Ünite

5
Türkiye’nin Ekonomik
Coğrafyası

• İntansif Tarım: Modern ve teknolojik tarımın
bütün yöntemleri uygulanmaktadır. Böylece, en
yüksek verim elde edilmeye odaklanılmaktadır.
• Ekstansif Tarım: Modern tarım yöntemlerinin
kullanılmadan ilkel yöntemler ile gerçekleştirilen
bir tarım metodudur. Bu tarım türünde
geleneksel yöntemler kullanılmaktadır
• Mera: Otlak, meyilli, engebeli ve taban suyunun
derinde olduğu yem bitkilerinin bulunduğu
alanlara ve hayvancılık amacı ile kullanılan
alanlara verilen addır. Çayırlara göre daha
kısa boylu, seyrek otların bulunduğu meralar
kaba yem alanlarıdır. Bu topraklar hayvancılık
amacıyla kullanılmaktadır.
• Mera Hayvancılığı: Geleneksel yöntemlerle
yapılan hayvancılık yöntemidir.
• Ahır ve Besi Hayvancılığı: modernl yöntemlerle
yapılan hayvancılık yöntemidir.
• Nöbetleşe Ekim: (Ekim nöbeti) (rotasyonu);
aynı tarla üzerinde farklı kültür bitkilerinin belirli
zaman sırası halinde birbirini takip edecek
şekilde yetiştirilmesidir. Örneğin baklagil gibi
azot sabitleyici bir ekin her zaman azot tüketen
bir üründen önce ekilmelidir.
• Nadas: Araziye bir yılda düşen yağışın, her
yıl ürün almaya yetmeyecek kadar az olduğu
yerlerde toprağın bir yıl boş bırakma işlemidir.
Hangi
Kavramlar Bilinmeli ?
• Rekolte: Tarımda bir yılda elde edilen herhangi
bir ürünün toplamı.
• Açık Deniz Balıkçılığı: 1. Okyanus veya
denizin sahanlık alanı ötesinde, genellikle
karasuları dışında kalan sularda yapılan
balıkçılık. 2. Limandan ayrıldıktan sonra en
az yedi gün süreyle denizde kalıp avlama
yapabilen, avladıkları balıkları muhafaza ve
işleme imkânlarına sahip donanımlı gemilerle
yapılan avcılık biçimi, kıyı ötesi balıkçılığı, ofşor
balıkçılık.
• Kıyı Balıkçılığı: Çok kez kişisel girişimle, kıyı
yakınında, bir sandal, motor takılıküçük bir
tekne, olta, çapari ya da küçük ağlarla yapılan,
örgütlenmemiş ya da yetersiz örgütlü balıkçılık
biçimi.
• Kültür Balıkçılığı: Özel olarak hazırlanmış
havuzlarda ve kafeslerde bilimsel yöntemlerle
balık üretme işidir.
• Kereste: Odunların biçilmesi, kesilmesi veya
yarılması ve yontulması suretiyle elde olunan
parçadır.
• Tomruk: Ağacın kesilerek silindir biçimine
getirilmiş gövdesidir.
• Selüloz: Bitkilerde hücre yapısının büyük bir
bölümünü oluşturan karbonhidrat. Kâğıt, yapay
ipek ve patlayıcı maddelerin yapımında kullanılır.
• Tenör: Maden cevheri içindeki saf maden oranı.
Bir maden kütlesindeki cevher (filiz) miktarına
tenör denir.
• Ham Madde: Endüstride bir ürün ya da yapının
elde edilmesinde kullanılan gerekli bileşenlerin
işlenip elde edilmesinden önceki durumudur.
• Yarı İşlenmiş Madde: Bir veya daha fazla
sayıdaki diğer maddelerden biyolojik, kimyasal
veya fiziksel değişimlerin sonucu meydana
gelen bir madde.(kağıt, un vs)
• İşlenmiş Madde: Doğal maddeler çıkarıldıktan
sonra herhangi bir yerde(Fabrika, Tesis vb.)
makineler yada insanlar tarafından işlenerek,
şekillendirilerek oluşturulmuş insanlar tarafından
kullanılmaya hazır olan maddelere “işlenmiş
madde” denilmektedir.
• Ro-ro: (roll on - roll off) gemileri, tekerlekli
araçların taşımacılığı için kullanılan özel
gemilerdir. Bu gemilere yarı römorklar
çekicileriyle yüklenebilir ve yol alırlar. Veya
çekici, römorku yükleme limanında gemiye
bırakır.
• Kruvaziyer Gemi: Üzerinde birçok konaklama,
yemek, eğlence seçenekleri bulunan; yüksek
hizmet standartlarına sahip; programlanmış
belirli rotalarda turistik amaçlı olarak çalışan
yolcu gemileridir.
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE TARIM
TÜRKİYE’NİN EKONOMİK COĞRAFYASI
Türkiye Ekonomisinde Tarımın Önemi
İnsanların yaşamları içerisinde meydana gelen tarım, hayvancı-
▪ Sanayide ham madde olarak kullanılır. (Tütün, pamuk, şe-
lık, ormancılık, madencilik, ulaşım, ticaret ve sanayi gibi faaliyetlerin
kerpancarı vs.)
tamamı ekonomiyi oluşturmaktadır.
▪ Halkın temel besin ihtiyacını karşılar.
Türkiye Dünya’nın en büyük 17. ekonomisine sahip ülkesidir. Bu
ekonomiyi etkileyen faktörler şu şekilde sıralanır. ▪ İhracat gelirlerinde önemli paya sahiptir. (Zeytin, incir,
fındık vs.)
Türkiye Ekonomisini Etkileyen Faktörler:
▪ Temel geçim kaynakları arasındadır.
▪ Coğrafi konum
▪ Türkiye’de 4 milyon 157 bin çiftçi bulunmaktadır.
▪ Yeryüzü şekilleri
▪ Nüfusun %35’i geçimini tarımdan sağlar.
▪ İklim özellikleri
▪ Millî gelire %5,76’lık bir katkı sağlar.
▪ Nüfus ve yerleşme durumu
▪ İç ticaretteki gelirlerde tarımın payı fazladır.
▪ Yer altı kaynakları

Türkiye’nin Ekonomisinde Sektörler ve Durumu

1. Tarım a) Sulama Sorunu

2. Hayvancılık Türkiye yarı kurak bir iklime sahiptir. Bu nedenle Türkiye’deki

tarımsal faaliyetlerde yaşanan en önemli sorun sulamadır. Bu nedenle
3. Ormancılık

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

de Türkiye’deki herhangi bir yerde tarımda verimi artırmak için ya-
4. Madenler pılması gereken en önemli unsur sulama olanaklarının geliştirilmesidir.
5. Enerji Kaynakları Türkiye’de sulama koşulları yetersiz olduğu için nadas uygulaması
6. Sanayi (Endüstri Kuruluşları) yaygındır.
7. Ulaşım ve Ticaret Nadas: Şiddetli yaz kuraklığının yaşandığı yerlerde, toprağın azot
8. Turizm ve su ihtiyacını karşılamak için, bir yıl süreyle boş bırakılmasıdır. Tür-
kiye’de nadas uygulaması en fazla İç Anadolu Bölgesi’ndedir.

5. ÜNİTE:
Nadasın ortadan kaldırılması için sulama koşullarının iyileştiril-
mesi ve nöbetleşe ekim yapılması gerekir.

103
 hangikpsscografyadersnotu

Nöbetleşe Ekim: Tarım alanlarında dönüşümlü olarak ürün yetiş-
tirmektir. Bir yıl buğday, diğer yıl nohut, diğer yıl arpa gibi birer yıl
arayla aynı tarlada farklı ürün yetiştirmedir.
Nöbetleşe ekim sulama koşullarının yetersiz olduğu yerlerde ve
nadası önlemek için yapılır.
Nöbetleşe ekimde kuraklığa dayanıklı olan buğday, arpa, çavdar,
yulaf, nobut ve mercimek gibi tarım ürünleri arasında değişim yapılır.
Su isteyen ürünler arasında da değişim yapılır. Fakat Türkiye’de
çok yaygın değildir.

Türkiye’nin iç bölgelerinde tarımda sulama
sorunu çözülse bile çay, fındık gibi nem isteği
fazla olan ürünler ile zeytin, turunçgil, incir ve
muz gibi kış ılıklığı isteyen ürünler yetiştirilemez.
Türkiye’de sulama sorununun en az yaşandığı
bölge Karadeniz’dir. Çünkü bölgede yağış rejimi
düzenlidir.
Türkiye’de sulama sorunu en fazla İç Anadolu
Bölgesi’ndedir. Sebebi yağışın az olmasıdır.
Türkiye’de tarım ürünlerinin su isteği (sulama
ihtiyacı) en fazla Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’ndedir. Sebebi buharlaşmanın şiddetli
olmasıdır.
Türkiye’de Sulama Sorunu
Çözülürse,
• Nadasa ayrılan alanlar azalır.
• Ekim-dikim işleri daha düzenli ve
sürekli olur.
• Tarımda verim ve üretim artar.
• Tahıl ve baklagillerin yerini,
ekonomik değeri yüksek olan
sebze, meyve ve sanayi ürünleri
alır.
• Sanayinin ham madde açığı azalır.
• Nadasa ayrılan alanlar azaldığı için
erozyon da azalır.
• Kırsal kesimde, tarımla uğraşan
nüfusun gelir düzeyi artar ve kente
olan göçler azalır.
“Türkiye’de sulama koşullarının geliştiği
bir yörede ne gibi değişiklikler yaşanır?”
sorularıyla “GAP ile birlikte Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde ne gibi değişiklikler
görülür?” sorularının cevabı aynıdır.
GAP’ın tamamlanmasıyla tahıllara ve
mercimeğe ayrılan alanlar azalırken ekonomik
getirisi daha fazla olan pamuk başta olmak
üzere pirinç, mısır ve sebze-meyve gibi
ürünlerin üretimi artacak ve nadasa ayrılan
alanlar azalacaktır.
GAP ile sulama olanakları gelişen Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nde Antep fıstığı ve pamuk
yetiştiriciliğini azaltmaz. Aynı zamanda
sulamanın iyileşmesi Antep fıstığı ve zeytin
yetiştirilen alanları genişletmez.

• Akdeniz, Ege Bölgesi ve Güney Marmara Bölümü’nde yazlar sıcak ve kurak olduğu hâlde mısır,
Dikkat sebze ve meyve yetiştiriciliğinin yaygın olması bu yerlerle ilgili neyin göstergesidir?
Edilmeli
• Cevap: Sulama olanaklarının gelişmiş olduğunun göstergesidir.
104
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE UYGULANAN TARIMSAL YÖNTEMLER

Bu konu başlığı içerisinde öğrenecekleriniz Türkiye tarımını anlamanızı kolaylaştıracaktır. Türkiye’nin tarımında genellikle ekstansif (ilkel)
tarım yöntemleri uygulanmaktadır. Bu nedenle ekstansif tarım yöntemlerinin bilinmesi Türkiye’deki tarımın genel özelliklerininin bilinmesi an-
lamına gelir.

Ekstansif (İlkel) Tarım Yöntemi İntansif (Modern) Tarım Yöntemi

1. Geniş alanda, uzun süreli ve çok insanla yapılan tarımdır. Fakat elde edilen
Az alandan, az zamanda ve az insanla birim alandan çok ve büyük üretim alınır.
verimlilik azdır.
2. Sulama koşulları yetersizdir. Yeterlidir.
Bu nedenle,
• İklim etkisi azalmıştır.
• Yetiştirilen tarım ürününü iklim belirler.
• Yetiştirilen tarım ürününden alınan verimi iklim belirler. • İnsanların etkisi artmıştır.
• Tarımsal faaliyetlerde iklimin etkisi fazladır. • Azalmıştır.
• Tarımdan alınan üretim ve verim yıllara göre (iklim) değişir. • Üretim sürekliliği vardır.
• Nadas uygulaması fazladır. (Toprağı boş bırakmak) • Azalmıştır veya ortadan kalkmıştır.
– Toprak erozyonu fazladır. – Azdır.
– Çiftçinin geliri düşük ve yıllar arasında çok değişkendir. – Çiftçinin gelir seviyesi yükselmiştir.
• Tahıl tarımı yapılır. • Sebze ve meyve yetiştiriciliği yaygındır.
• Yetiştirilebilen tarım ürünü çeşidi azdır. • Fazladır.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

3. Tarımda makine kullanımı azdır. • Fazladır.
Bu nedenle,
• Azdır.
• Tarımda insan ve hayvan gücüne duyulan ihtiyaç fazladır.
• Tarımsal faaliyetlerin süresi uzundur. • Kısadır.
• Toprak bakımı, ilaçlama, sulama, paketleme ve hasat etmede sıkıntılar
• Sıkıntılar azalmış veya ortadan kalkmıştır.
yaşanır.
• Hasat sırasında ürün kaybı fazladır. • Azdır.
4. Çiftçinin eğitim seviyesi (tarım alanındaki) düşüktür. • Yüksektir.

5. ÜNİTE:
5. Yerli (ıslah edilmemiş) tohum kullanılır. • Islah edilmiş (kaliteli) tohum kullanılır.
6. Türkiye’de yaygın bir yöntemdir. Türkiye’nin Doğu Anadolu, İç Anadolu En fazla Marmara Bölgesi’nde sonra Ege Bölgesi’ndeki kıyı ovalarında Adana,
ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde daha yaygındır. Güneydoğu Anadolu Antalya ve Samsun kentlerinde kullanılmaktadır. Türkiye’de yaygın bir yöntem 105
Bölgesi’nde GAP’tan sonra bu durum biraz daha değişmiştir. değildir.
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’de,
• Türkiye’de en fazla sulama sorunu İç Anadolu Bölgesi’ndedir.
▪ Tohum ıslahının yetersiz olmasından,
Dikkat Çünkü Türkiye’de en az yağış İç Anadolu Bölgesi’ndedir.
Edilmeli ▪ Tohumun ithal edilmesinden dolayı fiyatının yüksek olmasından,
• Türkiye’de tarım ürünlerinin su ihtiyacı en fazla Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’ndedir. Çünkü Türkiye’de buharlaşma ve ▪ Çiftçinin alım gücünün düşük olmasından
kuraklık en fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndedir. dolayı tarımda ıslah edilmiş tohum kullanımı yetersizdir.
• Türkiye’de hem sulama sorunu hem de tarım ürünlerinin
sulamaya duyulan ihtiyacı en az Karadeniz Bölgesi’ndedir.
Çünkü Türkiye’de yağış miktarının en fazla, buharlaşma ve d) Zirai Mücadele (İlaçlama) Sorunu
kuraklık en az Karadeniz Bölgesi’ndedir. Zirai mücadele ile zararlı otlar ve böcekler ortadan kaldırılarak
tarımsal verim artırılır.
Türkiye’de,
b) Gübreleme Sorunu
Türkiye’deki herhangi bir yerde sulama koşulları sağlandıktan son- ▪ Tarımsal ilaç teknolojisinin yetersiz olmasından,
ra tarımda verimi daha fazla artırmanın en önemli koşulu tarımda ▪ İlaçların ithal edilmesinden dolayı yüksek fiyatlı olmasından,
gübre kullanımını artırmaktır.
▪ Çiftçinin alım gücünün düşük olmasından
Türkiye’de,
dolayı tarımda zirai mücadele yetersizdir.
▪ Hayvan gübresi yakacak olarak kullanıldığından,
e) Makineleşme Sorunu
▪ Hayvan gübresi yetersiz olduğundan,
Tarımda makine kullanımı;
▪ Gübre ham maddesi olan fosfatın ithal edilmesinden,
▪ Toprağın kısa sürede ve zamanında işlenmesini,
▪ Çiftçinin alım gücünün düşük olmasından,
▪ Tohumun ekilmesini,
▪ Gübre fiyatlarının yüksek olmasından
▪ Gübrenin atılmasını,
dolayı gübre kullanımı yetersizdir.
▪ İlaçlamanın zamanında ve kolaylıkla yapılmasını,
▪ Sulamanın yaygınlaşmasını,
c) Tohum Islahı Sorunu
Tarım ürünlerinden yüksek verim almak için kaliteli (ıslah edilmiş) ▪ Ürünün zamanında hasat edilmesini,
tohum kullanılmalıdır. ▪ Hasat sırasında ürün kaybının azalmasını
sağladığı için tarımda verimliliği artırır.
106
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’de Tam Olarak Makineli Tarıma Geçilmesini

Engelleyen Faktörler 'R÷X.DUDGHQL]
%|OP
▪ Tarım alanlarının engebeli ve eğimli olması (Doğu Karadeniz ve
6LQRS.DVWDPRQX
Doğu Anadolu) %DUWÕQ<|UHVL

▪ Tarım alanlarının miras yoluyla bölünmesi ve makineleşmenin 'R÷X$QDGROX

%|OJHVL
ekonomik olmaması 0HQWHúH
<|UHVL
▪ Kırsal kesimde tarımsal iş gücünün daha ucuz olması 7RURVODU

▪ Makine fiyatlarının yüksek olmasından dolayı üreticilerin maki-

neleri alamaması vb.
▪ Çiftçinin alım gücünün düşük olması
Tarımda Makine Kullanımının Artmasının Sonuçları
Olumlu Sonuçları
• Tarımda üretimi ve verimi
artırır.
Olumsuz Sonuçları
• İşsizliği artırır.
• Kırdan kente doğru
7HNH
7DúHOL
Yukarıdaki haritada Türkiye’de makineleşmeye bağlı olarak göç
vermesi beklenmeyen yerler gösterilmektedir.
Yukarıdaki haritada taralı olarak gösterilen yerlerin ortak özelliği
bu yörelerin çok fazla göç veriyor olmasıdır. Bu yerlerin göç vermesin-
de makineleşme etkili değildir. Çünkü bu yerler dağlık ve engebelidir.
Dolayısıyla makineleşmeye elverişli değildir. Makine kullanımı azdır.
Bu nedenle makineleşmeye bağlı göç vermezler. Daha çok sanayileşme
oranının düşük olmasından dolayı göç verirler.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

• Tarımsal faaliyetleri göçleri artırır.
hızlandırır ve kolaylaştırır. • Çayır ve mera (UJ
UJHQH
UJ
• Tarımda insan gücüne alanlarını azaltır. %|OP
P
P
P
,÷GÕU
duyulan ihtiyacı azaltır. dRUXP7RNDWYH
2YDVÕ
2
7X]*|OYH
YH $PDV\DdHYUHVL
dHYUHVL
0DODW\D
• Türkiye’de makine kullanımı göçü ve işsizliği artırır. Fakat 2YDVÕ
Dikkat

5. ÜNİTE:
“Türkiye’de göçü ve işsizliği azaltmak için ne yapılmalıdır?”
Edilmeli
sorularına makine kullanımını azaltmak seçeneğini
işaretlemeyiniz. *QH\GR÷X$QDGROX
X
%|OJHVL 107
 hangikpsscografyadersnotu

Yukarıdaki haritada taralı olarak gösterilen yerlerin ortak özelliği Türkiye’de Sebzecilik Faaliyetleri
bu yörelerin çok fazla göç veriyor olmasıdır. Bu yerlerin göç vermesi- Sebze ve meyvecilik daha çok,
nin sebeplerinden biri de tarımda makine kullanımının yaygınlaşıyor
olmasıdır. Çünkü bu yörelerde yüzey şekilleri sadedir. Bu nedenle ma- ▪ Sulama koşullarının olmadığı için İç Anadolu Bölgesi’nde
₺
kineleşmeye elverişlidir. gelişmemiştir.
▪ Güneşli gün az olduğu için Karadeniz Bölgesi’nde
₺
Türkiye’de Seracılık Faaliyetleri sayısının fazla gelişmemiştir.

Seracılık faaliyetleri yapılan bir yerde, ▪ Uzun ve sıcak bir

yaz mevsiminin ol- yaşanmaması nedeniyle Doğu Ana-
▪ Kış ılıklığı ₺ olmadığı için iç bölgelerde yapılamaz. duğu Akdeniz, Ege ₺ dolu Bölgesi’nde sebzecilik faaliyetleri
ve Marmara Bölge- fazla gelişmemiştir.
▪ Yüksek kış Kış salıklığı olduğu halde Marmara ve
si’nde gelişmiştir.
sıcaklığı ₺ Karadeniz’de gelişmemesinin sebebi en-
lemdir. ▪ Türkiye’de en fazla
▪ (enlem) Türkiye’de sebzecilik en az Doğu
Akdeniz Bölgesi’nde ₺
▪ Güneşli gün Kış ılıklığı olduğu hâlde güneşli gün sa- Anadolu Bölgesi’ndedir.
gelişmiştir.
sayısının fazla ₺ yısı yetersiz olduğu için Karadeniz Böl-
olması şartır. gesi’nde seracılık gelişmemiştir. Türkiye’de Turfandacılık
Doğal yetişme ortamında mevsiminden önce yetiştirilen ilk sebze
Yukarıdaki şartlara en uygun bölge Akdeniz’dir.
ve meyvedir. Türkiye’de sıcaklık ortalamasının yüksek (enlem ve deni-
zellik) olması nedeniyle en fazla Akdeniz Bölgesi’ndedir.
Bu nedenle seracılığın %80 kadarı Akdeniz Bölgesi’ndedir. Daha
sonra en fazla Ege Bölgesi’ndedir. Marmara Bölgesi’nde fazla gelişme-
miştir. Güney Marmara Bölümü’nde özellikle Yalova kentindeki sera-
larda çiçekçilik çok gelişmiştir.

108
 hangikpsscografyadersnotu

Tarım Ürünlerinin Türkiye’de En Fazla Yetiştirildiği Bölgeler ve Kentlerin Dağılımı

i
eğ
y çiç ç
A irin
P rne)
i
lza (Ed
Ko çeği Kenevir
çi ğ)
Ay irda
k (Samsun)
(Te 00
y %1
Ça ize)
Fındık (R
Sofralık Zeytin (Ordu-Giresun)
(Bursa)
Soğan, Aspir
k
rcime (Ankara)
şil Me t)
Ye zga Yeşil Mercimek Nohut Türkiye’de tarımsal üretiminin
(Yo
Ze Kırşehir en zor ve en az yapıldığı bölge
(Edre ytin Haşhaş Soğan
mit K Buğday Doğu Anadolu Bölgesi’dir.
örfez Keten Çavdar, Patates
) i Arpa, Yulaf
Üzüm (Afyon) Ş. pancarı (Niğde) Kayısı
Tütün (Konya)
Elma (Malatya)
(Manisa, Denizli)
Gül %100, Elma (Niğde-Nevşehir- Kırmızı Mercimek

So
İncir on ) (Isparta) Konya)

ya Mıs tığ
as rta Pamuk Karpuz
An Ispa

fa ır ı
(Aydın) - (Diyarbakır)

su
ya Seracılık Antep Fıstığı

Ye
tal

ly

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

es
n

r fıs na)
A (Antalya)

(A
( (Şanlıurfa)

i
da
Muz %100
(Alanya-Anamur)

Sebze ve Meyvecilik
(Akdeniz Bölgesi)
* Haritada gösterilen tüm ürünler bölgelerinde ve Türkiye’de 1. dirler.

5. ÜNİTE:
109
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’nin Bazı Yerlerinde Yetişmeyen veya Yetiştirilmeyen Tarım ▪ Yukarıdaki haritada taralı olarak gösterilen alanda şekerpancarı
Ürünleri ve Sebepleri yetiştirilmemektedir. Bu nedenle şeker fabrikası bulunmamak-
Buğday Yetiştirilemeyen Yerler tadır.
▪ Karadeniz kıyılarında fındık tarımı yaygın yapıldığı ve yazlar
yağışlı geçtiği için,
▪ Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kuraklık ve buharlaşma şiddetli
olduğu için,
▪ Güney Marmara ve Kıyı Ege Bölümü ile Akdeniz Bölgesi’nin kıyı
kesiminde daha fazla para getiren ürünler yetiştirildiği için bu-
ralarda şeker pancarı tarımı yapılmamaktadır.

Fındık, İncir, Zeytin, Turunçgiller, Muz, Çay ve Seracılık

Tarımı Yapılmayan Yerler
▪ Karadeniz kıyılarında buğday tarımı yapılmaz. Çünkü belirgin bir
kurak dönem yoktur.
▪ Doğu Anadolu Bölgesi’nde yazlar kısa ve serin geçtiği için buğday
tarımı yaygın değildir. Buğdayın yerine arpa yetiştirilir.
▪ Güney Marmara, Kıyı Ege ve Akdeniz Bölgesi kıyılarında buğday
tarımı için iklim elverişlidir. Bu nedenle buğday tarımı yapılır.
Fakat daha fazla para getiren sebze, meyve, turunçgil yetişti-
riciliği ve seracılık faaliyetleri yaygın olduğu için buğday tarımı
fazla yapılmaz.
Şeker Pancarı Yetiştirilemeyen Yerler
▪ Yukarıdaki haritada gösterilen taralı alanlarda kışlar soğuk ve
kar yağışlı geçtiğinden ya da kış ılıklığı görülmediği için fındık,
incir, zeytin, turunçgiller, muz, çay ve seracılık tarımı yapıla-
maz. Çünkü bu tarım ürünlerinin ortak özelliği kış ılıklığı isteyen
ürünler olmasıdır.

110
 hangikpsscografyadersnotu

Üzüm Yetiştiriciliğinin Az Olduğu Yerler ▪ Yaz kuraklığı erken başladığı için İç Anadolu Bölgesi’nde tütün
yetiştirilmemektedir. Bu nedenle sigara fabrikasının bulunmadığı
tek bölge İç Anadolu’dur.
Türkiye’de
Yetişme Alanı
Yetişme Alanı Dar Olmasındaki Sebep
Dar Olan
Ürünler
1. Pirinç Yetişme alanlarında sivrisinek üremesi ve sivrisineklerin
insanlarda sıtma hastalığına yol açması nedeniyle devlet
tarafından kısıtlanmıştır.

2. Haşhaş Uyuşturucu yapımında kullanıldığı için denetimini sağlamak

▪ Karadeniz kıyılarında güneşli gün sayısı az olduğu için üzüm amacıyla devlet tarafından kısıtlanmıştır.
yetiştiriciliği en az Karadeniz Bölgesi’ndedir. Bu nedenle şarap
sanayisi gelişmemiştir. 3. Kenevir Uyuşturucu madde sağlandığı için devlet kısıtlamıştır.

▪ Akdeniz kıyılarında üzüm çok güzel yetişebilir. Fakat seracılık, 4. Tütün Kalitesini korumak için devlet tarafından kısıtlanmıştır.
muz ve turunçgil tarımı daha fazla para kazandırdığı için çiftçiler
5. Çay Muson ikliminin tarım ürünüdür. Türkiye’de bu iklim tipi
üzümü pek önemsemediğinden az yetiştirmektedir. yoktur. Bu nedenle mikroklima alanda yetişir.
▪ Üzüm Türkiye’de en fazla ve en yaygın yetiştirilen tarım ürü-
6. Muz Savan ikliminin tarım ürünüdür. Türkiye’de bu iklim tipi
nüdür. Üzüm kış soğuğundan en az etkilenen tarım ürünüdür.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

yoktur. Bu nedenle mikroklima iklim alanında yetiştirilir.
Üzüm kuraklığa da dayanıklıdır.
7. Fındık, Dağlar doğu-batı doğrultusunda uzandığı için bu tarım
Tütün Yetiştirilmeyen Yerler
Zeytin, ürünlerinin iklim tiplerinin yayılış alanı daralmıştır. Bu
İncir ve nedenle verilen tarım ürünlerinin Türkiye’deki yetişme alanı
Turunçgiller da daralmıştır.

• Türkiye’de yetişme alanı en dar olan tarım ürünleri muz

Dikkat ve çaydır. Çünkü bu tarım ürünleri tropikal iklimlerin tarım

5. ÜNİTE:
Edilmeli
ürünüdür. Türkiye’de genellikle ılıman iklim tipleri görülür.
Çünkü Türkiye orta kuşaktadır.
111
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’de Mikroklima Alanlarda Yetiştirilen Tarım Ürünleri TÜRKİYE’DE HAYVANCILIK

Türkiye’de hayvancılık ile geçimini sağlayan insan fazladır. Genel-
Rize Çay ve Turunçgil yetiştiriciliği
likle ulaşım, ticaret, sanayi ve tarımsal faaliyetlerin yetersiz olduğu
Artvin-Çoruh Vadisi Zeytin yetiştiriciliği dağlık ve engebeli alanlarda hayvancılık en önemli ekonomik geçim
kaynağıdır.
Iğdır Pamuk yetiştiriciliği Türkiye’de Hayvancılığın Durumu
“Türkiye’de mera hayvancılığı yaygındır.” ifadesinde saklıdır. Bu
Alanya-Anamur Muz yetiştiriciliği
durum aşağıda belirtilmiştir.

Hayvancılık Yöntemleri
• Üzüm özellikle Doğu Karadeniz Bölümü’nün kıyı kesimi hariç,
Dikkat buğday Doğu ve Batı Karadeniz Bölümü’nün kıyı kesimi Mera (İlkel) Hayvancılık Ahır ve Besi Hayvancılığı
Edilmeli
hariç, tütün İç Anadolu Bölgesi hariç, şekerpancarı Güney 1. Çok fazla hayvan sayısı vardır. Hayvan sayısı azdır.
Doğu Anadolu Bölgesi ve kıyı bölgelerin kıyı kesimleri hariç
2. Hayvancılıkla uğraşan insan sayısı
Türkiye’de geniş bir alanda yetiştirilmektedir. Azdır.
fazladır.
3. Hayvanların yetişmesi uzun sürer. Kısa sürer.
4. Hayvan başına alınan et ve süt verimi
Fazladır.
• Türkiye’de tütün, fındık, çay, buğday, şekerpancarı ve pamuk düşüktür.
Dikkat gibi tarım ürünlerine devlet destekleme alımı yapmaktadır.
Edilmeli 5. Yetiştirilen hayvan türlerini iklim belirler.
İnsanlar belirler.
Örnek: Akdeniz ikliminde kıl keçisi,
Afyon, İzmir ve Ankara
step ikliminde koyun, sert karasal
gibi kentlerde büyükbaş
ve Karadeniz ikliminde büyükbaş
Türkiye’nin İhracatında ve İthalatında Tarım Ürünlerinin Dağılımı hayvancılığın yetişmesi
hayvancılığın yaygın olması
6. Hayvanlardan alınan et ve süt verimini
Et ve süt veriminde iklimin
Türkiye’nin İhracatında (Satış) Türkiye’nin İthalatında (Alım) yağış ve buna bağlı olarak otlakların
etkisi azdır.
durumu belirler.
Zeytin, kuru üzüm, kuru incir, Kahve, kakao, kauçuk, hindistan 7. Hayvanlardan alınan et ve süt verimi
tütün, pamuk, turunçgil, kayısı, cevizi, muz, hurma, ananas, tropikal Yıllır arasında et ve süt
iklime bağlı olarak yıllar arasında farklılık
Antep fıstığı ve sebzeler meyveler ve pirinç önemli bir paya verimi dengelidir.
gösterir.
önemli bir paya sahiptir. sahiptir.
112
 hangikpsscografyadersnotu

Islah edilmiş hayvanlar

• Türkiye’de hayvancılık halı-kilim konserve, gıda, konfeksiyon,
8. Yerli hayvan türleri beslenir. beslenir.
Dikkat hazır giyim, et-süt ve ayakkabı fabrikalarının ham madesini
(İyi cins hayvanlar beslenir.) Edilmeli
oluşturur.
9. Yetiştirilen hayvan türünü bitki örtüsü
belirler.
Örnek: Türkiye’de en geniş alanda İnsanlar belirler.
Türkiye’deki Hayvancılığın
görülen bitki bozkırdır. Bu nedenle Türkiye’deki Hayvancılığın
Gelişmesi İçin Yapılması
Türkiye’de koyun yetiştiriciliği yaygındır. Sorunları
Gerekenler
10. Hayvan hastalıklarıyla mücadele
Yeterlidir. 1. Mera hayvancılığı Ahır ve besi hayvancılığının geliştirilip
yetersizdir.
yapılmaktadır. yaygınlaştırılması gerekir.
11. Hayvancılık konusunda eğitim yetirsizdir. Yeterlidir. 2. Meralar aşırı ve erken
12. Türkiye’de en fazla Doğu Anadolu otlatılmakta ve meralar tarım
Marmara Bölgesi’ndedir. Mera ve tarım alanları korunmalıdır.
Bölgesi’ndedir. ve yerleşim alanı yapılarak yok
Değildir. Sanayinin geliştiği edilmektedir.
13. Türkiye’de yaygındır.
yerlerde gelişmiştir. Yem sanayisi geliştirilmeli ve
3. Yem sanayisi gelişmemiştir.
yaygınlaştırılmalıdır.
Türkiye’de Hayvancılığın Faydaları
Hayvanlarda erken (büyümeden)
▪ Sanayide ham maddedir. 4. Hayvanlar tam olarak
kesimler önlenmeli ve hayvanlardan
büyümeden kesilmektedir.
▪ İhracat ürünüdür. daha fazla alanda fayda sağlanmalı.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

▪ Et ve süt üretimi yapılır. 5. Et, süt ve yün verimi düşük Daha verimli olan ıslah edilmiş hayvan
olan yerli hayvan türleri türleri beslenmeli ve yerli hayvan
▪ Hayvan gücünden tarımda ve taşımacılıkta yararlanılır.
beslenmektedir. türleri ıslah edilmeli.
▪ Hayvansal gübre tarımda kullanılır.
6. Hayvan hastalıklarıyla
Yeterli hâle getirilmeli.
▪ Millî gelirin yaklaşık %10’unu oluşturur. mücadele yetersizdir.
▪ İnsanların geçim kaynağıdır. Hayvancılıkla ilgili uygun krediler
7. Halkın gelir seviyesi düşüktür.
▪ İlaç sanayisinde fayda sağlar. (Örnek: At kanından serum ya- sağlanmalı.
8. Hayvancılık ile ilgili bilgi Hayvancılık ile uğraşanlara eğitim

5. ÜNİTE:
pılması)
yetersizdir. verilmeli.
9. Hayvancılık yeterince Hayvancılık yapılan yerlerde hayvan
değerlendirilmemektedir. ürünlerini işleyen fabrikalar kurulmalı. 113
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’de en fazla yetiştirilen hayvan türü

koyundur. Bunun temel sebebi Türkiye’de step
(bozkır) bitki örtüsünün çok geniş bir alanda
yayılış göstermesidir.

2007 verilerine göre Türkiye’deki hayvan

varlığının türlere oranı

Verilen iki grafik incelendiğinde,

Sağılan Hayvan Hayvanlardan elde edilen süt oranları
Yukarıda verilen grafiklerden anlaşıldığı gibi Türkiye’de en fazla
sağılan hayvan koyun fakat en fazla süt elde edilen hayvan inektir.
• En fazla süt üretiminin sığırdan sağlandığına,
• Sığırın koyun ve keçiye göre birim hayvan başına
sağladığı süt miktarının daha fazla olduğuna,
• En az süt üretiminin mandadan sağlandığına
(fakat manda başına süt üretiminin koyun ve
keçiden fazla olduğuna),
• Hayvan başına süt üretiminin en az koyundan
sağlandığına
ulaşılır.

114
 hangikpsscografyadersnotu

Verilen iki grafik incelendiğinde,

Türkiye’de kesilen hayvan ve et üretim oranları
• En fazla kesilen hayvanın koyun fakat en fazla birim hayvandan
elde edilen et üretiminin sığırdan sağlandığına,
• Koyundan ve keçiden elde edilen birim hayvandan et miktarının
sığıra göre daha düşük olduğuna,
• Toplam kesilen hayvan sayısı ve oranının en fazla koyun
olduğuna,
• Toplam et üretimi miktarı ve oranının en fazla sığırdan olduğuna
ulaşılır.

KÜÇÜKBAŞ BÜYÜKBAŞ KÜMES

İPEK BÖCEKÇİLİĞİ ARICILIK
HAYVANCILIK HAYVANCILIK HAYVANCILIĞI
Koyun • Büyük boylu • Dut ağacından • Dağlık ve engebeli 1. Nüfusun fazla
• Bozkır bitki topluluğunda yetiştirilir. otların yaygın beslenir. yerlerde yapılır. 2. Ulaşım ve
• Türkiye’de en yaygın yetiştirilen türdür. olduğu yerde • En fazla 1. Bitki çeşidinin fazla pazarlamanın kolay
• En fazla İç Anadolu Bölgesi’ndedir. fazladır. Güneydoğu 2. Sanayiden uzak 3. Yem sanayisinin
• Yünlü dokumada fayda sağlar.
• Bu nedenle Anadolu 3. Tarım alanından geliştiği yerlerde
Tiftik Keçisi yapılır.
en fazla Doğu Bölgesi’ndedir
• Bozkır bitki topluluğunda yetiştirilir. uzak alanlarda yapılır.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

• En fazla Yukarı Sakarya Bölümü’ndedir (Ankara). Anadolu Bölgesi (Diyarbakır). • En fazla Marmara
• Ege Bölgesi’nin
• Sonra da İç Ege Bölümü’ndedir (Kütahya). Erzurum-Kars • İpekli dokumada ve sonra da
Menteşe Yöresi
• Yünlü dokumada fayda sağlar. Nölümü’ndedir. kullanılır. Ege Bölgesi’nde
(Muğla) birincidir. gelişmiştir (Manisa).
Merinos Koyun • Sonra Karadeniz • Suni (yapay)
• Islah edilmiş hayvan türüdür. • Doğu Karadeniz • Daha sonra
Bölgesi’nin ipek üretiminde
• En fazla Marmara Bölgesi’nin Güney Marmara (Rize) 2. sıradadır. sanayinin
Doğu Karadeniz İstanbul önde
Bölümü’ndedir (Bursa). • Türkiye bal geliştiği Ankara,
Bölümün’dedir. gelir. Suni ipek
• Yünlü dokumada fayda sağlar. üretiminde önemli Adana, Mersin,
• Yünlü dokumada üretimi ipek
Kıl Keçisi bir ülkedir.

5. ÜNİTE:
kullanılmaz. böcekçiliğini Konya, Kayseri
• Maki bitki topluluğunda yetiştirilir.
olumsuz yönde • Fakat iç tüketim ve Gaziantep
• En fazla Akdeniz Bölgesi-Antalya Bölümü-Antalya ili
etkilemektedir. fazla olduğu için gibi kentlerde
Teke yarımadasında yetiştirilir.
balın ihracattaki de gelişmeye 115
• Daha sonra Doğu Anadolu Bölgesi’nde fazlaca yetiştirilir.
• Yünlü dokumada kullanılmaz. payı azdır. başlamıştır.
 hangikpsscografyadersnotu

• Ahır ve besi hayvancılığı, balıkçılık ve kümes hayvancılığının TÜRKİYE’DE BALIKÇILIK

Dikkat dağılışında iklim ve bitki örtüsü etkili değildir.
Edilmeli
• Kıl keçisi, büyükbaş hayvanlar, arıcılık, kümes hayvancılığı ve
balıkçılık yapılan yerlerin yakınında yünlü dokuma sanayisinin TATLI SU BALIKÇILIĞI
gelişmesi beklenemez.
Türkiye’de tatlı su balıkçılığı daha çok Eğirdir,
Beyşehir, Çıldır, İznik, Hazar gölleri ile Keban
TÜRKİYE’DE BALIKÇILIK ve Atatürk barajlarından sağlanmaktadır. Tatlı
su balıkçılığında Akdeniz Bölgesi birincidir.
Türkiye’de balıkçılık kıyı balıkçılığı dediğimiz ilkel yöntemlerle ya- Akarsulardan da balıkçılık yapılmaktadır.
pılmaktadır.
DENİZ BALIKÇILIĞI KÜLTÜR BALIKÇILIĞI

Türkiye’de Balıkcılığın Gelişememesinin Sebepleri Balık çiftliklerinde balıkların

Türkiye’de en fazla balık
▪ Açık deniz balıkçılığının gelişmemesi büyütülmesiyle gerçekleşir.
denizlerden üretilmektedir.
Türkiye’de en fazla girintili -
▪ Açık deniz balıkçılığına uygun büyük gemilerin olmaması Balıkçılık ilkel yöntemlerle
çıkıntılı kıyılara sahip olan Ege
▪ Zararlı ve mevsimsiz avlanmalar yapılmaktadır. Denizler de
Bölgesi’nde yapılmaktadır.
yapılan balıkçılıkta Karadeniz
▪ Balıkları muhafaza edecek soğuk hava depolarının yetersiz olması Modern yöntemlerle yapılan bir
Bölgesi birincidir.
▪ Deniz, göl ve akarsuların kirlenmesine bağlı olarak balık mikta- balıkçılıktır.
rının azalması
▪ Halkın bitkisel ve kırmızı ete bağlı gıdaları balık etine tercih
etmesi

116
 hangikpsscografyadersnotu

1. Suları daha serin, oksijeni daha fazla, plankton (balık

2. Boğazlar üzerinden Akdeniz ve Karadeniz’e giden
yemi) daha fazla, tuzluluk oranı daha az, balık miktarı
balıkların göç yolları üzerinde olduğu için balıkçılıkta
en fazladır. Halkın ekonomisi kısıtlı olduğu için
3. sıradadır.
Karadeniz Bölgesi balıkçılıkta 1.dir.

% 67

% 11

% 13

%9

4. Türkiye’de balık çeşidi en fazla olan denizdir. Fakat

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

3. Deniz balıkçılığında 2, kültür balıkçılığı ve sünger suları sıcak, oksijeni az, planktonu az, tuzluluk
avcılığında 1.dir. Karadeniz’den sonra balıkçılıktan en oranı fazla ve halkın tarım ve turizm gibi ekonomik
fazla gelir elde eden bölgedir. faaliyetlere yönelmesi nedeniyle balıkçılığın en az
olduğu bölgedir.

TÜRKİYE’DE ORMANCILIK ▪ Tarla açmak ve yakacak ihtiyacını karşılamak ve

5. ÜNİTE:
Geçmiş zamanlarda zengin orman örtüsüne sahip olan Türkiye’de, ▪ Orman yangınları

▪ Tarihte bir çok medeniyetin ihtiyaçlarını karşılamak ve yapmış nedeniyle ormanlar tahribata uğrayarak azalmıştır.
olduğu savaşlar
117
 hangikpsscografyadersnotu

• Bugün Türkiye topraklarının %27’si ormanlarla kaplıdır. Bu ormanlarda çoğunluğu çalılık ve

Dikkat orman vasfı az olan ağaçlardan oluşur. Bu oranın %16’sı orman vasfı taşımaktadır.
Edilmeli

TÜRKİYE’DE ORMANLARIN DAĞLIŞI

4. Karadeniz, Akdeniz ve Ege Bölgesi’nden 1. Yağış rejiminin düzenli ve yağış miktarının 5. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu
daha az orman alanlarına sahip olmasında fazla olması nedeniyle ormanlık alanlar en Bölgesi’ne göre yağış miktarı daha fazla
yağışın az olması etkilidir. fazla Karadeniz’dedir. olduğu için ormanlık alanlar daha geniştir.

KARADENİZ 6. İç Anadolu Bölgesi’ne

göre yağış miktarı
%13 daha fazla olmasına
%28 rağmen ormanlık
Marmara Karadeniz Bölgesi
Denizi alanlar daha azdır.
Marmara Bölgesi Bu durumun temel
sebebi buharlaşmanın
şiddetli olmasıdır.
%10 Türkiye’de en az
%17 %7
Doğu Anadolu Bölgesi ormanlık alanların
Ege Bölgesi İç Anadolu Bölgesi
Güneydoğu Anadolu
DENİZİ

Bölgesi’nde olmasının
EGE

%3
temel sebebi de
Güneydoğu Anadolu
buharlaşmanın şiddetli
%22 Bölgesi
olmasıdır.
Akdeniz Bölgesi

İğne Köknar Kayın Çam Meşe Geniş

2. Türkiye’de yağış
AKDENİZ
AK
KDE
DENİ
NİZ
Nİ Z Yapraklı Yapraklı miktarında ve orman
alanlarında 2.
sıradadır.
118 3. Dağlar denize dik uzandığı için yağış miktarı ve buna bağlı olarak da orman alanları Karadeniz ve Akdeniz
Bölgesi’nden daha azdır.
 hangikpsscografyadersnotu

• Türkiye’de ormanların %80’i kıyı kesimlerdedir. Bu durumun Çaycuma

(Zonguldak)
Dikkat temel nedeni yağışın kıyı bölgelerden daha fazla olmasıdır.
Edilmeli
İzmit Taşköprü
(Kastamonu) Aksu
Balıkesir (Giresun)
Afyon
Türkiye’de ormanların dağılışı üzerinde yağış miktarı (nemlilik) Dalaman
Antalya Taşucu
Dikkat en önemli etkiye sahiptir. (Muğla) (Mersin)
(Aksu)
Edilmeli
Bunun yanında,
• Enlem ₺ Sıcaklık değişimi Kâğıt Fabrikaları

• Bakı ₺ Yağış ve sıcaklık değişimi

• Yükselti ₺ Nem ve sıcaklık değişimi ve Kâğıt sanayisi en fazla Karadeniz Bölgesi’nin Batı Karadeniz
• Toprak özellikleri de etkilidir. Bölümü’nde gelişmiştir.

Türkiye’de en fazla kâğıt fabrikasının Karadeniz Bölgesi’nde ve kıyı

TÜRKİYE’DEKİ ORMANLARIN FAYDALARI bölgelerinde olmasının temel sebebi ham maddeye yakınlıktır.
1. Mobilyacılık: Mobilyacılık en fazla Ankara’da gelişmiştir. Kay-
Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgelerinde
seri, Bursa, İnegöl ve İstanbul’da da mobilyacılık gelişmiştir.
kâğıt fabrikası yoktur. Bu durumun temel sebebi ham madde
2. Yakacak odun ihtiyacı sağlanır. (orman) azlığıdır.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

3. Telefon ve maden ocağı direği sağlanır.
4. Karton ambalaj yapımında kullanılır.
11. İlaç ve kozmetik sanayisine katkı sağlar.
5. Kibrit üretimi sağlanır.
12. Yabani hayvanların yaşam alanıdır. Avcılığa katkı sağlar.
6. Tomruk ve kereste sanayisi: Kastamonu ve Bolu gibi kentlerde
13. Kent çevresindeki ormanlar gecekondulaşmayı önler.
gelişmiştir.
14. Temiz hava sağlar.
7. Reçine sağlanır.
15. Erozyon, çığ, sel ve taşkın gibi doğal afetlerin oluşumunu ve
8. Sığla yağı sağlanır. (Muğla günlük ağacından (%100) elde edi-

5. ÜNİTE:
etkisini azaltır.
lir.)
16. Askerî ve stratejik önem taşır.
9. Çam fıstığı, ıhlamur, çıra ve kozalak temini sağlanır.
17. Yer altı suları ve akarsu rejimini düzenler.
10. Kâğıt üretimi sağlanır. 119
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’deki Ormanlara Zarar Veren Sebepler NOTLAR

1. Orman yangınları ————————————————————————————————————————————————

2. Tarım alanı ve bina yapımı için ormanlık alanları yok etmek ————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
3. Hava ve su kirliliği
————————————————————————————————————————————————
4. Keçi otlatmak (Kıl keçisi orman fidanlarına büyük zarar ver- ————————————————————————————————————————————————
mektedir.) ————————————————————————————————————————————————

5. Baraj ve yol yapımı ————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
6. Madencilik faaliyetleri
————————————————————————————————————————————————
7. Yakacak temini sağlamak için yapılan tahribatlar ————————————————————————————————————————————————

8. İnsanların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak için yaptığı tahribat- ————————————————————————————————————————————————

lar ————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————

————————————————————————————————————————————————
120 ————————————————————————————————————————————————

Türkiye’de Madenler ve Enerji Kaynakları
Türkiye’de bir maden ocağının işletmeye
açılabilmesi için,
• Maden rezervi yeterli olması
• Maden içindeki metal oranının (tenör)
yeterli olması
• Piyasada aranan ve ekonomik değeri
yüksek bir maden olması
• Teknik eleman ve teknolojik aletlerin
yeterli olması
• Ulaşım koşullarının elverişli olması
• Çıkartım maliyetinin düşük olması
gerekir.
• Türkiye’de I. jeolojik zamandan kalan
arazi az olduğu için taş kömürünün
rezervi ve çıkartım alanı dardır.
• Doğu Anadolu Bölgesi’nde Yukarı Fırat
Bölümü, Marmara Bölgesi’nde Güney
Marmara Bölümü, Ege Bölgesi’nde
Kıyı Ege Bölümü Türkiye’de maden
çeşitliliğinin fazla olduğu yerlerdendir.
hangikpsscografyadersnotu
Maden: Yerkabuğunda bulunan, ekonomik değeri
yüksek olan minerallere denir.
Rezerv: Maden yatağındaki tahmini mineral miktarıdır.
Cevher: Mineralin taş ve toprakla karışık durumudur.
Tenör: Cevherin içindeki saf metal oranıdır.
Türkiye’deki Madenciliğin
Genel Özellikleri
• Çeşitli jeolojik devirlerde oluştuğu için maden çeşidi
fazladır.
• III. jeolojik zamanda oluştuğu için linyit, tuz, bor,
mermer ve krom yatakları zengindir.
• Krom, bor, bakır, tuz, mermer ve zımpara taşı
maden ihracatında önemlidir.
• Petrol, doğal gaz, taş kömürü, fosfat ve volfram
rezervleri düşüktür. Bu nedenle maden ithalatında
payları fazladır.
• Türkiye’nin maden ithalatında verdiği para,
ihracatındaki kazandığı paradan fazladır.
Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası
• Türkiye’de maden sanayisi yeterince gelişmemiştir.
Bu nedenle madenlerini işlemeden ihraç etmekte ve
daha az gelir elde etmektedir.
• Maden çeşidi ve rezervinin en zengin olduğu bölge
Doğu Anadolu’dur.
5. ÜNİTE:
• Madencilik faaliyetleri için 1935 yılında MTA
(Maden Teknik Arama Kurumu) ve Etibank
kurulmuştur. 121
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE BAŞLICA MADENLER Bakır

Elektrik ve elektronik sanayisinde kullanılır.
Demir
Demir-çelik sanayisinin hammadesidir.
Fabrika, XODöÕP ve pa- Fabrika, ham maddeye
Enerji ND\QDõÕQD WDöN|PU \DNÕQOÕN nedeniyle ]DUODPD NROD\OÕõÕQGDQ \DNÕQOÕNWDQ NXUXOPXö-
NXUXOPXöODUGÕr. OLPDQ NXUXOPXöWXr. WXr.

(UHõOL
.DVWDPRQX 0XUJXO
Karabük .UH'DõODUÕ 6DPVXQ
$UWYLQ
.ÕUÕNNDOH
'LYULõL Maden (Elâ]Õõ
ó]PLU Hasançelebi EUJDni (Diyarbak
Hekimhan
óVNHQGHUXQ

dÕNDUÕP óöOHWPH
dÕNDUÕP óöOHWPH
Artvin (Murgul, Rize (Çayeli), Elazığ (Maden) ve Diyarbakır (Erga-
ni) bakır fabrikaları hammaddeye yakınlıktan kurulmuştur.
8ODöÕP ve SD]DUODPD ko-
Ham maddeye \DNÕQ-
öXOODUÕ HOYHULöOL ROGXõX için
OÕNWDQNXUXOPXöWXr.
NXUXOPXöWXr.

122
 hangikpsscografyadersnotu

Krom Boksit (Alüminyum)

Türkiye Dünya’nın en önemli krom yataklarına sahiptir. Bu ne-
denle Türkiye’nin ihracatında önemli paya sahip olan bir madendir.
Çelik sanayisinde kullanılır. Çeliğe paslanmaz özelliği kazandırır.
Antalya ve Elâzığ’da ferrokrom işletmeleri bulunur.

)DEULNDKDPPDGGH\H\DNÕQOÕNWDQNXUXOPXöWXr. Akseki
6H\GLöHKLU
.RQ\D

dÕNDUÕP óöOHWPH

)DEULNDKDPPDGGH\H\DNÕQOÕNWDQNXUXOPXöWXr.
.|\FHõL] (Ok]Õõ
Dalaman *XOHPDQ Akdeniz Bölgesi boksitte birincidir.
W
FD

)HWKL\H
UD
óK

$QWDO\D

dÕNDUÕP óöOHWPH Bor Mineralleri

Türkiye dünya bor rezervlerinde 1.dir. Önemli bir kısmı ihraç

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

edilmektedir.
▪ Boraks adı da verilir. Tuz bileşenleri hâlindedir. Dünya rezervinin
yaklaşık %70’i Türkiye’dedir.
▪ Cam, seramik sanayi, temizlik maddeleri sanayi, nükleer sant-
rallerin yapımı, roket yakıtı yapımında, yangın söndürme mad-
deleri ve kâğıt hamuru yapımında kullanılır.
▪ Bigadiç, Susurluk (Balıkesir), Seyitgazi (Eskişehir), Emet (Kütah-
ya) yörelerinde çıkarılır.

5. ÜNİTE:
▪ Büyük bölümü Bandırma’daki (Balıkesir), geri kalanı ise Kır-
ka’daki (Eskişehir) tesislerde işlenir.
123
 hangikpsscografyadersnotu

Kükürt

)DEULNDKDPPDGGH\H\DNÕQOÕNWDQNXUXOPXöWXU. Kimya, gübre, boya, lastik sanayisinde ve bağcılıkta kullanılır. Ke-

çiborlu’da (Isparta) çıkartılır ve işletmesi bulunur.

)DEULNDKDPPDGGH\H\DNÕQOÕNWDQNXUXOPXöWXU.
%DQGÕUPD

(PHW .ÕUND

6XVXUOXN
%LJDGLo

dÕNDUÕP óöOHWPH
,VSDUWD
.HoLERUOX
Kurşun ve Çinko

dÕNDUÕP óöOHWPH
)DEULNDKDPPDGGH\H\DNÕQOÕNWDQNXUXOPXöWXU.
Volfram (Tunsten)
Elektrik, elektronik, çelik ve boya sanayisinde kullanılır. Bursa-U-
ludağ’da çıkarılır ve işletmesi (fabrikası) bulunur.

)DEULNDKDPPDGGH\H\DNÕQOÕNWDQNXUXOPXöWXU.
.D\VHUL

dDPDUGÕ .HEDQ

dÕNDUÕP óöOHWPH %XUVD

8OXGDõ

Türkiye’deki en önemli kurşun ve çinko yatakları ve işletmeleri

Kayseri (Çamardı) ve Elazığ’da (Keban) bulunmaktadır.
124 dÕNDUÕP óöOHWPH
 hangikpsscografyadersnotu

Fosfat
óNL FÕYD LöOHWPHVLQLQ deNXUXOXöVHEHELKDPPDGGH\H
Gübre sanayinde kullanılır. Mazıdağı (Mardin), Çınar (Diyarbakır),
Besni ve Gölbaşı’nda (Adıyaman) çıkarılır. \DNÕQOÕNWÕU ó]PLUYH.RQ\D

óNLVLQGHGHJEUHIDEULNDVÕQÕQNXUXOPDVÕQGDKDP
PDGGH\H IRVIDW \DNÕQOÕNHWNLOLGLU.

ó]PLU .RQ\D
gGHPLö 6DUD\|Q

'L\DUEDNÕU dÕNDUÕP óöOHWPH

0DUGLQ

dÕNDUÕP óöOHWPH Mermer

▪ Kalkerin başkalaşıma uğraması sonucu oluşmuştur. Ülkemizde
çok çıkarılmaktadır ve inşaat sektöründe kullanılır.
Manganez ▪ Marmara Adası, Kapıdağ Yarımadası, Elâzığ, Afyon, Çanakkale,

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

▪ İşlenerek, saf manganez metali hâline dönüştürülür. Saf man- Eskişehir, Denizli önemli mermer yataklarıdır. Ege Bölgesi 1. ve
ganez metali, dayanıklı, sert sanayi çeliği yapımında kullanılır. Marmara Bölgesi 2.dir.
▪ Ceyhan (Adana) ve Denizli’de önemli manganez yatakları bu-
lunur.

$GDODU (VNLöHKLU
Cıva
Elektrik, elektronik sanayisinde ve eczacılıkta kullanılır. Ödemiş Afyon

5. ÜNİTE:
(İzmir), Sarayönü (Konya), Kadınhan (Balıkesir) önemli yataklardır. (Ok]Õõ
'HQL]OL

dÕNDUÕP óöOHWPH 125

 hangikpsscografyadersnotu

Zımpara Taşı LÜLETAŞI - OLTUTAŞI - SODA

İzmir, Denizli, Muğla, Antalya ve Aydın çevresinde çıkarılır. Ege
Bölgesi 1. dir.

(U]XUXP

(VNLöHKLU
VDQ

ó]PLU
A\GÕQ
'HQL]OL dÕNDUÕP óöOHWPH
$QWDO\D
Lületaşı: Süs eşyası yapımında kullanılır. Genellikle ihraç edilir.
0XõOD
dÕNDUÕP óöOHWPH Eskişehir’de çıkarılır.
Oltutaşı: Dünya’da sadece oltu taşı Erzurum’da çıkarılır. Tespih ve
Tuz
süs eşyası yapımında kullanılır.
▪ İzmir-Çamaltı tuzlası (denizden), Tuz Gölü, Çankırı, Kırşehir,
Soda: Van Gölü’nden çıkarılır. Tatvan tesislerinde işlenir.
Eskişehir, Erzcincan, Yozgat ve Kars’ta (kaya tuzu) çıkarılır.
Altın:
▪ Toplam tuz üretiminde Ege Bölgesi (İzmir-Çamaltı Tuzlası) 1.dir.
Süs eşyası yapımında ve yatırım aracı olarak kullanılır. En fazla
(Deniz tuzu)
Ege Bölgesi’nde çıkartımı yapılmaktadır. Bergama, Kaz Dağları ve
▪ Tuz yatakları (kaya tuzu) en fazla İç Anadolu Bölgesi’ndedir. çevresinde de çıkartılmaktadır.
Barit:
Nükleer santrallerde ve petrol çıkartımında kullanılır. Dünya barit
dDQNÕUÕ
rezervlerinde Türkiye ilk sırada yer alır. Eskişehir, Kahramanmaraş,
.DUV
Antalya, Muş’ta çıkarılmaktadır.
YR]JDW (U]LQFDQ Ponza Taşı:
ó]PLU Nevşehir’de üretilir.
.RQ\D
Uranyum - Toryum:
dÕNDUÕP óöOHWPH Nükleer enerjinin ham mâddesidir. Türkiye’deki yatakları daha
126 çok Ege Bölgesi’ndedir. Toryum yatakları bakımından Türkiye ikincidir.
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE MADENLERİN EN FAZLA ÇIKARTILDIĞI BÖLGELER VE BÖLÜMLER

BULGARÝSTAN KARADENÝZ
Yýldýz Daðlarý GÜRCÝSTAN
Bölümü
Doðalgazda
1. dir.
YUN. Batý Karadeniz
MARMARA Taþkömürü yataklarýnda 1. dir.
%100
DENÝZÝ Doðu Karadeniz Erzurum-Kars
Bakýr yataklarý ve Bölümü
üretiminde 1. dir. Oltu taþý ERMENÝSTAN
Güney Marmara çýkartýmýnda
Bor yataklarýnda 1. dir. 1. dir.

Yukarý Kýzýlýrmak Yukarý Fýrat Bölümü

Yukarý Sakarya Bölümü Bölümü Yukarý Murat
Lületaþý çýkartýmýnda 1. dir. Türkiye’de en zengin yer altý Van Bölümü
Demir yataklarý kaynaklarýna sahip bölümdür.
zengindir. Demir, kurþun, çinko vs.
ÝRAN
EGE DENÝZÝ

Kýyý Ege Ýç Ege çýkartýlmasýnda 1. dir.

Linyit Linyit Bakýr, krom vs. üretimi fazladýr. Soda
Mermer Mermer üretiminde
Altýn 1. dir.
Civa
Zýmpara Taþý Konya Bölümü Dicle Bölümü

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

üretiminde 1. dir. Kaya tuzu ve Göl tuzu Petrol ve fosfat
Antalya Bölümü üretiminde 1. dir. çýkartýmýnda
Krom, Kükürt ve Alüminyum 1. dir.
çýkartýrmýnda 1. dir.

SURÝYE IRAK
AKDENÝZ

5. ÜNİTE:
127
 hangikpsscografyadersnotu
TÜRKİYE’DE ENERJİ KAYNAKLARI
Yenilenemeyen Çevreyi Kirleten
Enerji Kaynakları
1. DOĞAL GAZ
• Türkiye’de en fazla enerji üretimi doğal gazdan sağlanır.
• Türkiye’deki üretimi, tüketimini karşılayamadığı için ithal edilir.
• Türkiye doğal gaza bağlı enerji üretiminde dışa bağımlıdır.
• En fazla Marmara Bölgesi’nde çıkartılır.
2. PETROL
Termik santrallerde işlenir. Fosil yakıtıdır.
• Türkiye’nin en fazla ithalat gideri petroledir.
• Türkiye’deki üretimi tüketimini karşılayamadığı için ithal edilir.
• Türkiye petrole dayalı enerji üretiminde dışa bağımlı bir ülkedir.
• En fazla Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndedir.
3. TAŞ KÖMÜRÜ
• Türkiye’deki üretimi tüketimini karşılayamadığı için ithal
edilmektedir.
• Türkiye taş kömürüne bağlı enerji üretiminde dışa bağımlıdır.
• En fazla Karadeniz Bölgesi’ndedir.
4. FUEL OİL
• Petrolün işlenmesiyle elde edilir.
• Türkiye’de (İstanbul) Ambarlı Termik Santralinde enerji üretimi
yapılmaktadır.
5. LİNYİT
• Türkiye’de rezervi en fazla ve en yaygın olan fosil yakıtıdır. Bu
nedenle Türkiye’de linyit ile çalışan birçok termik santral vardır.
• Türkiye’de çıkartımı en fazla Ege Bölgesi’ndedir.
6. NÜKLEER ENERJİ
• Uranyum ve toryumdan sağlanır. Türkiye’de nükleer enerji
yoktur. Mersin’e (Akkuyu) yapılmaya başlanmıştır.
128
Yenilenebilen Çevre Kirliliği Yapmayan
Enerji Kaynakları
1. SU (HİDROELEKTRİK)
• Türkiye dağlık ve engebeli olduğu için hidroelektrik enerji
potansiyeli fazladır. Termik enerji üretiminden sonra ikincidir.
• Hidroelektrik enerji potansiyeli en fazla Doğu Anadolu en az da
Marmara Bölgesi’ndedir.
• Türkiye’de en fazla enerji üretimi Atatürk Barajı’ndan sağlanır.
• Bu üretimde Keban Barajı 2, Karakaya Barajı 3. sıradadır.
2. SICAK SU (JEOTERMAL)
• Türkiye sıcak su kaynakları bakımından zengindir.
• Türkiye’de en fazla jeotermal enerji üretimi Ege Bölgesi’ndedir.
• Denizli (Sarayköy) Türkiye’de elektrik enerjisi üretilen tek
jeotermal tesisidir.
3. RÜZGåR
• Türkiye’de Ege Denizi kıyıları ve Batı Karadeniz kıyıları batı
rüzgârlarının sayesinde rüzgâr enerjisi potansiyeli fazladır.
• Rüzgâr enerjisi en fazla Ege (İzmir, Alaçatı-Çeşme) ve Marmara
Bölgesi’ndedir (Çanakkale, Gelibolu, Balıkesir).
4. GÜNEŞ ENERJİSİ
• Türkiye güneş enerjisi potansiyeli fazla olan bir ülkedir.
• Güneşli gün sayısı en fazla Güneydoğu Anadolu
Bölgesi’ndedir.
• Güneş enerjisi üretimi en fazla Akdeniz sonrada Ege
Bölgesi’ndedir.
• Güneşli gün sayısı ve güneş enerjisi üretimi en az Karadeniz
Bölgesi’ndedir.
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’nin Enerji Kaynakları ile İlgili KPSS’de Çıkma İhtimali Olan Soruların Cevapları

Enerji Enerji üretimi Enerji Enerji üretimi

üretiminde potansiyeli fazla Enerji üretiminde yapan tesisin
Enerji üretiminde Jeolojik yapıya
dışa bağlı olduklarımız üretiminde yerkabuğu Hava kirliliği Ekolojik dengeyi yakınına kurulma
yer şekillerinin göre rezervleri
olduklarımız iklimin etkili hareketlerinin yapan enerji bozan enerji zorunluluğu olan
Dışa etkili olduğu değişen enerji
olduğu enerji etkili olduğu kaynakları kaynakları enerji kaynakları
(İthal bağımlılığımızın enerji kaynakları kaynakları
kaynakları enerji
Edilenler) olmadığı kaynaklar kaynakları (Taşınamayan)

Petrol Linyit Su Su gücü Sıcak su Linyit Linyit Su Su

Doğalgaz Su Rüzgâr (Hidroelektrik) (Jeotermal) Petrol Petrol (Hidroelektrik) (Hidroelektrik)
Taşkömürü (Hidroelektrik) Güneş (Baraj) Taş kömürü Taş kömürü Linyit Sıcak su
Sıcak su Doğalgaz Fuel oil Petrol (Jeotermal)
(Jeotermal) Sıcak su Mazot Taş kömürü Rüzgâr
Rüzgâr Fuel oil Güneş
Güneş Mazot

TÜRKİYE’DEKİ TERMİK SANTRALLER

TÜRKİYE’DE SANAYİ (ENDÜSTRİ)

Her türlü ham maddeyi (tarımsal, hayvansal, madensel, toprağa,
taşa ve ormana dayalı ürünleri) işleyerek mamül hâline getirme işine

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

sanayi (endüstri) denir.

Bir ülkenin sanayisi gelişirse o ülkede ne gibi değişiklikler olur?

1. İstihdam (iş) olanakları artar.
2. İşsizlik azalır.
3. Ulaşım ve ticaret gelişir.
4. Doğal kaynaklar daha iyi değerlendirilir.

5. ÜNİTE:
5. İhracat gelirleri ithalat giderlerini geçer.
Yukarıdaki termik santrallerden İstanbul (Ambarlı), Bursa (Ova-
akça) ve Rize (Hopa) termik santrallerinin kuruluş sebebi hammaddeye 6. Dış ticaret fazlası oluşur.
yakınlık değildir. 7. Eğitim seviyesi artar. 129
 hangikpsscografyadersnotu

8. Kentleşme oranı artar. AR

ÝST
AN K A R A D E N Ý Z
LG GÜRCÝSTAN
BU Kýrklareli

AZ
9. Ülkenin dışa bağımlılığı azalır. Kastamonu Sinop

ER
Bartýn

BA
e
irn
YUN.

YC
Artvin

k
Tekirdað Ýstanbul Zonguldak

Ed

bü
Ardahan

AN
Samsun

ra
Ka
MARMARA Kocaeli Düzce Rize

ya
Ordu Trabzon
10. Sanayi ve hizmet sektöründe çalışanların oranı artar. DENÝZÝ

kar
Çankýrý Amasya Giresun ERMENÝSTAN
Yalova
Bolu Kars

Sa
Çorum
Gümüþ-
Tokat hane Bayburt
Çanakkele Bursa Iðdýr

Ý
Bilecik Erzurum

ale
11. Tarım sektöründe çalışanların oranı azalır. Balýkesir
NA

ýkk
Ankara Aðrý HC

Z
Eskiþehir Erzincan IV

Kýr
Yozgat Sivas AN

Kütahya

Ý
Kýrþehir Tunceli
Bingöl
12. Enerji tüketimi artar. Manisa
Muþ

þehir
Van

ÝRAN
T
G uz
Afyon öl
Uþak ü Kayseri Elazýð Gölü

Nev
Malatya Van
Ýzmir Bitlis

E
Aksaray

an
13. Ahır ve besi hayvancılığı artar. Konya Diyarbakýr

Batm
Siirt

D
Aydýn Denizli Niðde
Isparta Kahraman-
maraþ Adýyaman Hakkari
Burdur Þýrnak
Mardin
14. İntansif tarım yöntemleri yaygınlaşır. Muðla
Antalya Karaman
Adana Os
ma
niy Þanlýurfa

E
e
Gaziantep

Mersin Kilis

G
15. Kümes hayvancılığı gelişir. Hatay

E
SURÝYE IRAK
16. Kadının iş gücüne katılımı artar. A K D E N Ý Z
K.K.T.C.

G.K.R.Y.
17. Doğum oranları azalır.

18. Tarımsal nüfus yoğunluğu azalır.
verilmiştir.
19. Dışa yapılan göçler azalırken dışardan gelen göçler artar.
20. Erkek nüfus oranı kadın nüfusa göre daha hızlı artar.
21. Millî gelir yükselir.
22. Eğitim ve sağlık gibi sosyal imkânlar artar.
23. Genç nüfus oranı azalır, yaşlı nüfus oranı artar.
Türkiye’de sanayinin yoğun olduğu kentler yukarıdaki haritada
▪ Marmara Bölgesi’nde → İstanbul, İzmit, Sakarya ve Bursa
▪ Ege Bölgesi’nde → İzmir, Manisa ve Denizli
▪ İç Anadolu Bölgesi’nde → Ankara, Eskişehir, Kayseri, Konya ve
Kırıkkale
▪ Akdeniz Bölgesi’nde → Adana, Mersin ve İskenderun

24. Yaşam standartları artar ve ortalama insan ömrü uzar. ▪ Karadeniz Bölgesi’nde → Zonguldak, Karabük, Ereğli ve Samsun

25. Kalkınma hızı artar. ▪ Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde → Gaziantep

▪ Doğu Anadolu Bölgesi’nde → Malatya
Türkiye Dünya’nın en gelişmiş 17. ülkesidir. Fakat bu yeterli de-
gelişen kentlerdir.
ğildir. Bu nedenle yukarıda verilen özelliklerin Türkiye’de tam olarak
görülmesi beklenemez.
Yukarıda verilen özelliklere en fazla uyan bölge Marmara, en az
uyan bölge Doğu Anadolu’dur.
130
 hangikpsscografyadersnotu

Türkiye’deki sanayi tesislerinin bölgelere dağılış oranı mından zengin bir ülkedir. Fakat sanayisi yeterince gelişmediği için bu
ham maddeleri işlemeden ihracatını yapmaktadır. Bu nedenle ihracat
Bölgeler Sanayi Tesislerinin Oranı
gelirleri düşüktür.
Marmara Bölgesi %55,9
Türkiye’deki birçok sanayi tesisi ulaşım maliyetlerini azaltmak için
Ege Bölgesi %14,9 ham maddeye yakın olarak kurulmuştur.
İç Anadolu Bölgesi %12,1

Akdeniz Bölgesi %6,9 Bu kurala uymayan tesisler:

Karadeniz Bölgesi %6,8 ▪ Samsun Bakır Fabrikası
Güneydoğu Anadolu Bölgesi %2 ▪ Karabük ve Ereğli Demir-Çelik Fabrikası
▪ İskenderun Demir-Çelik Fabrikası
Doğu Anadolu Bölgesi %1,5
▪ İzmit (İpraş veya Tüpraş), İzmir (Aliağa), Mersin (ATAŞ), Kırık-
Türkiye’de sanayi tesisleri bölgelere ve bölgeler içindeki kentlere
kale (Orta Anadolu) petrol rafineleri
düzenli bir şekilde dağılmamıştır.
▪ İstanbul, Kayseri, Konya ve Ankara’daki Pamuklu dokuma fab-
rikaları
• Türkiye’de en yaygın ve en fazla gelişme gösteren sanayi
▪ Samsun, İzmit, Bursa, İzmir, Kütahya, Antalya, Mersin, Adana
Dikkat kolu dokuma ve deri giyim sanayisidir. Bu nedenle sanayide
Edilmeli ve İskenderun kentindeki gübre fabrikaları
en fazla işçi istihdamı bu sanayi kolundadır.
Bu kuruluşların dışındakilerin çoğu hammaddeye yakınlık nede-

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

niyle kurulmuştur.
Türkiye’de Sanayinin gelişmesi için gerekli koşullar nelerdir?
1. Sermaye
3. Enerji
Sermaye sanayi tesisinin kuruluşu, ham madde, enerji, ulaşım,
Sanayi tesislerinin çalışabilmesi için enerji önemlidir. Türkiye’de
pazarlama ve işçi temini için gereklidir. Türkiye’de sanayileşmenin
enerji üretimi yetersizdir. Aynı zamanda enerji üretiminde kullanılan
önündeki en büyük engel sermaye yetersizliğidir. Son yıllarda yerli
petrol, doğal gaz ve taş kömürü rezervlerinin yetersiz olması ve bu
ve yabancı sermaye sahiplerinin girişimleri ve bu girişimcilere yapılan
enerji kaynaklarının büyük bir kısmının ithal edilmesi enerjide Türki-
teşviklerle sermaye sorunu azaltılmaya çalışılmaktadır.
ye’yi dışa bağımlı hâle getirirken enerji ücretlerini de artırmaktadır.

5. ÜNİTE:
2. Ham madde Bu da Türkiye’nin sanayileşmesinde büyük bir olumsuzluktur.
Sanayinin temel işleme maddesidir. Bunlar hayvansal, tarımsal ve
madensel ham madde olarak üçe ayrılır. Türkiye ham madde bakı- 131
 hangikpsscografyadersnotu

• Türkiye’de en fazla sanayi kuruluşu Marmara Bölgesi’ndedir.
Dikkat Bu durum üzerinde enerji kaynaklarına yakınlık faktörü etkili
Edilmeli
değildir.
Türkiye’de en fazla enerji tüketimi Marmara, en az enerji tüketimi
Doğu Anadolu Bölgesi’ndedir.
Türkiye’de enerji kaynağına yakın olmasına bağlı olarak
kurulan sanayi tesisleri:
▪ Zonguldak (Ereğli) ve Karabük demir-çelik fabrikalarının ku-
ruluşu sebebi taş kömürü (enerji kaynağı) yataklarının fazla ol-
masıdır.
▪ Türkiye’deki linyit ile çalışan termik santraller,
▪ Denizli (Sarayköy) ve Aydın (Germencik) jeotermal tesisleri,
▪ Güneş enerjisi tesisleri,
▪ İzmir (Alaçatı), Çanakkale (Gelibolu) rüzgar enerjisi
▪ Kırklareli (Hamitabat) termik santrali (doğalgaz)
▪ Zonguldak (Çatalağzı) termik santrali (taşkömürü) enerji kay-
nağına yakınlıktan dolayı kurulmuştur.
4. İş gücü
Sanayi tesislerinde çalışan insanlardır. Türkiye’de iş gücü ucuz ve
fazladır. Bu konuda sıkıntı azdır. Fakat sanayi için gerekli olan kalifiye
işçi sıkıntısı yaşanmaktadır.
5. Ulaşım
Ham maddenin, enerjinin ve üretilen malın taşınması için ulaşım
önemlidir. Türkiye’de ulaşım sıkıntısı fazladır. Bu nedenle sanayi daha
çok kara, demir ve deniz yolunun gelişmiş olduğu yerlerde gelişmiştir.
Marmara Bölgesi’nin fazla, Doğu Anadolu Bölgesi’nin az gelişmesinde
bölgelerin ulaşım durumu büyük bir rol oynamaktadır.
6. Pazarlama
Üretilen malın tüketilmesi için pazarlanması şarttır. Bunun için de
ulaşımın gelişmesi önemlidir. Pazarlamanın kolay olması için ulaşımın
gelişmiş olduğu veya yoğun nüfuslu yerlere fabrika yapılır.
Türkiye’de ulaşım ve pazarlama koşullarının elverişli olmasına
bağlı olarak gelişen sanayi kuruluşları:
▪ Samsun Bakır Fabrikası
▪ İskenderun Demir-Çelik Sanayisi

▪ İzmit, İzmir, Mersin ve Kırıkkale’de bulunan petrol rafineleri

▪ Marmara ve Ege Bölgesi’nde ahır, besi ve kümes hayvancılığın

• Ereğli ve Karabük dışında yukarıda verilen kuruluşların
Dikkat gelişmesi
kuruluş sebebi aynı zamanda ham maddeye yakınlıktan
Edilmeli
dolayıdır. ▪ Samsun, İzmit, Bursa, İzmir, Antalya, Mersin, Adana ve İsken-
derun gübre fabrikaları
132
 hangikpsscografyadersnotu

Sanayi Kolları Sanayi Tesisleri Bulunduğu ve Geliştiği Yerler

Un ve Un Ürünleri Başta İç Anadolu olmak üzere tüm bölgelerimizde fazlaca bulunur.

Şeker Fabrikası Kıyı kesimleri ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi hariç hemen her tarafa dağılmış fazlaca şeker fabrikası bulunur.

Zeytinyağı fabrikaları; Ege kıyılarında (Edremit, Ayvalık, İzmir, Muğla, Aydın), Marmara kıyılarında (Gemlik, Çanakkale,
Yağ Fabrikası
Balıkesir, Bursa) ayçiçeği ise Trakya’da (Edirne-Tekirdağ) toplanmıştır.

Tarımsal
Endüstri Sigara Fabrikası Tekel’e ait fabrikalar; İstanbul, İzmir, Samsun, Adana, Bitlis, Adıyaman, Malatya ve Tokat’ta bulunmaktadır.

Konservecilik İstanbul, Bursa, Balıkesir ve İzmir’de fazladır.

İçki Fabrikası Ülkemizde içki fabrikaları genellikle işledikleri ham maddelerin yakınına kurulmuştur (İzmir, Denizli, Ankara gibi).

Trabzon, Edirne, Tekirdağ, Erzurum, Erzincan, Kars gibi hayvancılığın geliştiği yerler ile İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa
Süt Ürünleri
ve Adana gibi büyük şehirlerin etrafında gelişmiştir.

Mobilya İzmir (Karabağlar), Ankara (Siteler), İstanbul ve Bursa’da (İnegöl) gelişmiştir.

Orman

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

Endüstrisi İzmir, Çaycuma (Zonguldak), Aksu (Giresun), Dalaman (Muğla), Balıkesir, Bilecik, Yalova, Taşköprü ve Mersin’de
Kâğıt
bulunur.

Demir - Çelik Karabük, Ereğli, İskenderun, Sivas, Kırıkkale ve İzmir’de gelişmiştir.

Maden Bakır Samsun, Ergani ve Murgul’da bulunur.

Endüstrisi Krom Antalya ve Elâzığ’da bulunur.

Bor Bandırma ve Seyitgazi’de bulunur.

5. ÜNİTE:
133
 hangikpsscografyadersnotu

Sanayi Kolları Sanayi Tesisleri Bulunduğu ve Geliştiği Yerler

Cam İstanbul, Sinop, Kırklareli, Mersin ve Denizli’de bulunur.

Seramik - Porselen İstanbul, Çanakkale, İzmir, Kütahya ve Bozüyük’de gelişmiştir.

Taşa Toprağa Tarsus, Bartın, İstanbul, İzmir, Isparta, Eskişehir, Van, Balıkesir, Çanakkale, Aşkale, Elâzığ, İskenderun, Amasya,
Dayalı Endüstri Çimento Çorum, Afyon, Kütahya, Adana, Antalya, Samsun, Konya, Ankara, Kayseri, Niğde, Gaziantep, Adıyaman, Mardin’de
vardır.

Tuğla - Kiremit Eskişehir, Salihli, Turgutlu, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak, Aydın, Zonguldak, Bolu, Bartın, Giresun, Çorum’da bulunur.

Gübre Fabrikası Mersin, İzmit, İzmir, Kütahya, Bandırma, İskenderun, Adana ve Samsun’da gelişmiştir.

Petrol Rafinerisi İzmir (Aliağa), Mersin (Ataş), İzmit (İpraş), Batman (Batman), Kırıkkale’de (Orta Anadolu) bulunur.

Makine - Kimya Vagon Adapazarı ve Eskişehir’de bulunur.

Endüstrisi Gemi İzmit ve İstanbul’da gelişmiştir.

Otomotiv İstanbul, Bursa, İzmit, İzmir, Ankara, Eskişehir, Gaziantep, Adapazarı ve Adana’da gelişmiştir.

Uçak Eskişehir ve Ankara’da bulunur.

İstanbul, Adana, Kayseri, Nazilli, Malatya, Denizli, İzmir, Manisa, Gaziantep, Bursa, Mersin, Antalya, Aydın,
Pamuklu Dokunma
Kahramanmaraş, Bilecik, Iğdır ve Adıyaman gibi kentlerde gelişmiştir.

Yünlü Dokunma İstanbul, Hereke, Bursa, İzmir, Uşak ve Kayseri’de gelişmiştir.

Tekstil
Endüstrisi İpekli Dokuma Bursa, Gemlik ve İstanbul’da gelişmiştir.

Halı - Kilim Isparta, Uşak, Gördes, Demirci, Kula, Bünyan, Kayseri, Sivas, Ladik ve Hereke’de gelişmiştir.

Deri İşleme İstanbul, İzmir, Kayseri, Erzurum, Erzincan ve Van’da gelişmiştir.

134
 hangikpsscografyadersnotu

▪ Yer şekilleri sade olan Marmara, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu

TÜRKİYE’DE ULAŞIM
ve Ege Bölgesi’nde kara yolu yapım maliyetleri daha ucuzdur.
Yolcu, yük, haber ve bilgi taşımacılığının tamamına ulaşım denir. ▪ Yer şekilleri dağlık ve engebeli olan Doğu Anadolu, Karadeniz ve
Akdeniz Bölgesi’nde kara yolu yapım maliyetleri daha yüksektir.
TÜRKİYE’DE ULAŞIMI ETKİLEYEN FAKTÖRLER
▪ Dağlar doğu-batı doğrultusunda uzandığı için doğu-batı yön-
▪ Dağların uzanış doğrultusu → Dağlar doğu-batı doğrultusun-
lü ulaşım maliyetleri kuzey-güney yönlü ulaşım maliyetlerinden
da uzandığı için ulaşım doğu-batı yönünde kolay, kuzey-güney
daha azdır.
doğrultusunda zordur.
▪ Dağlar doğu-batı yönünde uzandığı için aşağıdaki haritada gös-
▪ Dağların yükseltisi → Yükselti ortalaması fazla olduğu için ulaşım
terildiği gibi Akdeniz ve Karadeniz Bölgesi’nde ulaşım iç kesim-
zor ve maliyetlidir.
lerle daha zor ve geçitlerden yapılırken Ege Bölgesi’nde ulaşım
▪ Yer şekillerinin durumu → Engebeli bir araziye sahip olduğu için daha kolaydır.
ulaşım zor ve pahalıdır.
▪ İklim şartları → İç kesimlerde don, buz ve aşırı kar yağışları ol-
duğu için ulaşım kesintiye uğrar ve kazalara neden olur.
ak
uld
▪ Sermaye durumu → Sermaye yetersiz olduğu için ulaşım geli- Zo
ng
Ilgaz
Geçid
i

eçidi
şememiştir. Ecev
it(K öroğ
lu) G

▪ İş gücü → İş gücü vardır fakat kalifiye iş gücü azdır.

▪ Makine ve teknoloji → Makine ve teknoloji yetersizdir. İÇ KESİMLER

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

Bu nedenlerden dolayı Türkiye’de ulaşım tam olarak gelişeme-
Çubuk
Geçidi
miştir.
Bele
nG
eçid
A) Kara Yolu i

Türkiye’de kara yolunun durumunu şu şekilde özetleyelim: Geçitler

▪ En fazla gelişen ulaşım yoludur. (Her yere ulaşım sağlanabildiği

için)
▪ Bazı kara yollarımız Avrupa’yı Asya’ya bağladığı için önemli
▪ Yurt içinde en fazla yolcu ve yük taşımacılığı kara yolu ile sağ-

5. ÜNİTE:
transit yollarını oluşturur.
lanır.
E 90 kara yolu ₺ İpsala Sınır Kapısı’ndan başlar, Habur Sınır
▪ Kaza riski en fazla olan ulaşım yoludur.
Kapısı’nda biter.
▪ Hava yolundan sonra en pahalı ulaşım yoludur. 135
 hangikpsscografyadersnotu

E 80 kara yolu ₺ Kapıkule Sınır Kapısı’ndan başlar, Gürbulak
Sınır Kapısı’nda biter.
▪ Aşağıdaki Türkiye kara yollarının dağılışını gösteren haritada-
da görüldüğü gibi Edirne, İstanbul, Bursa, Eskişehir, Ankara,
Samsun, Kayseri, Adana, Gaziantep, Diyarbakır, Erzurum, Kars,
İzmir, Denizli, Afyon ve Konya kentleri önemli kara yollarının
kavşak noktasında bulunur.

İstanbul
İzmit

Türkiye’nin Kara Yolları Haritası

136
 hangikpsscografyadersnotu

B) Demir Yolu ▪ Demir yolu ile daha çok yurt içi maden taşımacılığı yapılmak-
Türkiye’deki demir yollarının özelliklerini şu şekilde özetleyelim: tadır.

▪ Demir yolları gelişmemiştir (yer şekillerinin dağlık ve engebeli ▪ Yüksek hızlı tren Ankara, Konya, Eskişehir, Bilecik, İzmit, İstan-
oluşu ile demir yollarına gerekli önemin verilmemiş olması). bul kentlerine aktif olarak ulaşım sağlamaktadır.

Hızlı Tren Hattı

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

5. ÜNİTE:
137
 hangikpsscografyadersnotu
Yukarıda verilen Türkiye demir yolları haritasında da görüldüğü
gibi,
▪ Türkiye’de her coğrafi bölüme (Hakkâri ve Doğu Karadeniz Bö-
lümü) demir yolu ulaşımı yapılamamaktadır.
▪ Türkiye’de her liman kentine (Sinop, Giresun, Trabzon, Rize,
Hopa, Çanakkale, Bodrum ve Antalya limanı) demir yolu ulaşımı
yapılamamaktadır.
▪ Bu durumda da Türkiye’deki her yere (her kente) demir yolu
ulaşımı yapılamamaktadır.
▪ Her komşu ülkenin sınırına kadar (doğrudan ulaşım) yapılama-
maktadır (Irak’a Suriye üzerinden ve Gürcistan’a Ermenistan
üzerinden yapılmaktadır).
▪ Türkiye’deki demir yolları genellikle doğu-batı doğrultusunda
uzanmaktadır.
C) Deniz Yolu
Türkiye’nin deniz yolu özelliklerini şu şekilde özetleyelim:
▪ Dünya’da büyük yüklerin en uzak mesafeye taşındığı en ucuz
ulaşım şeklidir.
▪ Diğer ulaşım şekillerine göre daha yavaştır.
▪ Diğer ulaşım şekillerine göre yük taşıma kapasitesi daha fazladır.
▪ Türkiye’de ihracat ve ithalatta (dış ticarette) en fazla kullanılan
ulaşım şeklidir.
▪ Yol yapım ve bakım masrafı yoktur.
Türkiye’nin,
1. Üç tarafı denizlerle çevrili olan,
2. İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahip olan,
138
3. Akdeniz’e komşu olarak Süveyş ve Cebelitarık boğazlarından
okyanuslara açılabilme imkânı olan,
4. Bir çok liman kentine sahip olan
bir ülke olması deniz yolu ulaşımının gelişmesine olumlu katkı
sağlamaktadır.
Bir limanın gelişmesi için hangi özelliklere sahip olması
gerekir?
1. Hinterlandının (art bölgesinin) geniş olması gerekiyor. Bir li-
manın iç bölgelerle olan kara ve demir yolu ulaşımı gelişmiş ise
o limanın ard bölgesi geniştir. Genellikle yer şekilleri dağlık ve
engebeli olan ve dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde kara
ve demir yolu gelişmediği için limanların hinterlandı dar olur.
(Sinop, Antalya, Ordu, Giresun ve Rize limanları vs.)
2. Kara ve demir yolu ulaşım ağının gelişmiş olması gerekir.
3. Limanın bulunduğu yerde ticaretin gelişmiş olmasıgerekir.
4. Limanın ard bölgesinde önemli sanayi, tarım ve maden ürün-
lerinin olması gerekir.
• Adana Botaş: En büyük ihracat limanıdır.
Dikkat • Kocaeli: En büyük ithalat limanıdır.
Edilmeli
• Kocaeli: En fazla gemi girişi olan limandır.
• İstanbul/Ambarlı: En büyük konteyner limanıdır.
• İstanbul/Tuzla: En fazla kapasiteye sahip Ro-ro limanıdır.
• Kuşadası: En büyük kruvaziyer limanıdır.
 hangikpsscografyadersnotu

İSTANBUL LİMANI ZONGULDAK LİMANI

SİNOP LİMANI SAMSUN LİMANI
Türkiye’nin en büyük ve en gelişmiş Karadeniz’in gelişmiş bir limanıdır.
Karadeniz’in tek doğal Karadeniz Bölgesi’nin
limanıdır. Türkiye’de hiterlandı en İç kesimlerle demir yolu bağlantısı
limanıdır. Fakat hinterlandı hinterlandı en geniş
geniş olan limandır. Türkiye’nin en vardır. Köroğlu Geçidi gelişmesinde
dar olduğu için gelişmemiştir. limanıdır.
büyük ihracat ve ithalat limanıdır. büyük bir öneme sahiptir.

TRABZON LİMANI
Yer şekillerinin dağlık ve engebeli oluşu ile
Sinop
Önemli gelişmiş limanlardandır.

demir yolu bağlantısının olmayışı gelişimini

İZMİT VE BANDIRMA LİMANI

engellemiştir. Fakat Kop ve Zigana

Trabzon
geçitlerinin varlığı az da olsa gelişmesini
sağlamıştır.
İran ile yapılan transit ticarette en önemli
limandır.

İSKENDERUN LİMANI
Akdeniz Bölgesi’nin ve Türkiye’nin
Antalya önemli ve gelişmiş limanlarındandır. İç
kesimlerle ulaşımının gelişmiş olması

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

ve önemli endüstri kuruluşlarına sahip
olması limanın gelişmesinde en önemli
faktörlerdir.

MERSİN LİMANI
İZMİR LİMANI ANTALYA LİMANI
Akdeniz Bölgesi’nin en büyük limanıdır.
Türkiye’nin İstanbul Limanı’ndan sonra Türkiye’nin en büyük yat limanıdır. Dağların Çevresinde yetiştirilen tarım ürünleri, sanayi
en gelişmiş ve hinterlandı en geniş olan kıyıya paralel uzanması dağlık ve engebeli kuruluşları ve petrol boru hatları limanın

5. ÜNİTE:
limanıdır. Bu gelişiminde dağların kıyıya dik bir araziye sahip olması ve hinterlandının dar gelişmesini sağlamıştır. İzmir Limanı’ndan sonra
uzanması en önemli sebeptir. Gelişmesinde olması nedeniyle yeterince gelişememiştir. İç en gelişmiş limandır. Gelişmesinde hinterlandının
bölgede yetiştirilen tarım ürünleri ve çok kesimlerle demir yolu bağlantısı yoktur. Çubuk geniş olması da etkilidir. Sertavul Geçidi
sayıda sanayi kuruluşu etkilidir. Geçidi iç kesimlerle olan ulaşımda önemlidir. gelişmesine katkı sağlamıştır. 139
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE ▪ Antalya-Dalaman ve Bodrum-Gazipaşa (Alanya) turizme bağlı

olarak yolcu sayısı mevsime göre fazlaca değişikliğe uğrar.
Hinterlandı Geniş Olan Limanlar Hinterlandı Dar Olan Limanlar

İstanbul Ayvalık Marmara

Marmara Bölgesi Samsun
İzmit (Kocaeli) Çanakkale Kars
Bursa Erzincan
Bölgesi Sivas Erzurum
Bandırma Bodrum Ege
Bölgesi Kayseri
Gemlik Marmaris Elazığ Van
Malatya
Bodrum Diyarbakır
İzmir Ege Bölgesi Antalya Akdeniz Bölgesi G.Antep Ş.Urfa

Mersin Akdeniz Trabzon

Bölgesi
İskenderun Sinop
Türkiye’nin Uluslararası Hava Alanları
Samsun Karadeniz Hopa Karadeniz  İstanbul → Atatürk Hava Limanı ve Sabiha Gökçen Havalimanı
Bölgesi
Giresun
Bölgesi  Ankara → Esenboğa Havalimanı
 İzmir → Adnan Menderes Havalimanı
Ordu
 Antalya → Antalya Havalimanı
Rize  Adana → Şakir Paşa Havalimanı
Not: Türkiye’nin en uzun pistine sahip ve en büyük hava kargo
D) Hava Yolu terminali GAP Uluslararası Kargo Havalimanıdır.

Türkiye’de hava yolu özelliklerini şu şekilde özetleyelim:

▪ Dünyada en hızlı ve en pahalı ulaşım şeklidir.
▪ Türkiye’de en fazla dış hatlar yolcu taşımada kullanılır. Samsun Kars
Bursa Erzincan
▪ Türkiye’de en fazla turist hava yolu ile giriş-çıkış yapmaktadır. Sivas Erzurum

▪ Türkiye’de daha çok turizm sektöründe kullanılmaktadır. Kayseri Elazığ

Malatya Van
▪ Türkiye’de yeterince gelişememiştir. Bunun en önemli sebebi ser- Bodrum Diyarbakır
G.Antep Ş.Urfa
maye ve teknoloji yetersizliğidir.
▪ Son yıllarda yurt içi yolcu taşımacılığında önemli bir gelişme
sağlamıştır.
Türkiye’nin Diğer Önemli Hava Alanları
140 ▪ En güvenli ulaşım aracıdır.
 hangikpsscografyadersnotu

▪ Enerji koridorları üzerinde yer alan önemli bir ülke olur.

Havalimanlarının kurulmasında:
▪ Dünya enerji kaynakları ve taşımacılığında söz sahibi olur.
Dikkat • Yer şekillerinin sade olması
Edilmeli ▪ Millî geliri artar.
• Şehir merkezinin uzağında olması güvenlik için
önemlidir. ▪ Enerjiyi (petrol ve doğal gazı) daha ucuza temin eder.
▪ Döviz gelirini artırır.

E) Boru Hatları Taşımacılığı ▪ Jeopolitik ve jeostratejik önemini artırır.

Aşağıdaki haritada gösterilen boru hatlarının Türkiye’ye ▪ Doğal gaz ve petrol satan ülkeler ve alan ülkeler için önemi artar.
faydaları: ▪ Ulaşım gibi çeşitli sektörlerin gelişmesini sağlar.

▪ Enerji ihtiyacını kolaylıkla karşılamasını sağlar. ▪ İşsizliği azaltır.

▪ Bazı limanlar (Mersin) gelişir ve önemi artar.

RUSYA

attı
oru H

ım
NA B
Batı

Ak
BU
(Pl CO
anl

vi
ana

Ma
n)
Tiflis Bakü
Azerbaycan

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

İstanbul Samsun

O
Ankara NABUC

Kırıkkale
Kı
Ce

n
rık

ha
yh

y
ka ası

ol
an

Ce örty
le

n-D
ar

Ba tma rtalık
Yumu İRAN

5. ÜNİTE:
Mu
su
l
Kerkük
141
IRAK
 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE TİCARET Türkiye’de iç ticaretin en fazla geliştiği bölge Marmara, bölüm

Dikkat Çatalca-Kocaeli ve kent İstanbul’dur.
▪ Kâr etmek amacıyla her türlü mal ve hizmetin alınıp satılması Edilmeli
işlemine ticaret denir. AN
ÝST K A R A D E N Ý Z
AR
LG GÜRCÝSTAN
▪ Türkiye’de ticaret faaliyetleri ulaşımın gelişmesine, üretim ve BU Kýrklareli

AZ
Kastamonu Sinop

ER
Bartýn
tüketimin artmasına bağlı olarak hızla gelişmektedir.

BA
e
irn
YUN.

YC
Artvin

k
Tekirdað Zonguldak

Ed
Ýstanbul

bü
Ardahan

AN
Samsun

ra
Ka
MARMARA Kocaeli Düzce Rize

ya
Ordu Trabzon
▪ Ticari faaliyetler iç ticaret ve dış ticaret olmak üzere ikiye ay- DENÝZÝ

kar
Çankýrý Amasya Giresun ERMENÝSTAN
Yalova
Bolu Kars

Sa
Çorum
Gümüþ-
Tokat hane Bayburt
rılmaktadır. Çanakkele Bursa Iðdýr

Ý
Bilecik Erzurum

ale
NA
Balýkesir

ýkk
Ankara Aðrý HC

Z
Eskiþehir Erzincan IV

Kýr
Yozgat Sivas AN

Kütahya

Ý
Kýrþehir Tunceli
1. TÜRKİYE’DE İÇ TİCARET Manisa
Bingöl Muþ

þehir
Van

ÝRAN
T
G uz
Afyon öl
Uþak ü Kayseri Elazýð Gölü

Nev
Malatya Van
Ýzmir Bitlis

E
Ülke içinde yapılan ticari faaliyetlere denir. Aksaray

an
Konya Diyarbakýr

Batm
Siirt

D
Aydýn Denizli Niðde
Isparta Kahraman-
maraþ Adýyaman Hakkari
Burdur Þýrnak
Türkiye’de iç ticaretin canlı olmasının sebepleri: Muðla
Karaman
Adana Os
ma
niy Þanlýurfa
Mardin

Antalya

E
e
Gaziantep
Kilis
▪ Sanayi kuruluşlarının bölgeler arasında dengesiz dağılması Mersin

G
Hatay

E
▪ Nüfusun bölgeler arasındaki dağılışının dengesiz (farklı) oluşu SURÝYE IRAK
A K D E N Ý Z
K.K.T.C. Türkiye’deki büyük ticaret kentleri
▪ Yetiştirilen tarım ürünlerinin bölgeler arasında farklılık göster- G.K.R.Y.
Türkiye’nin orta büyüklükteki ticaret kentleri
mesi ve farklı zamanlarda olgunlaşması
▪ Türkiye’de nüfusun hem hızla artması (genç nüfusun fazla olması)
hem de fazla olması
▪ Fuarlar, panayırlar ve festivallerin düzenlenmesi

▪ Üretim ve tüketim yapan yerlerin arasında mesafe olması

▪ Ulaşım ve pazarlama olanaklarının gelişmesi

▪ Yaz aylarında turizm sektörünün canlılık kazanması

▪ Büyük alışveriş merkezlerinin açılması

▪ İç tüketimi artıran tanıtıcı reklamların artırılması

▪ Bankaların taksitlendirme ve kredi olanağı sağlaması

142
 hangikpsscografyadersnotu

2.TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET

İhracat (Satış) Gelirleri İthalat (Alım) Giderleri

2004 2005 2006 2007 2008 2004 2005 2006 2007 2008
Tarım Ormancılık 2 542 3 329 3 481 3 725 3 920 Tarım Ormancılık 2 757 2 801 2 902 4 641 6 392

İHRACAT

İTHALAT
Balıkçılık 103 140 131 158 240 Balıkçılık 8 24 33 31 41
Madencilik 649 810 1 146 1 661 2 155 Madencilik 10 981 16 321 22 034 25 314 35 650
İmalat (Sanayi) 59 579 68 813 80 246 101 082 125 134 İmalat (Sanayi) 80 447 90 208 110 379 133 938 150 249
Diğerleri 294 384 531 646 507 Diğerleri 3 346 3 419 4 229 6 139 9 628
2004 - 2008 Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre 2004 - 2008 Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre
İhracat Gelirleri (Milyon Dolar) İthalat Gelirleri (Milyon Dolar)

Türkiye’nin ihracat gelirlerinde en büyük pay imalat (sanayi) Türkiye’nin ithalat giderlerinde en büyük pay imalat (sanayi)
sektörüne aittir. sektörüne aittir.

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

5. ÜNİTE:
143
 hangikpsscografyadersnotu

(Milyar $)

25
22,4
21,1
20,1
20
16,7

15 17,9
16,1
15,4
14,6
10

0
Türkiye’nin ihracat Türkiye’nin ithalat
-2,1 -2,3 -1,7 -1,9 -1,7 -1,7 -1,8 -2,0
gelirleri -5
-2,7
-3,4 -3,3
-2,3
-3,0 -3,4 -2,9 -2,8 -2,4 giderleri
-4,7 -4,5 -4,6 -4,9 -4,5
daha az -5,5 -5,1 daha fazla
-6,3
-10
12 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12

2018 2019 2020

Denge İhracat İthalat

Türkiye’nin dış ticaret açığı vermesinin sebepleri nelerdir?

1. Nüfusun ve tüketimin hızla artması 6. İmal edilen ürünlerin dış pazardaki rekabet
2. Petrol ve doğal gaz alımının fazla olması gücünün düşük olması
3. Sanayi ürünlerinin ihracattaki payının ithalata göre 7. Serbest ticaret ile ithalatın kolaylaştırılması
düşük olması ve yabancı işletmecilerin mallarını Türkiye’de
4. İhracatta tarım ürünlerinin fazla paya sahip olması kolaylıkla pazarlaması
5. Madenlerin işlenmeden ham olarak satılması 8. Üretilen ürünlerin iç piyasada tüketilmesi

DIŞ TİCARET AÇIĞINI NASIL ÖNLERİZ?

1. İhracatta tarımın payı azaltılırken sanayi ürünlerinin payı artırılmalı.
2. Sanayi ürünlerinin Dünya standardına uygun ve rekabet gücü yüksek olması sağlanmalı.
3. İmal edilen ürünlerin dünyada reklam ve pazarlaması yapılmalı.
4. Madenleri daha çok işledikten sonra ihracatı yapılmalı.
5. Yerli üretici yabancı üretici karşısında korunmalı.
144 6. Turizm gelirleri artırılmalı.
 hangikpsscografyadersnotu

İthal edilen ürünler

TÜRKİYE’DE

İhracatı yapılan ürünler

ALINAN (İthalat) SATILAN (İhracat)

• Askerî malzeme • Petrol • Pirinç • Otomotiv • Fındık • Bor mineralleri

• Otomotiv • Doğal gaz • Tropikal ürünler • Dokuma ve konfeksiyon • Zeytin • Krom
• Taş kömürü (Tekstil) • Üzüm • Mermer
• Elektronik eşya • Kakao
• Tütün
• Optik aletler • Fosfat • Muz • Beyaz eşya • Tuz
• İncir
• İlaç, kâğıt ve kozmetik • Hindistan cevizi • Elektrikli makineler • Bakır
• Pamuk
• Sağlık ile ilgili makineler • Kahve • Demir-çelik ürünleri • Lületaşı
• Antep fıstığı
• Uçak • Mango • Çimento ve seramik • Kayısı • Zımpara taşı vs.
• İş makineleri • Hurma • Sebze ve

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

• Ananas vs. meyveler
• Turunçgiller

%3,5 %1.7

5. ÜNİTE:
%94,7
%85,9

Ekonomik faaliyetlere göre Türkiye’nin dış satım (TÜİK 2021) 145

 hangikpsscografyadersnotu

TÜRKİYE’DE TURİZM
Türkiye’de iç turizmi canlandırmak için neler yapılmalıdır?
Gezmek, görmek, eğlenmek ve dinlenmek amacıyla yapılan nüfus ha-
reketine turizm denir.
• Turizm alanları tanıtılmalı ve korunmalı.
• Turizm ile göç birbirine karıştırılmamalıdır. Örneğin • Eğitim düzeyi artırılmalı.
Dikkat Antalya’ya turizmin çeşitli alanlarında çalışmak ve para
Edilmeli • Kentsel nüfus artırılmalı.
kazanmak için gittiyseniz bu bir göç hareketidir. Fakat
• Millî gelir artırılmalı.
Antalya’ya gezmek, görmek ve eğlenmek için gittiyseniz bu
bir turizm hareketidir. • Yaşam standartları artırılmalı.
• Ulaşım olanakları artırılmalı ve ulaşım maliyetleri
azaltılmalı.

Türkiye’de, bir bölgede, bir yörede veya bir kentte turizmi

geliştirmek için neler yapılmalıdır?

• Turistik değerler korunmalı ve Dünya’ya

tanıtılmalıdır.
• Ulaşım, haberleşme ve konaklama olanakları Türkiye’de, bir bölgede, bir bölümde, bir yörede veya bir
geliştirilmelidir. kentte turizm faaliyetlerinin gelişmesi ne gibi faydalar sağ-
• Otel, motel ve pansiyonlar artırılmalı ve yüksek lar?
standartlara ulaştırılmalıdır.
• Turizm okulları açılmalı ve bu okullarda kalifiye • İşsizlik azalır. Çünkü istihdam olanakları artar.
eleman yetiştirilmelidir. • Ticaret canlanır.
• Turizm dört mevsime yayılmalı ve çeşitlendirilmelidir. • İnşaat, ulaşım, haberleşme, gıda, giyim ve bankacılık
• Turist sayısını artırıcı önlemler ve organizasyonlar sektörlerinde gelişme görülür.
yapılmalıdır. • Millî gelir artar.
• Turistlerin Türkiye’de kalma süresini artıracak • Dış ticaret açığı azalır.
organizasyonlar yapılmalıdır.
146 • İnsanlar kültürel olarak birbirini daha yakından tanır.
 hangikpsscografyadersnotu

▪ Türkiye’ye en fazla turist Rusya’dan daha sonra da Almanya’dan ▪ Türkiye dünyanın en fazla turist ziyaretinde bulunduğu 7., en
gelmektedir. fazla turizm geliri olan 9. ülkesidir.
▪ Türkiye’ye en fazla turist gönderen 9 ülke Rusya, Almanya, Uk-
ELQ
QNLöL PLO\RQGROD
DU
rayna, İngiltere, Gürcistan, Irak, İran, Fransa ve Hollanda’dır. 4500 3
3400
4000 3000
3
Bölgeler Turizm Geliri Oranı 3500 2600
2
3000 2400
2
Marmara %48 2500 2000
2
2000 1600
Ege %25 1500 1200
1000 800
8
Akdeniz %14 500 400
4
0
İç Anadolu %9 0

Diğer %4
7UNL\H¶QLQD\ODUDJ|UHWXULVWVD\ÕVÕYHWXUL]PJHOLUL 78ø.

▪ Turizm geliri en fazla Marmara Bölgesi’ndedir. 2. Ege, 3. Akdeniz ▪ Türkiye’ye en fazla turist ve turizm geliri mayıs, haziran, tem-
ve 4. İç Anadolu Bölgesi’dir. muz, ağustos ve eylül ayında gelirken en az Aralık, Ocak ve Şubat
aylarında gelmektedir.
▪ Türkiye’de turizm geliri en düşük Doğu Anadolu Bölgesi’dir. Bunu
Güney Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi takip eder. Türkiye'de Turizmi Etkileyen Faktörler
Doğal Faktörler Beşerî Faktörler
▪ İklim özellikleri ▪ Gelenek, görenek ve kültürel

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

Milyar Dolar
▪ Yer şekilleri değerler
▪ Denize göre konum ▪ Ulaşım durumu
▪ Doğal bitki örtüsü ve hayvan ▪ Reklam ve tanıtım
türleri ▪ Tarihî değerler
▪ Akarsular ve göller ▪ Gelir düzeyi
▪ Eğitim düzeyi

5. ÜNİTE:
147
 hangikpsscografyadersnotu

Bölgelerin En Az Elverişli Oldukları Turizm Faaliyetleri

YD\ODFÕOÕNYHUDIWLQJWXUL]PL\]H\öHNLO-
OHULQLQVDGHYH\NVHOWLVLQLQD]ROPDVÕ
QHGHQL\OHJHOLöPHPLöWLU.
0DUPDUD
%|OJHVL
'HQL]WXUL]PLEXOXWOXJQVD\ÕVÕID]OD
ROGXõXLoLQJHOLöPHPLöWLU.

.DUDGHQL]%|OJHVL
.ÕöWXUL]PLQHoRNX\JXQELUE|OJH GLU. EHOL
GHõLOGLU)DNDW8OXGDõ¶GDNÕö Q  E |OJH HQJH 
H Õ
ROD OÕNY PDV
WXUL]PLJHOLöPLöWLU. øo $QDGROX%|OJHVL Õ  H QD] ULGDõ PLöRO DUÕQÕQ
\ÕV öHNLOO H PH ROD\ O
WVD U HOLö U LU.
P L óoNÕVÕPODUGD\]H\öHNLOOHULQLQVDGH Y H  WXULV NDW\H ÕWOÕYHJ GDWHU| HQJHOG
U L ] O L U L    ) D  N Õ V D Q E L U 
WX  ROPDVÕQHGHQL\OHUDIWLQJYH\D\ODWXUL]PLQH JH ]ODGÕU DUÕQÕQ QÕ]DP \N LU.
Ege Õö  L]P
TXU NODUÕID ODQDNO LöWLU.A\ VLQGHE ULöVL]G
 Y HN ID]OD H HOYHULöOLDODQODUD]GÕU. R
ÕOÕN ÕQ Q D P H YH
%|OJHVL ]Y VÕ ROD DöÕP HOOH OLöP HHO
\ ODF DVÕQ ÕQD D X U L]P LoLQXO LQLHQJ PLQJH UL]PLQ
\D ODP DVÕQ ROP (OPDGDõYH(UFL\HVGDõÕQÕQGÕöÕQGDNÕö T õX HV XUL] WWX
J WD H ROGX JHOLöP VLGHW L]YH\D
D IWLQ ÕNRU WDODP VDG LöWLU. WXUL]PL\DSÕOPDVÕQDX\JXQDODQODUD]GÕU P L Q U P H H Q 'R÷X $QDGROX
5 DNO U Q WXUL] UNXYH GHFH
G
LR LQL OLöP
VÕF NVHOW NLOOHU ]JH 'HQL]YH\DWWXUL]PL\DSÕODPD] NR 6D Y H  %|OJHVL
\ \öH \OHD DGH DFÕOÕ 
N
H L 'LõHUWXUL]PIDDOL\HW- N L O O HULV D \ O
] Q H \ LGLU R÷X
\ GH H\ö XõXLoLQ HULöO
QH OHUL\OHNÕ\DVODQGÕõÕQGD <]  R OG ]HOY *QH\GROX
G
$NGHQL]%|OJHVL D ] H  D
HQD]VDõOÕNWXUL]PLQH N V H OWLVL X U L ]PLQ RNWXU. $ QD OJHVL
\  W %|
HNÕö WXUL]PL\
HOYHULöOLGLU. QJY L]
UDIWL 'HQ

148
 hangikpsscografyadersnotu

COĞRAFİ BÖLGELERE GÖRE TURİZMİN DURUMU

Deniz Yat Rafting Sağlık Kış Yayla İnanç Tarih Yer Şekli Kongre
Bölgeler
Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi Turizmi
Marmara Güney Ayvalık ve Yer şekilleri Güney Uludağ’da Fazla Elverişli alanlar Gelişmiştir. İstanbul, Doğal göller İstanbul
Turizm Marmara İstanbul’da sade olduğu için Marmara’da (Bursa) gelişmemiştir. fazladır. Bursa, Edirne, (İstanbul)
gelirle- bölümünde yapılmak- gelişmemiştir. gelişmiştir. yapılır. En Elverişli alanlar (İstanbul, Edirne Çanakkale önemlidir.
rinde gelişmiştir. tadır. (Bursa, Balıkesir, gelişmiş kayak azdır. ve Bursa)
1.dir. Çanakkale, merkezidir.
Yalova)
Ege Kıyı Ege Kıyı Ege Yer şekilleri En fazla gelişen Fazla elverişli Fazla En fazla gelir Gelişmiştir. Efes, Pamukkale İzmir
Turizm bölümünde Türkiye’de sade olduğu için bölgedir. (İzmir, değildir. gelişmemiştir. elde eden Selçuk, Bergama travertenleri
gelirle- gelişmiştir. birincidir. Çok gelişmemiştir. Manisa, Denizli, Elverişli alanlar bölgedir. (İzmir), Apollon ve Kaklık
rinde sayıda doğal Afyon, Kütahya, azdır. (Meryem Ana) Tapınağı, Afrodisias, Mağarası vs.
2.dir. liman bulu- Aydın) Miletus (Aydın) ve (Denizli)
nur. Sardes (Manisa)
Akdeniz Gelişmiştir. Antalya, Gelişmiştir. Fazla Elverişlidir. Elverişlidir. Elverişlidir. Patara, Perge, Damlataş, Antalya
Turizm Deniz Finike, Manavgat, gelişmemiştir. Antalya Karadeniz Antalya (Noel Aspendos, Side Karain ve
gelirle- turizminin Kaş ve Dalaman Elverişli alanlar (Saklıkent Bölgesi’nden Baba ile St. (Antalya) Dim Mağarası
rinde en uzun Kemer’de ve Göksu azdır. Bey Dağı) ve sonra en fazla Nicola Kilisesi), (Antalya),

Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası

3.dür. yapıldığı gelişmiştir. nehirlerinde Isparta’da gelişen bölgedir. Hatay (St. Piere İnsuyu
bölgedir. daha fazla (Davraz Dağı) Elverişli alanlar Kilisesi) Mağarası
yapılmaktadır. yapılmaktadır. fazladır. (Burdur)
İç Ana- Yapılmaz. Yapılmaz. Fazla elverişli Kızılcahamam’da Elmadağ ve Yapılmaktadır. Elverişlidir. Hattuşaş ve Peribacaları
dolu değildir. ve Erciyes dağla- Konya bölü- Mevlana Alacahöyük (Çorum), (Nevşehir)
Turizm Beypazarı’nda rında münde Celalettin Rumi, Çatalhöyük (Konya)
gelirle- gelişmiştir. (Kayseri) elverişli alanlar Hacı Bektaş-ı Kültepe (Kayseri),
rinde (Ankara) yapılmaktadır. azdır. Veli, Hacı Gordion (Ankara)

5. ÜNİTE:
4.dür. Bayram Veli
Türbeleri

149
 hangikpsscografyadersnotu

Karadeniz Kıyı bölgeleri Hem doğal En fazla gelişen Bolu ve Elverişlidir. En fazla yapılan Elverişlidir. Kral Kaya Mezarları Gökgöl
içerisinde en limanın az bölgedir. Çoruh Samsun’da Bolu’da bölgedir. (Trabzon (Amasya), Amisos Mağarası
az yapılan olmasından Nehri Türkiye’de gelişmiştir. (Kartal Özellikle Doğu - Sümela Hazineleri, İkiz (Zonguldak),
bölgedir. hem de en fazla raftinge Gelişmeye kaya) ve Karadeniz’de Manastırı) Tepe ve Tekkeköy Ballıca
bulutlu elverişli ırmaktır. elverişlidir. Kastamonu’da fazladır. (Samsun), Sümela Mağarası
gün sayısı (Ilgaz Dağı) manastırı (Trabzon) (Tokat)
fazla yapılmaktadır.
olduğundan
gelişmemiştir.
Güney- Yapılmaz. Yapılmaz. Fazla Fazla elverişli Fazla Yapılmaktadır. Elverişlidir. Mardin kenti,
doğu gelişmemiştir. değildir ve gelişmemiştir. Fakat elverişli Ş.Urfa (Balıklı Diyarbakır surları,
Anadolu gelişmemiştir. Elverişli alanlar alanlar azdır. göl), Mardin Belkıs Harabeleri ve
Diyarbakır’da azdır. (Dünya’da dinler Zeuğma (G.Antep),
bulunur. arası diyaloğun Hasankeyf (Batman)
başkenti) ve Nemrut Dağı
(Adıyaman)
Doğu Yapılmaz. Yapılmaz. Elverişlidir. Elverişlidir. En elverişli Yapılır. Elverişli Elverişlidir. Van Kalesi, İshak Ağrı Dağı
Anadolu Fırat Irmağı’nda Fakat fazla bölgedir. alanlar fazladır. Van (Akdamar Paşa Sarayı (Ağrı),
yapılmaktadır. gelişmemiştir. Erzurum Kilisesi) Ani Harabeleri (Kars)
(Palandöken
Dağı) Kars ve
Ardahan’da da
yapılmaktadır.

150