુ-વતુળ હશ,ે એનો
યાલ આવ ે અથવા એ વાયુમડં ળ ખસી ય તો વળી ચો સ આંકની વધુ ન ક જઈ
શકાય.
રી મને ે િદવસે હે ટન ટા ડડ લોકોની એ ઇ છાનોય પડઘો પાડ્ યો.
હે ટનના સમાચાર લખ ે નું તારણ આ રમાણે હતું :
 ‘ધારો કે માની લઈએ કે આજુ બાજુ ન ંુ આવરણ બાદ કરતાં ફોરસીથ-
હડ સન ઘૂમકેતુન ંુ જે હોય તે વતુળ દશ મીટર હોય, અને એ ગોળો જો લોખડં ી હોય તો
ે ંુ વજન રણ હ ર સાતસો રેસઠ ટન જેટલું થઈ શકે (૩,૭૬૩ ટન) અને જો એ
તન
ગોળો ચો ખો સોનાનો જ હોય તો તન ે ંુ વજન દશ હ ર યાંસી ટન સભ ં વી શકે
(૧૦,૦૮૩). જેની ડૉલરના આંકમાં ગણતરી કરીએ તો સાંઠ હ ર લાખ ડૉલર થઈ
શકે. (૬૦ હ ર x લાખ).’
‘શું એટલી િકંમત સાચી હોઈ શકે ?’ સમાચાર-લખ
ે વાં યા બાદ ઓિમ રોને
પોતાના માિલક શઠે સાહેબને પૂછયુ.ં
‘હોઈ જ શકે,’ અ યાસમાં ખૂપં લે ા ીમાન િડન ફોરસીથે ક યુ,ં ‘ચાલોને
આપણે જ ગણીએ’, તમે ણે આંગળીઓ અને કાગળ કલમ તરફ યાન ચીં યાં. ‘તારે
જ થાનો ગુણાકાર સોનાની િકંમત વડે કરવાનો છે. એટલ ે કે આજે સોનાનો ભાવ
િકલોના પાંચસો ચુ મોતરે (૫૭૪) ડૉલર છે. હવ ે જ થો એટલ ે ધાતુની ઘનતા ગુ યા
તને ો ફેલાવો. એટલ ે ૧૯,૨૫૮. ફેલાવા માટેનું રમાણ છે : V = πD3/6
ણે સમ ગયો હોય એમ ઓિમ રોન કહે, ‘હા હા, બરાબર છે, સમ ય
છે, સમ ય છે.’
‘લખ
ે ે ગણતરીનો સરસ ર ઉઠા યો છે.’ ીમાન િડન ફોરસીથે ક યુ,ં
‘પણ મને એ નથી સમ તું કે એ લોકોએ પલે ા ગધડે ાનું નામ શા માટે મારી સાથે જોડી
દીધું ?’
પદાથમાં કેટલું સોનું હશ ે તન
ે ો અદં ા િહસાબ કાઢતાં ડૉ ટર હડ સને પણ
ે ઉ ચાયુ,ં ‘એ ડુ ર, સુ વર, ખ ચરનું નામ મારી સાથે ?’
એ જ વણ
કુ મારી લૂ પણ એ ગણતરી લખે વાંચીને આંગળાં ગણવા લાગી હતી અને
ઉ ચારી ઊઠી, ‘આ લોકોને કંઈ ભાનબાન છે કે નિહ ?’ આગળ ક યુ,ં ‘હવ ે તો આવી
જ બ યું અમારા ડોસલાઓનું અને અમા ં.’
દરેક વતમાનપ ર અને તને ો લખ
ે ક પ રકાર બી ઓ, સામાવાળા કરતાં
પોતાની તને વધુ હોિશયાર જ ગણતો-સમજતો હોય છે. હે ટન ઈવિનગ ં મોરીસ
ે રસાિરત કયો તે :
ટ્ રીટની તરફેણ કરતાં એ તરફના દૃિ િબદં ુ થી જે લખ
‘ગણતરીમાં ટા ડડનું ટા ડડ કેટલું ગરીબ છે તે દેખાઈ આવ ે છે. સાચી
રીતની અને તકબ ગણતરી કરવામાં આવ ે તો હાથ જરા વધુ પહોળા કરવા પડશ.ે
અમ ે હડ સન-ધૂમકેતુન ંુ ડાયામીટર એક સો (૧૦૦) મીટર જેટલું અદં ા એ છીએ. તન
ે ા
વાયુ-ઘરે ાવા િસવાય એ લ યાંક યાનમાં લઈએ તો એ સોનાના ગોળાનું વજન સો-
લાખ, રાણું હ ર, ચારસો અઠયાસી ટન સભ ં વી શકે (૧૦૦ લાખ, ૯૩ હ ર, ૪૮૮
 ે ી આજની િકંમત સાથે ગણતરી કરીએ તો છ હ ર અબજ (૬ હ ર
ટન). તન
અબજ) ડૉલર જેટલી તો થાય જ થાય.’
ં ,ે ‘સે ટમાં ગણતરી નથી કરી એનો પાડ માનો.’
ં પ ર પચ
મમરો મૂ યો યગ
ગણતરી જે થતી હોય ત,ે હે ટનના બન ં ે સશં ોધકો તો ફુલાઈને ફાળકો થતા
હતા એટલ ે કે વધુ ને વધુ અમીર બનતા જતા હતા. કુ બરે જ કહોન.ે
ં ે વધુ ઝનૂનથી શોધ-સશ
બન ં ોધનમાં ખૂપં ી ગયા.
પાંચમી અને છ ીની વચમાંની રાતે તો િડન ફોરસીથને લા યું કે સફળતા
ે ી આંગળીઓને પશી રહી છે.
તન
ધૂમકેતુ એકદમ ચો ખો ઝબકતો અને તજ
ે વી વ પમાં નજરે પડયો.
‘ઓિમ રોન… ઓિમ રોન…’ અવાજના ઉછાળા સાથે રાડ પાડી ીમાન
િડન ફોરસીથ.ે
‘ , સાહેબ.’
‘દેખાય છે ? દેખાય છે ને ?’
‘દેખાય છે, દેખાય જ છે, સાહેબ ી.’ ઓિમ રોને પોતાના શઠે નો ઉ સાહ
બવે ડા યો.
‘હવ ે આપણા હાથમાં છે, આપણા જ હાથમાં જ.’
‘ઓહ, અરરર’ ઓિમ રોન બોલી ઊઠ્ યો, ‘પાછો સતં ાઈ ગયો.’
‘પરવા નિહ. મ જોયો એટલ ે જોયો જ. પ જોયો એટલ ે પ જ જોયો !
એનો યશ મને જ મળવો જોઈએ અને મળશ ે જ. કાલ ે પહેલું કામ આપણે િપટ્ સબગ
ઓ ઝરવટે રીને તાર કરવાનું કરીશુ.ં પલે ો િશખાઉ િનશાિળયો આ વખતે માથું નિહ જ
ચકી શકે.’
‘નિહ જ ચકી શકે.’ ઓિમ રોન હા- -હા ભણતો હતો.
શું ીમાન િડન ફોરસીથે તમે ના હરીફ ડૉ ટર હડ સન ઉપર આ વખતે
ે યો ખરો ? એ ણી શકાયું નિહ અને પલે ો તાર પણ િપટ્ સબગ
િવજય મળ
ઓ ઝરવટે રી મોકલાયો નિહ. કારણ ?
બી િદવસના તમામ ે તમામ છાપાંઓમાં આ રકારના સમાચાર માિહતી
રગટ થઈ હતી :
 ‘ રીનવીચ ઓ ઝરવટે રી િ રય ર જનોને એ જણાવતાં આનદં અનુભવ ે
છે કે, હે ટનના જે બે હોંશીલા િવ ાનલ ી નાગિરકો અને પરે ીસ ઓ ઝરવટે રીએ જે
ધૂમકેતુનો ઉ લખે કયો છે, એ સપં ણ ૂ ત: સોનાનો જ હોવાનું ફિલત થાય છે. પૂરેપરૂ ી
કાળ , ગણતરી અને સમિપત સશ ં ોધકો તથા આંકડાદારોની મદદથી એ ણી શકાયું
છે કે એ સુવણ-ગોળો ૧૧૦ િમટર ડાયામીટરનો છે. તન ે ંુ કદ એકંદરે છસોછ ું હ ર
ચુિબક મીટર જેટલું છે (૬,૯૬,૦૦૦).
‘આ રકારના સુવણ-ગોળાનું વજન ૧૩૦ લાખ ટન જેટલું સભ ં વી શકે છે.
પણ ગણતરીઓ યાનથી અને ચીવટથી કરતાં લાગે છે કે એનો આંક ઉપરની
સ ં યાના સાતમા ભાગનો જ હોઈ શકે, એટલ ે કે દશ લાખ, આઠસો, સડસઠ હ ર ટન
(૧૦,૦૦,૮૬૭ હ ર ટન) હોઈ શકે, તા પય કે સ ાણું હ ર યુિબક િમટર
(૯૭,૦૦૦) ધારતાં અદં ાજે તન
ે ંુ કદ સ ાવન (૫૭) િમટરનું સભ
ં વી શકે.
‘ઉપરની વાતો લ માં લતે ાં આપણે એવા તારણ પર આવી શકીએ કે પદાથનું
રસાયિણક બધં ારણ કંઈક કંઈક ણી શકાયું છે. ગોળાના અદં ર બા ય ભાગમાં
ધાતુજ ય નાની મોટી િતરાડો અવ ય હશ,ે અથવા ધાતુ કોઈક રકારના િમ ણ
વ પમાંય હોઈ શકે.
‘થોડીક ગૂચ
ં વણભરી ગણતરીઓને લ માં લવે ાની સાથે આપણે એવા
પિરણામ પર આવી શકીએ કે અ યારના સોનાના ભાવ મુજબ તને ી િકંમત બસો રીસ
હ ર પાંચસોવીસ (૨,૩૦,૫૨૦) િમિલયન ટિલંગથી જરાય ઓછી હોઈ શકે નિહ.
િમિલયન એટલ ે દશ લાખ ગણવા.’
એટલ ે કે હે ટન ઇવિનગ ં ની ગણતરી રમાણન ે ંુ ડાયામીટર સો િમટર જેટલું
ન જ હતુ.ં તે ટા ડડની અપે ા કરતાં દશ િમટર વધારે હતુ.ં ત ય બે
િવચારધારાઓની વચમાં હતુ.ં તા પય કે ભરપૂર વ છ ધાતુના અદં ાજની વચમાં
થોડાક કાટ, થોડાક કચરા, થોડોક સૂકો કાદવ, થોડીક િતરાડો, થોડીક હવા, થોડીક
શૂ યતા વગરે ેને અવકાશ હતો, અને તન
ે ી ગણતરી પણ સામલે કરવી રહી.
યારે ીમાન ફોરસીથે ધૂમકેતુની સાચી કે સ ય ન કની િકંમત ણી
ે બરાડી ઊઠ્ યા :
લીધી યારે તઓ
‘મ એની શોધ કરી છે. પલે ા મોરીસ ટ્ રીટના બબૂચકે નિહ. એટલ ે એ
ધૂમકેતુ મારો મારો અને મારો જ છે. એટલ ે કે જો એ સુવણ પહાડ ધરતી પર પડે છે તો
ૂ સોનું મા ં છે, વાલ ે વાલ, રતીએ રતી. બી કોઈનું નિહ, કોઈનું જ નિહ.’
એનું સપં ણ
બી બાજુ ડૉ ટર હડ સને ઈિલઝાબથ ે ટ્ રીટ તરફ જોઈને ક યુ,ં ‘એ
મારી માિલકીની િમલકત છે. મારા બાળકોનો વારસો છે. જે પ ૃ વીની ફરતે પિર રમણ
કરે છે એ સુવણ પદાથ મારો છે, મારો જ છે. જો એ પ ૃ વી પર પડે તો એ સુવણ િપડં ને
મારા િસવાય કોઈ હાથ નિહ લગાવી શકે. એકલો હંુ એટલો અમીર થઈ જઈશ
એટલો… અહાહાહા…!’
તા પય કે આજ સુધીના િવ - ર માંડના ધનકુ બરે ો વ ડરિબટ સ,
એ ટોસ, રોકફેલસ, િપપરમો ટ મોગ સ, મક ે ે ટ્ ઝ, ગો ડ્ સ તથા બી બધા. હા હા,
રોથચાઈ ડ્ સ સિહત બધાં જ ડૉ ટર હડ સન અને િમ ટર િડન ફોરસીથ સામ ે
વામણાં લાગતા હતા, િઠંગ ુ , વહિતયા, એટલી હદે ુદ્ર કે રમશ: એક એકના તો
લાસ જ નિહ, સમ ત ભગ ે ા થઈને પણ ફોરસીથ-હડ સનમાંથી એકાદનો મુકાબલો
કરી શકે નિહ.
િડન ફોરસીથ અને ડૉ. હડ સન જોઈ શકતા હતા કે મિં ઝલ બે િદશાએથી
આગળ જઈ રહી છે, પણ ર એ હતો કે િદશાઓ બે હોય કે એક, બન ં ે હરીફો
બી નો સામનો કેવી રીતે કરી શકે અને સામાને આગળ વધતો કેવી રીતે રોકી શકે ?
એક માગ બન ે ીને મામલો પતાવી શકે, પણ શું એવી વાટાઘાટો, ધાંટાઓ
ં ે સામસામા બસ
અને ચાંટાઓ િસવાય શ ય હતી ? ઘરમાંના લ ન સમારંભની વાત તો એ બન ં ે જણાં
ભૂલી જ ગયા હતા. લ ન ફ ન જવા દો, એ િસવાયના બી કોઈ ધમ- સ ં કારોનીય
તમે ને પરવા ન હતી. તમે ના ભે માં તો એક જ ભૂસ ંુ ભરેલ ંુ હતુ.ં એ ભૂસાંને છાપાંઓ
ભડભડ સળગાવ ે રાખતા હતા.
લખ ે ો એવા કપરા, કટા મય, બી િદશાના, માિહતી કે િનરાશાજનક બની
રહેતાં કે વાતાવરણમાં ઉ કેરાટ િસવાય બીજુ ં કોઈ ત વ રહેતું નિહ. છાપાંઓ જમાના
પર કેવા સ ં કાર સીંચી શકે છે, તન ે ો અહીં ર ય દાખલો જોવા મળતો હતો. તમે ાં પચ
ં ના
પચં અને યગ ં જ ફટકારી દેતા હતા. બે પ ો શાંત થાય એ કદાચ તન
ં િચ રો તો પચ ે ે
ગમતું જ ન હતુ.ં વાતાવરણ શાંત થવા લાગે તો પચ ં આગમાં તલે નિહ, ઘાસલટે જ
છાંટી દેતુ.ં ું વાત એટલી આગળ વધી કે બન ં ે ખગોળશા ી, અ વષે કો લલકારી
દે તો જ િવવાદનો અતં આવી શકે. જો એમ થાય તો કદાચ સગપણ થયલે ા યુગલનો
આગળ ઉપરનો માગ મોકળો થઈ ય ખરો.
બન ં ોધકો ઊછળતા રહેતા ભલ.ે તમે ના ગાંડપણ તરફ લોકોએ લગભગ
ં ે સશ
યાન આપવાનું જ છોડી દીધું એક બી ય િવચારધારા શ થઈ. તે એ કે એ
આકાશી ગોળો કદી પ ૃ વીના ગોળા પર પડવાનો જ નથી. અને ઉ કાપાત થાય જ નિહ
તો પછી રલાપ-પાતનો આશય જ શો ર યો ? કોઈ નિહ, ના, કોઈ નિહ તે મળ ે વી શકે
કે પામી શકે. ચાંદો કોઈના હાથમાં આ યો નથી તમે જ ધૂમકેતુય હાથમાં નિહ આવ.ે
ઊભા રહેનાર ભલ ે હાથ પહોળા કરીને ઊભા રહે.
 વગીય એ ‘િશશમ’ એક સમાંતર અતં રે પ ૃ વીથી દૂ ર જ રહેતો હતો. તન
ે ી
ગિત િ થર રહેતી હતી. અગાઉ એક વખત હે ટન ટા ડડ લ યું હતું તમે , ‘તન ે ી
ગિતમાં કે આકાર રકારમાં ફેર પડવાનું કારણ જ શું છે ?’
આ રકારના વતમાનપ રોના વતમાને મામલાને શાંત કરવામાં અ ણી મદદ
કરી ખરી. યાર પછી ઉ ેજના અને ઉ રતા રમશ: ઓછી થતી ગઈ. જોકે બન ં ે
ં ોગોમાં ગબડાવી દેવા માગતા ન હતા. પણ એ
હરીફો હાથમાંના એ ગોળાને કોઈ સજ
ગોળો કોઈનાય હાથમાં હતો ખરો ?
૯મી મને ા અક ં ે વળી પાછો એક પચ
ં માં પચ ં ફટકાયો : એક અજબગજબની
આ યચિકત કરી દેનારી અવકાશી ઘટના સાથે આપણો પાનો પડયો છે અને લોકો
આવી શાંિત કેવી રીતે રાખી ર યા છે ? પલે ા બે હે ટિનયા વ ૈ ાિનકો ગાંડા અને ઘલે ા
નથી જ, પણ ર જનો જ પાગલ છે. રિમત ભૂિમજનો જ હાથમાં આવલે ા આવા
લાડવાથી હાથ ખખ ં રે ી ચૂપચાપ બસ ે ી ર યા છે.’
પોતાના યગ ં આગળ વધારતા તે કહે: ‘જો આખો મામલો ઊભો કરેલો હતો
તો એ ઊભા કરનાર બન ં ે જણાને શાંિતથી શા માટે ઊભા રહેવા દેવામાં આવ ે છે ?
હે ટનની જે બરબાદી અને બદનામી એ બન ં ે જણાએ નોતરી છે, તમે ને લોકો શું એમ
જ છૂ ટી જવા દેશ ે કે જેથી બી વખત તઓ ે બીજો કોઈક તુ ો ઉછાળી ર જનોની
શાંિતનો ભુ ો બોલાવી દે ? એ બે મહા(?)નુભાવોએ કુ દરત પરની, આકાશ પરની,
ઈ ર પરની માનવીની ાને ચકનાચૂર કરી નાખી છે. હે ટન હવ ે ઇ જત
આબ નું ખિં ડયરે છે. બીજુ ં કંઈ લાગે છે કોઈને ?
‘હમણાં જ એ બધાં લા ખો કરોડો અબજો ખવો પવોની વાતો કરતા હતા.
ણે આકાશમાંથી સુવણનો વરસાદ જ વરસી ર યો છે. લૂટં ો લૂટં ાય એટલું સોનુ.ં અને
હવ ે ? ગરીબો કેટલા ગરીબ બ યા હશ ે એનો યાલ છે કોઈને ? હવાઈિક લા બતાવી
જ િરયાતવાળાનાં સપનાંઓ છીનવી લવે ાનો તમે ને શો અિધકાર છે ?
‘જો તમે ના ચગા યા માનવી ચગી શકે, તો તમે ના ભાં યા તઓ
ે ભાંગી ન શકે
? તમે ના પર તૂટી ન શકે ? તમે નો છૂં દો-રોટલો ન કરી શકે ?
‘જેટલા સુવણ સપનાંઓ એ બે તરંગબાજોએ લોકોને બતા યા છે, એટલો જ
એમને દંડ થવો જોઈએ. એટલી જ અધધધ રકમ વસૂલ કરી જમીનદો તોને સમ ૃ
કરવા જોઈએ ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર િસડની હડ સનની છે લામાં છે લી
પાઈ છીનવી લઈ હતાશ લોકોમાં વહચી દેવી જોઈએ.’
ં ે હે ટન-િવહારીઓ પોતપોતાના
એ વાત લ માં લીધા વગર જ ઉપરો ત બન
લ માં િવહરતા જ ર યા. ફોરસીથ-હડ સન જોડકા-હરીફોનું માનવું હતું કે હ
બા હાથમાં જ છે. બા ની એ રા ચીજોને હાથમાં લવે ા તઓ ે થી, વધુ
ે વધુ વગ
આવશે થી મડં ી પડયા.
 ૧૦

બમૂ લગાવો, હાથ ફેલાવો હાથમાં આવશ ે

ધમૂ કેત ુ
‘ઝેફરીન ઝીરદાલ ! વાહ, કેવો ગજબનો માનવી છે.’ યવહા ભાષામાં
લોકો ઝીરદાલ િવશ ે એમ જ કહેતા, પણ તે ભારે િવિચ ર હતો, એ વાત તો ખરી જ.
અદં રથી બહારથી ઉપરથી નીચથ ે ી, ગમ ે તે બાજુ થી જુ ઓ, તે કોઈક નવી જ ધરતીનો
માનવી લાગી રહે. તન ે ા વાળ, તને ો પોશાક, તન ે ા પગરખાં, તન ે ી ચાલ, તન
ે ી િસસોટી,
ે ી રહેણીકરણી, તન
તન ે ંુ વતન… બધું જ અલગ તરી આવ.ે
લાંબો અને બિે ફકર, તન ે ા ખમીસને કદી કોલર હોય જ નિહ અને બાંહીને
છેડે કફ નિહ. તન ે ંુ પાટલૂન બરાબર ચાિડયા જેવ ંુ જ લાગ,ે તન ે ા વ ે ટકોટને બટન જ
નિહ, અથવા ગમ ે યાં બધં કરી દેવાયલે ા, તન ે ા ઘણાં મોટાં ઘણાં ગ પાં ગજવામાં ઘણું
બધું ભરેલ ંુ જ હોય, શું ? તે એ જ ણ.ે કોટ સિહત બધાં જ વ ો કીમતી લાગે પણ
પહેરવાની પરવા જ નિહ, અથવા એવા પહેરે કે સામા યજનને હસવું આવી ય.
મલે ખાઉ રકારનું જ કાપડ પસદં કરનાર ઝેફરીન ઝીરદાલ એક વખત એક પોશાક
પહેરે કે પછી યારે તે બદલ ે તન ે ંુ ઠેકાણું જ નિહ.
એને કંઈ બહારના લોકોની પડી ન હતી. આમ જુ ઓ તો ‘બહાર’ શ દ સાથે
જ તન ે ે લવે ાદેવા ન હતી. બલકે ‘બહાર’ની વચમાં પણ તે ‘આંતિરક’ બની રહેતો.
ે ે જુ એ છે એની તન
દુ િનયાને કે લોકોને તે કદી જોતો નિહ. કોઈ તન ે ે જરાય િચતં ા ન
હતી.
ે ી લબ
તન ં ાઈને તન ે ા ઘરમાં જ વાંકા વળીને જવું પડતુ.ં તે િસવાય પણ તન
ે ી
ચાલ એ રકારની વાંકીચૂક ં ી જ રહેતી. તન ે ા ઘણાં લાંબા હાથ પરના વાળના જ થા
તરફ તન ે ંુ યાન કદી ગયું જ ન હતુ.ં તન ે ા એ હાથ ઓરડામાંની છત સુધી પહોંચતાં
અને તે બઠે ો બઠે ો હાથ લબં ાવી ઘણી આમતમે ની ચીજવ તુઓ મળ ે વી શકતો.
ે ો ચહેરો બી સજ
તન ં ોગોમાં પાળો કે યવિ થત લાગે પણ તન ે ી
વનશલૈ ીથી તને ી મુખમુદ્રા ભારે બડે ોળ બની ગઈ હતી. જોકે એ બડે ોળ ચહેરા પર
બે િત ણ આંખો હતી, ઘુવડ જેવી. બધં રહેતી જ નિહ, છતાં બધં હોય યારેય
ચકળવકળ થતી રહેતી.
 ચહેરાનો આકાર ગોળ, લબ ં ગોળ નિહ, પણ કંઈ ચોરસ રકારનો હતો,
એટલ ે સુધી કે તન ે ી દાઢીય ચોરસ આકારની લાગતી. તન ે ા ડા હોઠની વચમાંથી
યારે દાંત દેખાતા યારે તે હસતો જણાતો અને કોઈનય ે હસવું આવતુ.ં તન
ે ંુ નાક ડું
મોટંુ પહોળં ુ ફેલાયલે ંુ અને કાનનો આકાર તો સાવ િનરાળો, ણે બધું જ સાંભળવા
માટે બના યા હોય તવે ા એ કાન તન ે ા અદં રના િવચારો સાથે ખચાયા કરતાં.
એનું સમ ર વણન કરવાથી એની પરેખા કોઈ સમ િવચારી શકે નિહ.
તમે ાંય એનું િવશાળ કપાળ ભ ય કહેવું જ પડે. એ કપાળ એના આંતિરક િવચારનો
આયનો હતુ.ં આંખ, નાક અને કપાળ યારે એક થતાં યારે ઘિડયાળના સમયની
જેમ તન ે ંુ હવામાન ણી શકાતુ.ં
આવા આ ઝેફરીન ઝીરદાલનું જેટલું વણન કરીએ તટે લું ઓછું . જોનારને તે
યાં તો બહુ બુદ્િધશાળી લાગતો કે એકદમ મૂરખ ભાસતો.
ફરીથી કહીએ કે આ ઝેફરીન ઝીરદાલ દુ િનયાથી સાવ અલગ રકારનો
માનવી હતો. તે કોઈ હેર શાળા મહાશાળામાં ભ યાની માિહતી નથી પણ ઘરે જ
ભ યો હોય તોપણ તન ે ી બુદ્િધ- રિતભા તી ણ હતી. નાનપણથી જ પોતાની રીતે
અ યાસ કરીન,ે રવ ૃિ ઓ પાર પાડીન,ે તણ ે ે ન ી કયું હતું કે તે પોતાની રીતે જ
વશ,ે ભલ ે તન ે ે એકલવાયા વવું પડે. તન ે ી િનણયશિ ત એટલી દૃઢ હતી કે તન ે ા
ે ંુ ધાયું કરવા દેવા િસવાય બીજો કોઈ છૂ ટકો ન હતો.
વડીલોને તન
પિરણામ કંઈ ખાસ ખરાબ ન હતુ,ં નકારા મક તો ન જ હતુ.ં યારે
છોકરાંઓ શાળાઓમાં ભણતાં રમતા હોય યારે એ જ મરમાં તે ગમ ે તે પરી ાઓ
પસાર કરી દેતો. તન ે ે સમય આપો અને દૃઢતા તન ે ી પાસે હતી જ. હા, િવષય તન ે ી
િચનો હોવો જોઈએ. પહેલા રહેવુ,ં સહુથી અલાયદા અને આગળ રહેવું એ તન ે ો શોખ
જ ન હતો, તન ે ી ધૂન હતી, કહો કે તન ે ંુ યયે હતુ.ં પોતાની એ િનપૂણતા રાિ ત કોઈને
દેખાડવા બતાવવા માટે નિહ, પણ તન ે ે પોતાને આનદં આપતી. મહાશાળાઓની કંઈક
રવશ ે - પરી ાઓમાં ઉિ ણ થઈ તણ ે ે દાખલા મળ ે યા હતા, િવષય હાથમાં લ ે પછી
પહેલા જ આવવાની તન ે ી નમે રહેતી અને તે આવતો જ. તન ે ી રા ય શિ ત એટલી
તી ર હતી કે અ યાપક શીખવ ે તે પહેલાં જ તે આગળનું િવચારી લતે ો. એ િવષયને
અિં ગકાર કરીને િશખવનારનીય આગળ નીકળી જતો.એ રીતે એક િવદ્ યાપીઠમાંથી
બી માં, બી માંથી રી માં, એમ કંઈક િવદ્ યાપીઠની િવદ્ યા તણ ે ે ભે માં ભરી દીધી
હતી. ભણવા માટે તન ે ી કોઈ મર ન હતી, યારે તન ે ી ઇ છા કે કુ તૂહલ વ ૃિ ગે
યારે જે તે િવષયમાં િન ણાત થવા તે અ યાસ શ કરી દેતો. પછી એ િવષયનો તે
ફૂરચો કાઢી નાખતો અથવા એ િવષયમાં પુ તકોએ તન ે ે જ પૂછવું પડતુ.ં
 જોકે પહેલા નબ
ં રની આ પઢાઈ તન ે ા કશા ઉપયોગની ન હતી, કેમકે તે ભારે
ભૂલકણો હતો. ભણલે યંુ તે વળી ભૂલી જતો. તને ી ધારદાર યાદદા તની એક ખાિસયત
ે ે આંચકા રકારની કે અલપઝલપ યાદદા ત કહી શકાય. તરતોતરત તે ભૂલી
હતી. તન
જતો, પણ યારે યાદ આવ ે યારે સપં ણ ૂ પાઠ યાદ આવી જતો.
અઢારમ ે વષ તન ે ાં માતાિપતાનું અવસાન થયું યારે સરેરાશ માિસક પદં ર
હ ર રા કની આવક તન ે ે વારસામાં મળી હતી. પોતે તો એ સ ં યાના િહસાબ રાખી
શકે તમે ન હતો, એ માટેની તન ે ે તમા ન હતી, એટલ ે જેટલા દ તાવજે ો સામ ે રજૂ થયા
તે બધાં ઉપર તણ ે ે તન
ે ા બૅ કર કાકાને સહી કરી આપી. કાકા ી રોબટ લસર
બૅિ કંગ િવદ્ યાના ખાં હતા, િહસાબિકતાબના એ ા અને શરે બ રના શરે એટલ ે કે
િસહં હતા. ભ રી ઝેફરીનને તઓ ે જ સારી રીતે ઓળખી શકતા એટલ ે તન ે ો યાલ
રાખતા. ભરપૂર હેત વરસાવતા, જ ર પડે અને ભ રી ભાઈ યારે જે િવષે કૌતુક
દાખવ ે તે િવષને ંુ માગદશન આપતા. કાકા ી ઝેફરીનના િપતા કરતાં વધુ િપતા હતા
અને જવાબદાર વહાલસોયા ગોડફાધર હતા.
ઝેફરીનનો દુ િનયા સાથન
ે ા સપં ક કાકાના મા યમ ારા જ થતો. તે તે તો
કંઈ જ કરતો નિહ, એટલ ે કે પોતાની િચ બહારનું કંઈ કરતો નિહ. હા, મનપસદં
િવદ્ યા રા ત કરવા તે ખોવાઈ જતો.
પરે ીસના િવ યાત પુરાણા કેસલના છ ા માળે ઝેફરીન પોતાની બે
ઓરડીમાં વન પસાર કરતો. તન ે ે વધારે બહોળા પહોળા િનવાસની જ ર ન હતી.
જોકે સમય સાથે અને િવષયાંતરના શોખને લઈને એ બન ં ે ઓરડીઓ કે ઓરડાઓ
ચીજવ તુ અને રયોગા મક સાધનો-ય ં રોથી એવા ખડકાઈ ગયા હતા કે એમાંથી
રહેનારે રહેવાની જ યા તારવવી પડે. અહીં તે એક રીસ વષની મર સુધી રહેતો હતો,
કદાચ આ વન એ િનવાસ બદલવાની તન ે ી કોઈ ઈ છા ન હતી. એવો િવચાર તને ે
આવતો નિહ, ફાવતોય નિહ.
આ બે ખડં ોમાં શું શું હશ ે તન
ે ો જરા યાલ કરી લઈએ. ત તના ય ં રો,
િવદ્ યતુ ના તમામ સાધન રસાધનો, ડાયનમે ાઓ, બટે રીઓ, આકાશી અને દૂ રના
અતં રાલને પામવા માટેના દશનીય દૃિ - ા ય િવશષે વિૈ વ યો, િપરાિમડો, નળાઓ,
િ રકોણો, ચોરસો, ષટકોણો, અ કોણો વગરે ે ઘણું તય ૈ ાર મળ ે બનાવલે .ંુ
ે વલે ંુ અને તય
તે િવષન ે ાં પુ તકો, ચોપાિનયા, ફાઈલો, દૈિનક વતમાનપ રો ! કાગળ, પૂઠં ા, પતરાં,
લાકડાં, હેર, પાવડરો વગરે ેનો પાર નિહ. બધું ઠઠ નીચથ ે ી ઉપર સુધી પહોંચતું હોય !
ખુરસી અને ટેબલ ખરા પણ શોધવા પડે. બન ં ે દરેક રીતે ભરચક. યારે તન ે ે કામ
કરવું હોય યારે ખુરસીમાં થોડીક જગા કરીને બસ ે ે અથવા ટેબલ પર જગા થઈ શકે
તો યા બસ ે ી ય. જયારે તન ે ે બધું બહુ અગવડ પ લાગે યારે ખુરસી કે ટેબલ
પરનો ઢગલો ભીંત તરફ ફકે, યાં કોઈ જગા હોય જ નિહ. આ રીતે યારે ખુરસી-
ટેબલ ખાલી થાય યારે તે ખરેખર આનદં માં આવી ય અને એવો કામ ે લાગી ય કે
સમયનું ભાન જ રહે નિહ.
ક પના કરો જોઈએ કે ઝેફરીન ઝીરદાલનો યવસાય શો હશ ે ? તન ે ો મુ ય
યવસાય સપનાંઓ જોવાનો હતો. મોઢામાં મનગમતી પાઈપ ધરી રાખીને તે બસ
સપનાંઓ સાથે ર યા કરતો, પણ સપનાં જોતો તે એવો ગલે માં આવી જતો કે સપનાં
સાથક કરવાના રયાસમાં તે લાગી જતો. સપનાં સાથક કરતો પણ ખરો. પછીથી નવાં
સપનાં, નવું કાય, એ જ એનો યવસાય. એક તક કે તરંગ મનમાં આ યો કે ખુરસી-
ટેબલ પરનો બધો સામાન ફકી ઉવખ ે ીને તે કામ ે લાગી જતો. એ કામમાં પછી ચાર
કલાક લાગ,ે ચાળીસ કલાક લાગે કે ચાળીસ િદવસ, તન ે ી ગણતરી નિહ, અને પરવાય
નિહ. યાં સુધી એ શોધકાય સપં ણ ૂ ન થાય યાં સુધી એ જપં ે નિહ અને જેવ ંુ પિરણામ
હાથમાં આ યું કે બધું જેમનું તમે જ રહેવા દઈ ઘ ખચી લ.ે જતે િદવસે એ શોધપ રો
ઉપર બી શોધો જમા થતી ય અને અગાઉની શોધ દબાઈ ય. ભલ ે ! એને મ
પડતી નવી નવી અવનવી શોધોમાં.
આ રકારની શોધવ ૃિ માં તણ ે ે કંઈ કેટલીય ગ ય-અગ ય શોધો દબાવી દીધી
હતી. ગિણત, ભૂિમિત, ભૌિમકી, રસાયણ, િફલસૂફી, િવ ાનની જે હાથ લાગે તે
શાખાઓ, છાપકામ, િચ રકામ, છબીકલા, િચિક સા વગરે ે વગરે ે જેવી કોઈ િવદ્ યાથી
તે દૂ ર રહી શકતો નિહ. અ યાસ તન ે ો આનદં હતો. અ યાસમાં ખૂપં ી જવાનું જ તન ે ંુ
વન હતુ.ં કામના રારંભમાં નિહ, પૂણાહુિતમાં તન ે ે રસ હતો. શોધની શ આતમાં
નિહ, શોધની િસદ્ િધ જ તને ી મિં ઝલ હતી. દાખલો ગમ ે તટે લો અટપટો હોય, તન ે ો
જવાબ આવવો જ જોઈએ, એ માટે રકરણ ભરાય કે પુ તક તય ૈ ાર થાય, તન
ે ો તન ે ે
રજમા ર હષશોક નિહ.
યારેક એક શોધકાય કરતાં, તન
ે ી બી શાખા હાથ લાગી જતી. ગાડી
ફંટાઈ જતી, પણ યારે ફરીથી પહેલો અ યાય હાથ આવી જતો, યારે તન
ે ંુ યય
ે
ૂ થઈને જ રહેતુ.ં
સપં ણ
કંટાળો શી ચીજ છે, એ તે ણતો નિહ. થાકવાનું તે સમ યો ન હતો. તન ે ંુ
ભજે ુ ં જ કોઈ એવી કરામતનું હતું કે એક વખત િવષય શ થયો કે તમે ાંના આગળ
ઉપરના આનદં માં તે ખોવાઈ જતો. કામનો આનદં તન ે ી ફૂિત હતી, તને ી ફૂિત તન
ે ી
તાજગી હતી, તન ે ી તાજગી તન
ે ો ઉ સાહ હતો, તન
ે ો ઉ સાહ તન ે ી ઉ ેજના હતી. યારે
પિરણામ હાથ લાગતું યારે ‘હે-ઈ’ કરીને તે કાગિળયા ઉડાડતો.
ઊડેલા, ઊડીઊડીને આમતમે ફેલાયલે ા, પથરાયલે ા, દટાયલે ા કાગળોમાં તન
ે ી
ે ી અનુપમ િસદ્ િધઓ એ કાગળોમાં ફેલાઈ પથરાઈ હતી. પણ
કંઈક શોધો પડી હતી. તન
 ે ી કરવી પડે.
ે ે ભગ
હા, તન
પગ નીચ ે દબાતી, ઠોકરો ખાતી, અગિણત શોધ તને ી રેરણા હતી. તે દરેક
વખતે નવી િદશા, નવી શોધ તરફ દોડી જતો. એ શોધ ારા નામ, દામ કે કીિત
ં ના ન હતી. તે એવા રલોભનોથી એકદમ ઉપર હતો.
ે ે જરાય ઝખ
કમાવાની તન
તને ા કોઈક િમ ર તન ે ે ઠપકો આપીને કહેતા, ‘િસદ્ િધઓનો આ તે કેવો
બગાડ ? શોધો તરફનું આ તે કેવું દુ લ ?’
‘ઊભો રહે,’ ઝીરદાલ કહેતો અને તે આમતમે પડેલાં કાગળો શોધવા મડં ી
પડતો. પછી જે હાથ લાગે તે આપી દઈને કહે, ‘આ બધું તા ં બસ. તા ં નામ લખી
દેજે. તને જે ફાયદો થાય તે મળ ે ે.’
ે વી લજ
‘પણ તું ?’
‘તું આ શોધનો ઉપયોગ કરશ ે યાં સુધીમાં મ એથી આગળની કંઈક શોધ
કરી હશ.ે ’
ે ે કદી પડી
એનું કંઈ પણ લૂટં ાઈ જવાની, ખોવાઈ જવાની, ચોરાઈ જવાની તન
જ ન હતી.
આવી વખતે પોતાના નફાની િવ તે જઈ ર યો છે, એવું તન
ે ે વિચત્ પણ
લાગતું નથી.
ૈ ા ? શી ચીજ છે એ ? શું કરવા છે એને ? રાખવા-સઘ
પસ ં રવા જ શા માટે
જોઈએ ?
યારે એને જ ર પડતી યારે એ પોતાના ગોડફાધર જેવા ગોડઅક ં લ
બૅ કરને ફોન કરી દેતો. મો યુર રોબટ લસર એવા શુભે છક હતા કે તન ે ે કોઈ જ
કારણ પૂછતા નિહ. વગર ર ે જોઈએ તટે લી રકમ તન ે ે મળી જતી. ‘આટલાથી નિહ
ચાલ’ે એવું કહીને વધારાની સગવડ પણ કરી દેતા. કેટલા વપરાયા છે, કેટલા
વાપરવાના છે, કેટલા જમા છે, કેટલાં વષો ચાલશ ે ? એવી કોઈ ર ો રી બન ં ે વ ચે
થતી જ નિહ. ઝીરદાલ આવતો, જોઈતી જ િરયાત જણાવતો ગ યા વગર લઈને જતો
રહેતો.
ૈ ાની બાબતમાં ઝેફરીન ઝીરદાલ એકદમ સુખી માનવી હતો.
પસ
૧૦મી મન ે ા રોજ આ સુખી માનવી પોતાની એકાકી ખુરસી પર બારી બહાર
પગ લબ ં ાવીને બઠે ો હતો. મનગમતી પાઈપની િલ જત તે માણતો હતો. કિરયાણામાં
આવલે ી એક થલ ે ી પરના આંકડા તથા અ રો તે જોતો મરતો ઉકેલતો હતો. એ ધૂનમાં
જ તણે ે કોથળી ઉછાળી અને લબ ં ાવલે ા ડાબા હાથમાં જે આ યું તે ખ યુ.ં એક જૂન ંુ
છાપુ,ં અઠવાિડયા પહેલાંન ંુ જનલ હતુ.ં સમય અને કાળ સાથે ઝેફરીનને લવે ાદેવા ન
હતી. તણ ે ે પહેલું પાનું જોયું ન-જોયું ઉથલા યુ.ં બીજુ ં પાનુ,ં રીજુ ં પાનુ,ં એ જ રીતે
છે લા પાના સુધી જનલ ફેરવી ના યુ.ં છે લા પાના પરની કોઈક હેરાત પર તન ે ંુ
અચાનક જ યાન ગયુ.ં ફરીથી પાનાં ફેરવીને એક લખ ે વાંચવાની શ આત કરી.
ખોવાઈ ગયો શ દોમાં. વાંચી ના યો લખ ે અને બોલી ઊઠ્ યો :
‘તો એમ વાત છે યારે.’ એ બધાં જ શ દો જુ દા પડી જતા હતા. સામ ે મોટો
રે ક સમૂહ હોય એમ જોરથી વાત કરવા તે ટેવાયલે ો હતો. ટોળામાં તે એકલો રહી
શકતો, એકલતામાં તે ટોળં ુ અનુભવી શકતો.
ે ે યાનથી વાં યો.
ે તણ
ઉપર ઉપરથી પણ ફરીથી જનલમાંનો એ લખ
હે ટન ધૂમકેતુની પિર રમણ ગાથા.
ે ા એ લખ
એવા મથાળા સાથન ે માં આજની ચચાવાળા ધૂમકેતુની, તે રથમ
દેખાયો યારથી અ યાર સુધીની િવગતો કંડારવામાં આવી હતી. ઉ કા, ખરતા તારા,
ધૂમકેતુ, આકાશી તરતા રકાશવતં પદાથો વગરે ે િવષે જે કંઈ લખી શકાય તે એમાં
જણાવવામાં આ યું હતુ.ં
ઝીરદાલની વ ૃિ જ અ યાસુ હતી. જે િવષયમાં તન
ે ે મઝા પડી ય તે એ
ફરી ફરીથી વાં યા વગર છોડે નિહ. યારે ફરીથી એ બધી માિહતી તણ ે ે વાંચી યારે
તે બોલી ઊઠ્ યો, ‘છે રસ રદ પણ…’
એ ‘પણ’ના બે કારણો હતાં. એક તો લખ ે લખનારને ધૂમકેતુઓ િવષયક
ૂ ાન ન હતુ.ં અને બીજુ ,ં આ બધી ઘટના િવષે તન
સપં ણ ે ે જ ખબર ન હતી ?
‘કેવો છે તું તો.’ કહીને બારીમાંના પગ પછાડી અદં ર લીધા. જગા કરી ટેબલ
પર જ ગણતરીથી માંડીને સશ ં ોધન સુધીનું કાય શ કયુ.ં જેમ જેમ તે આગળ લખતો
ગયો, રયોગ કરતો ગયો, તમે તમે તન ે ી વરા વધતી ગઈ. હાથ વીંઝી તણ ે ે આકાશ-
દશનનું એક સામિયક ખચી કાઢ્ ય.ંુ સાથમાં ‘સાય સ િર યુ’ રા યુ.ં તે જે ણવા
માગતો હતો એ પાનાં ફેરવીને ણતો ર યો. કોઈક દૈિનક પ ર કરતાં ‘સાય સ
િર યુ’ જ ર વધારે માિહતી આપી શકે. એમાં ફરતી તરતી સરતી ઉ કાઓની ક ા,
ગિત, કદ, જ થો, વભાવ, વજન િવષે ત તની અટકળો, અનુમાન, અનુભવ
સામલે હતા. ઊડતા કે ઝીંકાતા એ પદાથના વભાવ િવષે પણ તક સાદર હતા.
ગિણત, બીજગિણત, ભૂિમિત, િ રિમિતના દાખલાઓ તથા દલીલોય ઘણી ઘણી હતી.
ઝીરદાલ કંઈક સમ યો, થોડાક તક આગળ ચલા યા અને પછી આકાશ
તરફ જોયુ,ં ‘ચાલ, આપણય ે એ ીમાનને જોઈએ તો ખરા.’ કહીને જોવા માટેની,
યાનથી જોવા માટેની ગોઠવણ કરી દીધી.
 થોડીક જ ણોમાં આજુ બાજુ નાં છાપાંઓનો ઢગલો ઉડાડી તે કહે, ‘ગજબ
કહેવાય, ાન આપણી પાસે સામ ે ચાલીને જ આવતું હોય છે.’
ે ે પોતાના િશખાઉ પણ શિ તશાળી ટેિલ કોપને ઉપર નીચ ે બધથ
તણ ે ી સાફ
કયો. ધૂળ ખખ ં રે ી વ છ કાપડથી પોતું કયુ.ં અહીં વળી વ છ જેવો શ દ યાંથી !
ે ે પોતાના વ નો જ ઉપયોગ એ માટે કયો.
તણ
બારીની બહારથી બરાબરની ચાઈ સુધી જોઈ શકાય એ રીતે તણ ે ે
ટેિલ કોપ ગોઠ યો. તણે ે પોતાની રીતે જે ગણતરી કરી હતી એ તરફ િનશાન કે દ્ િરત
કયુ,ં અને પછી પોતાની આંખોને ખૂપં ાવી દીધી.
‘અ યા ! વાત એકદમ સાચી છે !’ તે ઉ સાહમાં બોલી ઊઠ્ યો. પછી પોતાની
હેટ માથા પર ગોઠવી, છ દાદરના છ-છ પગિથયાં કૂ દતો તે નીચ ે પહોં યો, અને એવી
જ ફૂિતથી તે દ્ રો તરફ આવલે ી મો યુર લસરની બૅ ક તરફ ધસી ગયો. દ્ રો
અને બૅ ક બન ે ી ભારે યાિત હતી.
ં ન
ે ી એક જ ખાિસયત હતી. ટ્ રાયકાર નિહ, કેબ
બૅ ક સુધી પહોંચવાની તન
ે ે વધુ જલદીથી લઈ
ે ા લાંબા પગ તન
નિહ, ફીટન-ઘોડાગાડી નિહ. એ બધાં કરતાં તન
જતાં. કસરત ગણો, મોજ ગણો, યવહા ગણો, જે ગણવું હોય તે ગણો, તન ે ા પગના
વાહન આગળ બી કોઈ વાહનની ગિત પહોંચી શકતી નિહ.
પોતાની ચાલ વખતે આજુ બાજુ કંઈ જ જોતો નિહ. કોઈ અવાજ કે ખડખડાટ
ે ે ખલલે પહોંચાડી શકતા નિહ. સામ ે પણ નીચું જોઈને યારે તે કૂ દતો ઊછળતો
તન
ચાલતો યારે બન ં ે ખભા ટની જેમ ઊછળતા રહેતા. શરે ીમાંથી તે એવી રીતે પસાર
થતો યારે રણ પાર કરતો હોય તવે ી તન ે ી ગિતિવિધ હતી. વાહનો કે પગે ચાલનાર
તરફ તે સહેજ સરખીય નજર નાખતો નિહ. અલબ હાંકનાર જોનાર તન ે ે જોતાં અને
જોઈને તે જ આઘાપાછા થઈ જતાં. કહેનારા એને મૂરખ, ઢ બુ, જોકર, ટડો
જેવા કંઈક િવશષે ણોથી નવાજતા, જે તે સાંભળતો નિહ, લ માં લતે ો નિહ. એ બધું
કોને માટે કહેવાયું છે, તન ે ે અદં ાજ આવતો નિહ. િફટન-ઘોડાગાડીવાળા તો
ે ોય તન
ર તા વ ચ ે અટવાતા એ ીમાનને વળી વધુ તે લી જબાની ચાબુક ફટકારતા. પણ
એના પગલાં તો િનધાિરત લ તરફ આગળ વ ય ે જ જતા. આવી મઢે કીય કૂ દ સાથે
મા ર વીસ િમિનટ પૂરતી હતી અને તે દ્ રોની લસર બૅ કમાં હાજર હતો.
‘મારા કાકા ી અદં ર જ હશ ે ને ?’ ઊભા થઈ વાગત કરતાં બૅ કના
પોલીસને તણે ે પૂછ્ય.ંુ
‘ હા, મો યુર ઝીરદાલ, તઓ
ે છે જ.’
‘એકલા જ છે ને ?’
 ‘ હા. એકલા જ છે.’
બારણાને ધ ો મારી ઝીરદાલ અદં ર દાખલ થઈ ગયો.
‘અરે ! તું ? અહીં ?’ બૅ કરે આ યથી પૂછ્ય.ંુ
‘તમ ે મને જુ ઓ છો હંુ અહીં છું , એટલ ે છું જ,’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે ક યુ,ં
‘તમારો ર બીનહેતુ છે. એના જવાબની આશા રાખવાને બદલ ે આપ ર ય જોઈ
શકો છો કે હંુ છું જ.’
હસીને બૅ કર વડીલ લસર કહે, ‘એક જ શ દ હામાં તું આ વાત કહી
શ યો હોત ભ રી , ઠીક, હવ ે તારા મહામૂલા આગમનનું કારણ હંુ ણી શકું ?’
‘વડીલ તરીકે, બૅ કર તરીકે આપને તે ણવાનો…’
‘મારો બીજો ર પણ એટલો જ િનરથક છે. કેમકે મારો અનુભવ કહે છે કે
ૈ ાની જ ર જ તને અહીં સુધી ખચી શકે છે.’
મા ર પસ
‘ હા. બૅ કર પાસે રાહક અને ભ રીજો શા માટે આવ?ે જોકે આવવા
માટે…’
‘ રાિહત વાત ન કરીએ ઝીફરાલ, એક સલાહ આપવાનું મન થાય છે.’
‘ યારે એવું કોઈ મન થાય યારે…’
‘મારી સલાહ છે કે તારે આટલા કંજૂસ અને કરકસિરયા બનવાની જ ર
નથી ઝીફ ! મારી પાસ,ે અમારી બૅ કમાં તારા કેટલા પસ
ૈ ા પડેલા છે, એનો તને કંઈ
યાલ છે ખરો ?’
‘મારે શા માટે એવો કોઈ યાલ જ રાખવો જોઈએ, યારે એ માટે આપ…’
‘એ રકમ અધધધ થાય તવે ી અને તવે ડી છે. તારા સગા શુભિચતં કો તારે
માટે દર મિહને તું પદં ર હ ર રા ક ઉપાડી શકે તવે ી ગોઠવણ કરી ગયા છે. એમાંથી
તું માંડ ચાર હ રનો જ ખચ કરે છે. તું એ બધાં પસ
ૈ ાનું કરશ ે શું ?’
‘અ યાસ કરીને કહીશ. આપ તો ણો છો કે અ યાસ વગર કંઈ થવું
જોઈએ નિહ. હંુ તો અ યાસ વગર કંઈ જ…’
‘હંુ તો કહંુ છું કે વાપરવા માંડ, વા-પ-ર-વા-જ માંડ.’
‘કેવી રીતે ?’
‘આપીન,ે આપવા માંડ. આપવાથીય કદાચ એ અધધધ રકમ ઓછી નિહ
થાય.’
 ‘આપું ? કોને ? કારણ કે આપવા િવષય
ે મારે ખા સો િવચાર કરવો પડે.’
‘ચાલ, જવા દે, દરેક વાતનો અ યાસ િવચાર કારણ તારણ, િજદં ગીમાં તા ં
કોઈક કામ એ જ દ્ િવધાઓને લઈને િવલબ ં માં ન પડી ય તો સા .ં હા, મુદ્દા પર
આવીએ. આજે કેટલા ? દર વખતની જેમ બે હ ર રા ક ?’
‘દશ હ ર’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે ક યુ.ં
‘દ-દશ હ ર ?’ બૅ કરે તા જુ બી પામીને ક યુ,ં ‘મારી સલાહનો તું
એકદમ જ અમલ કરવા લા યો કે શું ? નારાજ તો નથી ને ? શું કરવા માગે છે એ
રકમનું ?’
‘ રવાસ.’
‘આ િવચાર તારો સારો છે, ખરેખર સારો છે. કયા દેશનો ?’
‘ખબર નથી.’
મો યુર લસર પાછા ખુરસીમાં ફકાયા. જોકે તમે ને મઝા જ ર પડી જ.
તમે ણે પોતાના ભગવત-પુ ર અને રાહકને ક યું જ, ‘એ સરસ દેશ છે. ખબર નથી
જેવા રદેશનો રવાસ તું જ કરી શકે.’ ઝડપથી િવિધ પતાવી તઓ ે કહે, ‘આ ર યા
તારા દશ હ ર.’
‘એટલું પૂરતું નથી.’
‘એથી વધારે શું ?’
‘એક જમીનનો ટુકડો.’
‘જમીનનો ટુકડો ? કેટલો ?? કેવો ???’
‘લગભગ બી જમીન જેવો જ. આસરે બથ
ે ી રણ િકલોમીટર.’
‘એટલી જમીન એક સાથે ? કદાચ બુલવે ડ કે ઈટાિલયાનામાં મળી શકે.’
‘ રા સમાં નિહ જ.’
‘તો પછી યાં ?’
‘ખબર નથી.’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે શાંિતથી ક યુ,ં કદાચ ખરેખર તન
ે ે ખબર
ન હતી.
મો યુર બસરને હા ય રોકવામાં મુ કેલી પડતી હતી. તમે ણે ક યુ,ં ‘આ
વખતે ત સાચું િવચાયું છે, અ યાસ કરીને જ ને ? પણ મારા વહાલા ભ રી પુ ર ઝેફ,
તું કહેશ ે ખરો કે તું થોડોક ઘલે ો કે ગાંડો નથી ? તું કહેવા કરવા શું માગે છે ?’
 ‘મારા મનમાં અમુક યય
ે છે. ચો સ યાલ છે મારા, પોતાના આકાશી
સપનાંઓ સમ વતા એ વ નદૃ ા યુવાને ક યુ.ં
‘ યય
ે ? યાલ ? જમીન પર ?’
‘હા. સપનાં જમીન ઉપર જ ઉતારી શકાય છે. તો જ એની મઝા છે. સપનાંનો
વપે ાર જે કરી ણે એ જ કરી ણ.ે એ વપે ાર એવો છે કે એમાં લા ખો કરોડો અબજો
અબિધઓની વાત જ નિહ.’
‘અધધધ.’
‘થોડાક બી ધ વધારો.’
ઝેફરીન ઝીરદાલના આ શાંત દૃઢ ય ત ય પર ઊછળી ઊઠીને બૅ કર
બાપુએ પૂછ્ય,ંુ ‘તું શું સોનાનો વરસાદ વરસાવવા માગે છે ?’
‘એમ જ. કેમકે જમીન ઉપર તા પય કે સારીય પ ૃ વી પર તો એટલું સોનું છે
નિહ. એટલ ે એ સુવણીય વરસાદ આકાશમાંથી જ વરસાવવો ર યો.’
‘અને વરસાવશ ે યાં ?’
‘અહીં નિહ. ના. અહીં નિહ જ. અહીંથી ચારસો િકલોમીટર દૂ ર.’ ગણતરી
સાથે ઝીરદાલ ે એક ઉપરછ લો નકશો દોરી તમે ાંથી સીધી રેખા દોરી બતાવી ક યુ.ં
જે રીતે બટે મ વ નસવે ી રેખાઓ દોરતા હતા, એ રેખાઓ પરથી જ
પારખી જઈને છાપાંઓમાંની ચચા યાદ આવતાં આય-ૠિષએ ક યુ,ં ‘તું પલે ા
ધૂમકેતુની વાત તો નથી કરતો ને ?’
‘એ જ વાત ક ં છું . તમારી સમજશિ ત બદલ માન થયુ.ં સા ં થયુ,ં મારા
વડીલોએ આપના જેવા સમજુ શુભે છકને જ મારા ગોડફાધર િનયુ ત કયા.’
બૅ કરો પાસ,ે ખાસ કરીને તઓ ે ફરજ ઉપર હોય યારે આવી ઠાલી વાતો
માટે સમય હોતો નથી. બીજો હોઈ હોત તો તમે ણે કમચારીને બોલાવીને આ ીમાનને
બહાર લઈ જવાનું ફરમાન કયું હોત, પણ આ તમે નો ભ રીજો હતો, અધધધ ભ રીજો,
અને ગમ ે તવે ી ઘલે ી વાતો એ કરે છતાં એમાં ત ય રહેતુ.ં એના િવચારોમાં ચો સ
આચાર છુ પાયલે ો રહેતો.
‘તારે… તારે શું એ ધૂમકેતુને બાથમાં લવે ો છે ?’
‘એમાં અશ ય જેવ ંુ શું છે ?’
‘પણ… આ દોડતો ઊડતો… હ… વજનદાર પથરો… હ… પ ૃ વીની
સપાટીથી ચારસો િકલોમીટર દૂ ર છે, ચા આકાશ.ે શું તું એને જ બાથમાં લવે ા માગે છે
?’
‘હા.’
‘કેવી રીતે ?’
‘હંુ એને પાડીશ.’
‘પા…ડી…શ…?’
‘એટલ ે કે જમીન પર ઉતારીશ.’
‘તારી પાસે શું સીડી છે ? દાદર ? પગિથયાં ?’
‘એની જ ર નિહ પડે.’
‘શું તું યાં સુધી તારા હાથ લાંબા કરીશ ?’
‘થઈ શકે.’ ઝેફરીન ઝીરદાલને સમય વડે ફાતો લા યો. તણ
ે ે ઊઠવાની પરે વી
કરતાં ક યુ,ં ‘મારા પરમ પૂ ય કાકા , એ બધું તમને નિહ સમ ય. હંુ સમ વવાથી
પણ તમને સમ વી નિહ શકું . એ કંઈ બૅિ કંગના સરળ િહસાબો જેવ.ંુ ગિણત નથી.’
‘બૅિ કંગના િહસાબોને તું સરળ ગિણત કહે છે ?’
‘જુ ઓ યારે,’ એમ કહી ઝીરદાલ ે ઉપર ઉપરથી પોતાની િથયરી
સમ વવાનો રય ન કયો પણ બૅ કરના કપાળ પર વઘુ ને વધુ ડી ઘ ડી
રેખાઓ દોરાતી ગઈ. વચમાં જ પોતાનું િવ ાન રવચન રોકી લઈ ઝીરદાલ કહે, ‘નિહ
સમ ય, તમને નિહ સમ ય…’ પછી ઊઠતાં ક યુ,ં ‘તમારે સમજવાની જ ર પણ
શી છે ? એ બધું મારી પર છોડી દો.’
‘છોડી દો.’ શ દ ફરીથી બોલીને બૅ કરે હાથમાંના દ તાવજ
ે ો છોડી દીધા,
પણ તમે ને એટલી તો ખાતરી હતી જ કે બટે મ જે િવચારે છે તે ભ ય જ િવચારે છે,
અને મોટે ભાગે ખોટંુ નથી િવચારતા ? પણ આ તરંગ ?’
તરંગ જ હતો. ઝેફરીન ઝીરદાલને માટેય એ તરંગ જ હતો, પણ એ તરંગ જો
ઊ -તરંગ હોય ! હા, ઊ , ઘણી ઊ , મો ી ઊ , અધધધ ઊ , થોડાક વધારે ધ
ે ી, ઘણાં ધ સાથન
સાથન ે ી.
ે ે એક વ ૈ ાિનક પ ૃથ રણ હાથમાં લીધું હતુ.ં જો પદાથના ભાગલા
તણ
પાડવામાં આવ ે તો તમે ાંથી અણુઓ છૂ ટા પડે, અણુમાંથી પરમાણુ, પરમાણુમાંથી પરમ-
પરમ-અણુ અને તમે ાંથી પરમ પરમ પરમ.
તે ગીત ગાવા લા યો, ‘ટરમ ટરમ ટરમ.’
 – જો આ જ પરમ ટરમને ગિત આપવામાં આવ ે તો એ ઊ છે, એ ઊ ને
વધુ ઊ મય બનાવવામાં આવ ે તો, વધુ વધુ વધુ ગિતય ઊ , ઝઝ ં ાવાતી, તોફાની,
વાવટં ોળી ઊ પણ િનયિં રત !
માનવીનો આકાશી સપં ક મા ર ભાવનામય ર યો છે. ઝક ં ૃ િત ભરેલી લાગણી.
આકાશી પદાથને તણ ે ે જેમ છે એમ જ વીકારી લીધો છે. એથી આકાશ માનવીથી દૂ રનું
દૂ ર જ ર યું છે, પણ જો માનવી એ આકાશી પદાથોની દો તી કરે, હા, તન ે ે દો ત
બનાવ,ે એ દો તની ખાિસયતો ણી લ,ે તન ે ા હલનચલન વલણને િપછાની લ.ે
સૂરજ પોતાનો રકાશ અને ઉ મ ઊ પોતાની મળે ે આપે છે, ચદં ્ ર ારા તે
પરાવત કરે છે. પણ માનવીને જો સૂયની એ સીધી અને પરાવિતત ઊ નું ાન થઈ
ય. થવું જ જોઈએ.
બ માંડ પાસે બસ ે મુ ાર ઊ છે, ઊ જ ઊ છે. ગુ વાકષણની,
શૂ યતાની, શૂ યાવકાશની, િ થરતાની અગિણત ઊ . એ બધાં પર જો માનવી
હકૂ મત જમાવી શકે, યા કાબૂ પામી શકે, યા એની દો તી કરી શકે !
આપણી આ ભૌિતક સ ૃિ પાસે અપાર ઊ છે. એને જો દ્ િવગુિણત,
િ રગુિણત, અનક ે ગુિણત કરીને જો એને અમલમાં મૂકવામાં આવ,ે પ ૃ વીના કે બી
કોઈ પણ ગોળાને જો ડાયનિે મક િ ફયરનું પ આપવામાં આવ ે તો માનવી બી
રમતોની જેમ એ દડાઓ સાથે રમી શકે. એક વખત જ થો, ગિત, ધ ો, િદશા િનિ ત
કરીને ઊ ની રમત રમવામાં આવ,ે તો માનવી તન ે ા વધુ લાભ મળ ે વી શકે. માનવી
આટલો િનિ રય કેમ ર યો છે ? જે મળે છે એ મળવીને જ તણ ે ે સતં ોષ કેમ મા યો છે
? આપનારે ઘણું ઘણું આ યું છે, અને તન
ે ે પોતાની શિ તનો યાલ જ નથી. માનવી
પોતાની બુદ્િધશિ તની ઊ થી અલ ય પિરણામો પર હકૂ મત જમાવી શકે છે.
મો યુર લસર આ બધું સાંભળી ર યા. અદ્ ભતુ હતું બધુ.ં પણ ભ રીજો
યારે વાત કરતો યારે સહજ લાગતુ.ં સમ તું ન હતુ,ં પણ સાવ નકામું ન હતુ.ં તન ે
ે ય
લા યું કે માનવી સદીઓથી ખરેખર ગાફેલ જ ર યો છે. બૅ કમાંથી દર મિહને તે પદં ર
હ ર રા ક ઉપાડી શકે છે, અને તે મા ર ચાર હ ર જ ઉપાડે છે કે બે હ ર.
‘નિહ સમ ય તો િચતં ા કરવાની જ ર નથી.’ ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘હંુ ઊ નો
થોડોક ઉપયોગ કરીન,ે અથવા ઓછી-વ ી જ રી ઊ નો ઉપયોગ કરીને હંુ
આકાશના ધારેલા પદાથને આઘોપાછો કરી શકું , ધીમો-ઝડપી કરી શકું , પ ૃ વી પરની
ે ે પાડી શકું . ના પાડવું શ દ યો ય નથી. પડવાની એ
મારી િનધાિરત જગામાં હંુ તન
િ રયા તો આજ સુધી એને મળ ે ે જ થઈ છે. હંુ એને િદશા ચીંધી શકું અને પજં અથવા
બફરનું ર ણ આપી શકું . દાખલો એકદમ સરળ છે, જે સમજે તન ે ે માટે.’
 ‘તારી પાસે ઊ ને મુિ ત અપાવનારા અ સાધનો છે ખરા ?’ બૅ કરે પૂછ્ય.ંુ
‘સાધનો શી ચીજ છે ? બૅ કમાં એકાઉ ટ ખોલો એટલ ે જમા-ઉપાડ શ .
જો મોટો િહસાબ હશ ે તો મોટંુ િવથડ્ રોવલ પણ થઈ શકશ.ે કઈ બૅ ક રોકશ ે આપણને
?’
‘એનો અથ કે દૈવી િનયિમત િ રયાઓન,ે યા તો દૈવી વતુળોને
હચમચાવવાની તારી પાસે શિ ત છે ?’
‘દૈવી શ દ શા માટે વાપરો છો, કાકા ! માનવી પાસે જે સાધનો છે, તન ે ો તે
ઉપયોગ કરી શકે તો એ વાત માનવીય બની ય છે. અ યારે મારી પાસે જે ય ં રો છે,
િમકેિનઝમ છે, એ નાના પિરણામો લાવી શકે છે, પણ નાના ય ં રો પાસે મોટંુ કામ લઈ
શકાય એ સૂઝનો રયાસ થવો ઘટે. જો તમે થાય તો ભલ ે ને આકાશ એ ઉ કા હ રો
ટનની હોય, આ ાંિકત દડાની જેમ આપણી નટે માં આવી શકે છે, માછલી જે રીતે
ળની ગરણીમાં આવ ે છે તમે .’
‘તો તું એ ઉ કાનો ઉ કાપાત કરવા જ માગે છે, ખ ંને ?’
‘હંુ તન
ે ે પાડવા માગતો નથી. ઉતારવા માગું છું . હળવ ે રહીન,ે સાચવીન,ે
િનિ ત જગાએ, જે જમીન મારી હોય.’
‘તારી જમીન ? કઈ ?’
‘જે તમ ે મારે માટે ખરીદશો ત.ે તમ ે એ િવષે િવચારો હંુ મારા ઓ રોને ઉદ્ યમ
આપવાના ઉદ્ યોગમાં લાગી છું . પણ જે જમીનની આપણને જ ર પડે એ મા ર
જમીન જોઈએ, રણભૂિમ જેવી િવરાન. યાં જમીનની કોઈ િકંમત જ ન હોય ! ઓછા
ભાવ,ે મફતના ભાવ ે ઘણી બધી જમીન મળી ય ! આ તમારી પ ૃ વીની વાત છે એટલ ે
આટલી દ તાવ ે માથાકૂ ટ કરી ર યો છું , બાકી આકાશ તો આપણાં બાપનું છે. અને
કાકા ી, જે જમીન જુ ઓ તે દેશ આવાગમનની ઝાઝી પડપૂછવાળો ન હોય.’
‘એ જવાબદારી મારી પર છોડ’, બૅ કર અનકલ ે ક યુ,ં ‘આ બધી
િવકટતાઓના ઉપાય માટે જ ટેિલ રાફની શોધ થયલે ી છે ને ? મારા તરફથી ખાતરી
રાખ કે તા ં કામ થઈ જશ,ે તારી ઈ છા અને જ ર મુજબ.’
ઉપર મુજબની કાકા ીની ખાતરી અને દશ હ ર રા ક સાથે ઝેફરીન
જેટલો જલદી આવી શકાય એટલો જલદી ઘરે આવી પહોં યો. સજ ં ોગવશાત ટેબલ
અનુકૂળ હતુ.ં યાંનાં સાધનો સાથે તે એકદમ જ કામ ે વળ યો. તન ે ા વભાવ મુજબ તે
મડં ી પડયો એટલ ે મડં ી પડયો. રાત યાં પસાર થઈ તન ે ે ખબર પડી નિહ.
ે ીય તન
આંકડાઓ, આકૃ િતઓ, રેખાઓ, અ ાંશ-રેખાંશ, લબ ં ાઈ, પહોળાઈ, ગોળાઈ… વગરે ે
ૂ પણે િનિ ંત થયો. ધૂમકેતુની અ યારની ગિત કેટલી છે, વધુ
વગરે ે બધી રીતે તે સપં ણ
કેટલી ગિતની જ ર પડશ,ે કેટલી અને કેવી ઊ શિ તથી તન ે ે િવચિલત કરી શકાય,
અથવા હાલમ-ડોલમ ારા રી પહોંચાડી શકાય. િદશા, અતં ર અને િનધાિરત
િનય ં રણો સાથે કેવી રીતે તન
ે ંુ યો ય સચ ે ે
ં ાલન સાધી શકાય, એ બધી િવદ્ યા િવષે તણ
કોઈક િનણય કરી લીધો. ગણતરી મુજબ ધૂમકેતુને યાં પાડવો, કેવી રીતે પાડવો
અથવા ઉતારવો, એ નીચ ે આવવાની િ રયામાં કયું કેટલું સલામતી સાધન ઉપયોગમાં
લવે .ંુ એ િવષન ે ી ચો સ િવ ાસપૂવકની માિહતી તય ૈ ાર કરી એ લખ ે એક
પરબીિડયામાં બીડ્ યો, તે પર મો યુર લસરનું સરનામું કરી મોટે પગલ ે નીચ ે જઈ
ટપાલપટે ીમાં નાખી આ યો. હવ ે તન ે ી પાસે કોઈ જ સમય ન હતો. પરત આવી તણ ે ે
પોતાની તને પોતાના સશ ં ોધન ે રમાં બધં કરી દીધી.
જેવ ંુ તણ
ે ે પોતાના િવ ાનખડં નું ાર બધં કયું કે તે એક ખૂણામાં ગયો. યાં
તણે ે આગલી સાંજે તા છાપાંઓનું બડં લ ફ યું હતુ.ં એ છાપાંઓએ જ તન ે ા
ટેિલ કોપને ઢાંકી દીધો હતો. હવ ે ફરીથી એ છાપાંઓને ઉવખ ે ીને તણે ે દૂ ર ફ યા.
મદારી ટોપલામાં હાથ નાખે એમ ડો હાથ નાખી તણ ે ે એક પટે ી સશ ં ોધી. હા, કાળી
મજબૂત મોટી કાટવાળી એ પટે ીને બહાર ખચી કાઢતા ઝેફરીનને મ પડ્ યો. એ પટે ી
તણ ે ે બહાર ખચી કાઢી અને ખાસ જગા કરી બારીની સામ ે ગોઠવી દીધી.
પટે ી આમ તો સામા ય લાગતી હતી, પણ એ કા પટે ી એક િવશષે રકારનું
ય ં ર હતુ,ં જેની શોધ ઝેફરીનની પોતાની હતી. એ પટે ીમાં ઘણાં બધાં બોબી સ હતા, જે
અમુક રકારના તાર વડે સ ં યાબધં બ બ સાથે જોડાયલે ા હતા. એ બ બની અદં રની
બ-ે બે િફલામીન અણી-દડીઓ તાંબાના સૂ મ પણ મજબૂત તારથી સલં ન હતી. પટે ીની
ઉપર એક ધાતુ રદ મટે ે િલક િર લ ે ટરની રચના હતી, જેની દૃિ સીધી આકાશ સામ ે
દૂ ર દૂ ર સુધી રહેતી. એ િર લ ે ટર સાથે યાન ખચાય એવી રીતે એક છે લો બ બ
ગોઠવાયો હતો, જેના છેડા હેઠળ ક ડ ટરના બધાં જોડાણો એકબી ને પશ ન પામ ે
એ રીતે સધં ાયલે ા કે સતં ાયલે હતા.
રાતભર જે ગણતરી કરી હતી, એ મુજબ એ ધાતુય િર લ ે ટરને ઝેફરીને
ખૂબ જ ચો સ જગાએ ગોઠ યુ.ં િદશા, િનશાન, ખૂણો, યય ે ગોઠવતા વાર થઈ. પછી
એક ટ્ યબ ુ નું એવી રીતે સાંધણ કયું કે જે વય ં ઝળહળતી રહે. બધું પૂરેપરૂ ી કાળ
અને િનપુણતાપૂવક ગોઠવીન,ે સતં ોષ થયો હોય એમ હાથ ખખ ે ે રવચન આ યુ.ં
ં રે ી તણ
એવી તન ે ે આદત હતી. તે એકલો બોલતો યારેય ણે િવશાળ રે કાલય સમય
બોલતો હોય એવી તન ે ી આદત હતી. તણ ે ે ક યું :
‘સાંભળો ઓ લોકો આ ીમાન, એટલ ે કે આ ય ં ર ઝીરદાિલયમ છે. એ કોઈ
સામા ય ચીજ નથી. રેિડયમ કરતાંય તે સો-ગણી રેિડયો એ ટીવ ઊ છે. આજે હંુ એ
આપના સમ સાદર ક ં છું . એ સિં ત સશ ં ોધનમાં એટલી અદ્ ભતુ હા અદ્ ભતુ જ,
કે જેથી પ ૃ વી પરની તમામ ઊ એ રા ય તથા િન રા ય કરી શકે છે, કરે જ છે.
ધરતી પરના તમામ સાગર મહાસાગરને ખારા કરવા જેમ એક નાની સરખી મીઠાની
કણીની જ ર પડે, તમે જ અહીંની એક નાની ઝીણી અણુની, અણી પે જ તમ ે એને
સમ શકશો. હા તો અણુની કણી સારાય આકાશી દિરયામાં હલચલ મચાવી શકે છે. હંુ
એ માટેનો અ યારે તો મા ર રયોગ જ તમારી સમ રજૂ ક ં છું .’
વ ૈ ાિનક ગુ ની જેમ બોલતાં બોલતાં એ િર લ ે ટર ય ં ર સાથે બે કેબલોનું
એિલમ ે ટ સાથે જોડાણ કયુ.ં પછી ડ્ રેસર પર મૂકીને પાછું શ કયું :
‘ યૂટર હેિલયોકોઈડલ કર ટ્ સ, ોતાજનો, યૂટ્રલ હોવાથી તે તમામ
પદાથોને પોતાની રીત,ે રીપીટ પોતાની રીતે આઘાપાછા કરવાની મતા ધરાવ ે છે. એ
િવઘુતીકરણની રીતે પોઝીટીવ છે કે નગે ટે ીવ તન
ે ો કોઈ મિહમા નથી. જોકે બન ં ે િવરોધી
શિ તઓનો પોતપોતાનો ઝાટકો છે, એટલ ે કે ઉપયોગ છે. એમ સમજો કે હેિલયોકોઈડલ
હોવાથી તે હેિલયોકોઈડલ ફોમ શોધી કાઢે છે. એક િવ ાન-ઉ સુક બાળક પણ આ
વાત સમ શકે છે. નસીબજોગે આ શોધ કરવાનું સૌભા ય મને રા ત થયું છે. નસીબ
એટલા માટે કે એ તમ ે પાછળથી ણી શકશો. આ શોધ ભયક ં ર છે અને ઉપયોગી છે.
નવીનતમ તો એકદમ જ છે. આ ધરતી પરની દરેકે દરેક ચીજન,ે તન ે ા સૂ મ અણુના
પમાં વધારેમાં વધારે શિ ત સિહત ઉપયોગમાં લઈ શકાય છે.’
િવદ્ યતુ સરકીટ બધં થઈ, એક ધીમો જેવો હિમગં વિન સભં ળાવા
લા યો, કંઈક િવિચ ર રકારની રકાશરેખાઓ રિત વિનત થવા લાગી. જે
બ બમાંથી એ શાંત રકાશ વિન આવતો હતો, તણ ે ે પહેલાં ગોળાકાર ગિતનું પ
ધારણ કયુ.ં દરેક પળે એ ગિતમાનમાં વધારો થતો ગયો. પછીની ગિત માપી કે પામી
શકાય નિહ એટલી તી ર હતી. ઝેફરીન ઝીરદાલ એ રકાશ- વિનની ગિતશિ તને
અથવા ઊ શિ તને થોડી વાર સુધી િનહાળતો ર યો. પછી એ િર લ ે ટરની ધરી
એવી રીતે ગોઠવી કે જેન ંુ િનશાન અવકાશની શૂ યતા હોઈ શકે. જે વિરત ગિત અહીં
હતી તે અસ ય અમાપ અિત દ્ રેય હતી.
આમ જુ ઓ તો શ આતમાં આ ય ં ર કોઈ ખાસ ધાડમા ય ં ર છે એવું
લાગતું ન હતુ.ં તને ી કોઈ એવી અસર પણ વરતાતી ન હતી, પણ વ ૈ ાિનક સૂ મ
દૃિ થી જોવામાં આવ ે તો કોઈક અ ણી ઊ રેખા દૂ ર દૂ રનું સાિ ય સાધતી હતી,
અથવા તન ે ી પાર જઈ તન ે ે િનશાન બનાવતી હતી. એ ગિતરેખામાં જે કંઈ, જે કોઈ
આવતું તે આઘુપં ાછું થઈ જતું કે ફકાઈ જતુ.ં જે પદાથ નાના યા મોટા કે જેની સાથે આ
અદૃ ય શિ તરેખા પશતી, ઝીંકાતી કે ફકાતી એ પદાથ ફટકારાયલે ા દડાની જેમ
યાંનો યાં વીંઝાઈ જતો. આ િર લ ે ટરમાં અવકાશી ધૂિમલ કણો તથા અદૃ
રજકણોને એકિ રત કરી, તન ે ંુ હિથયાર બનાવવાનીય છૂ પી મતા હતી. ય ં રથી
 ૈ ાર થઈ જતુ.ં
બે રણ વાર દૂ ર જ આવી ધૂિમલ રજકણોનું એક નળાકાર િસિલ ડર તય
તને ી પહોળાઈ એક બે ચ જેટલી હોઈ શકે પણ તે એવા શ નું પ ધારણ કરી લતે ંુ
કે સાથને ા પવનોને પણ િનધાિરત િનશાનની િદશામાં ખચી જતુ.ં
‘મને અ કહેતાં આનદં થાય છે,’ ઝીરદાલ ે પોતાના મૂક ોતાઓને જણા યુ,ં
‘કે બધું જ બરાબર કામ કરી ર યું છે એ ઝેટલી ! જે ફરજ જે અણુ કણ કે ઊ -
સૂ મને સોંપાયલે છે, તે બધું એની પૂરી મતા સાથે કામ કરે છે. રયોગ સફળ ર યો
છે, અને આ કાય અિવરત રીતે ચાલુ જ રહેશ.ે ’
ે ી ખુરસીમાં જેટલા લાંબા કરી શકાય તટે લા પગ લાંબા કરી પ ૃ વી
પાસન
પરનો અ યારને અગ ય અવકાશશા ી િનરાંતે પોતાની પાઈપના દમ મારવા લા યો.
થોડી થોડી વારે એ ય ં ર બધં કરતો, ચાલુ કરતો. સતત ઓગણીસ િદવસ
ે ે એ રયોગ સાધનાને ચકાસી જોઈ. િનશાન િવિવધ કોણ અને િદશામાં ફેરવી
સુધી તણ
ફેરવી જોઈને તણ ે ે ત તની ખાતરી પણ કરી લીધી.
વીસમી તારીખે ફરીથી ય ં ર ચાલુ કરીને એ િનરાંતે પાઈપ માણવા લા યો.
ે ે પોતાની શોધની રિ રયા જોવા મળી. એમાંથી એને
ધૂ રસરે ના િવચારોમાં જ તન
પદાથના મટી જવાનો યાલ વધુ દેખાવા લા યો. એના ભે ંની રકૃ િત મુજબ ખતમ
થતાં ત વોને ફરી ઉપયોગમાં લવે ાનો િવદ્ યતુ યાલ તને ે આ યો. અમુક વીજળીક
રયોગો બાદ િવિલન થતાં સ વને ફરીથી સ વશીલ બનાવવાની કામગીરી પર તણ ે ે
યાન આ યુ.ં દૃ ય અને અદૃ ય, રગટ અને અ રગટ, ભદે ી અને અભદે ી એવા તમામ
સૂ મ અસૂ મ, ત યોને ત વોને નવી જોશીલી ઊ ના પમાં પાંતર કરવાનું યય ે
એણે હાંસલ કયુ.ં
‘ઊ ..… વધુ ઊ … વધુ વધુ ઊ …’ તે બબડયો, ‘થઈ શકે, થઈ
શકે. થઈ જ શકે.’ તણ
ે ે પોતાની તને ક યુ.ં
એક એકાકી સીધી ઊ રેખા, જ થાબધં રેખાને કેવી રીતે અસર કરી શકે,
કેવી રીતે એ સમૂહનું ફરી ફરીને અવનવી ઊ માં પાંતર કરી શકે તને ો રયોગ તણે ે
આદયો અને પૂરો કયો. ણે સૂયનાં તમામ ઊ િકરણો એક કે દ્ િરય તજ ે વી રેખામાં
ે ી આંખોને ચિકત કરવા લા યો.
પાંતર પામ ે એવો િત ર-િત ણ ઝળહળાટ તન
પિરણામ િનહાળી તણ ે ે ફરીથી પોતાની તને અને અદૃ ય િવશાળ ોતા
સમૂહને ક યુ,ં ‘જોઈ લો, જુ ઓ છો ને ? એ બધું જ પુન: પુન: શ ય છે.’
પછી આદત મુજબ માથે હટ ગોઠવી તે ઘરના છ-છ પગિથયાં કૂ દતો, છ માળ
નીચ ે ઊતરી ગયો અને થોડે દૂ રની ટેિ નકલ િમકેિનકની દુ કાને પહોં યો. યાં તણ
ે ેએ
િવદ્ યતુ રસાધનના અનુભવી કમચારી સાથે ગભ ં ીર રકારની વાત શ કરી. ધાતુની
એ સલ પર ફરતાં એક વિરત ચ રની જ ર હતી, જેની સાથે સ ાવીસ (૨૭)
બ બ સલં ન હોય નાના. તણ ે ે આકૃ િતઓ દોરીને સમ યું કે આ ચ ર, આ અિણદાર
બ બો તથા િસિલ ડરને ઘિન રીતે વીંટાળાયલે ા વાયરો જે રકાશરેખા ફકે તે સીધી
તીણી ઝીણી તથા અપાર શિ તશાળી હોવી જોઈએ. ચ રથી બ બ, બ બથી
રકાશરેખા જેવ ંુ સચ
ં ાલન એકબી ને પૂરક રેરક ઉ ેજક હોવું જ જોઈએ, હશ ે જ.
આ બધું તરત જ થવું જોઈએ, એકદમ ચો સ અને યવિ થત રીત.ે એ
રસાધનનો ફાઈનલ ઓડર આપી તે થોડેક અતં રની રસાયિણક ઉ પાદન શાળામાં
ગયો. યાં જતાંની સાથે જ િરયાત મુજબની સ ાવીસ (૨૭) બરણીઓ પસદં કરી
લીધી. નળાકારી એ બરણીઓ કમચારીએ લાકડાની એક પટે ીમાં સારામાં સારી રીતે
ે થયલે એ પટે ીને પકડવાનું એક હે ડલ પણ હતુ.ં
ગોઠવી આપી. અદં રથી બરાબર પક
ખૂબ રા થઈ પોતાના એ પારસલ પિે કંગ સાથે તે િસસોટી વગાડતો બહાર
આ યો હશ ે કે તન ે ો એક િમ ર મળી ગયો. બે ટેિરયા િવષયક િન ણાત
ે ે તન
અ યાસિમ રને ઝીરદાલ ે તો જોયો નિહ, પણ બે ટેિરયાલૉ ટે તન ે ે જોયો. બૂમ પાડી,
‘અરે ઝીરદાલ કે ? હા, ઝીરદાલ જ. અ યા ! તું મળી જશ ે એની તો મ ક પનાય કરી
ન હતી.’
કોઈક પિરિચત મનગમતા અવાજને સાંભળવા ઝીરદાલ રોકાયો. પછી
બહારની દુ િનયામાં તે અચાનક જ ફકાયો હોય તમે કહે, ‘કોણ ? માશલ લશ
ે ે ?’
‘અરે હા રે હા ઝીર, હંુ એટલ ે હંુ જ.’
‘ગજબની મુલાકાત’ ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘ યારેક તું યાદ આવ ે છે બહુ જ,
અમુક અટપટા રયોગો વખત.ે તને મળીને ખરેખર અ યતં આનદં થયો. પણ તું આ યો
યાંથી ? ય છે યાં ?’
‘ટ્ રેઇનમાંથી સીધો ઊતરીને આ યો છું . જુ એ છે ન,ે પીઠ પરના અને ખભા
પરના રણ થલ ે ાઓ…’
‘એમાં છે શું ?’
‘ રણ નાન-ટુવાલો, બી નાના ટુવાલો, થોડીક જ રી ચીજવ તુઓ ! હંુ
દિરયાિકનારે છું .’ તોફાની અને આનદં ી રકારના એ મ તાન િમ રે એકાદ
ગીતપિં ત લલકારી દીધી : ‘સાગરકા િકનારા હો, મૌજકા િમનારા હો, ખૂલી હવાકા
નારા હો, તારા ર િસતારા હો ?’
‘વાહ મ તાન ! હ ગીતો જ જોડે છે ખ ં ? પણ દિરયામાં જઈને તું કરવા
શું માગે છે ?’
 ‘હવા, તા હવા. એકદમ તદં ુ ર ત તા તોફાની દિરયાઈ હવાથી મારા
ફેફસાં ભરી દેવા માગું છું . પૂરા એક અઠવાિડયા સુધી હંુ દિરયાને નિહ છોડું, દિરયો
મન…ે ’
‘વાહ નસીબદાર ાન.’
‘તને કોણ રોકે છે, એ નસીબદાર ાન બનવામાંથી ઝીરદાલ ! કહંુ છું ,
ચાલ દો ત, એક સે ભલ ે દો. દિરયા પાસે ઘણી મોકળાશ હોય છે, ચાલ કહંુ છું , ચાલ
જ.’
‘તું મને ઉ કેરી ર યો છે, માશલ !’
‘કોઈ ખાસ રોકાણ તો નથી ન,ે ઝીર !’
‘ના.’
‘િવચારી જો.’
‘ન-ન-ના. ખાસ કંઈ નિહ.’
‘કોઈક તારા અવનવા રયોગો ? તારો બીજો ધધં ો શો ? રયોગો રયોગો
રયોગો…’
ઝેફરીન ઝીરદાલ ે િવચારવાનો રયાસ કયો, પણ લીિટંગ મમે રી(આંચકા
ખાતી યાદદા ત)ના એ વ ૈ ાિનકને કંઈ જ યાદ ન આ યુ,ં ‘ના’ તણ
ે ે કહી દીધુ,ં ‘કંઈ
યાદ આવતું નથી, એટલ ે કે ખાસ કંઈ હોય તવે …
ંુ ’
‘ યારે ચાલ એઈ ! યાદ કરવાની માથાકૂ ટ ચી મૂક અને ચાલવા લાગ
મારી સાથે સાગરકા િકનારા હો, મૌજકા િમનારા હો, તા હવાકા નારા હો ! એઈ ઝીર
દિરયાની આ હવા તારી યાદદા તને પણ પુ કરી દેશ.ે અફાટ રેતી, બફ ે ામ દિરયો,
હવામાનના સૂસવાતા ઝઝ ં ાવાતો.’
‘હા યાદ આ યુ,ં ’ ઝીરદાલ પર ણે દિરયાઈ હવામાને અસર પહોંચાડી,
‘મારા દિરયાઈ મો ંની ઉ શિ તના રયોગો પણ અધૂરા જ છે. ઠેઠ સુધી પહોં યો
અને પછી…’
‘હવ ે પછીની ઐસીતસ
ૈ ી. ચા- લ ! તારે કંઈ લવે ાનું તો નથી ને ?’
‘એવા વળગણોની મને આદત નથી.’ ઝીરદાલ પોતાના જોશમાં આવી ગયો.
પોતાની પાસે ૨૭ બ બની મોટી પટે ી હતી જ. ‘ વન આ જ રીતે િજવાવું જોઈએ, જેમ
છે એમ જ. િવ ાને ચારે બાજુ ઊ પાથરી છે, એ ઊ પાસે જે ધારીએ તે મળ ે વી
શકીએ છીએ.’
 બનં ે િમ રો હાથમાં હાથ લઈ દોડવા લા યા. દિરયા તરફ વહેલી તકે લઈ
જનારા વાહન તરફ. તમે નું ગીત એકી વરમાં વહેતું હતુ,ં ‘સાગરકા િકનારા હો,
મૌજકા િમનારા હો, તા દિરયાઈ હવા કા નારા હો.’
એક અદીઠ ઊ તમે ને દિરયા તરફ ખચી જતી હતી. યારે ઝીરદાલ કહે,
‘તને યાદ છે િમ ર, એક વખત આપણે આપણી ચારે બાજુ િવચરતી િવહરતી નકામી
ઊ ને િનયિં રત કરી, તન
ે ા ઉપયોગની શોધ…’
‘ઊ તો બે ટેિરયા પાસે પણ છે.’ િમ ર માશલ ે ક યુ,ં ‘એ ઊ ઓનો હ
તમને બધાંને યાલ જ નથી. ખતમ ન થવુ,ં ધરતીના ડાણથી માંડીને આકાશના
અિં તમ પોલાણ સુધી હરગીઝ ખતમ ન થવુ,ં એ બોધ છે બે ટેિરયાનો પણ અ યારે
સાગરકા િકનારા હો…’
પછીનો વિન વાહનો અને માનવીઓના અવાજોમાં દબાવા લા યો ઝીરદાલને
ે ી પરવા ન હતી. તે પોતાના રયોગની િવશષે તા િવ તારથી માશલને સમ વ ે જ
તન
ં ે છૂ ટા પડી જતાં તો જે કોઈ સાથે ચાલતું હોય એ માશલ જ છે,
રાખતો હતો. વચમાં બન
એમ સમ ને ઝીરદાલ તો પોતાનું િવ ાન િવવચ ે ન હાંકે જ રાખતો.
લોકટોળાં, વાહનો, ઘોંઘાટની વચમાંથી દિરયાઈ મઝ ં ીલ ે લઈ જનારી ટ્ રેઈનમાં
બન ે ી ગયા. એ ટ્ રેઇનના ગિત-મો ં બન
ં ે બસ ં ે દિરયા તરફ ખચી જતા હતા યારેય
ઝીરદાલ તો પોતાનું મો -ં ઊ નું સશ ં ોધન-પપે ર મૌિખક રીતે રે કો સમ રજૂ કરતો
જતો હતો. એ ભૂલીને કે…
હા, એ ભૂલીને કે કેસલના છ ા માળની ઓછા રકાશની એક ઓરડીમાં
અપાર શિ તશાળી રયોગમાં લીન એવું એક યાંિ રક વયસ ં ચ
ં ાિલત સાધન પોતાના
બી-૫ બી-૫ સાથે અનુપમ િર લ ે ટર ારા અદ્ િવિતય તજે રેખા ફકે રાખતું હતુ.ં
અવકાશમાં આવતા તમામ ધુિમલકણોનું ઊ -િસિલ ડર બનાવી અનતં અમાપ અદીઠ
અવિનમાં પોતાનું િનશાન ફકે રાખતું હતુ.ં
બધં કરવાનું ભૂલી ગયલે ા ભૂલકણા વ ૈ ાિનક ઝીરદાલ અ યારે પોતાની
મ તીના મો માં મગ બ હતા, યારે પોલીસ-ગાડી પરની ચ રમાન બ ીઓ જેવ ંુ
િવ ભરનું અજબ સાધન પોતાની ભદે ી ઊ ફકી ફેલાવી ર યું હતુ.ં બી-૫ બી-ઈ- ૫,
બી-૫ બી-ઈ-૫ !
 ૧૧

ઘડીક આમ, ઘડીક તમે ઘડીક અ ણી

નમે
હવ ે તો ધૂમકેતુથી બધાં જ પિરિચત થઈ ગયા હતા. કંઈ નિહ તો િવચારોથી
એ િવષે બધાં જ માિહતગાર થઈ ગયા હતા. તન ે ી રમણરેખા, ગિત, જ થો, વભાવ,
આકાર- રકાર હવ ે ચચાનો મુદ્દો ર યો ન હતો, બલકે મૂ યાંકન િવષય ે પ ૃ વીવાસી
અટકળ કરવા લા યો હતો. એક સરખી ગિત અને ક ાને લઈને તથા અતં રના
સાત યને લઈન,ે હવ ે તે પડશ ે નિહ તન ે ીય લોકોને ખાતરી થઈ ચૂકી હતી. ભય ઓછો
થયો હતો કે ર યો જ ન હતો. કહોને કે ધીરે ધીરે એ િવષન ે ંુ કુ તૂહલ ર યું ન હતુ.ં
ણે સૂરજ-ચદં ્ રની જેમ એકાદ વધુ પદાથ િનયિમત ધરતી ફરતે ફરવા આ યો છે,
ભલ ે ફરે રાખ.ે
કેટલીક અને અમુક ઓ ઝરવટે રીઓએ એ સોનરે ી ધૂમકેતુના ‘િરિડં સ’ તો
ે ી રહેવાનું છોડી દીધુ.ં તઓ
નોંધે રા યા, પણ તમે ાં આંખ ખૂપં ાવીને બસ ે હવ ે એનાથી વધુ
ચિઢયાતા કોઈક કૌતુક-િવ ાન તરફ પડી ગયા. પ ૃ વીને એક વધુ ઉપ રહ મ યો છે,
એવી નોંઘ તમે ણે દફતરમાં ટાંકી લીધી. ઉપ રહ સોનાનો છે કે તાંબાિપ ળનો યા કોઈ
બી ધાતુનો, તન ે ી આપણે શી લવે ાદેવા છે ?
આ જ વાત ીમાન િડન ફોરસીથ તથા ડૉ. હડ સનને ગમતી ન હતી. જોકે
તમે નો પોતાનો એ બાબતનો રસ તો જરાય ઓછો થયો ન હતો. રસની જ વાત લઈએ
તો કદાચ ઓછો થવાનો જ ન હતો. કેમકે જે વ તુને આપણી માની બઠે ા છીએ, તને ાથી
િવમુખ તો કેમ થવાય ? તઓ ે અગાઉની જેમ જ ત લીનતાથી, કાળ થી, ચીવટથી
પોતાના ધૂમકેતુને િનહાળે જતા હતા. યારે યારે ધૂમકેતુ પસાર થતો યારે એ બનં ે
પોતાના ટેિલ કોપમાં હોય જ. િદવસ હાય કે રાત, તમે નું એ વન કત ય બ યું હતુ,ં
વન કત યનો અથ સન-કત ય. તા પય કે એ જ તમે નો ાસ હતો. યારેક
રમણરેખા ન ક વરતાતી તો પાછો ઉ ેજનામાં ઉછાળો આવી જતો અને વધુ
આ મીયતાથી તઓ ે એને પકડવા મડં ી પડતાં.
ખુશખુશાલ વાતાવરણ તમે ના તન-મનના હવામાનને વધુ આકષક રહેતુ.ં
તમે ાં પાછો ધૂમકેતુ ચોવીસ કલાકમાં બાર ફેરા ફરતો, એટલ ે ઈસુદશન ડઝન વાર
થયાનો ભ તને આનદં થાય, તે આનદં તમે નો હતો. એ ધરતી પર પડશ ે કે નિહ, તન
ે ી
ખાિસયતો તે િચરં વી પ ધારણ કરશ ે કે કેમ, એ િવષન ે ા તમે ના કૌતુકો તો ચાલુ જ
હતા. સહુથી વધારે એ ધૂમકેતુ સાથે પોતાનું નામ જોડાય છે કે નિહ એ ઝઝ ં ાવાતી ર
હતો.
ધૂમકેતુ એક એવા પૂવ રહની જેમ તમે ના સબ
ં ધં ોની વચમાં આવી પડયો હતો
ે િમલાપ થવાની આશા તો રહેતી જ ન હતી. િવરોધ, કડવાશ, અતં ર વધે
કે ફરીથી મળ
જતું અને બનં ે વધારે જતા.
ીમતી હડ સન અને નવજવાન રા સીસ ગોડન આ અતં ર વધુ ને વઘુ
પ િનહાળી શકતા હતા. રા સીસને તો ખાતરી જ થઈ ગઈ હતી કે મામા ીને આ
કુ ટંુ બ- લ નની વાત હવ ે તો જરાય ગમશ ે નિહ, તન ે ો ઉ લખ
ે પણ થવો જોઈએ નિહ.
ીમતી હડ સનનય ે લાગવા માંડ્ય ંુ હતું કે છે લી ઘડીએ પણ પિતદેવ આ તરફ દેખા
દેશ ે નિહ.
વા દ ા રેમીયુગલની હતાશા-િનરાશાની તો વાત જ ન પૂછો. લૂ જેવી લૂ
છંછેડાયલે ી માખી બની હતી, પણ શું કરે ? લ ન કદાચ તૂટી નિહ ય તો ખચાવાથી
તમે ાં તાણ તો જ ર આવ ે જ.
આ પિરિ થિત સુધરવાને બદલ ે વધુ બગડવાની હતી. કેમકે ૧૧મી મન
ે ી
સાંજે, પોતાની આંખ ટેિલ કોપને સમિપત કરી દેનાર િડન ફોરસીથ ઝડપથી કાગળ
ઉપર કંઈક ટપકાવવા લા યા. જોતાં, લખતાં, ફરી જોતાં, ફરી લખતાં, લિે ખત
અ યાસનો એ રમ, તે વખતે ઘૂમકેતુએ દેખા દીધી યાં સુધી ચાલુ જ ર યો એ નોંધ
સાથે ીમાન ફોરસીથ એકદમ િફ ા પડી ગયા, પૂણી જેવા સફેદ. ાસ લવે ામાંય
તકલીફ પડવા લાગી.
ઓિમ રોનને લા યું કે શઠે સાહેબને કોઈક તકલીફ ઊપડી છે, એટલ ે તે
તમે ની મદદે દોડી ગયો. પણ ખગોળશા ીએ તન ે ે રમતના દડાની જેમ હડસલે ી દીધો.
પોતે લગભગ પડી ગયા, તમે છતાં આંખો કાચમાં ખૂપં ાવી દીધી.
યારબાદ પૂરા રીસ કલાક સુધી ીમાન ફોરસીથ એ ખડં માં બધં જ
ર યા, પૂરા રીસ કલાક. ખાવાપીવાની વાત નિહ, ઈ છાય નિહ, જ ર જ નિહ.
એક વખત રા સીસને મામા ીનું ાર ઉઘડાવવામાં સફળતા મળી. પણ એ
ાર એટલું તો ન જ ખૂ યું કે તે દાખલ થઈ શકે. એટલી જગામાંથીય ભાણાભાઈ
મામાનું પ જોઈ આભા બની ગયા. ગભરાયા પણ ખરા જ.
મામા ીએ છાિશયું જ કયુ,ં ‘જોઈએ છે શું તારે ?’
‘ચોવીસ કલાકથી આપ બધં બારણે સતત લાગલે ા છો.’ રા સીસે કહેવા જ
માંડ્ય,ંુ ‘હંુ તમારે માટે થોડુંક ખાવાનું લાવું ? મને તમારી ભારે િચતં ા.’
 ‘જો િચતં ા જ થતી હોય તો…’ ગુ સે થયલે ા ફોરસીથ મામાએ કહી દીધુ,ં
‘મહેરબાની કરીને મને શાંિત આપ, જો મને જરાય ખલલે પહોંચાડી છે તો…’
આ પ, આ િફટકાર, આ િવનતં ી, આ મ મતા રા સીસ માટે પૂરતા
હતા. આ ાપાલન િસવાય બીજો કોઈ ર તો જ ન હતો. કેમકે ાર એટલા જ વગ
ે થી
બધં થઈ ગયું હતું – ફડા ખ.
૧૩મી મ ે લ નને હવ ે બે જ િદવસની વાર હતી. ઈ છુ ક વરરા એ ીમતી
હડ સનને ઘટનાઓની તા માિહતી આપી.
હ રા સીસ બોલી રહે તે પહેલાં જ ીમતી હડ સને શ કયુ,ં ‘મને જ
ં ે લગભગ એક જ રકારનું વતન દાખવ ે છે.’
કંઈ સમ તું નથી, એ બન
‘તો શું ?’ ચમકીને રા સીસે પૂછ્ય,ંુ ‘આ તરફ પણ કંઈ થયું છે ?’
‘હા’, શ કયું ીમતી હડ સન,ે ‘આ અમારા એટલ ે આપણાં ડૉ ટર ીનું
પણ એવું જ. કોઈકને વળી ઘલે છાની આંકડી વહેલીમોડી આવતી હશ.ે એ પોતાની
િવ ાનશાળામાં એવા ભરાયા છે કે નીકળવાનું નામ જ નથી લતે ા, કલાકોની ગણતરી
તો હવ ે રહી જ નથી, િદવસો જ ગણોને ! મારા નવયુવાન સાથી િમ ર, આપણી
મુ કેલીઓનો તો પાર નથી.’
‘શું એનો કોઈ અતં જ નથી ?’
‘તારા મામા ીના વણન પરથી અને અહીંના અનુમાન પરથી લાગે છે કે
ં એ
બન ે જ ર કોઈક નવી તા રિ રયા શોધી કાઢી છે. એ જડ િન ેત ગોળાએ આ
બનં ે જણાને પણ પ થર બનાવી દીધા છે. હવ ે વળી પાછા કોઈ નવા ઉછાળા, નવા
બખાળા, નવા ફૂંફાડા…’
‘જો હંુ કતાહતા હોત…’ લૂ બોલી ઊઠી.
‘તો શું કરત તું લૂ ?’ રા સીસે પૂછ્ય.ંુ
‘શું કરત ? હંુ એ ગબડતા ગગડતા ગોળાને આકાશમાં એવા જોરથી ફંગોળી
દેત કે તે અનતં ની પાર પહોંચી ય અને ફરી કદી આ તરફ આવવાનુ,ં નામ જ લ ે
નિહ. ધરતી પરનો કોઈ અપાર શિ તશાળી ટેિલ કોપ તન ે ે જોઈ શકે નિહ.’
ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સનને તમે ના પાંજરામાંથી બહાર
કાઢવાનો એ જ એક ઉપાય હતો. કદાચ ધૂમકેતુના અદૃ ય થવા સાથે જ બન ે ા
ં ે વ ચન
વરે ભાવ અદૃ ય થઈ શકે, પણ એવું થતું દેખાતું ન હતુ.ં ધૂમકેતુ લ નની સવારે
દેખાવાનો હતો, યાર પછીના િદવસે દેખાવાનો હતો અને યાર પછીના યાર
પછીના… િદવસો સુધી િનયિમત રમણ કરીને બધાંનાં માથાં ભમતાં રાખનાર હતો.
 વગમાંથી કોઈ દેવદૂ ત પધારે એમ તમે ને માટે તો એ વગલોકમાંથી શતે ાન જ પધાયો
હતો.
‘હવ ે બે િદવસમાં જ…,’ રા સીસે ક યુ,ં ‘આપણે કંઈ ન ી કરવું પડશ,ે
ે ે બાંધીખચીને આપણી તરફ લાવવા પડશ.ે ’
ં ન
એ બન
ઈિલઝાબથ ે ટ્ રીટ તરફ એ પાછો ફયો યારે મનોમન રાથના કરતો
ર યો. અને રાથના ફળી કે શું ? મામા ી ફોરસીથ પોતાની કાળ-કોટડીમાંથી બહાર
આવી ગયા હતા અને શાંિતપૂવક કહી શકાય તે રીતે પટે ભરીને ભોજન પણ મા યું
હતુ,ં એ બધું પતાવી તઓ
ે ઘસઘસાટ ઘી ગયા હતા. પણ ઘવા જતાં પહેલાં તમે ણે
ઓિમ રોનને એક સદં ે શ આપી દઈ દોડાવી મૂ યો હતો.
‘ ઘવા જતાં પહેલાં તમ ે િમ ઝ, મામા ી સાથે વાત કરી હતી ?’
‘ભૂત સાથે કોણ વાત કરી શ યું છે, સની ?’
‘તમે ણે ખાધું ?’
‘અરે ભુખાળવાની જેમ. બ ખે બ ખા મોઢામાં સીંચીને ગળા નીચ ે ઉતારી
ગયા. મુ ય ખોરાક પછી બટાકા, ફળ, ચટની, સોસ, કેચપ, પુિડંગ બધું જ સાફ,
હોઈયાં.’
‘તમે ના પરંગ કેવા હતા ?’
‘ખાસ કંઈ ખરાબ નિહ. પણ ચહેરાનો રંગ ઊડી ગયલે ો જોઈ શકાય, આંખો
રાતી અને તે ફરતે કું ડાળા. મ તમે ને ઠંડા-ઉના પાણીથી નાન કરી થાક ઉતારવા
ક યુ.ં એમણે મારી સામ ે એવી રીતે જોયુ…
ં ’
‘મારે માટે કોઈ સદં ે શો િમ ઝ ?’
‘ના રે દીકરા, તારે માટે નિહ, બી કોઈ માટેય નિહ. ભોજન તમે ણે મોઢં ુ
ઉઘાડયા વગર જ કયું અને પડયા પથારીમાં. છે લ ે તમે ણે મારા સરતાજને હે ટન
ટા ડડ જવાનો ફરીથી ઘાંટો પાડ્ યો હતો. પણ એ તો તે પહેલાં જ…’
‘ હે ટન ટા ડડ ?’ ખળભળી ઊઠ્ યો રા સીસ, ‘ યારે તો જ ર એમણે
નવી કોઈ રિ રયા શોધી હશ ે ! હવ ે નવો િવરોધ, નવો િવવાદ ! છાપાંઓને મસાલો મળે
પછી જોઈએ શું ?’
રા સીસનો તક સાચો હતો. બી િદવસે ટા ડડ મામા ી બાબતની
સમાચાર કહી શકાય તવે ી સામ રી છાપી જ હતી. જે બનં ે અ વષે કોના સબ ં ધં ોની ખાઈ
ં ધં ને વધુ દુ :ખમાં નાખે તવે ી હતી.
વધુ ડી કરે તવે ી હતી. ઉપરાંત રેમીઓના રેમસબ
 એનો ઉ ેગ યારે ર વધી ગયો. યારે હે ટન મોિનંગે ડૉ ટરનો એવો
જ અહેવાલ રગટ કયો હતો.
શ આતમાં એક જ રકારની વાત કહેતા, બન ં ે પ રો પોતપોતાના તારણમાં
િવરોધાભાસી દેખાય એ વાભાિવક જ હતુ.ં જે ર ચચવામાં આ યો હતો, તે મા ર
હે ટનનો જ ન હતો, પણ સારીય દુ િનયાને લાગુ પડતો હતો. ટેિલ રાફ તથા ટેિલફોન
ારા એ સમાચારની ચારે િદશામાં ચચા શ થઈ ગઈ હતી.
ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન જણાવતા હતા કે તમે ની સતત
િનઘરાણીએ ધૂમકેતુના પિર રમણમાં સહેજ ફેર તાર યો છે. તણ ે ે અ યાર સુધી જે
ઉ ર-દિ ણ રમણરેખા ળવી રાખી હતી, તમે ાં ફેર પડીને હવ ે ધૂમકેતુએ ઉ ર-
દિ ણને બદલ ે દિ ણ-પિ મ તરફનો પોતાનો ઝોક શ કયો છે. એ સાથે જ પ ૃ વી
સાથન ે ા અતં રમાં પણ ફેર વરતાયો છે. હવ ે એ અતં ર કંઈક ઓછું થયું હતુ.ં તમે
ે ા તન
છતાં ગિત અને ઝડપમાં કોઈ જ ફેર જણાતો ન હતો.
બનં ે ખગોળશા ીએ છેવટનો યાસ કાઢતા જણા યું હતું કે દરેક રીતે
સાવધાનીપૂવકનો અ યાસ કરતાં, ધૂમકેતુ કોઈક જગાએ પડવા તરફ જઈ ર યો છે.
પડશ ે જ ર, પણ પ ૃ વીના કયા ભાગમાં તે પડશ ે તે અ યારે ણી શકાયું નથી.
ં ે િવરોધી-િમ રો સહમત થતા હતા, પણ આગળ ઉપર તમે નો
અહીં સુધી બન
સૂર એકદમ િવરોધાભાસી હતો. એક મહાશયનું માનવું એવું હતું કે ધૂમકેતુ ૨૮મી જૂને
પાન તરફના કોઈક રદેશમાં રાટકશ,ે યારે બી નું અનુમાન હતું કે ધૂમકેતુ ૭મી
જુ લાઈના રોજ ધરતી પર આવશ ે અને એ થળ પટે ે ગોિનયા હશ.ે
ે ારને પોતાના અિભ રાયની છૂ ટ હતી. અ યારે તો પ ૃ વીવાસીને એ જ
રસ લન
વાત લાગુ પડતી હતી કે ધૂમકેતુ પડી ર યો છે. તે સાથે જ પ ૃ વી અધધધ સોનાથી
વજનદાર બની જશ.ે સોનાના એ વરસાદની ધરતીવાસીને જ ર હતી જ. અલબ એ
યાં પડે છે એની ખચાખચ તો રહેવાની જ.
આ સમાચારથી સોનાના ભાવ અને બી સલં ન બ ર ઉપર વીજળી પડી
જ.
અ યાર સુધી જેઓ સોનું સઘ ં રીને બઠે ા હતા, તમે ને િચતં ા થવા લાગી કે
આટલું અઢળક સોનું પ ૃ વી પર ઝીંકાતા તમે નું સોનું રાખ થઈ જશ.ે ગરીબો મનોમન
મલકાતા હતા કે આપણા હાથમાં એકાદ નાનું ઢેફું આવી ય તો સા .ં
ઉપરતળે થતો હતો રા સીસ ગોડન, સોનાના ભાવ વધે કે ઘટે, પ ૃ વી
અમીર બને કે ગરીબ, તન ે ે કોઈ જ લવે ાદેવા ન હતી. તન
ે ી સાથે તન ે ે તો હાંસલ કરવી
હતી સુવણપરી જેની. જેની િકંમત એવા કંઈક ધૂમકેતુઓથી ઘણી વધારે હતી.
 તે યારે મોરીસ શરે ીમાં ગયો યારે જોયું તો યાં પણ એ સમાચાર પહોંચી જ
ગયા હતા. એ ઢ મ કરીને પડનાર ધૂમકેતુ તમે ના સોનરે ી સસ ં ાર પર કેવો વ રાઘાત
પાડશ,ે તન
ે ા જ હાહાકારમાં સહુ માથું પકડીને બઠે ા હતા.
બધી સિં ચત યોજનાઓ પર પાણી ફરી વળતું જોઈ, જેની એ પાણીમાં પોતાની
આંખના ધોધમાર પાણીનો ઉમરે ો કરતી હતી, લૂના ધમાકાની કોઈ સીમા જ ન હતી.
માતા અ યારે જ ધૂમકેતુના રાટકવાથી પ ૃ વી જે રીતે કંપી ઊઠી હતી, એ ધરતીકંપથી
થરથર જતી હતી.
રા સીસ તમે ને આ ાસન આપવા રિત ા લતે ો હતો કે ધૂમકેતુ ધરતીને
િછ િભ કરી નાખે તોપણ તે પોતાની વહાલી જેનીને પરણીને જ રહેશ. જોકે, એવું
કંઈ થાય અને ધરતી યારે આવા આકાશી આઘાત- ર યાઘાતથી જમીનદો ત થતી
હોય છે, યારે એવું કંઈ થાય છે જ. તે વખતે કે તે પછી. ીમાન રા સીસ ગોડનને
તો આ વન કું વારા જ રહી જવું પડે તમે હતુ,ં વાંઢા જ કહોને !
 ૧૨

બલનૂ , સલનૂ આભલાતન

ૂ !
આ ખાસ સવારે જજ રોથ ી પોતાની બારીએ ઊભા હતા અને સિે વકા
કેઈટ પોતાની કાયવાહી પતાવી રહી હતી. જજ ીને પલે ા ધૂમકેતુ સાથે ખાસ કોઈ
લવે ાદેવા ન હતી. હે ટન ઉપરથી તે પસાર થાય તોય ભલ ે અને પસાર થાય તોય ભલ.ે
તઓે તો રોજની જેમ કો ટીટ્ યશ ુ ન વરે ની િદશામાં જ નજર કરીને ઊભા હતા.
દૃ ય હૃદયગ ં મ હતુ.ં
પણ જજ મહાશયનય ે જે વાત મહ વની ન લાગતી હોય તવે ી વાત કેઈટને
માટે તો અપરંપાર કૌતુકની હતી જ.
‘આખો ને આખો ગોળો સોનાનો જ કે, સાહેબ ?’ કેઈટે ધમોપદેશકને પૂછ્ય.ંુ
‘એવું કહેવાય છે ખ ,ં કેઈટ.’
‘આપના પર એની કોઈ જ અસર નથી ?’
‘મારી અસર તન
ે ી પર પહોંચાડવાની મારી કોઈ ઈ છા નથી.’
‘એ સોનુ,ં લા ખોનું નિહ હોય ?’
‘લા ખો લા ખોનું કેઈટ. આપણા માથા પર એવો અ રિતમ સુવણ-ગોળો
મડં રાઈ ર યો છે.’
‘એ અમૂલખ ગોળો પડેય ખરો ને ?’
‘લોકો તો એમ જ કહે છે.’
‘ યારે તો સાહેબ ી, દુ િનયામાં કોઈ જ ગરીબ નિહ રહે.’
‘રહેશ.ે છે એટલા જ કે વધુ.’
‘પણ આ બધું સોનુ…
ં ’
‘તને સમજતા વાર લાગશ ે ભલી કેઈટ. તું ક પના કરી શકે છે કે અબજ
ખવ ગવ પવ… એટલ ે કેટલા થાય ?’
‘એટલ ે કે આટલા… આ-ટ-લા… આ…ટલા ?’
 ‘હ રો લા ખો કરોડો…’
‘ઓ બાપ રે ! એટલા બધા ?’
‘હા. તને જો પૂરા સો વષનું આયુ ય આપવામાં આવ ે તોપણ તું એે ન ગણી
શકે, ભલ ે રોજના દશ કલાક સુધી તું ગણતી રહે.’
‘એક સો વષ પણ ગણવા માટે ઓછા પડે ?’ એ રમાણે બબડતી તે ઘરનો
ૂ ો સાફ કરવા લાગી. પછી થોભી જઈને પૂછયુ,ં ‘સાહેબ ી, તો ધરતીના દરેક
ે ણ
ખૂણખ
માનવીને ભાગે કેટલા આવ ે ?’
‘શું વહચવું છે તારે ?’
‘પલે ો સોનાનો ગોળો.’
‘એની તો ગણતરી કરવી પડે માડી.’ અને તે માટે રોથ ીએ કાગળ-કલમ
હાથમાં લીધા.
મીંડાઓ, મીંડાઓ, મીંડાઓ, ગુણાકાર ભાગાકાર, સરવાળા-બાદબાકી
માંડીને પરમ ઉદ્ બોધક કહે, ‘માની લઈએ મા ! કે ધરતી પર અ યારે પદં ર હ ર
લાખ માનવીઓ વસે છે, તાે દરેકને ભાગે આસરે ૭૧૫ (સાતસો પદં ર) ડૉલર આવી
શકે.’
‘એટલા જ ?’ િનરાશ થઈને કેઈટ બોલી ઊઠી.
‘અટે લા જ.’ ભગવાનના માણસે ક યું અને કેઈટે આકાશમાં જોઈ કપાળ
કૂ ટ્ ય.ંુ
કંઈક બબડતી બબડતી તે બહારની બારીઓ સાફ કરવા ગઈ. તન ે ા
જોવામાં જે આ યું એ તરફ સાહેબ ીનું યાન ખચવું જ રી લા યુ.ં એ ટર ટ્ રીટ
તરફ આંગળી ચીંધી તે કહે, ‘પલે ી બે મિહલાને આપ જોઈ શકો છો સાહેબ ? કોઈની
રાહ જોતી લાગે છે.’
‘મને દેખાય છે, કેઈટ.’
‘‘એમાંની એક તરફ યાન આપાે તો… સહેજ ચી અને રાણી જેવી.
પોતાના પગ પછાડે રાખે છે.’
‘હા, એ રભુ વવાળી મિહલા પગ ઠોકે છે ખરી, પણ આપણે એને ઓળખતાં
તો નથી ને ?’
‘પલે ી તાે નિહ, જે ઘોડા પર બસ
ે ીને એના મુરિતયાને પરણવા આવી હતી,
પલે ા રાજકુ માર જેવા.’
 ‘િમસ આકિડયા વોકર’, જજ ી બોલી ઊઠ્ યા.
‘હવ ે ીમતી આકિડયા ટેનફોડ નિહ ?’
‘બરાબર છે, એ મિહલા એ જ છે.’
‘પણ એ બાનુ પાછા આ તરફ શું કામ આ યા હશ ે ? શું ફરીથી…’
‘આપણે કેમ કહી શકીએ ? અટકળ જ કરવી રહી.’
‘ફરીથી કહંુ છું તો ખરી, ફરીથી િવિધ માટે…’
મરક મરક હસીને યાયાધીશ ધમોપદેશક કહે, ‘એ શ ય નથી ભલી કેઈટ
કેમકે આપણા આ રદેશમાં બી ં લ ન મા ય નથી.’ બારી બધં કરતાં તઓ ે આગળ
કહે, ‘પણ ભલી માડી, મારો કોટમાં જવાનો સમય થઈ ગયો છે, ણે છે ને ? આજે તો
વળી એક ખાસ અગ યનો કેસ છે, પલે ા ધૂમકેતુ બાબતનો જ. એ બાનુ જો આ તરફ
પધારે તો કહેજે કે હંુ આજે નિહ મળી શકું . એટલ ે કે બી અગ યના રોકાણને લઈને
સમય આપી શકું તમે નથી. એ બધું િવવક ે થી ન રતાથી યાયની રીતે કહેજે. તું પણ
યાયનો એક ભાગ જ છે ને માડી !’ કહીને ીમાન હોન રોથ ઝડપથી પણ
યવિ થત તય ૈ ાર થયા અને ધમ તથા યાયને અનુ પ પગલાં માંડતા દાદર ઊતરવા
લા યા. તમે ણે સોલોમન ટ્ રીટ તરફનું નાનું ાર હળવથ ે ી ખો યું અને નગરના
યાયાલય તરફ જવા રવાના થઈ ગયા. કે દ્ રીય યાયાલય થોડેક અતં રે દેવળની
સામ ે જ હતુ,ં કહો કે દેવળના એક ભાગ પ જ, પણ વત ં ર હતુ.ં
કેઈટની કાંઈ ભૂલ થતી ન હતી. એ ીમતી આકિડયા ટેનફોડ જ હતી. તે
િદવસે તે પોતાની સહાિયકા સાથે હે ટન પધારી હતી. બહેનપણી જેવી બથા અને
મહારાણી જેવી આકિડયા, એક ટર શરે ી તરફ જોતી અધીરાઈ સાથે આંટા મારતી
હતી.
નગર ટાવર ઘિડયાળે દશના ટકોરા શ કયા.
‘જો તો, જો તો બથા, એ ીમાન હ ય પધારતા દેખાતા નથી.’ ીમતી
આકિડયા ય ર થઈને બોલી ઊઠી.
‘તઓે મુલાકાતનો િદવસ તો નિહ ભૂલી ગયા હોય ને ?’ બથાએ શક
ં ા રગટ
કરી, ડરતાં ડરતાં.
‘ભૂલી ય ? મુલાકાત ? એ એના મનમાં…’
‘ના ના, ભૂલ ે તો નિહ પણ ધારો કે િવચાર બદલાયો હોય.’
 ‘બથા !’ એ નામ મોટેથી બોલી, ચી એડી ટપ-ટપ ટપકારતી રાણીસાહેબા
કહે, ‘જરા આઘીપાછી થઈન,ે ચી થઈને જો તો ખરી બથા !’
‘ના મડે મ.’
‘હ નિહ ? ઓહ ! હ નિહ ?’
‘ના બહેનબા.’
‘જે કંઈ અમારી વચમાં ન ી થયું છે, તમે છતાં ? આજે તારીખ તો ૧૮મી જ
છે ને ?’
‘હા. અને મગ
ં ળવાર જ.’
‘હમણાં જ સાડા દશ વા યા જ સમજોને !’
‘દશ િમિનટ બાકી છે.’
‘મારી કસોટી થઈ રહી છે, બથા ! હંુ આવી ઘડીપળથી ટેવાઈ નથી, તું ણે
છે ને ? છતાં હંુ આખો િદવસ રાહ જોઈશ, પૂરા ચોવીસ કલાક. જે કંઈ ન ી થયું હોય
તને ંુ રાણપણે પાલન થવું જ જોઈએ, એ મારી ટેક છે.’
ુ ન ક્ વરે ના હોટલ-રસોઈયાઓ માટે આ નવાઈની વાત હતી જ.
કો ટીટ્ યશ
કેમકે આજ મિહલાને તમે ણે ઘોડા પર બઠે ે લી િનહાળી હતી, અને આવી જ અધીરાઈ
સાથે તે સહઘોડેસવાર નવયુવાનને દેવળ તરફ દોરી જતી હતી. બન ં ે ઘોડેસવારો યારે
અધીરા અને ઉ સુક હતા અને ધમોપદેશક યાયાધીશ સમ લ ન માટેની ઉતાવળ
દાખવી ર યા હતા.
ફેર એટલો જ હતો કે યારે ઘોડેસવાર નવયુવાનની દશા આવી અજિં પત
હતી, આજે રાણી ની, અને તઓે પાછા પગપાળા હતા. ભ ય વ પે પણ પોતાના
પગ ઉપર.
પિરિ થિત એવી હતી કે પસાર થતાં ી-પુ ષ બાળકો વ ૃ ો એ મિહલાને
આ યથી િનહાળતા ખરા પણ થોભતાં નિહ. આગળ વધી જતાં, કેમકે આજે
યાયાલયમાં એક વધુ સઘ ં ષમય મુકદમો આવી ર યો હતો. જેમાં બધાંને રસ હતો.
હા, મામલો પલે ા ધૂમકેતુને લગતો જ હતો. તે સુવણઘટ હવ ે પડું પડું થઈ ર યો હતો
અને જેની પર હે ટનના બે રિત પધીઓ દાવો કરતા હતા.
કહે છે કે આકાશી રહો માનવીના વનને અસર પહોંચાડે છે. એ મા યતા
સાચી હોય કે ખોટી, અને પલે ો સોનરે ી ધૂમકેતુ રહ હોય કે નિહ, પણ તે તમામ લોકો
પર અસર પાડતો જ હતો. આવો આકાશી સુવણ-ગોળો અહીં આપણે યાં જ પડવાનો
હોય અને તને ે મા ર બે જ જણા લૂટં ી લવે ાના હોય, તમે ાં ભાગ પડાવવાય લોકો દોડતા
 ે ા થઈ ગયા કે આ તરફ આટલી માનવીય
હતા. થોડી વારમાં તો એટલા લોકટોળાં ભગ
વ તી છે, તન
ે ીય તમે ને ખબર ન હતી. કદાચ અહીં િસવાય આજુ બાજુ નાય ઘણાં હશ ે
જ.
પોતાની આજુ બાજુ થી િકિડયારાની જેમ માનવીઓ ધસી જતા હતા અને
િમિસસ આકિડયા પોતાના જ યાલોમાં ખોવાયલે ી હતી. તણ ે ે પાછું પૂછ્ય,ંુ ‘જરા વધુ
ચ ે જઈને જો ને બથા, એ દેખાય છે કે નિહ ?’
‘ના બહેન ના.’
યારે જ લોકટોળાં લગભગ એક સાથે બોલી ઊઠ્ યા, ‘જુ ઓ આવ,ે જુ ઓ
જુ ઓ…’
િમિસસ ટેનફોડ કહે, ‘હા, આખરે ીમાનનું આગમન થયું ખ ં.’
‘ના બહેન ના.’ બથા બોલી ઊઠી, ‘તઓ
ે આપણા િવષે નથી િવચારતા.’
ખરી વાત. આજની આ માનવભરતીને મન રાણી કે અમીર મિહલા િમિસસ
આકિડયા ટેનફોડની કોઈ ખવે ના ન હતી. યારે શું તમે ણે પલે ા તથાકિથત ધૂમકેતુને
ર ય િનહા યો હતો ? અને તને ે સલામી આપતા હતા ?’
ના. ધૂમકેતુન ંુ તો અ યારે પોતાના આકાશી રવાસમાં ત મય હતા. તઓ
ે
કદાચ બી િદશામાં હતા.
‘બલૂન, મડે મ જુ ઓ બલૂન…’ બથા બોલી ઊઠી, ‘સઈે ટ એ ડ્ ઝ
દેવળના પાછળના ભાગમાં…’
બથાની વાત સાચી હતી. આકાશમાંથી હળવી ગિતએ નયનર ય ઝૂ લા ઝૂ લતું
બલૂન નજરે પડયુ.ં
ટોળાંએ નવાજ રકારની િચિચયારી પાડી બલૂનનું વાગત કયું.
આટલી ઉ જે ના શા માટે ? શું તમે ને બલૂનના ઉ રાયણમાં ખાસ રસ હતો ?
ર જનો આટલો ભ ય આવકાર આપવા પાછળનું ખાસ કોઈ કારણ ખ ં ?
હા. એ માટેનું કારણ હતું જ. આગલી સાંજે જ બલૂને િવ યાત
અવકાશયા રી વૉ ટર રેગ અને તન ે ા સહાયક સાથે ન કના ગામ ે ઊતરવાના
સમાચાર સાંભ યા હતા. અ યારે આવી પહોંચલે ા આ બલૂનને એક ખાસ કામગીરી
ે ી સાથે રહેવાનું
સોંપાઈ હતી. બલૂને પલે ા કૌતુક રદ ધૂમકેતુનો પીછો કરવાનો હતો. તન
હતુ.ં તન
ે ે િવષે ન કથી કંઈક ણવાનું હતુ.ં આ એક સાવ નવો જ રયોગ હતો. લોકો
એ રયોગનું પિરણામ ણવા માટે જ આટલા બચ ે ન
ે હતા.
 એ બલૂન યારે આ તરફ આવવા ઊડતું હતુ,ં યારે જ ીમાન િડન
ે વવાના રયાસો કયા હતા. તમે ની સાથે આ વખતે િમ ઝ હતી.
ફોરસીથે તમે ાં સવારી મળ
ડરપોક િમ ઝ.
બરાબર યારે જ ડૉ ટર હડ સન પણ ઊપડતાં બલૂનને પકડવા આવી
પહોં યા હતા. તમે ની સાથે ીમતી હડ સન હતાં.
અવકાશી ચાલક માટે પિરિ થિત િવકટ હતી કેમકે બલૂનની બા કેટ-કારમાં
મા ર એક જ જગાનો અવકાશ હતો. એટલ ે એ બન ં ે પ ને િવવાદમાં મૂકીને તમે ણે
રી જ એક રવાસીની પસદં ગી કરી લીધી, જે એ બન ં ે જેટલા જ ઉ સુક હતા. એ
રી ીમાન તમે ને ખૂબ જ મદદ પ થઈ પડે તવે ા ચપળ, ચબરાક અને નવજુ વાન
હતા.
હે ટન ક્ &વરે ના ચોકઠામાં બલૂને કાળ પૂવકનું ઉતરાયણ કયુ.ં
બલૂનની બા કેટ કારને ટોળાઓ વીંટળાઈ વ યા. બલૂનમાં પધારેલા રવાસીઓને
ઊતરવાનીય તકલીફ પડી. અવકાશયા રી વૉ ટર રેગજ ે આ વખતે સાથીને ક યુ,ં
‘તમ ે ઝડપ કરો. તમારે ઝડપની જ ર છે. સમયને પકડવા માટે.’
એ ીમાને યારની ઝડપ કરી જ હતી. બા કેટમાંથી જ નિહ. માણસોના
માથા પરથી પણ કૂ દકો માયો હતો.
દોડીને ીમાન શઠે ટેનફોડ સીધા ીમતી આકિડયા વોકર પાસે પહોંચી
ગયા. એકદમ ન ક જઈને ક યુ,ં ‘લો, હંુ હાજર છું , મહામના.’
‘દશને પાં રીસ થઈ.’ લડે ી આકિડયાએ ટાવર લોક તરફ સમય બતાવતા
ક યુ.ં
‘આપણી મુલાકાત દશને રીસ િમિનટે જ હતી. મને ખબર છે.’ આગતં કુે
પૂરી ન રતા સાથે ક યુ,ં ‘પણ માફ કરી શકાય એન,ે કેમકે આ હવાઈ-યાન આપણી
મર મુજબ ઊડી શકતું નથી. એને હવામાનનો આસરો લવે ાનો હોય છે.’
‘એટલ ે કે, મારી ધારણા જ સાચી.’ લડે ી આકિડયાએ ક યુ,ં ‘આપ ીમાન
િમ ટર વૉ ટર રેગ સાથે બલૂનમાં હતા, ખ ં ?’
‘ખ .ં ’
‘અને આવા ટંટનું કારણ જણાવશો, ીમાન ?’
‘ ટંટ ? નિહ જ. સાદું કારણ, અને આ રવાસ નવીનતમ લા યો. મને થયું
કે મારે મારી મુલાકાત આ જ રીતે પાળવી જોઈએ. આ ાંિકત ર યો. મારે એ માટે
ીમાન વૉ ટર રેગને ઘણી મોટી રકમ ચૂકવવી પડી. બી બે પધકોને લઈને જરાક
મોંઘ ંુ પડયુ.ં પણ વૉ ટર ીને મારી મુસાફરીનું કારણ ગ યું અને તમે ણે મને બરાબર
૧૦- ૩૦ વાગે મુલાકાત જળવાઈ રહેવાની ખાતરી આપી. મને લાગે છે કે પાંચ િમિનટનો
િવલબ ં માફ કરી શકાય છે, જો યાયપૂણ રીતે જોવામાં આવ.ે ’
‘માફી મા ય’ ીમતી આકિડયા ટેનફોડ ક યુ,ં ‘આપ ીમાન આ યા જ
છો એટલ ે વાગત, પણ આપનો િનણય તો બદલાયો નથી ને ?’
‘જરા પણ નિહ, જરા પણ નિહ.’
‘આપનો અિભ રાય ચો સપણે એ જ છે ને કે આપણે છૂ ટા થઈને જ બન ે ંુ
ં ન
િહત ળવી શકીશું ?’
‘ . મારો અિભ રાય એ જ છે.’
‘મને લાગે છે કે આપણે એકબી માટે સર યા જ નથી. વી આર નોટ
મઈે ડ ફોર ઈચ અધર.’
‘હંુ તમારા એ િવધાન સાથે સહમત છું .’
‘તમે છતાં િમ ટર ટેનફોડ, મને તમારા અમુક ગુણો ગમ ે છે.’
‘મને પણ તમારા અમુક સદ્ &ગુણો બહુ જ ગમ ે છે, આક.’
‘કેવી અજબ વાત છે નિહ ? બન ં ે એકબી ને અમુક ટકા પસદં કરીએ
છીએ, પણ અમુક ટકા એકબી ને રીઝવી શકતા નથી. રેમ અને પસદં ગી બે અલગ
છેડાઓ હશ ે ? મા ર આદર, િવવક ે અને એકબી નું સ માન, રેમમય લ ન વન
માટે પૂરતાં ત વો નિહ જ હોય ?’
‘એમ જ હશ ે આક, તમારા તક સાથે સહમત થવું મને હંમશ
ે ા ગ યું જ છે.’
‘એનો અથ કે આપણે એકબી ને રેમ તો કરતા હતા, એ રેમ જો ચાલુ
રા યો હોત…’
‘તો ખુશીની વાત હતી જ.’
‘પણ ના, આપણી વચમાં રેમ હતો જ નિહ.’
‘તમ ે કહો છો તો વીકા ં છું આક, પણ…’
‘આપણે એકબી ંને પૂરતા ઓળ યા વગર જ પરણી ગયા અને ફા યા
નિહ. જો આપણે થોડીક સ ં ાઓ, સહનશિ ત, તકબુદ્િધ, ધીરજ વાપરી હોત…’
‘ના ના, તમારી જેવી એકદમ વત ં ર િમ જની મિહલાએ મારા જેવાને
ખાતર આપનું સવ વ લૂટં ાવી દેવાની જ ર ન હતી.’
 ‘મને એમાં કાંઈ જોખમ દેખાયું નથી િમ ટર ટેનફોડ, તમય
ે યાં તમારી
વત ં રતાને જોખમ ે સાહસ આદરી મને બચાવી લીધી ન હતી.’
‘ઉતાવળ મારે પ ે જ થયલે ી કહેવાય ન,ે આક.’
‘પૂરતો સમય જ ન મ યો. આપણે એકબી થી અ યા હતા અને ર યા.’
‘કોઈ હુકમ, દબાણ, આ રહથી આપણે બચતાં ર યા કે ડરતાં ર યા ?’
‘િવચારો, વતન, શીખ અને રવાસની બાબતમાં તો આપણે કેટલા એક…’
‘મા ર મિં ઝલ માટેનો જ િવવાદ કે વગ મીિડયા ટ માટેનો ?’
‘મારે દિ ણ થઈને પિ મ જવું હોય યારે તમ ે સીધા પિ મનો આ રહ
રાખો.’
‘સાચી વાત. હંુ સીધા માગ, સીધી વાત, સીધું િશ ત પસદં કરનારો સીધો
માણસ છું .’
‘અને તમે ાં આ ધૂમકેતુએ પૂછ
ં ડી ફટકારી.’
‘જરાક જોરથી જ ફટકારી.’
‘તો શું હ તમ ે ીમાન િડન ફોરસીથની જ તરફેણ કરો છો ?’
‘ક ં જ છું . સીધી વાત.’
‘ધૂમકેતુન ંુ પતન થાય યારે પાનમાં હાજર રહેવા માગો છો ?’
‘મને એ જ ગણતરી સાચી લાગે છે.’
‘મને ડૉ ટર િસડની હડ સન પર વધુ િવ ાસ છે. તઓ
ે અવકાશી િવશષે
ખગોળશા ી જ નથી, એ િવષયના ડૉ ટર છે.’
‘એથી આપે પરે ેગોિનયા પ પસદં કયો છે, દૃઢતા સાથે ?’
‘જે માનું છું તે માનું છું િમ ટર ટેનફોડ, જે ક ં છું તે ક ં છું . યાં મને
ઠીક લાગે યાં રવાસ મારી નમે રહી છે.’
‘તો સમાધાનની કોઈ શ યતા નથી, અક !’
‘નથી જ.’
‘ યારે તો એક જ માગ ઉઘાડો રહે છે.’
‘હા. એક જ માગ ટેન જજ સમ હાજર થઈ જવુ.ં ’
 ‘હંુ આપની સવે ામાં હાજર છું , મડે મ આિકિડયા, આ ાંિકત.’
ં એ
બન ૈ ાર કરી હતી. એ સાથે બન
ે સમં િત સિહત એક જ ફાઈલ તય ં ે ીમાન
રોથના દેવળગ ૃહ તરફ આગળ વ યા.
અહીં ઈ રીય યાયની અદાલત બહાર વાગત કયું ભલી પણ કુ તૂહલ રેમી
કેઈટે.
‘િમ ટર રોથ ?’ ી અને ીમતી ટેનફોડ એક સાથે જ પૂછ્ય.ંુ
‘તઓ
ે અગ યનાં કામ ે બહાર ગયા છે.’ કેઈટે ક યુ,ં ‘ઘણા અગ યનાં
કામ…
ે ’
ં ે અરજદારોએ એકબી ની સામ ે જોયુ.ં
બન
‘એમને આવતાં શું ઘણું મોડું થશ ે ?’ લડે ી આકિડયાએ પૂછ્ય.ંુ
‘ખાણાના સમય પહેલાં તો તઓ
ે નિહ જ આવ.ે ’ કેઈટે ક યુ.ં
‘અને તમે ના ખાણાનો સમય ?’
‘એક વા યાનો.’
‘ યારે તો અમ ે એક વાગે જ આવીશુ.ં ’ ી અને ીમતી ટેનફોડ એક સાથે
જ કહી દીધુ.ં તઓ
ે જવા માટે ત પર બ યા.
આવી વખતે યાં જવું ? એ ર થતો જ હોય છે, પણ હ લોકો વૉ ટર
રેગ તરફ ધસમસતા જ હતા.
‘આપણે રોકડા બે કલાક રાહ જોવી પડશ.ે ’ ીમતી આકિડયાએ ક યુ.ં
‘બે કલાક અને િપ તાળીસ િમિનટ’ ીમાન ટેનફોડ ક યુ.ં
‘આપણે બન
ં ે એકબી ની સાથે એટલો સમય રહી શકીશું ?’
‘જો તમારો સાથ અને સહકાર હોય…’
‘નદીની સહેલ િવષન
ે ો યાલ કેવો છે ?’
‘હંુ જ સૂચન રજૂ કરવાનો હતો.’
પિત-પ ની એક ટર શરે ી તરફ પગલાં માંડતા હતા કે તરત જ બન
ં ે રોકાઈ
ગયા.
‘મને કંઈ કહેવાની છૂ ટ છે, આક ?’
‘કહેન.ે ’
 ‘આપણે પહેલી જ વખત એક િનણય પર સહમત થયા છીએ.’ હસીને
કહેવાયલે ી પિતની એ ગ મત પર પ નીએ ક યુ,ં ‘અને છે લી વખત.’
ટોળં ુ વધુ ને વધુ િવ તરતું હતું અને ીમાન ીમતી ટેનફોડને એ
િગરદીમાંથી જ માગ કરવો પડતો હતો. બલૂન તરફ એ ગીચતા વધતી જતી હતી. પણ
જે ધ ાઓ અને હડસલે ાઓનો રવાહ હતો તે હે ટન યાયાલય તરફનો હતો. કોટ
ઑફ જ ટીસના ાર ખૂલવાની રાહ જોતાં અપાર સ ં યામાં લોકો જમા થઈ ગયા હતા.
જેવા ાર ખૂ યા કે ભરતીના પાણીની જેમ માનવ રવાહ કોટના રે કાલયમાં પહોંચી
ગયો. આજનો મુ કેલીભયો મુકદમો લોકો માટે બલૂન જેટલો જ આકષક હતો. બધાં જ
ણતા હતા કે આજે જજની ખરેખરી કસોટી થવાની છે.
યારથી પરે ીસ ઓ ઝરવટે રીએ હેરાત કરી હતી કે ધૂમકેતુ આ ખે
આ ખો સોલીડ સોનાનો છે, યારથી તમામ લોકોની ઉ ેજના ખૂબ જ વધી ગઈ હતી.
એમાં ીમાન િડન ફોરસીથ તથા ડૉ ટર હડ સને એવી હેરાત કરી હતી કે ધૂમકેતુ
પડશ ે જ, એથી તો ઉ ેજના ઉ કેરાટમાં જ ફેલાઈ ગઈ હતી. કેટલાક લોકો તો એ
સમાચાર સાંભળીને જ ગાંડાઘલે ા થઈ ગયા હતા. આંખો પીળી થઈ જવી, મોઢં ુ પહોળં ુ
રહી જવુ,ં ગળામાંથી વર બહાર નિહ આવવા જેવા કેટલાક અનુમાનો સાથે અમુકને
તો પાગલખાને લઈ જવાયા હતા. ધીમ ે ધીમ ે પાગલખાના ઓછા પડવા લા યા હતા.
દીવાનાઓમાંના સહુથી વધુ દીવાના પાગલ હતા બે સશ
ં ોધકો. અ યાર સુધી
ં ે પોતપોતાના નામ જોડવા માટે લડતા હતા, પણ ૧૧મી અને ૧૨મીની વ ચન
બન ે ી રાત
દરિમયાન તમે ને જે ણકારી મળી, એ પછીથી તો, યારે એ સુવણકળશ ધરતી પર
આવ ે યારે કોની માિલકીનો બની રહે, એ જ ખચતાણ અગ યની હતી.
‘એ સુવણઘ મારો મારો અને મારો જ હોઈ શકે.’ ીમાન િડન ફોરસીથે
ઘાંટો પાડીને ક યું હતુ,ં ‘કેમકે એની સહુ રથમ શોધ મ કરી હતી, મ…’
‘એ સુપણ વગ મારા િસવાય બી કોઈનુયં ન જ હોઈ શકે.’ ડૉ ટર
હેડ સને એવી જ ઉગ ગજના સાથે ક યુ,ં ‘કેમકે એની પહેલી એટલ ે કે એકદમ પહેલી
શોધ મારી જ હતી, મારી જ…’
આ માિલકી હ છાપાંઓ ારા ચગા યા પછી પણ સતં ોષ ન થતાં બન ં ે
િવરોધી શ િમ રોએ, છે લી ઘડી સુધીના કાયદાના ાર ખટખટાવવાનું ન ી કયું
હતુ,ં એટલા જોરથી કે યાયના ાર તૂટી જ ય. તે અગાઉ છાપાંઓમાં અને
યિ તગત રીતે જે આ ેપ-િવ ેપો થયા હતા એમાં ભાષાિકય બધાં જ શ દકોશો ફાટી
ગયા હતા.
 આ સજ ં ોગોમાં એ બે આખલાઓને ઘરના કુ ટંુ બ-લ નની ું તો યાદ જ શન
ે ી
રહે ? ૧૫મી મ ે કોઈ જ શુભ સમાચાર વગર પસાર થઈ ગઈ. રા સીસ અને જેની હ
સગાઈથી જ જોડાયલે ા ર યા. તા પય કે તમે ને િવવાિહત સબ ં ોધનથી અળગા જ રહેવું
પડયું હતુ.ં
ભાણાભાઈએ તક તારવી મામા ીને ફરીથી પલાળવાના રયાસો કરી જોયા,
જેનો મામા ીનો જવાબ હતો, ‘એ ડૉ ટિરયાને હંુ ગુડં ો લુ ચો ડુ ર સુ વર કહંુ છું . હંુ
દુ ા માની દીકરી સાથે તારા લ નની સમં િત કદી આપીશ નિહ. કદી નિહ, કદાિપ
નિહ.’
એ જ વખતે ડૉ ટર હડ સન પણ પોતાની વહાલસોયી દીકરીની આ
િવનતં ીને ફગાવી દેતા કહેતા હતા, ‘ રા સીસનો એ માિમયો મતલબી છે, વાથી છે,
દગાબાજ છે દગાબાજ. એ ફોરસીિથયાનાં કુ ટંુ બમાં મારી દીકરી નિહ ય, નિહ ય,
નિહ જ ય, સાંભળી લીધું બ ાંએ ?’
અનોખા અવકાશયા રી વો ટર રેગ તરફનો જુ સો ઓછો થયો હતો. ઓછો
થયો ન હતો પણ એ જ ભરતીનાં પાણી યાયાલય તરફ ધસમસી ગયા હતા કેમકે બનં ે
રિત પધીઓ છાપાંઓ તથા શ દકોશ ારા કોઈ િનણય પર આવી શ યા નિહ અને
તમે ણે કોટ-કચરે ીના કાનૂન- યાયનો આસરો લીધો હતો.
કોટ ારા બન ં ે પ ોને ૧૮મી મન
ે ા રોજ સમય થતાં કોટમાં હાજર થવાના
સમ સ બ વવામાં આ યા હતા. નામદાર યાયાધીશ જજ ી હોન રોથની કોટમાં
ૈ ારી સિહત હાજર હતા. પોતપોતાના નામની આલબલે ની રાહ જોતા
ં ે પ પૂરી તય
બન
હતા.
પહેલાં નાજર િશર તદે ારે અને પછી બિે લફે બાંગ પોકારી, ‘ફોરસીથ િવ
હડ સન અને હડ સન િવ ફોરસીથ.’
‘ ીમાનોને આગળ આવવા દો લીઝ.’ જજસાહેબે સહુને િવનતં ી કરી.
પોતપોતાના પ કારોના જ થામાંથી ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર
હડ સન આગળ આ યા. બન ં ે એકબી ની સામ ે જોઈને ‘હં-હં ૂ ’ ફૂંફકારતા હતા અને
મુ ીઓ ઉછાળતા હતા.
‘આપના િવવાદનો મુદ્દો શો છે ?’ જજ રોથ ીએ ણવા થતાં ીમાનોને
પૂછ્ય.ંુ
પહેલા તૂટી પડયા ીમાન િડન ફોરસીથ, ‘હંુ મારા હ ોના ર ણ માટે અહીં
હાજર થયો છું .’
 ‘અને હંુ મારા…’ ડૉ ટર હડ સન વચમાં જ બોલી ઊઠ્ યા.
તરત જ બનં ે વ ચ ે એવા આ ેપો િવ ેપો, આરોપો િવરોપો શ થયા કે ણે
આ યાયાલય નથી, માછલી બ ર છે.
નામદાર યાયાધીશ,ે સગં ીત ઓરકે ટ્ રાના સચં ાલકની જેમ, તમે ની સામ ે
િસસમની લાંબી કલમ હલાવતાં ક યુ,ં ‘ ીમાનો, સ જનો, મહાનુભવો ! બન ે ે
ં ન
વારાફરતી પોતાનો પ રજૂ કરવાની તક મળશ ે જ. અ ં રે એબીસીડી મુજબ ીમાન
ફોરસીથ પોતાની રજૂઆત પહેલાં કરશ,ે પછી ડૉ ટર હડ સનને તમે નો પૂરો સમય
મળશ.ે ’
એ હુકમ મુજબ ીમાન ફોરસીથે પોતાની વાતની શ આત કરી, જેના શ દે
શ દે ડૉ ટર હડ સન હંુ કારતા ફુંકારતા ર યા.
પહેલા વ તાએ રજૂઆત કરી કે કેવી રીતે ૧૬મી માચના રોજ સાત કલાક,
સાડ રીસ િમિનટ અને વીસ સક ે ં ડના ચો સ સમય (૭-૩૭-૨૦) ઈિલઝાબથ ે શરે ીના
તમે ના ટાવર-િવ ાન-ક માંથી પૂરતા શિ તશાળી ટેિલ કોપ ારા એક ધૂમકેતુનાં
દશન કયાં હતાં, એ ગગનગોળો આકાશના ઉ રથી દિ ણનો માગ કાપી ર યો હતો.
તે અગાઉ અને યાર પછી અ યાર સુધી સતત એ ઘૂમકેતુને તમે ણે લ માં રા યો હતો.
તરત જ એ માિહતી તમે ણે િવનાિવલબ ં િપટ્ સબગ ઓ ઝરવટે રીને પહોંચાડી દીધી હતી
કે જેથી એ શોધના રથમ અને એકમા ર દાવદે ાર તઓ ે જ છે, એની નોંઘ લવે ામાં
આવ.ે
યારે ડૉ ટર હડ સનને પોતાનું વ ત ય રજૂ કરવાનું સૂચન થયું યારે
તમે ણે બરાબર ઉપર જેવી જ હકીકત સાદર કરી.
ં ન
બન ે ી રથમ કેિફયત પરથી કોટ કંઈ જ પામી શકી ન હતી. એથી
જજ ીએ બનં ે પ ને પોતપોતાની વધુ િવગતો િવ તારથી આપવાની આ ા કરી.
બનં ે પ ો યારે પોતાની વાતો કહેતા હતા યારે સપં ણ
ૂ શાંિતથી સાંભળતા
યાયાધીશ વચમાં વચમાં કંઈક જ રી નોંધો તય ૈ ાર કરતા જતા હતા. એ ઉપરના
તારણ સાથે તમે ણે જણા યુ.ં
‘એક પ , એટલ ે કે િમ ટર િડન ફોરસીથ જણાવ ે છે કે, ૧૬મી માચની
સવારે સાત કલાક સાડ રીસ િમિનટ અને વીસ સક ે ં ડે (૭-૩૭-૨૦) હે ટનની
આકાશી િ િતજમાંથી તમે ણે એક ધૂમકેતુ જેવા પદાથને રથમ વખત િનહાળી, તન ે ી
શોધ કરી.
‘બી બાજુ ડૉ ટર ી હડ સન પણ એવી જ કેિફયત રજૂ કરે છે કે તમે ણે
એ જ તારીખ,ે બરાબર એ જ સમય ે એક ધૂમકેતુ ઉ કા કે ગગનગોળાને રથમ વખત
 ે ી રથમ શોધ કરી.’
િનહાળી તન
‘હા-હા’ ઊછળી ઊઠ્ યા. કોટમાં ડૉ ટર હડ સન. તઓ
ે જોરજોરથી મુ ીઓ
વીંઝતા હતા.
‘ના-ના’ ે પોતાના હાથ અને પગ બન
ીમાન ફોરસીથ કૂ દી પડયા. તઓ ં ે
ઠોકતા હતા.
‘પણ બન ે ો િવવાદનો જે મુદ્દો છે, તે િમિનટ અને સક
ં ે વ ચન ે ં ડનો છે,
ઉપરાંત િવશષે િવ ાનની ગહનતા પણ તમે ાં છુ પાયલે ી છે.
‘આ રકારની સૂ મ, અિણશુ , સચોટ આકાશી રાથિમકતાનો િનણય
લવે ાની આ કોટની મતા નથી. આ અગાઉ આવો કોઈ કેસ ભૂતકાળના રેકોડ ઉપર
પણ નથી કે જેનો રેફર સ લઈ શકાય.
‘એ રકારની બધી જ બાબતોનો િવચાર કરતાં, આ િવવાદના િનકાલ માટે
રિત પધીઓ આગળ ઉપરની ચી કોટનો આસરો લ,ે એવી િવનતં ી કરવામાં આવ ે
છે.’
આ નાગિરકી રા ય યાયાલય ે તો પોતાનું જજમ ે ટ આપી દીધુ,ં પણ બન ં ે
પ ો ણતા હતા કે આગળની, તન ે ી આગળની, તન ે ી આગળનીય કોઈ કોટ આ
મામલાનો કોઈ િનવડે ો લાવી શકશ.ે તઓે તથા તમે ના સાથી પ કારો આ કેસ આ રીતે
ફકાઈ ય તે માટે તય ૈ ાર જ ન હતા. અસતં ોષનો અવાજ ગણગણાટમાં પિરણ યો અને
આ િનણય સામ ે બે અવાજ ઉપર ઊઠ્ યા.
‘હંુ મારા બોલવાના અિધકારનો ઉપયોગ કરવા માગું છું .’ આ વા ય ીમાન
િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સને લગભગ એક સાથે જ ઉ ચાયું હતુ.ં
‘જોકે હંુ આ કેસ ફરીથી શ કરવા માગતો નથી.’ યાયાધીશ ે ઉમગ ં ભયા
વરમાં ક યુ,ં ‘તમે છતાં હંુ બન
ં ે ીમાનો ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન ને
થોડાક શ દો બોલવાની છૂ ટ આપું છું , િસવાય કે બન
ં ે જણા એક સાથે ન બોલ.ે ’
આ શરત બન ં ે પધકો વ ચ ે વધારે પડતી હતી. રય ન કરવા છતાં બન
ં ે
એક- એકી રીતે બોલી શકતા નિહ. બન ે એકબી ને માથે હેર યાયાલયમાં જે
ં એ
માછલાં ધોયા એથી જજ ી રોથ મનોમન રા થયા કે પોતાને ખરેખરી સદ્ &બુદ્િધ
સૂઝી હતી.
અ યાર સુધી જે બોલવા નહોતું મ યુ,ં એ બધું જ ભસી મારીને બન
ં ે જણા
અગ યમાં અગ યની છૂ પી માિહતીઓ પણ ઓકવા લા યા. એટલ ે સુધી કે યારે
ે ે જ ન ી થઈ રહે.
પ થર પડે યારે તે કોનો હોય એ આપમળ
 ‘એ સોનું ીમાન ફોરસીથનું છે.’ એક બાજુ થી કોરસ વિન આ યો.
‘ડૉ. હડ સન િસવાય બી કોઈના બાપનું નથી.’ બી પ નો નારો હતો.
મરક મરક હસતા મિે જ ટ્ રેટ ી લાંબે ગાળે શાંિત મળ
ે વી શ યા. તમે ણે
ક યુ,ં ‘ ીમાનો, સ જનો, શાણાઓ ! મારી એક નાની સરખી સલાહ માનશો ? કે જો
એ ધૂમકેતુ પડે છે…’
આ વખતે રે કો સામલે થઈ ગયા, ‘પડે છે નિહ, પડે જ છે.’
‘એ પડે એમાં મને કોઈ વાંધો નથી.’ ઉપકૃ ત કરતાં િ મત સાથે યાયિવદે
ક યુ,ં ‘ભલ ે પડે, પણ… એ મારા દેવ બગીચાના સુદં ર મનોહર સુકોમળ સુગધં ી ફૂલો
પર ન પડે.’
યાયાલયમાં નવીનતાભયું હા યમોજુ ં ફરી વ યુ.ં એ તકનો લાભ લઈ
જજ ીએ આગળ ક યુ,ં ‘હા, તો જો એ ધૂમકેતુ પડે છે…’
‘પડે જ છે, પડે જ છે.’
‘હમણાં અહીં કહેવાયું તમે કે એની પાસે પુ કળ…’
‘અધધધ…’
‘હા. અધધધ સોનું છે.’ રોથ ીએ કબૂલ કરતાં ક યુ,ં ‘તો શું આપ બન
ં ે
મહાનુભવો તે વહચીન,ે તમારી રીતે સરખે ભાગ…
ે ’
‘કોઈ સજ
ં ોગોમાં નિહ જ.’
રાથના જેવા વરમાં ણે બઘાં જ એકી અવાજ બોલી ઊઠ્ યા. વહચણી ?
નિહ જ. સમં િત ? નિહ જ. ીમાન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન પોતાના િવવાદમાં
એક થઈ શકે ખરા ? નિહ જ. પોતપોતાના દાવાઓની જો બનં ે જણા શાંિતમય વહચણી
કરે તો એકેકને ભાગે આસરે અને લગભગ છસો હ ર નિહ, છ હ ર હ ર લાખ
ડૉલર હાથમાં આવી જતા હતા. ગણતરી કરવીય શ ય ન બને !
પણ બન ૈ ાર
ં ે એ સોનાના ડા મૂકતી અ રિતમ મરઘીને કાપી નાખવા તય
હતા, ડા વહચવા નિહ જ, ભલ ે એ ડા ભારે ભરખમ સોનાના હોય !
સળવળાટ અને ગણગણાટ ફરીથી શાંત પડવા દઈ યાય રમુખે ક યુ,ં ‘હવ ે
યારે કોઈ જ રકારનું સમાધાન શ ય જ ર યું નથી યારે…’ તમે ણે ઈશારત વડે
જણા યુ,ં ‘કોટ તન
ે ો ચુકાદો હેર કરે છે.’
દુ થયો હોય એમ બધાં એકદમ શાંત થઈ ગયા. કોઈ કંઈ બોલત ં જ ન હતું
તવે ા વાતાવરણમાં યાયાધીશ ે પોતાના કારકુ નને ચુકાદો લખાવવા માંડ્યો :
 ‘કોટ બન ં ે પ ોને યાનથી અને ફરીફરીને સાંભ યા બાદ, આ યાિયક
િનણય પર આવ ે છે કે…
‘વાદી- રિતવાદીઓના હ -દાવા તમામ રીતે એક સરખા હોવાને નાત…
ે
‘ધૂમકેતુની માિલકી કોઈ એક જ પ ની હોવાનું જરાય સાિબત થતું નિહ
હોવાથી…
‘કાયદો અહીં મૌન ધારણ કરવું ઉિચત માને છે, કેમકે આ બાબતે અગાઉના
કોઈ કેસનું તારણ ઉ ચારણ માગદશન મળતું નથી.
‘એટલ ે યાયત ં ર પોતાનો ચુકાદો અનામત રાખે છે.
‘અહીંના મુદ્દાઓને યાનમાં લઈ વાદી- રિતવાદી ધારે તો આગળ ઉપર,
અહીંથી વધુ ચિઢયાતા યાયની અપે ા સાથ,ે ચી અદાલતના ાર ખટખટાવી શકે
એ હેતુથી…
‘કહેવાતો ધૂમકેતુ પડે કે ન પડે, અથવા પડે અને કોઈક િ રસાગિરય
પાણીમાં પડે તો…
‘આગળ ઉપર આ કેસ ખુ લો રહે છે, એ રીતે અહીં બધં કરવામાં આવ ે છે.
ફૂલ- ટોપ.’
છે લા શ દોના પૂણિવરામ સાથે નામદાર ી રોથ યાયની ખુરસી પરથી
ઊભા થઈ ગયા.
કોટ બરખા ત થઈ. ોતાઓ રા થયા. થોડાક ગણગણાટ સાથે પણ
યાયાધીશની રશસ ં ા કરવા લા યા ‘આજ યાય હોઈ શકે. બરાબર છે.
રોથમહાશય ખરેખર ઉ ચક ાનું યાય- ાન ધરાવ ે છે. હા, વળી એ પ થર જો
અ યા પાણીમાં પડે અને કોઈના હાથમાં નિહ જ આવ ે બરાબર છે. ચુકાદો વાજબી
જ કહેવાય.’
અદં રોઅદં ર એ રકારની વાતો કરતાં કૌતુક-ટોળાં વીખરે ાવા લા યા.
કોટમાં શાંિત થઈ.
ં ે લડાયક વીરો તો લડવાના મુદ્દામાં લડવા જ લા યા.
ના. બન
એકબાજુ થી ીમાન િડન ફોરસીથ ચા, ઘણાં ચા અવાજ બરાડી ઊઠ્ યા, ‘હંુ આ
ચુકાદો હરગીઝ વીકારતો નથી. આ તે યાય છે કે ઉલાિળયુ…
ં ’
‘મનય ે આ ચુકાદો મજં ૂર નથી’, ડૉ ટર હડ સને સામો લલકાર ફ યો, ‘આ
તે ચુકાદો છે કે બાળોિતયુ…
ં ’
 યાયાધીશ મહાશય ે યારની િવદાય લીધી હતી અને કોટ હોવા છતાં િશ ત
ચી મુકાઈ ગઈ હતી !
‘કહે છે કે ધૂમકેતુ નિહ પડે.’
‘મારા ધૂમકેતુને માટે કહે છે કે નિહ પડે.’
‘હંુ યાં કહંુ છું , યાં જ એ પડશ,ે યાં જ…’
‘મ િનધારેલી જગા ન ી જ છે.’
‘મને અહીં યાય નથી મ યો તથ
ે ી શુ…
ં ’
‘હંુ િજદં ગીના આખરી ાસ સુધી મારા હ ો માટે લડતો રહીશ.’
‘ ાસની બહાર જઈને પણ મારો ખ નો હંુ મળ
ે વીશ.’
િડન ફોરસીથે રાડ નાખી, ‘હંુ એ માટે પાન જઈશ.’
‘હંુ પટે ે ગોિનયા જઈશ.’ ડૉ ટર હડ સને હણહણાટ કયો.
‘હુ-ર-ર-ર-રે…’ બાકી જે રહી ગયા હતા, જતાં જતાં જેઓ થોભી ગયા
હતા, હ કંઈક બાકી છે, ણીને પાછા ફરનારા પાછા ફયા હતા. તમે ણે વગર
િવનયનો િવજયઘોષ ઉ ચાયો : ‘હુ-ર-ર-ર-રે…!’
શરે ીમાં આવી ગયા પછી પણ રકઝક, ખચાખચી, મારામારી, બન ં ે પ ોમાં અને
બનં ે હરીફોમાં ચાલુ જ રહી. એ માટે પૂરતો પોલીસ બદં ોબ ત ગોઠવાયો જ હતો એટલ ે
વાતાવરણ રદૂ િષત થયું નિહ.
હા પાડનારા બૂમો પાડતા જ ર યા.
‘િડન ફોરસીથ િઝદં ાબાદ.’
‘ડૉ ટર હડ સન િઝદં ાબાદ.’
પછી કોઈક બોલી ર યુ,ં ‘ચલો ટેશન તરફ.’ અને બધાં ‘ચલો ટેશન…
ચલો ટેશન’ જેવા સમં િતસૂચક વરમાં ટેશન તરફ વહેવા લા યા.
ુ ન ક્ વરે થી વ ે ટ ટેશન તરફ જવા
િડન ફોરસીથનું સરઘસ કો ટીટ્ યશ
લા યુ.ં કેમકે યાંથી જ સાન રા સી કો થઈને પાન તરફનો માગ હતો.
જયારે ડૉ ટર હડ સનની ટુકડી ઈ ટ ટેશન તરફ જવા લાગી, યાંથી
યૂયોક થઈ પટે ે ગોિનયાનો માગ મોકળો થતો હતો.
 ટોળાંને વીખરે ાતાં જોવામાં ીમાન હોન રોથને પણ રસ હતો. મરક મરક
મરકતા, ભોજનટાણું થતાં, તઓ ે જેવા પોતાના િનવાસ થાન આવવા લા યા કે…’
‘માફ કરજો જજસાહેબ,’ િવવક
ે ી શ દાવિલ ગું ઊઠી, ‘અમ ે આપને જરા
િડ ટબ કરી શકીએ ?’
‘જ ર ી અને ીમતી ટેનફોડ…’
‘ યારે અમ ે પહેલી વખત આપને મ યા, બે મિહના પહેલાં નામદાર…’ શઠે
ટેનફોડ શ કયુ,ં ‘ યારે પરણવા માટે મ યા હતા.’
‘હંુ મારી તને ધ યવાદ આપું છું .’ ીમાન રોથે ક યુ,ં ‘હંુ આપને
િજદં ગીના યાદગાર લ નબધં નમાં બાંધી શ યો.’
‘આજે હવ ે અમ… ે ’ ટેનફોડ ક યુ,ં ‘એ બધં નમાંથી મુ ત થવા માટે
આ યા છીએ. છૂ ટાછેડાની અર સાથ.ે ’
થોડીક ણો મૌન રહી, આવી બાબતના અનુભવી ીમાન રોથે િવચારી લીધું
કે, અ યારે તરતોતરત સમાધાનની વાતનો કોઈ અથ સરસે નિહ. તમે ણે ક યુ,ં ‘તમે
છતાં મારી સવે ાને સ મા ય ગણવા બદલ હંુ આપને ધ યવાદ આપું છું . આપણે અદં ર
જઈશું ?’
‘એ શું જ રી છે ?’ બે મિહના પહેલાંની જેમજ ટેનફોડ આજે પણ ક યુ.ં
બે મિહના પહેલાંની જેમજ ીમાન રોથે પણ કહી દીધુ,ં ‘િબલકુ લ નિહ.
ૈ ાર જ હશ ે ?’
આપના પપે સ તો તય
‘આ ર યા મારા દ તાવજ
ે .’ ીમાન ટેનફોડ ક યુ.ં
‘અને આ મારા…’ ીમતી ટેનફોડ દ તાવજ
ે આગળ ધયો.
યાનથી કાગિળયા તપાસી, તમે ાંના શ દાંકનની મનોમન વાહવાહ કરી
ીમાન રોથ કહે, ‘બધું બરાબર છે. અગાઉની જેમજ. આ ર યા િડવોસ-પ ર, ટાઈપ
ૈ ાર. એ પર આપના નામઠામ તથા સહી દ ખત. પણ મને લાગે છે, બધું અહીં
કરેલા તય
નિહ પતાવી શકીએ.’
‘હંુ જો આપને મારી આ ટાઈલો રાફ દ તાવ ે ે સાદર ક ં તો ?’
પન
િમ ટર ટેનફોડ ક યુ.ં
‘અને આ ફાઈલ’, ીમતી આકિડયા ટેનફોડ ક યુ,ં ‘આપને પડે ની
સગવડ આપશ.ે ’
 ‘ધ યવાદ,’ નામદાર ીએ જણા યુ,ં ‘ખરેખર આપની પાસે દરેક મૂઝ
ં વણનો
ઉકેલ છે જ.’
બધી કાયવાહી યાં જ પતી ગઈ. ી અને ીમતી જરાય અચકાયા વગર,
યા વગર, િવચિલત થયા વગર, પિરપૂણ સહી કરીને પિત-પ ની મટી ગયાં.
‘આ આપની ફી.’ પાંચસો ડૉલર િવન ર ભાવ ે રજૂ કરતાં બન
ં ે પ ે ક યુ.ં
‘અને આ… ગરીબોને માટે.’ બી એટલી જ રકમ ધરી દઈ કુ મારી
આકિડયાએ ક યુ.ં
બનં ે વખતોવખત યાયિવદને નમન કરતાં ર યાં. પછી એકબી ને વદં નીય
હાથે િવદાય આપી, છૂ ટા પડયા, સામસામી િદશાએ જવા માટે.
ીમાન રોથ ભોજનના ટેબલ પર ગોઠવાતા હતા યારે ક યુ,ં ‘કેઈટ,
ે ંુ પાિટયું મૂકવાની જ ર છે, ણે છે ?’
આપણા ઘરની બહાર શન
‘હંુ યાંથી ણુ,ં સાહેબ ?’
‘આજ કે… અહીં લોકો ઘોડા પર બસ
ે ીને પરણવા આવ ે છે અને છૂ ટાછેડા
લઈને પગપાળા િવદાય લ ે છે.’
 ૧૩

આ મીય ઓડકાર પિરષદને પડકાર !

હડ સન કુ ટંુ બ અને રા સીસ ગોડનના ઉચાટની તો વાત ન પૂછો.
રા સીસ ધારત તો એના મામાને છોડી શકત પણ ડૉ ટર હડ સનનું શું ?
પિતનું સમથન મળે વવાના ીમતી હડ સનના બધા રયાસો િન ફળ ગયા
હતા. લૂની િવનતં ીઓ, રાથનાઓ, આંસઓ ુ અને સકાઓ પણ નકામા જ સાિબત
થયાં હતાં. અકડું ડૉ ટરને કોઈ જ સમ વી શ યું ન હતુ.ં
ં ે વડીલો િવદેશ ઊપડી ચૂ યા હતા.
હવ ે બન
એ બવે ડી યા રા કેટલી નકામી હતી, એ િવષે શું કહી શકાય ? એવી જ રીતે
િમ ટર અને િમિસસ ટેનફોડના છૂ ટાછેડાનો પણ કોઈ અથ ન હતો. જો એ ચાર
યિ તઓ મા ર ચોવીસ કલાક થોભી ગઈ હોત તો પિરણામ કોઈક જુ દં ુ જ િનમાણ થયું
હોત !
બી િદવસના વતમાનપ રોમાં, બો ટન ઓ ઝરવટે રીના વડા િન ણાત
ં ોધક જે. બી. કે. લોવ ે થોલની સહી સાથે જે કંઈ છપાયું હતું એ પિરિ થિતને
સશ
ધરમૂળથી ઉવખે ી નાખતી હતી અને આ બધી વાતો તરફ નવસ ે રથી દૃિ પાત કરવાની
ફરજ પાડતી હતી. અલબ પલે ા હે ટનના બે હરીફો માટે તે રો સાહક ન હતી.
‘ હે ટનના બન ં ે બીન- યવસાયી ખગોળશા ીઓના અહેવાલન’ે રેસ-
િરપોટમાં કહેવાયું હતુ,ં ‘ફરી એક વખત સાવ નવી દૃિ થી જોવાની જ ર ઊભી થઈ
છે. તમે નો એ અહેવાલ અગાઉથી પિરપ વ િન ણાતોની ચકાસણી બાદ જ રગટ
થવાની જ ર હતી. એવા અિધકૃ ત િનપુણ ત ોની આપણે યાં કંઈ ખોટ નથી.
‘આ રકારના અવનવા પદાથોના આકાશી પિર રમણ રથમ દશને
જોનારને જ ર ઉ ેિજત કરી શકે. પણ એમાં િશખાઉ ખગોળશા ીઓનું દૃિ િબદં ુ
જ ર ટં ૂ કું પડે. કેમકે િવ ત ૃત ગિણત ગણતરી વગર એ િવષન
ે ી કોઈ પણ હેરાત
ઉતાવળ જ બની શકે. ભૂલ થવાનો સભ ં વ ખરો જ. ર એ જ છે કે આવી ઉતાવળ
થવી જ શા માટે જોઈએ ?
‘એ ખ ં કે એ રમણાિધન આકાશી પદાથ કોઈને પણ ઉ ેિજત કરી શકે,
પણ ીમાન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સને એક જ વખત િનહાળેલા અને રથમ
દશનીય ખચાયલે ા અનુમાને ઘણી ભૂલ કરી હતી. જો ૧૧મી મને ા કે ૧૨મી મન ે ી સવારે
લીધલે ા તારણો અવલોકીએ તો પણ ફેર આવવાનો જ. કેમકે કહેવાતો એ ગગનગોળો
મા ર ૧૧મી કે ૧૨મી મ ે એ જ દેખાતો બધં થયો ન હતો. એનું દેખાવાનું ચાલુ જ હતું
અને ખરી વાત તો એ છે કે સહુ રથમ એ આકાશી ગોળો ૧૦મી મન ે ા રોજ જ દેખાયો
હતો તથા હ તન ે ંુ દેખાવાનું ચાલુ જ છે.
‘આ ઉતાવળ કે રઘવાટ કે ખલલે ે એક બાજુ ઘૂમકેતુને પ ૃ વીની સપાટીની
ન ક લાવી દીધો છે તો બી બાજુ એની રમણક ામાં પણ પિરવતન આવલે ંુ જોઈ
શકાય છે, જે સાતથી આઠ િકલોમીટર ઓછી છે, અને જેન ંુ માપ છે. ૦’-૫૫’’.
‘આ બવે ડો તફાવત પહેલી વખતે ન જ વરતાયો હોય એ વાભાિવક છે, પણ
એની ગણતરી જો દશમી તારીખથી શ થઈ હોત તો જ ણવા મળત.
‘અ યાર સુધી ધૂમકેતુના આ પિરવતનો નથી. આકાશમાં કોઈ એવી ઘટના
ે ી અસર આ પદાથની ગિત- રમણ પર પડી શકે. અ વષે ણ ચાલુ જ
બની નથી કે તન
છે, અને આ રકારનું ઘિન સશ ં ોધન જ સાચી વાતો બહાર લાવી શકે, લાવીને જ
રહેશ.ે
‘એ જે હોય ત,ે ધૂમકેતુના પડવા િવષે હાલ તુરત કોઈ પણ અટકળ કરવી
અગાઉ જેવી જ ઉતાવળ કહેવાશ.ે તવે ી જ રીતે એ યાં પડશ,ે યારે પડશ,ે કેવી રીતે
પડશ,ે જેવા તકો પણ પાયાિવિહન જ સાિબત થશ.ે
‘જો પલે ી અ ણી શિ તને િપછાની શકાય કે જે ધૂમકેતુના પતનનું કારણ
બની રહેલ છે, તો જ ર કોઈક િનદશ તરફ યાન કે દ્ િરત કરી શકાય. પણ
અ યારે એવી કોઈ અસરકારક ઊ શિ તની એંધાણીનો યાલ આવતો નથી.
‘અ યારે ધૂમકેતુની ઝડપ અગાઉ કરતાં વધી છે, કેમકે તન ે ંુ પિર રમણ
વતુળ નાનું થયું છે. જો એ જ ખચાણ ઓછું થાય તો ધૂમકેતુથી પાછો દૂ ર જઈ શકે,
અને પડવા-પટકાવાની તો સભ ં ાવના જ ન રહે.
‘માની લઈએ કે ધૂમકેતુ પડશ ે જ, તોપણ એ િવષે કોઈ સમયકાળ િનધાિરત
થઈ શકે નિહ, કેમકે પિર રમણમાં ખા સો ફેરફાર વરતાઈ ર યો છે, અને
અિનયિમતતા જ એક િનયમ બનતી ભાસે છે.
‘અતં માં અમ ે કહેવાની ર લઈએ છીએ કે ધૂમકેતુ પડશ.ે એના પડવાની
શ યતા ખરી, પણ િનિ ત નિહ જ. એ બધું આગળ ઉપરના રવાહો પર આધાર
રાખે છે. એથી અમારી હેર જનતાને િવનતં ી છે કે આતિં કત થવાની કોઈ જ ર
નથી. છતાં અમ ે જ કંઈ થઈ ર યું છે, થતું રહે છે, એ બધી જ વાત સચોટ અ યાસપૂણ
રીતે તારવીને વખતોવખત અને ત કાળ જણાવતાં રહીશુ.ં ’
 ીમાન શઠે ટેનફોડ તથા કુ મારી આકિડયા વોકરે આ ખુલાસો વાં યો-
સાંભ યો કે નિહ, તન ે ી ખબર નથી. પણ પલે ા બે િશખાઉ અને બીન યવસાિયક
ખગોળશા ીઓએ તે વાં યો જ. ીમાન િડન ફોરસીથને તન ે ી ણ સઈે ટ લૂઈસમાં
થઈ અને ડૉ ટર હડ સનને એ િવષે યૂયોકમાં ણવા મ યુ.ં બન ે ા આરોહ-
ં ન
અવરોહ અને ઊઠકબઠે કની તો વાત ન પૂછો. એક રીતે બધું શરમજનક જ હતું ને !
બદનામી જ હતી પણ વીકાય છૂ ટકો ન હતો, કેમકે જે. બી. કે. લોવ ે થોલ જેવા
સવો ચ અને ચો સ વ ૈ ાિનકને પડકારી જ કેમ શકાય ? બલકે તઓ ે ખોટા પણ
ભા ય ે જ હોઈ શકે !
પિરણામ ે એ શી ! અને ખાઉ ! અ વષે કોને પીછેહઠ કરવી જ પડી. ીમાન
િડન ફોરસીથે પોતાની િટિકટનું સાન રા સી કોને બિલદાન આપી દીધું અને
ડૉ ટર ી હડ સને પોતાની કૅિબન યુનોસ આયસને સમિપત કરી દીધી.
ઘરે પધારતાંની સાથે જ બનં ે જણા ઝડપથી પોતપોતાની િવ ાન-કુ ટીરમાં
ગયા. અ યાસમાં જોરદાર લાગી ગયા. તો તમે ને ણવા મ યું કે બો ટન અવકાશી
સશં ોધકની વાત સાચી હતી. તમે ણે યારે તમે ના નામધારી એ ધૂમકેતુને અ યારે
િનહા યો યારે તે પોતાની ક ામાં ન હતો. એ દુ બવે ફા દગાબાજ ધૂમકેતુને તઓે
જે કંઈ સભ
ં ળાવી શકાય તે સભ
ં ળાવતા ર યા.
ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સનને પોતાની ઉતાવળ અને
પોતાની ભૂલનો યાલ આવી ગયો. ધૂમકેતુને બદલ ે તઓ
ે ણે તે જ આકાશમાંથી
જમીન પર પટકાઈ પડયા હતા. ઓહ ! કેટલી લોકિ રયતા !! કેવી રશસ
ં ા !!! કેટલી
યાિત ? અને સપનાંઓ, સોનરે ી સપનાંઓ, સોનાના ટકોરાબધં રણકતા ખનકતાં
સપનાંઓ !?!
જજ ી રોથે કોઈક રી ઉમદે વારનો ઈશારો કયો જ હતો. એ મા ર હવ ે
ે ે ચો સ વ પ મ યું હતુ.ં
ઈશારત રહી ન હતી પણ તન
એ રીજો ઉમદે વાર કે હ દાર હતો. દુ િનયા આખીનો માણસ. એટલ ે કે
આખી દુ િનયા, જેન ંુ રભુ વ એટલું વધારે હતું કે સામનો કરવાની િહંમત જ ન થઈ
શકે. એકબી પર દોષારોપણ અને આ રમણ કરવાને બદલ ે તમે ણે િવચારવા જેવ ંુ
હતું કે દુ િનયાભરની િવિવધ સરકારો તમે ાં રસ લતે ી થઈ શકે. આવા લખલૂટ ખ નાને
કોણ જતો કરે ? અણસાર આવવાની જ વાર ને !
આ સોનાના ગિચયા એ સોનાના જ નિહ, બી તમામ રકારના વિૈ ક
ભાવાંકમાં એવો તો તરખાટ મચાવી દીધો કે તમામ દેશોને એક થવાની, એક થઈને
િવચારવાની જ ર ઊભી થઈ જ. આંતરરા ્રીય કો ફર સની જોરદાર આલબલે
પોકારાઈ.
 તરતમાં જ ભાિવ સમં લે નની ઘોષણા થઈ, રિતિનિધઓ પસદં કરાયા અને
વૉિશ ં ટન ખાતે એક તાિકદની રથમ બઠે કનું એલાન થઈ ગયુ.ં તારીખ એવી
રાખવામાં આવી કે દૂ રદૂ રના તમામ દેશો અમિે રકાની આ પાટનગરી સુધી સમયસર
પહોંચી શકે.
ઉતાવળ હતી, સમય ઓછો હતો, મામલો તાિકદનો હતો. એટલ ે મહાસમં લે ન
પહેલાં જ કેટલાક િવશષે મહાનુભવોને તારવીને રથમ પહેલાંની રથમ બઠે ક યોજવાનું
ન ી થયુ.ં અમિે રકન સરકારના રભુ વવાળી આ બઠે ક એવી તય ૈ ારી કરી રાખે કે
એ પરેખા મુજબની કામગીરી, રિતિનિધઓ આવ ે કે તરત જ શ કરી શકાય.
ુ અિતિથઓના નામ આપવાની ઉતાવળ કરવા જેવી
તમામ દેશો તથા આગતં ક
નથી કેમકે આવા દરેકને માટે મહ વના અને મહામૂલા સમં લે નમાં ભા ય ે જ કોઈ આ યા
વગર બાકી રહે. કોઈ સા રા ય, કોઈ ર સ ાક, કોઈ શાસક બાકી રહેવાની વાત
ન હતી, બાકી રાખવાનીય વાત ન હતી.
રિશયાએ પોતાના દૂ ત તરીકે રીગાના મો યુર ઈવાન ટ્ રેટોફને મોક યા
હતા તો ચીન તરફથી નામદારથી લી-માઓ-તહે કે ટનથી સીધા જ િનયુ ત થયા હતા.
સાન મિે રનો તથા અ ડોરાના હ ોનું ર ણ કરવા મો યુર બવે ર તથા રામો ચો
નીકળી પડયા હતા. બધાંને આશા હતી, બધાં જ ઉ સુક હતા. કોઈ એકબી ની
ઉપે ા કરી શકે તમે ન હતુ,ં કેમકે સોનરે ી ધૂમકેતુ ગમ ે યાં પડી શકે તમે હતુ,ં ભલ ે એ
રા ય નાનું સરખું હોય !
પૂવતય ૈ ારી પ પહેલી બઠે ક વૉિશ ં ટન ખાતે ૨૫મી મન ે ા રોજ યો ઈ.
રથમ તબ ામાં જ ફોરસીથ હડ સનના હ ની ચચા થઈ, જેને ણ એકના િવલબ ં
વગર ફગાવી દેવામાં આ યા. પોતાના હ -દાવા પશ ે કરવા માટે સહુથી પહેલા
પધારેલા બન ં ે કહેવાતા હ દારો ફોરસીથ-હડ સનને યાં બઠે કે સાંભળવાની પણ
ચો ખી ના જ પાડી દીધી. તઓ ે બન ં ે ઠેઠ હે ટનથી પધાયા હતા એટલ ે તમે નો રોષ
સમ શકાતો હતો. આ યની વાત તો એ હતી કે અહીં તમે નો પ લન ે ાર કોઈ જ ન
હતુ,ં એકે પ રકાર કે એકે વતમાનપ ર કે એકાદ પિરિચત પણ નિહ. અગાઉની
ભારોભાર રશસ ં ાને બદલ ે અહીં તો તમે ને હઠહઠ શટ-અપના કારા જ મળતા હતા.
ં ે બબૂચકો-િવદુ ષકો વૉિશ ં ટન દોડી આ યા હશ ે ? તમે ણે એ
શા માટે એ બન
ધૂમકેતુ તરફ લોકોનું યાન દોયું હશ,ે ભલ ે દોયુ,ં એથી થયું શું ? એવા અક માતથી જ
એ સુવણગોળો શું તમે ના હાથમાં મૂકી દેવાય ? સોનું પડે તો ભલ ે પડે, તમે ાં એ બન
ં ે જણા
શને ા તૂટી પડે છે ?
યારે દેશો અને દુ િનયા સમ ૃ થઈ રહી હોય યારે યિ તગત રીતે કોઈક
પોતાનો વાથી હ આગળ કરે, એ તમે ને માટે શરમની વાત નથી ?
 એક યા બી વ પે તમામ મા યમોનો ઉપર મુજબનો એક જ સૂર હતો.
કહેવાતા એ રથમ હ દારોને પાણીચું આપી દેવાની સાથે જ સમં લે નની
કામગીરી શ થઈ.
પહેલાં એક યાદી એવી તયૈ ાર થઈ કે જેમાં મા યતા રા ત રિતિનિધઓને
જ થાન મળે. કંઈ કેટલાનું રિતિનિધ વ હતું જ નિહ. કેટલાકના દ તાવજ ે ો કે
દાખલા અપૂણ હતા. કેટલાક વળી જ રી ખુલાસાઓ આપી શ યા ન હતા.
મુદ્દાસરની ચચા શ થાય તે પહેલાં આવી તારવણી જ રી હતી. આ
િસવાય હંગરી અને િફનલૅ ડ સીધું રિતિનિધ વ માગતા હતા, જેનો ઓ ટ્ િરયા તથા
રિશયાએ િવરોધ કયો. રા સ અને તુકી ટુકનીસ બાબતે લડી પડયા. જેમાં જે કોઈ
વચમાં પડતા ગયા તે લડાઈને વધુ ઉ કેરતા ગયા. પાને કોિરયાનો મુદ્દો ઉપિ થત
કરી જ દીધો હતો. બી કેટલાક દેશો તથા રા યો ખિં ડયા હતાં, આિ ત હતાં,
આધાિરત હતાં.
આવી બધી બાબતોને લઈને મુદ્દાસરના અને મા યતા રા ત
રિતિનિધઓની િનયુિ ત પાછળ જ સાત બઠે કો ખચાઈ ગઈ. પહેલી જૂન આવી લાગી
તો િચતં ા કરનારાઓ ચચકો સામ ે એક નવો જ ર આવીને ઊભો ર યો.
અગાઉ ખાતરી આ યા મુજબ ીમાન જે. બી. કે. લોવ ે થોલ રોજેરોજનો
ધૂમકેતુનો ગિતિવિધ અહેવાલ આપતા જ હતા. વતમાનપ રો એ દૈિનક અહેવાલની રાહ
જોતા અને પોતાની રીતે તન ે ે મહ વ આપતા. શ આતના રો રેસ િરપોટમાં જણાવાયું
કે ધૂમકેતુન ંુ પિર રમણ જે રીતે ચાલ ે છે, તે ચાલુ જ છે. થોડો ઘણો આમ- તમે ફેર પડે
છે ખરો પણ એથી ચો સપણે તે યાં પડશ,ે તન ે ી િદશા કે દ્ િરત થઈ શકી નથી, થઈ
શકતી નથી. એની ગિત યારેક એવા રકારની િવિચ ર હોય છે કે ગણતરી
આઘીપાછી કરી નાખે છે. એ પડશ ે જ ર. એના પડવાની પ ૃ વીલોક રાહ અવ ય
જોઈ શકે.
પણ પહેલી જૂને રગટ થયલે ો અહેવાલ અગાઉના બધાં રો રેસ િરપોટથી
કંઈક વધુ રો રેિસવ હતો. તા પય કે ધૂમકેતુન ંુ પિર રમણ એવું અિનિ ત,
અટકચાળં ુ અને અણવીત ં હતું કે ીમાન લોવ ે થોલની દશા પણ શ આતના
ફોરસીથ હડ સન જેવી થવા લાગી હતી.
એકદમ જ, કંઈ પણ કહી દેવું મુ કેલ એટલા માટે બને છે.’ લોવ ે થોલનું
કથન હતુ,ં ‘િવ ાન પણ યારેક િવ ાનની િવ વત છે. અથવા કુ દરત પાસે
હ ય એવું રહ ય છે જ કે જે માનવીય િવ ાનની સમજમાં ન આ યું હોય, ન આવતું
હોય. અથવા માનવીય સાધનો ટાંચાં પડતાં હોય, અથવા ચામાં ચાં સાધનોની
પરની કોઈક રિ રયા સામ ે આવતી હોય.
‘અમારા અગાઉના અહેવાલમાં કહેવાયું હતું કે હે ટન ધૂમકેતુ સતત અને
એકધાયું પિર રમણ પાર પાડે છે. એ માટેય તરતોતરત કોઈ િસ ાંત રિતપાિદત
કરાયો ન હતો. વ ૈ ાિનકો વગને એકાદા પુ તકની જેમ વાંચી શકતા નથી. અમુક
રીતે બધું વીકારાય ે જતું હોય છે, પછી તે જ િસ ાંત બની ય છે. જેમકે રહણો
િવષને ી માિહતી હ રો વષ પહેલાં મળી હતી, જેની આજેય આપણે બરાબર આગાહી
કરી શકીએ છીએ. ણે માનવીય આ ાઓનું તઓ ે પાલન ન કરતાં હોય.
‘એટલ ે ધૂમકેતુની ગિત-િવિધમાં કોઈ ફેર વરતાય તો એ આપણી ાનની
સીમાની લઘુતા જ મનાશ.ે
‘પરમ િદવસથી ધૂમકેતુએ કોઈક નવી જ રેખાઓ અિં કત કરવા માંડી છે, જે
આપણાં ર થાિપત િસ ાંતોથી િવ ની છે. જેન ંુ કોઈ સતં ોષકારક કારણ-તારણ
શોધવું અ યારે વહેલું કહેવાશ.ે
‘૩૦મી તારીખે બપોર પછી યારે ધૂમકેતુ પોતાના બી રમણમાં હતો
યારે, તા. ૧૦મી મ ે મુજબ પ ૃ વીની ન ક આવવાની તને ી રિ રયા ચાલુ રહેવી
જોઈએ, તન ે ે બદલ ે અને એથી િવ ની રિ રયા દાખવતી હતી. વીસ િદવસ સુધી જે
ગિત-રેખા ઉ ર-પૂવ દિ ણ-પિ મની હતી, તમે ાં એકાએક પિરવતન આ યું હતુ.ં
‘આ નોંધ આ યકારક હતી જ, તમે ાં ગઈ કાલના સવારના તન
ે ા ચોથા ફેરા
વખતે ફરીથી અગાઉનું ઉ ર-દિ ણ વલણ દેખાયું હતુ.ં એનું પરમ િદવસનું પ ૃ વી
ે ંુ અતં ર તો એનું એ જ ર યું હતુ.ં
વ ચન
‘અ યારનુ,ં તારણ આ છે. જે કોઈ િ થર ગિત છે તન ે યંુ ત ય આપણી પાસે
નથી, અને જે પિરવતન દેખા દે છે, તે માટેય આપણું અ યારનું િવ ાન- ાન અપૂણ
સાિબત થાય છે.
‘અમારા અગાઉના િડ પચ ે માં જણાવવામાં આ યું હતું કે ધૂમકેતુના પતનની
આગાહી થઈ શકતી નથી પણ તને ંુ પડવાનું ન ી જ છે. હવ ે અમ ે એકદમ હકારા મક
વ પે અને મ મતાથી કંઈ જ કહી શકીએ તમે નથી. અમારા અ ાનનો અમ ે
વીકાર કરીએ છીએ.’
િવ પિરષદ પર કોઈક ક ર રાસવાદી ારા અણુબૉ બ ઝીંકાયો હોત,
તોપણ જે તરખાટ ન મ યો હોત, તે રઘવાટ અને ગભરાટ આ લોવ ે થોલ િવધાનથી
ફેલાઈ ર યો. મા યમોએ પોતાના કારણ-તારણથી એ વાતને ચગાવી મૂકી.
સસં દગ ૃહમાંય રિતિનિધઓ ત તની ચચા-િવચારણાનો ઊહાપોહ મચાવતા ર યા.
 બીજે િદવસે તો વળી લોવ ે થોલ પિરપ રની હવા જ છવાયલે ી રહી. આગતં કુ ો
પોતપોતાના ભૂત-અનુભતૂ અિભ રાયો આપતા ર યા. કોઈ સગ ં ીતકાર પોતાની દુ ઈ
સગં ીત લાકડીથી ઓ કારનું સચ ં ાલન કરે, એ જ રીતે આકાશી ધૂમકેતુનો બધાં પર
રભાવ હતો. હવ ે ધૂમકેતુ રણ અશ ં પૂવ તરફ ઝોક દાખવી ર યો છે. અ યારે વળી
ચાર િડ રી પિ મનું ખ તણ ે ે ધારણ કયું છે. એકદમ ન ક. દૂ ર દૂ ર ઘણે દૂ ર !
ચીની કોયડાની જેમ તને ો કોઈ ઉકેલ જ ન હતો.
િવ સમં લે નની આ દશા હતી. કોઈ પોતાના અતં રતમ તન-મનથી કામ જ
કરતાં ન હતા. સમય સરકતો જતો હતો. વધુ ને વધુ રિતિનિધઓનો વૉિશ ં ટન તરફ
ધસારો વધી ગયો હતો. બધાં પૂરી સ ં યા અને હાજરી સિહત ભલ ે ભગ ે ા થાય પણ
ચચાનો કોઈ િ થર મુસદ્ દો તયૈ ાર જ થઈ શ યો ન હતો. રાથિમક સિમિતએ છેવટે
એકાદ પરેખા તય ૈ ાર કરી, જે માટે આઠ બઠે ક કરવી પડી. જેમાં રિતિનિધ વ અને
સ ં યા જ ન ી થઈ શકી.
કુ લ બાવન (૫૨)નો આંક િનણાયક ર યો. જેમાં પચીસ યુરોપીય દેશો, છ
એિશયાના આરાધકો, આિ રકાના ચાર સ યો, તથા અમિે રકાના ૧૭ રિતિનિધઓ.
એમાં બાર સા રા યો, બાર વશ ં વારસાગત રા ય સ ાઓ, બાવીસ ર સ ાક તથા
લોકશાહી દેશો, છ વત ં ર શાસન- રણાિલગતો. આ બાવન સા રા યો, લોકશાસકો,
ં વારસાગતો, વત ં ર શાસકો. પોતાની તે જ મા યતાઓ રજૂ કરતા હતા કે
વશ
ર જનોના રમાણપ રો પશ ે કરતા હતા ! આ બાવન રિતિનિધઓ તો અહીં
વૉિશ ં ટનમાં જ હતા અને હ બી અનક ે નો ધસારો રોજબરોજ ચાલુ જ હતો.
૧૦મી જૂને િવ પિરષદની પહેલી કાયકારી બઠે ક બપોરે બે વાગે મળી.
રમુખ ી હતા મોનાકો શાહીલોકશાહીના મહાસાગરિવદ, મો યુર સોલીસ. તઓ ે
મરમાં સહુથી મોટા હતા. તમે ની અ ય તામાં અિધકારીઓ, સચ ં ાલકો, સવં ાદકો,
સવે કો, કારકુ નો, કાયકતાઓ, ટેક્ િનકલ કાબિે લયતો વગરે ેને પસદં કરવાની
કાયવાહી શ થઈ.
નવા અ ય વ પે અમિે રકાના િન ણાત વયોવ ૃ અનુભવી યાયિવદ્
ે ી િનરી કીય િનમણૂક થઈ. કેટલાક દેશોએ િવરોધ કયો પણ બહુ
ીમાન હારવન
ફાવટ આવી નિહ. નાયબ અ ય ની વરણીમાં ઝાઝી ખચતાણ થઈ નિહ, અને
રિશયાના મો યુર સારાટોફની પસદં ગી થઈ ગઈ. લૅ ડ, પાન, રા સના
રિતિનિધઓની મહામ ં રી તરીકે િનમણૂક થઈ.
ૈ ાર થઈ જતાં હવ ે ખરી બઠે ક તય
ઑિફિસયલ રીતે બધં ારણ તય ૈ ાર થઈ અને
અ ય ીએ વાગત તથા હેતુિવષયક રવચન આ યુ.ં જેમાં આિથક, યાિયક,
વા તિવક, યવસાિયક, ભૌગોિલક પરેખા તારવવામાં આવી તથા સહુના સહકારની
અપે ા માટે અપીલ કરવામાં આવી.
અ ય ના રવચન પરની આભારિવિધ શ થાય તે પહેલાં જ એક
અિધકૃ ત ર ક સવે ક સિૈ નકે અ ય ી સમ એક ટેિલ રામ રજૂ કયો.
ીમાન હાવએ એ તાર વાં યો અને તમે ના ચહેરા પર રાતા પીળા રંગો
રકાશ ફકી ગયા. તમે ણે આ યચિકત વ પે હાથમાંના તાર-સદં ે શ સાથે ખભા
ચ યા, જે કોઈ સા ં લ ણ મનાતું નથી. તમે ણે પોતાની શાંિત માટેની ઘટં ડી
ભારપૂવક રણકાવી, જેથી સભાગ ૃહ સતક થયું અને શાંિતપૂવક અ ય ીને સાંભળવા
ઉ સુક બ યુ.ં
‘ ીમાન સ જનો !’ અ ય ીએ ક યુ,ં ‘અ યારે જે ટેિલ રાફ-સદં ે શ
મારા હાથમાં આ યો છે, તે વાંચી સભ
ં ળાવવાની મારી ફરજ છે. એ કોઈ ગાંડાઘલે ા કે
ઘૂની માનવીનું કાવત ં લાગે છે. આપણને બધાંને એક સાથે કોઈક મૂરખ બનાવી
ર યાનો ભાસ છે. એમાં સદં શા સાથે મોકલનારનું નામ નથી :
‘માનનીય અ ય ી,
હંુ આપની િવ પિરષદને તાિકદ કરવા માગું છું કે, જે ધૂમકેતુ િવષે
આપ હેર ચચા યો ર યા છો, તે િવષે આ રકારની ચચા કરનારનો
દુ િનયાને કે દુ િનયાના દેશોને કોઈ અિધકાર નથી. કેમકે એ ધૂમકેતુ મારી
યિ તગત માિલકી છે. તમે છતાં જો આપ સહુ એ િવષે આ રહ કે દ રાખશો
તો આપને સિરયામ િન ફળતા જ મળશ,ે એની ખાતરી રાખશો. મારી હકૂ મતથી
જ એ ધૂમકેતુ ધરતી ફરતે ફરી ર યો છે, મારી કૃ પાથી જ તન ે ંુ અિ ત વ છે,
મારા િનદશથી જ તે પ ૃ વી પર પડશ,ે કેમકે ધૂમકેતુ મારો અને મા ર મારો જ છે.’
‘એ તાર-સદં ે શ ઉપર કોઈની સહી નથી ?’ લૅ ડે પૂછ્ય.ંુ
‘ના. નથી જ.’
‘તો પછી એ તરફ યાન આપવાની આપણે કોઈ જ ર નથી.’ જમનીએ
હેર કરી દીધુ.ં
‘હંુ પણ એમ જ માનું છું .’ અ ય ીએ ક યુ,ં ‘આપ સહુની સમં િતથી હંુ
એને પિરષદીય રમાિણત ફાઈલમાં ફાઈલ ક ં છું . બરાબર છે, સાથીઓ ? તો ચાલો
આપણે આગળ ઉપરની કામગીરી તરફ જઈએ.’
 ૧૪

દૂર હઠો એ દુિનયાવાલ ે ય ે ધમૂ કેત ુ હમારા

હૈ !
કેટલાક એવું માને છે કે નિૈ તકતાના િવજય સાથે પાપ ઓછા થશ.ે એ સાથે
જ સામાિજક િરવાજોમાં પિરવતન આવશ.ે ગરીબી તથા પછાતપણું દૂ ર થઈ જશ.ે
િજદં ગીના આરોહ-અવરોહ પણ રહેશ ે નિહ. બસ, કાયમી સમાનતા અને લીલા લહેર !
પણ એવું હોતું નથી. એવું થતું નથી. ઈ છા રમાણે િજદં ગી િજવાતી નથી.
એક જમાનામાં િવધવા િટબોટ મિહલા પાસે સારી એવી સપં િ હતી. પિત
મોટા વપે ારી હતા અને િટબોટ બાનુ પણ ચી ક ાના સચ ં ાિલકા હતા. પણ અ યારે
િટબોટબન ે મો યુર ઝેફરીન ઝીરદાલની ચારવુમન હતી. જેને આપણે ગ ૃહરિ કા,
રખવે ાળનું નામ આપી શકીએ. બી દેશોમાં તો એને કામવાળી જ કહી શકાય. અહીં
એ રકારની કામ કરનાર સ ારીનું પણ એક ટેટસ હોય છે. પોતાની િમલકત હોય
છે અને એ િમલકતમાં ભાડે યા બી રીતે રહેતાં લોકોનું યાન પણ રાખવાનું હોય છે.
િવધવા િટબોટના સવે ાકાયમાં ધૂની અને િવિચ ર વ ૈ ાિનક ઝીરદાલ
ીમાનની ઓરડીઓ ચો ખી રાખવાની કામગીરીમાં સામલે હતી. આ કાય જરાય સરળ
ન હતુ.ં જે છાપાંઓ પ તીઓ સામિયકો પુ તકો સાધનો રસાધનોના ગજ ં કાયમ
ે ી સફાઈ હર યુલીસના તરે મા પરા રમ જેવી
ખડકાયલે ા રહેતા, ઉમરે ાયલે ા રહેતા, તન
બની રહેતી. ગમ ે તટે લો પિર મ કરો તોય અમુક ખૂણાઓ તો જેવા ને તવે ા જ રહેતા.
બી ઓરડીમાં તો િટબોટબાઈને જવાની ચો ખી મનાઈ હતી. કોઈ કાગળ કે
ટાંકણીનયે હાથ લગાવવાની છૂ ટ ન હતી. યાં જમીન દેખી શકાય કે શોધી શકાય,
યાંથી જ સાફસફાઈ કરવાની રહેતી.
પોતાના સારા િદવસોથી િટબોટી માડીને એકદમ ચો ખા રહેવાની આદત
હતી. ગદં કી સહેજ પણ ગમતી નિહ. કચરાના ઢગ ખસડે ી ખૂણખ ે ણૂ ો વાળીઝૂ ડીને
ચો ખું ચદં ન કરવાની તને ી નમે રહેતી. તો જ તન
ે ે પોતાનાં કામનો આનદં થતો.
એક વખત એવી ચો ખાઈને આ રહ રા યા બાદ, િસસોટી વગાડતા ીમાન
ઝેફરીન ઝીરદાલનું આગમન થયુ.ં અિતશય વ છ ખડં જોઈને ઝીરદાલ એવા તો
ઊકળી ઊઠ્ યા કે લાંબા સમય સુધી સુધી સુધી તમે ણે િસસોટી વગાડી ન હતી. તને ા
રોધ, ગુ સા, ઘાંટાઓથી િટબોટી એવી તો થરથરી ગઈ કે એ કંપ દૂ ર થતાં સ તાહથી
વધુ સમય લા યો. યાર પછી ટીં કરી જઈ િટબોટી શુભિે છકાએ નાક-કાન પકડી
રિત ા લીધી કે તે એ સીમામાં કદી રવશ
ે કરશ ે નિહ, કદી નિહ.
પણ એવો યાલ કયા બાદ તો િટબોટીને અહીં કંઈ કરવાનું જ રહેતું નિહ.
તમે છતાં પોતાની ફરજ મુજબ રોજના બે કલાક તે તે આ ભડભિડયાને આપતી. હા,
એવું જ તખ લુસ તણ ે ે ઝેફરીન ઝીરદાલને આપી રા યું હતુ.ં
આ બે કલાકમાંથી પોણાબે કલાક સવં ાદમાં જતાં, એટલ ે કે સભ
ં ાષણમાં. એ
ભાષણ એક પ ી રહેતુ.ં િટબોટી બોલ ે રાખતી, ઝીરદાલ સાંભ ય ે જતાં. િટબોટી
બોલતી રોકાતી નિહ, ઝીરદાલ સામો એક શ દ પણ ઉ ચારતા નિહ કે ફાટી પડતાંય
નિહ. તમે નો રોધ અજબનો હતો તો તમે ની શાંિતય ગજબની હતી. તમે ના ગાંભીય અને
ં ોિધકા ઠેરઠેર બધાંને બોધ આપતી.
મૌનની તો િટબોટી સબ
‘હા, આપણે તો જે કંઈ હોય તે સાચું જ કહેવાના.’ એવા વ વા યથી
શ થયલે ંુ િટબોટી સ ય એટલી હદે િવ તરી જતું કે શ દોની એ ી ળમાંથી સ યને
શોધવું મુ કેલ બની જતુ.ં ‘મને અહીંની વાત તહીં કરવાની જરાય આદત નથી.’ એવું
રમાણપ ર વખતોવખત ઉ ચારનારી િટબોટી પાસથ ે ી બી રહેવાસી કંઈક ણવાની
અપે ા જ ર રાખતા, અને વાભાિવક રીતે ણી પણ શકતા.
પોતાની અમીરીના િદવસો, હોજલાલીની યાદ, શઠે ાઈભરેલી સમ ૃદ્ િધ, તે
વખતની ઉદારતા વગરે ે વગરે ે િનયિમત રવચનના પહેલા િવષય રહેતા. પછી િક મતે
કેવી પછડાટ ખાધી અને ભલો ભગવાિનયો પણ ભલા માનવીઓના યાલ કરતો નથી,
એ રકરણ બીજો તબ ો રહેતુ.ં સમય, કાળ અને ભા ય અ છી અ છી શઠે ાઈને ધૂળ
ચાટતાં કરતાં કરી નાખે છે, એ કહેવત રી કથાનકની િવતકકથા રહેતી.
યિ તગત આ આ મક ય પૂ ં થતાં જ આજુ બાજુ ની દુ િનયા, તથા આજના માનવી
ે ી વ ૃતાંિતકા શ થતી, જે કદી અતં પામતી નિહ. તમે ાંય જયારે તે ઝેફરીન
કેવા છે તન
ઝીરદાલની ખાિસયતોની વાતો શ કરતી કે જોઈ લો મઝા.
એ વાત પ પે અને હ થી તે ઝીરદાલનય ે સભં ળાવી દેતી, પણ આ
ં અ છી મન
િવ ાિમ રનો તપોભગ ં ળતા માટેય શ ય ન હતુ.ં
ે કા િટબોટીની ચચ
તારીખ ૩૦મી મન ે ા રોજ િટબોટી બાનુએ રોજના િનયમ રમાણે સવારે નવ
વાગે ઝેફરીન ઝીરદાલના િનવાસ થાનમાં રવશ ે કયો. ધૂની ઝેફરીન તો આગલ ે
િદવસે જ માશલ સાથે સાગર સફરી િસદં બાદ બનવા ઊપડી ચૂ યા હતા. એ કોઈ
નવાઈની વાત ન હતી. ઘણી વાર એ ીમાન ઘરબહાર જ રહેતા. િટબોટી નારાજ એક
વાતે જ થઈ કે આજે તન ે ંુ રાત: રવચન સાંભળનાર કોઈ ોતા હાજર નથી. તણ ે ે તો
પોતાની રોિજદં ી સફાઈ રોિજદં ા િનયમ મુજબ શ કરી. જેને શયનખડં નું નામ અપાયું
 ે ે અ યાસ ખડં નામના બી
હતું એ િવભાગનું કામ પૂ ં કરી તણ ે
આવાસમાં રવશ
કયો.
કંઈક ફેરફાર હતો. વરે ણછેરણ ઘણું બધું હતુ.ં ઉપરતળે થયાની સાિબતી
એક કાળી પટે ી હતી જે બારી ન કના ટેબલ પાસે આવીને ગોઠવાઈ ગઈ હતી. તન ે ી
પર કોઈ યાંિ રક સાધન સ વલે ંુ હતુ.ં
‘મારી આવી કોઈ ચીજને તમારે હાથ લગાવવો નિહ.’ એવી વારંવારની
તાિકદ અને રકઝક છતાં, ‘શું આવું બધું કંઈ એમનું એમ જ રખાતું હશ ે હશ ે ?’ એવી
દલીલવાળી આ દાિમનીએ આજે શઠે માિલક વ ૈ ાિનકની ગરે હાજરીમાં થોડીક રેમભરી
િહંમત કરી. અલબ એમાં લાગણી અને મમતા જ હતી. પણ કોઈક એવો જોરદાર
ઝાટકો તણે ે અનુભ યો કે તે પ તીઓના ગજ ં ઉપર જઈ પડી એટલ ે જ બચી ગઈ. એ
ઝાટકો એક ‘બીપ’ અવાજથી શ થયો હતો અને પછી તો એ ‘બીપ બીપ’ ચાલુ જ
ર યુ.ં એ વિન કદાચ અગાઉ દબાયલે ો કે બધં હશ,ે પણ ઝાટકાએ તન ે ે ઝાટકી
નાખી હતી, એટલ ે ડરી જઈને તે તો ભાગી જ ગઈ. અલબ તણ ે ે િર લ ે ટર રકારની
કોઈ ડીશમાંથી એ વિન તરંગ ફકાતા િનહાળી લીધા હતા.
સાંજના યારે તે પાછી ફરી યારે ઘવાયલે ા છોલાયલી કોણી પર હાથ
ે ી પીઠ અને પૂઠં ાના દુ :ખાવાથી તે સહેજ લગ
ફેરવતી રોકાઈ ગઈ. તન ં ડાતી હતી. બધું
જ ભૂલી જવાયું પણ, પઢે ી પરના પલે ા િર લ ે ટરમાંથી ધીમા દબાયલે ા ‘બીપ બીપ’
અવાજ ચાલુ જ હતા, પણ એમાંથી જે વિન-તરંગ ફકાતા હતા, તે સીધા છત પર
થઈને બહાર આકાશમાં જતા હતા અને છાપ ં ગોળાકારે કાણું થઈ ગયું હતુ.ં અલબ
એની પાતળી રકાશરેખા િવદ્ યતુ િકરણની જેમ એકાકી એ િનશાનમાંથી બહાર
પહોંચી જતી હતી.
હવ ે આ બાબતમાં પોતે શું કરવું ? એ િવષે તે કંઈ જ િવચારી શકતી ન હતી.
‘ખબરદાર જો મારી કોઈ ચીજને હાથ લગા યો છે તો’ એવો યમ ારી હુકમ તન ે ે
સભં ળાયા કરતો હતો. જોકે એક વખત તન ં થઈ જ ચૂ યો હતો જોખમ ઉઠાવી
ે ો ભગ
લીધુ.ં બરાબર કરી દેવાનો તન ે ે િવચાર આ યો પણ પલે ા ઝાટકાએ વદે ના પહોંચાડી
અને પલે ા હુકમ ે તન
ે ે ખબરદાર કરી.
જોવા જેવી અને ગમં તભરી વાત તો એ હતી કે િર લ ે ટર ય ં રો એની મળ
ે ેજ
ખસતા હતા. ઘડી આમ, ઘડી તમે . એથી છાપ ં વીંધાઈ જતું પણ યારે બારી બહાર
વિન- રકાશ-રેખા પહોંચતી યારે તન ે ે રાહત થતી, પણ એ રાહત પલે ી જે. બી. કે.
લોવ ે થોલની િફલસૂફીને આઘાત પહોંચાડતી હતી.
તા. ૧૦મી જૂન સુધી િટબોટી િ રશલા રોજ જ આ િર લ ે ટરને ખસતું ખસતું
ઘડીમાં આમ અને ઘડીમાં તમે િર લ ે ટ કરતું િનહાળતી. દંગ રહી જતી. યારેક ય ં ર
એની જેમ જ દંગ થઈ જઈને િ થર થોભી જતુ.ં વળી પાછું …
ઝેફરીન ઝીરદાલના દિરયાિકનારાના દશ િદવસો કેવી રીતે પસાર થયા
તને ીય તન ે ે ખબર રહી નિહ. એ િદવસો ભરપૂર આનદં -િવનોદ અને સાગિરકી
સશ ં ોધનના હતા. દિરયાઈ મો ંની સાથે તે વારંવાર ઊછ યો હતો અને દરેક મો ંની
ઊ માપી માપીને તે સરવાળા, બાદબાકી, ગુણાકાર, ભાગાકાર કરતો હતો. પોતાની
પાસન ે ાં સાધનો વડે જેવી તવે ીય ઊ -માપણી કરી તે તે જ ઊછળતો ! આ દિરયા
પાસે આવા હ રો લા ખો મો ંઓ છે. દરેક નાનાં મોટાં મો ંઓ પાસે પોતપોતાની
શિ ત મુજબની ઊ છે. પ ૃ વી પર તો આવા કંઈક સાગર છે. એ તમામ સાગરનાં
મો ંઓનું જો ઊ શિ તમાં પાંતર થાય તો સૂરજ જેવા બળબળતા સૂરજનય ે સામો
આંચકો આપી શકાય. સૂરજ અને સાગર જે ઊ આપે છે એથી તો સૂરજ અને સાગર
પણ સક ં ટમાં પડી શકે છે. સક ં ટની વાત જવા દો, એ સામૂિહક-ઊ શિ તનો જો
સદુ પયોગ કરવામાં આવ ે તો માનવીના વનમાં રા રી જ ન રહે, અધં કાર તો રહે જ
નિહ. પછી મનોમન િણક હ યો તે ત,ે એ યાલથી કે કોઈક અવળચડં ો યા
આછકલો વ ૈ ાિનક આ શિ તનો શહેનશાહ બની ય તો ઘણાં આકાશી પદાથો
જોખમમાં મુકાઈ ય.
એ યાલ આવતાં જ ઝેફરીન બોલી ઊઠ્ યો, ‘માશલ દોડ !’
‘ યાં ?’
‘બસ દોડ… દોડ… દોડ…’
એ ગભરાટી રઘવાટી દોડ, યારે તમે ને ઓિસયોિનક ટેશનથ ે ી પરે ીસના
ટેશન સુધી લઈ આવી તન ે ીય તમે ને ખબર પડી નિહ. બધી જ ઝડપ ઝીરદાલને ઓછી
ઓછી લાગતી હતી. આ ટ્ રેઇન ઊડતી કેમ નથી ? ઊડીને ઝડપથી પહોંચી જતી કેમ
નથી ? ટ્ રેઈન શા માટે આ ડ બો જ જો ઊડી શકે ! ડ બો શા માટે જો હંુ … હંુ
એકલો ઊડીને યાં જવા માગું છું યાં પહોંચી શકું .
આવી િચતં ન અવ થામાં તે એકલો પડી જતો. સાથે કોઈ હોય તો પણ તે ભૂલી
જતો. અ યારે એવું જ હતુ.ં પરે ીસ આવતાં તે કૂ દી પડયો. ગામિડયા ઉતા ની જેમ જ
ે ે પોતાના જૂનાં વ ોમાં પલે ી ૨૭ શક
કૂ દી પડ્ યો. તણ ં ુ આકારની િવદ્ યતુ બરણીઓ
રાખી હતી. એ બધું કોથળા જેવ ંુ હતુ.ં કોથળો ભારે છે કે હલકો ? કોણ િવચારે.
પાછળથી કોઈ બોલાવ ે છે કે ખચ ે છે ? કોણ રોકાય છે. ના, માશલ ફાશલ યારે છૂ ટી
ગયો તન ે ી પણ ખબર ના રહી.
એને તો બસ ઊડવું હતુ.ં ઊડીને ઘરે પહોંચી જવું હતુ.ં બે પગની એ રઘવાટી
ે ામ બ યો હતો કે ભડા મ !
ઊડમાં તે એવો બફ
 તે અથડાઈ પડયો. માણસો સાથે કે થાંભલા સાથે ? લારી સાથે કે સામાન
સાથે ? ટોલ સાથે કે ટ્ રોલી સાથે ? ગટે સાથે કે ગટર થભ
ં સાથે ?
કંઈ જ ણ થઈ નિહ. હા, એ ધડાકાનું કારણ તે તે જ હતો. તણ ે ે પલે ા
કોથિળયાં વ ોમાં ૨૭ િવદ્ યતુ - ર જોરથી બાંધી હતી. કસીને બાંધી હતી. બધં ન
અવ થામાં પણ દરેક બરણી વત ં ર રહે એવી જોગવાઈ હતી, પણ કસાયલે ી બરણીઓ
ફસાયલે ી બની ગઈ. એકબી નું સ વ એકબી માં ભળી ગયુ.ં આનું ત વ તમે ાં, તન ે ંુ
વળી આગળ. અલગતા રહી જ નિહ. ભજ ે ના છેદ ઊડી ગયા. પછી તો ઊ ઊ નું
કામ કરે જ છે. પહેલાં એક સામૂિહક જોરદાર ધડા મ અવાજ થયો. પછી ફટાકડાની
લૂમ ફૂટે એમ ધણધણાટી ચાલુ થઈ ગઈ.
રવાસીઓ, રેલવ ે કમચારીઓ પહેલાં ભા યા. પછી ધીરે ધીરે ભગ
ે ા થયા.
જોયું તો ીમાન ઝેફરીન ઝીરદાલ આતકં વાદી એ ધડકાની વચમાં ઊભા હતા.
બરણીઓના આ ધડાકાએ તમે ના ભે માં જોરથી ભડાકો કયો. દોડ્ યા,
ભા યા, ઊડ્ યા. પલે ી ડ્ રગ-રસાયણની દુ કાને આવીને જ ઊભા ર યા. એકી ાસે
તમે ણે પૂછ્ય,ંુ ‘બી ૨૭ બરણીઓ હશ ે ? અગાઉ જેવી જ ? િસિલ ડરોથી યુ ત,
વાયરોથી વીંટળાયલે ી ?’
દુ કાનદારે એકદમ જ તે રજૂ કરી દીધી, અગાઉની જેમ જ. બરાબર
ે કરીને ક યુ,ં ‘હંુ ણતો જ હતો, તમારે બી આવ ૃિ ની જ ર
વ ૈ ાિનક રીતે પક
પડશ ે એટલ ે પહેલથ
ે ી જ…’
ીમાન ઝેફરીન એ નવું પક
ે ે જ લઈ દોડવા ય યારે કેિમ ટ-ડ્ રગી ટ
કહેતા હતા, ‘ રી આવ ૃિ ની જ ર પડે તો…’
કોણ સાંભળે ? ઝીરદાલ તો ઘરે પહોંચી ગયા હતા અને હવ ે તમે ને છ-છ
પગિથયાં ચઢવાની જ આદત પડી ગઈ હતી. અ યારે વળી સાતક ે પગિથયાંય કૂ દ્ યા
હોય !
ાર ઉઘાડતાની સાથે સામાન સાથે તઓ
ે એકદમ અદં ર રવશ ે ી શ યા
નિહ. પણ આંખ જેટલી પહોંચી શકી એ જોઈને તઓ ે નારાજ થયા, ‘પલે ી િટબોટી
બાઈએ પાછું બધું વ છ કરી દીધું ?’
બહારથી આવલે ા કેટલાકને ઘર ધૂિળયું હોય તો રોષ ચઢે. ઝીરદાલ ની
વાત જુ દી હતી. તમે ને પોતાના ઘરની વ છતાની ચીઢ હતી. જેમ ઘર વધુ વ છ તમે
ચીઢ વધારે.
પણ એથીય વધારે મોટંુ આ ય તો ઘરની અદં ર જ હતુ.ં ઘરમાં થોડા
ફેરફાર થયા હતા. ખાસ તો પલે ંુ ય ં ર અને દબાયલે ી બીપ બીપ !
 ારમાંથી સામાન ખચી ીમાન ઝીરદાલ ફરીથી ચો-કૂ દકો મારી અદં ર
જવા ગયા કે બારણામાં ફસાયલે ો સામાન ખચાઈને સાથે આ યો. ઊછ યો. પટકાયો.
ફરીથી પલે ા ટેશન જેવો જ ધડાકો, બી વખત ૨૭ બરણીઓએ પોતાની તાકાત
બતાવી આપી હતી. તમે ાંન ંુ જે ચ ર હતું તે ખટકા ખાતું ફરર ખટ, ફરર પટ, ફરર
ખટ કરતું ફરતું હતુ.ં ગુચ
ં વાયલે ા તાર વીંટળાતાં જ તન
ે ો અવાજ બધં થયો પણ ફરવા
માટે એ ચ ર હ રકારનું જોર તો કરતું જ ર યુ.ં
કુ લ મળીને ૫૪ બરણીઓનો બીજો જ થો નાશ પા યો હતો. એ ૨૭ ગણું
ઉપયોગી ય ં ર કંઈ એટલું સ તું ન જ હતુ.ં જો આજ રીતે ીમાન ઝીરદાલની બરણીઓ
તૂટતી રહે, તો ગમ ે તવે ા મોટા ભલન
ે ે ર યા, તમે ના બૅ ક બલે સને અસર પહોં યા
વગર ન જ રહે.
એ ધડાકા ભડાકા કે એ નુકસાનનીય તન ે ે પરવા ન હતી. એની
ય ં રસામ રીની ગોઠવણીમાં ફેર થયલે ો જોઈ એ ીમાન દાંત ભીંસી, મુ ી કસી, પગ
પછાડી બોલી ઊઠ્ યા, ‘િટબોટી… ડોસલી ત આ શું કયું ? તને કેટલી વાર ક યું હતું
કે…’
પલે ંુ િર લ ે ટર પોતાની રીતે કામ કરતું હતુ.ં બારીની બહાર તે સૂ મ
રકારના વિનિકરણો મોકલતું હતુ.ં અલબ િદશા બદલાયલે ી હતી. થોડી થોડી વારે
ડગમિગયા પખ ં ાની જેમ તે જ ‘બઈે ઝ’ (પાયા)ના ખસવાની િદશા બદલાતી જ રહેતી.
વળી પાછી િ થર થઈ જતી.
ઝીરદાલ વાળ પીંખે કે માથું પીંખ,ે કાન ખચ ે કે નાક ખચ,ે તન ે ે છાપરામાં
કાણાં જોવાની ફરજ પડી જ. છતમાંના એ િછદ્ રો એની મળ ે ે જ દેખાય ગયા. િવિવધ
આકાર રકારનાં એ િછદ્ રો હતાં. કોઈક ટાંકણી જેવડું, કોઈક ખીલી જેવડું, કોઈક
હોઝ-પાઈપ જેવડું, કોઈક હાથ રવશ ે ે તવે ંુ અને કોઈક… ? ફરી ફરીને િકરણ
કરવતી ચાલી હોય અને માણસ કે માણસની સ ં યા, આરપાર નીકળી ય એવાં કાણાં
સામલે હતાં.
હસવું કે રડવું તન ે ીય આ ઝીરદાલ શઠે ને ખબર પડતી ન હતી. હસવાની
વાત એ હતી કે તન ે ંુ ય ં ર ધાયું કામ આપતું હતુ,ં ‘એ-હે-મ’ ! તો વાત એમ છે યારે’
કહીને તરત જ તણ ે ે ય ં રનું સચ ં ાલન હાથમાં લઈ લીધુ.ં ધીમો બીપ અવાજ શાંત પડયો.
ઝીણી લશ ે લાઈટ બધં થઈ. બ બ સલામ કરી ગયો.
‘ યારે તો જ ર કોઈક આ યજનક ઘટનાઓ બની જ હશ.ે આ ઊ
કંઈ શાંત રહે તવે ી નથી !’
 ે ે પહેલું છાપું ખ યુ.ં જેમાં જે. બી.
ઢગલો થયલે ા છાપા પર હાથ પડતાં જ તણ
કે. લોવ ે થોલનો હે ટન-ધૂમકેતુની બદલાતી રિ રયાનો ઉ લખ ે હતો. ઉ ેજનામાં
આવી જઈ ઊછળવા તથા છાપા ઉછાળવાની સાથે બી વતમાનો વાં યા. જે કંઈ
ે ો રસ ખતમ થઈ ગયો, પણ આ વળી આંતરરા ્રીય, િવ
ટીન હતું તમે ાં તન
પિરષદ, કો ફર સ, સમં લે ન આ બધું શું છે ? િવ ભરના દેશોના વ ૈ ાિનકો,
રાજનતે ાઓ, રથમ રમુખો, પરમ રિતિનિધઓ ભગ ે ા થઈને શું કરી ર યા છે ? કઈ
ધરતી કે આકાશને તઓ ે ઉથલાવવા માગે છે ?’
એ બધાં ભગ ે ા થઈને ધૂમકેતુની વહચણી કરશ ે ? અથવા ધૂમકેતુની માિલકી
ન ી કરશ ે ? એલાઓ આ ધૂમકેતુ સોનાનો હોય કે હીરામોતીનો, શું એ તમારા બાપનો
છે ? કોણ એને પ ૃ વી ફરતે ફરતો રાખે છે ? કોણ એને મર મુજબ આધોપાછો કરે
છે ? કોણ યાં, કઈ ધરતી પર લાવશ’ે ? અ યા બબૂચકો ! કંઈ ભાન-બાન છે તમને
? જેની માિલકી અગાઉથી ન ી થઈ જ ચૂકી છે, તન ે ી માિલકીની ચચાર્ કરનારા તમ ે
કોણ ? બવે કુ ફો !!
તમે છતાં હ સુધી એમાંન ંુ કાંઈ જ તન ે ા ધૂમકેતુની વચમાં આ યું ન હતું કે
કોઈએ જ તન ે ી ગિત-િવિધ સાથે છેડછાડ કરી ન હતી.
ે ી સાથે કે તન
ે ી પૂરી અધીરાઈની લાત ફટકારી તે ઊઠયો. ર તામાંની
એવા સતં ોષ સાથન
કંઈક વ તુ ઠોકરે ચઢીને આઘીપાછી થઈ ગઈ. આદત મુજબ છ-છ પગિથયો કૂ દતો તે
સીધો પો ટ ઑિફસે પહોં યો. તાર-ટપાલ ઑિફસ સયં ુ ત હતી. તણ ે ે િવ - પિરષદને
સબં ોધીને ઝડપથી તાર લખીને આપી દીધો. ક યુ,ં ‘એ રેસ, ડબલ એ રેસ.’
િવ -પિરષદના અ ય ીને જે નનામો ચોંકાવનારો તાર મ યો તે આ જ
હતો.
દોડીને પાછો ઘરે પહોં યો ઝીરદાલ અને ‘સાય ટીફીક િર યુ’ માટે એક લખ ે
લખી ના યો. જેમાં તણ ે ે ધૂમકેતુના પિરવતનનો પૂરેપરૂ ો યાલ આપી દીધો. પછી પાછું
ટેિલ કોપમાં માથું ખૂપં ા યુ,ં જેમાંથી નવા નવા અને અવનવાં તારણો તે ઝટપટ નોંધવા
લા યો.
મધરાતના તણ ે ે પોતાનું િર લ ે ટર ય ં ર ફરીથી ચાલુ કયું અને ‘રેિડએશન-
એન ર્’ને અવકાશમાં પૂરી મતા અને િદશા સાથે ફકી. પછી અડધા કલાકે ય ં ર
બધં કરી તે િનરાંતે સૂઈ ગયો. તન ે ે િનરાંતની િનદં ્ રા પણ આવી ગઈ. બીજે િદવસ,ે
રીજે િદવસે એણે ફરી પોતાના રયોગો ચાલુ રા યા. બીજે િદવસે રી વખત, બપોર
બાદ ય ં ર બધં રાખી જોયું યારે જ કોઈએ બારણે ટકોરા માયા. જેવા ઝીરદાલ ે ાર
ખો યા કે બૅ કર રોબટ લસરને ર ય િનહા યા.
 ‘આખરે તું ઘરે મળી આ યો ખરો.’ અદં ર દાખલ થતાં બૅ કર કાકાએ
ક યુ.ં
‘તમ ે જોઈ શકો છો.’
‘નસીબ મા ં, બાકી કંઈ કેટલીય વખત તારા ચા પહાડ જેવા દાદરાબો
ચઢી ચૂ યો છું . યાં હતો તું ?’
‘દૂ ર હતો.’
‘દૂ ર એટલ ે ? લોકોને િચતં ા કરાવવાની તારી આદત જશ ે યારે ?’
ઝેફરીન ઝીરદાલ ે હળવાશથી ક યુ,ં ‘કાકા, એમાં તમારે િચતં ા કરવાની શી
જ ર ?’
‘િચતં ા ?’ બૅ કરકાકાએ જવાબ આ યો, ‘દીકરા ભ રી , શું તને ખબર
નથી કે મા ં સા ંય ભિવ ય તારા પર આધાર રાખે છે ?’
ે ી જઈ પોતાની ખુરસી કાકાને આપી દઈને
પોતે છાપાના બડં લો પર બસ
ઝીરદાલ કહે :
‘કંઈ સમ ય તવે ંુ બોલો લસરકાકા. તમારા ભિવ યનો આધાર મારી પર
કેવી રીતે ?’
‘અરેરે ભોળા છોકરા ! તને ભોળો કહેવો કે ભૂલકણો કે પછી ? તને યાદ
નથી કે ત મારી બૅ કમાં આવી તારો આકાશ-કુ સુમવ ૃત નકશો દોરી બતા યો હતો ? તું
આકાશના તારા તોડી શકે છે.’
‘તારા નિહ, તારા નિહ…’
‘એ જે હોય તે િવચાર કરતાં મને એમાં ભરોસો બઠે ો, એટલ ે કે તારામાં
િવ ાસ બઠે ો અને વચ
ે ી માયા.’
‘શું વચ
ે ી માયા ?’
‘બધાં શરે , ગો ડ-માઈ સના. સોનાની ખાણ ય ચૂલામાં.’
‘આ… આ તમ ે શું કહો છો ? સોનાની ખાણ ચૂલામાં ?’
‘નિહ તો બીજુ ં શું ? તું કહે છે તમે જો તારો પલે ો સોનાનો ગિચયો, ભારે
મસમોટો અધધધ ! આ પ ૃ વી પર આવી પડે તો સોનાની ખાણને કોણ ભૂતભાઈ યાદ
કરવાનો છે ? અઢળક સોના સામ ે માટીની વળી શી િકંમત ? સોનાના ભાવ પડી
ભાંગશ,ે સાવ જ, અરે િપ ળનાય નિહ રહે. એવા શરે ને કોઈ સૂઘ ે નિહ.’
ં શય
 ‘એટલ ે કે હવ ે તમારી પાસે મા ર થોડાએક…’
‘એક પણ શરે નિહ, ભ રી , એક પણ નિહ.’
‘એનો અથ કે હવ ે તમ ે જે શરે તમારી પાસે નથી એ વચ
ે શો ખ ં ? મને કંઈ
સમ તું નથી, કાકા .’
‘એને યાપારનો જુ ગાર કહેવાય છે, ઝેફરીન ! પછી યારે સમય આવશ ે
યારે હંુ જ એ શરે ોની ખરીદી શ કરીશ.’
‘ખરીદવાના જ હો તો પછી વચ
ે ો છો શા માટે ?’
‘સ તા થઈ જશ ે માટે. અ યારે સારા ભાવ ે વ ે યા. યારે સ તા ભાવ ે ખરીદી
લઈશ.’
‘સ તા કેવી રીતે થશ ે ?’
‘તારી પલે ી સોનાની મરઘી, હ, સોનાનો ગ ો, શું નામ આ યું છે ત, સોનરે ી
ધૂમકેતુ યારે ધરતી પર પટકાશ ે યારે એટલું અધધધ સોનું બધે હશ ે કે કૂ તરાય તન ે ે
નિહ સૂઘ ં .ે ’ પછી એ મગ બ બૅ કરકાકાએ રવચન શ કયું, ‘સહુ રથમ તો મ
મારી તને ધ યવાદ આ યા, તારી પર ભરોસો મૂકવા માટે. ધૂમકેતુના પિર રમણ
અને ગિતના સમાચાર સાંભળી હંુ તો એકદમ રભાિવત થઈ ગયો. તમે ાંય ધૂમકેતુ
ચો સ ધરતી પર આવી જ ર યો છે, એની ખાતરી થતાં જ સોનામાં પચીસ ટકા
કડાકો બોલી ગયો. મને ગાંઠ બસ ે ી ગઈ કે હવ ે ભાવ ગગડતા જ જશ.ે એટલ ે તે પહેલાં
જ મ વ સટોસટનો જુ ગાર ખલ ે ી ના યો. વચે ી ના યા બધા શરે . પણ જેવો તને
અદૃ ય થયલે ો જોયો કે મારી છાતીના પાિટયા જ બસ ે ી ગયા. તારી શોધ માટે હંુ
આકાશપાતાળ એક કરવા લા યો કેમકે જેવો ધૂમકેતુ દૂ ર જતો અને કોઈક અફવા
આવતી કે હવ ે કદાચ તે નિહ આવ ે કે ફરીથી ભાવો વધી જતા. અરે દીકરા ! આ તારા
ધૂમકેતુએ તો અમને જે ચાનીચા કયા છે એની તો વાત ના પૂછ. મારી છાતી પર હાથ
મૂકીને મારા હૃદયના ધબકારા માપી જો.’
‘કાકા … કાકા …! હ તમારી કોઈ જ વાતો હંુ સમ શ યો નથી,
પણ તમા ં ભલું જો ધૂમકેતુના પડવાથી જ થતું હોય, અને થવાનું હોય તો ખાતરી
રાખજો કે તે પડશ ે જ.’
‘પડશ ે જ ? ખાતરીથી ?’
‘ખાતરીથી.’
‘પણ એવી ખાતરી ઝીરદાલ બટે ા, તું કેવી રીતે ઉ ચારી શકે ?’
‘પહેલાં એ કહો કાકા , કે તમ ે મારે માટે જમીન ખરીદી કે નિહ ?’
 ‘જમીનનો એ દ તાવજ
ે તો મારા ગજવામાં જ છે.’
‘ યારે બસ’, ઝીરદાલ ે દેવતા િઝયૂસની જેમ કહી દીધુ,ં ‘ન ી માનો કે
સોનરે ી ધૂમકેતુ પડશ ે જ અને તે પણ પાંચમી જુ લાઈએ. તે િદવસે હંુ પરે ીસ છોડીને મારા
ધૂમકેતુને મળવા પહોંચી જઈશ અને મળીશ જ.’
‘હંુ તારી સાથે જ આવીશ.’
‘અવ ય આવજો કાકા .’
કાકાને આપલે ંુ વચન હોય કે પોતાના રયોગની ખાતરી હોય, ઝેફરીન
ઝીરદાલ ે પૂરા ખતં થી પોતાના છેવટ પહેલાંના છેવટના રયોગોમાં લાગી ગયો. ખોવાઈ
ગયો એમ કહેવું હવ ે સાચું કહેવાશ.ે કોઈ પણ તની ભૂલ વગર કે ભુલાવા વગર, તણ ે ે
પાંચમી જુ લાઈ સુધી રોજના ચૌદ વખત એ ભદે ી ય ં રને આ ાંિકત બનાવ ે રા યુ.ં
પોતાના ખગોળશા ીય તથા ઊ કીય ઝઝ ં ાવાતને લઈને તણ
ે ે પાકી િનપુણતા મળ
ે વી
ે ા કાબૂમાં છે.
લીધી કે હવ ે ધૂમકેતુ તન
છે લી વખત યારે રેિડયટે ર િર લ ે ટરે વાહનના ટીઅિરંગની જેમ
આ ાંિકત સવે ા બ વી યારે તે બોલી ઊઠ્ યો, ‘હવ ે વાંધો નિહ આવ.ે ચાલો.’
તણ ે ે પોતાનો સામાન કાળ પૂવક પક ે કરવા માંડ્યો. બરાબર બધં કરીન,ે
ગોઠવીને તણ ે ે ય ં ર તથા ટેિલ કોપ એવી રીતે મૂ યા ણે તે સા ાત ધૂમકેતુને જ
સભ ં ાળી ર યો છે. થોડાક વધારાના બ બ તણ ે ે સાથે લીધા. અને ભાંગે નિહ, અસર
પહોંચાડે નિહ, એવા સલામત ખોખામાં બધી સામ રી કાળ થીય વધુ કાળ પૂવક
સ વી દીધી. પોતાની યિ તગત જ િરયાતની ચીજવ તુઓ લવે ાનું પણ તે ભૂ યો
નિહ. બધું ભગ ે ંુ થયું યારે તન
ે ે યાલ આ યો કે પોતાની પાસે એકાદી મોટી પટે ી કે
ટ્ રંક તો છે જ નિહ.
આજુ બાજુ નજર નાખી અને યાદ કરતાં તન ે ે યાદ આ યુ.ં તે એકદમ માિળય ે
કૂ દ્ યો. યાં એક બિે ડંગ હતુ.ં અધં ારા ગજ ં માં પડયું હતુ.ં તન
ે ે જોકે પ ા ન હતા.
ઐસીતસ ે ે ખો યુ.ં િવચારવા લા યો કે, ‘એમાં તે મૂકશ ે શું ?’ એકદમ
ૈ ી. નીચ ે ફકીને તણ
જ રી ચીજવ તુઓ. એકદમ જ રી જ. પસદં ગી ઝીણવટથી કરવી પડશ.ે
પહેલાં પગરખાં, એક જોડી બટનવાળા બુટ, એક થાિનક જોડી, એક
લીપર. એમ બધું ભગે ંુ તો કયું પણ શું લવે ંુ અને કેટલું લવે ંુ તે એ ન ી કરી શ યો
નિહ. એવું િવકટ કામ તણ ે ે કદી કયું જ ન હતુ.ં પછી તે કપડાં ભગ ે ા કરવા લા યો.
આમતમે થી પોશાકનો ગજં ખડકી દીધો. એમાંથી શું લવે ંુ ? એવી બી વાનગીઓ ભગ ે ી
કરી ઢગલો માયો. ઢગલો થવું એ એની વન-શલૈ ી હતી. કપાળ પર હાથ ફેરવી,
આમાંથી શું અને કેટલું તે લ,ે કેમ ગોઠવ,ે યાં ગોઠવ ે ? એની િવચારણા માટે એણે
બિે ડંગ જોયુ.ં સહુથી ઉપર શું મૂકવું જોઈએ.’
‘જ રી જ રી જ રી…’ જેવા શ દો ઉ ચારતો બિે ડંગમાં બધું ઠાંસતો
ગયો. પછી બિે ડંગ બધં કરીને શોઘી એકે કાથી. સુવં ાળી ડી સૂતળી જેવી એ દોરી
હતી. દોરડું જ કહોને ! એવું વીંટયું કે કોઈ ખોલી શકે નિહ, કદાચ પોતે પણ નિહ. એ
રીત,ે દરેક રીતે કીમતી કહેવાય એવા રણ સામાન તણ ૈ ાર કયા. આવો બોજ તણ
ે ે તય ે ે
કદી ઉપાડ્ યો ન હતો. આ રકારના બોજ સાથે તણ ે ે રવાસ તો કયો જ ન હતો. તે
કૂ લી બનવાનો યોગ કદી આ યો જ ન હતો. આવા રી-ઈન-વન અથવા વન-ઈન- રી
લાજ પીસીસ ઉપાડી તે ટેશન સુધી પહોંચ ે કેવી રીતે ? પોતાની ચાલ માટે તન ે ે માન
હતુ,ં પણ બોજ સિહતની ચાલની મતા તણ ે ે માપી ન હતી. તણ ે ે અદ્ ભતુ ય ં ર,
ટેિલ કોપ, બીજો સામાન બધું ચકી જોયુ.ં
‘ હ’ તન ે ે ટકોરો થયો. ભલા ‘કેબ’ રકારની શોધ આપણી અગાઉના
વડવાઓએ કરી છે તે શા માટે ? એવા ખુશીના યાલ સાથે જ બી એક ખુશી
દરવાજે હાજર હતી. મો યુર રોબટ લસર ઉફ બૅ કરકાકા હાજર હતા, ‘અ યા, એ
ૈ ાર થયો કે નિહ ઝેફ ?’
તય
‘હંુ …’ હસીને ઝીરદાલ ે કહી દીધુ,ં ‘તમારી રાહ જ જોતો હતો કાકા .’
તણે ે કહી તો દીધું પણ બૅ કર ી સાથે આવવાના હતા એ વાત તો તે ભૂલી જ
ગયો હતો. ‘ન ભૂલવાની રિત ા’ની આ તે કેવી કસોટી ?
‘ચાલ યારે નીકળી પડીએ.’ બૅ કરે ક યુ,ં ‘શું શું છે તારી પાસે ?’
‘ રણ વ તુ ખાસે ખાસ. મા ં સહુથી જ રી મશીન, મારો અદ્ ભતુ
ટેિલ કોપ અને આ બિે ડંગ.’
ગમ ે તે એક મને આપી દે.’ કાકા ીએ ક યુ,ં ‘અગ યની બે તારી પાસે
રાખ. મારી કેબ નીચ ે રાહ જુ એ છે.’
એકદમ ખુશ થઈ જઈ ટરરમરમ કરતા ઝેફ નીચ ે પહોંચવા લા યો.
 ૧૫

શરે બ રના શરૅ અને બ બર શરૅ

ધમૂ કેત ુ
આંતરરા ્રીય પિરષદે તમે ને નકારી ધુ કારી કાઢ્ યા બાદ બન ં ે
હે ટોિનયન વ ૈ ાિનકો ફૂલીને ફુ ગા જેવા થઈ ગયા હતા. િવશષે ોમાંથી તઓ ે
સરેરાશ નાગિરકમાં મુકાઈ ગયા હતા અને તમે નું વી.આઈ.પી. ટેટસ નહીંવત થઈ ગયું
હતુ.ં હા, તમે ની ભૂલ થઈ હતી. પણ ભૂલ કોની નથી થતી ? શું ટોચના ટે નોલો વડા
જે.બી.કે. લોવ ે થોલનીય ભૂલ નહોતી થઈ શું ? તમે ણે પણ પોતાની અસમથતા હેર
નહોતી કરી શું ?
ઉતાવળ કહેવાય તો ભલ ે પણ ઉતાવળની વચમાંય તમે ની શોધ મહ વની તો
હતી જ ને ?
‘હતી જ.’ એમના પ કારોનો વિન હતો, ‘હતી જ.’
િવ પિરષદ િવ ના દેશોના હ નો યાલ કરે એ વાભાિવક હતુ.ં પણ
જેમણે ધૂમકેતુ તરફ લોકોનું યાન દોયું હતુ,ં તમે નોય કોઈ હ દાવો ખરો કે નિહ ? જો
એ બે હે ટન – વ ૈ ાિનકોએ પોતાની શોધ ગુ ત જ રાખી હોત તો આ બધાં શું
કરવાના હતા ? આજે બધાં જ એ શોધના અિધકારો આંચકી લવે ા ભગ ે ા થયા છે, પણ
મૂળભૂત અને સહુ રથમ એ શોધ…
‘મારી છે.’ ીમાન િડન ફોરસીથે હ ય પૂરા હંુ કાર સાથે ક યુ.ં
‘મારી છે મારી…’ પોતાના પ ે ડૉ ટર િસડની હડ સને હંુ કાર કયો.
‘એ જ ખરી વાત છે.’ તમે ના સમથકોએ સમથન આ યુ.ં
સમથન હોવા છતાં હેર લોકિ રયતાને અસર પહોંચી જ હતી. એ અસર
ે ે એક સરખી અને એક સાથે પહોંચી હતી, પણ તમે છતાં બન
ં ન
બન ે ી વરે વ ૃિ માં
ં ે વ ચન
જરાય ઘટાડો થયો ન હતો.
ઉ સુક યુવા-જોડી રા સીસ-જેનીને એ વરે ને લઈને ઠેરના ઠેર જ રહેવાનું
હતુ.ં
 રા સીસે ઈિલઝાબથ ે ગ ૃહ છોડી દીધું ન હતુ,ં પણ મામા ી સાથે વાત
કરવાની તો છોડી જ દીધી હતી. િમ ઝે પણ પોતાના શઠે માિલકને સલાહ આપવાનું બધં
કયું હતુ.ં પડે ને ખાડામાં, આપણા બાપનું શું ય છે ? જે સાંભળે તન
ે ે કહેવાય, જેના
કાન જ બધં હોય યાં નગારા વગાડવાનો સો અથ ?
આ બાજુ ડૉ. હડ સનની િજદં ગીય એવી હતી. ન આનદં , ન ખુશી, ન
ં . લૂએ િપતા સાથે વાત કરવાની જ છોડી દીધી હતી, અરે નજર
ચતે ન, ન ઉમગ
િમલાવવાનીય ચી મૂકી હતી. જેનીની આંખો તો બારમાસી ચોમાસામાં ફેરવાઈ હતી.
માતા આ ાસન આપતી પણ માતા ીમતી હડ સન તે જ િન ાસ પર િન ાસ નાખે
રાખતી હતી. સમય ઘા પરના મલમનું કામ કરશ,ે પણ દોડતો સમય ઘાને કદાચ વધુ
ઘસરકા જ આપતો હતો.
ં ે કુ ટંુ બ વ ચ ે સમાધાનની કોઈ શ યતા જ વરતાતી ન હતી.
બન
બનં ે શોધકોના હૃદયને ઠેસ વાગી હતી, પણ બન ે પોતાના ઘૂમકેતુને છોડ્ યો
ં એ
ે જે.બી.કે. લોવ ે થોલના દૈિનક પિરપ રોનો યાનથી અ યાસ કરતા
ન હતો. તઓ
અને એ જ રીતે આંતર રા ીય સમં લે નની કાયવાહી પર પણ લ આપે રાખતા.
પિરષદની બી બઠે ક મળી પણ પહેલી બઠે કની િનરથકતા તમે ાં વરતાતી
હતી. િવિવધ પટે ાસિમિતઓ પણ પટે ચોળીને શૂળ ઊભી કરતી હતી.
પહેલો ર તાવ એ આ યો હતો કે ધૂમકેતુ જે દેશ- રદેશમાં પડે એની જ
માિલકીનો બની રહે. એનો અથ થતો હતો કે કોઈ પણ દેશને મોટી અને અધધધ લોટરી
લાગી શકે છે. રિશયા ારા રજૂ થયલે ા આ ઠરાવને રેટિ રટન તથા ચીને ટેકો
આ યો હતો. જોકે એમાં ઉતાવળ થઈ રહી છે, એવી તમે ની લાગણી હતી. એ બઠે ક એમ
જ બરખા ત થઈ ગઈ. પડદા પાછળ કોઈક એવા ખલ ે ખલ ે ાયા કે ઠરાવ ઠુ સ થઈ
ગયો. એ જ મુદ્દો નાહકનો લબ ં ાતા વી ઝલ ડે બઠે ક મુલ વી રાખવાનો ઠરાવ મૂકી
દીધો અને તે બહુમતીથી પસાર થઈ ગયો. આવી છે બહુમતીની મિત ! ન ી એવું થયું કે
એકાકી ઈનામની યોજના, યારે બી બધી ચચાઓ િનરથક ય યારે જ
િવચારણામાં મૂકવી.
પણ વહચણી કેમ અને કેવી કરવી એની ફો યુલા કેવી રીતે ન ી કરી
શકાય ? ર નાજુ ક અને િવવાદા પદ હતો. કંઈક બઠે ક કોઈ પણ િનણય વગર
ં ળાતો, એટલ ે સુધી કે અ ય ી
પૂરી થતી ગઈ. એમાં ચચાને બદલ ે ઘોંઘાટ જ વધુ સભ
ીમાન હાવને વખતો-વખત શાંિતની હથોડી ઠોકવી પડતી. તન ે ો અવાજ પણ ઘોંઘાટનો
એક ઘાટ બની જતો. સ યો અસ ય વતન દાખવતા. તમે ને છૂ ટા પાડવા માશલને
બોલાવવાની જ ર પડતી.
 તમે ાંય યારે લોવ ે થોલનું નવું ટેટમ ે ટ આવતું યારે તો શાંિત રાંિતમાં કે
રાંિતમાં જ ફેરવાઈ જતી. લોવ ે થોલ ે પણ દશ-દશ આગાહીઓમાં ધૂમકેતુ પડશ ે – નિહ
પડે, પડશ ે – નિહ પડે જેવા છબરડા વા યા હતા, અથવા કહો કે ધૂમકેતુ િવ ાનને
ગાંઠતો નથી, એવી ઘોષણા કરવાની પિરિ થિત ઊભી થઈ હતી.
૧૧મી અને ૧૨મી જુ લાઈ વચમાંની રા રીએ રઘોષકને થોડીક રાહત આપી
ં ળવડે ા શાંિતમાં પિરણ યા છે, અને ફરીથી તણ
હતી, જેમાં કહેવાયું કે ધૂમકેતુના ચચ ે ે
સીધીસાદી િ થરગિત રા ત કરી છે. એ િ થરતા પણ અ યાસ માગે છે, જે ચાલુ છે.
અ યારે ધૂમકેતુએ ફરીથી ઉ ર-પૂવ-દિ ણ-પિ મ તરફનું પિર રમણ ચાલુ કયું છે.
જે.બી.કે. લોવ ે થોલ ે તે સાથે જ એ વાતનું સમથન ચાલુ રા યું હતું કે સોનરે ી ધૂમકેતુ
પડશ ે જ.
પાંચમીથી ૧૪મી જુ લાઈ સુધી કો ફર સને બો ટનનું એક જ બોિ ટંગ
સાંભળવા મ યું કે : ‘અગ યની, ખૂબ જ અગ યની ઘોષણાની રાહ જુ ઓ.’ ૧૪મી
જુ લાઈએ બધું જડબસ ે લાક થઈ ગયુ.ં સમં લે ન સ યો ખાલી સૂસવાટા બોલાવતા ર યા.
વહચણીની વાત આવતાં જ મોટા માથાંઓ એવી મથામણ કરતા ર યા કે
મોટાઓની જવાબદારી મોટી હોય, તમે ને મોટો ‘શરે ’ મળવો જોઈએ. નાનાઓ પોતાની
મોટી િવકાસગાથા રજૂ કરતાં. ગરીબો ઘાંટાઓ પાડીને ઘોંઘાટ કરતાં, ‘શું ગરીબોને
તમારે બધાંએ ગરીબના ગરીબ જ રાખવા છે ?’ પછાત મનાતા દેશો અહીં છત અને
છાપરે જ ચડી જતાં. વહચણી વ તી મુજબ થવી જોઈએ, એવો ર તાવ આવતા કોઈક
પોકારી ઊઠ્ ય,ંુ ‘એમની વ તી વધારે છે, એમાં અમારો (સમં લે નનો) શો વાંક છે ? તમે ણે
પહેલથે ી જ િવચારવું સમજવું જોઈતું હતુ.ં ’
સરખી વહચણી સખણી સાિબત થઈ નિહ.
જે રા ્રો અગાઉથી ખોટ કરતા આ યા છે તમે ને સબસીડી આપવી અને
સરખી વહચણી ચાલુ રાખવી. એ સીડીને જમીન પર ઝાટકી દઈને પછાત રા યોએ
ક યુ,ં ‘જે અમા ં જ છે, તે જ અમને આપો ને ! તમ ે તમારી પાસે રાખીને અમને
સબસીડી આપવાની વાત શન ે ા કરો છો ? એક વખત અમને આપી દો, પછી સબસીડી
મળે યા કરજો તમ ે જ.’ રિશયા-ચીને એક સયં ુ ત િનવદે ન કયું કે હાલ તુરત મુ ય
મુદ્દો એટલ ે કે મુ ય માલને સુર ા માટે એક સમથને સોંપી દો અને પછી યાંથી જ
ન ી થનાર વહચણી થતી રહે.
એ ઠરાવ કદાચ પસાર થવા સુધીની અણી પર પહોંચી જત,ે કેમકે એનો
રચાર જોરદાર હતો યાં જ, ૧૪મી જુ લાઈના રોજ એ ડોરા ર સ ાકના
રિતિનિધએ સાંજના િવરોધ પોકાયો. એ રિતિનિધ ી મો યુર રેમો ચોનું ભાષણ
એટલું બધું ખલલે વાળં ુ બની ર યું કે કોઈ કંઈ સાંભળતુ જ ન હતુ.ં રેમો ચો વધુ ને વધુ
જોરથી બોલ ે જતાં અને ઘોંઘાટ વધુ ને વધુ ચો થતો ગયો. અ ય ની હથોડી કે ટેબલ
બમે ાંથી શું પહેલું તૂટે છે, એ જ જોવું ર યુ.ં ‘કામગીરી યવિ થત ચાલી શકી તમે છે જ
નિહ.’ એ શ દો સાથે સભામોકીફીની હેરાત અ ય ી કરે તે પહેલાં તો સભાગ ૃહ
ખાલી થઈ ગયું હતુ.ં અ ય વ તા અને હથોડી િસવાય કોઈના જ વર સભ ં ળાતા ન
હતા.
ં ળાતા હતા કે ‘આ રેમો યો એનું મોઢં ુ બધં
બહારની બાજુ એવા વર સભ
રાખે તો સા .ં ’
ઠીક પણ ૧૫મી જુ લાઈના લોવ ે થોલી િરપોટ વળી બા પલટી નાખી.
રીનલૅ ડના રિતિનિધ મો યુર ડી નક ે ે તો સમં લે નનો હેર બિહ કાર જ કરી
દીધો.
લોવ ે થોલીય એ િવધાન આ હતું :
‘ધૂમકેતુના આવતા િવિવધ પિરવતનો િવષે આપણે છે લા દશ િદવસમાં
ણતા ર યા છીએ. આજે અમ ે કોઈક િનણાયક વર ઉ ચારી શકીએ છીએ. અમારો
પિરપ વ અ યાસ અમને એ છેવટના િનણય પર લઈ આ યો છે.
‘પાંચમી જુ લાઈથી આજ સુધી જે અ ણી શિ ત ધૂમકેતુને ચચ
ં ળ બનાવતી
હતી, તન ે ો કોઈ રભાવ આજે હવ ે વરતાતો નથી. આજનું અતં ર પચાસ િકલોમીટર
જેટલું છે.
‘અ ણી એ ઊ જો પહેલથ ે ી ઓછી થઈ હોત તો ધૂમકેતુની જે િ થરતા
ે ંુ જે અતં ર ઓછું અને
અગાઉ હતી, તે િ થર જ રહી હોત. પ ૃ વી અને ધૂમકેતુ વ ચન
ઓછું થતું ય છે, એ ઉપરથી આપણે કહી શકીએ છીએ કે ધૂમકેતુ પડશ ે જ.
‘પ ૃ વીના હવામાન, વાતાવરણ, વાયુનો એક મુદ્દો રહે છે, એથી એકદમ
ચો સ ઘડી પળની હેરાત થઈ શકે તમે નથી. પણ…
(૧) ધૂમકેતુ પડશ ે જ ર.
(૨) ૧૯મી ઑગ ટના વહેલી પરોઢના બથ
ે ી નવના સમય ે જ પડશ.ે
(૩) રીનલૅ ડના પાટનગર ઉપરનીવીકથી દશ િકલોમીટરના ઘરે ાવામાં જ
પડશ.ે ’
આ સમાચાર બૅ કર રોબટ લસરને જ ર આનદં આપનારા બની રહે.
સમાચાર રગટ થતાં જ સોનાના ભાવમાં ઘટાડો વતાયો. સોનાની ખાણોના શરે ોના ભાવ
પાંચગણા ગગડી ગયા.
 ૧૬

શું ગો ડન બનશ ે રીન રીનલ ૅ ડ !

૨૭મી જુ લાઈ. સાઉથ કેરોિલનાના ણીતા બદં ર ચા સટનથી ઊપડતી
ટીમર મોઝીક તરફ અગિણત ટોળાં ધસમસતાં હતાં. એટલા બધાં રવાસીઓ
રીનલૅ ડ જવા ધસારો કરતા હતા કે, પદં રસો ટનના આ જહાજમાં એક પણ કૅિબન
ખાલી ન હતી. આવી જ રીતે બી ં જહાજો પણ યાં જ જવા ઊપડતા હતા. એ બધાં
જહાજોની દશા પણ તવે ી જ હતી. ઠેઠ આકિટક વ રદેશ તરફના એટલા ટીક
મહાસાગરના ડેવીસ ઉપસાગર તથા બફ ે ીન બે તરફથી પણ ટીમરો ઊપડતી જ હતી.
જે.બ.ે કે. લોવ ે થોલના છે લા રેસ-િરપોટ રગટ થયા બાદ આ ધસારો
વાભાિવક જ હતો. એ િવ ાન વ ૈ ાિનક ખગોળશા ીની ગણતરી કંઈ ખોટી ન જ
હોઈ શકે. ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સનની અવદશા જોયા બાદ
આગાહીની ઉતાવળ તે કરી જ શકે નિહ. આ વખતે ‘ચો સ’ શ દ વગર બીજો કોઈ
શ દ તે હેરમાં લાવી શકે તમે નહોતુ.ં
એમના છેવટના તારણ મુજબ સોનરે ી ધૂમકેતુ, વ રદેશના કોઈ ડા
દિરયામાં પડવાનો ન હતો, કે યાંથી તે માનવીના હાથમાં આવી જ શકે નિહ. પણ
ે ંુ પડવાનું ન ી હતુ.ં આ રદેશ અગાઉ ડે માકના તાબા
રીનલૅ ડ િવ તારમાં જ તન
હેઠળ હતો પણ પાછળથી એને વાધીનતા રા ત થઈ હતી. વત ં રતા અને સોનું બન ં ે
સાથોસાથ જ મળી જવાની ક પનાથી જ રીનલૅ ડનો એ લીલોછમ રદેશ સોનરે ી બની
ચૂ યો હતો.
ટાપુ જેવો એ રદેશ એટલો તો િવશાળ હતો કે એને ખડં કહેવો કે ટાપુ, એ
ચચાનો િવષય હતો. િકનારાથી થોડે કે દૂ રના દિરયામાં સોનાનો ગોળો ખાબકી શકે છે.
મુ કેલી પડે તોય યાં સુધી પહોંચવાની િહંમત થઈ શકે તમે હતુ.ં આકિટકની કારમી
ઠંડી અને બરફીલાં તોફાનો ડારતો રભાવ પાડી શકે, ઉપરથી વ રદેશનું હવામાન
પણ પોતાની ચાલાકી બતાવ ે જ. પણ સોનરે ી ધૂમકેતુન ંુ આકષણ વસટોસટના સાહસ
કે દુ :સાહસની રેરણા આપે જ. એક જમાનામાં આ અશ ય મનાતા રદેશમાં પરે ી,
નાનસન ે જેવા કંઈક સાહસવીરોએ વનરેખાઓ દોરી જ બતાવી હતી ને !
મોઝીકમાં જે મહાનુભવો હતા તમે ાં અમુક યાન ખચતી મિહલાઓ ઉપરાંત
પાંચ ચહેરા તો એવા હતા કે જે ચચામાં હતા, જેને ઓળખી શકાતા હતા. તમે ાંના ચાર
હતા, ીમાન િડન ફોરસીથ અને તમે નો વફાદાર સહાયક ઓિમ રોન, રી હતા
ડૉ ટર િસડની હડ સન. બન ં ે હરીફ રવાસીઓએ િજદં ગી દાવ પર લગાવીને િરટન-
િટિકટ મળ ે વી હતી. તમે નું ચાલત તો તઓે ઉપરનીવીક સુધીનું ચાટર જહાજ પોતાને
નામ ે કરી લતે . આવડો મોટો સોનાનો ગોળો પાછો કેવી રીતે લાવવો તન
ે ી મૂઝ
ં વણ તો હતી
જ. એકી વખતે એક જ જહાજમાં આવશ ે કે કંઈક ફેરા કરવા પડશ ે ?
ક પના અને વા તિવક પિરિ થિત જુ દી વ તુ છે. તઓ
ે એ પણ ણતા હતા
કે રીનલૅ ડની સરકાર પોતાના હ થી ધૂમકેતુનો કબજો મળ ે વી શકે છે. શું એ
સરકાર તમે ાંથી અમુક ભાગ તમે ના સશ
ં ોધિનક હ પે નિહ આપે શું ?
એ જે હોય તે બન ં ે હે ટન વ નસવે ીઓ પોતાના ધૂમકેતુને પડતો જોવા
માગતા હતા, પડેલો માણવાય ઈ છતા જ હતા. કોઈ કહે કે ના કહે, એ ધૂમકેતુ તમે નો
જ હતો.
‘મોઝીક’ પર વાભાિવક રીતે બન
ં ે ઈ છુ કોએ એકબી થી અલગ પડી ય
તવે ી કૅિબન પસદં કરી હતી. હે ટનની જેમ જ જહાજ પર બન ં ે વ ચ ે કોઈ જ
લવે ાદેવા ન હતી.
ીમતી હડ સને પોતાના પિતને જતાં રો યા ન હતા.
િમ ઝે પણ માિલક સાથે અપશુકનવતં ો બની રહે એવો કોઈ િવવાદ ઊભો કયો
ન હતો.
ડે ડે ડૉ ટરને લા યું હતું કે તઓે પોતાની પુ રી જેનીને િવનાકારણ
દંડી ર યા છે, એટલ ે તમે ણે જેનીને પોતાની સાથે રવાસમાં આવવા દીધી હતી. જેનીનું
િપતા સાથે રહેવાનું કારણ એ હતું કે કદાચ રા સીસ પણ તન ે ા મામા સાથે હોઈ શકે.
અને તમે જ થયું હતુ.ં રા સીસને લા યું હતું કે લ ન ભલ ે લબ ં ાઈ રહેતાં પણ તે સાથે
રહીને બન ં ે વડીલો વચમાંન ંુ અતં ર કોઈક યુિ તથી દૂ ર કરી શકે. તો હ ય તન ે ે આશા
છે. રેમ તો આશા ઉપર જ વતં રહે છે ને ! તમે ાંય જો જેની જહાજ પર હોય તો
બન ે ે જોવા-મળવાનો મોકો તો મળતો જ રહેશ.ે રેમીને માટે િમલન નિહ તો દશન કંઈ
ં ન
ઓછો સુખદ આ લાદ નથી !
જે.બી.કે. લોવ ે થોલની એક શક ં ા કે ધૂમકેતુ આકિટકના ડા દિરયામાં
ખાબકી શકે છે અને કોઈને હાથ નિહ લાગ.ે રા સીસને માટે એ આશા પદ િકરણ
હતુ.ં ન રહે વાંસ, ન વાગે વાંસળી. બન
ં ે હરીફો પછીથી એક થયા વગર કરશ ે શું ?
આવું ન જ બન,ે ન જ બનવું જોઈએ એવું ઈ છનાર એક ખાસ યિ ત
હતી. એ હતા રીનલૅ ડના િવ પિરષદના મુ ય રિતિનિધ મો યુર ઈવા ડ ડી
ે . એ ીમાન પણ ‘મોઝીક’ જહાજમાં જ રવાસી પે મોજુ દ હતા. પોતાનો દેશ
નક
દુ િનયાભરનો સહુથી સમ ૃ દેશ બની ર યો છે, એવું દશન તમે ને વરતાતું હતુ.ં આટલા
બધા સોનાને કેમ સાચવવુ,ં તન
ે ી યવ થા કેમ કરવી, તને ા જ િવચારો ીમાન નક ે ના
ક પના જગતમાં મડં રાતા હતા.
કરવરે ા વગરનો, ગરીબી વગરનો, અછત અને અસતં ોષ વગરનો તન ે ો દેશ !
અહાહા, કેવું સુખદ દશન છે માત ૃભૂિમનુ.ં મરે ે દેશ કી ધરતી સોના ઉગલ,ે ઉગલ ે હીરે
મોતી… અલબ આજુ બાજુ ના ડારતા અમુક ટોળાંઓની વચમાં એ અમાપ અપાર
ધનરાિશનો તક-બુદ્િધપૂવકનો ઉપયોગ કરવો પડશ ે ! આકાશી ધનકુ બરે યુિપટર
તમે ના દેશના ખોળામાં જે સુવણકું ભ ગોઠવી ર યા છે, તન ે ંુ આયોજન સરસમાં સરસ
રીતે કરવું પડશ ે કે જેથી િવ બ રમાં આિથક હલચલ ઊભી ન થાય અને ધીરે ધીરે
રીનલૅ ડ િવ ના ઉપરના દેશોની હરોળમાં આવી રહે.
મો યુર નક ે જહાજના હીરો હતા. ફોરસીથ અને હડ સનને લોકો
ે ની સરખામણીમાં તુ છ ગણતા હતા અને એ બન
નક ં ે તરફ યાન પણ આપતા ન
ે બન
હતા. તઓ ં ે યારે નકે ને જોતાં યારે ઊભા ને ઊભા સળગી ઊઠતાં.
ચા સટનથી રીનલૅ ડના પાટનગર સુધીની સાગર સફરને પદં રેક િદવસ
તો લાગવાના જ હતા. રણ હ ર રણસો માઈલનું અતં ર ‘મોઝીક’ કંઈ કૂ દીને પાર ન
જ કરી શકે ! બો ટન બદં રે જહાજને રોકાવું જ પડે તમે હતુ,ં કોલસા માટે. બી
વન જ રી ચીજવ તુઓ તો અગાઉથી ભરી શકાઈ હતી. જે ર મોઝીકનો હતો એ
જ ઠેરઠેરથી આવતા બી જહાજોનો હતો. ઉપરનીવીક સુધી તમે ને પૂરતો ભરપૂર
કોલસો જ પહોંચાડી શકે.
મોઝીકે સહુ રથમ અમિે રકાના પૂવ િકનારેથી ઉ ર તરફ રયાણ શ
કયુ.ં પણ ઊપડવાને રીજે િદવસે જ કેપ હેટરસથી છેવટના કેપ નોથ કેરોલીના સુધી
આવી પહોં યુ.ં જુ લાઈ મિહને આ તરફનું આકાશ લગભગ વ છ અને અનુકૂળ રહેતું
હોય છે. આટલાંિટક જહાજોને ગમતભરી રીતે બાળકોની જમ રમાડે દોડાવ ે છે. જયાં
સુધી પવન પિ મ તરફથી આવ ે છે, યાં સુધી દિરયો રમતનું મદે ાન બની રહે છે.
યારેક એકદમ ઉઘાડા આકાશના પવનો થોડીક વધુ હવા ફૂંકી રહે, યારે જહાજ
હાલડે ોલ ે ખ ં, પણ એમાંય આહ્ લાદના જ આલાપ માણી શકાય.
પોતાના દેશના ઉ વળ ભાિવના સક ં ે ત સાથયે મો યુર ડી નકે ને
દિરયાઈ- માંદગીની ઝાપટ લાગી શકતી હતી. યારે એવી કોઈ સી-િસકનસ ે ફોરસીથ
કે હડ સનને લાગવાની શ યતા ન હતી. તમે ની આ પહેલી લાંબી દિરયાઈ મુસાફરી
હતી અને તમે ણે એની ઘણી મોટી િકંમત ચૂકવી હતી. તમે ને આ બધા જોખમનો જરાય
અફસોસ ન હતો. એવી જ રીતે રા સીસ જેનીને પણ દિરયાઈ ઝાપટ લાગી ન હતી.
બન ં ે જણા વખતોવખત જહાજ પર એકાંત શોધી કાઢતા. મોટે ભાગે યારે જ છૂ ટા
 ં ે વડીલોને જ ર પડતી અથવા તઓ
પડતાં યારે બન ે અ વ થ બની જતા. રા સીસ
ડૉ ટર હડ સનને આ ાસન આપે રાખતો અને જેની ીમાન િડન ફોરસીથને
સાં વના આપતી.
યારે દિરયો એકદમ શાંત હોય યારે બન ં ે જુ વાિનયા વડીલોને ડૉક પર
ે ાડી, બન
લાવી, નતે રની ખુરસી પર બસ ે ંુ અતં ર ઓછું થાય તવે ા રયાસો કરે
ં ે વ ચન
રાખતા.
‘હવ ે કેમ છે આપને ?’ જેની ીમાન ફોરસીથના પગ દાબીને પૂછતી.
‘કંઈ સમ તું નથી’, કોણ પગ દાબે છે, એ તરફ યાન આ યા વગર જ
ફોરસીથ કહી દેતા.
ડૉ ટર ીનો પાછળનો પોચો સુવં ાળો તિકયો ઠીક કરી દેતાં રા સીસ પણ
એવી જ સવે ા બ વતો, ણે તમે ણે લ નની કદી ના પાડી જ નથી.
બન ં ે િવરોધી િમ રો ડોક ઉપર જ સારો એવો સમય પસાર કરતાં, એ યા
વગર કે તમે નો હરીફ ન કમાં જ છે. પણ જયારે મો યુર ડી નક ે સામથ
ે ી પસાર થઈ
જતાં યારે તમે નો શ દ બહારનો શ દકોશ ફરીથી ખૂલી જતો.
‘એક નબ
ં રનો લૂટં ારો !’ ફોરસીથ ફુ કારી ઊઠતા.
‘એક નબ
ં રનો ચોર…’ ચટકારા સાથે ચાબખો વીંઝતા ડૉ ટર હડ સન.
મો યુર નક ે એ તરફ લ આપતાં નિહ. એ બન ે ી હાજરીની નોંઘ પણ
ં ન
ે તો પોતાનો સોનરે ી દેશ દુ િનયાભરનું દેવું ચૂકવી દઈ, નવી સુવણનગરી
લતે ા નિહ. તઓ
થાપી ર યો છે એવા જ યાલોમાં મ ત બનીને ઝૂ મી રહેતાં.
મોઝીકની જેમ જ બી જહાજો પણ આટલાંિટક મહાસાગરને ઓળંગી ર યા
હતા.
મોઝીકે યૂયોક થો યા વગર જ સવારી આગળ વધારી અને બો ટન
તરફના ઉ ર-પૂવ સાગરને સલામી આપી દીધી. ૩૦મી જુ લાઈના રોજ મસ ે ે યુસટે ્ સ
રા યના પાટનગર બહાર લગ ં ર ના યા. ભારોભાર કોલસા ભરી લવે ા માટે એક
િદવસનો સમય પૂરતો હતો. આખરે રીનલૅ ડ સુધી પહોંચી, પાછાય ફરવાનું હતુ.ં
સફર એવી કોઈ ક દાયક ન હતી પણ અમુક રવાસીઓ આવા એકધારા
અનુભવથી કંટાળવા લા યા હતા. કંઈક તો પાછા ફરી જવા તય ૈ ાર થઈ ગયા. નિહ.
હવ ે આગળ નિહ. બો ટન આવ ે એટલી વાર. ભલા આમાં છે શું ?
પણ આમાં ફોરસીથ હડ સનનો સમાવશ ે ન હતો. તઓ
ે મરિણયા બ યા હતા.
િજદં ગી જો અહીં જ પૂરી થતી હોય તો ભલ ે થાય. એક વખત ધૂમકેતુના ચળકતાં દશન
કરી લઈએ એટલ ે બસ.
કેટલાક ઊતરી પડયા એટલ ે મોઝીકમાં વધુ કૅિબનો ખાલી થઈ. એ બધી
બૉ ટનના ઉ સાહી નવાંગતુકોએ રોકી લીધી. એ બધામાં એક જરમાન આબદાર
દબદબાભરેલા જે ટલમન ે પધારીને પૂછતા હતા, ‘કોઈ ચી કૅિબન ખાલી ખરી કે ?’
એ ીમાન બી કોઈ નિહ પણ શઠે ટેનફોડ જ હતા. છૂ ટાછેડા બાદ ટેનફોડ ી
બૉ ટન આવી પહોં યા હતા. નવા નવા રવાસ સાહસના શોખીન તઓ ે ી
લોવ ે થોલના લખે ોથી ઉ કેરાઈ ગયા હતા. તમે ણે પાન જવાનો િવચાર ચો મૂ યો
હતો. છે લા બે મિહના તઓ ે કેનડે ાનો ખૂણખ
ે ણ
ૂ ો ખૂદં ી વ યા હતા. વીબક ે , ટોરો ટો,
મો ટ્ રીયલ, ઓટાવા… આ વ ! તઓ ે ી શું પોતાનાથી અલગ થયલે ી પ નીને
ભૂલવાનો રયાસ કરતા હતા ? એવી જ ર ન હતી. બન ં ે પ ે એકબી ની સમં િતથી
જ છૂ ટા થવાનું વીકાયું હતુ.ં પહેલાં સામસામા રા કરવા ઉ સુક હતા, પછી છૂ ટા
થયા. જેટલા લ ન અનોખા હતા, એટલી જ જુ દાઈ જુ દી તની હતી. બન ં ે ફરીથી
મળી જવાની કોઈ સભ ં ાવના જ ન હતી, તમે છતાં જો મળી ય તો ઓળખવાનીય
જ ર ન હતી. શું કામ ?
ીમાન શઠે ટેનફોડ ટોરો ટોમાં હતા અને જે.બી.કે. લોવ ે થોલનો
રીનલૅ ડમાં પડનાર સોનરે ી ધૂમકેતુનો લખ ે તમે ણે વાં યો. એિશયા આિ રકાથીય
હ રો માઈલ દૂ રની વાત હોવા છતાં તમે ને જવામાં કોઈ વાંધો ન હતો. તમે ને તો સોનરે ી
ધૂમકેતુના તમામ ઑપરેશનમાં રસ હતો. એવું અદ્ ભતુ દૃ ય વળી બીજે યાં જોવા
મળશ ે ? એ માટે રીનલૅ ડ શું એ ડ-ઓફ-ધી-લૅ ડ સુધી જવું પડે તો ધરતીનો એ
છેડોય જ ર અવનવો જ હશ ે !
ી ટેનફોડ એટલ ે જ વીબક ે થી ઊપડતી પહેલી ટ્ રેઈનમાં બૉ ટન સુધી
પહોં યા. યાંથી ડોિમિનયન મદે ાનો પસાર કરી યૂ- લૅડ આવી પહોં યા. ૪૮
કલાકની િવકટ જેવી મુસાફરીનો જરાય રંજ કયા વગર તમે ને મોઝીકમાં મનગમતું
થાન મળી ગયું અને મોઝીકે વચમાંના કોઈ બદં રોની પરવા કયા વગર મધદિરય ે જ
ધસમસતી સફર ચાલુ રાખી. પોટસમથ અને પોટલૅ ડ તો દૂ રથી જ પસાર થઈ ગયા.
િસ નલ આપતાં બદં રોનો દૂ રથી જ જવાબ આપી દઈ મોઝીક ચો ખા આકાશનો લાભ
લઈ ખરેખર દોડમાં ઊતયું હતુ.ં યૂ કોટલૅ ડ અને યૂ સવીકના વચમાંના ‘બૅ
ઓ ફ ડુ’ની મઝા પણ રવાસીઓ માણી શ યા નિહ. કેમકે જહાજનું તો અ યારે એક
જ યય ે હતુ.ં આગળ વધો. કેપ રેટોન ટાપુ સુધી પહોંચતાં અ યા દિરયાના
ઉછાળાઓએ ઘણાં રવાસીઓને દિરયાઈ માંદગીની ભટે ધરી દીધી, જેમાં રા સીસ
અને જેનીની કાળ પૂવકની શુ ષા છતાં ીમાન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન
પણ બાકી ન ર યા.
 ‘મોઝીક’ના ક તાનને બીમાર રવાસીઓની િચતં ા થતી. તણ ે ે માવજત
ટુકડીય િનયુ ત કરી હતી. ખાસ અસર તો વણથોભી લાંબી મુસાફરીને લઈને જ થતી
હતી, પણ કે ટન રોકાઈ શકે તમે ન હતુ.ં ગ ફ ઑફ સઈે ટ લૉરે સમાં કાળ
રાખવી જ રી હતી. બલે ે ટાપુને પસાર કરતાં મો ંઓએ મ તાનું ન ૃ ય આદયું,
યૂફાઉ ડલૅ ડના બરફીલા વાિરનું વતન વળી જુ દા જ રકારનું હતુ.ં પિ મી ઘાટના
ડેવીસ ટ્ રેઇટ થઈને રીનલૅ ડના પિ મી િકનારા તરફ પહોંચવાની સાવધાની
બહેતર િનપુણતાની કસોટી કરતી હતી. વચમાં કદીક મુસાફરી હળવી બની રહેતી, પણ
વચમાં વચમાં અને કદીક જ.
સાતમી ઓગ ટની સવારે કેપ ક ફોટનાં દશન થયાં. રીનલૅ ડની સીમા
સરહદ પૂવ બાજુ સમા ત થતી હતી. એટલ ે જ કેપ-ફારવલે નું નામ િવદાયનું બદં ર
પડ્ ય ંુ હતુ.ં આ જગાએ ઉ ર આટલાંટીકનાં મો ંઓ ખૂબી ભરેલી ઘૂમરીઓ માટે
ણીતા છે. યૂ ફાઉ ડલૅ ડ અને આઈસલૅ ડના આ અવળચડં ા ભાગને ‘વૉટસ ઑફ
ધી કરેિજયસ િફશસ’ તરીકે ઓળખવામાં આવ ે છે, કેમકે માથા ફરેલ માછીમારો જ આ
ે રમાં રવશ ે ે છે.
સુખદ રીતે રીનલૅ ડના પૂવ િવભાગથી ડરવાની જ ર ન હતી. ગમ ે તવે ા
જહાજોને ‘ ક વ’ના હુકમો આપતાં મો ંઓએ એક બાજુ ડી ગભ ં ીરતા ધારણ
કરી લીધી હતી. બી બાજુ છીછરા ટાપુઓ તરફના ડેવીસ ટ્ રેઈટ તરફ જહાજને
ભારેમાં ભારે ખૂબી ભરેલી કાળ રાખવી પડતી. તમે છતાં યારે દિ ણી વાયરાના વા
વાતા યારે જહાજને સરળતા રવાસીઓ બબડે કે ફફડે, રવાસ ચાલુ જ ર યો.
ઉપર આભ અને નીચ ે દિરયો, ‘કેમ રે પહોંચશ ે એ દિરયાનો પોિરયો’ કહેવતમાં ‘ યાં
રે પહોંચશ’ે મૂકવું જ ર બની રહેતુ.ં
રીનલૅ ડનો આ દિરયો કેપ ફેરવલે અને િડ કો આઈલૅ ડની વચમાં ચી
ચી કરાડો, પહાડીઓ, િસસિમયા િશલાવદં ૃ ોનો મિહમા ગાઈ રહે છે. ફારવલે અને
ફેરવલે માં વાભાિવક ફેર છે જ. ફારવલે િવદાયનો સૂર સભં ળાવ ે છે, ફેરવલે ખુશીની
શુભે છા પાઠવ ે છે. સક
ૈ ાઓના સક ૈ ાઓ જૂના આ તોિતગ ં પહાડો ભદે ી દેવદૂ તો કે
આકાશી અવધૂતો જેવા ભાસે છે. અહીં થઈને આગળ વધતાં જહાજને તમે ના
આશીવાદની જ ર રહે છે જ. આ પહાડીઓ બરફીલા પવનને અવરોધય ે ખરા અને
સૂસવાટા ભરેલા વળાંકોય તમે ને આપી દે. વીય સાગર રવાહના બરફીલા વાિર પણ
અહીંના આવાગમનને રોકતાં નથી, િશયાળામાંય નિહ.
લાંબ ંુ અતં ર કાપી ‘મોઝીક’ િગ બટ-બૅ સુધી આવી પહોં યુ.ં યાંથી થોડા
કલાકે તણે ે ગુ-લાબના પાણીને વદં ન કયા. અહીં રસોઈયાઓ મોટા જ થામાં માછલી
સિં ચત કરી શકે છે. રીનલૅ ડસનો અહીંની માછલી મુ ય ખોરાક છે. અહીંથી જહાજને
હો ટીનબગ તથા િ રિ યન શૉબ તરફ આગળ વધવાનું રહે છે. અહીં પલે ી
િસસિમયા પહાડી એવી ગીચ અને ચી છે કે િડ કો-બૅની બી બાજુ ન ંુ કંઈ પણ જોઈ
શકાતું નથી. અહીંથી જેઓ પાછા ફરી ય છે તઓ
ે હેલ, નારવાલ વોલરસ તથા િસલ
માછલીઓને પામી શકતા નથી. બિે ફન-બૅ સુધીનો દિરયો અહીં તમને કદી અવનવા
દિરયાઈ ખોરાકથી વિં ચત રાખતો નથી.
ટીમર મોઝીક તારીખ નવમી ઑગ ટ વહેલી સવારે િડ કો ટાપુ પર પહોંચી.
રીનલૅ ડના અવનવા અને નાના મોટા ટાપુઓનો આ પાણીની ઉપરનો પાણીની
વચમાંનો પાણીની અદં રનો િડ કો વ પે ન ૃ ય કરતો સમૂહ-નતક-વદં ૃ છે. અહીંન ંુ
મુ ય નગર ગુડહેવન ઉ ર િકનારા તરફ છે, જે મોટે ભાગે મદે ાની ભૂિમ ધરાવ ે છે. ઘર
પ થરોના નથી, કા ગ ૃહો છે, જેના છાપરા ઘ ડામરથી સધં ાયલે ા હોય છે. આ
રકારનો ડામર ઘરની બહારની લ િડયા દીવાલોને પણ જોડતો રહે છે.
ધૂમકેતુનો ધુમાડો જેમના ભે માં ભરાયો નથી, એવા બે નવજુ વાિનયાઓ
રા સીસ ગોડન અને શઠે ટેનફોડ આ કાળાં-હિરયાળા િનવાસ થાનોની ભૂિમકા
ખરેખર માણવા લા યા. ભૂરા લીલા લાલ કાળાં ઘ રંગોનો અહીં મિહમા હતો.
િશયાળાનું અહીંન ંુ વન કેવું હશ ે ? બન ે ે ણીને નવાઈ લાગી કે બરાબર
ં ન
ટોકહોમ અને કોપનહેગન જેવ ંુ જ. અમુક ઘરોમાં ફિનચર ઓછું હતું પણ
આરામદાયક સગવડો હતી જ. તમે ાં એક ડ્ રો ગ મ, એક ડાઈિનગ ં મ તથા
લાઈ રેરી સિહતની બી પૂરક સહેલ હતી. ‘ડેનીસ’નો અથ ‘સાં કૃ િતક’ થાય છે.
અહીંના સ ં કાર આદરણીય આિત યને વરેલા છે. અહીંનો વડો અિધકારી સરકાર
તરફથી િનયુ ત થાય છે, જેની મુ ય બઠે ક ઉપરનીવીકમાં રહે છે.
આ નગર બદં રના ારે, પાછળ િડ કો ટાપુઓના સમૂહને પસાર કરી,
‘મોઝીકે’ ૧૦મી ઑગ ટની સાંજના છ વાગે લગ
ં ર નાંગયા.
 ૧૭

ખરેખર અદ્ ભતુ હોય છે િમલન !

બરફ આ છાિદત આ દેશનું ખ ં નામ રીનલૅ ડને બદલ ે (ધવલ-ભૂિમ)
હાઈટ-બૅ ડ હોવું જોઈતું હતુ.ં રીનલૅ ડ જેવ ંુ નામ આ ટાપુદેશના મૂળ દશમી સદીના
શોધક ગોડફાધર ‘એરીક ધી રેડે’ પાડ્ ય ંુ હતુ.ં એ કે ડીનિે વયન સાહસવીર ઈ છતો
ે ા દેશવાસીઓ અહીં આવી આ રીનલૅ ડને વધુ રીન બનાવ.ે એરીકનું
હતો કે તન
સપનું સાકાર થયું ન હતુ.ં એવા હિરયાળા નામાિભમાનથી પણ કોલોની ટો આકષાયા
ન હતા. અ યારે અહીંના મૂળ આિદવાસીઓ સિહતની વ તી આશરે દશ હ ર જેટલી
હતી.
ં ાવતરણની જેમ પ ૃ વી પર અવતરણની વ ે છાએ
જો સોનરે ી ધૂમકેતુને ગગ
ઈ છા થઈ હોત તો તો જ ર તે ધરતીની આ જ ભૂિમ પસદં કરત. ઉપરનીવીક
વાસીઓ એ ધૂમકેતુને આકાશી શુભે છા જ માનતા હતા, પણ તમે ની િવનતં ી હતી કે તે
દૂ ર દિરયાને બદલ ે અહીંના કોઈ મદે ાન પર અવતરે.
અહીંની ધરતી કદાચ ધૂમકેતુ જેવા આકાશી પદાથો માટેની આમ ં રણ ભૂિમ
હતી. અહીંના િડ કો આઈલૅ ડ અને નોડનકો ડમાં રણ ધાતુ િમિ ત ઉ કા ખડં ો મળી
આ યા છે અને દરેકનું વજન ચોવીસ ટનથી ઓછું નથી. અ યારે એ ટોકહોમ
યુિઝયમમાં થાન ધરાવ ે છે.
નસીબજોગે જે.બી.કે. લોવ ે થોલ ે કોઈ ભૂલ કરી ન હતી, ધૂમકેતુ ઑગ ટ
મિહનામાં જ પડવાનો હતો અને છૂ ટ ધરાવતી અનુકૂળ જગાએ જ પડવાનો હતો.
યાંન ંુ ઉ ણતામાન ઠારિબદં ુ થી ઉપર હોય ! રીનલૅ ડની આબોહવા આ મિહનાઓ
દરિમયાન એ જ રકારની હોય છે. અહીંના બગીચાઓમાં થોડાક શાકભા અને ઘાસ
ઊગે છે. યારે આગળ ઉપરના રદેશમાં વન પિતશા ીઓ લીચી અને ટ્ રોબરે ી જેવાં
ફળ મળ ે વી શકે છે. િકનારાની આજુ બાજુ બરફ ઓગળે યારે પશુઓ માટેના ઘાસની
છત રહે છે. જોકે અહીં ગાય-બળદની સ ં યા સોએકથી વધારે નિહ હોય. હા, મરઘાં-
બતકાં અને બકરાં-બકરીની સ ં યા જોઈએ તટે લી ખરી. એમ તો રેઈિ ડયર ખરા
અને ાન િતની સ ં યાને કોણ રોકી શ યું છે ?
બ-ે રણ મિહનાની હળવી મોસમ પૂરી થતાં જ િશયાળો પોતાની લાંબી
રા રીઓ સિહત પડાવ જમાવ ે છે. વ રદેશના ઠંડા પવનના સૂસવાટા યારેક
બરફના તોફાનમાં પિરણમ ે છે. ઘાસ પરનાં મદે ાનો પરથી બરફની કણી જેવા સૂ મ
પદાથો ઊડતા નજરે પડે છે, જે રકારના માઈ રો કોપીક પરમાણુઓ નોડનકો ડમાંય
જોવા મળે છે.
સોનરે ી ધૂમકેતુ રીનલૅ ડની ભૂિમ ઉપર પડવાનો ન હતો એટલ ે એની
રીનલૅ ડની માિલકી બ ી શકાય કે કેમ, એ એક સવાલ હતો. ઉપરનીવીક દિરયાઈ
િકનારો જ નથી, એક ટાપુ પણ છે, બલકે ટાપુઓનો સમૂહ. ધૂમકેતુને પડવા માટેની એ
જગા નાની અને અગવડભરી જ કહી શકાય. ધૂમકેતુ જો પોતાનું િનશાન ચૂકી ય તો
તે બૅફીન-બન ે ા પાણીમાં જ પડી શકે. અહીં પાણીનું ડાણ બે હ રથી વધુ ફૂટની
ડાઈ ધરાવ ે છે. અહીંના દિરયાનું ડાણ પણ એટલું ખ ં જ. એટલ ે એવા મહા-
ડાણમાંથી નવ લાખ ટન વજનના ગોળાને બહાર કાઢવો એક અશ ય જ વાત બની
રહે.
મો યુર ડી નક ે ને એ િવષને ી િચતં ા હતી જ. ટીમરમાં તમે ની શઠે ટેનફોડ
સાથે દો તી થઈ હતી. તમે નો અને તમે ના અનુભવ તથા ાન પર િવ ાસ બસ ે તાં તમે ણે
એ િવષે તમે ની સાથે ચચા કરી હતી. બન ં ે નવા બનલે ા િમ રોએ એવું જ િવચાયું કે
જોઈએ, ીમાન લોવ ે થોલની આગાહી કેટલીક સાચી પડે છે ?
ધૂમકેતુ ડા દિરયામાં ખાબકે તો એનો સહુથી વધારે આનદં રા સીસ-
જેનીને હતો. બી જહાજો મોઝીકનું અનુકરણ કરી, ઉપરનીવીકની આજુ બાજુ
આમતમે જ ફેલાયા હતા. તઓ ે પોતાના લાંબા રવાસનું ઈનામ ઈ છતા હતા. એ
બધાંની તરફેણમાં એક જ રકાશ હતો. હા, અહીં અધં કાર ન હતો. ઉનાળાના
ચાળીસ રથમ િદવસો અને ચાળીસ પાછળના િદવસોમાં સૂરજ અહીંની િ િતજમાં
મડં રાતો રહેતો. એથી ધૂમકેતુને જોવાનો મોકો તમે ને ચો સ મળવાનો જ હતો.
જે.બી.કે. લોવ ે થોલની આગાહી મુજબ તો ધૂમકેતુ ઉપરનીવીક ડોક ટેશનની ન ક
જ ધામા નાખવાનો હતો.
આગમનના િદવસે ઘણાંબધાં રવાસીઓ પલે ા કા ગ ૃહોનું દૂ રથી અને
ન કથી અ યયન કરતા હતા. મુ ય મકાન રા ્રના સફેદ વજ અને રેડ- રોસ
િચ નથી જુ દં ુ તરી આવતું હતુ.ં અ રેના રીનલૅ ડવાસીઓએ એક સાથે આટલા બધાં
મહેમાનોને પધારેલા કદી િનહા યા ન હતા. તમે ના કા ગ ૃહોમાં વળી જોવા જેવ ંુ શું છે ?
અહીંની વ તી મોટેભાગે પિ મ કાંઠા પર હતી. વતનીઓ સહેજ ટં ૂ કા, મ યમ
કદના, ડા, મજબૂત આકાર રકારના હતા. તમે ના પગ ટં ૂ કા, હાથ નાજુ ક, કાંડા
વળી વધુ પાતળા હોવાથી નવાઈ પમાડતા.
તમે ના ચહેરા પહોળા તથા નાક બઠે ે લા, આંખો ઝાંખી બીલી અને ખચાવલે ી,
વાળ કાળા તથા બરછટ. તમે ની પરેખા એક રીતે િસલ જેવી લાગતી કે જેથી આકરી
ઠંડી સામ ે તમે ને ર ણ મળી શકે. પુ ષ- ી બન
ં ે એક જ રકારનો પોશાક પહેરતાં,
જેમાં બૂટ પાટલૂન ઝ ભા જેવો કોટ સામલે રહેતો. મિહલાઓ આકષક વરતાતી, વાળ
છ રીની જેમ રાખતી અને તમે ાં યાં જ મળી આવતી ત તની િરબીનો ખોસતી.
અગાઉની છૂં દણાંની ફેશન હવ ે રહી ન હતી પણ બન ં મે ાં હ નાચવા-ગાવાનો શોખ
કાયમ ર યો હતો. મનોરંજનનું એટલું જ સાધન હતું ! તમે નું પીણું પાણી, ખોરાકમાં
તા િસલ તથા અમુક રકારના ાન પણ માછલીઓ સાથે ખાઈ શકાતા. દિરયાઈ
વન પિત તથા એક રકારના બરે ી-ફળ તઓ ે ભોજન સાથે લતે ા. તા પય કે ખાણી-
પીણીમાં ખાસ કોઈ િવિવધતા ન હતી.
અહીંના થોડાએક સો િનવાસીને ઉપરનીવીક ટાપુ પર આવી પહોંચલે ા
આટલા બધાં રવાસીઓને જોઈને કૌતુક થયુ.ં તમે ાંય યારે તમે ણે કારણ યું યારે
ે પણ ઉ ેિજત થઈ ગયા. તમે ણે સોના િવષે સાંભ યું ન હતું એમ નિહ, પણ એટલા
તઓ
બધાં સોનાને લોકો કરશ ે શું ? તમે ને એમાંથી કંઈ મળવાનું નથી, અથવા મળે તોય તન ે ંુ
શું કરશ ે એ લોકો ? જ ર એ બધં ુ બી ઓ જ લઈ જશ,ે જુ ઓને લવે ા માટે જ અહીં
સુધી આવી લા યા છે તે એ બધાં ! ધારો કે અહીં રહે તોપણ બધું રા યની િતજોરીમાં
ચા યું જશ,ે અને પછી કદી બહાર નિહ આવ ે ! એ જ હોય ત,ે તમે નય ે સોનાનું કુ તૂહલ
થયુ.ં થોડુંઘણુયં મળી ય તો રીનલૅ ડ ગરીબોનું જ ર ભલું થઈ શકે.
દરિમયાનમાં િનણાયક ઘડી ન ક આવતી જ હતી. જો બી ટીમરો આવી
પહોંચ ે તો ઉપરનીવીક બદં ર બધાંને કેવી રીતે સમાવી શકશ ે એ ર ઊભો થવાનો જ
હતો. સાથે જ જેઓ પહેલાં આવી પહોં યા છે. તઓ ે ઠેઠ સુધી રહેશ ે ખરા ? એ બીજો
ર હતો. સ ટે બર શ થતાં જ િશયાળો શ , િશયાળો શ એટલ ે બરફ શ .
બફે ીન-બૅ અશ ય બને જ. જનારને દિ ણ તરફથી જ જવું પડે, કેપ ફેરવલે પાર
કરીન,ે યાં મ થઈ ગયલે ો બરફ સાતથી આઠ મિહના જહાજોને કેદ જ કરી રાખ,ે
ે સલામતી સાથે નિહ જ.
તય
જે રહી ય તે રવાસીઓને ટાપુની િવકટતાનો સામનો કરવો જ પડે.
ખડકાળ પહાડી, ખડકીલી ખીણ, વચમાં વચમાં મદે ાનો, પાછી ટેકરીઓ. ચાલ ે તો કેટલું
ચાલ,ે યાં સુધી ચાલ,ે કેટલ ે દૂ ર ચાલ ે ? અણીદાર બરડ ઘાસ વાગત કરે, છોડવાઓ
જે કદી વ ૃ બનનાર ન હતા, બદં ર નાના અને ભૂલા પાડી દે તવે ા, આકાશ મોટે ભાગે
ઘૂધં ળં ુ રહે, પૂવના તોફાની પવનો ગાઢ વાદળોને ખચી લાવ.ે ઉ ણતામાન કદી ૫૦
િડ રી ફેરનહેઈટથી ઉપર ય નિહ, રવાસીઓને આરામ િવરામ ખાણીપીણી માટે
જહાજ પર પાછા પહોંચવું જ પડે. નામ ગુડહેવન, પણ ન મળે ગુડ ફુડ, ન મળે ગુડ
િવસામો. દૂ ર નીકળી ગયા હોય તો પાછા ફરવુયં મુ કેલ.
 મોઝીકે લગ
ં ર ના યાને પાંચ િદવસ થઈ ગયા હતા. યારે ૧૬મી ઑગ ટના
રોજ છે લી ટીમર ઉપરનીવીક બદં રે આવી લાગી. આકીપલે ગ ે ોના નાનાથી વધુ નાના
ટાપુ સમૂહોને પાર કરતું એ જહાજ અનુકૂળ થળની શોધમાં અહીં સુધી આવી લા યું
હતુ.ં કૂ વાથભ
ં ઉપર યુનાઈટેડ ટેટ્ સ ઑફ અમિે રકાનો વજ ફરફરતો હતો. એમાં
તા નવા ઉ સુક રવાસીઓની ઝાંખી થઈ શકતી હતી. સવારના અિગયારેક વાગે
હ જહાજ લગ ં ર નાખે કે તરત જ તમે ાંથી ટાપુ પર પહોંચવા એક યિ ત અધીરી
વરતાતી હતી. જહાજની નાની હોડીમાં, તણ ે ે આ રહ કરીને આગળ અને રથમ બઠે ક
લીધી. એ ીમાન હાફ, બો ટન ઓ ઝરવટે રીના અિ રમ અ વષે ક ખગોળશા ી
ટાપુ પર પગ મૂકતાં જ તમે ણે વહેલી તકે ઉપરનીવીકની સરકારી કચરે ી પર પહોંચી
જવાની પરે વી કરી. જતાંની સાથે જ તમે ણે મો યુર ડી નક ે ને સદં ે શો પાઠ યો.
નકે ી તરત જ હાજર થયા. બધાંના ચહેરા પર િચતં ા ફરી વળી. શું ઘૂમકેતુએ પાછી
પોતાની ખ બદલી હશ ે ?
પણ હાજર રહેલાઓને જણાવવામાં આ યું કે જે.બી.કે. લોવ ે થોલની
ગણતરી સાચી જ છે. ીમાન હાફનું આગમન ધૂમકેતુના ઉ રાયણ વખતની હર
રકારની કાળ રાખવા માટે જ થયું છે. તઓ
ે દરેક બાબતના િનરી ક રહેશ.ે
૧૬મી ઑગ ટ હવ ે પછીના ૨૪ ૩ કલાકમાં ધૂમકેતુ રીનલૅ ડની ભૂિમ પર
લૅ ડ કરશ.ે
‘િસવાય કે એ દિરયાને ઠેઠ તિળય ે પહોંચી ય નિહ.’ રા સીસ જેનીએ
એક સાથે િવચાયુ.ં
રણ િદવસ કંઈ લાંબો સમય ન હતો, છતા રાહ જોવાની વાત અકળાવી
મૂકતી હતી. કેમકે અહીં સમય પસાર કરવાનું કોઈ સાધન જ ન હતુ,ં ઉ સુકો પોતાના
જડબાં તૂટી ય યાં સુધી બગાસા ખાતા હતા, એ જ સમયપાલનનું મા યમ હતુ.ં
તમે છતાં એ બધાંમાંનાં એક ીમાન પૂરી િલ જત માણતા હતા. ખુશ હતા.
એ હતા ીમાન શઠે ટેનફોડ. દુ િનયાભરની અજબગજબની મુસાફરીઓ પાર
પાડનાર એ શોખીન િવ રવાસીને ગમત કેમ શોધી કાઢવી, એ કળા લ ય હતી. સાથી
શોધવામાં ઝાઝી વાર થતી નિહ.
એમની ગ મતનય ે ગ મત સૂઝે એવી એક રિતભા ઓરેગોન પરથી આવલે ી
નાની હોડીમાંથી જમીન પર આવવા લાગી. સજ ં ોગ કહો કે જે કહેવું હોય તે કહો,
ીમાન ટેનફોડ ઉતા ઓને ઊતરતા િનહાળી ર યા હતા, યારે જ એક
તરવરાટવાળી નવયુવતી તમે ની નજરે પડી. આંખને િવ ાસ ન બસ ે ે એવી જ ઘટના
ે ા તટ થ ભાવ સાથે અિભવાદન કયું : ‘કુ મારી
હતી. તમે ણે ખુશી કે નાખુશી વ ચન
આકિડયા વોકર જ કે ?’
 ‘િમ ટર શઠે ટેનફોડ જ કે ?’ એ ચચ
ં ળ મિહલાએ એવી જ રીતે
આ યચિકત થઈને સાચું પૂછ્ય.ંુ
‘આવા અવાવ અ યા ટાપુ ઉપર આપને ફરી મળવાનું થશ,ે િમસ
આકિડયા ! એનો તો મને વ નય
ે યાલ આ યો ન હતો.
‘તમને કદીય મળી શકીશ,’ આકિડયા બોલી ઊઠી, ‘એવું તો મ કદી સપનુયં
સે યું ન હતુ.ં ’
‘કદાચ અક માતનું નામ જ િજદં ગી હશ.ે હા કેમ છો િમસ આકિડયા ?’
‘એકદમ ફાઈન િમ ટર ટેનફોડ અને આપ ?’
‘સરસ જ વળી.’
ં ે પહેલી વખત મળતાં હોય એમ જ વાત કરવા લા યા.
યારબાદ બન
‘તો હ એ પડયો નથી ખ ં ?’ િમસ વોકરે આકાશ તરફ જોઈને પૂછ્ય.ંુ
‘ ના. એ હ હવામાં જ તરે છે, પણ એ નીચ ે આવ ે છે એમ જ સમજોન.ે ’
‘એ વખતે હંુ હાજર રહેવા માગું છું .’ બાનુએ પૂરા ચાપ ય સાથે ક યુ.ં
‘હંુ પણ.’ ીમાન શઠે ટેનફોડ ટહુકો પૂયો.
દુ િનયા દેખવાની દાની િદલાવરી ધરાવતા એ બન ે ંુ આ િમલન િવિચ ર પે
ં ન
સિચ ર હતુ.ં બન
ં ે જૂના િમ રો કદાચ ન હતા અથવા મટી ગયા હતા, પણ બન ં ે વ ચે
ઓળખાણ તો હતી જ.
એ ખ ં કે કુ મારી આકિડયાને શઠે ટેનફોડમાં પોતાનો ‘આદશ’ રા ત
થયો ન હતો. પણ આકિડયાને ઓળખનાર કહી શકે કે એવો કોઈ ‘આદશ’ આ ધરતી
પર હતો જ નિહ. તે અગાઉ નિહ, તે પછીય નિહ. ‘પહેલી નજર’ના રેમમાં એ બાનુ
માનતી ન હતી અને રેમમાં પડીને કે છૂ ટા થયા બાદ ગીત ગાયા કરનારી એ હરગીઝ
ન હતી.
એક િવ ાસુ અનુભવ બાદ તન ે ે લા યું કે ‘લ ન’ શ દ જ તન
ે ે અનુકૂળ
નથી અથવા તે ‘લ ન’ને લાયક નથી. શઠે ટેનફોડનુયં એવું જ. ઉપરથી ટેન તો
કોઈને દુ :ખી જોવા ટેવાયલે ા જ ન હતા. પોતાના અિ ત વથી અથવા યવહાર કે
ાસો છ્ વાસથી આકિડયાને તકલીફ થતી હોય અને એની ઈ છા છૂ ટી થવાની હોય તો
ભલ ે એ રા રહે. પણ તણ ે ે આકિડયાને મ ૃિત પોતાના મનમાં અનામત સઘં રી રાખી
હતી.
 આકિડયાને િવચાર કરતાં લા યું હતું કે તન
ે ી પોતાની ફો યુલા મુજબનો કોઈ
‘પિત’ છે જ નિહ. જેવો છે તવે ો, જેટલો છે તટે લો ટેન જ કદાચ ઠીક હતો. પણ જે
થયું તે થયુ.ં
કોઈ પણ તના આરોપ આ ેપ વગર બન ં ે છૂ ટા પડ્ યા હતા. છૂ ટા થયા
ે ે એકબી માટે માન હતુ,ં યાદ સાથે રમવું બન
ં ન
છતાં બન ે ે ગમતુ.ં
ં ન
ીમાન શઠે ટેનફોડ પોતાની મર પડે યાં ઘૂમતા ર યા, િમસ આકિડયા
યાં કૌતુક જોવા મળે યાં રમણ કરતી રહી. બન ે ા અવનવા રવાસ-શોખને લઈને
ં ન
જ બન ં ે જણા રીનલૅ ડ પધાયા હતા. અને મ યા જ છે યારે અ યા દેખાવાનો શો
અથ ? એ રકારના પૂવ રહો, નાદાન રકારના અધૂરા માનવીઓ જ રાખ,ે આ બે
જેવા ખાનદાની િવચારધારા વાળા નિહ જ.
ીમાન ટેનફોડ પોતાની સવે ાઓ િમસ આકિડયા માટે રજૂ કરી દીધી અને
ં ોચ ે વીકારી લીધી. અ યારે બન
આકિડયાએ તે િવના સક ે ંુ લ ધૂમકેતુ તરફ હતુ.ં
ં ન
કલાકો પસાર થતાં અહીં આવલે ા રવાસીઓની ઉ ેજના વધતી જતી હતી.
લાગતા વળગતાની અધીરાઈની વળ ન પૂછો. એવા અજિં પત આ માઓમાં મુ ય હતા
ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન. એ બન ં ે હ ધૂમકેતુને પોતાનો –
પોતાનો જ માનતા હતા અને હાથમાંથી ના છૂ ટી ય તવે ી કામના કરતા હતા.
‘એ કોઈ પણ સજ ે ા ઉ ચાર હતા.
ં ન
ં ોગોમાં ટાપુ ઉપર જ પડવો જોઈએ.’ બન
‘અને બીજે નિહ જ, બહાર તો નિહ જ નિહ’, તમે ની ખાસ રાથના હતી.
તમે ને હવ ે બી ઓ ઉપરાંત રીનલૅ ડ ગવનમ ે ટનોય ભય લાગવા માંડ્યો હતો.
આ… આ… આ યો જ સમજો, પડ્ યો જ જુ ઓને ! હાથમાં હતો અને છતાં
દૂ ર લાગતો હતો એવો બધાંનો હૈયા-ઉચાટ હતો.
તારીખ ૧૬મી અને ૧૭મી કોઈ તની ખાસ ઘટના વગર પસાર થઈ ગઈ.
કમનસીબે હવામાને એકદમ પલટો ખાધો. ઉપરથી ઉ ણતામાન સાવ નીચ ે અને નીચ ે
જવા લા યુ,ં ણે િશયાળો જ શ થઈ ગયો ! દિરયાિકનારાના પહાડ-પહાડીઓ
બરફથી છપાઈને ધવલ પ ધારણ કરવા લા યા. એ તરફથી યારે પવન નીચ ે
પહોંચતો યારે ટાઢ કાંટાની વાડ બનીને ચૂભવા લાગતી. લોકોને હં ૂ ફ શોધવા જહાજ
તરફ દોડવું જ પડતુ.ં જ િરયાત વગરના કોઈ માનવીને આ આ રમણનો સામનો
કરવાની િહંમત ન હતી. તમે ની ઉ સુકતાનો અતં આવ ે કે તરત જ તઓ ે દિ ણ તરફ
રવાના થવા તયૈ ાર હતા.
પોતાના ખ ના પાસ,ે પોતાના હ નું ર ણ કરવા આ વન દાવ લગાવીને
ં ે િજદ્ દીઓને ખાતર રા સીસ તથા જેનીને પણ કારમું
ં ે હરીફો બઠે ા હતા. એ બન
બન
ક સહન કરવું પડતું હતુ.ં તઓ
ે એ ક ને પોતાના રેમની તપ યા માનતા હતા. જો
કોઈ રેમનો દેવતા કે રેમની દેવી હશ,ે તો જ ર આ બન ે ી રણય ભાવનાની કદર
ં ન
કરશ ે જ.
ઑગ ટની ૧૭મી અને ૧૮મી વ ચન ે ી રાતે આચી પલગે ો પરથી એક તોફાન
પસાર થઈ ગયુ.ં વીસ કલાક અગાઉ બૉ ટન ઓ ઝરવટે રે ધૂમકેતુના દશન કયાં
હતાં, તન
ે ી ગિત ઓછી થતી અનુભવી હતી. પણ તોફાને એવું જોર કયું કે એ ધૂમકેતુ
જ તોફાનમાં ખચાઈ ઘસડાઈ જશ.ે ૧૮મી ઑગ ટ સુધી કોઈ શાંિતના અણસાર
વરતાયા નિહ. તમે ાંય રા રી અગાઉની સાંજે એવો ઝઝ ં ાવાત ફૂંકાયો કે બધાં જ
જહાજના કે ટનો સાબદા થઈ ગયા. અમુક જહાજો જવા માટેની તય ૈ ારીમાં પડી ગયા,
પણ મધરાત બાદ બધું હળવું થવા લા યુ.ં બી સવારે એટલ ે કે પરોિઢય ે પાંચ વાગે તો
રવાસીઓ પણ ગલે માં આવી ગયા.
આજ તારીખ, ૧૯મી ઑગ ટ ન હતી, કે જેની ધૂમકેતુના ધરતી- પશ માટે
હેર થઈ હતી ?
સાંજના સાત વાગે જુ દી જ તનો અવાજ સભ ં ળાયો. એવો જોરદાર ધમાકો
થયો કે આખો ટાપુ હચમચી ઊઠ્ યો. અહીંનો એક આિદવાસી નાગિરક પડતો આખડતો
એટલા જોરથી મો યુર ડી નક ે ના સરકારી િનવાસ થાને પહોં યો કે તને ા
બોલવાનાય હોશ ર યા ન હતા. તોફાની મો ંઓ અને ભારે ભરતીની આગાહી
આપવાની ફરજ તન ે ે માથે હતી.
ઘૂમકેતુન ંુ આગમન થયું જ હતુ.ં ઉપરનીવીક ટાપુની ઉ ર-પિ મ િદશાએ
સોનરે ી રકાશ ફેલાયો હતો.
 ૧૮

ક વ ! યાં છો યાં જ !!
ધડબડાટી શ . દોડમદોડ શ . ણે રેસ ઝામી. જેવા રવાસીઓ તથા
િનવાસીઓમાં સમાચાર ફેલાયા કે દોડો જ દોડો. જહાજમાંથી કૂ દી કૂ દીને રવાસીઓ
ધસમસવા લા યા, અરે કેટલાક ખારવા ખલાસીઓ પણ ભા યા. પલે ા સદં ે શવાહકની
પાછળ દિરયાનાં મો ંની જેમ માનવમો ં જ પૂરી ગિતથી વહેવા લા યા.
બધાં એટલ ે કે બધાં જ ધૂમકેતુ તરફ ધસી જતા હતા યારે એક ન સમ ય
તવે ી ઘટના બનતી હતી. ધૂમકેતુના ધમાકાને કોઈક સક ં ે ત માની લીધો હોય એમ એક
જહાજે લગ ં ર ખચી લીધા. અગાઉથી જ એ ટીમર ધુમાડો કાઢતી હતી. ણે કોઈ
પૂવતય ૈ ારી ના રાખી હોય ! લગામ ખચાતાં જેમ ઘોડો ઊછળે એમ જહાજ ઉઘાડા દિરયા
તરફ દોડવા લા યુ.ં થોડુંક વધુ યાંિ રક ખૂબીવાળં ુ એ જહાજ હતુ.ં જોતજોતામાં તે પલે ી
ટેકરીઓ અને પહાડીઓની પાછળ અદૃ ય થઈ ગયુ.ં
નવાઈ લાગે એવી જ વાત હતી. ઉપરનીવીક તરફ બધાં ધૂમકેતુના સમાચાર
અને દશને જ આ યાં હતાં. યારે દશનનો સમય થયો યારે જ એ જહાજે વળતી દોટ
મૂકી ? જોકે બી િદશામાં આગક
ે દમ બઢાવતા કૂ ચયા રીઓમાંથી કોઈને આ િવદાયની
ખબર પડી નિહ. કોઈનું યાન જ એ તરફ ન હતુ.ં સાચું પૂછો તો કોઈ એ તરફ
જોવાય તયૈ ાર ન હતુ.ં
ચલો જ ચલો. દોડો જ દોડો. જેટલી જલદી જઈ શકાય એટલી જલદી પહોંચી
જવા માટે બધાં ધસમસી જતા હતા. એમાં મા ર પુ ષો જ ન હતા, ીઓ અને
બાળકોય હતા. ધ ામુ ીનો પાર ન હતો. હડસલે ા હડસલે ી સહજ હતી. કોઈને તમે ાં
સ યતા બહારનું દશન દેખાતું ન હતુ.ં
આ બધાં ઉચાટ અને ઊહાપોહમાં એક ીમાન પૂણ શાંિતથી ચાલતા હતા.
દરેક સજં ોગો અને પિરિ થિતમાં શાંત અને વ થ રહેતા એ હતા ીમાન શઠે
ટેનફોડ. દુ િનયાના કોઈ ધમાકા ભમાકા કે કંપ એમને કંપાવી શકે તમે ન હતુ.ં આવા
ધસમસતા વાતાવરણમાંય તમે ણે િમસ આકિડયાને શોધી કાઢી. ધૂમકેતુ જેવી
અચરજભરેલી ઘટના બન ં ની વાત ન હતી !
ં ે સાથે જુ એ એ અનરે ા ઉમગ
‘છેવટે એ પડયો ખરો, િમ ટર ટેનફોડ !’ શઠે નું વાગત કરતાં
આકિડયાએ ક યુ.ં
 ‘હા. પડયો. પડયો જ.’ સાથીએ સહકારી ટહુકો ઘૂટં ્ યો.
આ જ શ દો ઉ ર-પૂવ તરફ ધસી જતાં તમામ લોકોની ભ પર હતા. પાંચ
જણાએ આગળ રહેવાનું થાન મળ ે વી લીધું હતુ.ં તઓે ણે લ કરના સન ે ાનાયકો
હતા. સહુથી પહેલા હતા મો યુર ડી નક ે . તમે નું અિધકૃ ત થાન તમે ને આગળ
રહેવાની સગવડ કરી આપતું હતુ.ં યારબાદ ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર
હડ સન પોતપોતાના સાથીદાર રા સીસ અને જેની સાથે મોખરે રહેતા હતા.
‘મોઝીક’ ટીમરની જેમ જ આ નવલોિહયાએ સામસામા ડોસાઓની સવે ા અને કાળ
ચાલુ રાખી હતી. જેની પોતે સાચી પુ રવધૂ હોય એમ વડીલ ી િડન ફોરસીથનો યાલ
રાખતી હતી અને રા સીસ ણે કે ડૉ ટર હડ સનનો પુ ર-જમાઈ કે જમાઈ-પુ ર
હોય એમ તમે ની હં ૂ ફાળી સવે ામાં સલં ન હતો. બન ં ે હરીફોને સાથે કોણ છે એની પરવા
ન હતી. બન ં ે િવરોધી છેડાઓ ન ક-ન ક ચાલી ર યા છે તે તરફેય તમે નું લ ન
હતુ.ં તમે નું લ તો એક જ હતું : ધૂમકેતુ, સોનરે ી ધૂમકેતુ. એટલ ે નવયુવાન યુગલ
તમે નું ખાસ યાન રાખતું હતુ.ં
‘ રિતિનિધ આગળ પહોંચી જઈન…ે ’ દોડતી દશામાં ી ફોરસીથે ક યુ,ં
‘જ ર ધૂમકેતુનો કબજો લઈ લશ
ે .ે ’
‘પોતાની મુ ીમાં એને જકડી લશ
ે ે !’ ડૉ ટર ીએ સાથે ચાલતાં રા સીસ
ગોડનને ક યુ.ં
‘પણ એથી કંઈ હંુ મારો હ જતો નિહ ક ં.’ ફોરસીથ એ ફોસપૂવક
જેનીને ક યુ.ં
‘હંુ પણ નિહ’, ડૉ ટરસાહેબ ગર યા, ‘આખરે એ ધૂમકેતુ જેના બાપનો
છે, એના જ બાપનો રહેશ,ે બી નો નિહ જ.’
દુ મન જેવા બનં ે એકબી સાથે અ ણી રીતય
ે વાતો કરતાં થયા હોવાથી
રા સીસ અને જેનીને મનોમન આનદં થતો હતો. રી પ ની ઉમદે વારીએ બન ે ે
ં ન
ન ક આવવાની ફરજ પાડી હતી.
અ યારે કુ દરતી વાતાવરણ પણ કૃ પાવતં દેખાવા લા યું હતુ.ં તોફાન લગભગ
શમી ગયું હતું તથા પવને દિ ણ તરફનું ખ ફેરવી લીધું હતુ.ં સૂરજ િ િતજ પર
મડં રાતો હતો પણ વાદળની વચમાંથી હસી દેતો હતો. વરસાદ ન હતો, પવનમાં ગિત ન
હતી અને ઉ ણતામાન ફરીથી પચાસની આસપાસનું થઈ ગયું હતુ.ં
ડૉક- ટેશનથી ગતં ય થાન સુધી પહોંચતાં સા ં એવું અતં ર કાપવાનું હતુ.ં
ઉપરનીવીકમાં કોઈ વાહન તો હતા જ નિહ, એટલ ે બધાંને માટે પદયા રા અિનવાય
હતી. ઊબડખાબડ માગ કંઈ મુ કેલી સજતો ન હતો. હા, વચમાં આવી જતાં મદે ાની
ભાગમાં ઝડપ વધારી શકાતી. ધૂમકેતુ પલે ી નાની મોટી પહાડીની બી બાજુ એ પડયો
હતો અને જરાય દેખાતો ન હતો.
સદં ે શવાહકે પથ રદશકનું િબ દ મળ ે વી લીધું હતુ.ં તમે ની પાછળ સ ાધારી
રિતિનિધ પછી બન ં ે િવરોધી િમ રો, જેની તથા રા સીસની સાથે ફોરસીથ મહાશયનો
સાથી ઓિમ રોન સામલે થઈ ગયો હતો, અને પાછળ પાછળ હતાં કુ તુહલ જગવતાં,
કૌતુક માણતાં ટોળાં. રવાસીઓના એ જ થામાં ધ ે ચઢવાની કોઈ ખવે ના ન
રાખનાર િમ ટર શઠે ટેનફોડ અને િમસ આકિડયા વોકર સહુથી પાછળ હતા.
હે ટન વ ૈ ાિનકોના િવવાદથી એ બન
ં ે અ ણ ન હતા. ીમાન ટેનફોડની
દો તી રા સીસ સાથે ‘મોઝીક‘માં જ થઈ ગઈ હતી અને તણ ે ે ટેનને ઉપર ઉપરથી
બધી ‘અદં રની વાતો’ કહી દીધી હતી.
‘આવા િવવાદો તો આમ જ દૂ ર થઈ જવા જોઈએ.’ યારે િવગતો ણી યારે
કુ મારી આકિડયાએ અિભ રાય ય ત કયો.
‘એમ જ થવું જોઈએ.’ ટેનફોડ હકાર ઉ ચાયો.
‘એક વખત શ આત થાય’, આકિડયાએ કહેવા માંડ્ય,ંુ ‘પછી બા
સુધરતી જ જતી હોય છે. િમ ટર ટેનફોડ, ખ ં કે નિહ ? કયા લ નમાં મુ કેલી અને
િચતં ાઓ નથી આવતી ? વપસદં ગીના લ નને બદલ ે કૌટંુ િબક લ નોમાં સુધારાની
શ યતા વહેલી રહે છે.’
‘આ તમારો અિભ રાય છે કે િમસ વૉકર ?’
‘હા. મારો જ.’
‘ખ ં છે.’ ટેનફોડ ક યુ,ં ‘આપણો જ દાખલો લોન.ે પાંચ િમિનટ.
ઘોડાઓનું લ નિસહં ાસન. હાથ િમલા યા.’
‘છ અઠવાિડયાંમાં જ હાથ છોડી દીધા.’ આકિડયા બોલી ઊઠી. હસીન,ે ‘પણ
મને ખાતરી છે કે િમસ જેની હડ સન અને િમ ટર રા સીસ ગોડન એક થઈને જ
રહેશ,ે કેમકે તઓ
ે ઘોડે ચઢીને પરણતા નથી.’
ં ત ર ય વાતો દરિમયાન આકિડયા- ટેનફોડ ધૂમકેતુને ભૂલી ય
આવી અગ
એ વાભાિવક હતુ.ં તઓ
ે તો રા સીસ જેની, જેની- રા સીસ અને દેવદૂ ત સમા
યાયાધીશ જજ ીમાન રોથની જ વાતોમાં લીન-ત લીન હતા.
ચાલવાની મઝા હતી. આછા ઓછાં વ ૃ ો, ડરીને ઊડી જતાં પ ીઓ, સૂરજની
તડકી-છાંયડી, હવામાન રફુિ લત. ઉપરનીવીકનું આ વાતાવરણ નવયુવાનો માટે તો
રો સાહક જ હતુ.ં
 લગભગ રી ભાગની મજલ કપાઈ ચૂકી હતી. હવ ે એકાદ માઈલનું જ
અતં ર બાકી હતુ.ં સદં ે શવાહકનું આ ાસન હતું કે, ‘હવ ે આ દેખાયો ગોળો’, તમે છતાં
એકધા ં લાંબ ંુ નિહ ચાલવા ટેવાયલે ા રવાસીઓને ઘડીક આરામની જ ર લાગી.
ે પરસવે ે રેબઝેબ થઈ ગયા હતા, સૂરજ કરતાંય ચ ે ાસે ચા યા કરવાને
તઓ
લઈન.ે પણ તાપ લાગવા જ માંડ્યો હતો. ણે કોઈ ઉ ણ કિટબધં માં આવી લા યા હોય
એવું ચો ખું લાગતું હતુ.ં ઉપરનીવીકનો આ ભાગ આટલો ઉ ણ કદી હોતો નથી.
ે જેમ જેમ આગળ વધતા હતા તમે તમે તાપ વધતો જ જતો હતો. આપણે
ઉપરાંત તઓ
કોઈ સળગતા ભ ાની વધુ ન ક જતા હોઈએ તવે ો અનુભવ હતો.
‘ધૂમકેતુના પડવા સાથે તો આ ગરમીને સબ
ં ધં નથી ને ?’ િમ. ટેનફોડ
ગ મત કરી.
‘જો તમે હોય તો’, આકિડયા એવા જ આનદં ભયા વરમાં બોલી ઊઠી,
‘ રીનલૅ ડ વાસીઓ ફા યા જ સમજો.’
‘સઘં ષના ઉ ણતામાનમાંથી પસાર થયલે ો ધૂમકેતુ’, બો ટન ખગોળશા ી
ીમાન હાફ ક યુ,ં ‘આટલો જલદી ઠંડો ન પડે એ સમ શકાય તમે છે. તન ે ા
રેિડયશે નની ગરમી જ ફરતે ફેલાતી હોવી જોઈએ.’
‘તો શું ?’ સહેજ અકળાયલે ા સુખી માનવી ટેનફોડ પૂછયુ,ં ‘એ ીમાન
ધૂમકેતુ ઠંડા થાય યાં સુધી આપણે રોકાઈ જવું જોઈએ ?’
‘જમીનને બદલ ે બીજે પડ્ યા હોય એ ીમાન ધૂમકેતુ’, રા સીસ ગોડને
અટકળ કરી, ‘તો તો અ યાર સુધી ઠંડા થઈ જવા જોઈએ.’
પરસવે ાથી માલ અને વ ો ભીંજવનારા મા ર તે જ ન હતા. મો યુર
ે , િમ ટર હાફ તથા બી બધાંની પણ એ જ દશા હતી. રીનલૅ ડની ભૂિમએ
નક
આટલો ઉકળાટ કદી અનુભ યો ન હતો.
સહેજ શાતા થતાં જ લ કરે ફરીથી કૂ ચકદમ શ કરી. પાંચસોએક વારની
પિર મી દડમજલનું ણે ઈનામ મ યું જ. પહાડીઓની દીવાલ તથા વળાંકો પાર કરતાં
જ ધૂમકેતુનાં દશન થયાં. સોનરે ી ધૂમકેતુ પોતાના ચળકાટભયા ઝળહળાટથી
વાતાવરણની આંખો આં નાખતો હતો. અજ ં નશલાખા જેવ ંુ એ દૃ ય એટલું જોખમમાં
તથા આકષક હતું કે આંખો બધં કરીન,ે આંખ પર હાથની છાજલી કરીને પણ જોનાર
ધસમસતા જ ર યા.
પણ એ રીતે બસોએક વાર ચા યા હશ ે અને તમામ ે તમામનો એક મોટા તા
પૂણિવરામ આગળ થોભી જવું પડ્ ય.ંુ હો ટ ! આ વખતે ધૂમકેતુની ગરમી ન હતી, પણ
બીજો જ કોઈક અ યો અવરોધ હતો. એવો અવરોધ કે જેની આ િદશામાં, આ
જગાએ, આ ભૂિમમાં ક પના જ ન થઈ શકે.
શહેરની લોખડં ી તાર-કાંટાની વાડ હતી. એક નિહ, રણ રણ ફે સની
યવિ થત હરોળ હતી. ઠેઠ દિરયાની અદં રથી નીકળીને આગળ ઉપર ઘણે દૂ ર સુધી
પહોંચતી કાંટાળી એ વાડને નવાઈ નિહ તો બીજુ ં શું કહી શકાય ? એ વાડને થોડે થોડે
અતં રે ચાણ પર અને પ રીતે અ ં રે માં રે ચમાં ડેિનશમાં વાંચી શકાય તવે ી
રિતબિં ધત ચતે વણી હતી. મો યુર ડી નક ે એવા એક સૂચના-પાિટયા સુધી પહોંચી
ગયા અને તમે ણે વાં યું :
ખાનગી િમલકત
ર તો બધં છે
અ યા અહીં ? આવા અવાવ અમાનવીય અણદીઠ િવ તારમાં ખાનગી
િમલકત ? રાઈવટે રોપટી ? ભ ૈ આ તો કોઈ અજબની જ નિહ, ગજબની જ વાત
કહી શકાય. ભૂમ ય સાગરના સૂરજછાયા દિરયાિકનારાઓ પર, કે સહેજ ઝાંખા
ધૂધં ળા બી દિરયાિકનારાઓ પર ‘ખાનગી િમલકતો’ સમ શકાય છે, દેખી શકાય
છે, અનુભવી શકાય છે, પણ આવી બીનઉપ ઉ, ખડકાળ કોઈ કામની નિહ, એવી આ
જગા પર કોઈ ‘ખાનગી િમલકત’ વસાવ ે કે ધરાવ ે એનો શો અથ ?
પણ એ મો યુર ડી નક ે નો ર ન હતો. હોવી જોઈએ કે નિહ હોવી
જોઈએ, એ વાત જવા દો પણ અહીં ખાનગી માિલકીની િમલકત હતી, તે અવરોધતી
હતી, આગળ વધતાં અટકાવતી હતી. એક સરકારી અિધકારી ખાનગી િમલકતનું
સ માન કરવા બધં ાયલે ા છે. કોઈ પોતાની ‘ખાનગી િમલકત’નો દાવો કરે તો, િવ
નાગિરક વ પણ તને ંુ એકદમ ઉ લઘ ં ન કરવા ન દે.
અહીં તો ખાનગી માિલક લોકોને એ બાબતનો યાલ આવ ે એની પણ પૂરેપરૂ ી
અને ચોકસાઈભરી કાળ રાખી હતી. ‘ર તો બધં છે’ જેવી કડેડાટ િ રભાષી સૂચના
માિલકની ગ ૃિતની િનશાની હતી. માિલક ઈ છતો જ હતો કે કોઈ એ સૂચનાનો ભગ ં
ન જ કરે. મો યુર ડી નક ે િવમાસણમાં મુકાઈ ગયા. રોકાવું કોઈ રીતે પરવડે તવે ંુ હતું
જ નિહ અને સમ ર સુસ ં કૃ િત સ માનને શોભે તવે ા માિલકી હ ને ફગાવી દઈ,
યાયની વાડ કૂ દી, ઓળંગી જવી, એ શું માનવીય કાનૂનિવદ્ ને માટે શોભા પદ ખ ં ?
પાછળનો ગણગણાટ પહેલાં બણબણાટમાં ફેરવાયો અને પછી હેર શ દો
વાતાવરણમાં ફકાવા લા યા. પાછળના ધ ાથી આગલી હરોળ પણ ધકેલાતી રહી.
અ યા અહીં એક ચા અવનવા યય ે ખાતર દુ િનયા આગળ વધી રહી છે, અને તન
ે ે
રોકનાર આ વળી કયા લોકો છે ? વાત સમ વવામાં આવી તોય પાછળવાળા સમ યા
નિહ. હોબાળો વધતો ગયો. દરેક માનવી યિ તગત પે પોતાનો રોષ રગટ કરતો
ર યો.
અ યા શું આપણે અહીં જ થોભી જવાનું છે ? સકડો હ રો માઈલની
અિનિ ત િવકટ યા રા બાદ એક કાંટાની વાડ શું આપણને ઈથે જ ારકાની ફરજ
પાડશ ે ? એ જે માિલક હોય ત,ે શું એ ધૂમકેતુનોય માિલક છે કે યાં પહોંચનારને આ
રીતે રોકી રાખે ? બસ, આપણે આગળ વધવાનું જ છે અને કોઈ આપણને રોકી શકે
નિહ.
પ થરોની દીવાલ શું કેદીને રોકી શકે ? કાંટાની વાડ શું રગિતને રોકી શકે
? તોડો, ફોડો, હટાવો, ખસડે ો, ચી મૂકો, કૂ દી વ, ફગાવી દો, ખચી કાઢો.
આ રમાણે કરવા માટે નક ે ી ધ ે ચઢ્ યા હતા. તમે ને એમ જ કરવાની
ફરજ પડતી હતી યાં તમે ણે એક તરફ અદં ર રવશ ે વાનો દરવાજો જોયો. એ
દરવા નો આગળો અહીંની જ દોરી જેવા દોરડાથી બાંધલે ો હતો. પોતાની પાસે જે
સાધન હતા તમે ાંથી તમે ણે ચ પુ ખચી કાઢ્ યો અને મનની ઈ છા નિહ હોવા છતાં તમે ણે
કાયદાને કાપવાની રિ રયા શ કરી. વાર લાગી તો ભલ ે પણ પાછળના હડસલે ાએ
એ બધાંને હુડુડુડુ કરતાં અદં ર ધકેલી દીધાં. દરવાજો સહેજ ખૂ યો હતો, તે આખો ને
આખો ખૂલી ગયો. કેટલાક વળી માણસોન,ે વાડન,ે દરવા ને કૂ દીને અદં ર આવવા
લા યા.
જોતજોતામાં રણ હ ર જેટલા રાંિતવીરોએ કે રાંિતવીરોએ આ ખાનગી
ે વી અને િવજયના નારાય
રિતબિં ધત િમલકત પર મોરચો માંડ્યો, તમે ાં સફળતા મળ
ઉ ચાયા.
ચૂપ ! હા, બધાં એકદમ ચૂપ થઈ ગયા. એકાએક જ મૌન થઈ ગયા. તમે ને
ખામોશ થવું જ પડ્ ય.ંુ કેમકે હ રેક વાર દૂ ર જ, એટલ ે કે ન ક જ કાંટાળા તારની
સુર ાવાડીની વ ચોવ ચ એક કા ગ ૃહ મોજૂદ હતુ.ં કા િક લા જેવ ંુ એ કાયદાવ ૃ
આજુ બાજુ ની ઝાડી અને નાની ટેકરીઓથી છુ પાયું હતુ.ં એવા એ આ છાિદત
આવરણને લઈને જ એ કા -કોટડી બહારથી નજરે પડી નિહ.
એ કા િનવાસના કા ાર ખૂ યા અને તમે ાંથી એક સુર ક બહાર
આ યા. કરડા મગ બ િમ નારાજ એ સુસ જ સુર કે યાંથી જ પણ
ં ળાય એવી રીતે ગજના કરી.
સભ
‘કોણ છો એ અ યાઓ !’ રે ચ ભાષામાં ઉ ચારાયલે ા એ શ દોમાં કાનૂન
અને સુર ા બનં ે રકારના કસાયલે ા વિન સામલે હતા, ‘શું તમારા બાપની
માિલકી સમ ને બધાં અદં ર ઘૂસી આવો છો ?’
 ે રે ચ સમજતા હતા. તઓ
મો યુર ડી નક ે એકદમ રોકાઈ ગયા. એ
ે રોકાઈ જવું પડયુ.ં
સાથે જ આખા રવાસી લ કરનય
રણ રણ હ રના માનવજૂથને પડકારનાર કોણ છે એ માનવી ?
હા, માનવી જ, પણ એના વરમાં સ ા હતી, તાકાત હતી, લ કરને થોભાવી
દેવાની છટા હતી, ગુ તાખી હતી, દાદાગીરી હતી. હતી જ !
 ૧૯

પિરમાણોના પિરમાણોન ંુ પિર વ પિરણામ

ઝેફરીન ઝીરદાલ એકલો હોત તો તે પોતાની મિં ઝલ સુધી પોહોંચી શ યો હોત
ખરો ? પણ અન-અપિે ત ઘટનાઓ બને જ છે ને ?
ગમ ે તટે લા આ મિવ ાસ સાથે પણ કદાચ ઝેફરીન આટલો મોટો પડકાર
ઉપાડી શકત નિહ. પણ તન ે ે એક એવા અનુભવી માગદશક ર્ મળી ગયા કે જે એની
ધૂન સમજે, એના િમ જને િપછાને અને તે રમાણે માગ ચીંધી રાખે અથવા માગ તયૈ ાર
રાખ.ે ઝેફરીનને પોતાને તો કોઈ સૂઝ જ ન હતી કે તે વ રદેશ સુધીનો રવાસ ખડે ી
શકે. પણ પરે ીસના જ અનુભવી અ યાસી અને અવલોકનની અનરે ી સૂઝ ધરાવતા
ં વણ અને મુ કેલીઓ સાથે પણ એ કામ સરળ બનાવી દીધું હતુ.ં બલકે
બૅ કરે મૂઝ
મો યુર રોબટ લસરને તો અટપટા દાવપચ ે જ ગમતાં, જેમાંથી તઓ
ે બહાર આવી શકે
અને બહાર લાવી શકે.
બનં ે રવાસીએ હાવરેથી સુપર ટીમર મળ ે વી લીધી. તમે ની ઈ છા મુજબ
બી રવાસીઓની રાહ જોયા વગર જ ‘આટલાંટીક’ હંકારી મૂ યુ,ં એ કંઈ સામા ય
ે ે જર- બોટ ન હતી, પણ પાંચથી છ હ ર ટનની વિરત-યાટ હતી. મો યુર
પસ
રોબટ લસરે એ યાટની યાિત ણી લઈ તન ે ે ચાટર જ કરી લીધી. ઝેફરીને જે હાથ
આવ ે એવાં સપનાંઓ વડીલ બૅ કરને બતા યા હતા, એ તમે ને મન આકાશ-કુ સુમવત
ન હતા. તમે નો િવ ાસ એટલી હદ સુધીનો હતો કે તઓ ે કોઈ પણ દાવ લગાવવા તય ૈ ાર
હતા. આધુિનક સદં ે શા-વહનના બધાં સાધનોનો તમે ણે ઉપયોગ કયો હતો અને કય
જતા હતા. ઉપરાંત માઈિનગ ં -શરે ોમાં જે મોટો નફો તમે ણે ર યો હતો, એ નફાએ તમે ને
રા બનાવી દીધા હતા. પસ ૈ ાની તો હવ ે પરવા જ ન હતી. લૅ ડમાં આવી કંઈક
ઝડપી યાંિ રક બોટો હતી. પણ લસર ીએ ણી જોઈને આ ઊડતી દિરયાઈ યાટ જ
પસદં કરી હતી. દિરયામાં તમે ને તરવું કે દોડવું ન હતુ,ં ઊડવું જ હતુ.ં
આટલાંટીક અગાઉ એક ધનાઢ્ ય લૉડની યાટ હતી. તમે ણે ઝડપી રેસ માટે તે
તયૈ ાર કરાવી હતી અને તમે ાં ઘણી વાર એ અમીર ીએ ઉમરાવી રા ત કરી હતી.
આટલાંટીકનું રેમ-વક નાજુ ક હળવું પણ ભારે મજબૂત હતુ.ં કોઈ પણ પિરિ થિતમાં
ે ા ચાર હ ર અ શિ તના એિ જન અણધારી ગિત રા ત કરી શકતા. ીમાન
તન
લસરની જ િરયાત ઉપર એ સાહસિ રય લૉડ એટલા રા થયા હતા કે તમે ણે
જણા યું હતુ,ં ‘મારી માણકી વધુ એક િવ રમ થાપીને જ રહેશ.ે જયારે એ મિં ઝલ સર
થાય યારે આટલાંટીકનું નામ જ ર આગળ કરશો જ.’ અમીર ીએ તો એ ઉપરાંત
બી જે સવે ાની જ ર હોય તે માટેની સામથ
ે ી ઓફર કરી હતી.
ઝેફરીન ઝીરદાલ યાટ િવષન ે ી આ બધી િવગતોથી માિહતગાર ન હતો પણ
આટલાંટીકે જેવી ઊડ લગાવી કે તે ખુશ થઈ ગયો. ડેક ઉપર જઈને તે િડ કો કરવા
લા યો, ગાવા-નાચવા લા યો, પલે ા અનુસધં ાનો, અવલોકનો તથા તારણોની તો વાત જ
ભૂલી ગયો.
હાવરે અને ઉપરનીવીક વ ચન ે ંુ અતં ર આઠ હ ર દિરયાઈ-લીગ જેટલું
ગણી શકાય. યાટ જો પૂર વગ ે માં દોડે તો મા ર છ જ િદવસમાં તે પોતાના યા રીઓને
ગતં ય થાને પહોંચાડી શકે. પણ મો યુર લસર કોઈ ઉતાવળમાં ન હતા અને પૂરા
બાર િદવસ બાદ તઓ ે રંગીન દિરયાઈ સફર માણીને ઉપરનીવીકના બદં રીય ટેશને
આવી પહોં યા. જહાજોના આ ટેશન પર તમે નું આગમન ૧૮મી જુ લાઈની સાંજે થયુ.ં
આ બાર િદવસ ઝેફરીને પોતાનું મોઢં ુ ખો યું જ નિહ, ગીત અને િસસોટીના અપવાદ
િસવાય. ભોજન સમય ે બૅ કર તન ે ે આ મુસાફરીનો હેતુ યાદ અપાવતા પણ ઝેફરીન
ખરેખર કોઈક બી જ ધૂનમાં રવશ ે ી ચૂ યો હતો. બૅ કર ધૂમ-ધૂમ કરીને ધૂમકેતુની
યાદ અપાવતા અને પલે ો તો ણે ધૂમકેતુને સાવ ભૂલી જ ગયો હતો. બૅ કરને તો એવો
રા કો પડ્ યો કે હમણાં જ આ છોકરો પૂછી મારશ,ે ‘કયો ધૂમકેતુ ? કેવો ધૂમકેતુ?
શાનો ધૂમકેતુ ?’ તન
ે ી આંખમાં સોનાના ધૂમકેતુની વાત કે ક પનાય કોઈ ચળકાટ કે
ચમકાર લાવી શકતી ન હતી.
ખ ં પૂછો તો ઝીરદાલ અ યારે અને યારનો કોઈક બી જ િવષયમાં
ખોવાઈ ગયો હતો. એ િવષય કયો હતો, એ િવષે એ કોઈ સાથે વાત કરતો ન હતો અને
કરવા માગતોય ન હતો. એનો સીધો સબ ં ધં દિરયા સાથે હતો. ડોક ઉપરથી, થભ ં
ઉપરથી, કૅિબનમાંથી કે ઠેઠ નીચામાં નીચા અને ચામાં ચા થાનથ ે ી તે મો ં સાથે
જ વાતો કરતો અને મો ંની શિ તની જ િવિવધ રીતે ગણતરી કરતો. પોતાના
કા પિનક ોતાસમૂહને તે કહેતો, ‘જુ ઓ છો ને આ મો ં. ઊ ના આ સ છે એ
બધાં. ભારોભાર અને અનહદ, હા અનહદ ઊ -શિ ત છે તમે નામાં અને તમે ની પાસ.ે
કેમ કોઈ આ શિ ત તરફ યાન આપતું નથી ? શા માટે વડે ફાઈ જવા દે છે. પ ૃ વીના
રી ભાગ પરની આ િવદ્ યતુ શિ ત. આકાશની ચોમાસું વીજળીની જેમ, આ મો ં-
વીજળીઓને જો નાથવામાં આવ ે તો ધરતી પર યાંય અધં કાર નિહ રહે, સૂરજ પણ
જોતો રહી ય !’ ીમાન લસરને ખબર ન હતી કે જે િદશામાં તે ય છે, તન ે ે બદલ ે
આ િદશામાં અ રેસર થાય તોપણ તે દુ િનયાને અદ્ ભતુ શોધ આપી શકે છે. અ યબી
અને અચબ ં ાની તો આ તરવિરયા પાસે પૂરી મતા છે જ.
 પણ બૅ કર ણતા હતા કે બે હાથમાં લાડવા પકડી શકાય, વતં વાયર
નિહ. ઉપરનીવીક પહોંચીને બીજે િદવસે તમે ણે િચરં વી સમ આકાશી ય ં રો જ
ગોઠવી દીધા. તમે ની એ યુિ ત ફળી. એ ય ં રો જોતાં જ ઝેફરીન લાંબી તદં ્ રા-
િનદં ્ રામાંથી યો, ઊછળીને ે ે વડીલ ીને પૂછ્ય ંુ પણ ખ ં કે, ‘આપણે
યો. તણ
યાં છીએ ?’
‘ઉપરનીવીક નામના થળે.’
‘અને મારી જમીનનો ટુકડો ?’
‘તય
ૈ ાર જ છે. આપણે યાં જ જઈએ છીએ.’
જોકે એ વાત સાચી ન હતી. સૌ પહેલાં તો તમે ણે મો યુર બાયન હ ડસનને
મળવાનું હતુ.ં ઉ રના સવયર-વડા-િન ણાત-સ ાિધકારી તઓ ે હતા. તમે નું
િનવાસ થાન શોધતાં વાર લાગી નિહ. તમે ના મકાન પરના વજે જ તમે ને ફડફડીને
આમ ં રણ આપી દીધું શ આતની રાજકીય ન રતાભરી અિભવાદન િવિધ બાદ યો ય
મ ય થીની સહાયથી યાપારી લણ ે -દેણની રિ રયા શ થઈ.
શ આતમાં થોડીક મુ કેલી ઊભી થઈ. ના, મો યુર બાયન હ ડસન કંઈ
એ િમલકત માટેના હરીફ ન હતા. થોડોક ગૂચ
ં વાડો પલે ા દુ ભાિષયાને લઈન જ ઊભો
થયો હતો.
ીમાન બાયન જે કાગિળયાઓ તપા યા એ બધાં એકદમ યવિ થત અને
સહીિસ ાથી પિરપૂણ હતા. નાની મોટી બધી જ સહીઓ અિધકૃ ત હતી. રીનલૅ ડ
ગવનમ ે ટે પોતાના કોપનહેગનના રિતિનિધ રાજદૂ તની લિે ખત િસફારશથી મો યુર
ઝેફરીન ઝીરદાલને નવ ચોરસ િકલોમીટરની જમીન, ચારે બાજુ થી સુરિ ત વાડ બાંધી
શકાય એ રીતે વચ ે ી હતી. શરતમાં ચાર ખૂણે ચાર થભ
ં યા પ થરનું બાંધકામ
િનશાની પે રજૂ કરવાનું હતુ.ં આ જમીન જગા ભૂિમ ૭૨° ૫૧’ ૩૦’’ ઉ ર અ ાંશ
તથા ૫૫° ૩૫’ ૧૮’’ પિ મ રેખાંશનું માપ ધરાવતી હોવી જ રી હતુ,ં એક ચોરસ
િકલોમીટરના પાંચસો રોનરનો ભાવ ન ી થયો હતો અને તે મુજબના છ હ ર
રા સ સરકારને મળી ગયા હતા. જેની સીલબધં સાિબતીઓ કડીબધં સામલે હતી.
મો યુર બાયન હ ડસન માટે હવ ે કોઈ ર જ ઊભો થતો ન હતો. પણ આ
માટેનું કે દ્ રિબદં ુ કયું ગણવું ? તઓ
ે તે કંઈ અ ાંશ રેખાંશથી અ ણ ન હતા, પણ
એ તમે ને માટે શ દો હતા, જમીનની ખરીદી-વચ ે ાણમાં વપરાતા શ દો. એનો ચો સ
અથ તઓ ે ણતા ન હતા. આ અ ાંશ રેખાંશ કોઈ શાકભા નું નામ છે, રસાયણ છે,
ફિનચર છે કે છત યા છાપ ં છે ?
 ઝેફરીન ઝીરદાલ ે પોતાનાં સાધનો અને નકશાઓ વડે સવયરતે સતં ોષ થાય
એ રીતે અ ાંશ રેખાંશ સમ વી દીધા. પછી આટલાંટીક યાટના વધુ સાધનો સાથે તણ ે ે
અવલોકન અ યયન શ કરી દીધુ.ં ડેનીશ કે ટને પોતાના તરફથી વધુ સમજૂતી
સા ી જુ બાની િવ ાસ સાદર કયા. તા પય કે બધું મળીને નામદાર ી બાયન
હ ડસનને એટલી હદે સતં ોષ આપવામાં આ યો કે તમે ના મનમાં કોઈ શક
ં ાઆશકં ા રહે
નિહ, ઉપરથી રા થાય.
બે િદવસમાં જ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે કામ પૂ ં કરી ના યુ.ં કામ એટલી હદે
ચોકસાઈ સાથે થયું કે ડેનીશ કે ટને ઉમગં થી રમાિણત કરીને ક યુ,ં ‘ ીમાન, તમ ે તો
એટલા એ પટ છો કે મનય ે તમારી સાથે જોડાવાનું મન થઈ ય છે.’
બધું પતી ગયું ? ના. બી મુ કેલી આવી. સીમા સપાટી સરહદીની ઝીણી
તપાસણી વખતે લા યું કે, ૭૨° ૫૧’ ૩૦’’ ઉ ર અ ાંશ તથા ૫૫° ૩૫’ ૧૮’’ પિ મ
રેખાંશનો અમુક ભાગ દિરયામાં પડે છે. ઉપરનીવીકના ૨૫૦ વાર ઉ ર તરફ એ ે ર
આવલે ંુ છે.
મો યુર લસર તો માથે હાથ દઈને બસ ે ી જ પડ્ યા. અ યા હવ ે થશ ે શું ?
અહીં સુધી શું તઓે ધૂમકેતુન ંુ કું ભ નાન જોવા માટે જ પધાયા હતા ? આવી ભૂલ
દરગુજર થાય જ કેમ ? ઝેફરીન ઝીરદાલ જેવા અખડં ગણતરીબાજથી આવી ભૂલ થઈ
જ કેવી રીતે શકે ?
ે ઘાંટો પાડીને પોકારી ઊઠ્ યા, ‘ઝીરદાિલયા…’
તઓ
મરક મરક હસતા ઝીરદાલ ે ગણતરીમાં રહેલી ન વી ભૂલનો વીકાર કયો.
ખુલાસો એકદમ સરળ હતો. ઉપરનીવીક કોઈ ગામડું કે નગર હશ,ે એવું માનનાર
ઝીરદાલને ખબર જ ન હતી કે એ એક ટાપુ છે. ધૂમકેતુના પડવાની ચો સ જગા
િનધાિરત કરવા માટે કંઈક આળસુ ઝીરદાલ ે ન કમાં પડેલા શાળાકીય એટલાસનો જ
ઉપયોગ કયો હતો. એ નકશો ગજવામાંની ગડીઓ કાઢી તણ ે ે બૅ કર ીને બતા યો. આ
નકશામાં ચો ખું બતાવવામાં આ યું હતું કે પ ૃ વી પરના ૭૨° ૫૧’ ૩૦’’ ઉ ર અ ાંશ
અને ૫૫° ૩૫’ ૧૮’’ પિ મ રેખાંશ ઉપરનીવીકની ન ક આવલે ા છે. પણ નગર અને
ં ે એક જ નામ ધરાવ ે એવો ખુલાસો િબચારો શાળાકીય નકશો કેવી રીતે આપી
ટાપુ બન
શકે ? એટલ ે જ આ દિરયાઈ સીમામાં અટવાવાનુ.ં
ચાલો, આ ભૂલથાપને એક બોધપાઠ તરીકે વીકારી લો. ઉપરનીવીકને એક
ટાપુ પે વીકારી લો.
ધૂમકેતુની માપણી જો થોડીક દિ ણ બાજુ એ થઈ હોત તો ખરીદનારને
અનાયાસે જ ફાયદો થતો હતો. પણ હવ ે કોઈ ફેરફાર થઈ શકે તમે ન હતું ઝીરદાલ એ
િવષયને વધુ છેડવા-છંછેડવાય માગતો ન હતો. જેમ છે એમ જ વીકારી લવે ાથી એમનું
‘ડીડ’ જમીન વ ા દિરયામાં સામલે થતું હતુ.ં
જમીનનો દિ ણનો ભાગ, એ બમે ાંથી ઘણો અગ યનો હતો. ઉપરનીવીક
િકનારાના એમાં બારસો એકાવન વાર સમાઈ જતા હતા. રણ િકલોમીટર પહોળાઈ
જેટલો ભાગ ઉઘાડા દિરયામાં રવશે ી જતો હતો. વા તવમાં ઝેફરીને એક માઈલ જેટલો
ે વી લીધો હતો, અને નવ ચોરસ િકલોમીટરનો ભાગ ગુમા યો હતો
વધારે િવ તાર મળ
આિથક રીતે એ નુકસાની સોદો હતો.
અમુક ખાસ દૃિ થી જોતાં ધૂમકેતુન ંુ પડવું આઘાતજનક હતુ.ં ઝેફરીન
ઝીરદાલ ે જેની ઉપરછ લી ગણતરી કરી હતી એ ભાગ દિરયામાં રવશ ે ી જતો હતો.
એણે થોડીક છૂ ટછાટભરી ગણતરી રાખી હતી, આશરે પદં રસો વારની, કે જેથી કંઈક
આઘુપં ાછું થાય તો કામ આવ.ે પણ એ છૂ ટછાટ કઈ િદશા તરફ હતી, એનો એણે યાલ
કયો હતો ખરો ? નિહ જ. ધૂમકેતુ આમ પડી શકે તો આઘોપાછો થઈને તમે પણ પડી
શકે.
મો યુર લસરની મૂઝં વણ જરાય ઓછી થઈ ન હતી. તમે ણે પૂછ્ય,ંુ ‘હવ ે શું
કરવાનો ઈરાદો છે તારો ?’
‘કંઈક તો કરવું જ પડશ.ે ’ અ યા બની ઝીરદાલ ે ક યુ.ં
‘કંઈક શું ?’ નારાજ ગોડફાધરે ક યુ,ં ‘ચો સ કંઈક કરવું પડશ.ે આપણે
ં વાડામાંથી બહાર નીકળવું જ પડશ.ે શું ધાયું છે ત ?’
આ ગૂચ
‘પહેલાં તો વાડ કરીશુ.ં ’ ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘તન
ે ી વચમાં એક કુ ટીર બાંઘીશુ,ં
દફતર- કુ ટીર. બાકીનું હંુ સભ
ં ાળી લઈશ, આગળ ઉપર.’
‘આગળ ઉપર’ જેવા શ દો પર બૅ કર છંછેડાયા. પણ રોધમાંય કામ અને
કામની ચીવટને ભૂલ ે તવે ા તઓ
ે ન હતા. તમે ણે તરત જ કાંટાળી વાડની કામગીરી શ
કરી. આટલાંટીકના ખારવા, ખલાસીઓ અને રીનલૅ ડના આિદ નાગિરકોને ચા
પગારે રોકી લઈ એક સ તાહમાં જ તમે ણે તારચૂક ં ની કાંટાળી વાડ બાંધી દીધી. જેના
બે છેડા દિરયામાં જવા દીધા. જમીનની વચમાં એક કુ ટીર ખડી કરી દીધી, ણે તે
યારનીય અહીં જ ઊભી હોય ! અને તમે ાં શોભતું ફિનચર ગોઠવી દીધુ.ં
ધૂમકેતુના અવતરણના રણ સ તાહ પહેલાં ઝેફરીને પોતાની ખાસ
કાય રણાલી શ કરી દીધી. ધૂમકેતુના સતત આકાશી િનરી ણ બાદ તણ ે ે સાથોસાથ
ગિણતના આંકડાઓ પણ માંડી જોયા. એનું અ યારનું તારણ એના અગાઉના તારણથી
સાવ િભ ન હતુ.ં આ વખતે ભૂલ, ઉતાવળ કે ઉપરછ લી કોઈ વાતને અવકાશ જ ન
હતો. ધૂમકેતુ એક પૂ ના કું ભની જેમ અગાઉ િનધાિરત જગાએ જ થાિપત થતો હતો
અને થવાનો હતો. એટલ ે કે ૭૨ ૫૧’ ૩૦’’ ઉ ર અ ાંશ તથા ૫૫° ૩૫’ ૧૮’’ પિ મ
રેખાંશ બરાબર.
‘એટલ ે કે દિરયામાં જ ને ?’ ગોડફાધર ી અજિં પત થઈને બોલી ઊઠયા.
‘દિરયામાં જ.’ શાંિતથી ઝીરદાલ ે જવાબ આ યો. એક સાચા ગિણતશા ીની
જેમ તન
ે ે સતં ોષ િસવાય બી કોઈ લાગણી ન હતી. ગિણત સાચું પડે એથી વધુ
દાખલાકારને જોઈએ શું ? પણ બી એક વાત તરફ લ જતા એ િવચિલત બ યો.
બોલી ઊઠ્ યો, ‘ફાઈનલ. હા, બી ખૂણથ
ે ી અવલોકતાં પણ…’
ગોડફાધર મો યુર લસરે તોફાની બાળક તરફ દાદા ગુ સે થાય એમ
ગડગડીને ક યુ,ં ‘ઝેફરીન ઝેફરીન ! અહીં પૂણિવરામ મૂકવાનો કોઈ અથ નથી. હાથ
જોડીને બસ ે ી રહેવાથી પલે ો સોનાનો ગોળો તારા ખોળામાં નિહ આવી પડે. િવચાર કંઈ
િવચાર. ફરી ગણવું પડે તો ફરીથી ગણ. અ યા તું પલે ા ધૂમકેતુને આકાશમાં રમાડી
શકતો હતો અને ધરતી પર પાડવામાં માથે હાથ મૂકે છે ? હવ ે યારે એ પ ૃ વીની ન ક
છે યારે તું થોડીક આઘીપાછી નથી કરી શકતો ? અ યા તારા ય ં રો, તારા રમકડાં,
તારી પલે ી શું ? હા, બટે રીઓ, તારા પલે ાં િકરણો, તા ં પલે ંુ બીપબીપ વાજુ ! છોકરા
તારે માટે એ રમત છે, રમત. ચાલ અજમાવ તારો દાવ.’
‘તમારે માટે એ રમત હશ’ે , માથું હલાવી ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘પણ બાપા કાકા
િવ ાન એ કોઈ રમત નથી, ગણતરી ખલ ે નથી, ભૂગોળ ખગોળ ગોળગોળ વાતો જરાય
નથી.’ પછી તણ ે ે સમજૂતી આપવા માંડી, ‘ યારે મ ધૂમકેતુ સાથે દો તી શ કરી યારે
એ ચારસો િકલોમીટર દૂ ર હતો. તે વખતે જે ઊ શિ તનો મ ઉપયોગ કયો, તે યારના
ગુ વાકષણ, ખચાણ, ઘષણ, ગિતના માપ રમાણન ે ો હતો. હવ ે દાખલો સાવ બદલાઈ
ગયો છે. ધૂમકેતુ હવ ે ન ક છે અને પ ૃ વીના ગુ વાકષણનું બળ એટલું અિધક છે કે
ધૂમકેતુને મારી થોડી કે વધારે ઊ શિ ત તન ે ે કોઈ અસર પહોંચાડી શકશ ે નિહ.
ઉપરથી ધૂમકેતુની પોતાની મૂળ ગિત ઓછી થઈ ગઈ હશ ે અને કોણીય ખચાણ વધી ગયું
હશ.ે અ યારે તો ધૂમકેતુભાઈ પડવા માટેની છેવટની િનધાિરત ગિતમાં હશ.ે હવ ે કદાચ
આપણે કંઈ જ કરી શકીએ નિહ.’
‘કંઈ જ નિહ ?’ મો યુર લસર ફાટી પડતાં બચી શ યા નિહ. ‘હવ ે તું કઈ
જ કરી શકે નિહ ?’
‘મ એવું યાં ક યું ?’ ઝીરદાલ ે સુધારો મૂ યો, ‘પણ બધું એટલું સરળ નિહ
હોય. હા, આપણે રયાસ જ ર કરીએ.’
રયાસ તણે ે કયો જ અને એ રયાસ એટલી હદે સફળ થયો કે ૧૭મી
ઑગ ટે એના ચહેરા ઉપર ચમક આવી. એ ચમક સફળતાની હોઈ શકે. ધૂમકેતુને
જ રી આંચકો આપવામાં આ યો હતો. હવ ે ધૂમકેતુ જ ર સૂિચત જગાએ થાન
ે ાર હતો, પણ એ સૂિચત થળ િકનારાથી પચાસ વાર દૂ રનું હતુ.ં તા પય કે
લન
ઘૂમકેતુને હાથમાંથી છટકી જતો રોકવામાં આ યો હતો.
કમનસીબે યાર પછીના િદવસોમાં જે કુ દરતી તોફાન આ યું તણ
ે ે જમીનને
ઘસી નાખી, થોડીક િતરાડો ધસી પડી. આવા ઝઝં ાવાતથી ધૂમકેતુ અસર પામયે ખરો,
ં ા ઝીરદાલના મનમાં ફરફરી રહી.
એવી શક
૧૮મી અને ૧૯મીની વચમાંની રા રીએ તોફાન જ ર શાંત પડયુ,ં પણ
કુ ટીરના બે િનવાસીઓ માટે આરામની કોઈ તક ન હતી. સૂરજને અ તાચળ તરફ
જતો જોઈ એટલ ે કે સાંજના સાડા-દશ વાગે તમે ણે સૂરજને ફરીથી માથું કાઢતો
િનહા યો. રણ કલાક બાદ તો આકાશ એકદમ ચો ખું થઈ ગયુ.ં
ધૂમકેતુન ંુ આગમન થયુ,ં કહો કે અવતરણ થયુ,ં અથવા કહી શકો કે ધૂમકેતુ
પડયો. બરાબર છ વાગીને સ ાવન િમિનટ અને પાં રીસ સક ે ડનો સમય હતો
(૬.૫૭.૩૫). ઝેફરીન ઝીરદાલની આગાહી ગણતરી અને કુ નહે તથા કામયાબી સાચી
સાિબત થઈ હતી. તન ે ા આગમન વખતે ઉ રીય આકાશ એટલું ઝળાંઝળા થઈ ર યું કે
ગોડફાધર અને તમે ના માનસપુ રની આંખો ઝખ ં વાઈ ગઈ. તઓે એકી ટસે િ િતજની
એ િદશામાં જોતા હતા કે યાંથી સોનરે ી ધૂમકેતુ મહાશય પધારતા હતા. યારે જ એક
દબાયલે ો અવાજ સભ ં ળાયો અને ધરતી થરથર થરરર કરતી ઊઠી. થોડીક
ણો સુધી તે જતી જ રહી. ધૂમકેતુ પડયો હતો, હા, ખરેખર પડયો જ હતો
યારે મો યુર લસર અને અ વષે ક ઝીરદાલની આંખો જોવા માટે લાયક
બની યારે તમે ણે જોયું કે પાંચસો વાર દૂ ર જ એ સોનાનો મસમોટા ગોળો આવી પડ્ યો
હતો
‘એ સળગે છે’, બૅ કરે બળબળતી આંખે અને ભડભડતી ભાષામાં ચીસ
પાડી.
‘હા’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે મા ર એટલું જ ક યુ,ં કેમકે જેઓ ણતા હોય છે
ે ઝાઝી લ પન છ પન કરતાં નથી.
તઓ
ે
ધીરે ધીરે તઓ વ થતા રા ત કરતા ગયા અને શું થયું હશ ે ? શું થઈ
ર યું છે ? તથા શું થશ ે ? તન
ે ો તબ ાવાર યાલ કરવા લા યા.
ધૂમકેતુ હ અ રા ય દશામાં હતો. તન ે ંુ તાપમાન નિહ નિહ તોય હ ર
િડ રી જેટલું તો હશ ે જ, ઓગળી-પીગળી જવા માટે એ પૂરતું કહી શકાય. એની
બહારની સપાટીનો અદં ાજ મળ ે વી શકાતો હતો. ઓ ઝરવટે રીના અનુમાન મુજબ તે
અમુક રકારના ‘ પો જ’ ત વોથી વીંટળાયલે ો હતો.
 ે નને શીતકરણ માટે ઉપયોગમાં લીધા
બહારના ભાગનો ભદે પામી રેિડયશ
બાદ પડના પડને કાંદાના છોડાની જેમ ભદે ી, બરાબર અદં રનો મુ ય ભાગ એકદમ
ધગધગતો લાલ હતો. લાલ ધાતુની િત ણ ચમક સોનરે ી આભા બહાર ફકતી
રસરાવતી હતી. બહારના પડઘા પાછા થતાં, િતરાડો, કાણાં, ફાટ પડવા લાગી અને
તમે ાંની ગરમ હવા િહ સ િહ સ કરતી બહાર ફકાવા લાગી.
પોતાના ઝડપી ઉ રાયણને લઈને ધૂમકેતુન ંુ કદ ફેલાયું હતુ,ં પણ તન
ે ો
ગોળાકાર હ સલામત હતો. ઉપરનો ભાગ ગોળ હતો પણ નીચન ે ો ભાગ દબાવાને
ે ી બસ
લઈને સપાટ તથા અદં રની બાજુ પસ ે ી ગયો હતો.
‘મને તો એ દિરયામાં સરતો લાગે છે.’ થોડી જ િમિનટોમાં મો યુર લસરે
કહી
દીધુ.ં
તમે નો માનસપુ ર શાંત ર યો.
‘તું તો કહેતો હતો કે દિરયાથી દૂ ર પચાસ વાર જેટલો છેટો એ પડશ ે ?’
બૅ કરે પાછું માથું ખાધુ.ં
‘કે દ્ રથી મા ર દશ વાર જ દૂ ર છે.’ ઝેફરીને ખુલાસો કયો, ‘તમ ે એનો
અડધો યાસ ભૂલી ર યા છો.’
‘દશ કંઈ પચાસ નથી.’
‘તોફાને એની ગિતમાં ફેર આણી દીધો.’
ં ે ધૂમકેતુને જોવા લા યા.
વાતો કરતાં કરતાં બન
સાચું પૂછો તો મો યુર લસરનો ભય શક ં ારિહત ન હતો. ધૂમકેતુ પહાડીના
ઢેળાવ પર હતો અને તન ં ાવન મીટરના યાસની રીનવીચ ઓ ઝરવટે રીએ
ે ા પચ
કરેલી આગાહી સાચી હતી. તમે ાંથી િપ તાળીસ વારનો યાસ દિરયાની ઉપર હતો.
ભરપૂર ધાતુનો જ થો અથવા ગ ો, અિતશય તાપથી નરમ બનીને દિરયા તરફ ઝૂ કી
ર યો હતો અને નીચન ે ો ભાગ તો લગભગ દિરયામાં જ હતો. બીજો અડધો ભાગ
ખડકમાં ટેકાઈ જઈને નીચ ે સરકી જતો રહી ગયો હતો.
એ સર યો નિહ એનું કારણ એનો પાયો હતો. એ પાયો પણ એવી રીતે
િઝલાઈ ર યો હતો કે ગમ ે યારે સમતુલા ગુમાવી શકે. તન
ે ે દિરયામાં ધકેલી દેવા માટે
સહેજ જ ધ ો જોઈએ. એ હડસલે ો મળી ય, કે લાગી ય, પછી એને કોઈ રોકી
શકે નિહ. નીચ ે ગગડવાની શ આત પૂણાહુિત સાથે જ પૂણ થઈ રહે.
 ‘ યારે તો વધારે ઉતાવળની જ ર છે.’ લસર ગભરાઈને બોલી ઊઠયા,
‘જલદી કર ઝીફરાલ, જલદી કર.’
વાતોમાં સમય બગાડવાનો કોઈ અથ ન હતો.
ઝડપથી કુ ટીર સુધી પહોંચી જઈને તમે ણે વજને ચો, વધુ ચો કરી દીધો.
વજસક ં ે તથી જ તમે ણે ઉપરનીવીક સામ ે લગ
ં ર નાખલ ે ા જહાજ સાથે વાત કરી લીધી.
વજ-સ ં ા તરત જ સમજવામાં આવી ગઈ. તન ે ો અમલ એકદમ જ શ થઈ ગયો.
આટલાંટીક પૂર વગ ે માં એક ટેિલ રાફ ટેશન પર પહોંચી ગયુ.ં યાંથી એક તાકીક
તાર ીમાન લસરની બૅ કને કરી દેવામાં આ યો. પરે ીસ પહોંચલે ો એ તાર કોડ-
સાઈફરમાં હતો. જેમાં પ પણે એટલું જ જણાવવામાં આ યું હતું : ‘ધૂમકેતુ પડ્ યો.
ે ો.’
વચ
પરે ીસમા એ તાર-સદં ે શનો અમલ ત કાળ થયો. મો યુર લસરને માટે તે
ભારે નફાકારક હતો. જેવા સોનરે ી ધૂમકેતુના પડવાના સમાચાર હેર થયા કે
સોનાની ખાણોના શરે ોના ભાવ સાવ તિળય ે બસે ી ગયા. બૅ કર હવ ે પોતાની મર
મુજબના ભાવ ે તે ખરીદી શકતા હતા. એ બધા સોદામાં લસર ીને લા ખો રા કનો
જલસો હતો.
આ બધા વાિણયાવડે ાથી સાવ અ ણ ઝેફરીન ઝીરદાલ પોતાની કાયસૂિચમાં
મ ન હતો યારે જ તણ ે ે ત તના નારાઓના અવાજ સાંભ યા. એ તરફ તણ ે ે જોયું
ે ી જમીનની િમલકતને આંબવા ઓળંગવા ત પર બ યું હતુ.ં
તો એક મોટંુ માનવટોળં ુ તન
સહુથી આગળ મો યુર ડી નક ે હતા.
‘નિહ, આ કંઈ સહન થાય તવે ી વાત નથી.’ તે બબડ્ યો.
આ જમીન તણ ે ે પોતાના હેતુ માટે, પોતે ધારે તે કરી શકે એ માટે હોં માગી
િકંમત આપીને ખરીદી હતી. એમાં કોઈનો પગપસ ે ારો હરગીઝ થવા દેશ ે નિહ.
મોટા મગ બ ડગલાં ભરતો તે એ ઘોંઘાિટયા રવાસી ટોળાંની સામ ે ગયો.
રીનલૅ ડ ગવનમ ે ટના રિતિનિધ સાથે તણ
ે ે દૂ રથી જ વાત શ કરી.
‘મહેરબાન સાહેબ ી !’ તણ ે અને વટ સાથે ક યુ,ં ‘આપ મારી
ે ે પૂરા િવવક
માિલકીની ભૂિમ ઉપર આપ ગરે કાનૂની કદમ માંડી ર યા છો. એનો યાલ છે આપને
?’
‘માફ કરજો મહાશય’, મો યુર ડી નક ે ે એવા જ કોમળ પણ સ ાવાહી
વરમાં જવાબ આ યો, ‘અમ ે આપનું સૂચના-બોડ વાં યું હતુ,ં પણ િવચાયું કે આવા
અિનવાય સજ ં ોગોમાં અમ ે થોડીક છૂ ટ લઈ શકીએ છીએ.’
 ‘અિનવાય સજં ોગો ?’ ઝીરદાલ ે િનદોષ ભાવ ે પૂછ્ય,ંુ ‘એવા તે વળી કયા
ં ોગોનો આપ ઉ લખ
અિનવાય સજ ે કરો છો ?’
ે તા જુ બ પા યા.
મો યુર ડી નક
‘કયા અિનવાય સજ ં ોગો ? એમ પૂછો છો આપ ી ?’ મો યુર નક ે ે પૂછ્ય,ંુ
‘શું આપને ખબર નથી કે પલે ો હે ટન ધૂમકેતુ અહીં આ ટાપુ પર જ પડયો છે ?’
‘મને ખબર છે’, ઝીરદાલ ે પૂરી ગભ
ં ીરતાથી ક યુ,ં ‘પણ તમે ાં અિનવાય જેવ ંુ
શું છે ? ધૂમકેતુઓ, ઉ કાઓ, ખરતા તારાઓ આ રીતે પડતા જ હોય છે.’
‘ના ીમાન મહોદય’, નક
ે ે ક યુ,ં ‘આ રીતે સોનાના ધૂમકેતુ નથી પડતાં.’
‘સોનાનો હોય કે બી કોઈ ધાતુનો શો ફરક પડે છે ? ધૂમકેતુ એ ધૂમકેતુ
છે.’
‘એ અિભ રાય અહીં આવલે ા તમામનો નથી.’ ીમાન નક ે ે સાથે આવલે ાં
રવાસી ટોળાંને બતાવીને ક યું જોકે એ બધામાંથી ભા ય ે જ કોઈ રે ચ સમજતા
હતા, ‘આ બધાં જ આકાશમાંથી આવી પડતાં હે ટન ધૂમકેતુને જોવા માટે પધાયા છે.
તમ ે સમ શકો છો કે તમે ની લાંબી દડમજલ બાદ તમે ને કાંટાની વાડ આગળ રોકી
રાખવા શ ય નથી.
‘એ તમારી વાત સાથે હંુ સહમત થા છું .’ કંઈક સમાધાનવાળી ભાષા
વાપરતા ઝીરદાલ ે ક યુ.ં
ે ે ઉ ચાયુ,ં ‘રહી મારી
વાતાવરણ અનુકૂળ થતું હતું યાં જ મો યુર ડી નક
વાત તો ીમાન સાંભળી લો કે હંુ સરકારી ફરજ પરનો સરકારી અિધકારી છું . આવી
કોઈ વાડ હરગીઝ રોકી શકે નિહ. મારે મન ફરજ એ ફરજ છે.’
‘કેવી ફરજ ?’
‘ રીનલૅ ડ સરકારના નામ ે હંુ ધૂમકેતુનો કબજો લઈ શકું છું .’
ે ે સામું પૂછ્ય,ંુ ‘કબજો ? ધૂમકેતુનો કબજો ?
ઝીરદાલ પાછો ઉ ર બ યો. તણ
આપ મહાશય હોશમાં તો છો ને ?’
‘છ જ,’ મો યુર ડી નક ે ે ક યુ,ં ‘પૂરેપરૂ ો હોશમાં છું . એ હોશ અને હોશની
સાથે જ કહંુ છું કે ધૂમકેતુ રીનલૅ ડની સીમા સરહદમાં પડ્ યો છે, એટલ ે એ
રીનલૅ ડ સરકારની માિલકીનો બની રહે છે, કેમકે રીનલૅ ડ કોઈની ખાનગી
િમલકત નથી જ.’
 ‘ યાં જ તમારી ભૂલ થાય છે સરકારી અિધકારી ી !’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે
ચોખવટ કરી, ‘મોટી ભૂલ. સહુ રથમ તો ધૂમકેતુ રીનલૅ ડની સીમા સરહદમાં પડ્ યો
નથી, પણ એ મારી જમીનમાં પડ્ યો છે, મારી ધરતીમાં કેમકે એ ભૂિમ રીનલૅ ડની
સરકારે ચો સ રકમના બદલામાં મને વચ ે ી છે. ઉપરાંત ધૂમકેતુ કોઈકની માિલકીનો
બની ચૂ યો છે. હવ ે તન
ે ી પર બી કોઈનો હ નથી.’
‘કોની માિલકીનો બ યો છે ધૂમકેતુ ?’
‘મારી.’
‘તમારી ?’
‘હા હા, મારી.’
‘કયા કારણથી ? કઈ રીતે ? કેવી રીતે ?’
‘તમામ રીત.ે તમામ ે તમામ રીતે મહેરબાન સરકારી સાહેબ! જો હંુ ન હોત તો
આ ધૂમકેતુ અ યારે પણ આકાશમાં જ આંટા મારતો હોત, યાંથી તન ે ે કોઈ રા ત કરી
શકત નિહ. આ ધરતીનો કોઈ માનવી નિહ. તમ ે પણ નિહ ીમાન, તમ ે પણ નિહ જ.
મારે લીધે જ અને મારા રયાસોથી એનું ધરતી પર અવતરણ થયું છે. મારી ધરતી પર
મ એને મારે માટે અહીં િનય ં રણ આ યું છે. એટલ ે એ ધૂમકેતુ મારો છે, મારો છે, કેટલી
વખત મારે કહેવું પડશ ે ?’
‘આ બધું શું બકો છો તમ ે ?’ નક
ે ે ક યુ,ં ‘તમ ે હોશમાં છો ખરા ?’
‘હંુ કહંુ છું તે ફરીથી કાન ખોલીને પ રીતે સાંભળી લો સરકારના
અમલદાર ી.’ ઝીરદાલ ે આ વખતે એક અક શ દ છૂ ટો પાડીને ક યુ,ં ‘મ જ એને
અહીં પાડ્ યો છે, અ ધૂમકેતુન.ે એ ધૂમકેતુ બી કોઈનો નથી, એ માટે બી કોઈને
ચચા કરવાનો અિધકાર નથી. એ માટે મ તાિકદનો તાર સદં ે શ આપની િવ પિરષદને
મોકલી જ આ યો છે. મને ખાતરી છે કે િવ પિરષદ સુધી, વૉિશ ં ટન સુધી એ સદં ે શ
પહોં યો જ છે !’
મો યુર ડી નક ે ને હવ ે જુ દી રીતે આ માનવી તરફ જોવાની ફરજ પડી. એ
માનવી શું ગાંડો હતો ? ઘલે ો હતો ? રિતભાવતં હતો ? દેવદૂ ત હતો ?
‘મહેરબાન મડે -મન
ે ,’ નક
ે ીએ સ ાવાહી વરમાં કહેવા માંડ્ય,ંુ ‘એક
રિતિનિધ વ પે હંુ પણ િવ પિરષદમાં હાજર હતો. લગભગ ઠેઠ સુધી હંુ પિરષદની
કાયવાહીમાં હાજર હતો. એક ખાસ કારણસર અમુક વખતે મારે બહાર જવું પડ્ ય ંુ
હતુ,ં પણ મ એ દરિમયાન કદી આવા તાર ક સદં ે શ િવષે સાંભ યું નથી !’
 મો યુર ડી નકે કદાચ સાચું જ કહેતા હતા. કદાચ ઘોંઘાટ, હોહા અને
સામૂિહક હાહાકારને લઈને તમે ણે એ વાત સાંભળી નિહ હોય, કદાચ તઓે ઓછું
સાંભળતા હશ.ે
‘એની સાથે મારે લવે ાદેવા નથી.’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે હેર કરી દીધુ,ં
‘પિરષદ સુધી એ તાર સદં ે શ પહોં યો છે કે નિહ, એ પિરષદનો ર છે. મ તાર
મોક યો છે અને તે પહોંચવો જ જોઈએ. એથી મારા હ ને કોઈ આંચ આવી શકે તમે
નથી. મારા હ ને કોઈ અિત રમણ કરી શકે નિહ.’
‘તમારો હ ?’ હવ ે નક ે ી પણ સમસમી ઊઠ્ યા હતા, ‘એટલ ે શું તમ ે એમ
કહેવા માગો છો ઘલે ા માનવી, કે સોનરે ી ધૂમકેતુ તમારો છે ? તમારા બાપનો ?’
‘હંુ એ જ કહેવા માગું છું .’
‘આટલા બધા અધધધ સોના સિહતનો સોનરે ી ધૂમકેતુ તમારો ? તમારો ?’
‘શો ફરક પડે છે કે એ ધૂમકેતુ અધધધ સોનાનો હોય કે લાખ કરોડ અબજ
ખરવ ?’
‘શું એક માનવી, એક જ માનવી પ ૃ વી પરના તમામ સોનાનો માિલક હોઈ
શકે ? શું એ તે પોતે એને સહન કરી શકે ?’
‘સહનશિ તની વાત જુ દી જ છે.’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે વાતોના પૂણિવરામ
તરફ આવતા ક યુ,ં ‘હંુ તો એક જ વાત ણું છું , કહંુ છું , ફરી ફરીને કહંુ છું કે એ
ધૂમકેતુ મારો છે, મારો છે જ.’
‘જોયું જશ ે એ બધુ,ં ’ લાંબા િવવાદથી કંટાળેલા મો યુર ડી નક
ે ે કહી દીધુ,ં
‘અ યારે તો આપ અમને જવા દો. આપના માટે એ જ ઉિચત છે.’
એમ કહી રિતિનિધ ીએ હેટ ચી કરી. પોતાના નતે ા તરફથી એવું સૂચન
થતાં જ માગદં શક આિદવાસી નાગિરકે પરેડ શ કરી. મો યુર ડી નકે ે અનુશરણ
કયું અને બાકીનાં ટોળાં તમે ની પાછળ પાછળ ચાલવા લા યા.
પોતાના લાંબા મજબૂત પગ ધરાવતા ઝેફરીન ઝીરદાલ ે પોતાના આદેશની
અવ ા િનહાળી. એની ધીરજનો અતં આવતો હતો. પોતાની માિલકીની ભૂિમનો સિરયામ
દૂ રઉપયોગ, પોતાને તુ છ સમ ને િવજેતા લ કરની જેમ આગળ વધતાં લોકો, અને
પોતાના હ ની રખવે ાળી. આ કોઈ મ ક છે !
પણ આવડા મોટા ટોળાં સામ ે શું થઈ શકે ? એટલ ે યારે લ કરનો છે લો
શ સ પસાર થઈ ગયો યારે તે પોતાની કુ ટીરમાં પહોંચી ગયો. એ હાયો હતો પણ એણે
વાત કે હાર વીકારી ન હતી. ‘બધું અસ ય છે, અસ ય’ ચાનીચા થતાં રેલવ ે
િસ નલની જેમ તે પોતાની અસહાય પદિશત કરતો હતો.
દરિમયાનમાં માગદશકની પાછળ પાછળ લોકો દોડવા જ લા યા. આગળ
ઉપર હવ ે કોઈ માગ નથી, એવા આશયથી માગદશક થોભી ગયો. મો યુર ડી નક ે
અને ીમાન હાફ તમે ની સાથે થયા. સાથે જ ીમાન ફોરસીથ, ડૉ ટર હડ સન,
રા સીસ, જેની, ઓિમ રોન, િમ. ટેનફોડ, િમસ આકિડયા વૉકર તથા બાકીના
દશન વાં છુ ઓ ! બધાં જ બફ ે ીન-બૅના િકનારા સુધી આવી પહોં યા. એથી આગળ
જઈ શકાતું ન હતુ.ં કારણ અસ ય ગરમી. ઊભા ને ઊભા દઝાડી મૂકતી પારાવાર
ગરમી.
આસરે ચારસો વાર દૂ ર જ પલે ો ધૂમકેતુ હતો, સોનરે ી ધૂમકેતુ. સોનાનો
ચકચકતો ગોળો. બધાં જ તન ે ે જોઈ શકતા હતા, માણી શકતા હતા, જે રીતે કલાક
પહેલાં ઝેફરીન ઝીરદાલ અને મો યુર બસરે તન ે ે જોયો મા યો હતો, બરાબર એ જ
રીત.ે આકાશમાં હતો યારે જે રીતે ફરતો હતો એ રીતે ફરતો ન હતો, પણ તન ે ો
ઝળહળાટ એટલો તી ર હતો કે આંખ ભા ય ે જ સહન કરી શકે. તા પય કે તે
આકાશમાં જેટલો અભદે હતો, હવ ે તવે ો ર યો ન હતો.
આ જગા પવતમાળાની એક ગોળાકાર ભીંત જેવી જગા હતી. વચમાં મદે ાન
હતુ.ં અહીંના લોકોએ તમે ાંના એક ખડકનું નામ ‘ઉનાલક
ે ’ પાડ્ ય ંુ હતુ.ં દિરયાની
અદં ર ધસી જતાં એ ખડકનો એક ભાગ સહેજ દિરયાની બહાર નીકળી આ યો હતો.
રીસક ે વારની એ ચાઈ ઉપર જ ધૂમકેતુ િઝલાઈ ર યો હતો.
‘વીસ વાર આગળ ગયો હોત,’ રા સીસ ગોડને ક યુ,ં ‘તો એ દિરયાને
તિળય ે જ પહોં યો હોત.’
‘પછી તન
ે ે બહાર કાઢવાની મથામણ એક મનોરંજન જ પૂ ં પાડત નિહ ?’
કુ મારી આકિડયા વૉકરે કૌતુક રગટ કયુ.ં
‘મો યુર ડી નકે હ વ થ થયા નથી લાગતા.’ ીમાન શઠે ટેનફોડ
ક યુ,ં ‘ રીનલૅ ડની સરકારને એને ચકીને સલામત જગાએ ગોઠવતાં સારો એવો
સમય લાગશ.ે ’
એ બધી ધીરજની કસોટી હતી. આકટીક િશયાળાના આગમન સાથે જ
કારમી ઠંડી પોતાના પરા રમ બતા યા વગર રહેશ ે નિહ.
ીમાન િડન ફોરસીથ તથા ડૉ ટર િસડની હડ સન તો ત ધ જ થઈ ગયા
હતા. એકદમ િ થર પૂતળા જેવા અને સોનરે ી િત ણ િકરણો તમે ની આંખને બધં બધં
થઈ જવાની ફરજ પાડતા હતા. બન ે ન ક જવાના રયાસો કયા હતા અને બન
ં એ ે ે
ં ન
પીછેહઠ જ કરવી પડી હતી. પલે ો ઓિમ રોન તો ડહાપણ કરવા જતાં ભડભડતી ૦
ે ાતો જ રહી ગયો હતો. ચારસો વારના અતં રે જ ઉ ણતામાન ૧૨૦ િડ રી
ભ ીમાં શક
ફેરહનહેઈટ જેટલું ચું હતુ.ં તથા ધૂમકેતુ જે ગરમી છોડતો હતો એથી ાસો છ્ વાસ
અશ ય બની જતા.
‘કંઈ નિહ. એ આ યો અને પડયો તો ખરો. ભલ ે ટાપુ પર પડયો. દિરયાને
તિળય ે તો નથી પડયો ને ! બધાંના હાથમાંથી એ કંઈ ફકાઈ ગયો નથી. ભલ ે
નસીબદાર રીનલૅ ડ ભૂિમને એણે શોભાવી. થોભો અને રાહ જુ ઓ.’
જોનારા બધાં એ મુજબના જ ઉદ્ ગાર કાઢતા હતા. રાસ આપતાં
ઉકળાટથી દૂ ર જવાની તમે ની નમે ન હતી.
રાહ જુ ઓ, હા, જુ ઓ રાહ. પણ કેટલી ? આવડા આ ધૂમકેતુને ઠંડો થતાં
મિહનો નિહ થાય શું ? ભલા ભ ૈ બે મિહનાય થઈ ય ! ભારે અિ ન વાળામાં ઉકળેલી
ધાતુને ઠરીને ઠામ પડતાં લાંબો સમય લાગતો જ હોય છે. અગાઉની ઉ કા પિર ણોએ
એ તારણ હેર કરેલા જ છે.
ે શું વધુ ન ક જઈ શકાય
રણ કલાક સુધી કોઈ યાંથી ખ યું નિહ. તઓ
ે ી રાહ જોતાં હશ ે ? એવા કોઈ રયાસ આ એક-બે િદવસમાં તો પાર પડવાના જ ન
તન
હતા. તઓે યાં તો અહીં કે પ થાપે અને ખાણીપીણીની ચીજવ તુઓ લાવી સહેજ
અ ા જમાવ.ે અથવા પોતાના જહાજ પર પાછા ફરે.
‘ ીમાન ટેનફોડ,’ િમસ આકિડયા વૉકરે પૂછ્ય,ંુ ‘થોડા કલાકોમાં એ ઠંડો
પડશ ે ખરો ?’
‘કલાકો નિહ, િદવસો ગણો િમલ વૉકર.’
‘ યારે તો હંુ ઓરેગોન પર પાછી ક ં છું . ફરી પાછા અહીં આવવું જ યો ય
ગણાશ.ે ’
‘એ જ યો ય છે.’ હકાર ભ યો ટેનફોડ, ‘તમારી જેમ મને પણ મોઝીક પર
જવું જ ઠીક લાગે છે. અ યારે ખાણાનો સમય તો થયો જ છે.’
સારી વાત એ જ હતી, પણ સારી વાત ઘણાં સારા માણસોને સારી લાગતી
નથી. ીમાન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન એ સારા માણસો હતા. રા સીસ અને
જેનીએ તમે ને ઘણી િવનવણી કરી પણ બન
ં ે ટસથી મસ થયા નિહ.
ટોળં ુ ધીરે ધીરે ઓગળવા લા યું અને ઓગળતું ર યુ.ં મો યુર ડી નક ે
રોકાવાય યાં સુધી રોકાયા પછી ઉપરનીવીક જવા ઊપડી ગયા. તમે છતાં બન ં ે સારા
માણસો, ભૂ યા જેમ મનભાવતાં ભોજન િનહાળે તમે આંખોને ત ૃ ત કરતા ર યા. તમે ની
આંખોની ત ૃિ ત ધૂમકેતુના સતત દશનમાં હતી.
‘િપતા , તમ ે શું ખરેખર નથી જ આવતા ?’ જેનીએ આ ર બારેક વખત
પૂછ્યો હશ.ે બપોરે બે વા યા તરફ યાન પણ દોયું.
ડૉ ટર ીનો જવાબ એક જ હતો તઓ ે ધગધગતા ધૂમકેતુની ુ વધ ને વધુ
ન ક જવા માગતા હતા. એમણે એ તરફ આંગળી ચીંધી અને અક ડગલું માંડી જોયુ.ં
જોકે એ ડગલું તમે ને તરત જ પાછું ખચી લવે ંુ પડ્ ય.ંુ
એ જ પિર મ પરા રમી રવ ૃિ દાખવતા ીમાન િડન ફોરસીથની પણ એ
ે સોનાની સુવણીય આગમાં કૂ દી જ પડે.
જ દશા-િદશા હતી. તમે નું ચાલ ે તો તઓ
‘મામા ી ચાલો,’ રા સીસે ક યુ,ં ‘ડૉ ટર હડ સન ચાલો. આપણે હવ ે
જહાજ પર પહોંચવું જોઈએ. ધૂમકેતુ હવ ે કંઈ નાસી જવાનો નથી. આંખોના ભોજનથી
કંઈ પટે ની ત ૃિ ત નિહ થાય ! ચાલો.’
સાંજ સુધીના બધાં રયાસો િન ફળ ગયા. રાથનાઓ આ રભુઓ સુધી
પહોંચી જ નિહ. પણ યારે સતત ઉઘાડી રહેતી આંખ થાકી, યારે સતત ખડા પગે
સવે ા આપતા પગ થા યા, યારે ઊભા ઊભા જ ખભા, વાંસા અને કેડ કરોડરજજુ
બરાબર થા યા, અને પલે ી પટે ની આંતિરક યવ થા પણ અવાજ કરવા લાગી, જેને
પટે માં કૂ તરા િબલાડા દરડાં બોલવા લા યા, કહે છે, યારે જ તઓ ે એકબી ને
જોઈને યાંથી ખસવા તય ૈ ાર થયા. એ દૅઢ રિત ા સાથે કે, સવારે વહલ વહેલામાં
વહેલી તકે આવી લાગીશુ,ં આવી જ જઈશુ.ં
બીજે િદવસે તઓ
ે એ રમાણે આ યાય ખરા પણ એ જોવાને માટે કે એ જગા
પચાસ સશ સિૈ નકોથી ઘરે ી લવે ામાં આવી હતી. કહોને કે રીનલૅ ડની બધી જ
લ કરી તાકાત અહીંની સુર ામાં લગાડી દેવામાં આવી હતી. એ ગ ૃત સિૈ નકો
ધૂમકેતુથી સલામત અતં રે સાબદા થઈને ગોઠવાઈ ગયા હતા. તમે ની તય ૈ ારી એવી હતી
કે મા ર એક શાિ દક હુકમ થતાં જ તઓ ે ઠેરના ઠેરથી હુમલો કરવા તય ૈ ાર અને
ત પર હતા. તમે ને કદાચ િજદં ગીમાં પહેલું જ આવું લ કરી કાય સોંપાયું હતું અને તઓે
એ પાર પાડવા એકદમ ઉ સુક હતા.
સરકારે વળી આ લ કરી સાવધાની કોની સામ ે ઠેરાવી દીધી હશ ે ? પલે ા
ઝેફરીન ઝીરદાલ સામ ે ? પણ તવે ા એકલવાયા વ માટે આવા સશ પચાસ પચાસ
આ રમક સિૈ નકોની શી જ ર ? ઉપરાંત ધૂમકેતુ તો પોતાનું ર ણ પોતે જ કરતો
ે ે વળી ર ણની શી જ ર ? કોઈ િહંમતવાન મરિણયો ભડવીર પણ એ
હતો. તન
અગનગોળાની ન ક જઈ શકતો ન હતો. તમે છતાં અહીંના સ ાધીશ મો યુર ડી
 ે ે આ લ કરી પગલું ઉિચત મા યું હતુ.ં આટલું મોટંુ અધધધ સોનુ,ં જે દુ િનયા
નક
આખીના એકે એક માણસને ધન પૂ ં પાડી શકે, તને ી સાચવણી જ રી હતી, જ રી
જ હતી.
ે ની સૂચનાથી જ એક જહાજ ન કમાં ન કની તાર-
મો યુર ડી નક
ઑિફસ તરફ પહોંચી ગયું હતુ,ં દુ િનયાભરને એ સમાચાર આપવા કે ધૂમકેતુએ ધરતી
પર ઊતરાયણ કયું છે. અડતાલીસ કલાકમાં તો હવ ે પ ૃ વીનો ખૂણખ ૂ ો ણી જશ ે કે
ે ણ
ધૂમકેતુ પડ્ યો છે.
આ હેરાત મો યુર લસરની યોજનાઓની આડે નિહ આવ ે શું ? ના. કેમકે
તે અગાઉના ચોવીસ કલાક પહેલાં જ યાટે ધમધમતી દોટ મૂકી હતી અને એ
આટલા ટીક યાટની ઝડપ એટલી તો વધારે હતી કે બૅ કર લસ૨ને પોતાના ઉદ્ યમ
માટે છ રીસ (૩૬) કલાકની અ રીમ સુિવધા મળી ગઈ હતી. તમે ના આિથક દાવ-પચ
ે
તો યારનાય ખલ ે ાઈ ચૂ યા હતા.
રીનલૅ ડની સરકારને આ સુવણ-ઘરની સુર ા માટે પચાસ લ કરી
સિૈ નકની જ ર જણાઈ હતી. તો એ સ ં યા પછી બમણી કરવાની જ ર ઊભી થઈ
હતી, કેમકે તે જ િદવસે બપોરે બી જ કોઈક વીસ વધુ લ કરી િસપાહીઓ યાં
ગોઠવાઈ ગયા હતા. થોડા સમય અગાઉ જ એક ઝરે ઉપરનીવીક બદં ર ટેશન પર
ં ર ના યા હતા. તન
લગ ે ી ઉપર જે વજ હતો તે યુનાઈટેડ ટેટસ ઑફ અમિે રકાનો
હતો. જેવ ંુ એ અમિે રકન જહાજ થો યું કે તરત જ તમે ાંથી કૂ દોને વીસ યા કી લ કરી
જવાનો બહાર આ યા અને જહાજના સહાયક કે ટનની આગવે ાની હેઠળ કૂ ચકદમ
કરતાં પલે ા પચાસ સિૈ નકોની ફરતે ગોઠવાઈ ગયા.
યારે આ વધુ સુસ જ લ કરી જવાનોને મો યુર ડી નક ે ે જોયા યારે
તમે ને એક રીતે આનદં થયો અને બી રીતે િચતં ા થવા લાગી. આ રકારનું આ નાનું
અમિે રકન લ કર એક ચતે વણી પણ હોઈ શકે. તમે ણે એ લઘુલ કરના અ યારના
સન ે ાપિત સહાયક કે ટનની મુલાકાત લીધી, પણ એ સરદારે તમે ને કોઈ ચોખવટભયા
જવાબો આ યા નિહ. તન ે ંુ કહેવું હતું કે તે પોતાના ઉપરી અિધકારીના હુકમનું જ
પાલન કરે છે.
મો યુર ડી નક ે ને લા યું કે તે અમિે રકન જહાજના મુ ય કે ટનનો જવાબ
માગ,ે પણ યારે બીજે િદવસે એ માટેની તણ ે ે તય ૈ ારી આદરી યારે તને ે લા યું કે એ
ર ો રી તણ ે ે બમણી કરવી પડશ,ે એટલ ે કે તન ૈ ાર રાખવી પડશ ે
ે ી બે આવ ૃિ ઓ તય
કેમકે રા રી દરિમયાન એક બીજુ ં જહાજ આવી પહોં યું હતુ.ં એ જહાજ િ લશ હતું
અને પૂરી તય ૈ ારી સાથે આ યું હતુ.ં એ જહાજના કે ટને પણ અગાઉના અમિે રકન
કે ટનની જેમજ, વીસ જહા જવાંમદ લ કરી જવાનોને ઉતારીને મોકલી આ યા હતા.
પોતાની પોઝીશન પર ગોઠવાઈ ગયલે ા આ વીિસયા લ કરનો અહીંનો ક તાન બી
રે કનો સહાયક સને ાપિત હતો.
હવ ે શું કરે ? હા, મો યુર ડી નક ે હવ ે શું કરે ? એવો િવચાર કરવામાં
તઓે કેટલો સમય લ ે ? કેમકે બપોર પછી વળી એક જહાજ પોતાનો વજ વધુ ચ ે
ફરફરાવતું બધાંની વચમાં આવી લા યુ.ં તરત જ તમે ાંથી વધુ િવશષે સાધનસામ રી
સિહત વીસ લ કરી જવાનો બહાર કૂ દી આ યા અને પ િતસરની કૂ ચ કવાયત કરતા
ધૂમકેતુ િવ તારમાં પહોંચી ગયા અને પોતાની દૅઢ પોઝીશન જમાવી દીધી. આ ટુકડીનો
કે ટન રે ચ સક ે ડ લ ે ટેન ટ હતો અને તન
ે ે સાબદી સ ા અપાઈ ચૂકી હતી.
ધૂમકેતુ હવ ે ખરેખર સુરિ ત અને વધુ સુરિ ત બનતો જતો હતો. એ સુર ા
ણે અપૂરતી હોય, ઓછી હોય એમ ૨૧ અને ૨૨મીની વચમાંની રાતે વધુ એક જહાજ
ધમધમતું આવી લા યુ.ં એ ચોથા જહાજ રિશયન ઝરમાંથીય એ જ રીતે એક
લ કરી ટુકડી બહાર આવી અને કૂ ચકદમ કરતી ધૂમકેતુ તરફ જવા લાગી. પોતાના
કે ટન સિહત આ સોિવયતે સિૈ નકોએ પણ વાજબી મ મ પોઝીશન લઈ લીધી.
થોભો. એ જ િદવસે ૨૨મીની બપોરે પાનીસ વલતં જહાજ ધસી આ યુ.ં
તરત જ ણે કે બધાં એકબી ની આગળ રહેવાની રેસમાં લા યા હોય એમ
ઈટાિલયન, જમન જહાજો પણ આવી જ પહોં યા. બીજે િદવસે આજિ ટના, પન
ે ીશના
ફાઈિટંગ ફોસ સિહતના જહાજો હાજર થઈ ગયા. પછી તો ચીલી, પોટુગીઝ, ડચ
ે મોડા પડયા હોય !
જહાજો એવી રીતે દોડી આ યા, ણે કે તઓ
૨૫મી ઓગ ટના રોજ સોળ યુ સિૈ નકો સાથે આટલાંટીકનું પુનરાગમન
થયું હતું અને બધાં જહાજોની સાથે એવી રીતે ગોઠવાયું કે લડાઈ થાય તો લડતાં ફાવ.ે
ઉપરનીવીક બદં રે આવી લ કરી યૂહરચના યારેય િનહાળી ન હતી. આ રચના
એવા રકારની હતી કે દિરયાઈ લડાઈ થઈ શકે, જમીની યુ પણ શ કરી શકાય.
દરેકે દરેક જહાજે પોતાના વીસ-વીસ વીરજવાનોને એકાદ ગિવલા સરદાર
સને ાપિત સિહત ધૂમકેતુ ે રમાં પહોંચાડી દીધા હતા. કુ લ ે આંકડો ગણવા જઈએ તો
અ યારે ૩૨૦ જહા લ કરી જવાનો પૂરી તય ૈ ારીમાં હતા અને તમે ના સોળ િવિવધ
રા ્રોના સને ાપિતઓ સમજો કે મોઢામાં િસસોટીઓ રાખીને જ તય ૈ ાર ઊભા હતા.
રીનલૅ ડના પોતાના પચાસ સુર ા સિૈ નકો શું આ િવ -લ કરનો સામનો
કરવા માટે પૂરતા હતા ખરા ? તમે ની દેશદાઝ, માત ૃભૂિમના ઝનૂન, મરી ફીટવાની
શહીદોની ભાવના પર જરાય શક ં ા કરી શકાય નિહ, પણ લડાઈ જો થાય તો, લડાઈ
લડાઈ છે. એનું જે તે પિરણામ આવીને જ રહે છે. શું મા ર મરવાથી કે શહીદ થવાથી જ
માત ૃભૂિમનું ર ણ થઈ શકે છે ? અને ધૂમકેતુન ંુ ?
 દરેક જહાજ પાસે પોતપોતાના સમાચાર હતા અને એ સમાચાર કંઈ બહુ
સતં ોષ આપે તવે ા ન હતા. કોઈક ‘પટે ટ’ માટે િવ પિરષદ ઝઝૂ મતી હોય તો એવી
કોઈ ‘પટે ન’ તે િનિ ત કરી શકતી ન હતી. ન ી થાય તોપણ એ પટે ન મા ર કાગળ
પરની કાયવાહી રહેતી હતી. પછીની વાતો રાજકારણમાં અટવાઈ જવાની હતી. એથી
આગળ લ કરી જવાન તન ે ો કબજો લ,ે તવે ી પૂરી દહેશત હતી. તમામ ે તમામ િવદેશી
કચરે ીઓ એક બી સાથે અદં રોઅદં રની ં મ ૈ રીને દાવ ે ઘુસપુસ કરવા લાગી હતી. એ
ઘુસ અને પુસની ભાષાય ધીરે ધીરે બદલાતી રહેતી હતી. જહાજો રમશ: વધતા જ
ગયા અને સમાચારો અશાંિત ફેલાવતા ર યા.
ચો સ કોઈ જ વાત સમ તી ન હતી. અહીંના ક તાનો, સરદારો,
સને ાપિતઓ યિ તગત પે દ્ િવધા અનુભવતા હતા. જ િવ સ ૈ ય, હવ ે એને
િવ સ ૈ ય જ કહેવું ર યુ,ં અહીં ગોઠવાયું હતુ.ં એ બધામાં મ ૈ રીભાવ હતો ? બધાંન ંુ
યય ે એક હતું ? બધાં જ ધૂમકેતુની સુર ા માટે જ હતા ? બધાં સામુિહક રીતે એક
થઈને સુર ા કરવાના હતા, કે પોતાનો સુર ાનો હ વધુ મજબૂત માનતા હતા.
જો અમિે રકન કોમોડોરે સહુ રથમ પોતાના િ લશ સાથીને ભોજનનું
આમ ં રણ આ યું હોય તો િ લશ વળી રે ચની દો તીના દાવ ગોઠવતા હોય. આ
આંતર-રા ્રીય ભાવ સબ ં ધં ચાલુ ર યો તો આગળ વધતોય અટકી ગયો. અ યારે
દરેક પ પોતપોતાની યોજના િવચારતો હતો અને હવાના ખ મુજબ કાય રમનું
આયોજન ગોઠવતો કે તમે ાં ફેરબદલ કરી દેતો. એ ફેરબદલીના વાવાઝોડાની યારેક
ઝાપટ વાગી જતી, તે સામ ે સાબદા રહેવાની નાજુ ક જ ર હતી.
તમે ાં ીમાન ઝેફરીન ઝીરદાલ કોઈ રીતે સમજવા કે બાંધછોડ કરવા તય ૈ ાર
ન હતા. પોતાની તમામ કોિશશોની વચમાંય ગોડફાધર બૅ કર લસર ઝીરદાલને
તકપૂવકની દલીલ પશ ે કરી શકતા ન હતા. ઉપરાંત દે ચઢેલા જુ વાિનયા સામ ે વળી
કયો તક કામ આપતો હોય છે ?
‘તારે સમજવું જોઈએ મારા શાણા દીકરા.’ બૅ કર ીએ ઝેફરીનને ભરપૂર
વહાલ કરતાં ક યુ,ં ‘મો યુર ડી નક ે સાચા છે. આવડી મોટી અધધધ િમલકત કોઈ
એક જ યિ તને તન ે ા યિ તગત દાવ ે કેવી રીતે સોંપી શકાય ? અતં રાય, અવરોધ
અને મ ય થી શ ય રહેવાની જ. પણ મારાથી શું થઈ શકે તે હંુ જો છું . જરા
ઉ ેજના શમી જવા દે એટલ ે હંુ મારી યુિ ત અજમાવીશ. ભાઈ દીકરા, તું ણે છે કે હંુ
યારે મારો તકબ દાવો રજૂ ક ં છું , યારે ભા ય ે જ કોઈ એનો રિતવાદ કરી શકે
છે. હંુ યાયની એવી વાતો કરીશ કે એમને કંઈક આપવું જ પડશ.ે ’
‘કંઈક ?’ ઝીરદાલ તાડૂકી ઊઠ્ યો, ‘ઐસીતસ
ૈ ી તમારા એ કંઈકની. તમારા
એ થોડાઘણા કે વધારે ઓછા સોનાની પરવા જ અહીં કોને છે ? હંુ શું એ આકાશી
સોનાને માથે લઈને નાચવાનો છું ?’
‘તો પછી તું આટલો બધો ઉકળાટ શાનો અનુભવ ે છે ?’
‘કેમકે…’ બૅ કર વડીલ પોતાની વાત પૂરી કરી દે એ પહેલાં જ ઝીરદાલ ે
વજનદાર રીતે કહી દીધુ,ં ‘એ ધૂમકેતુ મારો છે. કોઈ એની તરફ આંગળી ચીંધશ ે તો હંુ
એ આંગળી જ કાપી નાખીશ.’
‘એ આંગળી આખી દુ િનયાની છે. એ સમ ર સ ૃિ સમિ સામ ે તું શું કરી
શકીશ એકલો ? મારા સો દીકરા !’
‘મને કંઈ સમ તું હોય તો એ રમાણે હંુ કરી જ ના નાખું ? તમારી સલાહ શું
કામ પૂછત ? તમ ે કહો છો ધીરજ ધરો. યારે મૂરખ બજ ે વાબદાર નકામા લોકો મારા
ધૂમકેતુને હાથમાં લવે ાની વાત કરે છે યારે હંુ ધીરજ ધ ં ? જેટલા દેશ એટલા
લૂટં ા ઓ ભગ ે ા થયા છે મારા ધૂમકેતુને પીંખી નાખવા માટે. એ માટે તઓ
ે અદં રોઅદં ર
ભલ ે લડી મરે પણ મારો ધૂમકેતુ યાં છે યાં, તમે ને તમે કેમ રહેવા દેતાં નથી ?
ધૂમકેતુને ધરતી પર લાવવામાં મને મઝા પડી, મારો રયોગ સફળ થયો તન ે ી ખુશી હંુ
માણું યા જ આ લૂટં ાલૂટં ? જેમના ગજવામાં અડધી પન ે ી પણ નથી, જેન ંુ આ
અવતરણમાં એક ફિદયુયં ખચાયું નથી, એ બધાં ગરીબ શતે ાનો હવ ે આભ ફાટતા
સોના માટે દાવો કરી ર યા છે ? લડી ર યા છે ? ણે એ ગોળો એમના બાપનો હોય !
હંુ નિહ માફ ક ં કોઈન,ે કોઈ રીતે જરાય માફ નિહ ક ં.’
ઝીરદાલ બી કોઈ રીતે આ રકરણને જોવા માગતો ન હતો. પણ મો યુર
ડી નક ે સાથે એણે જે ઉ રતા દાખવી તે વધારે પડતી હતી. કેમકે એ ીમાન નક ે
પોતે પણ એવા જ ફાસલામાં ફસાઈ ગયા હતા. રીનલૅ ડ પરનું આ આ રમણ તન ે ે
જરાય ગમતું ન હતુ.ં ર સ ાકની આ ભૂિમનું ભાિવ જ નિહ, વતમાન પણ તન ે ે
જોખમમાં ભાસતું હતુ.ં એવી અણધારી પિરિ થિ સામ ે તે શું કરી શકે ?
પોતાના મા ર પચાસ આિદવાસી જેવા ર કો ારા તે પલે ા ૩૨૦ને દિરયામાં
મારી હઠાવી શકે ? નવા જમાનાનાં શ ો- અ ોથી સ જ એ િવદેશી િવષધરોને તન ે ા
રખવે ાળો રફેદફે કરી શકે ? જે થોડોઘણો સરસામાન તન
ે ી પાસે છે તન
ે ા વડે એ સોળ
શતે ાન જહાજોને દિરયામાં ડુબાડી શકે ?
નિહ જ. એ શ ય જ ન હતુ.ં તઓ ે મા ર વત ં રતાના ર ણના નામ ે એ
લાલચુ આ રમણખોરો સામ ે ર તાવ રજૂ કરી શકે, એટલ ે િવનતં ીની દાદ માગી શકે.
અથવા તો તઓ ે િવ -નીિતશા ની આણ આપી પારકી ભૂિમ પરનો પગપસ ે ારો
વાંધાજનક છે, એવું િવધાન ય ત કરી શકે.
 એક િદવસ યારે િ લશ અને રે ચ જહાજોના કે ટન એક સાથે જ
સામથે ી આવતા હતા, યારે મો યુર ડી નક ે ે તક ઝડપી લીધી. રાજકીય
મુ સદ્ દીગીરી અને સ ં કારી િવન રતા સિહત તમે ણે આ અિત મહ વની વાત તમે ની
આગળ મૂકી જોઈ.
જવાબ પહેલાં િ લશ કે ટને આ યો. તણ ે ે એવી મતલબનું ચાતુરીભયું
િવધાન પશ ે કયું કે મહામના નકે સાહેબ કોઈ પાયા વગરની વાત છેડી ર યા છે.
જહાજના અિધકારીઓ તમે ને અપાયલે ી કાયવાહી જ પાર પાડી ર યા છે. ી નક ે ની
િચતં ાના િવષયને પશવાનો કે ચચવાનો તમે ને કોઈ અિધકાર નથી. તમે ાંય હાલ તુરત
તો જે તે દેશની એવી તવે ી કોઈ ઈ છા જ નથી કે પરે વી પણ નથી. અલબ
રીનલૅ ડની અહીંની ભૂિમના લ કર કરતાં તમે નું લ કર મોટંુ કહી શકાય, પણ મોટા
દેશ ે તો મોટા લ કર અને મોટી સાવધાની રાખવી જ રહી ને ! ીમાન નક ે ની દ્ િવધા
જ અ થાને છે કેમકે જેઓ બધાં અહીં છે, તે શાંિત સુર ા માટે જ છે. તમે નું આગમન
એ જ મૂળભૂત પિવ ર હેતુથી થયું છે. ઉપરાંત એ જે તે દેશો ઝગડાળુ કે લઢવાિડયા છે
જ નિહ. બી ના ર ણનું સ માન તમે ની ઝખ ં ના રહે છે, રહેશ.ે
‘ઓહ,’ ીયુત નક ે ને હકાર ભણવો જ પડ્ યો, ‘તો એમ વાત છે યારે.
બધાનાં ર ણની જ ઉદાર અને ઉદ્ દા ભાવના છે, એમ જ ને ?’
‘જો એમ જ હોય તો મારા હ નું ર ણ હંુ કરીશ.’ બોલી ઊઠ્ ય ંુ કોઈક આ
વાટાઘાટમાં સામલે થઈન,ે ‘કેમકે મને બી કોઈ ઉપર ભરોસો નથી.’
‘અમ ે કોની સાથે વાત કરી ર યા છીએ ?’ િ લશ કે ટને પૂછ્ય.ંુ
‘મારી સાથ.ે મા ં નામ િડન ફોરસીથ છે. હે ટન ફોરસીથ. અ યારે જે
ધૂમકેતુની ચચા આપ કરી ર યા છો, તન ે ાં રથમ દશનથી જ માિલક હંુ છું . હંુ
હે ટિનયન િડન ફોરસીથ.’
ે ે ખભા ઉછા યા.
ીમાન ડી નક
‘ઓહ ! ખરેખર ?’ િ લશ કે ટને ક યુ,ં ‘તમારા નામથી અમ ે પિરિચત
છીએ િમ ટર િડન ફોરસીથ. તમારી રજૂઆત વાજબી છે. જો તમને લાગતું હોય કે
ધૂમકેતુ તમારો છે તો તમ ે તમારા હ નું ર ણ કરી શકો છો.’
‘એ શું એના હ નું ર ણ કરશ ે ?’ યાં આવી પહોંચલે ા બી આગતં ક ુે
ક યુ,ં ‘એનું છે શું કે એ ર ણ કરશ ે ? ર ણ તો હંુ જ કરીશ મારા હ નુ,ં કેમકે
ધૂમકેતુનો એકમા ર માિલક હંુ છું . હંુ ડૉ ટર િસડની હડ સન ક જેણે સહુ રથમ
ર માંડ આખાનું યાન એ ધૂમકેતુ તરફ ખ યુ.ં ’
 ‘તું ?’ ફિણધરનાગ ઊછળીને ડંખ મારે એમ ીમાન િડન ફોરસીથે ક યુ,ં
‘તું ?’
‘હા હા હંુ જ.’
‘નાદાન છોકરાઓ કંઈ આવી મહ વની શોધ નથી કરતાં, ડૉ ટર ?’
‘રમકડાં સાથે રમવાથીય આકાશી અદ્ ભતુ શોધો થઈ જતી નથી, ફોરસીથ
!’
‘ટેિલ કોપમાં જોતાંય આવડે છે, ડૉ ટિરયા ?’
‘કાચમાંથી મોઢં ુ દેખાતું હશ ે ફોરસીિથયા, ધૂમકેતુ નિહ.’
‘મા ં ચાલ ે તો ડૉ ટર ફો ટર, તારી બધી ચાલબા હમણાં ને હમણાં
ઉઘાડી પાડી દ .’
‘મારી પાસે તારી બધી ચોરી લુ ચાઈ ડોંગાઈના પુરાવાઓ મોજૂદ જ છે,
ફરરરર.’
‘ભઈસા’બ, આ બધું વધારે પડતું છે.’ યારે બન ં ે હે ટન નાગિરક
પાડોસીઓ અને વવે ાઈ થતાં થતાં રહી ગયલે ા ખગોળશા ી અ વષે કો પર આવી
ગયા યારે, રા સીસ બન ે ે છૂ ટા પાડવા વચમાં કૂ દી પડયો. જેનીએ પણ પોતાની રીતે
ં ન
આ વડલાઓની વડવાઈઓ ખચવા માંડી.
‘મામા ! મામા !!’ ીમાન ફોરસીથને વારતાં અને દર લઈ જતાં રા સીસે
ક યું
‘િપતા ! બસ કરો હવ ે બસ કરો.’ જેનીએ ડૉ ટર હડ સનને ખચતાં
ક યુ,ં ‘આ બધું કંઈ બહુ સા ં રદશન નથી.’
‘આ બે છોકરાંઓ વળી કોણ છે ?’ ઝેફરીનકોણ છે ?’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે
પૂછ્ય,ંુ ‘એટલ ે કે આ છોકરો અને છોકરી?’
ઝેફરીન યારનો બધો તમાશો દૂ ર ર યો ર યો જોઈ ર યો હતો તન
ે ી સાથે
તા પણ બીન વાથી મ ૈ રીથી જોડાયલે ા ીમાન શઠે ટેનફોડ હતા.
અખડં રવાસીઓને મ ૈ રી કરી દઈ તન ે ી ઘિન તા વધારતાં વાર લાગતી
ે ે જવાબ આ યો, ‘પહેલાં તો એ કહો ઝીફરાલ કે તમ ે ીમાન િડન ફોરસીથ
નથી. તણ
અને ડૉ ટર હડ સનનું નામ તો સાંભ યું જ હશ ે ?’
‘ હે ટનના પલે ા િશખાઉ ખગોળશા ીઓ ?’
‘ હા, એ જ.’
 ‘એ બનં ે જણા અહીં હાજર છે અને તઓ ે એટલા માટે લલકારી ર યા
છે કે અ રે જે ધૂમકેતુન ંુ આગમન થયું છે, તન
ે ી શોધ તમે ણે કરી છે. આ મ-મ તમે ની
વ ચન ે ી છે.’
‘અ યા આ ખું કોળં …
ુ ’
‘કોળાના માિલક એકમા ર તઓ
ે છે.’
‘એટલા ખાતર કે તમે ણે ધૂમકેતુને આકાશમાં જોઈ લીધો ?’
‘પણ આકાશમાં તો ઘણું ઘણું છે. તારાઓ ચાંદ સૂરજ બી રહો.’
‘વાત અ યારે ઝીરદાલ , મા ર ધૂમકેતુની છે.’
‘ધૂમકેતુની ધૂમ, એમના બાપની બુદ્િધ ગૂમ. પણ એમાં પલે ા છોકરા-
છોકરીની શી જ ર ? એ અહીં શું કરી ર યા છે, એ જ કહોને િમ ર !’
‘એ એક ખરેખરી ક ણ-મગ
ં ળ-કહાની છે.’ શઠે ક યુ.ં
‘ક ણ ? અને મગ
ં ળ ?’ ઝીરદાલ નવાઈ પા યો, ‘ન સમ ય તવે ી વાત છે
એ તો.’
‘ક ણ એ રીતે કે એ બન ં ે રેમીઓ એકબી ને મળી શકતાં નથી. બન ં ે
કુ ટંુ બનો એક જમાનામાં ઘિન સબં ધં ર યો છે. એ સબ
ં ધં ની એ આ છોકરા-છોકરી
એકબી ંને ઓળખતાં થયાં, ગમતાં થયાં, રેમ કરતાં થયાં. બન ં ે ડોસાઓએ તમે નું
સગપણ વીકાયું અને પછી લ નની વાત ટ લ ે ચઢી તે ચઢી.’
‘કારણ ?’
‘આ ધૂમકેતુ’ એ શ દો સાથે જ શઠે ટેનફોડ િવગતવાર એ સાચી રેમકથા
કહી. તે કહે, ‘આ ડોસાઓની ધૂમકેતુ-ઈષાને લઈને બન
ં ે રેમીઓના લ ન થઈ શકતા
નથી. એથી અ યતં ન ક છતાં ઘણે દૂ ર જેવી પિરિ થિત છે.’
ઝીરદાલ તો આ કથા સાંભળીને ખરેખર યથા જ અનુભવવા લા યો. તણ ે ે
બનં ે વડાઈને ચઢાઈની દ પર જોયા. પલે ાં છોકરા-છોકરીઓ તમે ને છૂ ટા પાડી ર યાં
છે, એ પણ જોયુ.ં એ બન ે ે રાણીબાગના કોઈ પશુ જેવા લા યા. શઠે
ં ે ડોસાઓ તન
ટે ડફોડની બધી વાત સાંભળી ઝીરદાલ ે ઉદ્ ગાર કાઢ્ યા, ‘હદ કહેવાય, હદ જ
કહેવાય !’ એવું કહેતો હાથ ઉછાળતો તે ચા યો ગયો, ણે એનું ચાલ ે તો હમણાં એ
બન ે ે પરણાવી આપ.ે
ં ન
ઝીરદાલ દૂ ર જતાં જ ટેનફોડને આકિડયા યાદ આવી. ઝીરદાલ સાથે વાતો
કરવામાં તે એને ભૂલી ગયો હતો. રા સીસ જેનીની કથા સાથે પોતાની કથા
સરખાવતો તે િમસ આકિડયા વૉકર તરફ ગયો.
ઝેફરીન ઝીરદાલ આમ જ ગુ સે થઈ ગયો હતો. કુ ટીરનું બારણું જોરથી
ખોલી નાખતાં તે પોતાના ગોડફાધર ઉપર વરસી પડ્ યો.
‘કા-કા- ી !’ તણ
ે ે કહી દીધુ,ં ‘આ બધું અસહનીય છે, એકદમ
અસહનીય.’
‘હવ ે શું થયું પાછું ?’ બૅ કરે પૂછયુ.ં
‘આ… આપણો ધૂમકેતુ.’
‘શું કયું વળી પાછું એ ધૂમકેતુએ ?’
‘ધરતીને ઉપરતળે કર છે એ ધૂમકેતુ, એ જ એનો ગુનો છે. એના
કાર તાનો ગ યા ગણાય એટલા નથી. એણે તમામ ે તમામ લોકોને લૂટં ા બનાવી દીધા
છે. આગ અને તલવારની રમત રમવા બધાંને મુ ત કરી દીધા છે. એ તો ઠીક, પણ એ
િનદોષ ભલા રેમ-ઉ સુક રેમીઓનીય આડે આવી ર યો છે. જઈને પલે ી છોકરીને
જુ ઓ, અને કહો કે કેવી હાલત કરી નાખી છે તન ે ી આપણા આ ધૂમકેતુએ કેતુએ !
રડી રડીને તે આંધળી થવા બઠે ી છે. બન
ં ે રેમીઓની આંખો સૂઝીને એવી થઈ ગઈ છે.’
‘કયા રેમીઓ ! અહીં વળી રેમીઓ યાંથી આ યા ? અને કઈ છોકરીની
આંખ રડી રડીને આંધળી થઈ રહી છે ? આ વળી પાછી તારી કોઈ નવી જ ધૂન.’
મો યુર લસરે વાત કોઈક નવી જ લાગતાં પૂછ્ય.ંુ
ઝીરફાલ થોડી વાર ધૂધં વાતો ર યો. પછી કહે, ‘હા. એને મારી ધૂન કહો
પણ હવ ે વધારે આ બધું નિહ ચાલ.ે આવું ચાલવા જ નિહ દેવાય. હંુ એ બધાંને એકદમ
સીધા કરી દઈશ. સીધા સોટા જેવા.’
‘હવ ે કોને સીધા કરવાની વાત છે ?’ બૅ કરે પૂછ્ય,ંુ ‘અને કેવી રીતે ?’
‘સીધી ને સટ રીત.ે ’ ઝીરદાલ ે કહી દીધુ,ં ‘હંુ તમે ના ધૂમકેતુને દિરયામાં ફકી
દઈશ. એટલ ે ડે કે કોઈ તન
ે ે પામી શકે નિહ.’
બૅ કર લસર તો આ વાત સાંભળીને આભા જ બની ગયા. તમે ના માથા પર
વીજળી રાટકી. તમે ને યાલ આવી ગયો કે આ મા ર ધમકી નથી. ઝીરદાલ જે ધારે છે
તે કરી શકે છે.
‘નિહ નિહ ઝીરદાલ,’ પગે પડી જઈ ીમાન લસરે ક યુ,ં ‘એવું ના કરતો,
એવું હરગીઝ કરતો નિહ.’
 ‘હંુ તો એમ જ કરવાનો છું . મને એમ કરતાં કોઈ રોકી શકે નિહ.’ ઝીરદાલ ે
ક યુ,ં ‘મારે માટે બધું જ બક
ે ાબૂ બની ર યું છે. હંુ આ રીતે વવા ટેવાયો નથી.’
‘તને જેમ ફાવ ે તમે વજે ઝીરદાલ, પણ જે કંઈ થયું છે તે ખતમ કરી દેતો
નિહ.’
અ યાર સુધી તમે ણે સોના સાથ,ે સોનાની ખાણ સાથ,ે સોનાના શરે સાથે જે
દાવપચે ખે યા હતા, તન ે ંુ પિરણામ હવ ે આવી જ ર યું હતુ.ં ધૂમકેતુના નામ પર તમે ની
ૈ ાનો વરસાદ જ પડવાનો હતો એ સોનરે ી પરે ી વરસાદનાં સપનાંની વચમાં
પર તો પસ
જ ઝીરદાલ કહેતો હતો, ‘શા માટે ખતમ નિહ ક ં ? શા માટે નિહ ? કાકા ! હંુ જો
સજન કરી શકું છું તો િવસજન પણ કરી શકું છું , ધૂમકેતુને મર મુજબ પાડી શકું છું ,
તો મર મુજબ ડુબાડી પણ શકું છું , ડે ડે ડે.’
‘ભલ,ે ડુબાડી દે તારા ધૂમકેતુન.ે ‘ બૅ કરે ક યુ,ં ‘ડુબાડી જ દે. તું જે ધારે
છે તે કરે જ છે. પણ તારો એ િનણય થોડા િદવસ મુલ વી નિહ રાખી શકે, મારે માટે,
કોઈને માટે નિહ ગીગા, મારે માટે ?’
બૅ કરની વાત પર િવચાર કરીને ઝીરદાલ જરા ગભ ં ીર બ યો. તન
ે ાઆ
બૅ કરકાકાએ તને ા પર ઘણા ઉપકાર કયા હતા. બલકે તમે ને ભરોસે જ તે આજ સુધી
વતો ર યો હતો.
તણે ે કહી દીધુ,ં ‘થોભી શકું છું . તમારે ખાતર કે મારે ખાતર તન
ે ી ખબર નથી
પણ થોભી શકાશ ે મારી ય ં રસામ રીને મારા હવ ે પછીના કાય માટે નવસ ે રથી મઠારવી
ૈ ાર કરવી પડશ.ે ય ં રના એ પિરવતનમાં પાંચ િદવસ તો લાગશ ે જ,
પડશ ે એટલ ે કે તય
છ પણ લાગ;ે
‘એટલ ે રી સ ટે બર આવી લાગશ,ે બરાબર ઝીરદાલ ?’
‘બ-રા-બ-ર.’
‘ યારે તો વાંધો નિહ.’ કહીને બૅ કર લસર ઉપરનીવીક બાજુ એ દોડી ગયા.
તમે ને દોડી જતાં જોઈ ઝીરદાલ ે કોઈ રિ િ રયા ય ત કરી નિહ, કેમકે એ તો
પોતાના હવ ે પછીના અગ યનાં કામ ે જ લાગી ગયો હતો.
એક ઘડી પળનોય સમય બગાડ્ યા વગર બૅ કર આટલા ટીક પર પહોંચી
ગયા અને માણકીને પૂરપાટ હંકારી મૂકવા ક યુ.ં
બી દરેક રીતે મો યુર લસરની યોજનાઓ સરસ અને અસરકારક
રહેતી. તમે ને બે બાબતમાંથી એકનો વીકાર કરવાનો હતો. એક તો પોતાના
િચરં વીને તઓ ે આંતરરા ્રીય લ કર સામ ે મૂકી દે, અથવા તો ઘટનાઓ જે રીતે
બનવાની હોય તમે બનવા દે. મો યુર લસરે બીજો માગ અપના યો. જો તમે ણે પહેલો
માગ અપના યો હોત તો તમે ને િવિવધ સરકારોની ખુશામત કરવી પડત, તમે ની
મહેરબાનીની ચાહના રાખવી પડત. એમ કરવામાં જે કંઈ બચી ખૂચ ં ી િમલકત રહે
તમે ાંથી તમે ને અમુક િહ સો મળી રહેત, જે નગ ય કહી શકાય. પણ તઓ ે સોનાના
બ ર સાથે દાવ ખલ ે ીને ઘણું મળ
ે વી શકત.
એથી તઓ ે શાંત ર યા. ધૂમકેતુ પોતાના ગભમાં જે ગ ં વર સોનું દરભીને
બઠે ો હોય તે ભલ ે એની પાસે ર યું અને પોતાના યિ તગત લાભ માટે તમે ણે કમર
કસી. આમાં જે રહ ય હતું તે એકલા તમે નું જ હતુ.ં બી કોઈને એની ણ સુ ધાંય
ન હતી.
એ માટે તમે ણે આટલાંટીકની સહાયથી દ્ રો તરફ એક તાર-સદં ે શ મોકલી
આ યો, ‘એક ચમ કાિરક ઘટના બની છે. ખાણના શરે ો જેટલા ખરીદી શકાય એટલા
ખરીદી લો.’
હુકમનું પાલન થયું જ. ધૂમકેતુના ધરતી પરના આગમનના સમાચાર હવ ે
ભલ ે બધાંને ણવા મળી રહે. ખાણના શરે ોના ભાવ સાવ તિળય ે બસ ે ી ગયા.
ે નારાઓએ વચ
વચ ે વાના ફાંફાં માયા પણ ખરીદે કોણ ?
યારે ખરી સાહસકથા રગટ થઈ યારે કેવી પિરિ થિત હશ,ે િવચારો
જોઈએ. શરે ોના ભાવો ચા જતાં જતાં અગાઉની મૂળ િકંમત કે તથ ે ીય ચા મજલ ે
ે ો ગ ં વર નફો એક મા ર અ શરે ો જેની પાસે હોય તન
પહોંચી ગયા હોય અને તન ે ોજ
ને !
મો યુર લસરની ધારણા ખરેખર તકબ હતી. તમે નો તાર સમયસર
દ્ રો બૅ કમાં પહોંચી જ ગયો હતો, જેનો અમલ તે જ િદવસે તરતોતરત પરે ીસ ખાતે
થયો. તમામ ખાણના સોના લસરની બૅ ક તરફ દોડવા લા યા. બીજે િદવસે એ જ
રવાહ ચાલુ ર યો. બે િદવસમાં કેટલો પાક ઊતયો હશ,ે એની ક પનાય થઈ શકે
નિહ. નાની ખાણોના શરે પાણીના ભાવ ે ખરીદી લવે ાયા. બી ખાણને થોડું કંઈક સા ં
લાગે એવા ભાવ ઓફર થયા. ચારે બાજુ થી જે ધસારો વાભાિવક રીતે થતો ર યો
એની તો વાત જ ન પૂછો.
૪૮ કલાક બાદ આ ખરીદીનું એ ચ ે જ િવિવધ દેશોના કે દ્ રોમાં શ થયું
અને સનસનાટી મચી ગઈ. લસરની બૅ ક ‘મોનોપોલી’ ધરાવતી હોવાથી પોતાના ભાવ,
શરત, ટ સ રજૂ કરતી હતી. આ બધામાં કોઈક રહ ય ગૂથ ં ાયલે ંુ છે એવી સામા ય
હેર મા યતા હતી, પણ શું થઈ શકે ? મોડું થયું જ હતુ.ં જુ ગારને સફળતા મળી હતી.
મો યુર રોબટ અ યારે પ ૃ વી પરના અડધા સોનાના માિલક બની ચૂ યા હતા.
 યારે પરે ીસમાં આવી આિથક ઊથલપાથલ મચી હતી યારે ઝેફરીન
ઝીરદાલ પોતાના ય ં રોને પિરવતન આપવામાં ગૂથં ાઈ ગયો હતો. પરે ીસથી તે જે
ત તની સામ રીઓ લા યો હતો તન ે ો યોગ- રયોગ તણે ે શ કરી દીધો હતો.
ં વણવાળી હતી પણ તન
સરકીટ થોડીક ભુલભુલામણી ભરેલી અને ગૂચ ે ી કીિમયાગીરીથી
ઝીરદાલ માિહતગાર હતો.
િવિવધ રકારના અને કંઈક િવિચ ર કે િવશષે કહેવાય તવે ા બ બો તણ
ે ે બે
નવા િર લ ે ટરોની વચમાં ગોઠવી દીધા.
તારીખ ગોઠવી દેવામાં આવી એટલ ે કે રી સ ટે બર િનિ ત કરી,
ઝીફરાલ ે પરી ણ કરી જોયું કે બધું બરાબર છે. ગોડફાધરની હાજરી તન
ે ે એક
રે ક સમુદાયનો આનદં આપતી હતી. પોતાની દ તા દાખવવા માટેનો આ સવથા
ે ે રવચન શ કયું :
અનુકૂળ મોકો હતો પોતે જ વ તા- રવ તા બનીને તણ
‘મા ં આ ય ં ર,’ તણ
ે ે સરકીટ બધં કરીને ક યુ,ં ‘િવશષે રકારની શિ ત
ધારણ કરના ં હોવા છતાં એમાં િવશષે તા કંઈ જ નથી. એક રીતે કહીએ તો એનું કામ
ઊ નું પરાવતન છે. એ બી સામા ય રીત મુજબ જ વીજળી રહણ કરે છે, પણ
અસામા ય અને અદ્ ભતુ કહી શકાય તવે ી રીતે ઘણાં ચા રકારની વીજળી પાછી
ફકે છે. આ શોધ મારી છે. શૂ યમાંથી સજન કહો કે સવાશૂ યમાંથી સહ રાજુ ન સમ ર
સજન કહો. મને એનો વાંધો નથી.
‘આ બ બ જે તમ ે જુ ઓ છો અને આ અિત વગ ે માં ફરતી િડ ક જ ધૂમકેતુ
પર અસર પહોંચાડે છે. જે િર લ ે ટરની મ યમાં એ કે દ્ િરત છે, એ િર લ ે ટર ારા
જ એ અવકાશમાં એવા રકારના િકરણો ફકે છે, જેની કોઈ જોડ નથી. મ એને
યૂટર હેિલકોઈડલ કર ટ એવું નામ આ યું છે.
‘કોઈ આંધી કે ઝઝ ં ની જેમ એ અ રિતમ ગિત સાથે ચ ર ભૂમ
ં ાવાતી થભ
ફરે છે. એની એ પરાવત શિ ત એટલી તી ર છે કે એના માગમાં જે નાનામોટા પદાથ
આવ ે તને ે એ અસર પહોંચાડે છે. એના હેિલસીસની અપાર અને પારાવાર રમાણમાં
અગિણત ઊ એક પોલા િસિલ ડરનું સજન કરે છે. યારે તમે ાંથી હવા બહાર
ફકાઈ ય છે, બી કોઈ પણ આધારની જેમ, યારે તમે ાં શૂ યાવકાશ પદે ા થઈ ય
છે. સમજો છો ને કાકા , આને જ િવ ાન વ ે યુમ કહે છે. કહેવાય એ વ ે યુમ એટલ ે
કે શૂ ય અથવા શૂ યાવકાશ પણ એની તાકાત બી કોઈ પણ ઊ શિ તથી
અિતગણી વધારે છે. શૂ યની એ શિ તનું અમલીકરણ જ મહ વનું છે.
‘તમ ે િવચારી શકો કાકા કે અવકાશમાં સવ ર ‘કંઈકનું કંઈક’ છે જ.
મારા આ અદૃ ય નળાકાર િસિલ ડરનું યારે ચિ રમાન ગિતમાન શ થશ ે યારે
શૂ યાવકાશ શ થશ.ે આ વ ે યુમ ઊ ઘડી બે ઘડી કે પળ બે પળમાં જ પોતાની
શિ તનો પરચો બતાવી આપશ.ે
‘શૂ યાવકાશના આ અપાર મો ંઓ અ ુ ણ અપરાિજત કે અિવભાિજત
પદાથને પણ ચિલત િવચિલત કરી દેશ.ે ‘એ સો યૂટ વ ે યુમ’ની આ પ િત અિવનાશી
શિ તને પણ પોતાના સકં માં કેદ કરી લશ ે ,ે લ ે છે. મા ં કામ એ પદાથ કે પદાથોને
િનય ં રણ કરવાનું છે. હંુ વાહનનો એ ચાલક છું કે જેના હાથમાં ગવનર છે, અને પગ
રેક તથા એ સલે ટે ર પર રહે છે.’
રયોગ પ િત અને રવચન ારા જે રીતે અજબનો અ વષે ક ઝેફરીન
ઝીરદાલ બધી અટપટી કાયવાહી સમ વતો હતો, એમાં નિહ સમજ પડતી હોવા છતાં
મો યુર રોબટ લસરને મઝા પડતી હતી. બધું િવિચ ર, અટપટંુ અને અ યું લાગતું
ખ ં પણ સાવ ‘હ બગ’ છે, એવું માનવાને દુ િનયા જોયલે ા લસર પણ તય ૈ ાર ન હતા.
જ ર કાંઈક તો છે જ આ બધામાં, એ િવ ાસ તમે નો દઢ થતો હતો. અગાઉ યારે
બૅ કમાં પધારેલા ઝીરદાલ ે જે કા પિનક વાતો કરી હતી, એમાં જ બૅ કરે તો િવ ાસ
મૂકી દીધો હતો પણ અ યારે યારે એથી િભ રકારની આ યાંિ રક કામગીરી તમે ણે
િનહાળી યારે આંગળાંઓ એની મળ ે ે જ મોઢામાં પસ
ે ી જતા હતા.
‘ખાસમાં ખાસ યાનમાં રાખવાની નાજુ કમાં નાજુ ક વાત એ જ.’ ઝીરદાલ ે
આગળ રવચન શ કરી દીધું હતુ,ં ‘કે યૂટર હેિલકોઈડલ કર ટના લબ ં ાઈ જતાં
મો ંઓનું સચં ાલન કરવુ.ં હંુ જે પદાથ પર તને ે કે દ્ િરત ક ં તન
ે ે તે જ રીતે અસર
પહોંચવી જોઈએ. આ વખતે એની અસર િવ ની રહેશ ે એટલ ે કે ધી, અવળી,
ઊલટી. જે પદાથનો સ ં પશ કરવાનો છે તન ે ાથી થોડેક છેટે એ ઊ શિ ત ઠેરી જવી
જોઈએ કે જેથી મુ ત થયલે ી ઊ શિ ત પડોસીને રેિડયટે કરી શકે.’
‘પણ ધૂમકેતુને દિરયામાં ફકવા માટે એ રવાહ િવ ના હોવા જોઈએ,
આકષણથી િવ ના. એમ જ ને ?’ કંઈક સમજ પડવા લાગી હોય એમ મો યુર
લસરે પૂછ્ય.ંુ
‘હા અને ના,’ ઝેફરીન ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘આ તરફ યાન આપો કાકા ી,
ધૂમકેતુ અને આપણી આ યુિ ત વચમાંન ંુ ચો સ અતં ર માલૂમ છે. ચો સ, એ અતં ર
પાંચસો મીટર, અડતાલીસ સે ટીમીટરનું છે. આપણે એ માટે એ જ મુજબની ગણતરીનો
રહાર અથવા તો િવહાર કરવો પડશ.ે ’
ઝીરદાલ ે આ કાયવાહી રાયોિગક ધોરણે કરી બતાવી કે જેથી લસર ી એ
બધું િવ ાન સમ શકે, એ િવ ાન જ છે અને કોઈ તૂત નથી, એનો તમે ને યાલ
આવી રહે.
 ‘લો. હવ ે કામ પ યુ.ં ’ ઝીરદાલની સમજૂતી આગળ વધી, ‘હવ ે કર ટ
ધૂમકેતુની ન ક પહોંચીને રણ સે ટીમીટર આગળ જ થોભી જશ.ે એ િદશા હશ ે
ઉ ર-પૂવ તરફની. મુ ત થયલે ી ઊ શિ ત પોતાના અ રિતમ રેિડયશ ે ન ારા
પદાથને ઘરે ી વળશ.ે પણ આવડા મોટા િવશાળ ત વને માટે કદાચ એટલી ઊ પૂરતી
નય ે પડે, એટલ ે મ આ બે વધુ પૂરક સાધનો પણ તયૈ ાર જ રા યા છે.’
ે ો
ઝીરદાલ ે ય ં રની અદં રની બાજુ પોતાના હાથ ના યા. તરત જ નવો નાખલ
ે માં ઘૂમરીએ ચઢ્ યો.
બ બ અિત વગ
‘તમ ે કહી શકો કાકા કે,’ પોતાના િવ ાનના પાઠ આગળ વધારતા તણ ે ે
ક યુ,ં ‘આ બ બ બી બ બની જેમ ફરતો નથી. એનું કારણ એ છે કે એ જે અસર
પદે ા કરે છે એ જુ દી તની છે. આપણે એન,ે આપની પરમ કૃ પાથી, યૂટર
રે ટીલીિનયર કર ટ્ સનું નામ આપીશું કે જેથી તે અગાઉની રિ રયાથી જુ દી પડે. આ
રે ટીલીિનયર રવાહોની લબ ં ાઈ િનયિમત હોવાની જ ર નથી. અનતં અવકાશમાં એ
કર ટ- રવાહો અથવા રવાહ-કર ટ્ સ કોઈની પણ નજરે પડયા વગર પહોં યા જ
કરશ,ે િસવાય કે હંુ એને દિ ણ-પિ મ િદશામાં ગોળાકાર ધૂમકેતુ પાસે મોકલી ન
આપુ.ં હંુ તમને એની વચમાં આવવાની જરાય સલાહ નિહ આપુ.ં તમને કદાચ એવો
ઝાટકો લાગશ,ે જેને તમ ે પસદં નિહ કરો.
‘પણ ચાલો આપણે પાછા આપણા િવષય પર આવીએ. આ રે ટીલીિનયર
કર ટ્ સ છે શું ? એ પણ પલે ા હેિલકોઈડા સ તથા બી તમામ રકારના િવદ્ યતુ
કર ટ્ સની જેમ જ વિન રકાશ કે ગરમી રકારના અણુઓ છે જે પોતાની
સવશિ તથી પણ પૂરી સાદાઈ સાથે કામ કરે છે. આ અણુ-પરમાણુઓનો તમને દેખીતી
રીતે યાલ જ નિહ આવ.ે હંુ યારે કહીશ કે અ યારે તઓ ે સોનરે ી ધૂમકેતીની
સપાટીન,ે એક સક ે ં ડના ૭૫૦૦ લાખની સ ં યામાં અસર પહોંચાડી ર યા છે, યારે જ
તમ ે તે ણી શકશો. એક રકારે આ અણુબૉ બ છે, જેમાં ગણતરીઓના ગુણાકારો
થતાં જ રહે છે. આ પરમ શિ તને આપણે બી બાજુ અજમાવીને ધાયું પિરણામ મળ ે વી
શકીએ છીએ.’
‘પણ,’ મો યુર લસરે ક યુ,ં ‘હ ધૂમકેતુ યાં ખસે છે ?’
‘ખસશ ે જ, જશ ે યાં ?’ આ મિવ ાસી ઝેફરીન ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘ધીરજ
ધરો કાકા , ધીરજ ધરો, અને લો, આ થઈ જરા ઉતાવળ. આ રી િર લ ે ટરથી હંુ
અણુ હાવી ઝસને એવી રીતે રેિરત ક ં છું કે તન
ે ો સીધો રહાર ધૂમકેતુ પર નિહ
થાય, પણ એ પાયાની ધરતી પર થશ ે કે યાં તે ઊભો છે, અથવા ગોઠવાયો છે. જેવી
એ ધરતી, ભલ ે િવકટ પહાડી અને પ થિરયા રહી, ખસવા લાગશ,ે એટલ ે કે ઘસવા
લાગશ ે ધીરે ધીરે, કે આપણા ધૂમકેતુ ભાઈ ધીરે ધીરે દિરયા તરફ રયાણ કરવા જ
લાગશ ે અને પછી… સાગર જળમાં સૂતા છે.’
ઝીરદાલ ે ફરીથી પોતાના હ ત કૌશ ય વડે ય ં ર માંહેની કળોને છેડછાડ
આદરી અને રીજો બ બ પોતાની ગાજતી કરામત દાખવવા લા યો.
‘જુ ઓ, કાકા , જુ ઓ !’ ઝીરદાલ ે ક યુ,ં ‘હવ ે પિરણામ સચોટ આ યું જ
સમજો.’
 ૨૦

ગડુ બાય… ગડુ બાય…! ગો ડન

ગડુ બાય
અહીંથી તહીંથી, દૂ રથી ન કથી, આજુ એથી અને બાજુ એથી, બલકે દરેક
િદશાએથી એવો જોરદાર માનવીય કાગારોળ ઊઠ્ યો કે ણે આભ નીચ ે આવી જશ.ે
હા, જે યાં હતાં તમે ણે જોયું કે સોનરે ી ધૂમકેતુ ચસતો હતો, ખસતો હતો, હાલતો
જતો અને એ સાથે ગરજતો પણ હતો.
ધૂમકેતુના અવાજ સાથે માનવ અવાજો ભગ ે ા થઈને કોઈ નવો જ ભય
સૂચવતા હતા. દરેકે દરેક આંખ એક જ િદશામાં તાકતી હતી. યાં કશુક
ં થઈ ર યું
હતુ.ં
શું થતું હતું ? શું તઓ
ે કોઈ દીવા વ ન િનહાળી ર યા હતા કે ખરેખર
ધૂમકેતુ ખ-ખ-ખસતો જ હતો ?
જો એમ હોય તો તન ે ંુ કારણ શું ? અ યાર સુધી બઠે ક ફસાવીને ગોઠવાયલે ો
ધૂમકેતુ હવ ે આવું વતન શા માટે કરતો હશ ે ? કદાચ તન ે ી ગોઠવાયલે ી બઠે ક નીચન
ે ી
ધરતી જ ખસી જવા લાગી હતી અને એ ખસતી ખરતી ધરા જ ધૂમકેતુને દિરયા તરફ
ધકેલતી હતી કે ફકતી હતી ?
ે ી જશ ે ?
શું આ બધો ખ નો સાગરને તિળય ે જઈને બસ ડા અમાપ
સાગરના પટે ાળને સમિપત થઈ જશ ે ?
‘જેણે આખી દુ િનયાને ચગડોળે ચઢાવી છે,’ િમસ આકિડયા વૉકર બોલી
ઊઠી, ‘તે મહામૂલા મહાન સોનરે ી ધૂમકેતુનો આ અતં ? આવો અતં ??’
‘આવા ક ણતમ અ ં મની,’ ીમાન શઠે ટનફોડ જવાબ આ યો, ‘આવી
આશા કોણે રાખી હશ ે ?’
‘જે થયું તે સા ં જ થયુ,ં ’ એવો અિભ રાય િન પ ૃહી રા સીસ ગૉડન
િસવાય બી કોનો હોઈ શકે ?
ના. એ બધાં કંઈ ખોટંુ બોલતાં ન હતા. તમે ની નજર સમ ધીમ ે ધીમ ે પાણીમાં
નહાવા માટે પગલાં ભરતી કોઈક કોમળ સુદં રીની જેમ ધૂમકેતુ પાણી તરફ સર સર
સરકતો હતો, િબલકુ લ પલે ી કોમલાંગી પરમ સુદં રીની જેમજ. ફેર એટલો જ હતો કે
ધૂમકેતુ ન ર ભરચક ભારે કઠોર િવશાળ ડોપાડો સોનાનો પહાડી ગોળો હતો.
જો સાગરમાં સમાવાની આ ધીમી ગિતને ચૅક કરવામાં ન આવ ે તો તે ઘણાં
મોટા આઘાત સાથે દિરયાના ડાણમાં જઈ પડે, એથી આ િવભાગમાં ધરતીકંપ
ં વ રહે.
થવાનોય સભ
જે ચીસો તથા કાગારોળ બહાર આવતી હતી તમે ાં મો યુર ડી નક
ે નો વિન
સહુથી જુ દો પડી આવતો હતો. કેવું ભ ય સપનું આ પછાત ટાપુએ જોયું હતું ! કુ દરતે
અપરંપાર સોનું વરસાવવાની કેવી કૃ પા કરી હતી ! દેશનો એક એક ગરીબ માનવી
ધનવાન બની જવાનો હતો. રા ્ર આગળ પડતાં ધિનક ખડં ોમાં સામલે થવાની
ઘડીઓ જ બાકી હતી અને બધું હાથમાંથી સરકી જતું હતુ.ં
પલે ા ીમાન િડન ફોરસીથ અને ડૉ ટર હડ સન તો ગાંડા અને ઘલે ા જ
બની ર યા હતા. માથું પકડી, માથાના વાળ હોય તો તે પકડી, નાચતા કૂ દતા
હાહાકાર કરતાં તઓ ે હાથ લબ ં ાવી એક જ શ દ બોલતા હતા, ‘નિહ…
ં ાવી લબ
નિહ…’ એ બન ં ે લોકો તરફ અર િવનતં ી કરીને કહેતા હતા, ‘બચાવો… એને
બચાવો !’ ણે કોઈ વતં ડૂબતા માણસને બચાવવા માટેની રાથના ન કરતાં હોય !
પહાડી પર ઘણે ચ ે ગોઠવાયલે ો ધૂમકેતુ શ આતમાં ધીમ ે ધીમ ે અથવા
અટકી અટકીને નીચ ે જતો હતો પણ પછી તન ે ી ગિત વધી. નીચ ે પહોંચવાની ઝડપ
વધતાં જ ડૉ ટર હડ સન ફાટી પડયા. લ કરી કોડનને મારી હઠાવી તઓ ે પોતાના
સોનરે ી ધૂમકેતુ તરફ ધસી ગયા.
કોઈએ તમે ને રોકવાની જ ર ન હતી. યાં સુધી ય ? કેમકે ધૂમકેતુની
હ ય ગરમી એટલી તી ર હતી કે કોઈની મ લ ન હતી કે આગળ વધે ! તમે છતાં
ઘણે ન ક જઈને તઓ ે ઢળી પડ્ યા. અરે પડ્ યા તે એવા પડ્ યા કે ણે કોઈએ
િનશાન તાકીને ગોળીબાર ન કયો હોય !
ીમાન િડન ફોરસીથ બાવરા બ યા હતા પણ સાવધ હતા. એમના
રિત પધીને આ રીતે પટકાઈ પડતાં જોઈને તઓ
ે પણ અધીરા બની ગયા. હવ ે કદાચ
બધી જ પધાનો અતં આ યો હતો. હવ ે હરીફાઈ જેવ ંુ ર યું જ શું હતું ?
આમય ે ીમાન િડન ફોરસીથ એક અ છા સ જન હતા. આ ધૂમકેતુની
ઘલે છા િસવાય બીજુ ં કોઈ ગાંડપણ તમે ને ન હતુ.ં અ યારે યારે ડૉ ટરને ધૂમકેતુથી
મા ર સોએક વાર જ ન ક પટકાઈ પડેલા જોઈ તમે ની દુ મનાવટ ઓગળી ગઈ.
શ તા રહી જ નિહ. વરે કય ે ઘરે ચાલી ગયું તન ે ોય યાલ આ યો નિહ. આ માની
શુદ્િધ થતાં જ તમે નો દયાળુ પરગજુ રામાિણક વભાવ ઊછળી આ યો.
 ે મનના ડાણથી જરા સરખાય ખરાબ હોત તો શ ને મરતો
જો તઓ
જોઈ, આનદં અનુભવત. પણ અગાઉના દુ : વ નને ફગાવી દઈ, ીમાન ફોરસીથ જે
રીતે ડૉ ટર સિૈ નકોની કોડન કૂ દીને ગયા હતા તમે જ દોડી કૂ દીને કોઈની પણ પરવા
રા યા વગર, ‘િમ ર, મારા ભાઈ, મારા દો ત, ડૉ ટર ડૉ ટર’ કરતાં મુ કેલીમાં
મુકાયલે ા િમ રને મદદ કરવા માટે એકી ાસે ધસી ગયા. તમે ના અ રિતમ સાહસને
ધ યવાદ આપવા જ ર યા, કેમકે ડૉ ટર સુધી પહોંચતાં જ વધી ગયલે ા તાપનો
સ ેપાતી સતં ાપ તમે ને અનુભવવો પડયો, એટલા ખાતર કે હવ ે ધૂમકેતુ નીચ ે પડવા માટે
વધુ ન ક આ યો હતો.
એવી અગન વાળાઓની પરવા કયા વગર તમે ણે ડૉ ટર હડ સનને
ઉપાડ્ યા, ખચવા માંડ્યા. એ કામ અઘ ં, અસ ય અને અશ ય એટલા માટે બનતું
જતું હતું કે ધગધગતી વાળાઓની આંચ તમે નયે અસર કરી ગઈ. એક બાજુ તઓ
ે
ડૉ ટરને ખચતાં અને બી બાજુ પોતે પણ અગનદો ત બનતા જતા હતા.
જેવા હતા તવે ા બન
ં ે વડીલો હતા. તમે ની અકળામણનો મુદ્દો જ અતં પામતો
હતો. રા સીસ તો ભલાઈનો અવતાર જ હતો. તે રહી શ યો નિહ. બન ં ે વડીલોને
બચાવી લવે ા માટે તે અગાઉના બન ં ે કરતાં વધુ વગ
ે માં અને ઝનૂનમાં જમીન પર લાંબા
થતાં બે હરીફ-દો તો તરફ દોડી ગયો.
આ દૃ ય ીમાન શઠે ટેનફોડ જોઈ રહે એવું બને કે ? કોઈ પણ સજં ોગોમાં
આ રણય ે ને તણ
ે ે બચાવવા જોઈએ. અથવા અગાઉના બને ે ખચવા ગયલે ા રા સીસનો
ે ે આપવો જ જોઈએ.
સાથ તણ
શઠે ટેનફોડને આ રીતે આગમાં ઝપં લાવી દેતા જોઈ કુ મારી આકિડયા
વૉકર તો વલવલી ઊઠી. તે હૃદયના ડાણમાંથી બોલી ઊઠી, ‘ ટેન… ટેન…’ તે
એક વખતનો તન ે ો પિત હતો અને અ યારે ? પિત કરતાં પણ વધુ ઘિન સગપણ હોતું
હશ ે ખ ં ?
ડૉ. હડ સન અને િડન ફોરસીથને બચાવવા માટે રા સીસ ગોડન તથા
શઠે ટેનફોડ દોડી ગયા હતા. તો તમે ની રેરણા લઈ બી અનક ે તમે ને મદદ કરવા
દોડવા લા યા હતા. ઉ ર તાપ સહન ન થતાં એ બધાં મોઢં ુ માથું હેટથી કે હાથથી
ઢાંકીને એ તરફ રયાણ કરતા હતા.
બધાંએ ભગ ે ા થઈને બે રારંિભક ખગોળશા ીઓને મુ કેલીથી, પણ
સાચવીને ઉપાડ્ યા અને સહીસલામત જગાએ લઈ આ યા.
બન ે ે થોડીક ઝાપટ લાગી જ હતી પણ તા કાિલક અને પૂરતા ઉપાયોને
ં ન
લઈને તમે ને શાતા મળતી હતી. અલબ પોતાનું િવખરે ાઈ જતું વ ન જોવું ન પડે એ
માટે તઓ
ે આંખ ઉઘાડતાં ન હતા.
ધૂમકેતુન ંુ દિરયા તરફ સરકવાનું ચાલુ જ હતુ,ં કંઈક ઝીરદાલી સલામતી
શિ તથી અને કંઈક પોતાના બળથી. પગ નીચન ે ી ધરતી સરકે પછી કોણ િ થર રહી
શ યું છે ? તન
ે ંુ ગુ વાકષણનું કે દ્ ર એક ધારી તરફ આ યું યારે પાણી તરફની
ે ી ગિત એમ જ વધી ગઈ.
તન
જોનારાના હાવભાવની, અચરજની, હતો સાહની, હાયહાયની તો સીમા જ
રહી ન હતી. કેટલાક તો ધૂમકેતુન ંુ સાગર નાન પિરપૂણ રીતે જોઈ શકાય માટે ઠેઠ
આગળ સુધી દોડી જવા લા યા, જેમાં શઠે ટેનફોડ અને આકિડયા વૉકર સામલે હતા.
સારામાં સારી જગાએથી ર ય સાગરમથ ં ન િનહાળનાર એ અ યબ
ટોળાંને એક વાર તો લા યું કે ધૂમકેતુ પાણીમાં ઝબકોળાતો રોકાઈ ગયો છે. સોનાની
ગિત ણે િ થર થઈ ગઈ. એ સોનરે ી પદાથ ઝળહળતી આંખ મીંચકારી લોકોને
ચમકાવી દેતો હતો. પણ રોકાય જતી વાતનો એ બધો રમ હતો. પડતાં પહેલાં મોટો
પદાથ એ રીતે ચો થઈને ઘડીએક િ થર થતો નજરે પડે છે. પણ ઉપરથી ધકેલાતી
ગિત એટલી હોય છે કે તે પડયા વગર રહે નિહ.
અને પડયો જ. મોટા ગજબનાક અવાજ સાથે પડયો જ. સાથે કેટલાય
પહાડી પાણાઓ લઈને પડ્ યો જ. પાણીમાંના છપા અને પડવાના ધબા અવાજ
સાથે પડ્ યો જ. અષાઢી મઘ ે ના કાળા િડંબાણ વાદળોની ગજના થાય એવી ગજના
સાથે સોનરે ી ધૂમકેતુએ સાચસ ે ાચી ડી જળસમાધી લીધી. તન
ે ે સમાવી લતે ાં મો ંઓએ
એટલા જ પાણીનો ગ ં વર મો ં પે િકનારા પર છંટકાવ કયો.
ધૂમકેતુના પડવાની સાથે એટલી ધરતી તો જ અને ઊભા રહેલા લોકો
સમતુલા ગુમાવી ગડથોલું ખાઈ ગયા. તમે ની પર જે પાણીનો છંટકાવ થયો હતો તમે ાં
કોઈક સોનરે ી પદાથ કે ચળકાટ છે કે નિહ, એ પલળનારાઓ જોવા લા યા. પોતાના
ભીના વ ોને ખખ ં રે ી ખખ
ં રે ીને ચકાસવા લા યા.
જે પાણી તમે ની પર છંટાયું હતું એ ધગધગતું હતું કેમકે ધૂમકેતુના ભારે
તાપમાને દિરયાના પાણીને પણ છમ-છમ છમ-છમ કરતું ઉ ણ બનાવી દીધું હતુ.ં
રીનલૅ ડનો રીન સાગર સોનરે ી ધૂમકેતુને પોતાના પટે ાળમાં સમાવતો હતો.
ધગી ઊઠેલા પાણીમાંથી અપાર પરપોટા અને વરાળ વાતાવરણને છમછમતી અને
ચમચમતી બનાવતા હતા. સાગરનો આ ભાગ ઉકળતા સાગર જેવો બની ગયો હતો.
ધૂમકેતુના છે લા ધબાકા અને છબાકાને લઈને ઊઠેલા અવાજ, ફકાયલે ા
પાણી અને જેલી ધરતીએ ન ક આવી ગયલે ાં રે ક ટોળામાં એવો ભય ફેલા યો
કે બધાં લીધલે ા ઘટે ાંની જેમ ગાફેલ થઈને પાછળ દોડવા એ દોડમાં કંઈક પડ્ યા, કંઈક
કચડાયા, તોય દોડ ચાલુ રહી.
એ ઘસારામાં ફકાઈ ગયલે ી મિહલામાં િમસ આકિડયા વૉકર પણ હતી જ.
ીમાન શઠે ટેનફોડની નજર આ અક માત તરફ ન પડે, એવું બને કે ?
ચારે બાજુ ધ ામુ ીની વચમાંથી અથડાતા કુ ટાતા ીમાન ટેનફોડ ટોળાંના
ધસારાથી કચડાઈ ગયલે ી આકિડયા સુધી પહોંચી ગયા. પહેલાં દીવાલ બનીને ઊભા
ે ી સુર ા અઘરી હતી કેમકે પાણી અને માનવના બવે ડા ધસારાથી ટેનફોડ
ર યા. તન
પણ ફસડાઈ પડતો હતો.
એ દોડાદોડી ધમાચકડીની વચમાંથી આકિડયાને મા ર ઊભી કરે ચાલ ે તમે ન
હતુ.ં તન
ે ે પોતાના બનં ે હાથમાં ઉપાડી જ લવે ી પડી. એ રીતે પણ ધ ાઓની વચમાં
ટેનફોડ સલામત થળે પહોંચી શ યા.
ઘણાં લોકોને એ રીતે બચવા બચાવવા પડયા. એક ચી જગાએ ફરીથી
ે ો ઝામલે ો ર યો.
ધ ા-પીિડતોનો મળ
ટેનફોડને થોડીક ઈ ઓ થઈ હતી પણ નાજુ ક આકિડયા તો બભ
ે ાન જ
થઈ ગઈ હતી.
ે ે ક યુ,ં ‘મને બચાવવા માટે તમ ે જ હતા ને
યારે તે ભાનમાં આવી યારે તણ
? મા ં સદ્ ભા ય અને સૌભા ય ! મને ખાતરી જ હતી.’ હૃદયથી આભાર માનતી
નજરે પુલિકત થયલે ી આકિડયાએ ક યુ.ં તણ ે ે ટેનફોડનો હાથ પકડી રા યો હતો.
નસીબદાર હતી આકિડયા પણ એટલો નસીબદાર સોનરે ી ધૂમકેતુ ન હતો.
બૂડબૂડ અવાજ સાથે તે પાણીની નીચ,ે ઘણે નીચ,ે ઠેઠ તિળય ે જઈ બઠે ો હતો. કોઈ
માનવીનું પગે ં યાં સુધી પહોંચી શકે તમે ન હતુ.ં એ તો દિરયાનું પાતાળ હતુ.ં એક
વખત જે દબાય તન ે ે વધુ ને વધુ દબા યા કરવાનીય તન ે ી ણી-અ ણી વ ૃિ - રવ ૃિ
રહેતી. એ રીતે અતળ ડાણમાં પહોં યા પછી પણ તન ે ા ધડાકાભડાકા સભ
ં ળાતા
ર યા. શું તને ા અણુઓ છૂ ટા પડતા હતા ? શું તન ે ા નાનામોટા બુ ાઓના ભુ ા
બોલતા હતા ?
મો યુર ડી નક ે , િમ ટર િડન ફોરસીથ, ડૉ ટર હડ સન વગરે ે ફકાયલે ો
એકાદ ટુકડો ઉપર આવ ે તન ે ી રાહ જોતા હતા, પણ ઉપર મા ર મોટા મોટા પરપોટાઓ
જ આવતાં, આવીને ફટ્ કરતાં ફૂટી જતાં એ પરપોટા. સોના જેવી ધાતુ કદી તરે નિહ,
તરીને ઉપર આવ ે નિહ. સોનું મા ર પરપોટા ફકી શકે, મા ર પરપોટા.
એ બધાં સોના-વાં છુ ઓને મહામહેનતે ખચીન,ે દોરીન,ે ચકીને લઈ જવા
પડયા.
 અધધધ સોનુ,ં આકાશમાંથી ફકાયલે ,ંુ દુ િનયા આખી ત ૃ ત થઈ ય એટલું
સોનુ,ં કોઈક સાચા સોનરે ી સપનાંની જેમ સોનરે ી ધૂમકેતુ વ પે પાતાળવદં ના કરી
ગયું હતુ.ં
અદ્ ભતુ , અલૌિકક, અણમોલ, અભૂતપૂવ, અજબ. સોનરે ી ધૂમકેતુએ
પ ૃ વીની, પ ૃ વીવાસીઓની િવદાય લીધી હતી.
એને ગુડ-બાય કહી શકાય ?
એને કહેનારે આવ-જો ક યું હશ ે ?
કોઈ કહે કે ન કહે, એ ગો ડન-ગુડબાય જ હતી ને ? સોનરે ી ધૂમકેતુની
સોનરે ી િવદાય !
 ૨૧

ં ીન રાત રંગીન રભાત

સગ
યાં સુધી લોકો ઊભા રહે ?
યાં સુધી ઊભા રહેવાય યાં સુધી બધાં ઊભા ર યા. પછી તમે નું કુ તૂહલ
શાંત થતાં જ તઓે જવા લા યા અને ગયા.
તમે ને સતં ોષ થયો હશ ે ? અહીં સુધીની િવકટ રઘવાટી યા રા અને આ
પિરણામ ? આટલો ખચ અને આવું િવસિજત દૃ ય ?
માનવીને કદાચ સતં ોષ સાથે લવે ાદેવા નથી પણ જે જોયું એ શું કંઈ કમ હતું
? આકાશમાં જ દેખા દેતા ધૂમકેતુન ંુ મા ર પાંચસો વાર દૂ રથી દશન ! શું તમે ની
વનભરની યાદગાર નથી ? એ ધૂમકેતુ પણ કેવો ? સોનાનો.
આવું દૃ ય તમે ને િજદં ગીમાં બી વાર જોવા મળશ ે ખ ં ? શું ફરી વખત
બીજો કોઈ સોનરે ી ધૂમકેતુ આકાશમાં ચ ર મારશ ે ખરો ? શ ય નથી. આવું કંઈ વારે
વારે થતું નથી કે જોવા મળતું નથી. કોઈક સોનાિમિ ત ધાતુના ધૂમકેતુઓ આમતમે
ઘૂમતાંય હશ,ે પણ આ લોકોને મળવા એ બધાં ફરી પ ૃ વીની ન ક આવીને આમ ટહુકો
કરી ય એ વાત શ ય નથી.’
ચાલો, સોનુ નિહ તો સોનાનાં દશન તો થયાં જ. એ અહોભા ય સાથે બધાં
િવખરાયા.
એને કમનસીબી કહો અને ન પણ કહો. આટલું બધું અધધધ સોનું આપણી
ર ય આંખે જોયું છે, એ દૃ ય તો કદી ભુલાવાનું નથી. આંખ કાયમને માટે પીળી જ
રહેશ.ે પણ જો એ સોનરે ી ધૂમકેતુ ખરેખર માનવીના હાથમાં આ યો હોત તો આ
દુ િનયાની તાિસર જ કોઈક જુ દી હોત ! અહીં કોઈ ગરીબ ન રહેત, કોઈ િભખારી નિહ,
કોઈ માગણ નિહ, કોઈ યાચક નિહ. કોઈ ને કોઈ સમ હાથ ફેલાવવાની જ ર જ
નિહ. ગરીબ ભીખ યાચક જેવા શ દો શ દકોશમાં હોત જ નિહ અને એ સાથે જ
ચ પિણયા પણ પદે ા થયા ન હોત.
આ તો એક ઝખ ં ના છે. ક પનાને આગળ વધારો અને વા તિવક ધરતી
ે ે પસાર કરો તો એથી ઊલટંુ પિરણામ ન આ યું હોત શું ? માનવોમાં ગીધડાંય
પરથી તન
હોય છે ને ! તમે નું કામ એકાકી કે સમૂહમાં ફોલી ખાવાનું નથી હોતું ? પહેલાં સમૂહમાં
ં ે અને પછી પોતપોતાની તરફ ખચાખચી !
ચૂથ
મીની િવ યુ ની ઝાંખી તો કદાચ દેખાઈ જ ગઈ હશ.ે એટલ ે જ કહેનારા
કહી ગયા છે કે યાં સોનું યાં શ , યાં સોનું યાં સઘ
ં ષ, યાં સોનું યાં સહં ાર.
જેઓ િનરાશ થયા તમે ાંના કેટલાક યાયસગ ં ત પણ હતા, જેમાંના એક હતા
મો યુર ડી નક ે . તમે ણે તો ખરેખર પોતાની ઉ જડ ભૂિમ સોનાની બની છે, એવું
વ ન જોયું જ હતુ.ં ‘મરે ે દેશ કી ધરતી સોના ઊગલ’ે નું ગીત પણ ગાયું હતુ.ં
પલે ા બે રથમ અ વષે કોનું શું ? તઓ
ે તો એ ભૂિમને રભુભિૂ મ માનવા લા યા
હતા. યાં જઈ ન શકાય તો ફરીફરીને જતા હતા. અરેર,ે ઘરે મૂકવા માટે એકાદ
ે રૂ , નાનકડો ગ ો, અરે વીંટી જેટલું કે વાલ ભર ? જોયું આવડું મોટંુ , ર યું કંઈ જ
સુવન
નિહ. હાથ પહોળા થયા, ખાલી રહેવા માટે.
પણ બનં ે િવરોધી વ ૈ ાિનકો પર રી ચલે ે જ આવી એટલ ે એ બન
ં ે િમ ર
બની ગયા. કહો કે અગાઉના િમ ર ફરીથી સવાઈ મ ૈ રીમાં ફેરવાઈ ગયા. સાચી મ ૈ રી
શું છે તન
ે ો યાલ તમે ને આવી ગયો.
ડૉ ટર હડ સન શું એવી ક પનાય કરી શકે ખરા કે તમે ની િજદં ગી તમે ના
િમ ર ીમાન િડન ફોરસીથે જ બચાવી હતી ? બી બાજુ એ િવચાર પણ કેટલો
મહ વનો છે કે તમે ના રાણ િમ ર નિહ બચાવ ે તો બીજુ ં કોણ બચાવ ે ? એ િમ ર
ફોરસીથ િસવાય બીજો કોણ હોઈ શકે ? વનથી મ ૃ યુ સુધી સાથે રહે તન ે ે જ િમ ર
કહી શકાયને ?
તે ઉપરાંત ધૂમકેતુન ંુ િવસિજત થવું પણ નવી મ ૈ રીનું કે જૂની મ ૈ રીના
મજબૂત નવીનીકરણનું રબળ કારણ હતુ.ં
ં ે ગાઢ િમ રો ફરીથી વન તરફ યા નવ વન
યારે હાથમાં હાથ લઈ બન
તરફ પધારી ર યા હતા યારે એ જ િવચારતા હતા. તમે ની મ ૈ રીની મધુરજની ણે
વધુ મધુમય અને તજે વી પે શ થતી હતી.
‘આ ફોરસીથ-ધૂમકેતુની િવદાય, દુ િનયાની મોટામાં મોટી કમનસીબી બની
રહેશ.ે ’ ડૉ ટર હડ સન કહેતા હતા.
‘એ હડ સન-ધૂમકેતુ હતો હડ સન…’ સુધારો સૂચ યો ફોરસીથ,ે ‘એ
ધૂમકેતુ તારો જ હતો દો ત, તારો જ…’
‘નિહ રે નિહ…’ ડૉ ટરે આ રહ કયો, ‘તા ં િનરી ણ મારા પહેલાંન ંુ
હતુ,ં એટલ ે એ તારો જ.’
 ‘રહેવા દે હવ,ે ’ ફોરસીથની કબૂલાત હતી, ‘મા ં સશ
ં ોધન તારા પછીનું જ
હતુ.ં ’
‘કેટલી ભૂલ કરે છે તું દો ત ફોરસીથ !’ ડૉ ટરે તબ ાવાર તારણ રજૂ
કયુ,ં ‘મારો િસનિસનાટી ઓ ઝરવટે રીને લખાયલે ો પ ર જ એ સાિબત કરી દે છે.
તારી જેમ ધૂમકેતુ આ કલાકિમિનટથી આ કલાક િમિનટ સુધી ચો સ દેખાયો હતો,
એવું લખવાને બદલ,ે મ જ લ યું હતું કે મ જણા યું હતું કે, આ સમય અને આ સમયની
વચમાં તને ી ઝાંખી થઈ હતી. એ વચમાં જેવો શ દ જ તને િજતાડે છે.’
વાત એટલી જ હતી કે અગાઉ યારે બન ં ે લડતાં યારે ‘મ-મ‘ કરતા અને
હવ ે િવવક ં ે ‘તુ-ં તુ‘ં કરતા હતા, એટલ ે કે િવજેતા દો ત, તું જ છે તું જ.
ે સાથે બન
આ મીઠાશ એટલી આગળ વધી રહી કે હાથમાં હાથ લઈ, બાથમાં બાથ
ં ે નવી જ મધુરપ માણતા હતા.
ભીડી, નાચતા ગાતા બન
એ હવ ે સુખી હતા તો અનહદ સુખી હતા રા સીસ ગોડન અને જેની. તમે ના
વમાં વ આ યો હતો. સગપણથી સધં ાયલે ા બન ે ે ફરીથી લ નની શરણાઈ
ં ન
ં ળાવા લાગી હતી. કેટલા તોફાન, ઝઝ
સભ ં ાવાત, અટપટી આંધી તમે ની વચમાંથી પસાર
થઈ ગઈ હતી. અ ધર ાસે જ તઓ ે અ યાર સુધી યા હતા. હવામાન ચો ખું થતાં
જ તમે ને લા યું કે તમે ના ભાિવ આહ્ લાદ સામથે ી જ િવકટ વાદળ ખસી ગયા છે,
અથવા કહો કે ધમાલ સાથે ધમાચકડી મચાવતો ધૂમકેતુ ખસી ગયો છે.
ચોથી સ ટે બરે ઉપરનીવીક બદં રેથી પસ ે ે જર ટીમરો ઊપડી તો યુ -
જહાજો રકારના સુસ જ વહાણો પણ ઊપડ્ યા. અલબ તમે ને દિ ણ તરફનો લાંબો
ે ો યાલ હવ ે જ આ યો. આ બધાં રવાસીઓએ આ વાંદરાં વગરના
માગ લવે ો પડશ ે તન
ટાપુ પર કેટલા વાંદરાં નચા યા હતા અથવા તો વાંદરાંઓની જેમ તઓ
ે જ ના યા હતા
! એ યાદગાર આકટીક ટાપુને બાય-બાય સલામ-સલામ કરતાં બધાં િવદાય થઈ
ગયા.
રહી જનારમાં હતા મો યુર રોબટ લસર તથા તમે નો ગોડ-સન ઝેફરીન
ઝીરદાલ, જેઓ ‘આટલાંટીક’ની રાહ જોઈ ર યા હતા. યાટ બી િદવસ સુધી આવી
ન હતી. જેવી યાટ આવી કે બન ં ે તમે ાં એકદમ સવાર થઈ ગયા. આ વધારાના
ઉપરનીવીકના ચોવીસ કલાક તમે ને માટે અસ ય હતા. કેમકે તમે ની પલે ી લોગ કૅિબન
કે કાંચન-કુ ટીર તો હવ ે રહી જ ન હતી. ધૂમકેતુના સાગરમથં ન વખતે જે દિરયાઈ
મો ંએ ભરતી જેવો ઉછાળો અનુભ યો, તમે ાં જ એ કુ ટીર કૂ કરતી ટીર થઈ ગઈ હતી.
દિરયા- િકનારાની અ યતં ન કી પાણીનો માર, જતી ધરતી, લ િડયું બાંધકામ.
ટકે તો શું ટકે ?
 એ બન ં ે અનહદ સુખી માનવીઓને રા રી અસુખ અને અસુિવધામાં જ પસાર
કરવી પડી હતી.
ધૂમકેતુ તથા દિરયાનાં મો ં તમે ની કુ ટીર જ નિહ, કુ ટીરનો બધો સામાન
પણ ખચી ગયા હતા. વીય સૂરજમાંય સૂસવાતા બન ં ે પાસે ટાઢ ઉડાડવા કામળો ન
હતો કે ભીના શરીર લૂછવા ટુવાલ પણ ન હતો. રાતની ઠંડી કેવી કારમી હોઈ શકે તન ે ો
યાલ તમે ને આવી જ ગયો. અધં કારને લઈને ટાઢ વધુ અસર કરે છે કે ટાઢને લઈને
અધં કાર વધુ આકરો હોય છે, એવો સશ ં ોધનનો િવનય પણ ઝીરદાલને થરથર કંપતા
સૂસવાટામાં સૂ યો ન હતો.
જે કંઈ ખચાઈ તણાઈ ગયું તમે ાં વાસણો, પોશાક, બિે ડંગ જ નિહ, ઝીરદાલનાં
ય ં રો પણ સામલે હતાં. જે ટેિલ કોપમાંથી ઝીરદાલ આકાશી દુ િનયા િનહાળતો હતો
અને જે ટેિલ કોપથી તણ ે ે ધૂમકેતુની દો તી કરી હતી, એ ટેિલ કોપે પણ િવદાય લીધી
હતી. જે િર લ ે ટર, કરામતી ગોળાઓ, તથા જે શોધ વડે ઝેફરીન ઝીરદાલ ે સોનરે ી
ધૂમકેતુને પોતાની આંગળી પર નચા યો હતો, એ શોધને પણ પાણીના ધોધ ખચી ગયા
હતા. દિરયાની જે મો -ં ઊ નો એ પરચો બતાવતો હતો, એ મો ં એને જ પોતાનો
પરચો બતાવી ગયા.
મો યુર લસરને એ ચતૈ યવતં ી નવા જમાનાની નવીનતમ શોધ િછ િભ
થવાનો એટલો આઘાત લા યો કે કોઈ આ ાસન તમે ના સુધી પહોંચી શકતું ન હતુ.ં
ઝીરદાલ એથી િવ િવનોદ માણતો હતો, ખડખડાટ હસતો હતો. તન ે ી જ એ શોધ
હતી, બી કોઈને એનું રજ મા ર ભાન કે ાન ન હતુ.ં અદ્ ભતુ એવી શોધનો એ
રારંભ હતો. રારંભ જ ન રહેતાં એથી આગળ કોણ વધી શકવાનું હતું ? એણે ધાયું
હોત તો એ જ કરામતની નવી આવ ૃિ તય ૈ ાર કરી શકત, પણ એ િવષે એણે કદી ફરી
િવચાયું જ નિહ. એના ગોડ ફાધરે એને ફરી ફરીને િવનતં ી કરી, પણ એ તો ઝીરદાલ
હતો. જે વાત ચી મૂકી તે મૂકી. તે સાવ ઘરડો થઈ ગયો યાં સુધી એ વાતને તણ
ે ે યાદ
કરી નિહ, અને જતે િદવસ,ે જેમ બને છે તમે જ એની શોધ એની સાથે એની કબરમાં જ
િનરાંતે પોઢી ગઈ.
એ રીતે એ ય ં ર માનવ તના હાથમાંથી સરી ગયુ,ં િસવાય કે કોઈ બીજો
ઝેફરીન ફરીથી પ ૃ વી પર જ મ ે અને ઝીરદાલની જેમજ એની પાછળ લાગી રહે.
ઝેફરીન ઝીરદાલ યારે રીનલૅ ડ પધાયો યારે ભયો ભયો હતો, દરેકે દરેક રીત,ે
યારે પાછો ફયો યારે ગરીબ હતો, એકદમ દમ ગરીબ. જોકે ગરીબાઈ શું તે એ
ણતો ન હતો, તન ે ી એને પરવાય ન હતી. પાછળ એણે જે મૂકી દીધું તમે ાં એનાં
સાધનો, ય ં રો, યાદ જ નિહ, પલે ો ગ ં વર જમીનનો ટુકડો હતો કે જેનો અમુક ભાગ
દિરયામાં રવશ ૈ ાર થાય ? હવ ે એની િકંમતય
ે ી જતો હતો. જમીન હવ ે કોણ લવે ા તય ે શુ?ં
ભલ ે જમીનનો માિલક એ ર યો અને દ તાવજ ે ો એને નામ ે ર યા ! જમીનનો માનવીને
એ જ બોધ છે : મી ી કહે કું ભારકો, તું યા ગૂદં ે ગા મુઝકો, એક િદન ઐસા આયગ
ે ા,
ં ી તુઝકો. મી ી કહે ઝીરદાલકો.
ગૂદં ડાલુગ
એ બધામાં, જે ફાયદો ગોડફાધરને થયો હતો, એ તો ક પી જ શકાય નિહ.
પલે ા અધધધ શ દથી જ એની માપણી ગણતરી કરવી રહી. દ્ રો ારા એના નામ
પર ધાયો અણધાયો વરસાદ જ પડતો હતો પસ ૈ ાનો, સોનાનો. એથી લસર બૅ ક દુ િનયા
ભરની ટોપની બૅ ક બની રહી.
ઝેફરીન જ આ િમલકતનો સહાયક હતો એટલ ે લસર વખતોવખત એની
સલાહસૂચન લતે ાં અને િનલપ ભાવ ે તે જે સલાહ ઉ ચારી દેતો એ પણ ઘણી
ફાયદાકારક રહેતી. બૅ કે એ સલાહસૂચન અને તે પાછળની ટેકા પ ઝેફરીનની
ઘણી ગ ય-અગ ય શોધોનો લાભ લીધો. લસર મો યુરની પોતાની પણ એમાં એક શોધ
હતી કે પ ૃ વી પાસે જે કંઈ છે, એ જ એટલું બધું પૂરતું છે કે, જો તન
ે ંુ યો ય સચ
ં ાલન
કરવામાં આવ ે તો આકાશના કોઈ નવા ધૂમકેતુને ુ જમીન પર પટકવાની જ ર જ ન
રહે.
લસર તે યાં લોભી, લાલચુ કે અમીચદં ી શાયલોક હતા ? તમે ણે ગોડ-
સનનય ે એ વરસાદના ભાગીદાર બના ય ે રા યો, ભલ ે એ ઈ છે કે નિહ, પણ
ઝીરદાલને એની ખરેખર કોઈ ખવે ના ન હતી. તે તો બૅ ક, પસ ૈ ા, સોના જેવા નામથી
જ િચઢાઈ જતો. જે ધૂમકેતુ, જે સોનુ,ં બે િનમળ હૃદયના ઉમગ ં ી રેમીનયે ન મળવા દે,
એની દુ િનયામાં જ ર જ શી છે ? તન ે ી પોતાની જ િરયાતો એકદમ ઓછી હતી તે
માટે પગે ચાલીને જ તે ગોડફાધર લસરની બૅ ક પર જતો. પોતાનો િનયિમત હ તો
પોતાના િહસાબમાંથી જ મળે વતો અને કેસલને છ ે માળે ધબધબ કરતો તે જ
ચઢીને જતો. રા હતી િવધવા િટબોટી, કેમકે હવ ે તન ે ે સાંભળનાર ‘ઓિડય સ’ મ યું
હતુ.ં
આખીય ઘટનાએ પ ૃ વી પરની ઉ ેજનાને ચરમ સીમાએ ઉ કેરી હતી. પણ
ઉ કેરાટનય ે સીમા હોય છે. જતે િદવસે બધું શાંત પડી ગયું અને જે કોઈ નવી ઉ ેજના
તમે ના માગમાં આવી, તને ી ચચામાં લોકો લાગી ગયા. ઈિતહાસના કથાનકોમાં સોનરે ી
ધૂમકેતુ એક આકાશી દેવદૂ તના પે ચચાતો ર યો. િવ ાનને પણ ઈિતહાસ હોય છે ને
!
યારે મોઝીકે ૧૮મી સ ટે બરે ચા સટન બદં રે ના યા, યારે બધી વાત
એવી રીતે ભુલાઈ ગઈ હતી કે કોઈ જોવા જેવી એ ટીમરન,ે એ યાટને જોવા કે
અદં રના રવાસીઓને િરસીવ કરવાય આ યું ન હતુ.ં
 હા, ‘મોઝીક’ના રવાસીઓમાં યાદગાર રવાસીઓ હતા જ, જેમાં િમસ
આકિડયા વૉકરનો સમાવશ ે થતો હતો, જે પોતાના પુન વન માટે શઠે ટેનફોડનો
ફરીફરીને આભાર માનતી હતી અને જેને ટેનફોડ પૂરી સલુકાઈથી મો યુર ડી નક
ેે
પૂરી સાિહ યવાળી એ કૅિબનમાં રહેવાની ગોઠવણ કરી આપી હતી.
દિ ણ કેરોલીનથી વ િનયાનું અતં ર કંઈ બહુ લાંબ ંુ નથી, અને અમિે રકા
પાસે પોતાની સા યબીભરી રેલવ ે ટ્ રેઈનો છે જ. ૧૯મી સ ટે બર એટલ ે કે બીજે િદવસે
ીમાન િડન ફોરસીથ, રા સીસ, ઓિમ રોન ઉપરાંત ડૉ ટર િસડની હડ સન અને
જેની, પોતપોતાના િનવાસ થાનમાં દાખલ થયા, પહેલી િ રપૂટી ઈિલઝાબથ ે શરે ીમાં અને
ે ી ર યુ.ં
બીજુ ં ય મોિરસ શરે ીમાં રવશ
હે ટન ટેશને ીમતી હડ સન અને કુ મારી લૂ તથા િમ ઝે એ બધાંન ંુ ભારે
ઉ માભયું વાગત કયુ.ં રા સીસ ગોડને પોતાના ન કના ભિવ યના સાસુમાને
વદં નીય અિભવાદન કયુ.ં તે જ સમય ે ીમાન િડન ફોરસીથે પણ લડે ી હડ સન સાથે
હં ૂ ફાળં ુ હ તધૂનન આદયુ.ં ણે બે કુ ટંુ બ વ ચ ે કદી કોઈ અતં ર હતું જ નિહ. જોકે
લૂને હ ખાતરી ન હતી, તણ ં ે વડીલોને પૂછ્ય,ંુ ‘બધું પતી ગયુ,ં ખ ં કે નિહ ?’
ે ે બન
તન ે ે ફોરસીથે વહાલથી પોતાની બાથમાં થપથપાવી રડતી રોકી લીધી.
હા. બધું જ પતી ગયું હતુ.ં એ પૂણાહુિતની ઉ ણી તથા ઊજવણી ૩૦મી
સ ટે બરના રોજ સઈે ટ એ ડ્ ઝ દેવળના મધુરપભયા ઘટં ના રણકારે ઝણકાવી
ં ે કુ ટંુ બના તમામ ે તમામ સ યો તાળીઓના નાદે એ રણકારને િબરદાવતા
દીધી. બન
હતા. ગામના નાના મોટા કોઈ જ મહેમાન બાકી ન હતા. બધાંની અને પરમ કૃ પાળુ
પ આ માની સા ીએ રેવર ડ િમ ટર ઓ ગાથ સપં ણ ૂ રકારના િવિધ-િવધાન સાથે
રા સીસ ગોડન અને જેની હડ સનના લ ન હેર કયાં તથા તમે ને અિધકૃ ત
પરીિણત પિત-પ નીનો દર જો બ ી દીધો. યારે હાજર રહેલા શાણા મહેમાનો અને
ખુદ પાદરીબુવા હેર કરતા હતા કે, ‘સાચો રેમ, શુ હૃદયનો રેમ, કોઈ
અડચણોને અવરોધોને વીકારતો નથી. તન ે ાથી ડરતો નથી તમે જ િવચિલત થતો
નથી.’
સહુથી વધુ ખુશી તો રાઈડ્ સ-મઈે ડ નવોઢાની અણવર લૂ જ હતી. તણ ે ે
ૈ ાર કરેલા ખાસ પસદં ગીના ભ ય પોશાકને આજે તે મઠારી
કેટલી વરણાગી સાથે તય
સ વીને પિરધાન કરી શકી હતી. િમ ઝને શું બોલવું તન ે ીય ખબર પડતી ન હતી. તે
હસતી, રડતીય ખરી અને પોતાના સનીને ભરપૂર આશીવાદોથી િબરદાવતી હતી. આજ
જેટલો અનહદ આનદં તણ ે ે કદી મા યો નથી, એવું તે ફરી ફરીને બધાંને કહેતી હતી.
એ જ વખતે એકબી ં લ ન આકાર લઈ ર યાં હતાં, અલબ આટલા
બધા દબદબા સાથે નિહ જ. આ વખતે વર-ક યા ઘોડા પર ન હતાં. પગપાળાય નિહ,
બલૂનમાં નિહ, પણ િમ. શઠે ટેનફોડ અને િમસ આકિડયા વૉકર દેવદૂ ત સમા જજ ી
રોથના પિવ ર ધામમાં આરામદાયક કૉચમાં પહોં યા હતા, સાથોસાથ બાથોબાથ
બસે ીન,ે હાથમાં હાથ રાખીન.ે
એ પિવ રથીય વધુ પિવ રતમ કમાન ારમાં બન ે મગ
ં એ ં ળ રવશ ે કરીને
ે ો રજૂ કયા. અગાઉ કરતાં પણ એ પપે સ વધારે પિરપૂણ હતા.
પોતપોતાના દ તાવજ
મિે જ ટ્ રેટ ીએ થોડા સમય અગાઉ જ જે યુગલને છૂ ટાછેડા બ યા હતા,
ે ે જ લ નબધં નની અતૂટ ગાંઠથી ગાંઠી દેવા માટે સામું હસું હસું થતું અિભવાદન
તન
કયુ.ં યારે સપં ણ ૂ રીતે પતી યારે પાંચસો ડૉલર આગળ ધરતાં
ૂ લ નિવિધ સપં ણ
ીમાન શઠે ટેનફોડ ક યુ,ં ‘આ મારી ફી.’
‘અને આ મારી…’ ીમતી આકિડયા ટેનફોડ અનુકરણ કયુ.ં ઉપરથી
ે ં,ુ ‘આ ગરીબો તથા જ િરયાતવાળાઓ માટે.’
ઉમય
ે એક સાથે જ ક યુ,ં ‘થે કસ ઓનરેબલ િમ ટર રોથ.’
ં એ
બન
‘થે સ, કો રે યુલશે સ, ગોડ લસ ે યુ, એ ડ ગુડ બાય િમ ટર એ ડ
િમિસસ ટેનફોડ. સુખી રહો, અનતં કાળ સુધી.’ યાયાધીશ પિવ ર પુ ષે ઉ ચાયું
ે પોતાના બગીચા તરફ, પોતાના િ રય ખીલતાં ખીલલે ાં ફૂલોની માવજત માટે
અને તઓ
આગળ વધી ગયા.
રણ વખત ફરી ફરીને ભરેલા પાણીના ગણતરીછાપ િછદ્ રોમાંથી ફૂલવાડીને
હળવ ે હાથે પાણીનો છંટકાવ કરતાં એ દેવદૂ ત સમા યાયાધીશ ે એક વખત ફરીથી
નવો સાિહત નવયુગલને િનહા યુ.ં ‘ગુડબાય’ તઓ ે પૂરી ગભં ીરતાપૂવકના આનદં
સાથે મદં વરમાં બોલી ઊઠ્ યા, ‘ધીરજપૂવકનો પિવ ર રેમ િસદ્ િધને પામ ે જ છે, ધમ
પુ તકનું એ જ દશન છે ને ! રેમ રભુનો કે પર પરનો કેવું રભુ વ બ ે છે. આિમન
!’
જેણે સાિહ યના મા યમ ારા પોતાની િજયો-િફિઝ સ (ભૌગોિલક-વ ૈ ાિનક) રવાસ
નવલકથાઓ ારા વીસમી, એકવીસમી સદીને િવ ાન-યુગ બ ી દીધો, એ અદ્ િવતીય
અમર રે ચ રચનાકારની અ ં રે માં આવલે ી કૃ િતઓ

જૂલ ે વન

અદ્ ભતુ શ દને સ ય બ તી આ રહી એ અ રિતમ સાહસકથાઓ

જ મ : ના તસ
ે : ફે આરી ૮, ૧૮૨૮
િવદાય : એિમય સ : માચ ૨૪, ૧૯૦૫
બીજો જૂલ ે વન થવાની શ યતા જ નથી. થાય તોપણ તમે ાંનો એક જ
આટલી અઢળક વ ૈ ાિનક શોધો તરફ અગં િુ લિનદશ કરી શકશે ?
આથર : સી : લાક
(આજના રિસ િવ ાન લખ
ે ક)
 A
૧. ધી એડવ ે ચસ ઑફ કે ટન હેટેરસ
૨. ધી એડવ ે ચસ ઑફ ધી રેટોન ફેિમલી
૩. એ િફ ટીન યર ઓ ડ હીરો/ડીક સે ડ્ સ
૪. ધી અમિે રકન ને યૂ
૫. એન આઈિડયલ િસટી
૬. એ િ ર ટ ઈન ૧૮૩૯
ે ો – ઓન ફાયર
૭. ધી આકપલે ગ
૮. ધી સાડ સ ઈ
૯. એરાઉ ડ ધી મૂન
૧૦. એરાઉ ડ ધી વ ડ ઈન એઈટી ડેઈઝ*
૧૧. બારસાક િમશન
૧૨. એ બલૂન ટ્ રીપ

B
૧૩. ધી બૅગ સ ફોર યુન
ે ડાયમ ડ્ સ*
૧૪. લક
૧૫. લાઈ ડ મ ે સ લફ
૧૬. રોકન ટ્ રોઝ
૧૭. ધી રધસ કીપ

C
૧૮. કૅ ટન એ ટીફર
૧૯. કાપિ થયન કેસલ
૨૦. સિે લ રેટેડ ટ્ રાવ ે સ એ ડ ટ્ રાવલે સ
૨૧. િસઝર કા કાબલે
૨૨. ધી ચા સલે ર
૨૩. ધી ચઈે ઝ ઑફ ધી ગો ડન િમિટયોર*
૨૪. ધી ચી ડ્ ર્ન ઑફ કે ટન રા ટ
૨૫. લૉિડયસ બો બાનક
૨૬. લીપર ઑફ ધી લાઉડ્ સ
૨૭. લોવીસ ડાડ ટર
૨૮. ક પિે નય સ ઑફ મરજોલઈે ન
૨૯. ધી કાઉ ટ ઑફ ચ ે ટલઈે ન

D
૩૦. ધી ડે યુબ પાયલોટ
૩૧. ડે ઑફ એન અમિે રકન જનાલી ટ ઈન ૨૮૦૦
૩૨. િડક સે ડ્ સ ફધર ટોરીઝ
૩૩. ડૉ ટર ઓ ી’સ એ પિે રમ ે ટ
૩૪. એ ડ્ રામા અ ડર લૂઈસ (૨૫)
૩૫. એ ડ્ રામા ઈન િલવોિનયા

E
૩૬. ઈલવે ન ડેઈઝ ઑફ સીઝ
૩૭. ધી ઈટનલ આદમ

F
૩૮. ફેિમલી િવધાઉટ એ નઈે મ
૩૯. ફાઈવ િવ સ ઈન એ બલૂન*
૪૦. ધી લાઈટ ટુ રા સ
૪૧. ધી લોિટંગ િસટી
૪૨. ફોર ધી લૅગ
ં િમક
૪૩. ફાઉ ડિલગ
૪૪. રોમ ધી અથ ટુ ધી મૂન*
૪૫. ફર ક ટ્ રી

G
૪૬. ધી ગો ડન વૉ કેનો
૪૭. ધી રેટ ઈ ટન
૪૮. ધી રીન રે
૪૯. ધી ગનપાવડર લોટ

H
૫૦. હે ટર સવડક

I
૫૧. ઈલ ટ્ રેટેડ યો રોફી ઑફ રા સ એ ડ કોલોનીઝ
ે ન ઑફ ધી સી
૫૨. ધી ઈ વઝ

J
ં ડા
૫૩. ધી જગ
૫૪. જની ટુ ધી ઈ પોસીબલ

K
૫૫. કેરેબાન ધી ઈન લ ે સીબલ

L
૫૬. લાઈટ હાઉસ એટ ધી એ ડ ઑફ ધી વ ડ*
૫૭. લોટરી િટિકટ
 ે
૫૮. લા ટ એ ટ્ રા-ઓડીનરી વોયજ

M
૫૯. મા ટર ઑફ ધી વ ડ*
૬૦. મિે થયાસ સે ડોફ
ે િરંગ એ મિે રિડયન
૬૧. મઝ
૬૨. મમે રીઝ ઑફ ચાઈ ડહૂડ એ ડ યુથ
૬૩. માયકલ ટ્ રોગો ફ
૬૪. ધી માઈટી ઑિરનોગો
૬૫. મોના લીસા
૬૬. િમ ટર િચ પા ઝી
૬૭. િમિસસ બિે નકન
૬૮. િમ ટીિરયસ આઈલૅ ડ*
૬૯. િમ ટરી ઑફ ધી ગોડન િપ મ

N
૭૦. નોથ અગઈે ટ સાઉથ

P
૭૧. પરે ીસ ઈન ધી ટ્ વ ે ટીએથ સે ચુરી
૭૨. રોપલે ર આઈલૅ ડ
૭૩. ધી પરચઈે ઝ ઑફ ધી નોથ પોલ

R
૭૪. રૉબર ધી કો કર ટ

S
૭૫. સઈે ટ માયકલ (યાટ)
 ે રૉમ ધી િસિ થયા
૭૬. સે વજ
૭૭. ધી કૂ લ ફૉર ઝોઝ
ે ડ ફાધર હુડ
૭૮. સક
૭૯. ધી િસ રેટ ઑફ િવ હેમ ટૉરી ઝ
૮૦. ધી સધન ટાર િમ ટરી
૮૧. ધી ટીમ હાઉસ
૮૨. ધી ટોિરઝ ઑફ ન મરે ી કબીડૂલીન
૮૩. ટડી ટ્ રીપ
૮૪. સવાઈવસ ઑફ ધી જોનાથન

T
૮૫. થો સન ટ્ રાવલે એજ સી
૮૬. ટુ-ડે-ઈઝ હે પી િપપલ
૮૭. ટાવર ઑફ મો થલરે ી
૮૮. ટ્ રાવિે લગ ે વડ્ ઝ – ટુ ઈ લૅ ડ એ ડ કોટલૅ ડ
ં બક
૮૯. ટ્ વ ે ટી થાઉઝ ડ લી સ અ ડર ધ સી*
૯૦. ટુ યસ હોલીડે

U
૯૧. અ કલ રોિબ સન

W
૯૨. ધી વીલ ઑફ એન એકસે ટ્ રીક
ે ઓન ધી ટ્ રી-ટૉ સ
૯૩. એ વીલજ

Y
૯૪. ય ટરડે એ ડ ટુમોરો
 રિસ નાટકો
એલ ે ઝા ડર છ ો – ૧૫૦૩ (પાંચ અક
ં ી કા યા મક રોમ ે ટીક)
એ િસટી ઈન સહારા
કે ટન એટ િફ ટીન (એ ગો ડન રાસહોપર)
એરાઉ ડ ધી વ ડ ઈન એઈટી ડેઈઝ
ડૉકટર ઓ ી’સ એ પિે રમ ે ટ
ે જેટલા કા યસ ં રહો
ે નવલ-નાટ્ યો ઉપરાંત રણક
બી ં અનક

* ફૂદડીવાળી રચનાઓ અગાઉ ગુજરાતીમાં સંિ ત વ પે યા ઉ ૃત વ પે આવી ચૂકી છે.