TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10.

SINIF

2. ÜNİTE - Hikâye

Bir Mesnevi Örneği

 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

LEYLA VÜ MECNUN
Zengin bir Arap emirinin defalarca evlenmesine rağmen
çocuğu olmamaktadır. Allah’a yalvarıp yakarmalarının
ardından bir erkek çocuğu olur. Emir, çocuğa Kays adını
verir ve onu on yaşında okula yazdırır. Orada Leyla’yla
tanışır, birlikte okuyup yazarlar ve birbirlerine âşık olurlar.
Bu aşk çevrelerinde yayılır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Leyla’nın annesi durumu öğrenince kızını azarlar, ona

öğütler verir ama değişen bir şey olmaz. Çıkan
dedikodular neticesinde ailesi Leyla’yı okuldan alır.
Leyla’yı okulda bulamayan Kays, büyük acı duyar. Ağlayıp
inlemeye, başıboş dolaşmaya başlar. Kendini çöllere atar.
Bu durumdan sonra insanlar Kays’a “Mecnun” lakabını
takarlar.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Babası oğlu için çok üzülür. Mecnun’u çölde bir

köşede bulur, ona öğütler verir. Bir bahaneyle Mecnun’u
kandırıp eve getirir. Öğütlerini burada da tekrarlar. Kimi
isterse onunla evlendireceğini söyler ama Mecnun’un gözü
Leyla’dan başka bir şey görmez ve yine çöllere döner.
Kabile büyükleri Leyla’yı istemek için Leyla’nın
evine giderler ama Leyla’nın babası bir deliye kız
veremeyeceğini ancak akıllanırsa verebileceğini söyler.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Bunun üzerine babası Mecnun’u en iyi doktorlara

götürür. Sonunda Kâbe’ye götürmeye karar verir.
Mecnun’un dua edip bu dertten kurtulmasını ister ama
Mecnun, duasını Leyla’ya duyduğu aşkın artması yönünde
eder. Allah, Mecnun’un duasını kabul eder ve aşk derdini
daha da arttırır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Mecnun, çöllerdeki hayvanlarla arkadaşlık etmekte

ve onlara Leyla’ya duyduğu aşkı anlatan şiirler
söylemektedir. Artık, kuşlar Mecnun’un saçlarında yuva
yapmaya başlamıştır. Diğer taraftan Leyla da aşk ateşiyle
yanıp tutuşmaktadır. O da sabah yeliyle, mumla, ayla
dertleşmektedir. Leyla’nın içinde bulunduğu duruma
üzülen babası, onu İbn-i Selam adında biriyle
evlendirmeye karar verir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Kahraman bir Arap emiri olan Nevfel, Mecnun’un

şiirlerini okuyunca onun durumuna üzülür ve Mecnun’u
içinde bulunduğu dertten kurtarmak ister. Leyla’yı zor
kullanarak almaya kalkışır ve bu yüzden savaş çıkar.
Savaşta Nevfel kaybeder, Mecnun’u kendi hâlinde bırakıp
gider.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

İbn-i Selam büyük bir düğün düzenleyerek Leyla’yla

evlenir. Leyla bir bahane bularak kendini İbn-i Selam’dan
korur. Mecnun, Leyla’nın evlendiği haberini arkadaşı
Zeyd’den öğrenir. Mecnun, Leyla’ya sitem dolu bir mektup
yazar. Leyla cevaben yazdığı mektupta kocasıyla sadece
görünürde evli olduğunu anlatır. Mecnun bu duruma
sevinir ve Leyla’sına sitem ettiği için pişmanlık duyar.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Mecnun’un babası, oğlunun durumu karşısında

duyduğu acılara dayanamaz ve ölür. Mecnun’un ettiği
beddualar neticesinde İbn-i Selam da hastalanır ve ölür.
Leyla kocasının ölümünden sonra ailesinin yanına taşınır.
Kocasının ölümünü bahane ederek sürekli ağlar. Babası
onun içinde bulunduğu duruma dayanamaz ve kabilesini
de alıp başka bir yere taşınmaya karar verir. Yolda
giderken Leyla kaybolur.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Leyla’nın yol sorduğu adam adının Mecnun

olduğunu söyler. Leyla onu tanımaz ve Mecnun’a çıkışır.
Sonunda Mecnun’u tanır. Mecnun da Leyla’yı tanır ama
onu istemez. Çünkü artık gözünde maddenin değeri
kalmamıştır ve Leyla’sını tamamen ruhuyla sevmektedir.
Leyla, Mecnun’un ulaştığı mertebeyi fark eder ve kendisini
aramaya gelen adamla birlikte babasının yanına döner. Bir
süre sonra hastalanır ve ölür.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Mecnun, Leyla’nın ölümünü Zeyd’den öğrenir. Onun

mezarı başına gider, ağlar, şiirler söyler. Leyla’sının
mezarını kucaklar ve ölür. Onu bu hâlde bulanlar,
Mecnun’u da Leyla’nın mezarına gömerler. Mezarın
başından ayrılmayan Zeyd, rüyasında iki âşığı cennette
görür. Bunun üzerine iki âşığın mezarı, bir türbe gibi halkın
ziyaret ettiği bir yer hâline gelir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Şimdi mesnevinin Kays ile Leyla’nın okulda

karşılaştıkları anı anlatan başlangıç bölümünden
birkaç beyit okuyalım:
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Günümüz Türkçesiyle

1. Mektebde anunla oldı hemdem 1. Mektepte onunla birçok melek gibi

Bir nice melek-misâl kız hem kız, arkadaş oldu.

2. Bir sıra kız oturdu, bir sıra oğlan.

2. Bir saf kız oturdı bir saf oğlan
Cennet’te huriler ve gılmânlar
Cem’ oldı behişte hûr u gılmân
toplanmış gibi.

3. Oğlanlara kızlar olsalar yâr

3. Kızlar oğlanlara yar olsalar aşkın
Aşkda bulunur revâc-ı bâzâr pazarında değeri artar.
 Bir Mesnevi Örneği
(…)
6. Ol kızlar içinde bir perî-zâd
Kays ile muhabbet etdi bünyâd
7. Bir turfa sanem ki akl-ı kâmil
Gördükde anı olurdı zâ’il
8. Zülfeyn-i müselseli girih-gîr
Cân boynına bir belâlı zencîr
10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı
Günümüz Türkçesiyle
6. O kızlar içinde peri kızı gibi birisi
Kays ile muhabbet kurdu.
7. Öyle put gibi benzersiz bir güzeldi ki
olgun akıl onu görse aklı başından
giderdi.
8. Dalgalı zülüfleri canın boynuna
(dolanmış) halka halka belalı bir zincir
gibiydi.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Günümüz Türkçesiyle

9. Ebrûsı hamı belâ-yı uşşâk 9. Yay gibi kaşları aşıkların belâsı idi;

Hem cüft letâfet içre hem tâk bir çiftti ama güzellikte tekti.

10. Her kirpiği bir kan dökücü ok; o

10. Her kirpiği bir hadeng-ı hûnrîz
okun sivri ucu da keskin gamzesi idi.
Peykân-ı hadengi gamze-i tîz
11. Pâk alnı belâ deryası; alın

11. Deryâ-yı belâ cebîn-i pâki kırıştırması da ( o denizin ) korkunç

dalgaları idi.
Çîn-cünbiş-i mevc-i sehm-nâki
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Günümüz Türkçesiyle

12. Çeşm-i siyehine sürmeden âr 12. Siyah gözü için sürme bir ar
Hindûsına hem giriftâr (vesilesi) idi ve sürme, kara benine
tutkundu.
Vezin: Mef’ûlü / Mefâ’îlün / Fe’ûlün
Fuzuli, Leyla vü Mecnun
(Büyük Türk Klasikleri)
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Metin ve Türle İlgili Açıklamalar

• Okuduğumuz bu metin, asırlar boyunca zevkle okunmuş
bir aşk mesnevisidir.
• Arap edebiyatında doğan bu konu, İran edebiyatında da
ayrıntılı bir şekilde işlenmiştir.
• Türk edebiyatında Şâhidî, Ali Şîr Nevâî, Hamdullah
Hamdi, Fuzuli gibi pek çok sanatçı Leyla ve Mecnun
hikâyesini konu alan mesneviler yazmıştır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Ancak bunlar içerisinde en çok iz bırakanı şüphesiz

Fuzuli’ninki olmuştur.
• Okuduğumuz mesnevinin seçilen beyitlerinde Leyla,
divan edebiyatındaki sevgili tipini; Mecnun ise âşık tipini
simgelemektedir.
• Divan edebiyatında sevgili, en üst makamda bulunan
kişidir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Gönül mülkünün ve güzellik ülkesinin padişahıdır. Yüzü

parlaklık bakımından güneş ya da aya benzetilir.
• Güzellikte eşi benzeri yoktur. Bu özelliğiyle güzellik
simgesi olan Hz. Yusuf olarak görülür.
• Ağzı, küçük olması yönüyle goncaya ve noktaya
benzetilir.
• Dudağı renk bakımından lal, akik ve yakut gibi değerli
taşlarla ifade edilir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Dişleri inci, beli kıl, gözü nergis ve ahudur.

• Kaşları hilal, keman, yay; kirpikleri ok; bakışları (gamze)
kılıçtır.
• Saçlar gece kadar karanlık, kıyamet kadar uzun, misk,
amber ve sümbül kokuludur.
• İnce ve uzun boylu olması yönüyle sevgili; servi,
şimşad, ar’ar gibi ağaçlara benzetilir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

MESNEVi
• Divan edebiyatına ait bir nazım şeklidir.
• İran (Fars) edebiyatından Türk edebiyatına geçen bu
nazım şekli, örnek metinde de görüldüğü gibi
beyitlerden oluşmaktadır.
• Her beyti kendi arasında kafiyeli olup kafiye düzeni aa-
bb-cc-dd … şeklindedir.
• Bu özellik, şaire kafiye bulmada kolaylık sağlamaktadır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

MESNEVi
• Bu nedenle mesnevi, şairler tarafından rağbet gören bir
nazım şekli olmuştur.
• Hatta Lamî Çelebi, Taşlıcalı Yahya, Ali Şir Nevaî gibi
bazı sanatçılar hamse (beş mesneviye verilen ad) sahibi
oldukları için onlara ayrı bir önem verilmiştir.
• Genellikle aruzun kısa kalıplarıyla yazılan mesnevilerde
beyit sınırlaması yoktur. Mesnevilerde aşk, kahramanlık,
din, tasavvuf gibi konular işlenmektedir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

MESNEVi
• Divan edebiyatında Şeyhi’nin Harname, Ahmedi’nin
İskendername, Gülşehri’nin Mantıku’t Tayr adlı eserleri
mesnevi şeklinde yazılmış belli başlı eserlerdir.
• Mesneviler bir bakıma Divan Edebiyatı Dönemi’nde
günümüz roman ve hikâyesinin yerini tutan uzun soluklu
eserlerdir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Metin Çözümleme
Bir saf kız oturdı bir saf oğlan
-an sesleri Tam Uyak
Cem’ oldı behişte hûr u gılmân

Günümüz Türkçesiyle: Bir sıra kız oturdu, bir sıra

oğlan. Cennet’te huriler ve gılmânlar toplanmış gibi.

Söz Sanatları:
• Cennet, huri, gılman kelimeleri ile Tenasüp (Uygunluk) sanatı yapılmıştır.
• İlk dizede kız ve oğlan kelimeleri ile ikinci dizede huri ve gılman kelimeleri arasında
leffüneşr (sıralı açıklama) sanatı yapılmıştır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Metin Çözümleme
Endâmı latîfe–i ilâhî
-âhî sesleri Zengin Uyak
Deryâ–yı letâfet içre mâhî

Günümüz Türkçesiyle: İlâhî incelikteki endamı,

sanki güzellik denizinde bir balık gibi.

Söz Sanatları:
• İlahî incelikteki endam sözü ile mübalağa (abartma) sanatı yapılmıştır.
• Sanki güzellik denizinde bir balık sözü ile teşbih (benzetme) sanatı yapılmıştır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Metin Çözümleme
Âlem ser–i mûyınun tufeyli
-eyli sesleri Zengin Uyak
Mahbûbe–i âlem adı Leylî

Günümüz Türkçesiyle: Âlem saçının telinin

tutkunuydu ve herkesin sevgilisi idi: Adı Leyla idi.

Söz Sanatları:
• Bütün âlemin Leyla’nın saçına tutkun olması sözü ile mübalağa (abartma) sanatı
yapılmıştır.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

FUZULİ (1495?–1556?):
• Divan edebiyatının XVI. yüzyılda yaşamış güçlü
şairlerindendir.
• Sadece yaşadığı dönemde değil, sonraki
dönemlerde de pek çok şairi etkiledi. Temsilidir

• Türk edebiyatında lirik şair olarak önemli bir yere

sahiptir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• İyi bir eğitim görmüştür. Türkçenin yanı sıra Arapça ve

Farsçayı da iyi bilen sanatçının eserlerinde Azeri
Türkçesini yoğun kullanması dikkat çeker.
• Fuzuli, şiir anlayışını Türkçe Divan’ının ön sözünde
“İlimsiz şiir temeli olmayan bir duvara benzer.” diyerek
belirtti.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Şiirlerinde aşk temasını sıkça işleyen sanatçı,

Divan’ındaki gazellerinin çoğunda aşk, ayrılık ve bu
duyguları yaşatan sevgilinin tasvirini anlattı.
• “Âşıkane gazel” türünün edebiyatımızda en tanınmış
ismidir.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

• Türkçe Divan, Farsça Divan, Arapça Şiirler, Leyla vü

Mecnun (mesnevi), Beng ü Bâde (mesnevi), Saki-name
(mesnevi), Hadikatü’s–Süeda (mensur), Rind ü Zahid
(mensur), Türkçe Mektuplar (mensur) eserlerinden
bazılarıdır.
• Türkçe Mektuplar’ın içinde yer alan Şikayetname, Türk
edebiyatında mektup türünün bilinen ilk örneği olması
yönüyle önemlidir.
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10. SINIF

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Noktalı Virgül (;)

 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Noktalı Virgül ( ; )
1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları
birbirinden ayırmak için konur:

• Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız

çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.
• Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Noktalı Virgül ( ; )
2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri
birbirinden ayırmak için konur:

• Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak,

kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.
• At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. (Atasözü)
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Noktalı Virgül ( ; )
3. İkiden fazla eş değer öge arasında virgül bulunan
cümlelerde özneden sonra noktalı virgül konabilir:

• Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice

görünüyordu. (Yahya Kemal Beyatlı)
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Örnek Soru:

Dünyayı olduğu gibi kabul et (I) gülümsemeleri (II)

sıkıntıları (III) sevgileri (IV) dostluğu (V) yalanı ve
gerçeğiyle kabullen bu hayatı.
Bu cümlede numaralanmış yerlerden hangisine noktalı
virgül getirilmelidir?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Cevap: A
 Bir Mesnevi Örneği 10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

İnceleme:
Camın dış tarafında uzun boylu; esmer yüzlü; siyaha çalan
pantol ve ceket giyinmiş tığ gibi bir deli kanlı belirdi. Gölge gibi
kaydı, gözlerini çevirip Şeref bey’e bakarak: “Bugün tarlanın
sürülmesi gerekmiyormuydu.” dedi. Şeref bey de oturduğu
sandalyeden hafifce doğrularak tek bir kelime söyleyebildi.
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10. SINIF

İYİ ÇALIŞMALAR DİLERİM.

OSMAN AKTAŞ