T[g fB:w

d h a a a a a a a a a a a a a a a a a a
; f j e k o h f e o s n s / T [ ; k o h
; G k f b w l a a a a a a a a a a a a
 dhHHHHHHHHHHHHHHHHHHH ;fjekoh feos ns/ T[ ; koh ;Gk fbwfNv
HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
d/
T[ g FfB:w
B kw, gsk ns/ ekotkJh$;orowh dk y/so
1H ;Gk B{ z HHHHHHHHHHHHHHH ;fjekoh feos ns/ T[ ; koh ;Gk fbwfNv d/ BK Bkb ikfDnk ikt/ r k.
fJ; s' A wro' A fJZE/ fJ; dk jtkbk ;Gk ti' A fdZsk ikt/ r k.
2H ;Gk dk ofi;Nov gsk j' t / r kHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH vke
xoHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHsfj;hbHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH
f˜bQ k HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH.
3H fJ; ;Gk dh ekotkJh$;orowh d/ y/ s o d/ x/ o / ftZu fBwBfbfys fgz v nkt/ r k$nkT[ D r/ L

T[d/Ù
4H jZEhA ez w eoB tkb/ feoshnK, fBg[ z B s/ ˆ? o FfBg[ z B ekfwnK d/ nkofEe fjsK B{ z T[ s ;kfjs
eoBk ;Gk d/ T[ d / Ù j' D r/ ns/ T[ ; T[ d / Ù bJh l
(i) N? A voK dh g/ Ù eÙ iK fe;/ j' o Yz r Bkb iBse iK fBZih (gq k Jht/ N ) ez w eoB d/ m/ e / b?
e/ T[ B Q K bJh Y[ e tK ns/ bkj/ t z d o' ˜ rko bZGDk l
(ii) ez w B{ z fJ; Yz r Bkb nz i kw d/ D k, ns/ ez w B{ z fJz M ;z r ms eoBk fe w? A po p/ o [ ˜ rkoh
s' A pu/ ofjD l
(iii) T[ g o' e s T[ d / Ù K dh g{ o sh bJh n" ˜ ko, T[ g eoD ns/ wÙhBoh yohdDh iK feokJ/ ”s/
b? D h l
(iv) w ? A p o K B { z o k i f r o h , s o y k D k
n s / j ' o ; j k f J e f e Z f s n K d h
f ; y b k J h d / e / w ? A p o K d h
e k o i e [ Ù b s k n s / f B g [ z B s k
f t Z u ; [ X k o e o B k l

(v) w? A poK dhnK xo/ b { t;sK dh ;KMh yohd ns/ T[ B Q K dhnK j' o b' V K dh g{ o sh bJh J/ i z N K
ftZu ez w eoBk l
(vi) w? A poK ftZu nkw s" o T[ Z s/ xZNFıou (fe¯kfJs), ;t? F ;jkfJsk ns/
;fj:' r $;fjekosk B{ z T[ s ;kfjs eoBk l ns/
(vii) nfijhnK j' o rshftXhnK eoBhnK i' fe ;Gk d/ T[ d / Ù K dhnK ukbe ns/ fJs¯kehnk
jB.
w?ApofÙg
5H T[ g FfB:w 6 dhnK ftt;EktK dh Ùos nB[ ; ko, nfijk e' J h th ftnesh fJ; ;Gk d/ w? A po
ti' A dkıb/ bJh :' r j' t / r k i/ T[ j LF
(i) T[ w o ftZu 18 tfoQ n K s' A T[ Z go j? ns/ wkBf;e s" o ”s/ sz d o[ ; s j? L
(ii) ;Gk dh ;orowh$ekotkJh d/ y/ s o ftZu t;D tkbk ;kXkoD fBtk;h j? l ns/

(iii) uz r k ufoZsotkB j? L
(iv) fJZe fBg[ z B iK ˆ? o FfBg[ z B ekwk j? . jwdod w? A poK B{ z SZv e/ , i' 5 s' A tZX BjhA j' D /
ukjhd/ iK ;Gk dh e[ Z b w? A pofÙg dk 1$10tK GkrFfJBQ K ”u' A i' th xZN j' t / , j' D /
ukjhd/ jB.
6H e' J h th ftnesh fJ; ;Gk d/ w? A po ti' A dkıb/ d/ :' r BjhA j' t / r k, i/ LF
( i ) T [ ; B / f d t k b h n k g D b J h
p / B s h g Z s o d k ı b e h s k j ' f J n k
j ? i K
(ii) T[ ; B{ z fJZe fdtkbhnk n? b kfBnk ik u[ Z fenk j? .
(iii) T[ ; d/ w? A po ti' A dkıb/ dh sohe s' A fgSb/ 5 ;kbK d/ ;w/A nz d o p/ J hwkBh iK
B? f se froktN tkb/ fe;/ i[ o w pdb/ T[ ; B{ z ;˜k ;[ D kJh rJh j? L iK
(iv) T[ j fJZe gq t kfBs$wB˜{ o Ù[ d k m/ e / d ko j? .
7H Ù/ n oK dh nbkNw? A N bJh ofi;Nq / Ù B tk;s/ fpB? F gZso doi eotkT[ D tkfbnK s' A S[ Z N w? A po
ti' A dkıb/ bJh fpB? F gZso dk ;Gk dh gq p z X eh ew/ N h tb' A fBp/ V k eo fdZsk ikt/ r k. i/
ew/ N h fJZe ftnesh B{ z dkıbk d/ D s' A fJBeko eodh j? sK T[ j nfij/ fJBeko d/ ekoB dk
foekov oZy/ r h ns/ ;pz X s ftnesh B{ z th fJ; ekoB pko/ ;{ f us ehsk ikt/ r k. nfijk
e' J h th ftnesh, fi;B{ z ;Gk ftZu dkıbk d/ D s' A fJBeko ehsk frnk j? T[ ; B{ z nghb
eoB dk jZe j' t / r k. nfijh nghb T[ Z s/ ofi;Noko dk ¯? ; bk fJ; ;Gk ns/ nghbeosk
d' j K B{ z wz B Dk j' t / r k.
8H nj[ d / d ko u[ D B bJh iBob pkvh dh whfNz r tk;s/ fBÙfus ehsh rJh sohe s' A gz d oK fdB
gfjbK d/ ;w/ A d" o kB fe;/ w? A po B{ z dkıbk BjhA fdZsk ikt/ r k.

9H jo/ e w? A po 10$F o[ g J/ dkıbk ¯h; dk G[ r skB eo/ r k. dkıb/ t/ b / w? A po B{ z w? A poK tkb/

ofi;No T[ s / d;sıs eoB/ j' D r/ iK nz r { m k bkT[ D k j' t / r k.
10H (i) fJ; ;Gk dk jo/ e w? A po fJZe ftnesh iK ftneshnK iK fi; B{ z T[ ; B/ nkgDk Ù/ n o
iK ftnki ftu' A nkgD/ Ù/ n o iK ftnki iK nfijh okÙh spdhb (Nq K ;¯o) iK ndk
ehsh j' t / r h, fi; dk toBD w? A po tZb' A ehsk ik ;edk j? F FB{ z Bkw˜d eo/ r k l fit/ A
fe fJBQ K T[ g FfB:wK ftZu doi ehsk frnk j? .
(ii) nfijhnK Bkw˜drhnK, ;w/ A F;w/A f;o, w?Apo tZb' A oZd ehshnK ik ;edhnK jB iK
T[ j fJBQ K ftZu ;' X eo ;edk j? .
 (iii) Bkw˜d w? A poK dh frDsh, ;pz X s w? A po d/ Ù/ n oK dh frDsh s' A tXDh BjhA ukjhdh.
(iv) id' A fJ; ;Gk dk e' J h w? A po fJZe s' A tZX ftneshnK B{ z Bkw˜d eodk j? , sK T[ j
fiz B k th fttjkoe j' ;e/ r k, T[ j ;w[ Z u/ Ù/ n oK s/ T[ B Q K ”s/ iwQ K j' D tkb/ ftnki d/
;pz X ftZu jo/ e Bkw˜d ftnesh B{ z ndk iK spdhb ehsh ikD tkbh okÙh dk toBD
eo/ r k.
(v) ;Gk tZb' A ;w/AF;w/A f;o ofi;Noko tZb' A dZ;/ Yz r nB[ ; ko Bkw˜drh dk foekov
oZfynk ikt/ r k.
(vi) nfijk Ù/ n o iK ftnki gq k gs eoB bJh Bkw˜d ftnesh iK ftneshnK B{ z spdhb
iK ndk ehs/ rJ/ Ù/ n o iK ftnki dh ehws dk fBoXkoD, w? A po tZb' A n;b ftZu ndk
ehs/ rJ/ d/ nkXko T[ Z s/ ehsk ikt/ r k.
11H e' J h th Ù/ n o tkg; BjhA fbnk ikt/ r k, gq z s { Ù/ n o fe;/ nfij/ w? A po iK ftnesh B{ z spdhb
ehs/ ik ;ed/ jB i' w? A pofÙg bJh pkekfJdk :' r j' t / ns/ gq p z X eh ew/ N h tb' A gq t kfBs
j' t / .
12H spdhb ehs/ Ù/ n oK dh ehws fe;/ th jkbs ftZu T[ B Q K d/ G[ r skB d/ s" o T[ Z s/ ;Gk tZb' A
jk;b ehsh oew s' A tZX BjhA j' D h ukjhdh.
13H (J/ ) fJZe w? A po B{ z fBwBfbfys ftu' A fe;/ fJZe iK fJZe s' A tZX ekoBK eoe/ eZfYnk ik
;edk j? L
(i) i/ T[ j ;Gk dh ;orowh$ekotkJh d/ y/ s o ftZu' A nkgDh fojkfJÙ fes/ j' o b? ikt/ l
(ii) i/ T[ j ;Gk tZb pekfJnk okÙhnK iK fjZ;kFg{ z i h ndk eoB s' A Bkekw oj/ l
(iii) i/ T[ j p/ J hwkBh iK B? f se Bhusk tkb/ fe;/ c" i dkoh i[ o w ”u d' Ù h gkfJnk frnk j' t / l

(iv) i/ T[ ; B/ fdtkbhnkgD bJh fpB? F gZso dkıb eotkfJnk j' t / l

(v) i/ T[ j e' J h nfijh ekotkJh eo/ fi;B{ z gq p z X eh ew/ N h iK iBob pkvh p/ J hwkB iK
;Gk dh ;ky iK fjsK ns/ ;Gk d/ toBD ehs/ rJ/ T[ d / Ù K d/ T[ b N eoko d/ t / iK i/
T[ j ;Gk Bkb w[ e kpb/ ftZu fBowkD ekoi eo/ nkfd l
(vi) i/ T[ j fJZe ;kb sZe ;Gk d/ ez w Feko Bkb fe;/ Yz r Bkb th ;pz X s j' D s' A Bkekw
fojk j' t / l
(ph) fe;/ th w? A po B{ z iBob pkvh dh whfNz r ftZu d' F fsjkJh pj[ w Zs Bkb gk; ws/ s' A
pˆ? o eZfYnk BjhA ik ;e/ r k. eZY/ rJ/ w? A po B{ z nfij/ ¯? ; b/ fıbk¯ ofi;Noko e' b
nghb eoB dk nfXeko j' t / r k.. fJ; ;pz X ftZu ofi;Noko tb' A nghb pko/ ehsk
frnk ¯? ; bk ;G ns/ nghbeosk d' j K B{ z wz B Dk j' t / r k.
14H fJZe ftnesh fBwBfbfys ftZu' A fe;/ fJZe iK fJZe s' A tZX jkbks ftZu ;Gk dk w?Apo BjhA
oj/ r k L
(i) w" s l
 (ii) xZN' F xZN fJZe Ù/ n o th T[ ; e' b Bk ofjDk l
(iii) ;Gk d/ ;eZso B{ z S/ wjhfBnK d/ B' f N; wro' A w? A pofÙg dh tkg;h, pÙos/ w? A pofÙg
tkg; eoB tkbk w? A po ;Gk dk eo˜dko BjhA ns/ pÙos/ fJj th fe w? A poK d/
Ù/ n o$Ù/ n oK dk T[ g FfB:w (ii) nB[ ; ko fBgNkok eo fdZsk frnk j? .
(iv) ;EkJh gkrbgD l
(v) fdtkbhnkgD dk n? b kB.

d/Ddkoh
15H ;Gk B{ z pz d $ısw eoB d/ wkwb/ ftZu ;Gk d/ n;kf;nK ftZu xkN/ bJh fJZe w? A po dh
d/ D dkoh T[ ; dh fjZ;kFg{ z ih dh ehws d/ gz i r[ D k sZe ;hws j' t / r h.

czv
16H ;Gk fJ; Yz r Bkb nkgD/ cz v K B{ z tXk ;edh j? LF
(i) 10$Fo[ g J/ jo/ e dh ehws tkb/ Ù/ n o ikoh eoe/ l
(ii) w? A poK s' A fvgkf˜N ;theko eoe/ l
(iii) ˆ? o Fw? A poK s' A fvgkf˜N ns/ eo˜/ t;{ b eoe/ l

(iv) bkG ewk e/ .

(v) ;oeko s' A rq K NK, g/ Ù rhnK ns/ eof˜nK okjhA.
(vi) i[ o wkfBnK, dz v K ns/ fvwkouK okjhA.
(vii) m/ f enK nkfd s' A ewkJ/ rJ/ efwÙB okjhA.
17H (i) jo/ e w? A po HHHHHHHHHHHHHH o[ g J/ w[ Z b dk xZN' F xZN fJZe Ù/ n o, i' HHHHHHHHHHHHHHHH fJZe;wkB
feÙsK ftZu G[ r skB:' r j? , ˜o{ o b? D k j' t / r k.
(ii) T[ g o' e s ftZu' A e' J h th Xkok, w? A po B{ z Ù/ n o dh ehws fJZew[ Ù s o{ g ftZu ndk eoB s' A
o' e BjhA ;edh.
18H ;oeko iK fJZe ;fjekoh ;Gk s' A fJbktk e' J h th w? A po fJ; ;Gk dh fjZ;k g{ z i h d/ 1$10
fjZ;/ s' A tZX fjZ;kFg{ z i h BjhA oZy ;e/ r k iK ;Gk d/ Ù/ n oK T[ Z s/ 50,000$Fo[ g J/ s' A tZX, i'
th xZN j' t / , dk dkntk BjhA eo ;e/ r k. i/ fe;/ w? A po B{ z ftok;s okjhA iK fe;/
j' o Yz r okjhA fJBQ K T[ g FfB:wK nB[ ; ko gq t kfBs “Ù/ n o oZyD dh tZX s' A tZX ;hwk” s' A
f˜nkdk Ù/ n oK dk wkfbe pD iKdk j? sK gq p z X eh ew/ N h B{ z tkX{ frDsh d/ Ù/ n o ;Gk tb' A
t/ u D iK yohdD dk nfXeko j' t / r k ns/ T[ ; B{ z nkgDh wo˜h Bkb ekotkJh gkT[ D dk jZe
j' t / r k.
19H i/ Ù/ n oK d/ yks/ d/ wkwb/ ftZu 3 wjhfBnK d/ tZX d/ ;w/ A sZe ndkfJrh BjhA j[ z d h sK
w? B / f iz r ew/ N h nfij/ Ù/ n oK ns/ T[ B Q K d/ ;pz X ftZu ehshnK rJhnK ;kohnK ndkfJrhnK B{ z
˜ps ehsk n? b kB ;edh j? ns/ T[ B Q K Ù/ n oK Bkb ;pz X s w? A pofÙg ısw eoB d/ th T[ ; B{ z
nfXeko j' D r/ . ew/ N h nfij/ Ù/ n oK dh pjkbh dh fJik˜s d/ ;edh j? pÙos/ LF
 (i) i/ ew/ N h dh wz r nB[ ; ko ;ko/ pekfJnK dh ftnki ;w/ s ndkfJrh eo fdZsh rJh j? ,
ns/

(ii) i/ ˜ps ehs/ ikD dh gq f efonk d/ fsz B wjhfBnK d/ ;w/ A nz d o nfijhnK

ndkfJrhnK eo fdZshnK iKdhnK jB.

tZX s'A t ZX foD ; hwk

20H ;Gk dh tZX s' A tZX foD ;hwk, ofi;Noko tZb' A ;w/ A F;w/ A f;o fdZs/ ikD tkb/ fBod/ Ù K
nB[ ; ko iBob pkvh tZb' A s? n ehsh ikt/ r h. s? n iK fBÙfus ehsh fJj ;hwk
ofi;Noko dh wB˜{ o h Bkb jh nwb ftZu fbnKdh ikt/ r h ns/ fe;/ th t/ b / fJ; ;hwk ftZu
ewh ehsh ik ;edh j? .
iB ob pkvh
21H fJZe fBÙfus sohe B{ z ;ko/ w? A po ;Gk dh iBob pkvh B{ z fBoz s o ikoh oZyDr/ .
22H w? A poK dh iBob pkvh fJZe ;kb ftZu xZN' F xZN fJZe tko ˜o{ o i[ V / r h Gkt fJZe ;kb nz d o
fJZe tko whfNz r ˜o{ o eo/ r h. ew/ N h dhnK jdkfJsK nXhB ;fjekoh ;Gk d/ fJZe
nfXekoh d[ n kok iK ew/ N h.
i/ e[ Z b w? A poK ftZu' A 1$5 fjZ;k w?Apo nkgD/ wz r FgZso okjhA nfijh whfNz r dh wz r oZyD sK
ew/ N h tZb' A fJZe ;fjekoh ;Gk dh fJZe iBob whfNz r ;Zdh ikt/ r h.
i/ nfij/ wz r FgZso dh gq k gsh s' A pknd fJZe tkip ;w/ A nz d o ew/ N h iBob whfNz r (nkw
fJibk;) ;ZdD s' A Bkekw ofjz d h j? sK wz r FgZso T[ Z s/ j;skyo eoB tkb/ w? A po fJj wkwbk
ofi;Noko e' b fbik ;ed/ jB, i' , i/ T[ j mhe ;wM/ , iBob whfNz r ;Zd ;edk j? .
23H ;ko/ w? A poK B{ z ;ZdD bJh xZN' F xZN gz d oK fdBK dk B' f N; d/ D k j' t / r k, fi; ftZu iBob
whfNz r dh sohe, ;EkB, ;wK ns/ J/ i z v k mhe Yz r Bkb do;kfJnk frnk j' t / .
iBob whfNz r dk B' f N; (;{ u Bk) fJZe iK tX/ o / ekoiftXhnK okjhA fdZsh ik ;edh j? L-
(i) B' f N; dh ekgh B{ z ;Gk d/ d¯so ftZu iK ;Gk dh ekotkJh$;orowh d/ y/ s o ftZu
fe;/ ;gZÙN iK B[ w kfJnK ;EkB T[ Z s/ bkJh ikt/ .
(ii) B' f N;Fp[ Z e (;{ u Bk g[ ; fsek) dh ;oe{ b / Ù B okjhA ns/ fJ; T[ Z s/ w? A poK d/ d;sıs
eotke/ .
(iii) vke d[ n kok.
iBob whfNz r bJh e' o w l w? A poK dh e[ Z b frDsh dk fJZeFu" E kJh fjZ;k iK 500, i' th xZN
j' t / , j' t / r k. i/ iBob whfNz r bJh fBÙfus ;w/ A T[ Z s/ e' o w g{ o k BjhA j[ z d k, ns/ i/ fJj
whfNz r w? A poK d/ wz r FgZso T[ Z s/ ;Zdh rJh j? , sK whfNz r dk u/ n ow? B (gq X kB) fJ; whfNz r B{ z
w[ b sth eo d/ t / r k ns/ wz r FgZso d/ nkXko T[ Z s/ j' o e' J h iBob whfNz r BjhA ;Zdh ikt/ r h.
i/ iBob whfNz r fe;/ j' o Yz r Bkb ;Zdh rJh j? sK u/ n ow? B dh wz r T[ Z s/ whfNz r fe;/
nrbh sohe sZe w[ b sth eo fdZsh ikt/ r h. nrbh iBob whfNz r dk sk˜k B' f N; ;ko/
 w? A poK B{ z fdZsk ikt/ r k. nrbh iBob whfNz r ftZu ;w[ Z uk ekoFftjko T[ Z E/ w" i { d $jk˜o
w? A poK dh frDsh Bkb jh fBp/ f Vnk ikt/ r k.

24H gq X kB iK, T[ ; dh ˆ? o Fw" i { d rh ftZu whs gq X kB iBob pkvh dhnK whfNz r K dh gq X kBrh
eo/ r kl id' A fJj d' t / A ˆ? o jk˜o j' D sK jk˜o w? A po T[ ; whfNz r bJh fJZe u/ n ow? B u[ D
b? D r/ .
25H iBob pkvh d/ jo/ e w? A po dh fJZe t' N j' t / r h. iBob pkvh tZb' A w[ ı skoh t' N (gq k Ze;h)
gkT[ D dh fJik˜s BjhA fdZsh ikt/ r h. ;ko/ ;[ n kbK dk fBoDk$¯? ; bk jk˜o w? A poK dhnK
t' N K dh pj[ F frDsh okjhA ehsk ikt/ r k. id' A t' N K pokpo j' D sK iBob pkvh dk u/ n ow? B
t' N gkt/ r k.

26H id' A sZe fJBQ K T[ g FfB:wK ftZu nfijh e' J h ftt;Ek Bk j' t / , T[ d ' A sZe ;Gk d/ gq Ù k;B Bkb
;pz X s ;ko/ wkwb/ iBob pkvh tZb' A jh fBgNkJ/ ikDr/ .
27H T[ g FfB:wK dhnK ;kXkoD ftt;EktK nB[ ; ko iBob pkZvh B{ z fBwBfbys ÙeshnK ns/
T[ ; d/ j/ m K fby/ ¯o˜ j' D r/ LF
(i) gq p z X eh ew/ N h d/ w? A poK dh u' D , T[ B Q K dh w[ n Zsbh ns/ u[ D / w? A poK dh poık;srh l
(ii) ;Gk dh ;kbkBk fog' o N T[ Z s/ ftuko tNKdok. fJ; gVskbFÙ[ d k p? b ? A ; ÙhN ns/ bkG s/
jkBh dk fj;kp feskp ns/ fBohyD B' N ;.

(iii) bkG dk fBgNkok l

(iv) fJBQ K T[ Z gFfB:wK nB[ ; ko ns/ ofi;Noko dh wB˜{ o h Bkb ;Gk dh tZX s' A tZX foD ;hwk
s? n eoBh l
(v) T[ Z gFfB:wK dh ;' X l
(vi) ofi;Noko dh wB˜{ o h Bkb T[ Z gFfB:wK ftZu ;' X l
(vii) ;Gk d/ fBÙfus T[ d / Ù K d/ x/ o / nz d o ofjz d / j' J / ;Gk dhnK rshftXhnK d/ nfjw ft;Eko iK
;[ X ko pko/ ftuko tNKdok l
(viii) nkT[ D tkb/ ;kb d" o kB Bt/ A tkjBK iK T[ g eoDK iK fJwkosK d/ fBowkD T[ Z s/ ıouh
ikD tkbh oew dh ;hwk s? n eoBh l
(ix) e' J h th j' o ekoFftjko, i' gq p z X eh ew/ N h eoB bJh nfXekos BjhA iK nfijk ekoi eoB
d/ n:' r j? l
(x) o[ g J/ HHHHHHHHHHHHHHHHH sZe d/ m/ e / wB˜{ o eoB/ l
(xi) ofi;Noko dh wB˜{ o h Bkb gq p z X eh ew/ N h d/ w? A poK B{ z ndk ehs/ ikD tkb/ ;/ t k cb iK
fwjBskB/ T[ Z s/ ez N o' b (fB:z s q D ) oZyDk iK T[ ; ftZu e' J h ;' X eoBh l
(xii) T[ g :' r sk nB[ ; ko bkG, p/ o [ ˜ rkoh, d[ o xNBk ns/ g? B ÙB cz v ekfJw eoB bJh fB:w xVB/
l
(xiii) w[ b k˜wK bJh p' B ; dhnK doK fBÙfus eoBhnK l
(28) iBob pkvh ftZu jk˜o jo/ e w? A po B{ z e/ t b fJZe t' N gkT[ D dk nfXeko j' t / r k.
gq X kB e' b th gkT[ D :' r t' N j' t / r h. nfijk e' J h th w? A po i' nkgD/ Ù/ n o dhnK feÙsK dh
ndkfJrh eo fojk j? , T[ ; B{ z t' N gkT[ D dk nfXeko BjhA j' t / r k.
29H iBob whfNz r ftZu ftuko/ rJ/ ;ko/ ekoFftjkoK iK bJ/ ¯? ; fbnK dk foekov fJZe
ekotkJh g[ ; fsek ftZu oZfynk ikt/ r k ns/ fi; T[ Z s/ whfNz r d/ u/ n ow? B d/ j;skyo j' D r/ .

gqpzXeh ew/Nh
30H gq p z X eh ew/ N h ftZu fJZe gq X kB ns/ fJZe iK tX/ o / whs gq X kBK ;D/ xZN' F xZN 7 u[ D / j' J /
w? A po Ùkwb j' D r/ .

31H e' J h th ftnesh ;Gk dh gq p z X eh ew/ N h dk w? A po u[ D / ikD d/ :' r BjhA j' t / r k i/ LF

(J/ ) T[ ; dh T[ w o 21 ;kbK s' A xZN j? l iK
(ph) T[ j p/ J hwkBh iK B? f se Bhusk tkb/ fe;/ i[ o w ftZu d' Ù h eoko fdZsk frnk j? l iK
(;h) T[ ; B/ fdtkbhnkgD bJh fpB? F gZso dkıb ehsk j? l iK T[ ; B{ z fdtkbhnk n? b kfBnk
frnk j? l iK
(vh) i/ T[ j wkBf;e s" o ”s/ nftef;s j? l iK
(Jh) i/ T[ j eof˜nK dh ndkfJrh ftZu pkehdko (fvckbN) j? iK i/ T[ ; B/ ;Gk tZb ofjz d /
pekJ/ dh sohe s' A 6 wjhfBnK d/ ;w/ A sZe d/ ;w/ A bJh fe;/ Ù/ n o dh feÙs dh
ndkfJrh BjhA ehsh j? l iK
(n? c ) i/ T[ j ;Gk Bkb w[ e kpb/ ftZu fBowkD, w[ o z w s iK ohwkZvfbz r iK e' J h j' o ez w eo
fojk j? .
32H gqpzXeh ew/Nh dh u'D n?eN ns/ fB:wK ftZu dZ;h ekoiftXh ns/ ofi;Noko tZb'A ;w/AF;w/A f;o ikoh
fBod/ÙK nB[;ko ehsh ikt/rh. u[Dh rJh gqpX z eh ew/Nh dk d¯soh ekoiekb T[;dh u'D dh sohe s'A 5
;kbK d/ ;w/A bJh j't/rk. u[D/ rJ/ nj[d/dkoK dk ekoiekb gqpzXeh ew/Nh d/ ekoiekb Bkb
;KMk$;wft;skoh j't/rk pÙos/ fe u[D/ rJ/ nj[d/dkoK B{z ew/Nh d/ e[Zb u[D/ rJ/ w?ApoK d/ d'FfsjkJh
pj[wZs Bkb gk; ehs/ ws/ okjhA p/ft;kjh$ p/Go';rh d/ t'N d[nkok jNkfJnk ik ;edk j?. Bt/A nj[d/dko
gqpzXeh ew/Nh d/ pkeh ofjzd/ ekoiekb bJh u[D/ ikDr/ .
33H Bkw˜d w? A po nj[ d / d koK dh u' D iK T[ B Q K B{ z jNkT[ D bJh t' N gkT[ D d/ jZedko BjhA j' D r/ .
e' J h th ftnesh T[ d ' A sZe ;Gk dh ew/ N h dh d' fBoz s o ekoiekbK bJh ;/ t k eoB wro' A
u[ D / ikD d/ :' r BjhA j' t / r k id' A sZe fJZe ekoiekb ;wkgs Bk j' f Jnk j' t / id' A s' A T[ ; B/
fgSbh tko ;/ t k ehsh. gq p z X eh ew/ N h ftZu fJZe nz f sq w ykbh ;EkB l gq p z X eh ew/ N h d/
pkeh ofjz d / ekoiekb bJh ;pz X s y/ s o (˜' B ) ftZu u' D okjhA Gfonk ikt/ r k.
34H gq p z X eh ew/ N h d/ u[ D / j' J / w? A po nkgD/ ftZu' A jh gq X kB ns/ whs gq X kB u[ D Br/ .
35H b' V g? D ”s/ gq p z X eh ew/ N h dh whfNz r ehsh ikt/ r h. fsz B w? A poK Bkb e' o w g{ o k j' t / r k.
gq X kB iK whsFgq X kB dh ˆ? o Fjk˜oh ftZu whfNz r d" o kB jk˜o w? A poK tZb' A u[ f Dnk frnk
fJZe w? A po jh T[ ; whfNz r dh gq q X kBrh eo/ r k. id' A sZe fJBQ K T[ g FfB:wK ftZu e' J h j' o
 ftt;Ek Bk j' t / , ;ko/ ;[ n kbK pko/ ¯? ; bk pj[ F frDsh t' N K okjhA ehsk ikt/ r k. jo/ e w? A po
dh fJZe t' N j' t / r h. t' N K gkJ/ ikD dh ;fEsh ftZu u/ n ow? B t' N gk ;e/ r k.

36H iBob pkvh bJh okyt/ A wkwfbnK B{ z SZv e/ fiZE/ ;Gk tZb' A iBob whfNz r d" o kB pDkJ/ rJ/
ftfB:wK iK gkpz d hnK iK T[ g FfB:wK nB[ ; ko ftt;Ek oZyh rJh j' t / l gq p z X eh ew/ N h e' b
;kohnK ÙeshnK tosD ns/ ;Gk d/ ¯o˜ fBGkT[ D d/ nfXeko j' D r/ LF
(i) ;ko/ b? D Fd/ D iK ekoFftjkoK, n? e N, nfX;{ f us fB:wK ns/ T[ g FfB:wK dh fBrokBh
oZyDk l
(ii) gq k gs ns/ ft;Ekfos ehsh rJh ;koh okÙh s' A fJbktk fbnKd/ s/ t/ u / rJ/ ;Nke dk
;Zuk ns/ do[ Z ;s fj;kpFfeskp oZyDk l
(iii) ;Gk d/ n;kf;nK ns/ d/ D dkohnK dk ;Zuk fj;kpFfeskp oZyDk l
(iv) w? A poK dk fpbe[ b ;jh ns/ ngFN{ F v/ N ofi;No oZyDk l
(v) bkG ns/ jkBh dk fj;kpFfeskp ns/ gVskbÙ[ d k p? b ? A ; ÙhN fsnko eoBk ns/ T[ B Q K
B{ z iBob pkvh dh ;kbkBk whfNz r ftZu oZyDk l
(vi) fj;kpFfeskp (nekT{ A N) dk fBohyD eoBk, jz r kwh ıou B{ z wB˜{ o eoBk ns/
fBoXkos ofi;No d/ oZyFoykn dh fBrokBh oZyDh l
(vii) ofi;Noko ns/ fJz z ; g? e No b' e fBowkD ftGkr d/ d¯so dhnK fBohyD fNZgDhnK
ns/ nkfvN fog' o N T[ Z s/ ftuko tNKdok eoBk ns/ b' V hAdh ekotkJh eoBh l
(viii) Bt/ A w? A po u[ D Bk, Bt/ A Ù/ n o ikoh eoB/ ns/ g[ o kD/ Ù/ n oK dk spkdbk eoBk l
(ix) Ù/ n oFfeÙsK dh T[ r okjh ns/ pekfJnk feÙsK T[ Z s/ ftnki dh ftt;Ek eoBh l
(x) fJBQ K T[ Z gFfB:wK nB[ ; ko iBob whfNz r ;ZdD bJh ;eZso B{ z jdkfJsK ikoh eoBk l
(xi) iBob pkvh iK ofi;Noko tZb' A bkJhnK rJhnK gkpz d hnK nB[ ; ko m/ e k eo˜/ b? D / l
(xii) ;oekoh ;EkBe fJekJhnK iK fe;/ j' o ftnesh Bkb ;wM" s k eoBk l
(xiii) gq k gs ehs/ ikD tkb/ fvgkf˜NK (iwQ K ykfsnK) dhnK ÙosK, fwnkd ns/ ftnki
dh do l fvgkf˜NK dh ndkfJrh iK tkg;h pko/ ¯? ; bk eoBk l
(xiv) ;Gk d/ ekoFftjko Bkb ;pz X s ;Gk tZb' A n" ˜ koK, wÙhBK, g[ o f˜nK, ;jkfJe
T[ g eoDK, iK uZb ikfJdkd dh ıohd eoBh, t/ u Dk, feokJ/ ”s/ b? D k iK e[ Z M j' o
eoBk, gq k gs eoBk iK T[ B Q K dk fBgNkok eoBk l
(xv) iBob whfNz r ftZu T[ b heh rJh fe;/ Bhsh nB[ ; ko ;Gk dh wÙhBoh ns/ j' o
ikfJdkd d/ phw/ dh ftt;Ek eoBh l
(xvi) feskpK d/ fBohyD bJh nfXekos ftnesh dh ;jkfJsk eoBh
(xvii) ofi;Noko tZb' A ;w/AF;w/ A f;o oZyhnK rJhnK ÙosK nB[ ; ko w[ b k˜wK B{ z fB:[ e s
eoBk, w[ n Zsb eoBk, poık;s$poso¯ eoBk iK T[ B Q K B{ z ;˜k d/ D h ns/ T[ B Q K s' A
ofi;Noko tZb' A fBÙfus tkip ˜wkBsK b? D hnK l
 (xviii) ;Gk d/ wkwfbnK Bkb ;pz X s wkwfbnK pko/ ;Gk tZb' A iK ;Gk iK ew/ N h iK
nfXekohnK iK w[ b k˜wK d/ fıbk¯ fe;/ w?Apo, iK nfXekoh, iK ;Gk d/ w[ b k˜w iK
fe;/ j' o ftnesh B{ z ftÙ/ Ù s" o T[ Z s/ nfXekos eoe/ puknF;wM" s k eoBk, wkwb/ B{ z
;kb;h bJh o? ¯ o eoBk iK ekB{ z B h ekotkJh tkg; b? D h l
(xix) ;Gk tZb' A j' o ofi;Nov ;fjekoh ;GktK ftZu Ù/ n o jk;b eoB/ l
(xx) fJBQ K T[ Z gFfB:wK ftZu fBoXkos ofi;NoK ns/ d;skt/ ˜ K$g[ ; seK bJh
;[ o Zfyns fj¯k˜s dk fJz s ˜kw eoBk ns/ fJBQ K g[ ; seK dk ukoi ;z G kbD bJh nkgD/
fe;/ w? A po iK fgz v d/ fBtk;h ns/ ;Gk d/ jh fe;/ nfXekoh B{ z fB:[ e s eoBk l
(xxi) gq k gs ehs/ ;ko/ XB dk ukoi ;z G kbD bJh ew/ N h d/ w? A poK ftZu' A fe;/ B{ z fB:[ e s
eoBk ns/ fJ; fB:[ e s ftnesh B{ z gq k gs XB nkgDh tkg;h d/ s[ o z s wro' A ı˜kBuh
B{ z ;" A g d/ D k j' t / r k.
(xxii) ew/ N h w? A poK dk n;sh¯k gq t kB iK oZd eoBk ns/ n;sh¯k gq t kB j' D dh ;fEsh
ftZu T[ ; dh EK T[ Z s/ T[ d ' A sZe fe;/ j' o w? A po B{ z e' n kgq / N eoBk, id' A sZe ew/ N h w? A po
tZb' A T[ ; dh EK ew/ N h d/ fe;/ j' o w? A po dh u' D BjhA eo bJh iKdh l
(xxiii) ;fjekoh ;Gk ekB{ z B ns/ T[ ; sfjs pDkJ/ fB:wK nB[ ; ko ;Gk d/ tkX{ cz v K dk
fBt/ Ù eoBk l
(xxiv) ;Gk tZb' A ikfJdkd yohdDh, t/ u Dh, feokJ/ ”s/ b? D h iK fe;/ j' o Yz r Bkb gq k gs
eoBh iK ikfJdkd dk fBgNkok eoBk l
(xxv) nkw s" o T[ Z s/ ;Gk dk ekoFftjko ubkT[ D k l
(xxvi) ;w/ A F;w/A f;o ;Gk d/ gq s hfBXh okjhA ;Gk dh wdd Bkb feoshnK d/ fj;kp feskp
ns/ w? A po B{ z fdZs/ ez w Feko dk fBohyD eoBk l
(xxvii) w? A poK B{ z ez w nbkN eoBk ns/ toeoK d/ jo/ e tor B{ } z ndk ehshnK ikD
tkbhnK T[ i osK B{ z fBÙfus eoBk l
(xxviii) w? A poK ns/ j' o BK B{ z i[ o wkBk bkT[ D k, dz v bkT[ D k ns/ B[ e ;kB dk joikBk s? n
eoBk ns/ T[ B Q K dh gq k gsh bJh fJz s ˜kw eoB/ l
(xxix) fJ; rZb T[ Z s/ fBrokBh oZyDh fe g/ Ù rhnK B{ z T[ B Q K jh wB˜{ o Ù[ d k T[ d / Ù K bJh
tofsnk ik fojk j? fiBQ K bJh T[ B Q K B{ z tosD dh b' V ;h l

(xxx) fJj t/ y Dk fe eh w? A po fBÙfus ;w/ A nz d o nkgDk ez w w[ e z w b eod/ jB.

37H gq p z X eh ew/ N h bJh fJj :' r j' t / r k fe T[ j T[ Z gFfB:wK d/ nB[ e { b , ;Gk d/ nkuko bJh
;jkfJe fB:w T[ b he/ . nfij/ ;jkfJe fB:w ;Gk dh ekotkJh g[ ; fsek ftZu dkıb ehs/
ikDr/ ns/ e/ t b ofi;Noko dh wB˜{ o h fwbD wro' A jh bkr{ j' D r/ .
38H gq p z X eh ew/ N h fJZe ekoiekoBh dk rmB eo ;edh j? ns/ T[ ; B{ z nfijhnK ÙeshnK ns/
ekoi gq d kB eo ;edh j? , fiz B / th T[ j mhe ;wM/ .
39H ;Gk d/ wkwfbnK d/ nkuko ftZu ekoiekoBh ew/ N h d/ gq p z X eh w? A po ekoFftjko d/ ;kXkoD
ftneshnK dh f;nkDg ns/ sBd/ j h dh tos' A eoBr/ l ns/ ekB{ z B , T[ g FfB:wK ns/
;Gk d/ tofDs T[ d / Ù K d/ T[ b N ehs/ ez w K okjhA j' D tkb/ fe;/ th B[ e ;kB d/ f˜z w / t ko j' D r/ .
40H gq p z X eh ew/ N h dh whfNz r ftZu ftuko/ rJ/ ;ko/ ekoFftjko iK fJZe whfNz r ftZu bJ/ ikD
tkb/ ;ko/ ¯? ; fbnK dk foekov ekotkJhFg[ ; se ftZu oZfynk ikt/ r k ns/ T[ ; T[ Z s/ whfNz r
d/ u/ n ow? B ns/ jk˜o ;ko/ w? A poK tb' A j;skyo ehs/ ikDr/ .

;eZso
41H ;eZso dhnK ÙeshnK ns/ ¯o˜ fBwBfbfys nB[ ; ko j' D r/ LF

(i) fBoXkfos d;skt/˜ ns/ ofi;NoK dk mhe Yzr Bkb oZyFoykn oZyDk ns/ T[BQK B{z ngFN{ Fv/N
eoBk l
(ii) id'A fJBQK T[ZgFfB:wK sfjs b'V j't/ sK foDhnK s'A G[rskB:'r pKvK dk gkbD ˜wkBs ;w/s gqkgs
eoBk l
(iii) fB:wK iK T[ZgFfB:wK iK ew/Nh tZb'A wzr/ rJ/ ;kohnK o;hdK, tkT{uo ns/ d;skt/˜ fsnko eoB/ l

(iv) ;Gk tZb'A d;sıs eoB/ ns/ fJ; tZb'A fuZmhFgZso eoBk l
(v) iBob whfNzr ;ZdDh ns/ T[; ftZu Ùkwb j'Dk l
(vi) nfijhnK whfNzrK dhnK ekotkJhnK dk foekov oZyDk ns/ pkekfJdk T[; T[Zs/ d;sıs eotkT[D/ l
(vii) ;kbkBk ;N/Nw?ANK fsnko eoBk ns/ ofi;Noko tZb'A fBoXkos ;w/A d/ nzdo T[BQK B{z ofi;Noko e'b
g/Ù eoBk l
(viii) nkgD/ nXhB ;Nk¯ T[Zs/ ezNo'b eoBk l
(ix) ;fjekoh ;Gk ekB{zB d/ sfjs feskpK ftZu fJzdokiK dhnK ekghnK B{z s;dhe eoBk l
(x) gqpzXeh ew/Nh tZb'A s?n ;hwktK d/ nzdo jzrkwh ıou eoBk l

(xi) nkw s"o T[Zs/ ;Gk dk ubzs ekoFftjko eoBk ns/ ew/Nh tZb'A T[; B{z ;"AghnK rJhnK ;kohnK
fvT{ N hnK B{ z fBGkT[ D k l
(xii) nEkoNhnK B{ z ;w/ A F;w/ A f;o nfijh ikDekoh HHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH gj[ z u kT[ D h.

ı˜kBuh
42H ı˜kBuh dh u' D gq p z X eh ew/ N h tZb' A ehsh ikt/ r h ns/ T[ j fe;/ th ;o' s s' A ;Gk tZb' A
gq k gs ehs/ ikD tkb/ ;ko/ XB dk ukoi bt/ r k ns/ ew/ N h d/ fBod/ Ù K nB[ ; ko G[ r skB
eo/ r k. T[ j e? Ù p[ Z e T[ Z s/ d;sıs eo/ r k i' fJ; d/ ;jh j' D dk ;z e / s j' t / r k ns/ gq X kB,
ew/ N h iK nkvhNo iK ;fjekoh ftGkr d/ fe;/ nfXekoh tZb' A wz r / ikD T[ Z s/ e? Ù p? b z ;
(Bed pekfJnk) g/ Ù eo/ r k.

ofi; No˜
43H fBwBfbfys ofi;NoK ns/ d;skt/ ˜ K dk oZyFoykn oZfynk ikt/ r k ns/ cz v ftZu
fdbu;gh oZyD tkb/ fe;/ th ftnesh B{ z fJ; dk fBohyD eo ;eD dh y[ Z bQ j' t / r h gq z s {
fe;/ th ftnesh B{ z T[ d ' A sZe fe;/ th ftnesh dk iwQ K yksk (fvgkf˜N nekT{ A N) t/ y D dh
T[ d ' A sZe fJik˜s BjhA j' t / r h id' A sZe iwQ K yks/ d/ wkfbe B/ fbysh o{ g ftZu fJ; B{ z
t/ y D dh fJik˜s Bk fdZsh j' t / LF
(i) w? A poK dk ofi;No fi; ftZu T[ B Q K d/ Bkw, gs/ ns/ jo/ e w? A po dk feZsk, T[ ; e' b
;Gk d/ Ù/ n oK dh frDsh, T[ ; tZb' A w? A pofÙg jk;b eoB dh sohe, w? A pofÙg d/ ıksw/
dh sohe ns/ T[ Z gF fB:wF8 nXhB fB:[ e s Bkw˜d w? A po l
(ii) fJZe e? Ù Fp[ Z e ns/ o' ˜ Bkwuk (v/ n p[ Z e), fiBQ K ftZu jo/ e fdB d/ ehs/
ekoFftjko d" o kB nkwdB, ıou ns/ pekfJnk (p? b ? A ;) do;kfJnk frnk j' t / l
(iii) jo/ e w? A po, iwQ K Fyks/ d ko ns/ foDdksk bJh fJZe tjh yksk (b? i o nekT{ A N) ns/
jo/ e fdB dk pekfJnk iK c[ N eb ns/ jz r kwh nkwdB ns/ ıou dk fj;kpFfeskp l
(iv) fJZe ofi;No fi; ftZu, Ù/ n oK d/ G[ r skB bJh wkjtkoh feÙsK B{ z do;kfJnk frnk
j' t / l
(v) fJZe ekotkJh g[ ; se l
(vi) pKvK dh g[ ; se, fi; ftZu ikoh ehs/ rJ/ ;ko/ eo˜/ do;kJ/ rJ/ j' D l
(vii) w;No o' b ˜ iK o' ˜ kBk jk˜oh ofi;No l
(viii) coBhuo, ;Nke ns/ ;feUfoNhnK bJh fJZe ofi;No l
(ix) fteoh ofi;No l
(x) fJZe ekoi ofi;No, fi; ftZu fJBQ K T[ g FfB:wK sfjs ;Gk tZb' A jZE ”u bJ/ rJ/ ez w
do;kJ/ rJ/ j' D l
(xi) nfij/ ofi;No ns/ fBowkD Bkb ;pz X s j' o foekov ns/ fit/ A ofi;Noko iK gq p z X eh
ew/ N h tb' A fij' fijk foekov oZyD bJh nkfynk ikt/ .
44H ;Gk dhnK fJj g[ ; seK ;Gk d/ cz v K ftZu fdbu;gh oZyD tkb/ fe;/ th ftnesh B{ z t/ y D
dh y[ Z bQ j' t / r h gq z s { fe;/ B{ z T[ d ' A sZe fe;/ ftnesh dk iwQ K yksk t/ y D dh fJik˜s BjhA
j' t / r h id' A sZe iwQ K yks/ d ko B/ fJ; ;pz X h fbysh wB˜{ o h Bk fdZsh j' t / . T[ Z gFfB:wK ns/
p? b z ; ÙhNK dhnK ekghnK fe;/ th w? A po dh wz r T[ Z s/ T[ ; B{ z w[ ¯ s fdZshnK ikDrhnK.
45H (J/ ) w?ApoK ns/ j' o ftneshnK B{ z g/ Ù rhnK T[ d ' A jh fdZshnK ikDrhnK id' A T[ B Q K B{ z ;" A g/
rJ/ ez w K B{ z w[ e z w b eoB bJh T[ B Q K dh b' V j' t / r h.
(ph) g/ Ù rhnK fe;/ th jkbs ftZu fJZe ftnesh tZb' A fJZe wjhB/ d" o kB ehs/ ikD tkb/
ez w dh nB[ w kfBs bkrs d/ nZX/ fjZ;/ s' A tZX BjhA j' D hnK ukjhdhnK ns/ fJj
g/ Ù rhnK feÙsK ftZu fdZshnK ikDrhnK.
(;h) jo/ e g/ Ù rh pdb/ eo˜dkoK B{ z fJZe pKv GoBk j' t / r k ns/ ;ko/ wkwfbnK ftZu
˜wkBs (;feUfoNh) iwQ K eotkT[ D h j' t / r h.
 (vh) fe;/ Bt/ A ez w bJh T[ d ' A sZe e' J h BthA g/ Ù rh BjhA fdZsh ikt/ r h id' A sZe gfjbh
g/ Ù rh g{ o h soQ K tkg; BjhA eo fdZsh iKdh. jo/ e g/ Ù rh, T[ i osK iK fpbK dh nrbh
ndkfJrh ftu' A ˜o{ o jh tkg; eo fdZsh ikDh ukjhdh j? .
(Jh) i/ ew/ N h cz v ns/ pekfJnk eo˜k g/ Ù rhnK bJh ;feUfoNh Bkek¯h j' rJhnK jB sK
T[ j eo˜dko B{ z ;z s ' y iBe ;feUfoNh gq d kB eoB bJh efjDr/ , ns/ fvckbN dh
jkbs ftZu eo˜k iK g/ Ù rh s[ o z s tkg; eoB bJh nkfynk ikt/ r k. eo˜k ns/
g/ Ù rh T[ ; jkbs ftZu th tkg; eoB bJh nkfynk ikt/ r k i/ ew/ N h B{ z fJj gsk bZr/
fe T[ j eo˜k T[ B Q K T[ d / Ù K$wz s tK bJh BjhA tofsnk frnk j? , fiBQ K d/ nkXko T[ Z s/
eo˜k ns/ g/ Ù rh jk;b eoB bJh no˜h fdZsh rJh ;h.
46H ;Gk d/ ukoi iK T[ ; dh f˜z w / t koh tkb/ ;ko/ d;skt/ ˜ K T[ Z s/ gq X kB, ;eZso ns/ ı˜kBuh d/
d;sıs j' D r/ l pÙos/ fe 200$Fo[gJ/ sZe dh o;hd ns/ u? Z eK ns/ iwQ K FykfsnK ns/
G[ r skB bJh o;hd Bkb ;pz X s ;Gk d/ d;skt/ ˜ K B{ z ;Gk dh ;hb Bkb ;hbpz d ehsk
ikt/ r k. fJj ;hb ;eZso dh fj¯k˜s ftZu oj/ r h.

w? Apo efbnkD czv

47H ;Gk w?ApoK d/ bkG bJh w? A po efbnkD cz v ekfJw eoe/ T[ ; dk oZyFoykn eo ;edh j? ns/
T[ B Q K tZb' A ftfB:w th pDk ;edh j? .
48H i/ e' J h w? A po fe;/ fpwkoh iK jkd;/ ekoB gz d oK fdBK s' A tZX d/ ;w/ A bJh T[ i osK ewkT[ D
d/ n:' r j[ z d k j? sK ew/ N h T[ ; bJh bkG ns/ o' ˜ rko cz v ftZu' A T[ ; dh n:' r sk d/ ;' b Q t / A
fdB s' A tZX s' A tZX 5$Fo[ g J/ gq s h wjhBk dh do T[ Z s/ r[ ˜ kok GZsk wB˜{ o eo ;edh j? .
49H w? A po nkgDh ewkJh d/ fJZe o[ g J/ ftZu' A 6 Bt/ A g? ; / d/ fj;kp Bkb p/ o [ ˜ rkoh cz v ftZu
nkgDk :' r dkB gk ;ed/ jB i' fe p/ o [ ˜ rkoh iK gq ; { s dh jkbs ftZu nfijhnK wkjtkoh
feÙsK ftZu T[ ; fj;kp Bkb w' V B:' r j' D r/ fit/ A th ew/ N h, iBob whfNz r dh wB˜{ o h Bkb
fJ; ;pz X h ¯? ; bk bt/ . fijV/ w? A poK B/ nkgDk p/ o [ ˜ rkoh :' r dkB gkfJnk j' t / r k
T[ B Q K dk bkG cz v T[ Z s/ nrkT{ A nfXeko j' t / r k.

w [Bkf¯nK dh t z v
50H ;Gk d/ Ù[ Z X bkG, p? b ? A ; ÙhN nB[ ; ko, fBwBfbfys Yz r Bkb tz v / ikDr/ LF
(i) xZN' F xZN 10 ch ;dh okyt/ A cz v ftZu oZfynk ikt/ r k l
(ii) nfijk nB[ g ks, Ù[ Z X w[ B kf¯nK dk tZX s' A tZX 5 ch ;dh, ofi;Noko tZb' A ;w/AF;w/ A
f;o ikoh fBod/ Ù K nB[ ; ko ;fjekoh f;Zfynk cz v ftZu oZfynk ikt/ r k l
(iii) pkeh cz v K dh T[ g :' r sk fBwBfbfys fJZe iK tZX T[ d / Ù K bJh ehsh ik ;edh j? L
(J/ ) w? A poK ftukb/ bkGKÙ (fvthv? A v) dh tz v , Ù/ n oK dh ndk ehsh ehws dh tZX s' A tZX
10 ch ;dh dh do ”s/ .
(ph) p' B ; d/ o{ g ftZu, fiz B k thFw? A poK tZb' A m/ e / dh skwhb ftZu ehs/ rJ/ ez w d/ nB[ g ks
ftZu iBob ew/ N h wB˜{ o eo/ .
 (;h) Ù[ Z X w[ B kf¯nK dk tZX s' A tZX 9 ch ;dh fjZ;k y? o ksh T[ d / Ù K bJh tofsnk ik
;edk j? fit/ A fe y? o ksh XowFdkB ekB{ z B 1890 d/ ;? e ÙB 2 ftZu gfoGkfÙs j? iK
fJj fjZ;k fJBQ K T[ d / Ù K bJh ekwB r[ Z v cz v bJh oZfynk ik ;edk j? .
(vh) ;Gk tZb' A b' V hAd/ F ıokp eo˜k cz v , w? A po efbnkD cz v , fpbfvz r cz v , iK fe;/ th
j' o cz v dh ;EkgBk.
(Jh) fe;/ th tkX{ cz v Bkb e' J h okytK cz v ekfJw ehsk ik ;edk j? iK T[ ; tkX{ cz v B{ z
nrb/ ;kb d/ w[ B kf¯nK bJh oZfynk ik ;edk j? .
51H ;fjekoh f;XKsK ns/ nfGnk;K dk frnkB gq d kB eoB fij/ edwK T[ Z s/ ıou eoBk ;Gk bJh
:' r j' t / r k. fJ; T[ d / Ù bJh ;Gk B{ z ofi;Noko d/ fBod/ Ù K nB[ ; ko jo/ e ;kb tZX s' A tZX
10$Fo[ g J/ dk :' r dkB gBe' c ? Z v B{ z d/ D k j' t / r k.
52H okytK cz v tz v D:' r BjhA j' t / r k ns/ e' J h th w? A po T[ ; ftu' A ftÙ/ Ù fjZ;/ dk dkntk
BjhA eo ;e/ r k, pÙos/ fe, ofi;Noko dh nrkT{ A wB˜{ o h Bkb ftÙ/ Ù jkbks ftZu okyt/ A
cz v dh T[ g :' r sk B[ e ;kBK dk ;kjwDk eoB bJh ehsh ik ;edh j? .

T[Zg - fB:w K dh ;'X

53H n? e N dhnK ftt;EktK ns/ fB:wK nB[ ; ko fJBQ K T[ Z gFfB:wK ftZu wsk gk; ehs/ fpBk e' J h
;' X BjhA ehsh ik ;edh.
pÙos/ fe nfijk e' J h th wsk T[ d ' A sZe bkr{ BjhA j' t / r k id' A sZe iBob whfNz r ftZu
jk˜o pj[ f rDsh w? A poK B/ T[ ; B{ z gk; Bk ehsk j' t / ns/ T[ ; whfNz r ftZu ;Gk d/ xZN' F xZN
d' fsjkJh w? A po jk˜o j' D / ukjhd/ jB.
pÙos/ fe ofi;Noko tZb' A gfjbK s' A jh wB˜{ o Ù[ d k wkvb T[ Z gFfB:w iK ;' X K B{ z iBob
whfNz r ftZu fJZe ;kXkoD e' o w Bkb jh ;kXkoD pj[ f rDsh okjhA jh ngDkfJnk ik ;edk
j? .

c[Neb
54H ;Gk B{ z nfijh nkfvN ¯h; ndk eoBh j' t / r h fi; dk w[ b z e D ;w/ A ;w/A f;o ;woZE nEkoNh
tZb' A ehsk ikt/ r k
55H i/ ;Gk fe;/ ;fjekoh e/ A doh ftZs ;z ; EkB dh eo˜dko j? sK T[ ; e/ A doh ;z ; EkB dk e' J h
gq s hfBXh ;Gk dhnK g[ ; seK ns/ foekov dk fBohyD eoB d/ :' r j' t / r k ns/ ;Gk dh
gq p z X eh ew/ N h nfij/ gq s hfBXhnK ;kjwD/ feskpK ns/ foekov g/ Ù eoB d/ fJz s ˜kw eo/ r h.
56H gq p z X eh ew/ N h d/ w? A poK dhnK ;/ t ktK nkBo/ o h (nt/ s Bh) j' D rhnK, gq z s { T[ B Q K B{ z ew/ N h tZb' A
fBÙfus ns/ ofi;Noko tZb' A gq t kfBs g? w kB/ T[ Z s/ ;¯o ns/ o' ˜ kBk GZsk fdZsk ik ;edk
j? .
57H fJBQ K T[ Z gFfB:wK dh ftnkfynk Bkb ;pz X s g? d k j' D tkb/ Ùz f enK B{ z ofi;Noko e' b
G/ f ink ehsk ik ;edk j? , fiBQ K dk ¯? ; bk nz f sw j' t / r k.
58H (J/ ) n? t kovK$ cowkBK dh skwhb F gz i kp ;fjekoh ;GktK pko/ ekB{ z B , 1961 ns/
;fjekoh ;GktK pko/ fB:w 1963 ns/ ofi;Noko, ;fjekoh ;GktK d/ fJ; ;pz X h fBod/ Ù K
nB[ ; ko ehsh ikt/ r h.
(ph) ;Gk tZb' A fe;/ th ftnesh B{ z ofi;Noko tZb' A ;w/ A ;w/ A f;o s? n ehs/ rJ/ wkgdz v K nB[ ; ko
fBÙfus o{ g ftZu ;feUfoNh (˜wkBs) bJ/ fpBk o[ ˜ rko BjhA fdZsk ikt/ r k.
60H ;Gk iK fJ;dh gq p z X eh ew/ N h tZb' A ;Gk d/ sBıkjdko B" e o fıbk¯ ehsh ikD tkbh
nB[ Ù k;Bh ekotkJh ekoB g? d k j' J / fttkd s' A S[ Z N l ;Gk d/ fBowkD ekoi iK ekoFftjko
Bkb ;pz X s fttkdK Bkb gz i kp ;fjekoh ;GktK pko/ ekB{ z B dhnK Y[ e thnK ftt;EktK ns/
T[ B Q K nXhB pDkJ/ fB:wK okjhA BfiZfmnk ikt/ r k.

61H fJj ;Gk ;fjekoh ;GktK pko/ ekB{ z B sfjs ;woZE nEkoNh tZb' A ikoh fBod/ Ù K nB[ ; ko Yz r
w[ s kpe XB Bkb ;pz X s ykfsnK ns/ j' o foekov dk oZyFoykn oZy/ r h.
62H ;Gk B{ z ofi;Noko tZb' A fBÙfus ;w/ A nB[ ; ko foNoBK ns/ ;N/ N w? A NK fsnko eoBhnK
j' D rhnK ns/ T[ B Q K B{ z ;w/ A f;o g/ Ù th eoBk j' t / r k.
63H ;Gk B{ z gz i kp ;fjekoh ;GktK pko/ ekB{ z B dhnK tkip ftt;EktK okjhA tofDs jkbks
ftZu pz d ehsk ik ;edk j? ns/ nfij/ ekB{ z B ns/ T[ ; sfjs pDkJ/ fB:wK ftZu do;kJh
ekoi ftXh w[ s kpe ofi;Noko tZb' A oZd ehsk ik ;edk j? .
64H fJBQ K T[ Z gFfB:wK ftZu, id' A sZe fe e[ Z M th fJ; gq ; z r d/ fıbk¯ Bk j' t / ,
ofi;Noko nkgD/ wksfjs fJZe nfXekoh B{ z Ùkfwb eo/ r k ns/ fJ; bJh nfXekos eo/ r k.